Universal Dependencies - Western Armenian - ArmTDP

s-1

wiki-002V-0001064T

Գեղարուեստական գրականութիւնը ծագում առած է գիրի ստեղծումէն ետք, իսկ մինչ այդ մարդկութիւնը ստեղծագործած է բերանացի, որ կոչուած է բանահիւսութիւն։

Geġarowestakan grakanowt’iwnë çagowm aṙaç ē giri steġçowmēn etk’, isk minč ayd mardkowt’iwnë steġçagorçaç ē beranac’i, or kočowaç ē banahiwsowt’iwn.

s-2

wiki-002V-0001064U

Անոր տեսակներէն են՝ առասպել, հեքիաթ, առակ, առած, վիպերգութիւն, քնարական երգեր եւ այլն, որոնց միջոցով ժողովուրդը արտայայտած է իր պատկերացումները բնութեան ու ընկերութեան մասին։

Anor tesaknerēn en, aṙaspel, hek’iat’, aṙak, aṙaç, vipergowt’iwn, k’narakan erger ew ayln, oronc’ miǰoc’ov žoġovowrdë artayaytaç ē ir patkerac’owmnerë bnowt’ean ow ënkerowt’ean masin.

s-3

wiki-002V-0001064V

Բանահիւսական ստեղծագործութիւններու հիման վրայ ստեղծուած են գրականութեան առաջին ձեւերը, որոնք զարգանալով ու հարստանալով՝ քայլ պահած են ընկերութեան յառաջընթացին հետ։

Banahiwsakan steġçagorçowt’iwnnerow himan vray steġçowaç en grakanowt’ean aṙaǰin jewerë, oronk’ zarganalov ow harstanalov, k’ayl pahaç en ënkerowt’ean yaṙaǰënt’ac’in het.

s-4

wiki-002V-00020650

Գրականութիւնը կը պատկերէ մարդկային կեանքը ու բնութիւնը առաւել լայն ու բազմակողմանի ձեւով, քան թէ արուեստի միւս ճիւղերը։

Grakanowt’iwnë kë patkerē mardkayin keank’ë ow bnowt’iwnë aṙawel layn ow bazmakoġmani jewov, k’an t’ē arowesti miws č̣iwġerë.

s-5

wiki-002V-00020651

Առաւել՝ գրականութիւնը հիմք կը ծառայէ արուեստի միւս ճիւղերու համար (թատրոն, շարժապատկեր, երաժշտութիւն, օփերայ եւ այլն)։

Aṙawel, grakanowt’iwnë himk’ kë çaṙayē arowesti miws č̣iwġerow hamar (t’atron, šaržapatker, eražštowt’iwn, òp’eray ew ayln).

s-6

wiki-002V-00020652

Գրականութեան լսարանը աւելի լայն է, քանի որ ան աւելի մատչելի է ու խօսքի միջոցով կրնայ դիմել միլիոնաւոր մարդոց միտքին ու հոգիին։

Grakanowt’ean lsaranë aweli layn ē, k’ani or an aweli matčeli ē ow xòsk’i miǰoc’ov krnay dimel milionawor mardoc’ mitk’in ow hogiin.

s-7

wiki-002V-00030653

Գեղարուեստական գրականութիւնը կը բաժնուի երեք հիմնական սեռերու (տեսակներու)՝ վիպերգական, քնարական եւ թատերական։

Geġarowestakan grakanowt’iwnë kë bažnowi erek’ himnakan seṙerow (tesaknerow), vipergakan, k’narakan ew t’aterakan.

s-8

wiki-002V-00040654

Նշուածներէն իւրաքանչիւրն ալ իր կարգին կը բաժնուի սեռերու, ինչպէս՝ վէպը, վիպակը, նորավէպը, պատմուածքը եւ այլն կը մտնեն վիպերգութեան մէջ, ներբողը, ձօնը, հնչեակը եւ այլն կը մտնեն քնարերգական սեռին մէջ, ողբերգութիւնը, կատակերգութիւնը, տրաման, ոտեւիլը եւ այլն կը մտնեն թատերական սեռին մէջ։

Nšowaçnerēn iwrak’ančiwrn al ir kargin kë bažnowi seṙerow, inčpēs, vēpë, vipakë, noravēpë, patmowaçk’ë ew ayln kë mtnen vipergowt’ean mēǰ, nerboġë, jònë, hnčeakë ew ayln kë mtnen k’narergakan seṙin mēǰ, oġbergowt’iwnë, katakergowt’iwnë, traman, otewilë ew ayln kë mtnen t’aterakan seṙin mēǰ.

s-9

wiki-002V-00050655

Երկ, գրական գործ։

Erk, grakan gorç.

s-10

wiki-002V-00060656

Երկը կ՚ունենայ իր խորագիրը (կամ՝ տիտղոսը). եւ եթէ առանձին հատոր մը կազմէ, խորագիրին կը յատուցուի սկիզբը անջատ էջ մը՝ տիտղոսաթերթը։

Erkë k,ownenay ir xoragirë (kam, titġosë). ew et’ē aṙanjin hator më kazmē, xoragirin kë yatowc’owi skizbë anǰat ēǰ më, titġosat’ert’ë.

s-11

wiki-002V-00070657

Գրականութիւն են՝ նախ, բուն գրական երկերը՝ բանաստեղծութիւն, թատերգութիւն, վէպ եւ այլն։

Grakanowt’iwn en, nax, bown grakan erkerë, banasteġçowt’iwn, t’atergowt’iwn, vēp ew ayln.

s-12

wiki-002V-00070658

Գրականութիւն կրնան նկատուիլ նաեւ գրադատական երկերը, ինչպէս եւ փորձագրութիւնները։

Grakanowt’iwn krnan nkatowil naew gradatakan erkerë, inčpēs ew p’orjagrowt’iwnnerë.

s-13

wiki-002V-00070659

Այս վերջինները ուսումնասիրութիւններ են՝ մշակութային նիւթով, աւելի կամ նուազ ծաւալով. մաս կը կազմեն չորրորդ սեռի մը՝ գաղափարագրական սեռին։

Ays verǰinnerë owsowmnasirowt’iwnner en, mšakowt’ayin niwt’ov, aweli kam nowaz çawalov. mas kë kazmen čorrord seṙi më, gaġap’aragrakan seṙin.

s-14

wiki-002V-0008065A

Գաղափարագրական երկերը կ՚ունենան նախաբան (կ՚ըսուի նաեւ յառաջաբան)։

Gaġap’aragrakan erkerë k,ownenan naxaban (k,ësowi naew yaṙaǰaban).

s-15

wiki-002V-0008065B

Եթէ նախաբանը ուղղակի կը կապուի երկին նիւթին՝ կը դառնայ ներածութիւն. այս պարագային ան կրնայ ըլլալ աւելի ծաւալուն։

Et’ē naxabanë owġġaki kë kapowi erkin niwt’in, kë daṙnay neraçowt’iwn. ays paragayin an krnay ëllal aweli çawalown.

s-16

wiki-002V-0008065C

Նշենք, որ այս երկերը կրնան փակուիլ վերջաբանով մը, ինչպէս եւ օգտագործումը դիւրացնող ցուցակներով։

Nšenk’, or ays erkerë krnan p’akowil verǰabanov më, inčpēs ew ògtagorçowmë diwrac’noġ c’owc’aknerov.

s-17

wiki-002V-0009065D

Բուն գրական երկերը եւս կրնան ունենալ նախաբան կամ վերջաբան (ոտանաւոր), բայց երբեմն ալ՝ արձակ։

Bown grakan erkerë ews krnan ownenal naxaban kam verǰaban (otanawor), bayc’ erbemn al, arjak.

s-18

wiki-002V-0009065E

Կրնայ ըլլալ մէկ էջէն աւելի կարճ, կամ տարածուիլ բազմաթիւ էջերու վրայ։

Krnay ëllal mēk ēǰēn aweli karč̣, kam taraçowil bazmat’iw ēǰerow vray.

s-19

wiki-002V-0009065F

Կրնանք գործ ունենալ նաեւ բանաստեղծութիւններու ժողովածոյի մը հետ՝ ամբողջ հատոր մը։

Krnank’ gorç ownenal naew banasteġçowt’iwnnerow žoġovaçoyi më het, amboġǰ hator më.

s-20

wiki-002V-0009065G

Նոյնն է արձակ երկերու պարագային. պատմուածք մը կրնայ քանի մը էջ գրաւել՝ վէպ մը, թատերակ մը կրնայ ներկայանալ ամբողջական հատորով. վէպը կրնայ նոյնիսկ ըլլալ բազմահատոր։

Noynn ē arjak erkerow paragayin. patmowaçk’ më krnay k’ani më ēǰ grawel, vēp më, t’aterak më krnay nerkayanal amboġǰakan hatorov. vēpë krnay noynisk ëllal bazmahator.

s-21

wiki-002V-000A065H

Փորձ մը կամ ուսումնասիրութիւն մը, զատ նիւթով, կը կոչուի նաեւ մենագրութիւն։

P’orj më kam owsowmnasirowt’iwn më, zat niwt’ov, kë kočowi naew menagrowt’iwn.

s-22

wiki-002V-000A065I

Անիկա կրնայ ունենալ քանի մը էջէն մինչեւ բազմահարիւր էջերու ծաւալ։

Anika krnay ownenal k’ani më ēǰēn minčew bazmahariwr ēǰerow çawal.

s-23

wiki-002V-000A065J

Անիկա կրնայ լոյս տեսնել պարբերակ մամուլի մէջ, կրնայ նաեւ այլ փորձերու հետ կազմել ժողովածու-հատոր։

Anika krnay loys tesnel parberak mamowli mēǰ, krnay naew ayl p’orjerow het kazmel žoġovaçow-hator.

s-24

wiki-002V-000A065K

Իսկ որոշ փորձեր, ընդհակառակը, կը կազմեն առանձին հատոր միակ նիւթով։

Isk oroš p’orjer, ëndhakaṙakë, kë kazmen aṙanjin hator miak niwt’ov.

s-25

wiki-002V-000B065L

Որեւէ երկի բուն գրութիւնը, անոր ամբողջութիւնը՝ կը կոչուի բնագիր։

Orewē erki bown growt’iwnë, anor amboġǰowt’iwnë, kë kočowi bnagir.

s-26

wiki-002V-000B065M

Բնագիրը յաճախ կ՚ունենայ գլուխներու բաժանում (խորագիրներով, ենթախորագիրներով կամ պարզ թուագրումով)։

Bnagirë yač̣ax k,ownenay glowxnerow bažanowm (xoragirnerov, ent’axoragirnerov kam parz t’owagrowmov).

s-27

wiki-002V-000B065N

Գրադատական կամ փորձագրական գործերը յաճախ կ՚ունենան ծանօթագրութիւններ։

Gradatakan kam p’orjagrakan gorçerë yač̣ax k,ownenan çanòt’agrowt’iwnner.

s-28

wiki-002V-000B065O

Ասոնք կրնան ըլլալ էջատիպ նոթեր կրնան ըլլալ նաեւ խմբուած գլուխներու, երբեմն եւ հատորի աւարտին։

Asonk’ krnan ëllal ēǰatip not’er krnan ëllal naew xmbowaç glowxnerow, erbemn ew hatori awartin.

s-29

wiki-002V-000C065P

Գրագէտի մը գործերու ամբողջութիւնը կը բնորոշենք ամբողջական գործեր կամ ամբողջական երկեր արտայայտութեամբ, երբեմն ալ պարզապէս գործ բառի եզակի գործածութեամբ՝ հաւաքական իմաստով։

Gragēti më gorçerow amboġǰowt’iwnë kë bnorošenk’ amboġǰakan gorçer kam amboġǰakan erker artayaytowt’eamb, erbemn al parzapēs gorç baṙi ezaki gorçaçowt’eamb, hawak’akan imastov.

s-30

wiki-002V-000C065Q

Այսպէս Յակոբ Օշականի գործը ծաւալուն է նախադասութեան մէջ։

Ayspēs Yakob Òšakani gorçë çawalown ē naxadasowt’ean mēǰ.

s-31

wiki-002V-000D065R

Գրագէտ (Արեւելահայերէն՝ կը գործածուի գրող բառը), այն հեղինակը, որ գրաւոր գործեր կ՚արտադրէ լեզուի գեղարուեստական մշակումով։

Gragēt (Arewelahayerēn, kë gorçaçowi groġ baṙë), ayn heġinakë, or grawor gorçer k,artadrē lezowi geġarowestakan mšakowmov.

s-32

wiki-002V-000D065S

Ան կրնայ ըլլալ բանաստեղծ, արձակագիր, վիպագիր, թատերագիր կամ պատմուածքներ գրող։

An krnay ëllal banasteġç, arjakagir, vipagir, t’ateragir kam patmowaçk’ner groġ.

s-33

wiki-002V-000D065T

Գրագէտ կը նկատուին դեռ գրադատը (կամ գրաքննադատ), փորձագիրը։

Gragēt kë nkatowin deṙ gradatë (kam grak’nnadat), p’orjagirë.

s-34

wiki-002V-000E065U

Գրականութիւնը, երբ կը վերաբերի Հնադարուն եւ Հին միջնադարուն, կը կոչուի մատենագրութիւն, իսկ ժողովրդական արտադրութեան պարագային՝ բանահիւսութիւն։

Grakanowt’iwnë, erb kë veraberi Hnadarown ew Hin miǰnadarown, kë kočowi matenagrowt’iwn, isk žoġovrdakan artadrowt’ean paragayin, banahiwsowt’iwn.

s-35

wiki-002V-000F065V

Հին գրագէտները՝ մատենագիրներն են, իսկ ժողովրդական բանաստեղծները՝ գուսանները։

Hin gragētnerë, matenagirnern en, isk žoġovrdakan banasteġçnerë, gowsannerë.

s-36

wiki-002V-000F0660

Ուշ Միջնադարուն եւ մինչեւ 18-րդ դար, գործած են ժողովրդական բանաստեղծներ՝ աշուղներ։

OWš Miǰnadarown ew minčew 18-rd dar, gorçaç en žoġovrdakan banasteġçner, ašowġner.

s-37

wiki-002V-000G0661

Գրականութիւնը կը հետաքրքրուի գրագէտին կեանքով, գոնէ այն չափով, որ կ՚օգնէ լուսաբանելու անոր գործը։

Grakanowt’iwnë kë hetak’rk’rowi gragētin keank’ov, gonē ayn čap’ov, or k,ògnē lowsabanelow anor gorçë.

s-38

wiki-002V-000G0662

Այս պատճառով է, որ կը կազմուի գրագէտի մը կենսագրութիւնը, կ՚ուսումնասիրուին անոր կեանքը, գործի արտադրման պայմանները, անոր ինքնութեան մաս կազմող առարկայական տուեալները։

Ays patč̣aṙov ē, or kë kazmowi gragēti më kensagrowt’iwnë, k,owsowmnasirowin anor keank’ë, gorçi artadrman paymannerë, anor ink’nowt’ean mas kazmoġ aṙarkayakan towealnerë.

s-39

wiki-002V-000H0663

Պատմողական սեռ

Patmoġakan seṙ

s-40

wiki-002V-000I0664

Պատմողական սեռ, արձակի նոր նուաճումներէն գլխաւորը այն է, որ պատմողականը կը հարստանայ ներքին եզրով՝ հոգեբանական խորութեամբ։

Patmoġakan seṙ, arjaki nor nowač̣owmnerēn glxaworë ayn ē, or patmoġakanë kë harstanay nerk’in ezrov, hogebanakan xorowt’eamb.

s-41

wiki-002V-000I0665

Զ. Եսայեանի գործը հաւանօրէն յարակագոյն օրինակները կու տայ մեզի այս տիպի հարստացման։

Z. Esayeani gorçë hawanòrēn yarakagoyn òrinaknerë kow tay mezi ays tipi harstac’man.

s-42

wiki-002V-000I0666

«Նկարագիր մը» խորագրեալ առաջին հատուածը կը նկարէ գրագիտուհիին Երանիկ մօրաքրոջ հոգեբանական կերպարը՝ հարուստ երկուութիւններով, դրուած՝ անցեալ ու ներկայ բարքերու եւ իր մանկութեան վայրերուն խորքին վրայ։

«Nkaragir më» xoragreal aṙaǰin hatowaçë kë nkarē gragitowhiin Eranik mòrak’roǰ hogebanakan kerparë, harowst erkowowt’iwnnerov, drowaç, anc’eal ow nerkay bark’erow ew ir mankowt’ean vayrerown xork’in vray.

s-43

wiki-002V-000I0667

«Հոգիներու Աքսորը» կը խորացնէ դէպի վերլուծում. անիկա երկու արուեստագէտ կիներու հանդիպումը կը դարանէ առիթ՝ կարդալու ճակատագիրը փոքրամասնական համայնքի մը՝ Պոլսոյ հայութեան, անոր մտաւորականներուն եւ արուեստագէտներուն ընդմէջէն։

«Hoginerow Ak’sorë» kë xorac’nē dēpi verlowçowm. anika erkow arowestagēt kinerow handipowmë kë daranē aṙit’, kardalow č̣akatagirë p’ok’ramasnakan hamaynk’i më, Polsoy hayowt’ean, anor mtaworakannerown ew arowestagētnerown ëndmēǰēn.

s-44

wiki-002V-000J0668

Պատմողական հոգեբանական նոր արձակ, կարեւոր երկերը, հոս բնորոշուած իբր «Պատմողական-հոգեբանական արձակ», մաս կը կազմեն արձակի ծանօթ տեսակներու, բայց որակով նոր են։

Patmoġakan hogebanakan nor arjak, karewor erkerë, hos bnorošowaç ibr «Patmoġakan-hogebanakan arjak», mas kë kazmen arjaki çanòt’ tesaknerow, bayc’ orakov nor en.

s-45

wiki-002V-000J0669

Հոգեբանական վերլուծումի լրջութեամբ՝ անոնք յաճախ կը միացնեն մտածողական խորութիւնը՝ ինչպէս Զապէլ Եսայեանի, Յակոբ Օշականի, Ռուբէն Զարդարեանի, Աւետիս Ահարոնեանի պարագային։

Hogebanakan verlowçowmi lrǰowt’eamb, anonk’ yač̣ax kë miac’nen mtaçoġakan xorowt’iwnë, inčpēs Zapēl Esayeani, Yakob Òšakani, Ṙowbēn Zardareani, Awetis Aharoneani paragayin.

s-46

wiki-002V-000K066A

Այս արձակագիրները, նոյն սերունդի բանաստեղծներուն հետ միասնաբար, յաճախ կոչուած են «գեղապաշտ»։

Ays arjakagirnerë, noyn serowndi banasteġçnerown het miasnabar, yač̣ax kočowaç en «geġapašt».

s-47

wiki-002V-000K066B

Այս բնորոշումը ճիշդ է, պայմանաւ, որ յատկապէս արձակագիրներու պարագային, չհակադրուի իրապաշտութեան, քանի անոնք յաճախ կը մնան խորապէս իրապաշտ։

Ays bnorošowmë č̣išd ē, paymanaw, or yatkapēs arjakagirnerow paragayin, čhakadrowi irapaštowt’ean, k’ani anonk’ yač̣ax kë mnan xorapēs irapašt.

s-48

wiki-002V-000L066C

Ասիկա՝ ըլլայ հոգեբանական իրապաշտութեան, ըլլայ հաւաքական յանձնառութեան իմաստով՝ յատկապէս ազգային է, ինչպէս «Հայաստանեայց Գրականութեան» առաջադրանքը։

Asika, ëllay hogebanakan irapaštowt’ean, ëllay hawak’akan yanjnaṙowt’ean imastov, yatkapēs azgayin ē, inčpēs «Hayastaneayc’ Grakanowt’ean» aṙaǰadrank’ë.

s-49

wiki-002V-000L066D

Այս արձակագիրներէն՝ հոս կը տեսնենք Զ. Եսայեանը, Յակոբ Օշականը, Ռուբէն Զարդարեանը եւ Աւ. Ահարոնեանը։

Ays arjakagirnerēn, hos kë tesnenk’ Z. Esayeanë, Yakob Òšakanë, Ṙowbēn Zardareanë ew Aw. Aharoneanë.

s-50

wiki-002V-000L066E

Իսկ մեծաթիւ կրտսեր արձակագիրներէն՝ ասոնց կողքին տեղ կը տրուի Տիգրան Չէօկիւրեանին։

Isk meçat’iw krtser arjakagirnerēn, asonc’ koġk’in teġ kë trowi Tigran Čēòkiwreanin.

s-51

wiki-002V-000M066F

Միւս կողմէ սակայն, կ՚երկարաձգուի նաեւ իրապաշտ արձակի աւանդութիւնը, իբր գլխաւոր ներկայացուցիչ ունենալով Երուանդ Օտեանն ու իր երգիծական գործը։

Miws koġmē sakayn, k,erkarajgowi naew irapašt arjaki awandowt’iwnë, ibr glxawor nerkayac’owc’ič ownenalov Erowand Òteann ow ir ergiçakan gorçë.

s-52

wiki-002V-000N066G

Վէպ, գրական ժանր, էպիքական արձակ ստեղծագործութիւն։

Vēp, grakan žanr, ēpik’akan arjak steġçagorçowt’iwn.

s-53

wiki-002V-000O066H

Վէպի սահմանումը

Vēpi sahmanowmë

s-54

wiki-002V-000P066I

Վէպի մասին «Հայ վէպի պատմութիւն» գիրքի ծանօթագրութեան մէջ գրուած է.

Vēpi masin «Hay vēpi patmowt’iwn» girk’i çanòt’agrowt’ean mēǰ growaç ē.

s-55

wiki-002V-000P066J

«Վէպը արուեստի ինտելեկտուալացման ամենաբարձր աստիճանն է»։

«Vēpë arowesti intelektowalac’man amenabarjr astič̣ann ē».

s-56

wiki-002V-000P066K

Ժանրի միջազգային ռոման անուանումը կը վերագրուի 11-12-րդ դարերուն եւրոպական միջավայրի բոլոր այն ստեղծագործութիւններուն, որոնք գրուած են ռոմաներէն լեզուով՝ ի հակադրութիւն լատինական գրականութեան։

Žanri miǰazgayin ṙoman anowanowmë kë veragrowi 11-12-rd darerown ewropakan miǰavayri bolor ayn steġçagorçowt’iwnnerown, oronk’ growaç en ṙomanerēn lezowov, i hakadrowt’iwn latinakan grakanowt’ean.

s-57

wiki-002V-000P066L

Վէպը «էպիքական ստեղծագործութիւն է, որուն մէջ պատումը կեդրոնացուած է առանձին անհատի ճակատագիրին վրայ, անոր բնաւորութեան եւ ինքնագիտակցութեան ձեւաւորման եւ զարգացման վրայ»։

Vēpë «ēpik’akan steġçagorçowt’iwn ē, orown mēǰ patowmë kedronac’owaç ē aṙanjin anhati č̣akatagirin vray, anor bnaworowt’ean ew ink’nagitakc’owt’ean jewaworman ew zargac’man vray».

s-58

wiki-002V-000P066M

Սակայն հանրագիտարանային այս ձեւակերպումը երեւոյթի արտաքին կողմն է միայն։

Sakayn hanragitaranayin ays jewakerpowmë erewoyt’i artak’in koġmn ē miayn.

s-59

wiki-002V-000Q066N

«Հեկել»ը գեղարուեստի պատմութիւնը բաժնած է երկու ձեւի՝ դասական (անթիք) եւ ռոմանթիք։

«Hekel»ë geġarowesti patmowt’iwnë bažnaç ē erkow jewi, dasakan (ant’ik’) ew ṙomant’ik’.

s-60

wiki-002V-000Q066O

Ամբողջ միջնադարեան արուեստը յատկացուցած է ռոմանթիքական ձեւին։

Amboġǰ miǰnadarean arowestë yatkac’owc’aç ē ṙomant’ik’akan jewin.

s-61

wiki-002V-000Q066P

Վէպը վերագրելով արուեստի ռոմանթիքական ոճին՝ այն անուանած է «պուրժուական էպոպիա»։

Vēpë veragrelov arowesti ṙomant’ik’akan oč̣in, ayn anowanaç ē «powržowakan ēpopia».

s-62

wiki-002V-000Q066Q

Համեմատելով էպոսն ու վէպը Հեկելը գրած է. «...կը փոխուի նորագոյն վէպերուն մէջ գործող հերոսներու ասպետականութիւնը։

Hamematelov ēposn ow vēpë Hekelë graç ē. «...kë p’oxowi noragoyn vēperown mēǰ gorçoġ herosnerow aspetakanowt’iwnë.

s-63

wiki-002V-000Q066R

Որպէս անհատներ, օժտուած իրենց անձնական նպատակներով՝ սիրով, պատուով, բարեգործութեամբ կամ աշխարհի բարեկարգման իտիալով, անոնք կը հակադրուին տիրող կարգերուն ու իրականութեան արձակման, զոր ամենուրէք դժուարութիւններ կը դնէ անոնց ճանապարհին»։

Orpēs anhatner, òžtowaç irenc’ anjnakan npataknerov, sirov, patowov, baregorçowt’eamb kam ašxarhi barekargman itialov, anonk’ kë hakadrowin tiroġ kargerown ow irakanowt’ean arjakman, zor amenowrēk’ džowarowt’iwnner kë dnē anonc’ č̣anaparhin».

s-64

wiki-002V-000R066S

Ըստ Պելինսքիի՝ «մեր ժամանակի էպոսը վէպն է», որ իր մէջ կը կրէ էպոսի բոլոր յատկանիշները, միայն այն տարբերութեամբ, որ վէպին մէջ չկան աստուածներ ու կեանքի առասպելական չափեր, այլ սովորական կեանքն է, քանզի նորագոյն արուեստի համար մասնաւոր մարդու ճակատագիրը էական է։

Ëst Pelinsk’ii, «mer žamanaki ēposë vēpn ē», or ir mēǰ kë krē ēposi bolor yatkanišnerë, miayn ayn tarberowt’eamb, or vēpin mēǰ čkan astowaçner ow keank’i aṙaspelakan čap’er, ayl sovorakan keank’n ē, k’anzi noragoyn arowesti hamar masnawor mardow č̣akatagirë ēakan ē.

s-65

wiki-002V-000R066T

«Վէպը,- կը գրէ Պելինսքին,- ծագած է քրիստոնէական ժողովուրդներու նորագոյն քաղաքակրթութենէն՝ մարդկութեան պատմութեան այն դարաշրջանին, երբ բոլոր քաղաքացիական, հասարակական, ընտանեկան եւ առհասարակ մարդկային յարաբերութիւնները դարձած էին բազմաբարդ ու տրամաթիքական, կեանքը տարածուած էր անսահման տարրերի խորութեամբ ու լայնքով։

«Vēpë,- kë grē Pelinsk’in,- çagaç ē k’ristonēakan žoġovowrdnerow noragoyn k’aġak’akrt’owt’enēn, mardkowt’ean patmowt’ean ayn darašrǰanin, erb bolor k’aġak’ac’iakan, hasarakakan, ëntanekan ew aṙhasarak mardkayin yaraberowt’iwnnerë darjaç ēin bazmabard ow tramat’ik’akan, keank’ë taraçowaç ēr ansahman tarreri xorowt’eamb ow laynk’ov.

s-66

wiki-002V-000R066U

Բացի հետաքրքրաշարժութենէն եւ բովանդակային հարստութենէն, վէպը ոչինչով նուազ է էպիքական բանաստեղծութիւններէն՝ նաեւ որպէս գեղարուեստական ստեղծագործութիւն»։

Bac’i hetak’rk’rašaržowt’enēn ew bovandakayin harstowt’enēn, vēpë očinčov nowaz ē ēpik’akan banasteġçowt’iwnnerēn, naew orpēs geġarowestakan steġçagorçowt’iwn».

s-67

wiki-002V-000S066V

Կատակերգութիւն

Katakergowt’iwn

s-68

wiki-002V-000T0670

Կատակերգութիւնը որպէս գրական սեռ, գրական սեռի երկերը տեսակներու կը բաժնուին՝ ըստ իրենց հիմնական նիւթին, բայց մանաւանդ արտայայտած տրամադրութիւններու «գոյնին»։

Katakergowt’iwnë orpēs grakan seṙ, grakan seṙi erkerë tesaknerow kë bažnowin, ëst irenc’ himnakan niwt’in, bayc’ manawand artayaytaç tramadrowt’iwnnerow «goynin».

s-69

wiki-002V-000T0671

Այդ տեսակները երեք են.

Ayd tesaknerë erek’ en.

s-70

wiki-002V-000U0672

Ողբերգութիւն

Oġbergowt’iwn

s-71

wiki-002V-000V0673

Կատակերգութիւն

Katakergowt’iwn

s-72

wiki-002V-00100674

Տռամա

Tṙama

s-73

wiki-002V-00110675

20-րդ դարու նորութիւններէն, այս տեսակներուն վրայ, կրնանք աւելցուած նկատել շարժանկարի բեմագրութիւնը կամ սենարիօն։

20-rd darow norowt’iwnnerēn, ays tesaknerown vray, krnank’ awelc’owaç nkatel šaržankari bemagrowt’iwnë kam senariòn.

s-74

wiki-002V-00120676

Ա. Ողբերգութիւն

A. Oġbergowt’iwn

s-75

wiki-002V-00130677

Թատերգական այս տեսակը կը ցուցահանէ կեանքի պատկերներ՝ իրականութեան տխուր երեսներու խտացած ներկայացումով եւ անխուսափելի ողբերգական վերջաւորութեամբ (մինչ՝ այլ տեսակներ ողբերգական դրուագներ կը ներկայացնեն պարագայաբար միայն)։

T’atergakan ays tesakë kë c’owc’ahanē keank’i patkerner, irakanowt’ean txowr eresnerow xtac’aç nerkayac’owmov ew anxowsap’eli oġbergakan verǰaworowt’eamb (minč, ayl tesakner oġbergakan drowagner kë nerkayac’nen paragayabar miayn).

s-76

wiki-002V-00130678

Ողբերգութիւնը Հնադարու դիցաբանական ժամանակներէն ժառանգ հասած է հելլէն դասական գրականութեան։

Oġbergowt’iwnë Hnadarow dic’abanakan žamanaknerēn žaṙang hasaç ē hellēn dasakan grakanowt’ean.

s-77

wiki-002V-00130679

Այդ դասական շրջանին (Ք.ա. 5-4-րդ դարեր) անիկա ստացած է իր առաջին գրական կայուն ձեւը։

Ayd dasakan šrǰanin (K’.a. 5-4-rd darer) anika stac’aç ē ir aṙaǰin grakan kayown jewë.

s-78

wiki-002V-0014067A

Դիցաբանական խորքի վրայ, գլխաւոր գործող անձը՝ ողբերգական հերոսը, մարդկային արտասովոր տիպար էր առհասարակ։

Dic’abanakan xork’i vray, glxawor gorçoġ anjë, oġbergakan herosë, mardkayin artasovor tipar ēr aṙhasarak.

s-79

wiki-002V-0014067B

Ան կ՚ապրէր ճակատագրական բախում մը, կը գործէր ճակատագրական սխալը, որ իր կործանումը կը բերէր։

An k,aprēr č̣akatagrakan baxowm më, kë gorçēr č̣akatagrakan sxalë, or ir korçanowmë kë berēr.

s-80

wiki-002V-0014067C

Հետեւելով անհատական իր ճակատագրին, հանդիսատեսին մէջ ան կը ստեղծէր «կարեկցութիւն» մը, որ «գեղագիտական յուզումին ու բարոյական իտէալին» միացած՝ կ՚ունենար զգալի դաստիարակիչ ազդեցութիւն։

Hetewelov anhatakan ir č̣akatagrin, handisatesin mēǰ an kë steġçēr «karekc’owt’iwn» më, or «geġagitakan yowzowmin ow baroyakan itēalin» miac’aç, k,ownenar zgali dastiarakič azdec’owt’iwn.

s-81

wiki-002V-0015067D

Հակառակ իրենց այս մասնայատկութիւններուն, Հնադարու հելլէն մեծ ողբերգակներու գործերը յաջողեցան ընել մարդկային-բարոյական ընդհանրական հարցադրումներ, որոնք իբր ժառանգութիւն փոխանցուեցան ու մնացին անփոփոխ՝ հետագայ դարերուն եւ հազարամեակներուն՝ տեսակի հոլովոյթին ու ձեւաւորումներուն մէջ։

Hakaṙak irenc’ ays masnayatkowt’iwnnerown, Hnadarow hellēn meç oġbergaknerow gorçerë yaǰoġec’an ënel mardkayin-baroyakan ëndhanrakan harc’adrowmner, oronk’ ibr žaṙangowt’iwn p’oxanc’owec’an ow mnac’in anp’op’ox, hetagay darerown ew hazarameaknerown, tesaki holovoyt’in ow jewaworowmnerown mēǰ.

s-82

wiki-002V-0016067E

Ողբերգութիւնը երկրորդ ծնունդ մը ունեցաւ «Նոր» ժամանակներուն, եւրոպական Վերածնունդի մթնոլորտին մէջ։

Oġbergowt’iwnë erkrord çnownd më ownec’aw «Nor» žamanaknerown, ewropakan Veraçnowndi mt’nolortin mēǰ.

s-83

wiki-002V-0016067F

16-րդ դարուն՝ Անգլիան (Ու. Շէյքսփիր), իսկ աւելի ետք՝ Ֆրանսան (Փ. Քորնէյ, Ժ. Ռասին), Գերմանիան (Շիլլէր, Կէօթէ), Ռուսիա (Պուշկին) եւ այլն, նոր ձեւեր տուին անոր։

16-rd darown, Anglian (OW. Šēyk’sp’ir), isk aweli etk’, Fransan (P’. K’ornēy, Ž. Ṙasin), Germanian (Šillēr, Kēòt’ē), Ṙowsia (Powškin) ew ayln, nor jewer towin anor.

s-84

wiki-002V-0017067G

Հայ նոր գրականութիւնը, որուն առաջին քայլերուն՝ ողբերգութիւնը իբր տեսակ մօտեցած էր սպառման փուլին, չէ արտադրած ուշագրաւ ողբերգական գործեր։

Hay nor grakanowt’iwnë, orown aṙaǰin k’aylerown, oġbergowt’iwnë ibr tesak mòtec’aç ēr spaṙman p’owlin, čē artadraç owšagraw oġbergakan gorçer.

s-85

wiki-002V-0018067H

Բ. Կատակերգութիւն

B. Katakergowt’iwn

s-86

wiki-002V-0019067I

Կատակերգութիւնը ամենածաւալունն է երգիծական շեշտ կրող տեսակներէն։

Katakergowt’iwnë amenaçawalownn ē ergiçakan šešt kroġ tesaknerēn.

s-87

wiki-002V-0019067J

Ինչպէս այլ սեռերու երգիծական տեսակներու համար, անոր սկզբունքն է կեանքը դրսեւորել իր հեգնելի, ծաղրելի կողմերուն, թերիներուն տեսանկիւնէն։

Inčpēs ayl seṙerow ergiçakan tesaknerow hamar, anor skzbownk’n ē keank’ë drseworel ir hegneli, çaġreli koġmerown, t’erinerown tesankiwnēn.

s-88

wiki-002V-0019067K

Դասական կատակերգութեան ծագումը, ինչպէս ողբերգութեանը, կը տեղադրուի հելլէնական հնադարուն (Արիստոֆանէս), փայլուն վերածաղկումով մը լատին գրականութեան ծաղկման դարերուն (Հռոմ)։

Dasakan katakergowt’ean çagowmë, inčpēs oġbergowt’eanë, kë teġadrowi hellēnakan hnadarown (Aristofanēs), p’aylown veraçaġkowmov më latin grakanowt’ean çaġkman darerown (Hṙom).

s-89

wiki-002V-001A067L

Հնադարու դասական այս կատակերգութիւնները ունէին թեմաթիք լայն ընդգրկում, մարդկային տիպարներու, բայց մանաւանդ հանրային կեանքի թերիներու մատնանշումով, երբեմն հանճարեղ երգիծական շեշտով։

Hnadarow dasakan ays katakergowt’iwnnerë ownēin t’emat’ik’ layn ëndgrkowm, mardkayin tiparnerow, bayc’ manawand hanrayin keank’i t’erinerow matnanšowmov, erbemn hanč̣areġ ergiçakan šeštov.

s-90

wiki-002V-001B067M

Երգիծանք - գրականութեան եւ արուեստի իրականութեան գեղարուեստական արտացոլման իւրայատուկ տեսակ։

Ergiçank’ - grakanowt’ean ew arowesti irakanowt’ean geġarowestakan artac’olman iwrayatowk tesak.

s-91

wiki-002V-001B067N

Երգիծական ստեղծագործութեան հիմքին մէջ դրուած է երգիծանքի գեղագիտական ստորոգութիւնը։

Ergiçakan steġçagorçowt’ean himk’in mēǰ drowaç ē ergiçank’i geġagitakan storogowt’iwnë.

s-92

wiki-002V-001C067O

Էութիւն

Ēowt’iwn

s-93

wiki-002V-001D067P

Գրականութեան մէջ մնացած հնագոյն ձեւերէն է, որ փոխանցուած է յոյներէն:

Grakanowt’ean mēǰ mnac’aç hnagoyn jewerēn ē, or p’oxanc’owaç ē yoynerēn.

s-94

wiki-002V-001D067Q

Նախնական ձեւերը նկատուած են հին թատերգութեան (յատկապէս կատակերգութեան) մէջ եւ ժողովրդական տօնակատարութեանց ժամանակ:

Naxnakan jewerë nkatowaç en hin t’atergowt’ean (yatkapēs katakergowt’ean) mēǰ ew žoġovrdakan tònakatarowt’eanc’ žamanak.

s-95

wiki-002V-001D067R

Յոյները ունէին առասպելական սաթիրոսներ (խեղկատակ չաստուածներ) ցից մազերով, այծի ոտքերով:

Yoynerë ownēin aṙaspelakan sat’irosner (xeġkatak častowaçner) c’ic’ mazerov, ayçi otk’erov.

s-96

wiki-002V-001D067S

Ասոնք գրեթէ միշտ ծաղրական դեր կը կատարին:

Asonk’ gret’ē mišt çaġrakan der kë katarin.

s-97

wiki-002V-001D067T

Բայց այդ ձեւը որդեգրուեցաւ գրական միւս ձեւերուն մէջ՝ առակէն սկսեալ մինչեւ արձակի եւ քերթուածի զանազան ձեւերը:

Bayc’ ayd jewë ordegrowec’aw grakan miws jewerown mēǰ, aṙakēn skseal minčew arjaki ew k’ert’owaçi zanazan jewerë.

s-98

wiki-002V-001D067U

Երգիծանքի միջոցով կը ծաղրուին առանձին անձնաւորութիւններ, երեւոյթներ, կենցաղային խորթ սովորոյթներ եւ այլն:

Ergiçank’i miǰoc’ov kë çaġrowin aṙanjin anjnaworowt’iwnner, erewoyt’ner, kenc’aġayin xort’ sovoroyt’ner ew ayln.

s-99

wiki-002V-001D067V

Հայ գրականութեան յայտնի երգիծաբաններն են Յ. Պարոնեան, Ե. Օտեան:

Hay grakanowt’ean yaytni ergiçabannern en Y. Paronean, E. Òtean.

s-100

wiki-002V-001D0680

Առաջինին գրեթէ ամբողջական գործը կը բովանդակէ երգիծաբանական ոճ:

Aṙaǰinin gret’ē amboġǰakan gorçë kë bovandakē ergiçabanakan oč̣.