Universal Dependencies - Western Armenian - ArmTDP

s-101

wiki-002V-001D0681

Երգիծաբանութիւնը, քննադատելու, ծաղրելու աստիճաններով տարբեր կ՚ըլլայ:

Ergiçabanowt’iwnë, k’nnadatelow, çaġrelow astič̣annerov tarber k,ëllay.

s-102

wiki-002V-001D0682

Սուր երգիծանքը եւրոպական գրականութեան մէջ կը կոչուի սաթիր:

Sowr ergiçank’ë ewropakan grakanowt’ean mēǰ kë kočowi sat’ir.

s-103

wiki-002V-001D0683

Կայ պարսաւ (բանֆլէ), որուն բովանդակութիւնը սուր, մերկացնող շարադրանք մըն է որեւէ անձի մը հանդէպ (յիշեցէ՛ք Մ. Նալբանդեանի «Երկու տող» բանֆլէ-ն՝ ուղղուած Գաբրիէլ Եպիսկոպոս Այվազեանի դէմ):

Kay parsaw (banflē), orown bovandakowt’iwnë sowr, merkac’noġ šaradrank’ mën ē orewē anji më handēp (yišec’ē՛k’ M. Nalbandeani «Erkow toġ» banflē-n, owġġowaç Gabriēl Episkopos Ayvazeani dēm).

s-104

wiki-002V-001D0684

Երգիծանքը կ՚օգտագործուի հաւասարապէս ե՛ւ արձակ, ե՛ւ չափածոյ գրականութեան մէջ:

Ergiçank’ë k,ògtagorçowi hawasarapēs e՛w arjak, e՛w čap’açoy grakanowt’ean mēǰ.

s-105

wiki-002V-001D0685

Երգիծանք կ՚ենթադրէ կեանքի այնպիսի կողմեր, որոնք իրենց թերութիւններով հիմք կու տան ծիծաղի համար։

Ergiçank’ k,ent’adrē keank’i aynpisi koġmer, oronk’ irenc’ t’erowt’iwnnerov himk’ kow tan çiçaġi hamar.

s-106

wiki-002V-001D0686

Երգիծանք կ՚օգտուի չափազանցման, գրոտեսկի, այլաբանութեան եւ գեղարուեստական պայմանականութեան այլ միջոցներեն։

Ergiçank’ k,ògtowi čap’azanc’man, groteski, aylabanowt’ean ew geġarowestakan paymanakanowt’ean ayl miǰoc’neren.

s-107

wiki-002V-001D0687

Հասարակական-գեղագիտական բարձր իդէալի դիրքերէն այն կը դատապարտէ արատաւոր երեւոյթը։

Hasarakakan-geġagitakan barjr idēali dirk’erēn ayn kë datapartē aratawor erewoyt’ë.

s-108

wiki-002V-001D0688

Երգիծանքին մէջ իդէալը կ՚արտայայտուի բացասականի ժխտմամբ։

Ergiçank’in mēǰ idēalë k,artayaytowi bac’asakani žxtmamb.

s-109

wiki-002V-001D0689

Ատով իսկ այն կը դառնայ հնի եւ յետադիմականի դէմ մղուող պայքարի զէնք։

Atov isk ayn kë daṙnay hni ew yetadimakani dēm mġowoġ payk’ari zēnk’.

s-110

wiki-002V-001D068A

Գեղարուեստին մէջ որոշ ժանրեր, գրեթէ պարտադրաբար, կապուած են կեանքի երգիծական ընկալման հետ, օրինակ, կատակերգութիւնը, վոեւդիլը, առակը, ֆելիետոնը, պամֆլետը գրականութեան մէջ եւ թատրոնին մէջ, ծաղրանկարը, շարժը՝ կերպարուեստին մէջ։

Geġarowestin mēǰ oroš žanrer, gret’ē partadrabar, kapowaç en keank’i ergiçakan ënkalman het, òrinak, katakergowt’iwnë, voewdilë, aṙakë, felietonë, pamfletë grakanowt’ean mēǰ ew t’atronin mēǰ, çaġrankarë, šaržë, kerparowestin mēǰ.

s-111

wiki-002V-001E068C

Սկզբնաւորուելով անտիկ գրականութեան մէջ, Երգիծանք համապատասխան փոփոխութիւններ կրած է հասարակութեան եւ արուեստի զարգացմանը զուգընթաց։

Skzbnaworowelov antik grakanowt’ean mēǰ, Ergiçank’ hamapatasxan p’op’oxowt’iwnner kraç ē hasarakowt’ean ew arowesti zargac’manë zowgënt’ac’.

s-112

wiki-002V-001E068D

Բացառապէս երգիծական տաղանդով օժտուած գրողներէն են Մոլիերը, Սուիֆտը, Գոգոլը, Սալտիկով-Շչեդրինը։

Bac’aṙapēs ergiçakan taġandov òžtowaç groġnerēn en Molierë, Sowiftë, Gogolë, Saltikov-Ščedrinë.

s-113

wiki-002V-001F068E

Երգիծանքը հայ գրականութեան մէջ

Ergiçank’ë hay grakanowt’ean mēǰ

s-114

wiki-002V-001G068F

Հայ գրականութեան մէջ այդպիսի դէմքեր են Յակոբ Պարոնեանը, Երուանդ Օտեանը, Լեռ Կամսարը:

Hay grakanowt’ean mēǰ aydpisi dēmk’er en Yakob Paroneanë, Erowand Òteanë, Leṙ Kamsarë.

s-115

wiki-002V-001G068H

Սովետական Երգիծանքի ներկայացուցիչներէն են Դ. Մոորը, Կուկրինիկսները, Բ. Եֆիմովը, հայ իրականութեան մէջ՝ Վ. Խօջաբեկեանը, Տ. Շավարշը, Ս. Արուտչեանը, Գ. Եարալեանը, սփիւռքին մէջ՝ Ա. Սարուխանը, Չ. Տամատեանը, Տ. Աճեմեանը։

Sovetakan Ergiçank’i nerkayac’owc’ičnerēn en D. Moorë, Kowkriniksnerë, B. Efimovë, hay irakanowt’ean mēǰ, V. Xòǰabekeanë, T. Šavaršë, S. Arowtčeanë, G. Earaleanë, sp’iwṙk’in mēǰ, A. Sarowxanë, Č. Tamateanë, T. Ač̣emeanë.

s-116

wiki-002V-001G068I

Տարբեր են Երգիծանքի երանգները՝ անզիջող, ոչնչացնող ծաղրէն (սատիրա) մինչեւ թերութիւններու մեղմ պատկերին մէջ (տես նաեւ Հումոր):

Tarber en Ergiçank’i erangnerë, anziǰoġ, očnčac’noġ çaġrēn (satira) minčew t’erowt’iwnnerow meġm patkerin mēǰ (tes naew Howmor).

s-117

wiki-002V-001H068J

Բեմագրութիւն

Bemagrowt’iwn

s-118

wiki-002V-001I068K

Բեմագրութիւն կամ շարժագրութիւն «սենարիօ», շարժանկարի մը պատրաստութեան հիմք ծառայող գրութիւնը, անոր համառօտ պատմութեամբ եւ խօսակցութիւններով, կը կոչուի բեմագրութիւն կամ շարժագրութիւն կամ տակաւին միջազգային գործածութեան հասած բառով մը «սենարիօ»։

Bemagrowt’iwn kam šaržagrowt’iwn «senariò», šaržankari më patrastowt’ean himk’ çaṙayoġ growt’iwnë, anor hamaṙòt patmowt’eamb ew xòsakc’owt’iwnnerov, kë kočowi bemagrowt’iwn kam šaržagrowt’iwn kam takawin miǰazgayin gorçaçowt’ean hasaç baṙov më «senariò».

s-119

wiki-002V-001I068L

Ճիշտ կ՚ըլլայ այս վերջինը նկատել թատերգական տեսակ մը, մանաւանդ եթէ ստեղծագործ արտադրութիւն է եւ ո՛չ պատշաճեցում, արդէն գոյութիւն ունեցող պատմողական կամ թատերգական գործ մը։

Č̣išt k,ëllay ays verǰinë nkatel t’atergakan tesak më, manawand et’ē steġçagorç artadrowt’iwn ē ew o՛č patšač̣ec’owm, ardēn goyowt’iwn ownec’oġ patmoġakan kam t’atergakan gorç më.

s-120

wiki-002V-001J068M

Բեմագրութիւնը իբրեւ բնագիր կը յիշեցնէ թատերգութեան։

Bemagrowt’iwnë ibrew bnagir kë yišec’nē t’atergowt’ean.

s-121

wiki-002V-001J068N

Բայց բնականաբար աւելի անկախ է բեմական հրամայականներէ՝ հեղինակային նշումներէ, որոնք թատերգութեան մէջ կը նկատենք, որ քանի մը բառը չեն անցնիր, հոս կրնան աւելի երկար ըլլալ եւ ուրուագիծ պատմութեան։

Bayc’ bnakanabar aweli ankax ē bemakan hramayakannerē, heġinakayin nšowmnerē, oronk’ t’atergowt’ean mēǰ kë nkatenk’, or k’ani më baṙë čen anc’nir, hos krnan aweli erkar ëllal ew owrowagiç patmowt’ean.

s-122

wiki-002V-001K068O

Բանահիւսութիւն, ժողովրդական ֆոլքլոր (անգլ. folk-lore - ժողովրդական իմաստութիւն, գիտելիք), այս կամ այն ժողովուրդի կերտած բանաւոր ստեղծագործութիւններու ամբողջութիւն։

Banahiwsowt’iwn, žoġovrdakan folk’lor (angl. folk-lore - žoġovrdakan imastowt’iwn, gitelik’), ays kam ayn žoġovowrdi kertaç banawor steġçagorçowt’iwnnerow amboġǰowt’iwn.

s-123

wiki-002V-001K068P

Բանահիւսութեան մէջ ժողովուրդը արտացոլած է իր պատմութեան առաւել կարեւոր դէպքերը, իր դարաւոր փորձն ու իմաստութիւնը, ձգտումներն ու իտեալները։

Banahiwsowt’ean mēǰ žoġovowrdë artac’olaç ē ir patmowt’ean aṙawel karewor dēpk’erë, ir darawor p’orjn ow imastowt’iwnë, jgtowmnern ow itealnerë.

s-124

wiki-002V-001K068Q

Ըստ էութեան, բանահիւսութիւնը (ֆոլքլորը) ժողովուրդի կեանքի եւ աշխարհազգացողութեան հայելին է։

Ëst ēowt’ean, banahiwsowt’iwnë (folk’lorë) žoġovowrdi keank’i ew ašxarhazgac’oġowt’ean hayelin ē.

s-125

wiki-002V-001K068R

Ժողովրդական բանահիւսութեան երկերն ստեղծուած եւ դարերով պահպանուած են բանաւոր, հաղորդուած սերունդէ սերունդ։

Žoġovrdakan banahiwsowt’ean erkern steġçowaç ew darerov pahpanowaç en banawor, haġordowaç serowndē serownd.

s-126

wiki-002V-001K068S

Շատ յաճախ բանասացի կողմէ կատարուած, նոյնիսկ ստեղծուած են ուղղակի լսարանի առջեւ, երբեմն երգի եւ նուագի ուղեկցութեամբ։

Šat yač̣ax banasac’i koġmē katarowaç, noynisk steġçowaç en owġġaki lsarani aṙǰew, erbemn ergi ew nowagi owġekc’owt’eamb.

s-127

wiki-002V-001K068U

Այդ է պատճառը, որ բանահիւսական երկերը սովորաբար շարք մը տարբերակներ կ՚ունենան։

Ayd ē patč̣aṙë, or banahiwsakan erkerë sovorabar šark’ më tarberakner k,ownenan.

s-128

wiki-002V-001K068V

Ժողովրդական բանահիւսութեան տեսակները բազմազան են՝ առակ, հեքիաթ, հանելուկ, ասացուածք, առասպել, աւանդավէպ, ասք, աւանդութիւն, վիպերգութիւն (էպոս), աշխատանքային, սիրոյ երգեր եւ այլն։

Žoġovrdakan banahiwsowt’ean tesaknerë bazmazan en, aṙak, hek’iat’, hanelowk, asac’owaçk’, aṙaspel, awandavēp, ask’, awandowt’iwn, vipergowt’iwn (ēpos), ašxatank’ayin, siroy erger ew ayln.

s-129

wiki-002V-001K0690

Այս ժանրերէն իւրաքանչիւրն ունեցած է բովանդակութեան, կառուցուածքի, պատկերաւորութեան կայուն իւրայատկութիւն։

Ays žanrerēn iwrak’ančiwrn ownec’aç ē bovandakowt’ean, kaṙowc’owaçk’i, patkeraworowt’ean kayown iwrayatkowt’iwn.

s-130

wiki-002V-001K0691

Բացի այդ՝ իւրաքանչիւր ազգի բանահիւսութեան մէջ եղած են ուրոյն ժանրային ձեւեր, օրինակ՝ ռուսական Պիլինան, չասթուշկան, ուքրանական տուման եւ այլն։

Bac’i ayd, iwrak’ančiwr azgi banahiwsowt’ean mēǰ eġaç en owroyn žanrayin jewer, òrinak, ṙowsakan Pilinan, čast’owškan, owk’ranakan towman ew ayln.

s-131

wiki-002V-001K0692

Հայ հին բանահիւսութեան մէջ եղած են բազմազան տեսակներ՝ զրոյց, առասպել, աւանդավէպ, վիպասանք եւ այլն։

Hay hin banahiwsowt’ean mēǰ eġaç en bazmazan tesakner, zroyc’, aṙaspel, awandavēp, vipasank’ ew ayln.

s-132

wiki-002V-001K0693

Բանահիւսութեան շատ թեմաներ, սիւժէներ ու կերպարներ մշակուած եւ ընդհանրացուած են տարբեր գրողներու կողմէ։

Banahiwsowt’ean šat t’emaner, siwžēner ow kerparner mšakowaç ew ëndhanrac’owaç en tarber groġnerow koġmē.

s-133

wiki-002V-001L0695

Առասպել (անգլերէն՝ Myth, յունարէն՝ μύθος - խօսք, ասք, աւանդութիւն), ժողովրդական բանահիւսութեան վիպերգական ժանրերէն մին, որուն մէջ գերբնական ու չափազանցուած ձեւով արտացոլուած են հնագոյն ժողովուրդներու կեանքի կարեւորագոյն դէպքերը, աշխարհի վերաբերեալ մարդոց պատկերացումներն ու ընկալումները։

Aṙaspel (anglerēn, Myth, yownarēn, μύθος - xòsk’, ask’, awandowt’iwn), žoġovrdakan banahiwsowt’ean vipergakan žanrerēn min, orown mēǰ gerbnakan ow čap’azanc’owaç jewov artac’olowaç en hnagoyn žoġovowrdnerow keank’i kareworagoyn dēpk’erë, ašxarhi verabereal mardoc’ patkerac’owmnern ow ënkalowmnerë.

s-134

wiki-002V-001L0696

Առասպելներու հիմքին մէջ, հիմնականօրէն, ընկած են տուեալ ցեղի, ժողովուրդի կեանքին մէջ տեղի ունեցած իրական դէպքերը, սակայն բնութեան դէմ՝ դեռեւս անզօր, մարդն իր սնոտիապաշտ մտածողութեամբ երեւոյթները բացատրած է, որպէս՝ աստուածներու եւ ոգիներու գերբնական ոյժի արտայայտութիւն։

Aṙaspelnerow himk’in mēǰ, himnakanòrēn, ënkaç en toweal c’eġi, žoġovowrdi keank’in mēǰ teġi ownec’aç irakan dēpk’erë, sakayn bnowt’ean dēm, deṙews anzòr, mardn ir snotiapašt mtaçoġowt’eamb erewoyt’nerë bac’atraç ē, orpēs, astowaçnerow ew oginerow gerbnakan oyži artayaytowt’iwn.

s-135

wiki-002V-001L0697

Այդ պատճառով ալ իրական հիմք ունեցող դէպքերու ու հերոսներու պատմութիւնն ի սկզբանէ ընդունած է չափազանցուած եւ գերբնական բնոյթ։

Ayd patč̣aṙov al irakan himk’ ownec’oġ dēpk’erow ow herosnerow patmowt’iwnn i skzbanē ëndownaç ē čap’azanc’owaç ew gerbnakan bnoyt’.

s-136

wiki-002V-001L0698

Չնայած անոր, առասպելները կ՚օգնեն որոշակի պատկերացում կազմելու հնագոյն ժողովուրդներու, յատկապէս՝ նախագրային շրջանի պատմութեան վերաբերեալ։

Čnayaç anor, aṙaspelnerë k,ògnen orošaki patkerac’owm kazmelow hnagoyn žoġovowrdnerow, yatkapēs, naxagrayin šrǰani patmowt’ean verabereal.

s-137

wiki-002V-001L0699

Աշխարհի տարածքին մեծ ճանաչում ունին Անթէի, Պրոմեթեւսի, Հերակլեսի, Իկարի մասին եւ այլ հին յունական առասպելներ, որոնց մէջ բանաստեղծօրէն կ՚արտայայտուին հին յոյներու աշխարհըմբռնումն ու գեղարուեստական մտածողութիւնը։

Ašxarhi taraçk’in meç č̣anačowm ownin Ant’ēi, Promet’ewsi, Heraklesi, Ikari masin ew ayl hin yownakan aṙaspelner, oronc’ mēǰ banasteġçòrēn k,artayaytowin hin yoynerow ašxarhëmbṙnowmn ow geġarowestakan mtaçoġowt’iwnë.

s-138

wiki-002V-001L069A

Մովսէս Խորենացիի «Հայոց պատմութեան» շնորհիւ պահպանուած եւ մեզ հասած են հայ ժողովուրդի ստեղծած՝ «Հայկ Եւ Բել», «Արա Գեղեցիկ Եւ Շամիրամ», «Վահագնի Ծնունդը», «Տորք Անգեղ» առասպելները։

Movsēs Xorenac’ii «Hayoc’ patmowt’ean» šnorhiw pahpanowaç ew mez hasaç en hay žoġovowrdi steġçaç, «Hayk EW Bel», «Ara Geġec’ik EW Šamiram», «Vahagni Çnowndë», «Tork’ Angeġ» aṙaspelnerë.

s-139

wiki-002V-001L069B

Առասպելներէն շատերը յետագային ենթարկուած են գրական մշակման (օրինակ՝ Էսքիլեսի «Շղթայուած Պրոմեթեւսը», Սոֆոկլեսի «Էդիպ Արքան» յունական գրականութեան մէջ, Նայիրի Զարեանի «Արա Գեղեցիկը», Ղազարոս Աղայեանի «Տորք Անգեղը», Յովհաննէս Յովհաննիսեանի «Վահագնի Ծնունդը», «Արտավազդը» հայ գրականութեան մեջ եւ այլն)։

Aṙaspelnerēn šaterë yetagayin ent’arkowaç en grakan mšakman (òrinak, Ēsk’ilesi «Šġt’ayowaç Promet’ewsë», Sofoklesi «Ēdip Ark’an» yownakan grakanowt’ean mēǰ, Nayiri Zareani «Ara Geġec’ikë», Ġazaros Aġayeani «Tork’ Angeġë», Yovhannēs Yovhanniseani «Vahagni Çnowndë», «Artavazdë» hay grakanowt’ean meǰ ew ayln).

s-140

wiki-002V-001M069C

Հատած (լատիներէն՝ caesura հատում), չափածոյի գրութեան մէջ, հատածը տողի մէջի դադարն է, որ կ՚օգնէ «շունչ առնելու»՝ երբ տող 4-5 վանկէն աւելի երկար է։

Hataç (latinerēn, caesura hatowm), čap’açoyi growt’ean mēǰ, hataçë toġi mēǰi dadarn ē, or k,ògnē «šownč aṙnelow», erb toġ 4-5 vankēn aweli erkar ē.

s-141

wiki-002V-001M069D

Ուրիշ խօսքով՝ ան տողի անդամները իրարմէ բաժնող ներքին դադարն է։

OWriš xòsk’ov, an toġi andamnerë irarmē bažnoġ nerk’in dadarn ē.

s-142

wiki-002V-001M069E

Պարզ է, որ հատածը եւս կարեւոր դեր ունի կշռոյթի ստեղծման մէջ։

Parz ē, or hataçë ews karewor der owni kšṙoyt’i steġçman mēǰ.

s-143

wiki-002V-001N069F

Յանգ եւ տուն, գրական՝ չափածոյ ստեղծագործութեան, հնչիւնային ձեւաւորման հիմնական կողմերէն մին։

Yang ew town, grakan, čap’açoy steġçagorçowt’ean, hnčiwnayin jewaworman himnakan koġmerēn min.

s-144

wiki-002V-001O069G

Յանգը, այսինքն՝ տողէ տող կրկնուող տողավերջի վանկը, իր կարգին կարեւոր գործօն է չափածոյի կշռոյթին եւ երաժշտականութեան համար։

Yangë, aysink’n, toġē toġ krknowoġ toġaverǰi vankë, ir kargin karewor gorçòn ē čap’açoyi kšṙoyt’in ew eražštakanowt’ean hamar.

s-145

wiki-002V-001O069H

Իր ձեւով, անիկա կը շեշտէ տողավերջի դադարը, որ կարեւոր է կշռոյթի համար. նաեւ կը շեշտէ, կը խտացնէ բառիմաստները (մանաւանդ զի՛նք պարունակող բառին իմաստը)։

Ir jewov, anika kë šeštē toġaverǰi dadarë, or karewor ē kšṙoyt’i hamar. naew kë šeštē, kë xtac’nē baṙimastnerë (manawand zi՛nk’ parownakoġ baṙin imastë).

s-146

wiki-002V-001P069I

Ասով մէկտեղ, յանգը անհրաժեշտ տարր չէ չափածոյին համար։

Asov mēkteġ, yangë anhražešt tarr čē čap’açoyin hamar.

s-147

wiki-002V-001P069J

Քնարական երկերու պատմութեան մէջ, անիկա գործածութեան մտած է բաւական ուշ՝ միջնադարէն ասդին։

K’narakan erkerow patmowt’ean mēǰ, anika gorçaçowt’ean mtaç ē bawakan owš, miǰnadarēn asdin.

s-148

wiki-002V-001P069K

Երբեմն, նոր ժամանակներու մէջ եւս, բանաստեղծներ նախընտրած են անտեսել զայն, կամ յարգած եւ կիրարկած են՝ զայն նկատելով հանդերձ «արուեստին բռնաւորը, (բանաստեղծի) հոգիին ետմղիչը»։

Erbemn, nor žamanaknerow mēǰ ews, banasteġçner naxëntraç en antesel zayn, kam yargaç ew kirarkaç en, zayn nkatelov handerj «arowestin bṙnaworë, (banasteġçi) hogiin etmġičë».

s-149

wiki-002V-001Q069L

Բայց աւելի՝ անոնք, երբեմն նոյնիսկ ամենայեղափոխականներէն համոզուած են, որ առանց յանգի՝ բանաստեղծութիւնը կը փլի։

Bayc’ aweli, anonk’, erbemn noynisk amenayeġap’oxakannerēn hamozowaç en, or aṙanc’ yangi, banasteġçowt’iwnë kë p’li.

s-150

wiki-002V-001Q069M

«Յանգը,- ըսուած է,- կը վերադարձնէ նախորդ տողին. կը ստիպէ յիշել զայն. միտք մը ձեւակերպող բոլոր տողերը կը հարկադրէ միատեղ ըլլալու»։

«Yangë,- ësowaç ē,- kë veradarjnē naxord toġin. kë stipē yišel zayn. mitk’ më jewakerpoġ bolor toġerë kë harkadrē miateġ ëllalow».

s-151

wiki-002V-001R069N

Յանգերը կրնան ըլլալ հարուստ կամ աղքատ, համաձայն, կրկնուող։

Yangerë krnan ëllal harowst kam aġk’at, hamajayn, krknowoġ.