Universal Dependencies - Armenian - BSUT

s-1

nonfiction-007L-00010DBJ

Պարույր Սևակ. «Ազգային սնապարծություն և ազգային արժանապատվություն»

Parowyr Sewak. «Azgayin snaparçowt’yown ew azgayin aržanapatvowt’yown»

s-2

nonfiction-007L-00020DBK

1966 թվականի նոյեմբերին, ճիշտ հիսուն տարի առաջ, Հայաստանի գրողների միության համագումարում Պարույր Սևակի ելույթն ուղղակի ցնցեց հանրությանը:

1966 t’vakani noyemberin, č̣išt hisown tari aṙaǰ, Hayastani groġneri miowt’yan hamagowmarowm Parowyr Sewaki elowyt’n owġġaki c’nc’ec’ hanrowt’yanë.

s-3

nonfiction-007L-00020DBL

Առանց վարանելու այն կարելի է համարել արժեհամակարգային հարցադրումների խտացում, որոնց պատասխանները դեռ երկար են որոնվելու:

Aṙanc’ varanelow ayn kareli ē hamarel aržehamakargayin harc’adrowmneri xtac’owm, oronc’ patasxannerë deṙ erkar en oronvelow.

s-4

nonfiction-007L-00020DBM

1966թ. դեկտեմբերի 16-ին Պարույր Սևակի ելույթը հրապարակվեց «Գրական թերթում», որը հախուռն բանավեճերի, կարծիքների բախումների առիթ տվեց:

1966t’. dektemberi 16-in Parowyr Sewaki elowyt’ë hraparakvec’ «Grakan t’ert’owm», orë haxowṙn banaveč̣eri, karçik’neri baxowmneri aṙit’ tvec’.

s-5

nonfiction-007L-00030DBN

«ՀԱՅԵՐ» Համահայկական Մեդիահարթակը հրապարակում է «Գրական թերթում» տպագրված հոդվածը՝ ակնկալելով, որ մեր ընթերցողները կշարունակեն 50 տարի առաջ սկսված բանավեճը՝ միտված Հայաստանի Հանրապետության ապագային:

«HAYER» Hamahaykakan Mediahart’akë hraparakowm ē «Grakan t’ert’owm» tpagrvaç hodvaçë, aknkalelov, or mer ënt’erc’oġnerë kšarownaken 50 tari aṙaǰ sksvaç banaveč̣ë, mitvaç Hayastani Hanrapetowt’yan apagayin.

s-6

nonfiction-007L-00040DBO

«Ազգային սնապարծությո՞ւն, թե՞...»

«Azgayin snaparçowt’yo?wn, t’e?...»

s-7

nonfiction-007L-00050DBP

«... խոսելու եմ մեկ արմատական հարցի մասին, որ ունի երկու բուն` ազգային սնապարծություն և ազգային արժանապատվություն, որոնք առերևույթ կարծես կապ չունեն գրականության հետ, բայց ըստ էության գրականության ծնողներն են:

«... xoselow em mek armatakan harc’i masin, or owni erkow bown, azgayin snaparçowt’yown ew azgayin aržanapatvowt’yown, oronk’ aṙerewowyt’ karçes kap čownen grakanowt’yan het, bayc’ ëst ēowt’yan grakanowt’yan çnoġnern en.

s-8

nonfiction-007L-00060DBQ

Սնապարծությո՞ւնը...

Snaparçowt’yo?wnë...

s-9

nonfiction-007L-00070DBR

Թույլ տվեք հիշեցնեմ մի շատ իմաստուն խոսք.

T’owyl tvek’ hišec’nem mi šat imastown xosk’.

s-10

nonfiction-007L-00070DBS

«Ազգը չի կարող կործանվել այլ կերպ, բացի ինքնասպանությունից»:

«Azgë či karoġ korçanvel ayl kerp, bac’i ink’naspanowt’yownic’».

s-11

nonfiction-007L-00070DBT

Այս խոսքի իրավացիությունը (աշխարհիս բոլոր ազգերից ավելի) հաստատում է մեր ազգը` իր ահռելի պատմությամբ:

Ays xosk’i iravac’iowt’yownë (ašxarhis bolor azgeric’ aveli) hastatowm ē mer azgë, ir ahṙeli patmowt’yamb.

s-12

nonfiction-007L-00070DBU

Նույնիսկ 1915-ի ազգասպանության աննախադեպ փաստը եկավ նույնը հաստատելու. 1915-21 թվականներին կարծես երկինք ու գետին խոսքը մեկ էին արել կործանելու մեր անմեղ-մեղավոր ազգը:

Nowynisk 1915-i azgaspanowt’yan annaxadep p’astë ekav nowynë hastatelow. 1915-21 t’vakannerin karçes erkink’ ow getin xosk’ë mek ēin arel korçanelow mer anmeġ-meġavor azgë.

s-13

nonfiction-007L-00070DBV

Բայց չկարողացան, որովհետև չուզեցինք:

Bayc’ čkaroġac’an, orovhetew čowzec’ink’.

s-14

nonfiction-007L-00080DC0

Իսկ ինքնասպանությո՞ւնը...

Isk ink’naspanowt’yo?wnë...

s-15

nonfiction-007L-00090DC1

Ազգային ինքնասպանության զանազան ձևեր կան, և դրանց մեջ ամենադյուրինը, ըստ իս, իմ ասած սնապարծությունն է, որ նման է տաք ջրով լեցուն լողարանի մեջ սեփական երակը կտրելուն:

Azgayin ink’naspanowt’yan zanazan jewer kan, ew dranc’ meǰ amenadyowrinë, ëst is, im asaç snaparçowt’yownn ē, or nman ē tak’ ǰrov lec’own loġarani meǰ sep’akan erakë ktrelown.

s-16

nonfiction-007L-00090DC2

Այն սնապարծությունը, որի հակառակ երեսը (թույլ տվեք երկու օտար բառ օգտագործել) արխայինություն-դինջությունն է:

Ayn snaparçowt’yownë, ori hakaṙak eresë (t’owyl tvek’ erkow òtar baṙ ògtagorçel) arxayinowt’yown-dinǰowt’yownn ē.

s-17

nonfiction-007L-000A0DC3

Մենք քամիներ շատ ենք տեսել և եթե ցայսօր գոյատևում ենք, ապա շնորհիվ լոկ այն բանի, որ քամիները թռցրել են մեր գլխարկը, բայց ոչ գլուխը:

Menk’ k’aminer šat enk’ tesel ew et’e c’aysòr goyatewowm enk’, apa šnorhiv lok ayn bani, or k’aminerë t’ṙc’rel en mer glxarkë, bayc’ oč glowxë.

s-18

nonfiction-007L-000A0DC4

Սնամեջ ու հավակնոտ, պոռոտ ու պռատ գլուխգովանությունը, քաջնազարային դինջության և արխայինության հետ հանդիպելիս` առաջացնում են մի քամի (ո՛չ, այս անգամ հո՜ղմ), որ այլևս գլխարկ չի թռցնում, այլ գլուխ:

Snameǰ ow havaknot, poṙot ow pṙat glowxgovanowt’yownë, k’aǰnazarayin dinǰowt’yan ew arxayinowt’yan het handipelis, aṙaǰac’nowm en mi k’ami (o՛č, ays angam ho!ġm), or aylews glxark či t’ṙc’nowm, ayl glowx.

s-19

nonfiction-007L-000B0DC5

Մենք շատ ենք խոսում և պիտի խոսենք կարմիր, իսկ այժմ առավել ևս սպիտակ ջարդից, որին ենթակա է մեր ժողովուրդը:

Menk’ šat enk’ xosowm ew piti xosenk’ karmir, isk ayžm aṙavel ews spitak ǰardic’, orin ent’aka ē mer žoġovowrdë.

s-20

nonfiction-007L-000B0DC6

Այս սպիտակ ջարդի լավագույն օգնականը հենց սնապարծությունն է, այն հինգերորդ շարասյունը, հենց գործում է մեր իսկ ներսում, իբրև արխայինություն-դինջություն:

Ays spitak ǰardi lavagowyn ògnakanë henc’ snaparçowt’yownn ē, ayn hingerord šarasyownë, henc’ gorçowm ē mer isk nersowm, ibrew arxayinowt’yown-dinǰowt’yown.

s-21

nonfiction-007L-000C0DC7

Մեր նոր պատմագրության առաջին մեծը` Միքայել Չամչյանը, իր եռահատոր «Հայոց պատմությամբ» ահագին գործ է արել մեր ժողովրդի արթնացման և զարթոնքի հեռավոր տարիներին,- մեծ մեղք կլինի այս մոռանալը:

Mer nor patmagrowt’yan aṙaǰin meçë, Mik’ayel Čamčyanë, ir eṙahator «Hayoc’ patmowt’yamb» ahagin gorç ē arel mer žoġovrdi art’nac’man ew zart’onk’i heṙavor tarinerin,- meç meġk’ klini ays moṙanalë.

s-22

nonfiction-007L-000C0DC8

Բայց Չամչյանի պատմական սկզբունքը հետևյալն էր, քանի որ Նոյյան տապանն իջել է Արարատի գագաթին, ուրեմն Հայաստանն է արդի մարդկության օրրանը:

Bayc’ Čamčyani patmakan skzbownk’ë hetewyaln ēr, k’ani or Noyyan tapann iǰel ē Ararati gagat’in, owremn Hayastann ē ardi mardkowt’yan òrranë.

s-23

nonfiction-007L-000C0DC9

Քանի որ (ըստ նույն Սուրբ գրոց վկայության) Ադամ-Եվայի երբեմնի դրախտը գտնվում էր Տիգրիս և Եփրատ գետերի միջև, ուրեմն Հայաստանն է «Երկիր դրախտավայրը»:

K’ani or (ëst nowyn Sowrb groc’ vkayowt’yan) Adam-Evayi erbemni draxtë gtnvowm ēr Tigris ew Ep’rat geteri miǰew, owremn Hayastann ē «Erkir draxtavayrë».

s-24

nonfiction-007L-000C0DCA

Քանի որ...

K’ani or...

s-25

nonfiction-007L-000C0DCB

Այս «քանի-որ»-ների համար կարելի է և պետք է ներել հայր Չամչյանին, բայց պետք է թշնամաբար նայել բոլոր նրանց, ովքեր այսօր էլ դատում են մոտավորապես նույն ձևով.

Ays «k’ani-or»-neri hamar kareli ē ew petk’ ē nerel hayr Čamčyanin, bayc’ petk’ ē t’šnamabar nayel bolor nranc’, ovk’er aysòr ēl datowm en motavorapes nowyn jewov.

s-26

nonfiction-007L-000C0DCC

«Մենք որ կայինք. այսինչ ժողովուրդը դեռ միսն աղել չգիտեր...»:

«Menk’ or kayink’. aysinč žoġovowrdë deṙ misn aġel čgiter...».

s-27

nonfiction-007L-000C0DCD

«Մենք որ Պլատոն էինք թարգմանում` նրանք ապրում էին ծառերի վրա...»:

«Menk’ or Platon ēink’ t’argmanowm, nrank’ aprowm ēin çaṙeri vra...».

s-28

nonfiction-007L-000C0DCE

«Իսկ հապա մեր Այսինչ, մեր Այնինչը, մեր Էսը, մեր Էնը»:

«Isk hapa mer Aysinč, mer Ayninčë, mer Ēsë, mer Ēnë».

s-29

nonfiction-007L-000D0DCF

Ահռելին այն է, որ այսպես դատողների մեծամասնությունը բնավ էլ չգիտի ո՛չ մեր Այսինչը, ո՛չ Այնինչը, ո՛չ Էսը, ո՛չ Էնը. նա պարզապես կրկնում է անուններ:

Ahṙelin ayn ē, or ayspes datoġneri meçamasnowt’yownë bnav ēl čgiti o՛č mer Aysinčë, o՛č Ayninčë, o՛č Ēsë, o՛č Ēnë. na parzapes krknowm ē anownner.

s-30

nonfiction-007L-000D0DCG

Իսկ ամոթալին էլ այն է, որ նա ոչ միայն չգիտի, այլ նաև եթե նրան ասես, թե մեր մոտավոր ու հեռավոր հարևաններն էլ ունեցել են այդ ամենը կամ այդ ամենից շատ ավելին, չի՛ հավատա կամ քեզ կհամարի, ինչպես հիմա ասում են` «շուռ տված հայ»:

Isk amot’alin ēl ayn ē, or na oč miayn čgiti, ayl naew et’e nran ases, t’e mer motavor ow heṙavor harewannern ēl ownec’el en ayd amenë kam ayd amenic’ šat avelin, či՛ havata kam k’ez khamari, inčpes hima asowm en, «šowṙ tvaç hay».

s-31

nonfiction-007L-000E0DCH

Հայրենասիրության այս տեսակը մի փափուկ բարձ է, որ լցված է ոչ թե աղվամազով, այլ քնաբեր հաշիշով, և դա այն ժամանակ, երբ մեր շուրջ գնում է մրցություն, եթե ոչ պայքար:

Hayrenasirowt’yan ays tesakë mi p’ap’owk barj ē, or lc’vaç ē oč t’e aġvamazov, ayl k’naber hašišov, ew da ayn žamanak, erb mer šowrǰ gnowm ē mrc’owt’yown, et’e oč payk’ar.

s-32

nonfiction-007L-000E0DCI

Եվ դա ա՛յն ժամանակ, երբ ո՛չ Նոյյան տապան, ո՛չ էլ Նարեկացի ունեցող, երեկվա իսկապես անգիր ու անգիրք ազգերը մեր աչքերի առջև ստեղծում են այնպիսի գրական երկեր, որ ունենում են համամիութենական (ու համաշխարհային) հնչեղություն և ստիպում մեզ թարգմանել դրանք:

Ev da a՛yn žamanak, erb o՛č Noyyan tapan, o՛č ēl Narekac’i ownec’oġ, erekva iskapes angir ow angirk’ azgerë mer ačk’eri aṙǰew steġçowm en aynpisi grakan erker, or ownenowm en hamamiowt’enakan (ow hamašxarhayin) hnčeġowt’yown ew stipowm mez t’argmanel drank’.

s-33

nonfiction-007L-000E0DCJ

Պլատոնին և Արիստոտելին 6-րդ դարում թարգմանած ազգի փուչ հայրենասերը չպիտի՞ մտածի նաև այս նորօրյա թարգմանությունների մասին:

Platonin ew Aristotelin 6-rd darowm t’argmanaç azgi p’owč hayrenaserë čpiti? mtaçi naew ays noròrya t’argmanowt’yownneri masin.

s-34

nonfiction-007L-000F0DCK

Ահա այս հարցն է, որ պիտի մտահոգի և մտատանջի մեզ` հայ գրականության մշակներիս, և ա՛յս բարձունքից մենք նայենք մեր գրական բոլոր լուրջ և անլուրջ վեճերին:

Aha ays harc’n ē, or piti mtahogi ew mtatanǰi mez, hay grakanowt’yan mšakneris, ew a՛ys barjownk’ic’ menk’ nayenk’ mer grakan bolor lowrǰ ew anlowrǰ več̣erin.

s-35

nonfiction-007L-000G0DCL

Թե ավագ սերնդի գրողները (այսօր և հավիտենից հավիտյան) ամենայն անկեղծությամբ կարող են տարակուսանքով (նաև անկեղծ թշնամությամբ) նայել կրտսերների գրածին,- ավելի քան բնական է. ամեն մի սերունդ, ինչպես որ ամեն մի տուն, ունի իր առաստաղը:

T’e avag serndi groġnerë (aysòr ew havitenic’ havityan) amenayn ankeġçowt’yamb karoġ en tarakowsank’ov (naew ankeġç t’šnamowt’yamb) nayel krtserneri graçin,- aveli k’an bnakan ē. amen mi serownd, inčpes or amen mi town, owni ir aṙastaġë.

s-36

nonfiction-007L-000G0DCM

Բայց ինձ ապշեցնում է ավագ կոչվելուց շատ հեռու, նույնիսկ երիտասարդ գրականագետների և գրականության պատմաբանների պահվածքն ու մտածելակերպը:

Bayc’ inj apšec’nowm ē avag kočvelowc’ šat heṙow, nowynisk eritasard grakanagetneri ew grakanowt’yan patmabanneri pahvaçk’n ow mtaçelakerpë.

s-37

nonfiction-007L-000G0DCN

Մասնագիտության բերումով նրանք շա՛տ ավելի լրջորեն, շա՛տ ավելի կապակցված պիտի գիտենան մեր գրականության պատմությունը:

Masnagitowt’yan berowmov nrank’ ša՛t aveli lrǰoren, ša՛t aveli kapakc’vaç piti gitenan mer grakanowt’yan patmowt’yownë.

s-38

nonfiction-007L-000G0DCO

Մի՞թե տարօրինակ էր, որ գրաբարին հետևեց աշխարհաբարը, կլասիցիզմին ռոմանտիզմը, ռոմանտիզմին ռեալիզմը, ռեալիզմին` սիմվոլիզմը:

Mi?t’e taròrinak ēr, or grabarin hetewec’ ašxarhabarë, klasic’izmin ṙomantizmë, ṙomantizmin ṙealizmë, ṙealizmin, simvolizmë.

s-39

nonfiction-007L-000H0DCP

Թե՞ մեր հարգարժան գրականագետները կարծում են, որ գրականության զարգացումը, գրական հոսանքների և դպրոցների գոյացման բնականոն երևույթը կանգ է առնում հենց մե՛զ վրա:

T’e? mer hargaržan grakanagetnerë karçowm en, or grakanowt’yan zargac’owmë, grakan hosank’neri ew dproc’neri goyac’man bnakanon erewowyt’ë kang ē aṙnowm henc’ me՛z vra.

s-40

nonfiction-007L-000H0DCQ

Նրանք ոչ միայն տարօրինակ բան չեն տեսնում, այլև հատորներ են լցնում` ապացուցելու, որ գրականության զարգացումը պիտի Ալամդարյանից հետո ծներ Պատկանյանին, սրանից հետո` Թումանյանին, սրանից հետո` Տերյանին, սրանից հետո` Չարենցին:

Nrank’ oč miayn taròrinak ban čen tesnowm, aylew hatorner en lc’nowm, apac’owc’elow, or grakanowt’yan zargac’owmë piti Alamdaryanic’ heto çner Patkanyanin, sranic’ heto, T’owmanyanin, sranic’ heto, Teryanin, sranic’ heto, Čarenc’in.

s-41

nonfiction-007L-000H0DCR

Իսկ հիմա՞:

Isk hima?.

s-42

nonfiction-007L-000H0DCS

Աշխարհը վերջացա՞վ:

Ašxarhë verǰac’a?v.

s-43

nonfiction-007L-000H0DCT

Կյանքը կա՞նգ առավ:

Kyank’ë ka?ng aṙav.

s-44

nonfiction-007L-000H0DCU

Այս անտեր բանաստեղծություն կոչվածը այլևս պիտի չունենա՞ նոր մակարդակ, մտածողության նոր ձև, նոր որակ:

Ays anter banasteġçowt’yown kočvaçë aylews piti čownena? nor makardak, mtaçoġowt’yan nor jew, nor orak.

s-45

nonfiction-007L-000I0DCV

Սա այնքան պարզ մի հարց է, որ առաջանալ կարող է միայն այնտեղ, որտեղ գործում են երջանիկ անգիտությունը և ահռելի պահպանողականությունը, նախապաշարմունքն ավելի, քան աչալրջությունը, սովորույթի ուժն առավել, քան գիտակցությունը:

Sa aynk’an parz mi harc’ ē, or aṙaǰanal karoġ ē miayn aynteġ, orteġ gorçowm en erǰanik angitowt’yownë ew ahṙeli pahpanoġakanowt’yownë, naxapašarmownk’n aveli, k’an ačalrǰowt’yownë, sovorowyt’i owžn aṙavel, k’an gitakc’owt’yownë.

s-46

nonfiction-007L-000J0DD0

Ասում են, որ սովորույթը մարդուս երկրորդ բնությունն է:

Asowm en, or sovorowyt’ë mardows erkrord bnowt’yownn ē.

s-47

nonfiction-007L-000J0DD1

Բայց մեզնից շատ-շատերի համար դա երևի դարձել է պարզապես առաջին բնություն:

Bayc’ meznic’ šat-šateri hamar da erewi darjel ē parzapes aṙaǰin bnowt’yown.

s-48

nonfiction-007L-000J0DD2

Եթե մենք չենք կարող ավելի գործնական միջոցներով պայքարել այդ ահավոր ուժի դեմ, ապա եկեք գոնե հետևենք պայծա՛ռ Մարկ Տվենի խորհրդին.

Et’e menk’ čenk’ karoġ aveli gorçnakan miǰoc’nerov payk’arel ayd ahavor owži dem, apa ekek’ gone hetewenk’ payça՛ṙ Mark Tveni xorhrdin.

s-49

nonfiction-007L-000J0DD3

«Սովորույթը սովորույթ է, նրան լուսամուտից դուրս չես նետի,- ասում էր նա,- հարկավոր է սովորույթին քայլ առ քայլ հրապուրելով դուրս հանել տնից»:

«Sovorowyt’ë sovorowyt’ ē, nran lowsamowtic’ dowrs čes neti,- asowm ēr na,- harkavor ē sovorowyt’in k’ayl aṙ k’ayl hrapowrelov dowrs hanel tnic’».

s-50

nonfiction-007L-000K0DD4

Եվ եթե մենք կարողանանք վարվել այսպես, ապա ոչ այսօր, գեթ վաղը կհասկանանք, որ թե՛ բանաստեղծության, թե՛ արձակի մեջ եկել, գործում է մի սերունդ, որի արածն ու վաղվա անելիքը ստիպված պիտի կոչես նոր հոսանք կամ նոր դպրոց:

Ev et’e menk’ karoġanank’ varvel ayspes, apa oč aysòr, get’ vaġë khaskanank’, or t’e՛ banasteġçowt’yan, t’e՛ arjaki meǰ ekel, gorçowm ē mi serownd, ori araçn ow vaġva anelik’ë stipvaç piti kočes nor hosank’ kam nor dproc’.

s-51

nonfiction-007L-000L0DD5

Խնդրանքով կամ սպառնալիքով, կոչով կամ հայհոյանքով, տպագրությունն արգելակելով կամ տպվածը վարկաբեկելով կարելի է, այո՛, նրանց միառժամանակ խանգարել, բայց կանխել` բնա՛վ երբեք:

Xndrank’ov kam spaṙnalik’ov, kočov kam hayhoyank’ov, tpagrowt’yownn argelakelov kam tpvaçë varkabekelov kareli ē, ayo՛, nranc’ miaṙžamanak xangarel, bayc’ kanxel, bna՛v erbek’.

s-52

nonfiction-007L-000L0DD6

Այդ նույնն է, թե անձրևի դեմ պայքարես աղոթքով կամ խսիր-կարպետով, հոսանքի դեմ` ձեռքիդ ափով կամ ջղայնությամբ ու գոռոցով:

Ayd nowynn ē, t’e anjrewi dem payk’ares aġot’k’ov kam xsir-karpetov, hosank’i dem, jeṙk’id ap’ov kam ǰġaynowt’yamb ow goṙoc’ov.

s-53

nonfiction-007L-000M0DD7

Ասում են, որ գրական հիշյալ սերունդը սերակալում է ոչ թե մայրենի, այլ օտար կաթի վրա:

Asowm en, or grakan hišyal serowndë serakalowm ē oč t’e mayreni, ayl òtar kat’i vra.

s-54

nonfiction-007L-000M0DD8

Նախ` սուտ է, եթե նկատի առնենք այս սերնդի լավագույն և արդեն հասուն ներկայացուցիչներին. մնացածը կա՛մ կվերադառնան իրենց հող ու ջրին, կա՛մ պարզապես հող ու ջուր կդառնան, այսինքն` չեն դառնա գրող:

Nax, sowt ē, et’e nkati aṙnenk’ ays serndi lavagowyn ew arden hasown nerkayac’owc’ičnerin. mnac’açë ka՛m kveradaṙnan irenc’ hoġ ow ǰrin, ka՛m parzapes hoġ ow ǰowr kdaṙnan, aysink’n, čen daṙna groġ.

s-55

nonfiction-007L-000M0DD9

Բայց մի րոպե ընդունենք, որ դա իրոք էլ այդպես է:

Bayc’ mi rope ëndownenk’, or da irok’ ēl aydpes ē.

s-56

nonfiction-007L-000M0DDA

Իսկ ո՞վ ասաց, որ հայ երիտասարդ գրողը պիտի սովորի միայն «Հացի խնդրից» ու «Հացավանից», բայց ոչ նաև Գոլսուորսիից ու Հեմինգուեյից, միայն Թումանյանից ու Տերյանից, բայց ոչ նաև Ներուդայից և Լորկայից:

Isk o?v asac’, or hay eritasard groġë piti sovori miayn «Hac’i xndric’» ow «Hac’avanic’», bayc’ oč naew Golsoworsiic’ ow Hemingoweyic’, miayn T’owmanyanic’ ow Teryanic’, bayc’ oč naew Nerowdayic’ ew Lorkayic’.

s-57

nonfiction-007L-000M0DDB

Մենք հարուստ ենք դարավոր ավանդներո՞վ:

Menk’ harowst enk’ daravor avandnero?v.

s-58

nonfiction-007L-000M0DDC

Այո՛:

Ayo՛.

s-59

nonfiction-007L-000M0DDD

Բայց մի՞թե ավելի ենք հարուստ, քան Սահարան ավազով:

Bayc’ mi?t’e aveli enk’ harowst, k’an Saharan avazov.

s-60

nonfiction-007L-000M0DDE

Իսկ գիտե՞ք, որ եգիպտացիք տարեկան մի քանի հազար խորանարդ մետր ավազ են ծախ առնում Անգլիայից, և գիտե՞ք, թե ու՞մ համար:

Isk gite?k’, or egiptac’ik’ tarekan mi k’ani hazar xoranard metr avaz en çax aṙnowm Angliayic’, ew gite?k’, t’e ow?m hamar.

s-61

nonfiction-007L-000M0DDF

Սահարա՜յի համար… ավա՜զ` Սահարա՛յի համար, որովհետև անապատի ավազը մանր է և բետոն չի դառնում:

Sahara!yi hamar… ava!z, Sahara՛yi hamar, orovhetew anapati avazë manr ē ew beton či daṙnowm.

s-62

nonfiction-007L-000N0DDG

Բետոն ունենալու և մեր ազգային գրական շենքը կառուցելու համար մենք ոչ միայն իրավունք ունենք, այլև պարզապես պարտավոր ենք ավազ ներմուծել` որտեղից էլ որ դա լինի:

Beton ownenalow ew mer azgayin grakan šenk’ë kaṙowc’elow hamar menk’ oč miayn iravownk’ ownenk’, aylew parzapes partavor enk’ avaz nermowçel, orteġic’ ēl or da lini.

s-63

nonfiction-007L-000N0DDH

Եվ այսպե՛ս, ճիշտ այսպե՛ս էլ վարվել են մեր հեռավոր ու մոտավոր բոլոր այն նախնիները, որոնք այսօր մեր սրբություններն են և սրբություն են դարձել հենց նու՛յն պատճառով, «ավազ ներմուծելու» շնորհիվ` սկսած Մաշտոցից մինչև Տերյան ու Չարենց, մինչև Մեծարենց ու Վարուժան:

Ev ayspe՛s, č̣išt ayspe՛s ēl varvel en mer heṙavor ow motavor bolor ayn naxninerë, oronk’ aysòr mer srbowt’yownnern en ew srbowt’yown en darjel henc’ now՛yn patč̣aṙov, «avaz nermowçelow» šnorhiv, sksaç Maštoc’ic’ minčew Teryan ow Čarenc’, minčew Meçarenc’ ow Varowžan.

s-64

nonfiction-007L-000N0DDI

Եվ ավելորդ եմ համարում նման մի դահլիճում իմ այս միտքը մանրելու, յուրաքանչյուր ոք պիտի որ իմանա դա:

Ev avelord em hamarowm nman mi dahlič̣owm im ays mitk’ë manrelow, yowrak’ančyowr ok’ piti or imana da.

s-65

nonfiction-007L-000O0DDJ

Բայց ես ինձ թույլ եմ տալիս ասելու, որ ժողովուրդների (մանավանդ փոքր ժողովուրդների) հարատևման երկու եղանակ կա միայն. կա՛մ ընթանալ համամարդկային քաղաքակրթության հետ զուգաքայլ, կա՛մ ապրել նախնական-վաչկատնային կյանքով:

Bayc’ es inj t’owyl em talis aselow, or žoġovowrdneri (manavand p’ok’r žoġovowrdneri) haratewman erkow eġanak ka miayn. ka՛m ënt’anal hamamardkayin k’aġak’akrt’owt’yan het zowgak’ayl, ka՛m aprel naxnakan-vačkatnayin kyank’ov.

s-66

nonfiction-007L-000O0DDK

Այս վերջին ճամփան մեր առջև փակ է և փակ է արդեն ավելի քան 1500 տարի:

Ays verǰin č̣amp’an mer aṙǰew p’ak ē ew p’ak ē arden aveli k’an 1500 tari.

s-67

nonfiction-007L-000O0DDL

Ուրեմն, սուրբ Մեսրոպի կամքով թե մեղքով, մեզ մնում է միայն մե՛կ ճանապարհ` աշխարհի առաջադեմ երկրներից շատ ետ չմնալու, նրանց հետ համաքայլելու ուղին:

OWremn, sowrb Mesropi kamk’ov t’e meġk’ov, mez mnowm ē miayn me՛k č̣anaparh, ašxarhi aṙaǰadem erkrneric’ šat et čmnalow, nranc’ het hamak’aylelow owġin.

s-68

nonfiction-007L-000O0DDM

Հակառակ դեպքում մեզ չի փրկելու ո՛չ մի հովանոց կամ անձրևանոց. պիտի այրվենք կամ նեխվենք:

Hakaṙak depk’owm mez či p’rkelow o՛č mi hovanoc’ kam anjrewanoc’. piti ayrvenk’ kam nexvenk’.

s-69

nonfiction-007L-000P0DDN

Ես այսքան շեշտված ու շատ խոսեցի այս առիթով, որովհետև յուղում են այն անիվը, որ շատ է ճռռում, և դա մի ճոռոց է, որ միայն գլխացավանք չի պատճառում, դա մի ճռռոց է, որ վտանգում է մեր երկանիվ կառքի ոչ միայն սլացումը, այլև գոյությունը, եթե մենք այս ճռռոցին ուշք չդարձնելով ընթանանք, ապա մեր գործերն էլ կընթանան ավազի ժամացույցի պես. դանդաղ կհոսենք-կհոսենք և խըրթ` կվերջանանք, և ուշ կլինի, ու թերևս չգտնվի մի օտար «բարի» ձեռք, որ մեզ վերցնի և շուռ տա ավազի ժամացույցի պես:

Es aysk’an šeštvaç ow šat xosec’i ays aṙit’ov, orovhetew yowġowm en ayn anivë, or šat ē č̣ṙṙowm, ew da mi č̣oṙoc’ ē, or miayn glxac’avank’ či patč̣aṙowm, da mi č̣ṙṙoc’ ē, or vtangowm ē mer erkaniv kaṙk’i oč miayn slac’owmë, aylew goyowt’yownë, et’e menk’ ays č̣ṙṙoc’in owšk’ čdarjnelov ënt’anank’, apa mer gorçern ēl kënt’anan avazi žamac’owyc’i pes. dandaġ khosenk’-khosenk’ ew xërt’, kverǰanank’, ew owš klini, ow t’erews čgtnvi mi òtar «bari» jeṙk’, or mez verc’ni ew šowṙ ta avazi žamac’owyc’i pes.

s-70

nonfiction-007L-000Q0DDO

Գուցե տագնա՞պ կա իմ այս խոսքերի մեջ:

Gowc’e tagna?p ka im ays xosk’eri meǰ.

s-71

nonfiction-007L-000Q0DDP

Գուցե:

Gowc’e.

s-72

nonfiction-007L-000Q0DDQ

Բայց դա ընդամենը տագնապ է և ոչ թե խուճապ:

Bayc’ da ëndamenë tagnap ē ew oč t’e xowč̣ap.

s-73

nonfiction-007L-000Q0DDR

Եվ դա այն տագնապն է, որ ունենում է գնացքից կամ օդանավից ուշացողը:

Ev da ayn tagnapn ē, or ownenowm ē gnac’k’ic’ kam òdanavic’ owšac’oġë.

s-74

nonfiction-007L-000Q0DDS

Տագնապն է այն շախմատիստի, որ ցայտնոտի մեջ է:

Tagnapn ē ayn šaxmatisti, or c’aytnoti meǰ ē.

s-75

nonfiction-007L-000R0DDT

Մենք իրավունք չունենք ուշանալ պատմության գնացքից կամ օդանավից:

Menk’ iravownk’ čownenk’ owšanal patmowt’yan gnac’k’ic’ kam òdanavic’.

s-76

nonfiction-007L-000S0DDU

Մենք պարտավոր ենք շահել շախմատային մեր այն խաղը, որ սկսել ենք ոչ թե մենք, այլ Մեսրոպ Մաշտոցը...

Menk’ partavor enk’ šahel šaxmatayin mer ayn xaġë, or sksel enk’ oč t’e menk’, ayl Mesrop Maštoc’ë...

s-77

nonfiction-007L-000T0DDV

Այստեղ է ահա, որ ես պիտի դառնամ ազգային արժանապատվության հարցին և այստեղ է, որ ես բաց ճակատով և լեցուն հպարտությամբ պիտի վկայեմ, որ ես հայ եմ` զավակը մի ժողովրդի, որ իրոք շատ բան է տվել աշխարհի քաղաքակրթությանը և տվածի մեջ էլ` ինձ համար ամենաթանկն ու ամենագեղեցիկը` իր այլասիրական այն ոգին, որ եվրոպացիք ալտրուիզմ են կոչում, իսկ մեր երկրում գերադասելի է կոչել «ինտերնացիոնալիզմ»:

Aysteġ ē aha, or es piti daṙnam azgayin aržanapatvowt’yan harc’in ew aysteġ ē, or es bac’ č̣akatov ew lec’own hpartowt’yamb piti vkayem, or es hay em, zavakë mi žoġovrdi, or irok’ šat ban ē tvel ašxarhi k’aġak’akrt’owt’yanë ew tvaçi meǰ ēl, inj hamar amenat’ankn ow amenageġec’ikë, ir aylasirakan ayn ogin, or evropac’ik’ altrowizm en kočowm, isk mer erkrowm geradaseli ē kočel «internac’ionalizm».

s-78

nonfiction-007L-000T0DE0

Եվ իսկապես էլ աշխարհի բոլոր ժողովուրդների շարքում մենք թերևս այն հազվագյուտ ժողովուրդն ենք, որ դաժան բախտի և աննախանձելի վիճակի հասանք գուցե այն պատճառով, որ կարգին չսովորեցինք ատելու ըստ երևույթին շատ անհրաժեշտ գիտությունը:

Ev iskapes ēl ašxarhi bolor žoġovowrdneri šark’owm menk’ t’erews ayn hazvagyowt žoġovowrdn enk’, or dažan baxti ew annaxanjeli vič̣aki hasank’ gowc’e ayn patč̣aṙov, or kargin čsovorec’ink’ atelow ëst erewowyt’in šat anhražešt gitowt’yownë.

s-79

nonfiction-007L-000U0DE1

Բայց մենք այսօր կարող ենք հպարտանալ հենց դրանով. ոչ մի ազգ ու ցեղ չի կարող մեզ հանդիմանել որևէ մեկի տունը քանդելու, որևէ մեկի գերեզմանոցը զբոսայգի դարձնելու, որևէ մեկին դավանափոխելու, որևէ մեկին բռնի ձուլելու հանցանքի մեջ:

Bayc’ menk’ aysòr karoġ enk’ hpartanal henc’ dranov. oč mi azg ow c’eġ či karoġ mez handimanel orewē meki townë k’andelow, orewē meki gerezmanoc’ë zbosaygi darjnelow, orewē mekin davanap’oxelow, orewē mekin bṙni jowlelow hanc’ank’i meǰ.

s-80

nonfiction-007L-000U0DE2

Հիմա դժվար է հաշվել մեր կորստի և շահածի տարբերությունը:

Hima džvar ē hašvel mer korsti ew šahaçi tarberowt’yownë.

s-81

nonfiction-007L-000U0DE3

Շահել ենք բարի անուն, այլասեր կոչվելու հպարտություն, բացճակատ ապրելու եզակի հնարավորություն, բայց կորցրել ենք...

Šahel enk’ bari anown, aylaser kočvelow hpartowt’yown, bac’č̣akat aprelow ezaki hnaravorowt’yown, bayc’ korc’rel enk’...

s-82

nonfiction-007L-000U0DE4

Թույլ տվեք չթվարկել, թե ինչե՜ր ենք կորցրել:

T’owyl tvek’ čt’varkel, t’e inče!r enk’ korc’rel.

s-83

nonfiction-007L-000U0DE5

Թույլ տվեք ընդամենը վերահաստատել, որ դարձել ենք շա՛տ-շա՛տ-շա՜տ վիրավոր, վիրավոր հոգով ու հողով:

T’owyl tvek’ ëndamenë verahastatel, or darjel enk’ ša՛t-ša՛t-ša!t viravor, viravor hogov ow hoġov.

s-84

nonfiction-007L-000V0DE6

Եվ եթե Մայակովսկին ասում էր` հրդեհվող սրտի վրա կելնեն քնքշանքով և ոչ թե հրշեջային կոպիտ սապոգներով, ապա դա ասված է ամենից առաջ հենց մե՛ր ժողովրդի մասին:

Ev et’e Mayakovskin asowm ēr, hrdehvoġ srti vra kelnen k’nk’šank’ov ew oč t’e hršeǰayin kopit sapognerov, apa da asvaç ē amenic’ aṙaǰ henc’ me՛r žoġovrdi masin.

s-85

nonfiction-007L-000V0DE7

Եվ եթե ամեն մարդ ունի իր արժանապատվությունը, ապա ամեն ազգ ունի կրկնակի:

Ev et’e amen mard owni ir aržanapatvowt’yownë, apa amen azg owni krknaki.

s-86

nonfiction-007L-000V0DE8

Իսկ վիրավոր ազգը, ինչպիսին մենք ենք` քառակի:

Isk viravor azgë, inčpisin menk’ enk’, k’aṙaki.

s-87

nonfiction-007L-000V0DE9

Ըստ որում ես կոչ եմ անում ոչ թե հոգեբանական ըմբռնումի, այլ արդարության մի պահանջի, որ պետք է պարտադիր լինի եթե ոչ ամեն մի քաղաքագետի, ապա ամեն մի արվեստագետի համար:

Ëst orowm es koč em anowm oč t’e hogebanakan ëmbṙnowmi, ayl ardarowt’yan mi pahanǰi, or petk’ ē partadir lini et’e oč amen mi k’aġak’ageti, apa amen mi arvestageti hamar.

s-88

nonfiction-007L-00100DEA

Այստեղ խոսքս կենտրոնացնեմ անդրկովկասյան ժողովուրդների բանաստեղծների վրա` հիշեցնելով հային, վրացուն և ադրբեջանցուն, որ մենք թոռներն ենք Աբովյանի և Ախունդովի, Սունդուկյանի և Ծերեթելու:

Aysteġ xosk’s kentronac’nem andrkovkasyan žoġovowrdneri banasteġçneri vra, hišec’nelov hayin, vrac’own ew adrbeǰanc’own, or menk’ t’oṙnern enk’ Abovyani ew Axowndovi, Sowndowkyani ew Çeret’elow.

s-89

nonfiction-007L-00100DEB

Եվ այս ասելով ես չեմ անում ժողովուրդների եղբայրության այն ժուռնալիստական կոչը, որից մեր ատամներն առել են:

Ev ays aselov es čem anowm žoġovowrdneri eġbayrowt’yan ayn žowṙnalistakan kočë, oric’ mer atamnern aṙel en.

s-90

nonfiction-007L-00100DEC

Ես ուզում եմ, որ մեր մեծերի ստվերները հետապնդեն մեզ, նույնիսկ սատանայի կամ շեյթանի նման, միայն թե հիշեցնեն, որ մենք պիտի արժանի դառնանք իրենց հիշատակին ոչ թե ճառով, այլ ապրելակերպով ու գործով:

Es owzowm em, or mer meçeri stvernerë hetapnden mez, nowynisk satanayi kam šeyt’ani nman, miayn t’e hišec’nen, or menk’ piti aržani daṙnank’ irenc’ hišatakin oč t’e č̣aṙov, ayl aprelakerpov ow gorçov.

s-91

nonfiction-007L-00110DED

Ամեն ճշմարիտ գրող իր ժողովրդի անձնագիրն է կամ իր ժողովրդի «դատական գործը»:

Amen č̣šmarit groġ ir žoġovrdi anjnagirn ē kam ir žoġovrdi «datakan gorçë».

s-92

nonfiction-007L-00110DEE

Ես, որպես հայ ժողովրդի բանաստեղծ, ինձ համար մեծագույն անպատվություն կհամարեմ, եթե իմանամ, որ որևէ հայ պատմաբան պատմություն է աղավաղում` ի վնաս հարևան ժողովրդի, որևէ հայ ճանապարհաշինարար խիճ է սարքում հարևանի խաչքարերից, որևէ հայ երկրաբան պայթեցումներ է կատարում հարևան հինավուրց եկեղեցու կամ մեչիդի պատերի տակ, որևէ հայ բանաստեղծ հայհոյական խոսք է ասում հարևանի հերոսի հասցեին:

Es, orpes hay žoġovrdi banasteġç, inj hamar meçagowyn anpatvowt’yown khamarem, et’e imanam, or orewē hay patmaban patmowt’yown ē aġavaġowm, i vnas harewan žoġovrdi, orewē hay č̣anaparhašinarar xič̣ ē sark’owm harewani xačk’areric’, orewē hay erkraban payt’ec’owmner ē katarowm harewan hinavowrc’ ekeġec’ow kam mečidi pateri tak, orewē hay banasteġç hayhoyakan xosk’ ē asowm harewani herosi hasc’ein.

s-93

nonfiction-007L-00120DEF

Այսպիսի ամեն մի փաստ ըստ էության արձանագրվում է տվյալ ազգի անձնագրի «հատուկ նշումներ» բաժնում և ծանրացնում է ազգի «դատական գործի» ոչ թե արդարացման, այլ մեղադրանքի բաժինը:

Ayspisi amen mi p’ast ëst ēowt’yan arjanagrvowm ē tvyal azgi anjnagri «hatowk nšowmner» bažnowm ew çanrac’nowm ē azgi «datakan gorçi» oč t’e ardarac’man, ayl meġadrank’i bažinë.

s-94

nonfiction-007L-00130DEG

Մեզ` մոտիկ ու հեռու ժողովուրդների գրողներիս համար այսպիսի արդարամտությամբ ապրելու մեկ առիթը արժի մեկ սքանչելի պոեմ կամ վեպ, որովհետև, նորից եմ կրկնում, ամեն ճշմարիտ գրող իր ժողովրդի անձնագիրն է կամ իր ժողովրդի «դատական գործը»:

Mez, motik ow heṙow žoġovowrdneri groġneris hamar ayspisi ardaramtowt’yamb aprelow mek aṙit’ë arži mek sk’ančeli poem kam vep, orovhetew, noric’ em krknowm, amen č̣šmarit groġ ir žoġovrdi anjnagirn ē kam ir žoġovrdi «datakan gorçë».

s-95

nonfiction-007L-00140DEH

Բայց ես գիտակցում եմ նաև, խորապես եմ գիտակցում, որ ուրիշներից արժանապատվության հարգանք կարող է պահանջել լոկ նա, ով արժանապատվության զգացում ունի ինքը:

Bayc’ es gitakc’owm em naew, xorapes em gitakc’owm, or owrišneric’ aržanapatvowt’yan hargank’ karoġ ē pahanǰel lok na, ov aržanapatvowt’yan zgac’owm owni ink’ë.

s-96

nonfiction-007L-00150DEI

Ուրեմն, եկեք մեկ րոպե մտածենք ա՛յս մասին:

OWremn, ekek’ mek rope mtaçenk’ a՛ys masin.

s-97

nonfiction-007L-00160DEJ

Դեռ չի լռել մեծ Ռուսթավելու փառավոր հոբելյանի առավել քան փառավոր նշման արձագանքը, ա՛յն հոբելյանի, որ հայերս նշեցինք որքան շուքով, այնքան ավելի ուրախությամբ:

Deṙ či lṙel meç Ṙowst’avelow p’aṙavor hobelyani aṙavel k’an p’aṙavor nšman arjagank’ë, a՛yn hobelyani, or hayers nšec’ink’ ork’an šowk’ov, aynk’an aveli owraxowt’yamb.

s-98

nonfiction-007L-00160DEK

Իսկ գոնե այդ առիթով մենք գործնականապես մտածեցի՞նք, որ մեծ Շոթայից ամբողջ 200 տարի առաջ արարչագործել է Նարեկացին, որին ես` ազգային սնապարծության ոխերիմ թշնամիս, համարում եմ մարդկության մեծագույն հանճարներից մեկը:

Isk gone ayd aṙit’ov menk’ gorçnakanapes mtaçec’i?nk’, or meç Šot’ayic’ amboġǰ 200 tari aṙaǰ ararčagorçel ē Narekac’in, orin es, azgayin snaparçowt’yan oxerim t’šnamis, hamarowm em mardkowt’yan meçagowyn hanč̣arneric’ mekë.

s-99

nonfiction-007L-00160DEL

Եվ ոչ միայն ես, այլև ֆրանսիացիք, որ նույն կարծիքն են հայտնել Նոբելյան մրցանակի արժանացած իրենց գրողների շուրթերով:

Ev oč miayn es, aylew fransiac’ik’, or nowyn karçik’n en haytnel Nobelyan mrc’anaki aržanac’aç irenc’ groġneri šowrt’erov.

s-100

nonfiction-007L-00160DEM

Իսկ ինչպե՞ս, իսկ ինչպե՞ս մտածեցինք Նարեկացու հոբելյանի մասին, եթե մինչև այսօր էլ կան հայեր (չակերտավոր մարքսիստներ, փիլիսոփաներ և գրականագետներ), որոնք Նարեկացու հանճարեղ պոեմը պարզապես աղոթագիրք են համարում:

Isk inčpe?s, isk inčpe?s mtaçec’ink’ Narekac’ow hobelyani masin, et’e minčew aysòr ēl kan hayer (čakertavor mark’sistner, p’ilisop’aner ew grakanagetner), oronk’ Narekac’ow hanč̣areġ poemë parzapes aġot’agirk’ en hamarowm.