Universal Dependencies - Norwegian - Nynorsk

s-401

014575

Men Marie Høeg var ikkje berre fotograf, ho var òg ein svært engasjert kvinneaktivist.

s-402

014576

På dei åtte åra ho budde i Horten skipa ho heile fire foreiningar.

s-403

014577

På fritida eksperimenterte ho med kjønnsroller og konvensjonar i atelieret saman med Bollette Berg.

s-404

014578

Alvorleg leik

s-405

014579

Den vesle samlinga med glasnegativ syner ei ung, sjølvsikker og lite høgtidleg kvinne, som prøver ulike roller.

s-406

014580

Ho utfordrar konvensjonane og vil bryte ut av den rolla ho er sett i.

s-407

014581

Ho leikar med identitetar, men i leiken sansar me òg eit alvor.

s-408

014582

Ho kler seg ut som mann, i dress og jamvel underklede, ho kler seg ut som nasjonalhelt i selskinnspels, ho kler seg som kvinne, men poserer ukonvensjonelt og gjerne med både dram og sigarett.

s-409

014583

Ho kler òg av seg som kvinne og syner seg sårbar.

s-410

014584

Konservator ved Preus Museum, Hanne Holm-Johnsen, fortel om ei rørsle i tida.

s-411

014585

- Kring år 1900 voks interessa for å flytte grenser og betre rettane til kvinnene.

s-412

014586

Kvinnene ville ikkje lenger bli sette i bås, dei ville i større grad vere seg sjølve og bryte med forventningane.

s-413

014587

- Kva slag rolle spelar fotografiet oppi dette?

s-414

014588

- Fotografiet var ei ny og spontan kunstform som gjorde det lettare å eksperimentere.

s-415

014589

Fotografiet hadde stor kraft, det kunne nå langt utover og bidra til å skape nye rollemodellar.

s-416

014590

Ikkje berre endra det måten ein såg kvarandre på, men også korleis ein såg seg sjølv.

s-417

014591

Marie Høeg var ikkje åleine om å eksperimentere på denne måten.

s-418

014592

Rundt omkring i Europa og USA gjorde fleire kvinnelege kollegaer det same, somme jamvel i full offentlegheit.

s-419

014593

Frances Benjamin Johnston (1864 - 1952) frå USA er vidgjeten for sjølvportrettet der ho sit framfor ein peis, karsleg, med godt synlege underskjørt, ein sigarett i den eine handa og eit ølkrus i den andre.

s-420

014594

Også franske Claude Cahun (1894 - 1954) var oppteken av kjønnsroller og seksualitet i virket sitt.

s-421

014595

- Var det mange kvinnelege fotografar på same tid som Høeg?

s-422

014596

- Ja, det var faktisk påfallande mange!

s-423

014597

Det var eit stort overskot av kvinner, mange vart ikkje gifte og måtte dermed klare seg på eiga hand.

s-424

014598

Dei gjekk inn i relativt nye yrke som ikkje alt var mannsdominerte, mellom anna fotografering.

s-425

014599

Dette vart rekna som eit passande kvinneyrke, fordi ein trudde at kvinner hadde større sans for iscenesetjing og kunst, og det var heller ikkje så dyrt å etablere seg som fotograf.

s-426

014600

At dei drog utanlands for å utdanne seg, var heller ikkje så uvanleg.

s-427

014601

Det kom òg mange utanlandske fotografar til Noreg, det var i det heile eit nokså internasjonalt miljø.

s-428

014602

Selskapeleg diskusjon

s-429

014603

Det var truleg i Finland at Marie Høeg vart engasjert i kvinnerørsla.

s-430

014604

Ho lét engasjementet sitt smitte over på kvinnene i Horten og mana til kvinnekamp på ei tid da ideen om kvinnefrigjering vart mistenkt for å vere eit trugsmål mot eit sømeleg samfunn.

s-431

014605

Mange trudde at kvinnefrigjering ville føre til ei nedvurdering av den gifte kvinna og dermed oppløysing av ekteskapet og grov umoral.

s-432

014606

«Hvor Ægteskaberne aftager, der tiltager de løse Forbindelser og den unaturlige Utugt», skal presten Thorvald Klaveness frå Sandar i Vestfold ha sagt - i hortensavisa «Gjengangeren».

s-433

014607

I 1896 skipa Marie Høeg Hortens selskabelige Diskussionsforening.

s-434

014608

Ordet selskabelig vart lagt til namnet for å mildne uttrykket.

s-435

014609

Innkallinga til det første møtet gjekk med bod, for at mennene i byen ikkje skulle bli provoserte.

s-436

014610

Trass i ein viss skepsis stilte så mange som førti kvinner på det første møtet.

s-437

014611

Føremålsparagrafen til foreininga vart lydande:

s-438

014612

«Foreningens formål er at samle kvinder til diskussion om tidens spørgsmaal, særlig de, som angaar kvindens stilling.»

s-439

014613

Foreininga eksisterer framleis, under namnet Hortens Diskusjonsforening, og er den eldste i landet i sitt slag.

s-440

014614

Mellom føredragshaldarane opp gjennom åra finn me sterke kvinner som Gina Krog, Betzy Kjeldsberg, Hulda Garborg, Ella Ancher og Halldis Moren Vesaas.

s-441

014615

Hortens selskabelige Diskussionsforening bidrog òg til skipinga av fleire andre organisasjonar, mellom anna Tuberkuloseforeningen (seinare Sanitetsforeningen), Horten Kvinneråd, Hjemmenes vel (seinare Horten Husmorlag) og Yrkeskvinneforeningen.

s-442

014616

Marie Høeg såg på røysteretten som den viktigaste saka i kvinnekampen.

s-443

014617

Eit viktig føremål med diskusjonsforeininga var å førebu kvinnene på å delta i den offentlege debatten.

s-444

014618

I 1898 skipa ho Noregs første lokale ledd av Landskvinnestemmerettsforeningen, og mange av medlemene frå diskusjonsforeininga vart med over.

s-445

014619

Særleg gjekk dei ugifte kvinnene i bresjen, kanskje fordi dei kjende sterkast konsekvensane av vantande rettar.

s-446

014620

Men etter kvart som det vart meir akseptert å arbeide for røysterett for kvinner, kom også dei gifte kvinnene til.

s-447

014621

Høeg og Nansen

s-448

014622

I 1896 kom Fridtjof Nansen heim frå polferda si.

s-449

014623

Han vart teken imot som ein helt, han vart eit symbol for nasjonen, eit verkeleg ideal.

s-450

014624

Lite ante dei som hylla Fridtjof Nansen, at ein ung, kvinneleg fotograf i Horten var ein av pionerane for ei rørsle som skulle endre samfunnet meir enn noka polarferd ville gjere.

s-451

014625

Medan Nansen hadde heile nasjonen bak seg, hadde Høeg store delar av nasjonen mot seg.

s-452

014626

Kvinnekampen har vart i over hundre år og går føre seg framleis, medan Nansens ferd i isen varde i tre.

s-453

014627

I 1903 flytta Marie Høeg og Bollette Berg til Kristiania, der dei starta eige kunstforlag.

s-454

014628

Byen dei forlét, hadde gjennomgått store endringar.

s-455

014629

Ein kan dra linjer frå Marie Høeg og fram til kvinnefrigjeringa for alvor tok til i 20-åra, og vidare til 70-åra og fram til i dag.

s-456

014630

Fotografisk går det linjer mot ein praksis som kvinnelege kunstnarar etter kvart har flytta til det offentlege rommet.

s-457

014631

Marie Høeg var ei engasjert kvinne heile livet.

s-458

014632

Ho hadde pågangsmot, energi og organisasjonstalent.

s-459

014633

Ho var både eldsjel og kulturspreiar.

s-460

014634

Marie Høegs liv og virke har naturleg nok vekt interesse i fleire krinsar.

s-461

014635

Tidlegare i år ferdigstilte studierektor Brit Stuksrud ein doktorgrad med tittelen Kvinnestemmeretten i Horten og de andre vestfoldbyene.

s-462

014636

Mediedekning og organisasjonsarbeid.

s-463

014637

Sølvi Bennett Moen har skrive hovudoppgåva Iscenesettelse og lek med kjønnsidentitet i norsk fotografi omkring 1900, med utgangspunkt i bileta av Marie Høeg.

s-464

014638

Aslaug Moksnes har til og med skrive bok om henne.

s-465

014639

Ikkje minst har Marie Høeg og Bollette Berg vekt interesse i lesbiske og homofile miljø, for det over femti år lange sambuarskapet deira.

s-466

014640

Strør sand på EUs lover

s-467

014641

«Folket udøver den lovgivende Magt ved Storthinget», heiter det i Grunnlova.

s-468

014642

Men i 1814 hadde ingen høyrt om EØS-avtalen.

s-469

014643

Og det avmektige Europautvalet var ikkje påtenkt.

s-470

014644

I demokratiet Noreg skal lover i prinsippet vedtakast av dei folkevalde på Stortinget.

s-471

014645

Men som dei fleste Dag og Tid-lesarar vel veit:

s-472

014646

I praksis kjem ein god del av lovgjevinga i Noreg i dag frå EU.

s-473

014647

Dei fleste rettsakter som EU vedtek, kjem ufiltrerte inn i norsk lov- og regelverk takk vere EØS-avtalen.

s-474

014648

Frå avtalen tok til å gjelde i 1994 til juni 2007 gjekk 5700 rettsakter frå EU inn i avtalen, opplyser Utanriksdepartementet.

s-475

014649

Men sjølv om Noreg ikkje påverkar utforminga av rettsaktene frå EU, skal likevel Stortinget kunne ha eit ord med i laget - i teorien.

s-476

014650

For alle rettsaktene frå EU skal leggjast fram på møte i det såkalla Europautvalet, tidlegare kalla EØS-utvalet.

s-477

014651

Her sit mange tunge stortingsfolk frå utanrikskomiteen, med høve til å slå alarm om det kjem uakseptable direktiv frå EU.

s-478

014652

Men i praksis er utvalsmedlemene stort sett stille som mus.

s-479

014653

Må det vere slik?

s-480

014654

Tidsklemma

s-481

014655

Ein enkel grunn til at Europautvalet gjer så lite av seg, er den knappe tida dei har til å setje seg inn i sakene.

s-482

014656

Dei får innkalling og sakliste ei knapp veke før kvart møte.

s-483

014657

Og til kvart møte kjem ein svær bunke med nye rettsakter frå EU, iblant meir enn femti i talet, somme av dei svært kompliserte.

s-484

014658

Rettsaktene kjem med korte presentasjonar frå den norske regjeringa, men desse er så korte at ein ikkje blir særleg klok på innhaldet.

s-485

014659

- Situasjonen for Europautvalet og Stortinget er djupt utilfredsstillande, seier Dag Seierstad, som er EØS-rådgjevar for SV og truleg blant dei i Noreg som les aller mest av EU-rettsaktene.

s-486

014660

- Representantane har som regel ikkje hatt tid til å lese saksdokumenta.

s-487

014661

Ofte kjem det ikkje eingong ein kommentar til rettsaktene frå EU på møtet.

s-488

014662

Skal ein kunne jobbe skikkeleg med desse sakene, må ein gå grundig inn i sjølve rettsakta.

s-489

014663

- Stortinget skal vere den lovgjevande makta i Noreg.

s-490

014664

Men det er ikkje slik med EØS-avtalen?

s-491

014665

- Konstitusjonelt er saka klar:

s-492

014666

Stortinget er suverent, og det er ikkje norsk lov før det er gjort vedtak i Stortinget.

s-493

014667

Når EU-rettsaktene fører til lovendring, må Stortinget godkjenne dei.

s-494

014668

Men folkerettsleg er Noreg truleg bunde av vedtaka i EØS-komiteen, der Noreg møter saman med Island og Liechtenstein.

s-495

014669

Dette har aldri blitt sett på prøve, fordi stortingsfleirtalet alltid har godkjent lovendringane.

s-496

014670

- Uforsvarleg

s-497

014671

- Med ei slik enorm mengd dokument - er det fare for at viktige saker berre glir gjennom i Europautvalet utan at nokon merkar det?

s-498

014672

- Ja, det er det.

s-499

014673

Og det har skjedd.

s-500

014674

Det verste dømet eg kjem på, er ei rettsakt om europeiske selskap frå 2002.