Text view

sah-48

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

~~• 2 . Дьиэ кэргэңңэ сахалыы сиэрдээх дьоро киэһэлэри ыытыы , о5ону кытыннарыы .~~ Сорох ма ± аґыыннар социальнай " корзиналаннылар " КэлиІІи сылларга атыы - эргиэн кииннэрэ , кууґунан атыылааччылар барыс аахсар туґуттан ар ± аа дойдулар ньымаларын µтµктэн , ас - µіл сыанатын киксиґэн " искусственнайдык " µрдэтэр идэлэннилэр . Салгыы » Кырдьык да ± аны , быйылгы кµґµн биґиги спортсменнарбытыгар дьоллоох тµгэннэри бэлэхтээтэ . Ол курдук , ТайваІІа ыытыллыбыт ХХI Сурдолимпийскай оонньуу кіІµл тустууга кµрэхтэґиитигэр Сергей Николаев 55 кг ыйааґыІІа кыґыл кімµс , ытааччы Евдокия Каторгина пневматическай бэстилиэтинэн ытыыга µрµІ кімµс уонна малокалибернай бэстилиэтинэн ытыыга боруонса мэтээллэри ылан , Саха сирин спорка историятыгар дьоґуннаах кыайыылары ситистилэр . Аны тустууктарбыт Виктор Лебедев уонна Леонид Спиридонов Дания ± а буолбут аан дойду чемпионатыгар µґµс миэстэлэнэн , а ± ыс сыллаах тохтобул кэнниттэн тіріібµт республикаларыгар боруонса мэтээллэри а ± аллылар . Маны тэІэ улуу тренер Д . П . Коркин кэриэґигэр норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнир Дьокуускайга иккис сылын тэрээґиннээхтик ыытыллан , спорду таптааччыларга тустуу бырааґынньыгын µіскэттэ . Манан сибээстээн Дания Хернинг куоратыгар ыытыллан тµмµктэммит кіІµл тустууга аан дойду чемпионатын тµмµгµнэн ааспыт бээтинсэ ± э Ил Тµмэн дьиэтигэр пресс - конференция тэрилиннэ . Онно этиллибит санаалары кылгастык билиґиннэрдэххэ , Госдума депутата , СР спортивнай тустууга федерациятын 1 - кы вице - президенэ Михаил Ильич Эверстов , тустууктарбыт ситиґиилээхтик кыттан тіріібµт республикаларыгар улахан µірµµнµ - кітµµнµ а ± албыттарын ; ити барыта биир киґи курдук тµмсµµлээх µлэттэн тахсыбытын ; Виктор Лебедев сааґынан эдэрин , инникитин улахан кэскиллээ ± ин ; аан дойду чемпионата сытыы илин былдьаґыылаа ± ын ; билигин , саха тустуутун туґугар µлэлии сылдьар хамаанда олимпиецтарбыт ситиґиилэрин хатылыырга дьулуґалларын ; саха омуга аан дойдуга тустуунан биллибитин этэн туран , кіІµл тустуу тула іссі тігµл тµмсэргэ ыІырда . Тустуу профессора , ССРС , Грузия уонна Россия µтµілээх тренерэ Дмитрий Георгиевич Миндиашвили бастатан туран , ханнык ба ± арар саха тустуутун ситиґиитэ , улуу тренер Дмитрий Петрович Коркин аатын кытта ыкса сибээстээ ± ин чорботон бэлиэтээтэ . Итиэннэ Саха сиригэр талааннаах тренердэр элбэхтэрин , кинилэргэ ійібµл баар буолуохтаа ± ын эттэ . Салгыы кини , республика салалтата спорду улаханнык ійµµрµн , Виктор Лебедев икки сыллаах тохтобул кэнниттэн кібµіргэ эрдээхтик тіннµбµтµн , сµрдээх сэмэйин , ол эрээри , кібµіргэ киирдэ ± инэ кимтэн да толлубатын , а ± ырыйбатын , хас биирдии уол о ± о олимпийскай чемпион буолар ба ± алаа ± ын , бу кірдірµµ уонна чиэстээґин ыччаты иитиигэ сµІкэн оруоллаа ± ын ыйда . Леонид Спиридонов тус тренерэ Будимир Георгиевич Яковлев бэйэтин этиитигэр : " Бу ситиґии - биґиги ір кэмнээх сыралаах µлэбит тµмµгэ . Бу мэтээлгэ биґиги уонча сылы быґа айаннаабыппыт . Элбэх киґи биир санаа ± а тµмµллµбµтµн тµмµгэр ситиґиилэннибит " , - диэн туран , республика спорка , тустууга салалталарыгар , медиктэргэ , спонсордарга уонна кинилэр тустарыгар " ыалдьыбыт " бары тустууну сэІээрээччилэргэ махталын тиэртэ . Билигин Красноярскайга Виктор Лебедеви кытта µлэлэґэ сылдьар Владимир Гегамович Модосян , Саха сиригэр контрагынан µлэлии сылдьан спортсменнар уонна тренердэр бэйэлэрин дьыалаларыгар бэриниилээх , эппиэтинэстээх сыґыаннарын бэлиэтии кірбµтµн сі ± ін кэпсиир : " Виктор Лебедев дьиІнээх чемпионнуу характердаах , кыайыы туґугар тугун барытын биэрэн туран туруулаґар майгылаах . Биир тылынан , кини курдук ча ± ылхай тустуук мээнэ кістµбэт . Кырдьык , биґиги бары улахаІІа суоттанабыт . Туроктыын тустан тахсан баран : " Владимир Гегамович , бырастыы гын , эйигин тµґэн биэрдим " , - диэн хомойбутун биллэрбититтэн бэйэм долгуйбутум . Кини баара эрэ сааґа 21 саастаах . Онон барыта іссі иннигэр . Улахан кірдірµµнµ ситиґэр кыахтаах , оттон билигин боруонса мэтээлгэ тиксиитэ ба ± ар µчµгэйгэ буолуо . Јссі кµµскэ µлэлиэхпит . Оттон Леонид Спиридоновы наґаа холку , бэрээдэктээх киґи быґыытынан сыаналыыбын . Сахалар тустууну таптыылларыттан наґаа µірэбин . БµгµІІµ кµІІэ тустууга лидер баар буолла , киниэхэ тэІнэґэргэ кыґаллыІ . Бэйэм µлэм тµмµгµттэн астынным " . Тµмµккэ , пресс - конференцияны салайан ыыппыт СР Госкомспордун председателэ М . Д . Гуляев , Москватаа ± ы сырыытыгар Россия спортивнай тустууга федерациятын президенэ Михаил Мамиашвилины кытта кірсµбµтµн , кини саха уолаттарын ситиґиилэриттэн астынарын , Виктор Лебедев аан дойду чемпионата курдук улахан таґымнаах кµрэхтэґиигэ аан маІнай кыттаат , µчµгэй ійдібµлµ хаалларбытын , опыта тиийбэтэ ± ин этэн туран , бу кірдірµµнэн Саха сирин олохтоохторун барыларын э ± эрдэлээбитин тиэртэ . Петр ПАВЛОВ . Хаартыска ± а : Виктор Лебедеви уонна Леонид Спиридоновы чиэстээґин кэмигэр . Мария ВАСИЛЬЕВА ( СИА ) тµґэриитэ . Премьер - миниистир дуоһунаһыгар 55 саастаах Галина Данчикова анаммытын кэпсээбиппит . Кини Ил Түмэҥҥэ 66 дьокутааттан 60 куолаһы ылан анаммыта . Тыа хаһаайыстыбатын менеджердэрин туһунан сокуон барылын бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ туһааннаах министиэристибэҕэ төттөрү ыытта . Оттон тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорон таһаарааччыларга кирэдьиити төлөһөллөрүгэр бэриллэр субсидиялары сүрүннүүр сокуон барылын бэрт элбэх сэмэ , ыйыы - кэрдии кэнниттэн , этэргэ дылы , арыычча аһарда уонна министиэристибэ нуорма - быраап аакталарын оҥорууга ситэтэ суох сыһыаннаһарын ыйда . « Кыымҥа » биэрбит интервьютугар А . Федоров : « Оннооҕор аатырбыт « Тойота » корпорация акционердара 30 сыл буолан баран дивиденд биирдэ аахсыбыттара » , - - диэн « Сахаинвест » дивиденд төлүүр болдьоҕун « уһатан » биэрбитэ . « Баҕалаахтар » ааксыйаларын 200 солк . төттөрү туттарыахтарын сөбүн эппитэ . Тыйыс усулуобуйалаах хоту дойдуга саамай тыын суолталаах дьыаланан дьиэ - уот сылаас буолуутун хааччыйыы буолар . Дьиэн тымныы , электроуот суох , сылаас , тымныы уу , иhэр уу суох буолла5ына манна олох олоруу олус уустугурар . Итини киhи барыта eйдyyр курдук , ол эрээри олох - дьаhах , коммунальнай хаhаайыстыба боппуруостарыгар " инчэ5эй тирбэ5э быстыбатынан " диэн eйдeбyлyнэн салайтаран кэллибит . Ол иhин бу салаа сyhye5эр турарын наадатыгар анал программа ылыныллыбыт , наада буолар кээмэйинэн yбyлээhини толору онорууну ситиhии , сана ньымалары олоххо киллэрэн , эргэ котельнайдары сана ордук кыамталаахтарынан уларытан ороскуоттары а5ыйатыы yлэтэ тэриллэр эбит . Экэниэмикэ сайдыытын миниистирэ М . Осипов эппитинэн , былаан саҥа тутулун оҥорууга бүддьүөт көдьүүстээхтик туһаныллыытын хааччыйар федеральнай сокуоннарга олоҕурбуттар . Онно этиллэринэн , бүддьүөт үбэ чопчу министиэристибэлэр үлэлэрэ үтүө түмүктээх буоларын ситиһиигэ туһуланыахтаах . Билиҥҥи курдук олус элбэх тус сыаллаах уонна биэдэмистибэтээҕи тосхоллору индекс быһыытынан былааннааһын кэккэ итэҕэстээх . Сорох - сорох тосхоллор хатылаһаллар , ол түмүгэр ситэ үбүлэммэккэ хаалаллар . Ол курдук , өрөспүүбүлүкэ таһымнаах , тус сыаллаах 32 тосхол баарыттан 29 - һа , 19 биэдэмистибэтээҕи тосхолтон 14 - дэ үбүнэн хааччыллар . Итини таһынан муниципальнай тэриллиилэр сайдыыларын сүрүннүүр 29 тосхол баар . ~~Салгыы кылгас психологическай тургутугу оҥорон , ханнык идэҕэ сөп тубэһэргин билиэххин сөп .~~ 2001 сыллаахха Элгээйи нэґилиэгэр марафоІІа кµрэхтэґэ таарыйа Саха сирин аатырдыбыт Михаил Еремисовы кытары санаа атастаґан , суукка ± а сµµрµµгэ хамаанданан Саха сирэ киэІ Арассыыйа ± а миэстэлэґиэхпитин , табылынна ± ына бастыахпытын да сіп диэн ыра санааламмытым . Бастакы холонон кірµµбµт Мэлдьэхситтэн тірµттээх Степанов Иннокентийы кытта 2002 сыллаахха ыам ыйыгар Москва куоракка буолбута уонна 2003 сылтан са ± алаан сµµрµµнµ таптааччылары угуйан маннык унньуктаах , сыралаах сµµрµµгэ кыттааччы ахсаана билигин сµµрбэттэн та ± ыста . Онон Россия кµрэхтэґиитигэр хамаанданан быйыл онус тігµлµн кытынныбыт : тµіртэ - бастаатыбыт , тµіртэ - иккис , иккитэ - µґµс буоллубут . Бу барыта бастыІ кірдірµµлээх хамаанда ситиґиитэ ( сорох дьыл икки , эбэтэр µс хамаанданан кыттааччыбыт ) . Ол курдук , быйыл да ± аны , бала ± ан ыйын 5 - 6 кµннэригэр Санкт - Петербурга тэриллибит суукка ± а сµµрµµгэ Россия кубогар икки састаабынан кытынныбыт . Бу кµрэхтэґиигэ зачету таґынан іссі Литва , Латвия , Украина спортсменнара , барыта 62 супермарафонец илин - кэлин тµґµстэ . Син биир былырыыІІы курдук кµрэхтэґии былаґын тухары кµµстээх ардах тµґэн , 14 киґи дистанция аІарыттан туоруурга кµґэлиннэ . Ол иґигэр Россия призёрдара , сµµмэрдэммит хамаанда чилиэннэрэ , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах маастардар Роман Салий , Алексей Барсков уо . д . а . бааллар . Биґигиттэн саамай µрдµк ситиґиилээхпит , Таатта Уолбатыттан тірµттээх Василий Попов ( хаартыска ± а ) маннык кµрэхтэґиигэ алта сылы быґа эриґэн µґµс бириистээх миэстэ ± э та ± ыста . Семен Дедюкин ахсыс , бу строка автора уон иккис , Иннокентий Степанов уон тірдµс , Спиридон Макаров уон тохсус , Никифор Слепцов сµµрбэ иккис , Владимир Находкин сµµрбэ сэттис , Филипп Гуляев отут µґµс , Виталий Никифоров отут алтыс миэстэлэри ыллылар . Онон Попов , Дедюкин , Корякин , Степанов буоламмыт хамаанданан бастаан та ± ыстыбыт . Атын да уолаттар дьоґуннаахтык кытыннылар . Маныаха улахан кімінµ оІордулар : хамаанда бэрэстэбиитэлинэн сылдьыспыт Гаврил Нохтунскай , бэйэтин патриотическай ба ± атынан массажист Степан Попов итиэннэ Москва , Санкт - Петербург студент о ± олоро . Бастаабыт хамаанда чилиэннэрэ - " Манньыаттаах " спортивнай лаа ± ыр µлэґиттэригэр уонна биллэн турар , биґиги республикабыт спорка госкомитетын салайааччыта Михаил Дмитриевич Гуляевка махталбытын тиэрдэбит . Манна да ± атан эттэххэ , 2005 , 2006 , 2008 уонна 2009 сс . хамаанда ± а республика спорка комитета µбµлээн кіміліспµтµгэр - барытыгар кыайыы ірігійдііх кэллибит . Быйыл сайын ыытыллан тµмµктэммит " Манчаары оонньууларын " уотун илдьиспит сэттэ киґи тутуспутунан Бµлµµ куорат µбµлµійµгэр анаан тэриллибит сµµрµµгэ уонна Санкт - Петербурга ыытыллыбыт кµрэхтэґиигэ бары кытыннылар . Онон мин киэн туттабын , Бµлµµгэ буолбут алта чаастаах сµµрµµнµ элбэх киґи сэІээрбититтэн , Мосов Киргиэлэй , Гуляев Филипп курдук а ± ам саастаахтар чэпчэкитик сµµрбµттэриттэн , Лукин , Шадрин , Саввинов курдук эдэр дьон дьоґуннаахтык холонон кірбµттэриттэн , Чурапчыга буолар " Манчаары оонньууларын " программатыгар 6 чаастаах сµµрµµнµ киллэрэн эрэллэриттэн , уон тігµл Россия ± а тіріібµт Сахам сирин чиэстээхтик кімµскээбиппиттэн . Эрэнэбин , марафон уонна элбэх кµннээх сµµрµµлэр киэІ сэІээриини ылан , эдэр дьон кыттан , чіл оло ± у тутуґан , маастар нуорматын толороллоругар , киэІ тµґµлгэлэргэ іссі µрдµк кирбиилэри ситиґэллэригэр . Александр КОРЯКИН , Бµлµµтээ ± и гимназия физкультура ± а учуутала , Россия суукка ± а сµµрµµгэ кµрэхтэґиитин 4 тігµллээх кыайыылаа ± а . Суукка ± а сµµрµµгэ Россия кубога . Санкт - Петербург Хамаанданан тµмµк : 1 . Саха сирэ - 1 ( Василий Попов - 222 км 808 м , Семен Дедюкин - 207 км 280 м , Александр Корякин - 195 км 465 , Иннокентий Степанов - 193 км 244 м , онон холбоон 818 км 797 м ) . 2 . Санкт - Петербург ( Игорь Королёв - 231 км 300 м , Дмитрий Осипов - 218 км 94 м , Виктор Тягунов - 183 км 325 м , Татьяна Маслова - 176 км 353 м = 809 км 72 м ) . 3 . Марий Эл ( Владимир Тивиков - 233 км 41 м , Василий Эманов - 201 км 56 м , Николай Соколов - 185 км 454 м , Вячеслав Талько - 180 км 740 м = 800 км 291 м ) . 4 . Саха сирэ - 2 ( Спиридон Макаров - 182 км 774 м , Никифор Слепцов - 180 км 127 м , Владимир Находкин - 164 км 776 , Филипп Гуляев - 139 км 555 м = 667 км 232 м ) . 5 . Киров куорат = 574 км 297 м . Оло ? хобут ЮНЕСКО - ± а ки ? и аймах чулуу айымньыларын кэккэтигэр киирбитинэн сыллата республикатаа ± ы та ? ымнаах Оло ? хо ы ? ыа ± а ыытыллар буолла . Оло ? хо былыргы тыынын хаалларар сорук турар . Театрга оло ? хо атын схеманан туруоруллар . Ону Оло ? хо адьас былыргылыы кэпсэниллиитигэр чуга ? атарга дьулу ? уохтаахпыт . Итинник былыргылыы аа ± ыыга Гаврил Колесов чуга ? аппыта . Оло ? хону сатаан аа ± арга µ ? рэтиэххэ наада . Оло ? хо ис тутула айымньы бы ? ыытынан канонун сµтэриэ суохтаах . Оло ? хону мультик курдук к ? рд ? р ? р буоллаххына , дьи ? нээх ис тыына сµтэр . Оттон бухатыырдар охсу ? ууларын аныгылыы каратэнан к ? рд ? рµµ - бу оло ? хо буолбатах , итинник суох буолуохтаах . Та ? а ? ын - сабын барытын µгэс буолбут ? йд ? бµлµнэн о ? о ? уллан бэлэмнэниэхтээх . Сэтинньи 25 кµнµгэр СР Айыл ± а харыстабылыгар министерствотын уочараттаах , быйылгы дьылга бµтэґик коллегията буолан ааста . Мунньахха Дьокуускай куорат дьаґалтатын кытары тулалыыр эйгэни харыстааґыІІа бииргэ µлэлээґиІІэ аналлаах сібµлэґии чэрчитинэн ханнык µлэлэр ыытыллыбыттарын , " Јлµінэ алын тардыытынаа ± ы " ААО айыл ± а харыстабылыгар сыґыаннаах µлэтин уонна кімµґµ хостуур салаа тэрилтэлэрэ айыл ± а харыстабылыгар туґаайыллыбыт µлэлэрин дьµµллэґии буолла . Ону таґынан " Јлµінэ алын тардыытынаа ± ы " ААО - ны кытары сібµлэсиґии тµґэрсилиннэ . Бастакынан , министерство айыл ± а харыстабылын эйгэтигэр Дьокуускай куорат дьаґалтатын кытары тµґэрсибит сібµлэґиитин олоххо киллэрии туґунан боппуруоска киэІ кэпсэтии буолла . Манна дакылааты куорат мэрин солбуйааччы Н . И . Андреев оІордо . Кинини сэргэ коллегия ± а куорат дьаґалтатын эппиэттээх µлэґиттэрэ кыттыыны ыллылар . Бу сібµлэґии быйыл олунньу 16 кµнµгэр тµґэрсиллибитэ . Онно ыйылларынан куорат дьаґалтата тулалыыр эйгэни харыстааґыІІа аналлаах µгµс µлэни ыытыахтаах , тэрийиэхтээх , хонтуруоллуохтаах этэ . Итини таґынан 2008 - 2009 сылларга саІа біх то ± ор сири µлэ ± э киллэрэр уонна урукку біх то ± ор сири ыраастаан чілµгэр тµґэрэр µлэни ыытар соруктаа ± а . Билигин біх то ± ор саІа сири оІоруу бырайыагын конкурска кыайан " Тобохтору харайыы уонна сіптііх тэриллэринэн хааччыйыы киинэ " диэн Москва куораттаа ± ы фирма оІоро сылдьар . Бу тэрилтэ бэрэстэбиитэлэ коллегия ± а кыттыыны ылан Бµлµµлµµр суол 25 километрыгар оІоґуллуохтаах полигон бырайыага тµмµктэнэн эрэр диэтэ . Манна 36 сыл устата µлэлиир біх то ± ор сир оІоґуллуохтаах . Ґлэни тэрийэргэ наадалаах бары тутуулар баар буолуохтаахтар . Біх то ± о кэлбит массыыналар киирэллэригэр ыйааґын ніІµі ааґыахтаахтар . Тахсалларыгар эмиэ ыйаан кіріллір . Ол тіґі біх тиэллэн кэлбитин учуоттуур кыа ± ы биэриэхтээх . Біх то ± ор сир тµгэ ± э уу - хаар , сиик іппіт анал матырыйаалынан бµрµллµіхтээх . Быґатын эттэххэ , барыта аныгы кірдібµлгэ толору эппиэттиир гына оІоґуллуохтаах . Онно барыта 300 мілµйµін солкуобай ороскуоттаныахтаах . Бырайыактыыр тэрилтэ бэрэстэбиитэлэ арыый намыґах хаачыстыбалаах матырыйааллары туґаннахха ити µп кыратык сарбыллыан сіп диэтэ . Мунньах кыттыылаахтара киниэхэ араас ыйытыылары биэрэн сорох тµгэннэри іссі сиґилии чуолкайдастылар . Итини сэргэ кі ± ірдµµ боппуруостара балачча киэІник ырытыґылыннылар . Быйыл куорат µрдµнэн 47994 мас олордуллубут эбит . Итинтэн саатар аІара да силис тардан силигилиирэ буоллар . Биґиги маґы олордон баран , ытыспытын соттоот , кэлин хайыґан да кірбіт µгэстээхпит . Олордуллубут мас µксэ хатан , тоґута тыытыллан хаалар . Куорат дьаґалтатын µлэґиттэрэ ону кірµµгэ - харайыыга , уу кутууга бол ± омтобутун уурар буоллубут диэтилэр . Кырдьык , ааспыт сайын суол кытыытынаа ± ы мастарга уу кута сылдьар массыыналары кірір этибит . Ити сыл аайы ыытыллара буоллар бэрт буолуо этэ . 2008 сылга куорат дьаґалтатын аа ± ыыларынан 286000 сибэкки олордуллубута дииллэр . КэлиІІи кэмІэ тэрилтэлэр µгµстэрэ сибэккини балачча олордор буоллулар . Болуоссаттарга , онтон да атын сирдэргэ сибэккилэр тэтэрэн тураллара куорат кістµµтµн олус тупсарар . Мунньахха куорат кістµµтµн буортулуур биир боппуруос таарылынна . Манна ханна уу олорбут сирин аайы олус ілгімнµк µµнэр хомус туґунан этилиннэ . Кырдьык , сорох сирдэргэ хомус адьас дьиэ айа ± ыттан µµнэр . Ону суох оІорууга туох µлэ ыытыллыан сібµн туґунан боппуруос турда эрээри , µгэс курдук µпкэ кэлэн иІиннэ . Хомуґу сылга иккитэ охсуохха наада . Ону ким да босхо охсубата чахчы . Хомус сииктээх сиргэ µµнэр . Дьокуускайга уу - хаар сµµрэр ханаабалара баалларын кірбіккµн . Халлаантан тµспµт сіІµµ оІхой аайы олорон иґэр , оттон ол хомус µµнэригэр олус µчµгэй усулуобуйанан буолар . Тыа сиригэр кµіллэр хомустара кітін хааллылар , онон тµргэнник уолаллар диэн биґиэхэ суруйаллар . Ол тірµітµнэн андаатар буолла дииллэр . Оттон куоракка хомус силигилии µµнэр . Кырдьык , куорат тас іттµгэр хомус суугунуу турарын кірбіккµн ээ . Ити киґи айыл ± а ± а орооґуутун биир кістµµтэ . Айыл ± а харыстабылын министрин бастакы солбуйааччы А . А . Добрянцев ГРЭС иккис уочарата тутуллуохтаах сирэ сыыґа талыллыбытын , Туймаада хочотугар ГРЭС тутуллуохтаах сирэ кістµбэтэ ± э дьиктитин туґунан эттэ . Кини Бµлµµлµµр суол уІа іттµгэр тутуллуохтаах ГРЭС таґаарар буруота - тараата барыта тыалга о ± устаран куорат киинигэр киирэр туруктаах диир . Тыал µксµн ар ± ааттан µрэрин билэбит . Ону таґынан ГРЭС тутуллар сиригэр уонунан гектар ойуур кэрдиллиэн наада . Хайа да сайдыылаах дойдуга итинник дьаґалы ылыахтара суо ± а эбитэ буолуо . Арай биґиги эрэ оту - маґы харыстаабаппыт . Манна да ± атан эттэххэ , куорат иґинээ ± и уонна таґынаа ± ы ойуурдар барыта бі ± µнэн - са ± ынан туоллулар . Куорат кытыыта киґи кірµін саллар туруктанна . Ханна талбыт сирдэригэр біх то ± ор буоллулар . Ити туґунан кэпсэтиигэ экологическай милиция тугу гынара кістµбэт диэн этилиннэ . Ити сулууспа баара - суо ± а 15 киґилээх эбит . Онон куорат дьаґалтатыгар ханнык эрэ орган баар буолара наада диэн санаалар этилиннилэр . КэлиІІи кэмІэ куорат кытыытыгар кµµстэринэн тутуу ыытар дьон баар буолбуттарын , ону бэрээдэктииргэ кµµскэ ылсыґар наадатын бэлиэтээтилэр . Куорат дьаґалтатын отчуоттуур ыспыраапкатыгар айыл ± а харыстабылыгар аналлаах уулуссаны туора ыйанар плакат баара - суо ± а икки сиргэ ыйаммытын туґунан суруллубут . Оттон икки іттµгэр суруктаах - бичиктээх билборд µс сиргэ туруоруллубут . Куорат олохтоохторо , ыалдьыттара да ± аны айыл ± а харыстабылыгар аналлаах плакаттар тірµт кістµбэттэрин бэлиэтии кіріргµт буолуо . Айыл ± а харыстабылын министерствотын таґыгар эрэ баар курдуктар . Бэл , кµіллэр кытыыларыгар массыына сууйар , бі ± µ - сыыґы то ± ор бобулларын туґунан суруктар суохтар . Итинник сурук - бичик баара буоллар дьон быдан тардыныа этэ . Коллегия ± а итини таґынан µіґэ ахтан ааспыппыт курдук , " Јлµінэ алын тардыытынаа ± ы " ААО айыл ± а харыстабылыгар сыґыаннаах µлэтин туґунан боппуруос кірµлµннэ . Манна дакылааты " Јлµінэ алын тардыытынаа ± ы " ААО генеральнай директорын солбуйааччы А . Н . Алексеев оІордо . Итини таґынан кімµґµ хостуур салаа тэрилтэлэрэ айыл ± а харыстабылыгар туґаайыллыбыт µлэлэрин туґунан министри солбуйааччы А . А . Добрянцев дакылаата истилиннэ . Салгыы " Јлµінэ алын тардыытынаа ± ы " ААО - ны кытары сібµлэсиґии тµґэрсилиннэ . Алыс да аатырбаталлар Саха сиригэр буолбут гражданскай сэрии историята билигин да сиһилии үөрэтиллэ илик . Оннооҕор кини хаһан саҕаламмыта чуолкайа биллибэт . Биир да историк Охотскай оройуонун Саха сирин оччотооҕу сорҕотунан билиммэт . Анал уураах баарын үрдүнэн ! - синньигэс дьахтар тардар сигаретата кытаанах табаахтартан дьаата быдан аҕыйах . Сыыһа өйдөбүл . Өскөтүн оннук сигаретаны тардар буоллаххына , эн быдан күүскэ уонна элбэҕи эҕирийэҕин . Онон син биир көннөрү табаах курдук буолан тахсар . Ол эрэн , синньигэс табаахтары күүскэ оборор буолаҥҥын , бронха ыарыыларыгар ордук түргэнник тиэрдиэн сөп . Бүгүн ыалдьыттар Хаҥалас улууһугар « Орто дойду » комплекска , Г . Ксенофонтов аатынан кыраайы үөрэтэр түмэлгэ , дьокутаат Е . Жирков салайааччылаах Покровскайдааҕы базальт собуотугар , Мохсоҕоллооххо « Якутцемент » ПО - ҕа ( сал . - дьокутаат А . Мамедов ) сылдьыахтаахтар уонна улуус баһылыга Ю . Зайцевы кытта көрсүөхтээхтэр . Талааннаах поэт , тылбаасчыт Илья Дорофеевич Винокуров - Ча ± ыл ± ан тіріібµтэ 95 сылын кірсі Мин Ча ± ыл ± аны кытары 1948 сылтан 1951 сылга диэри биир тэрилтэ ± э - Саха радиокомитетыгар бииргэ µлэлээн , µчµгэйдик билбитим . Ол курдук , кини хоґоонноругар суруллубут " Герой Попов туґунан ырыа " , " Хайыґар " , " Эґигини кытары биґиги сµрэхпит " , " Дьокуускай µрдµнэн " уо . д . а . ырыалары µгµстµк ыллыырбыт . Мин оччолорго хор артисткатынан µлэлиирим . Радио солистара Илья Перевалов , Анна Соловьева , Наталья Петрова , Иван Кривогорницын , Ольга Гоголева , Елизавета Попова , Дария Барашкова , Александра Новгородова кини хоґоонноругар суруллубут ырыалары эстрада ± а , радионан да сµрдээх ірі кіті ± µллµµлээхтик толороллоро . Илья Дорофеевич бу дьоннуун бииргэ алтыґан µлэлэґэрэ . Ордук Пантелеймон Тулааґынабы , тылбаасчыт Г . Тарскайы уонна диктор Михаил Белолюбскайы кытары до ± ордоґоро . Оччолорго Ча ± ыл ± ан радиокомитеппыт музыкальнай редактора этэ , µлэтин таґынан элбэхтик тылбаастыыра . Дьµґµнµнэн - кірµІµнэн хайдах этэй диэтэххэ , орто уІуохтаа ± а , ыраас - мааны кірµІнээ ± э , элэккэй майгылаа ± а . Сі ± ірµм баар , ханна да кірµстэ ± инэ о ± олор диэбэккэ , мэлдьи дорооболоґоро : " Хайдахпытый ? " - диэн ааґара . Биґиги , эдэр хористар - мин , Серафим Павлов ( кэлин биллиилээх мелодист ) , Гаврил Колесов , Матвей Лобанов хаґан эмэ бырааґынньыктарга радиокомитет иґинэн концерт туруорарбыт . Онно Илья Дорофеевич коллективы кытары мэлдьи баар буолара . Биирдэ кини , мин П . Тулааґынап хоґоонугар " Арахсыы " диэн ырыаны ыллаабыппын истэн баран : " МарыыІка , дьэ µчµгэйдик ыллаатыІ , µірэниэххэ наада эбит ээ ! " - диэн бэлиэтээн турардаах . Ча ± ыл ± ан µлэтин кэнниттэн до ± отторун кытары кэпсэтиґэ , кµлэн - µірэн баран иґэллэрин элбэхтик кірбµтµм . Бииргэ µлэлиир дьоно сµрдээх µтµі дьон этилэр , эйэ - дэмнээхтэрэ , бэйэ - бэйэлэрин ытыктаґаллара . 1951 с . биґиги Свердловскай куоракка консерватория ± а µірэнэ барбыппыт . Ол сылдьан , 1952 с . кµґµнµгэр Илья Ча ± ыл ± ан ілбµт µґµ диэн сура ± ы истэн , Ураллаа ± ы консерватория студеннарын аатыттан телеграмма охсубуппут . Онон , хомойуох иґин , биґиги дойдубутугар кэлиибитигэр кини суо ± а . Кэнники , 1974 с . Ча ± ыл ± ан кыра уола Леонид Ильич ГИТИ - ґи бµтэрэн , Опера уонна балет театрын кылаабынай режиссерунан µлэлээбитэ . Бу эмиэ сµрдээх µірµµлээх алтыґыы этэ . Кини биґиги сценабытыгар саха , нуучча уонна омук классикаларыттан хас да операны туруорбута . Ол курдук : " Цветок Севера " , " Лоокуут уонна Ньургуґун " , " Тіліннііх Ньукуус " , " Князь Игорь " уо . д . а . Леонид Ильич а ± атын курдук элэккэй , элегантнай , сµрдээх киэІ билиилээх , талааннаах , дьоІІо биґирэнэр , эргиччи µрдµк таґымнаах киґи этэ . Кэргэнин Лариса Гаврильевнаны уонна кыргыттарын Оляны , Ленаны µчµгэйдик билэрим . Билигин Леонид о ± олоро - Ча ± ыл ± ан сиэннэрэ ким µлэлии , ким µірэнэ этэІІэ сылдьалларын долгуйа - µірэ истэбин . Дьэ , ити курдук Илья Дорофеевиґы уонна Леонид Ильиґи кытары бииргэ µлэлээбитим . Сµгµрµйэр , махтанар талааннаах дьоммутун µйэ тухары умнубаппыт . Марина ПОПОВА - ЭДЬИИЙ МАРЫЫНА , саха народнай артистката . Балаҕан ыйын 25 - 26 күннэригэр Дьокуускай куоракка « Ас - үөл - 2010 » диэн уочараттаах быыстапка - дьаарбаҥка буолуоҕа . Бу ыытыллар дьаарбаҥка чэрчитинэн күһүн аайы тэриллэр ат сүүрдүүтэ буолар . Сайыҥҥы үлэ түмүктэнэн дьон - сэргэ кыстык иннинэ ат сүүрдүүтүн бэркэ сэргээн , сөбүлээн көрөр . Урукку сылларга сүүрбүт Шаддат , Тускулаана , Топ - Леди , Шаллетрон , Боцман диэн сүүрүк аттар ааттара уос номоҕо буолан саха киһитин уйан дууһатын билигин да долгуталлар . Быйыл саас Иркутскай уобалас Бодойбо оройуонугар сахалар суолларын хайан сылдьыбытым туґунан µс тігµл тіхтµрµйэн суруйан турабын . Онуоха айаммыт сµрµн сыалынан - соругунан , саха литературатын тірµттээччилэртэн биирдэстэрэ А . И . Софронов - Алампа тіріібµтэ 125 сылын кірсі , кини µілээннээхтэрин - саха литератордарын , кэргэннии Вера Давыдова уонна Петр Оросин дьыл ± аларын , чуолаан олохторун тиґэх - Бодойботоо ± у - сылларын , чинчийии диэн суруйан турардаахпын . Онон бу Бодойботоо ± у блокнотум тиґэх сирэйдэригэр тиґиллибити - саха интеллигеннэрин кэргэннии Вера Давыдова уонна Петр Оросин уустук дьыл ± аларын туґунан сэґэргиэм . . . Салгыы » Бэҕэһээ , олунньу 22 күнүгэр , А . С . Пушкин аатынан нуучча тыйаатырыгар Ийэ дойдуну көмүскээччи күнүн үөрүүлээх бырааһынньыга буолан ааста . Саха өрөспүүбүлүкэтин байыаннай комиссара Николай Тряпша мустубут дьону өрөгөйдөөх , долгутуулаах бырааһынньыгынан эҕэрдэлээтэ , бэтэрээннэргэ истиҥ махтал тылларын эттэ . Удачнай олус µтµі µгэстэрдээх , µгµс омуктары тµмэр культурнай - этнографическай кииннээх , аан дойду µрдµнэн со ± отох , Полярнай эргимтэ ± э баар циркэлээх , « Азия о ± олоро » оонньууларга улаханнык оІостон бэлэмнэнэр спортсменнардаах куорат . Ити туґунан биґиги , тµгэн кіґµннэ да , сэґэргиэхпит . Салгыы » Ґіґээ Бµлµµгэ Исидор Барахов тіріібµтэ 110 сылыгар аналлаах µрµІ тунах ыґыахха элбэх кµрэхтэґии , кірµµ хас да ± аны тµґµлгэнэн тэрилиннэ . Олортон ойуччу тутан , кылгастык кимнээх кыайбыттарын бэлиэтиэм . Маныаха хапса ± айтан уонна мас тардыґыытыттан ураты кірµІнэргэ " Ґіґээ Бµлµµ " хаґыат общественнай корреспонденнара кіміліспµттэрин , эр - биир ааттаталаан туран , махталбын тиэрдэбин . Ол курдук , сµµрµµ , атах оонньуута , " Хоґууннар оонньуулара " ( Виталий Попов ) , ат сµµрдµµтэ ( Иннокентий Сидоров ) , " Сайдам ыал " ( Анна Семяцкая ) , " Уус удьуора " ( Маша Васильева ) , " Сандаара Куо - 2008 " ( Рая Попова ) бэлиэтээґиннэриттэн ылылынна . Хомуур хапса ± ай " Хоґуунтан " са ± аламмыта Исидор Барахов о ± о , эдэр сааґыгар тустара дииллэр . Хайа саха уолана хапса ± айы сатаабата ± а баарай . Ґбµлµійдээх ыґыах хапса ± айдаґан тустууга кыайыылаахтарынан Дьулустаан Тарасов ( Дµллµкµ , 62 киилэ ± э диэри ) , Геннадий Прокопьев ( Боотулуу , 70 киилэ ± э диэри ) , Платон Саввинов ( Хоро , 80 киилэ ± э диэри ) , Увар Тимофеев ( улуус киинэ , 80 - тан µіґэ ) та ± ыстылар . Оттон сааґырбыт спорт маастардарын киирсиилэригэр Николай Григорьев ( Дьокуускай ) , " кіннірµ " тустууктарга Павел Степанов ( Кырыкый ) тэІнээхтэрин булбатылар . Ґгµс кірііччµ сэІээриитин " аат былдьаґыыта " ылла . МуІур кыайыылаа ± ы быґаарсар хапсыґыыга 21 киґи киирсибититтэн эдэр маастар Увар Тимофеев улаханнык илистибэккэ , УАЗ - микроавтобус массыынаны Дьокуускайга сµµрдэн барда . Киниэхэ эрэ сабырыйтарбыт саха кіІµл тустууга биир эрэлэ Былатыан Саабынап культиваторынан бириэмийэлэннэ . Хомуур хапса ± айы " Хоґуун " тµмсµµ тірµттээбитэ дииллэр . Бу кірµІ кэлиІІи кэмІэ киэІник тэнийэн эрэр . Ґіґээ Бµлµµ улууґун баґылыга Владимир Поскачин " хоґууннар " бас - кіс киґилэрэ этэ . Онон , ыґыах программатыгар хомуур хапса ± ай киллэриллибитэ соґуччу буолбатах . Нэґилиэктэринэн биэстии даадар киирсибититтэн 5 маастардаах ( ол иґигэр У . Тимофеев , П . Саввинов бааллар ) улуус киинэ хаардыы хаамта . Иккискэ боотулуулар , µґµскэ намнар тигистилэр . Улуустарынан кµін кірсµґµµгэ 4 хамаандаттан Сунтаар улууґа бастаата , кинилэри хапса ± ай кистэлэІнэригэр µірэппит µіґээ бµлµµлэр бастакы хамаандалара иккискэ тэбилиннилэр , µґµскэ Дьокуускай даадардара та ± ыстылар . Бириистээх миэстэлэргэ тиксибиттэргэ харчынан бириэмийэ туттарылынна . Кус быґыйдар куґуура кіттµлэр Быйылгы ыґыах тµґµлгэтэ саІа сиргэ олохтоммутун туґунан ааспыт сырыыга билиґиннэрэн турабын . СаІа кырдалга ойуоккалыыр да ± аны сонун буолла ± а . Уолаттарга Егор Огочонов ( Боотулуу ) кыайда , улахан дьоІІо маастар Николай Семенов 110 м 24 см тµґэн бастаата . Эдэр ойооччу Аркадий Гаврильев ( Мэйик ) 108 м 15 см кірдірµµлэнэн , иккис буолары ситистэ . Сµµрµµгэ дьахталларга 200 м Лена Егорова ( Тамалакаан ) , 1000 м Анна Павлова ( Ороґу ) , эр дьоІІо 400 м Эдуард Семенов ( Хоро ) , 1500 м Дмитрий Иванов ( улуус киинэ ) биэтэккэ бастакынан кэллилэр . Мас тардыґыытыгар Александр Дмитриев ( Хоро , 65 киилэ ± э диэри ) , Гаврил Ботуев ( Бала ± аннаах , 70 киилэ ± э диэри ) , Константин Петров ( Сунтаар , 80 киилэ ± э диэри ) ура ± ас маґы кимиэхэ да ± аны биэрбэтилэр . Сунтаар уола спорт маастарын Валерий Саввиновы ( Хоро ) иккискэ µтэйдэ . Ыарахан ыйааґыІІа Нам улууґуттан тиийбит маастар мадьыны Евгений Иванову утары кірір киґи кістµбэтэ . Ветераннарга Егор Иванов ( Хоро ) кµннээтэ . " Хоґууннар оонньууларыгар " 19 кыттааччы хапса ± айга , мас µрдµгэр тустууга , сахалыы ыстаныыга , тааґы кіті ± µµгэ , сыыры ірі сµµрэн тахсыыга , гиирэни ыраах быра ± ыыга кµрэхтэстэ . БастыІ хоґуун аатын Михаил Андылыров ( Далыыр ) ылла . Спорт кірµІнэригэр нэґилиэктэринэн тµмµгµ таґаарыыга улуус киинэ бастаата , иккискэ хоролор , µґµскэ дµллµкµлэр та ± ыстылар . Барыта 18 нэґилиэк тэринэн кэлбит . Арай , Далыыр , Сургуулук , МаІаас нэґилиэктэрэ кыттыбатылар . Балартан икки кэнники суола - ииґэ суохтарынан , ыраахтарынан кыайан кэлбэтилэр ини диэн бµтэйдии сэрэйиэххэ сіп буолла ± ына , Далыыр курдук улахан нэґилиэк то ± о тэриммэтэ ± ин киґи ійдіібіт . Быґый ат Бала ± аннаахха баар , оттон кэрэ кыыс Јргµіккэ µірэнэр Быйыл сµµрµк аттары эмиэ саІа сиргэ , ТіІµргэстээххэ , сµµртµлэр . Бу алаас тігµрµмтэтэ кыра буолан аттар сµµрэллэригэр ыарахан буолла диэн И . Сидоров бэлиэтиир . Ону хас да ± аны ат бµдµрµйэн , сµµрдээччилэрин кітµппµттэрэ бигэргэтэр . Хата , улахан эчэйии тахсыбата . Ат сµµрдµµтµн нэґилиэктэр баґылыктара бэйэлэрэ кіх - нэм буолан тэрийсибит буоланнар , хатыґыылаахтык барда . Алта тµґµмэ ± инэн илин былдьаґыы тµмµгэр Бала ± аннаах ( баґылык И . Н . Харитонов ) бастаата . Тренер И . И . Степановка " Стерх " страховкалыыр компания отделын начальнига И . И . Сидоров анал бирииґин туттарда . Иккиґи ОІхой ( баґылык С . И . Иванов ) , µсµґµ Ороґу ( баґылык А . В . Антонов ) ыллылар . Дьиэ кэргэн сылынан ыытыллыбыт " Сайдам ыал " кірµµгэ 16 эдэр ыал кыттыбытыттан Јргµіттэн µс о ± олоох , физрук идэлээх Марианна , Мичил Захаровтар бастыІнарынан ааттаннылар . Оттон " Уран уус удьуор " аата Алена , Александр Томскайдарга иІэрилиннэ . Былыр - былыргыттан кыыс кэрэтэ кэпсээІІэ сылдьар . Сылга биирдэ ыытыллар ыґыахха кыргыттар бэйэлэрин кірдіріірµ , аналлаахтарын кірсіірµ баардарынан - суохтарынан киэргэнэн кэлэллэрэ . Аныгы олоххо ол суолтата мілтіітір да ± аны , кэрэ кыыґы талыы µгэскэ кубулуйда . " Сандаара Куо " куонкуруска 23 кыыс кыттыбытыттан Герман Хатылаев баґылыктаах дьµµллµµр сµбэ бастыІ аатын Светлана Васильева ± а биэрдэ . Кэрэ кыыс Јргµіт орто оскуолатыгар µірэнэр , быйыл онус кылааґы бµтэрбит . Автор тµґэриилэригэр : 1 . Хапса ± ай муІутуур кыайыылаа ± а спорт маастара Увар Тимофеев . 2 . Ґіґээ Бµлµµ кэрэ кыыґа Светлана Васильева . Василий НИКИФОРОВ , хаґыат анал . корр . Айаал Аммосов , Никита Аржаков , Степанида Борисова , Василий Босиков , Гаврил Колесов , Степан Сивцев - Доллу . Подполковник Егор Прокопьев дуоґунаґыттан босхолонно Маннык ааттаах ыстатыйаларым " Саха сирэ " хаґыат ааспыт 2007 сыл алтынньы 12 кµнµнээ ± и уонна алтынньы 18 кµнµнээ ± и нµімэрдэригэр бэчээттэммиттэрэ . Ис хоґооннорун кылгастык санатар буоллахха : бастакы ыстатыйа ± а мин 2007 сыл алтынньы ый 9 кµнµгэр о ± уруот аґын атыылыыр дьо ± ус лааппыга милиция подполковнига , Дьокуускай куорат 3 № - дээх Ис дьыала ± а отделын начальнигын солбуйааччы Егор Прокопьев улахан хара іІнііх міґііччµк муІунан ас ылан баран тіліібіті ± µн илэ харахпынан кірбµтµм , ол сарсыныгар , алтынньы 10 кµнµгэр , ИДьМ Бэйэ ± э куттал суох буолуутун управлениетын ( УСБ ) салалтатын пресс - конференциятыгар ити чахчыны иґитиннэрбитим туґунан сиґилии суруллубута . УСБ бэрэбиэркэтэ Иккис ыстатыйа ± а бу чахчынан УСБ бэрэбиэркэ ыытан , онто туох тµмµктээх буолбутун туґунан суруллубута . Бу дьыала ± а , мин сіпкі ійдµµр буоллахпына , бµтэґиктээх туочука туруорулунна . Министр Стахов миэрэ ылла , бирикээґэ та ± ыста . Ону билиґиннэриэм иннинэ , бу дьыаланы ырыта тµґµім . Ол алтынньы 10 кµнµгэр буолбут пресс - конференция ± а УСБ салалтата мин иґитиннэриибин бол ± ойон истэн баран : " Итинник чахчылар , кырдьык , бааллар . Миэрэлэр ылыллаллар . Эн иґитиннэриигин биґиги суґал сигнал быґыытынан ылынабыт . СарсыІІаттан тута ити чахчынан служебнай бэрэбиэркэ са ± аланыа ± а " , - диэн эрэннэрбитэ . Кэлин биллибитинэн , бэрэбиэркэ сарсыІІытыгар буолбакка , сол кµн , пресс - конференция кэнниттэн тута са ± аламмыт . Итинник бэрэбиэркэ ± э ый кэриІэ бириэмэ барар эбит буолла ± ына , бу сырыыга нэдиэлэ иґинэн бэрэбиэркэ ыыта охсон , тµмµгµн тута а ± алан биэрбиттэрэ . УСБ эппиэтиттэн быґа тардан , сµрµнµн санатан , хайдах баарынан тиэрдэбин : " . . . В ходе проверки сведения , изложенные Вами о безвозмездном приобретении Прокопьевым Е . М . продуктов питания , нашли свое подтверждение . . . . За нарушение требований Кодекса чести рядового и начальствующего состава ОВД РФ , выразившихся низких морально - этических принципах и дискредитацию звания сотрудника милиции в глазах общественности , вопрос о соответствии занимаемой должности зам . начальника - начальника МОБ 3 ОМ УВД по гор . Якутску Прокопьева Е . М . будет решен в аттестационном порядке " . Эппиэттэн кістірµн курдук , милиция подполковнига ТОЎО буор - босхо ас ылбытын , атыыґыт ТОЎО буор - босхо биэрбитин УСБ бэрэбиэркэтэ кыайан быґаарбатах , дириІник хасыґа барбатах . Арай мин аа ± ааччыбыттан , толкуйдуургар диэн , биири ыйытыам этэ : кіннірµ киґиэхэ ( студент , биэнсийэлээх о ± онньор - эмээхсин , о ± олоох дьахтар уо . д . а . ) атыыґыт аґын буор - босхо суумка муІунан бэлэхтиэ этэ дуо ? " Суох " буолла ± ына , то ± о ? Коллектив санаата Ити тµбэлтэ кэнниттэн , икки нэдиэлэ буолан баран , 2007 сыл алтынньы 24 кµнµгэр , Дьокуускай куорат 3 - с № - дээх Ис дьыала ± а отделыгар социологическай чинчийии ыытыллыбыт . Бу отдел салалтатын уонна личнэй састаабын икки ардыгар сыґыаннара , бииргэ µлэлээґиннэрэ хайда ± ын быґаарар сыаллаах . Чинчийиигэ 17 µлэґит , ол эбэтэр , личнэй састаап 77 % - на кыттыбыт . 3 - тэн 17 сылга диэри сулууспалаабыт дьон . Ыйытыллыбыт µлэґиттэр 100 % - нара идэлэрин сібµлµµллэрин эппиттэр . Общество ± а куттал суох буолуутун милициятын ( МОБ ) салайааччыта Е . М . Прокопьев коллективыгар аптарытыата суох диэн ыйытыллыбыт милиционердартан 43 % - нара эппит . 71 % - Прокопьевы кытта сыґыаным тыІааґыннаах диэбит . 86 % - нара МОБ салайааччытын кытта конфликтаах быґыы - майгы куруутун µіскµµрµн , ол тµмµгэр сиэрэ суох миэрэлэр ылыллалларын эппиттэр . Кинини 36 % убаастаабат , 14 % убаастыыр , 50 % хайдах да буоллун диэн наадыйбат эбит . Оттон 3 - с № - дээх ИДьО начальнигар ( ол кэмІэ А . А . Довнар этэ ) , ол аата сµрµн салайааччыларыгар µчµгэйдик сыґыаннаґалларын , убаастыылларын 79 % µлэґит эппит . МОБ начальнига хайдах буолуохтаа ± ый , киниттэн ханнык хаачыстыбалар ирдэнэллэрий диэІІэ маннык эппиэттээбиттэр : µлэґиттэригэр убаастабыллаахтык сыґыаннаґыахтаах , сиэрдээх , чиэґинэй , ирдэбиллээх буолуохтаах ; бэйэтинэн холобур , аптарытыаттаах , идэтийбит буолуохтаах ; µлэґиттэрин санаатын истэргэ , учуоттуурга бэлэм , хас биирдиилэригэр тус сыґыаны сатаан табар буолуохтаах диэн . Оттон Е . М . Прокопьевка ити хаачыстыбалар суохтар диэн ыйбыттар . Хамыыґыйа быґаарыыта Ґіґэ этиллибитин курдук , Бэйэ ± э куттал суох буолуутун управлениета ( УСБ ) бу чахчынан бэрэбиэркэ ыытан баран , подполковник Прокопьев уоппускаттан та ± ыста ± ына , кини дьыл ± атын ИДьМ кадровай хамыыґыйата быґаарыа диэн тµмµктээбитэ . Юристар этэллэринэн , итинник тµбэлтэ ± э кырата , дуоґунас намтатыллыахтаах . Министр Яков Стахов биґиги хаґыаппытыгар биэрбит интервьютугар ( " Саха сирэ " , 10 . 11 . 2007 ) эппитинэн , Прокопьев Е . М . муус устар 24 кµнµгэр µлэтигэр тахсыахтаа ± а . Ол эрэн , кинини уоппускатыттан эрдэ , олунньу ыйга ыІыран , µлэтигэр таґаарбыттар . Бу дьыл олунньу ыйын 21 кµнµгэр Ис дьыала министерствотын аттестациялыыр кадровай хамыыґыйата Е . М . Прокопьев дуоґунаґыгар сіп тµбэґэрин биитэр сіп тµбэспэтин туґунан боппуруоґу кірбµт . Мин билэрбинэн , бу хамыыґыйа ± а 20 - чэ киґи киирэр . Куоластааґын тµмµгэр , баґыйар ахсаанынан " дуоґунаґыгар сіп тµбэґэр " диэн быґаарыы ылыныллыбыт ! Киґи дьэ бэркиґиир эрэ . Хамыыґыйа итиэннэ Е . М . Прокопьевы дисциплинарнай эппиэтинэскэ тардыллыахтаах диэн быґаарбыт . Хамыыґыйа тугу быґаарбытын биґиэхэ эппиэт быґыытынан , ИДьМ Кадрга управлениетын начальнигын эбээґинэґин быстах кэмІэ толорооччу , милиция подполковнига Е . В . Кузьмина олунньу 22 кµнµгэр ыыппыта . Министр Стахов тылын толордо Кадровай хамыыґыйа быґаарыытыгар ИДьМ министрэ сібµлэґэр биитэр сібµлэспэт бырааптаах . Бµтэґиктээх быґаарыыны кини ылар , кини туочука туруорар . Ити тµбэлтэ тахсыбыт кэмигэр Яков Стахов уоппуска ± а сылдьар этэ . Ол эрэн , µлэтигэр тахсаатын , биллэн турар , иґитиннэрбиттэр , тиэрдибиттэр этэ . Сэтинньи 10 кµнэ - Милиция кµнэ . Бу бырааґынньыгынан сибээстээн , Яков Стахов биґиги хаґыаппытыгар интервью биэрбитэ ( " Саха сирэ " 10 . 11 . 07 кµнµнээ ± и нµімэригэр ) . Онно бу боппуруос эмиэ кіті ± µллµбµтэ , онуоха кини маннык хардарбыта : " Итини истибитим , билэбин . Подполковник Прокопьев ити дьайыыларынан милиция µлэґитин аатын тµґэн биэрдэ , моральнай - этическэй принциптэри кэґэн , дьон - сэргэ ортотугар ис дьыала уорганын мікµ міссµінµн µіскэттэ . Бу чахчы кини тус дьиссипилиинэтэ суо ± уттан итиэннэ Дьокуускай куорат ИДьУ - тын салалтатын іттµттэн личнэй састаабы кытта µлэ мілті ± µттэн та ± ыста . Кытаанах миэрэлэри ылыахпыт диэн эрэннэрэбин . Итинник µлэґиттэртэн харыстала суох босхолонуохха наада " . Маннык эрэннэриини " Якутия " хаґыакка ( 09 . 11 . 07 кµнµнээ ± и № - гэр ) биэрбит интервьютугар эмиэ эппитэ . Ис дьыала министрэ , милиция генерал - майора Яков Григорьевич Стахов тылын тыалга бырахпат , эппитин толорор кытаанах салайааччы буоларын іссі тігµл кірдірді : бу дьыл кулун тутар 7 кµнµнээ ± и 283 № - дээх бирикээґинэн Дьокуускай куорат 3 - с № - дээх ИДьО - лын начальнигын солбуйааччы - МОБ начальнига , милиция подполковнига Прокопьев Егор Маркович бу дуоґунаґыттан босхолонно . Сокуон µлэґитэ эІкилэ суох буолуохтаах Мин бу суут - сокуон , буруйу оІоруу тиэмэтигэр µлэлээбитим лоп курдук 10 сыл буолла . Бу тиэмэнэн бастакы ыстатыйам іссі " Эдэр саас " хаґыакка µлэлии сырыттахпына , 1998 сыл кулун тутар ыйыгар бэчээттэммитэ . Бу тухары аа ± ааччыбын биирдэ да албыннаабакка , кырдьыгы , баар итэ ± эґи - быґа ± аґы , ситиґиилэри да ± аны хайдах баарынан , µлµннэрбэккэ , киэргэппэккэ , токуруппакка сырдатан , ыраас суобаспынан , чиэґинэйдик µлэлээн кэллим диэн кыбыстыбакка этэр кыахтаахпын , оннук бырааптаахпын . Улаханнык саІарбаппын буолан баран , юрист идэм суох эрээри , бу тухары биир да куруубай юридическай ал ± аґы таґаарбатым , кириитикэлэммит да дьон биирдэ да суукка биэрбиттэрэ суох диэн этэр кыахтаахпын . То ± о диэтэр , КЫРДЬЫК са ± а кµµстээх суох ! Билигин буолбата ± ына , кэлин КЫРДЬЫК син биир кµірэйэр , кыайар айылгылаах ! Мин онно итэ ± эйэбин . Билэбин - билигин дьон сиэрдээх быґыы ( справедливость ) баарыгар , сокуон сиэрдээ ± эр соччо итэ ± эйбэт буолбутун , чиэґинэй , бэрээдэктээх , кіні киґини акаары курдук кіріллірµн , саарбах сатабылынан саґыл са ± аламмыттары маладьыас диэн дьоруой курдук сыаналыылларын . Ол эрэн ! Бу сиргэ туох да суола - ииґэ суох хаалбат , - µчµгэй да , куґа ± ан да , - сокуон ситиспэтэ ± инэ , айыл ± а сокуона ситиґэр - бэйэ ± иттэн буолбата ± ына , бэдэргиттэн . Бу туоларын олох кірдірір . Бу бэйэм тµбэспит тµбэлтэм улахан общественнай резонанс ылбыта . Сонуннары киэІник тар ± атар ситимнэргэ µлэлиир биир идэлээхтэрим иилэ хабан , ураты бол ± омто ууран сырдаппыттара , ійіібµттэрэ . Оттон дьон ортотугар миигин " сахатын уган биэрбит , тµґэн биэрбит " диэччилэр баалларын эмиэ истэ сылдьабын . Итинник санаалаах дьоІІо этиэм этэ : эґиги логика ± ытынан салайтарар буоллахха , саха милиционердар сахалары туппатыннар , саха силиэдэбэтэллэр сахалар дьыалаларын силиэстийэлээбэтиннэр , саха судьуйалар сахалары сууттаабатыннар . Маныаха эбэн эттэхпинэ , тугу барытын омугунан кірін сыаналыыр , итинник санаалаах киґиттэн бэйэтиттэн сокуоннайа суох дьайыыны , бірµкµтэ суо ± у кэтэґиэххэ сіп - бу сымыйа патриотизм . Мин тус бэйэм дьону чиэґинэй , бэрээдэктээх , быґыыттан - майгыттан кірін сокуону кэґиэн сіп уонна дьиІнээх бірістµµпµнньµк , буруйу оІорооччу диэннэргэ араартыыбын . Миэхэ киґи омуга , дуоґунаґа - солото , кини тіґі аатырбыта , биллиилээ ± э , тіґі баайа - халыІа ончу оруолу оонньообот , суолтаны ылбат . Киґини КИ ¤ И уонна ЛИЧНОСТЬ эрэ быґыытынан кірібµн , сыаналыыбын . Тутуґар принцибим - КЫРДЬЫК уонна СОКУОН эрэ . Правовой дэнэр судаарыстыба ± а оннук эрэ буолуохтаах . Вера Макарова . Киґи инникитин - кэнникитин чуолкай билбэт буолла ± ына , туох да саарба ± а суох , тµірэккэй туруктанар . Холобур , билигин ким да ± аны о ± олорун , сиэннэрин кэскиллэрэ оччо - бачча киэІ , сырдык уонна нµіл буолуо диэн бµк эрэнэр кыа ± а суох . Ханнык да баайдаах - хаґаастаах буоллун - " иннин тымтыктанан кірбµт суох " . Сити курдук , Григорий кыраны - кыамматы атаҕастыылларын тулуйбакка биир эрэ тохтобулу ааһаат суорума суоллана сыспыт . Кэннигэр төһө эмэ дьон бөҕө олорбут ээ . Туох буоларын барытын көрөн олордохторо дии . А . С . Попова Г . Д . Бястинов аатынан Чымнаайы орто оскуолатын « У ? уйаан » республикатаа ± ы экспериментальнай площадкатын салайбыта . Чымынаайы оскуолатын 75 сылыгар аналлаах кинигэни сµрµн о ? орооччута . « Утум » иитэр - µ ? рэтэр киин µлэтин сµрµннээччитэ , ба ? а - т ? б ? т ? , идеяларын генератордара . Бу µлэ хаамыытынан - экспедиция уонна этно - педагогическай уонна культурологическай аа ± ыылар тµмµктэринэн « Алампа ± а айан » диэн икки чаастаах кинигэни бэлэмнээн бэйэлэрэ µбµлээ ? иннэринэн тахсыбыта . Акулина Серафимовна 11 кинигэ автора . « Би ? иги т ? рµттэр » кинигэтигэр автор т ? р ? ? бµт дойдутун дьонун - сэргэтин ту ? унан кэпсиир . « Сааскы кэм » романынан сирдэтэн » ( « Бичик » НКК , 2009с . ) В . В . Блахировалыын суруйбут кинигэлэригэр 105 протототип кимнээх буолалларын бы ? ааран биэрбиттэрэ олус кэрэхсэбиллээх . Хомойуох и ? ин бу кинигэ тира ? а кыра буолан киэ ? аа ± ааччыга тиийбэтэ . Чайы ² датаа ± ы газтаах сиртэн илин ааґыахтаах магистральнай газопровод тардыллыытын тµргэтэтэри Саха сирин салалтата туруорсубута уонча сыл буолан эрэр . Ма ² най утаа ити µлэ 2030 - с сыллар эрэ диэки са ± аланыа ± а диэн улаханнык аахайбаттар этэ . Ол эрээри , ар ± аа дойдулар оттук - энергетическэй бала ´ ыан ньалара уустугуран истэ ± ин аайы Чайы ² да га ´ ын « кµннээх чаа ´ а » чуга ´ атыллан испитэ . Быйыл саас Россия « Газпромун » кытта тµ ´ эр силлибит С ³ бµлэ ´ иилэргэ чуолкай болдьохтор ыйыллыбыттарын ту ´ унан аа ± аач чылар бытыгар били ´ иннэрэн турабыт . Онтон ыла республика салалтата « Газпром » салалтатын кытта бэрт элбэх к ³ рсµ ´ µµлэри , кэпсэти ´ иилэри ыытта . Ол тµмµгэр « ВНИПИгаздобыча » ААУо Чайы ² даттан Хабаровскайга диэри тардыллыахтаах магистральнай газопровод бырайыагын оІорууну са ± алаан эрэр . Салгыы » ~~СЈ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы А . П . Морозкин :~~ Аны туран , маннык баар : « Беринг этии киллэриитинэн , манна пуорт олохтуурга уонна Дьокуускайдааҕы кэнсэлээрийэттэн тутулуга суох туспа салааны ( отделение ) тэрийэргэ диэн буолбут » . Кулун тутар 30 к . чааһынай оҕо саадын кыһалҕатын уонна сайдар хайысхаларын туһунан мээри социальнай боппуруоска солбуйааччы Юрий Баишев сэминээр тэрийдэ . « Березка » чааһынай дьыссааттаах Татьяна Березина иһитиннэрбитинэн , судаарыстыбаттан тутулуга суох үөрэх тэрилтэлэрин түмсүүлэригэр 23 бэрэстэбиитэл баар . Сэминээргэ биллибитинэн , куоракка төһө чааһынай оҕо тэрилтэтэ баарын туһунан сибидиэнньэ суох эбит . Гособранадзорга биир да оҕо саада учуокка турбатах , ол аата лиссиэнсийэ эмиэ бэриллибэтэх буолан тахсар . Оттон үлэлии турар тэрилтэлэр бары өҥөнү оҥоруу бэрээдэгинэн үлэлииллэр . Кэлиҥҥи кэмҥэ маннык чааһынай тэрилтэҕэ наадыйыы элбээбитин бэлиэтээтилэр . Юрий Баишев эппитинэн , мээрийэ урбаанньыттары өйөөн бастаан саҕалыылларыгар миэбэлинэн хааччыйар , үбүнэн көмөлөһөр . Билиҥҥи туругунан куорат бүддьүөтүгэр оҕо саадтарын тутарга үбү көрөр туһугар өрөспүүбүлүкэ да , дойду да таһымыгар үлэ барар турар . Бэрэсидьиэн Егор Борисов арыгылааґыны утары охсуґар сіптііх суолу тутуста . Сэбиэт саамай бириэмэтигэр тэрилиннэ . Росстат сыыппарата кэпсииринэн , 2008 сыл балаҕан ыйыгар 1 , 2 мөл . киһи үлэтэ суох хаалбыт , 2009 сылга 2 , 3 мөл . киһи үлэтиттэн маппыт . Онтон кризис кэмигэр үп көрүллэн , дьаһал ылыллан официальнай үлэтэ суох киһи ахсаана эбиллибэккэ , син , биир таһымҥа турбут . Алмаастан бриллиант , кімүстэн ювелирнай киэргэллэр оІоґуллар буолбуттара , саха оҕолоро кыраныысса тас іттүгэр үірэнэр , үлэлиир кыахтаммыттара . Билигин бу сирэй кураанах . Бу аат атын ыстатыйалга туттулларын булуоххун сөп , сурунаалларга көрдүөххүн сөп , эбэтэр маннык ааттаах саҥа ыстатыйаны суруйуоххун сөп . Эрэйдээх пенсия Сунтаар Тойбохойуттан суруйабын . Тойбохойго 2008 сыл тохсунньутуттан пенсияны тус илиигэ эрэ илии баттатан биэрэр буоллулар . Урут пенсияны дьиэттэн биир ки ´ и баран дэбиэринэ ´ инэн дьиэ и ´ инээҕи ки ´ и пенсиятын барытын ылара . Бу нэ ´ илиэнньэҕэ а ´ ара табыгастаах этэ . Инньэ диирин кытта , Көрөн баран чыпчылыйыах Бэтэрээ өттүгэр , Этэн баран эҕирийиэх Бэтэрээ өттүгэр , Кынат тыаһа Кырылыы түстэ , Хотоҕой тыаһа Курулуу түстэ да , ( Хантан кэлбиттэрин Харахтаабакка хаалла ) - Халлаан хара маҥаас суордара Хамсыык холоруктуу Кырылыы көтөн кэлэн , Тойон киһи нохтолоох сүрэҕин , Хайҕахтаах хара быарын , Уһун унньуула оһоҕоһун Сулбу тардан ыллылар да , Бэлэс тыаһа пэл гынна , Куолай тыаһа күл гынна , Айах тыаһа сап гынна … Кинилэр бэйэлээхтэр Аһаан - сиэн бүтэ охсон , Уһун субуйа тумустарын Туора - маара соттон Чуубурҕатан бүттүлэр . Бухатыыр киһини , үрүт өттүнэн үс өттүнэн эргийэ сылдьан , Маннык диэн саҥа саҥаран Айаара - куйаара сырыттылар : " Иһиликпин - таһылыкпын ! Иэдээммин - куудааммын ! Сиэбэтэҕим сэттэ хонно , үссэммэтэҕим үс хонно , Аһаабатаҕым аҕыс хонно … Аһыныгас санаалаах Айыы Дьураҕастай бухатыыр Амтаннааҕы аһаттыҥ , өллөөҕү уоптардыҥ , Сибиэһэйи сиэттиҥ ! Сиртэн халлааҥҥа диэри Барҕа махтал буолуохтун ! Кэнэҕэски да кэмнэргэ Кэһиилээх - бэлэхтээх буолаар ! Охтоохтон охтума ! Саалаахтан самныма ! өстөөххүн өлөрөн өрөгөйүҥ үрдээтин ! Саастааххын самнаран Саргы - дьаалыҥ салалыннын ! Талааныҥ таҕыстын ! Дьолуҥ - соргуҥ тосхойдун ! Дом ! " - диэн Алгыс алҕаан , Айдааран - куйдааран Арҕаа халлаан аннын диэки Хотоҕойдорун тыаһа курулуу , Кынаттарын тыаһа кырылыы Көтө турдахтара … Бу Күнү бэлиэтээһин суолтата кыра оҕону иитиигэ общество болҕомтотун тардыыга сытар . Оҕо хайдах киһи буолан улаатан тахсара иитээччи муудараһыттан , тулууруттан , оҕо ис эйгэтигэр болҕомтотуттан улахан тутулуктаах . Хас сыл аайы балаҕан ыйын 27 күнүгэр дьыссаат үлэһитин күнүн чэрчитинэн араас хабааннаах тэрээһин ыытыллар . Орулҕан сис - Верхоянскай сискэ киирэр . Полюс эргимтэтиттэн хоту диэкки 69 ° диэри сытар . 69 ° хоту өттө Хара Уулаах сис диэн ааттаах . / / " ЭС " редакциятын µлэґиттэрэ тыа сирин ыччатын проблематын тула ырытыґыы - кэпсэтиитин са ± алыыллар Мантан ыла ыччакка сыґыаннаах араас проблемалар " ЭС " диалог быґыытынан аа ± ааччыга тахсар буолуохтара . Дорообо , кµндµ " ЭС " аа ± ааччыта ! БµгµІІµ нµімэргэ хаґыат редактора Прокопий Бубякин уонна корреспондент Никита Аргылов кыґал ± а ± а кубулуйбут боппуруоска - ыччат µлэлээх буолуутугар бэйэлэрин кэпсэтиилэрин таґаараллар . Никита : Кэпсэтиибит са ± алыахха . Мин ыччат дьарыктаах буолуохтаах дии саныыбын . Прокопий : Сіп , мин сібµлэґэбин . Ыччат таптыыр дьарыктаах буолуохтаах . Никита : Билигин µрдµк да , орто да µірэххэ кииримиэххэ сіп . Ол оннугар тыа сиригэр олорон µлэлиэхпин сіп . Прокопий : Ґірэх ылбакка эрэ дьарыктаах буолуохха сіп диигин дуо ? Никита : Оннук . Холобур , биґиэхэ µрдµк µірэх муода курдук буолла дии . Бары µрдµк µірэхтэниэхтээххин дииллэр . Саастаах кілµінэ бэйэтэ билбэтинэн ыччаты " буортулуур " диэхпин ба ± арабын . Прокопий : Саастаах кілµінэ ордук хайа іттµгэр сыыґар дии саныыгыный ? Никита : Ґгµс эдэр киґи тіріппµттэрин курдук бэлэми кэтэґэн олорор . Киниэхэ барытын быґааран , сааґылаан - оруннаан биэриэххэ наада . Чэ , холобурга , ханнык эмэ улууґу ылыахха … Прокопий : Амма . . . Никита : Чэ , Амма да буоллун , Јлµіхµмэ да буоллун . Улахан уратыта суох . Тыа сиригэр сайын буорга тугу ба ± ар бырах - µµнэн тахсыа . . . Сайын µгэнигэр ыччат дьон мустан сµбэлэґэн хортуоска олордон , кµґµн хостоон туттарбат , батарбат µґµ дуо ? ! Харчы буолбатах дуо ? Прокопий : Харчы . Никита : Харчы уонна дьарык . Саас эрдэ сибиинньэ атыылаґан иитиэххэ , сайын устата кірін - харайан баран кµґµірµ этин туттаран , сіп этэ . Кыайан иистэнэр кыргыттар µтµлµк , кээнчэ тигэн атыылаатахтарына ылыахтара суо ± а дуо ? Булчут , оробуочай дьон ? Булчут дьон бэйэтигэр хаачыстыбалаах оІоґугу сібµгэр сыана ± а ылыа этилэр . Прокопий : ИистэнньэІэ суох ойохтоох , эбэтэр тірµт холостуой ітті ылыа этэ . Бу дьыаланы конвейерга туруорар киґи , хас нэґилиэк аайы бизнес быґыытынан дьарыктаннахтарына хайаґыахтара эбитэ буолла ? Никита : Бу бизнес 100 % сайдыа этэ ! Прокопий : Оччо ± о эр киґи бизнес дьарыга - µлэ , µірэх таґынан дуо ? Холобур , оскуола да уруогун кэнниттэн тохсус кылаас о ± ото киэґэ іттµгэр иистэниэн сіп ? Никита : Сіп . Аны туран µлэлиэххэ эрэ диэн буолбакка , кини дьарыгыттан дуоґуйууну ылыахтаах . Ґлэтэ харчы а ± алар эрэ буолла ± ына дуоґуйуу баар буолуо . Кини ол харчытынан тугу ба ± арбытын ылар . Ол аата кини таптыыр дьарыктаах , иккиґинэн , онтуката харчы а ± алар . Дэриэбинэ ± э араас дьарык баар буолуон сіп Никита : Нэґилиэккэ дьон - норуот биир дьарыгынан дьарыктаныа суохтаах . Ол эбэтэр , тыа дьоно 100 % µµт эрэ туттарыынан муІурданыа суохтаах . Экономика сокуона " бары сымыыты баар корзина ± а угума " диэн µірэтэринии . . . Нэґилиэнньэ бэйэтэ кіхтііх буолуохтаах . СаІаны кі ± µлµµр , ону олоххо киллэрэр . Прокопий : Ити µчµгэй санаа . . . Биир кµн кэлэн , ханнык эмэ биричиинэнэн государство µµтµ кыайан туппат буолан хаалыа . Оччо ± о бары тэІІэ " хоос " гына тµспэт гына . Никита : Государство барытын син биир сатаан сабыта туппата чуолкай . Мин саныырбынан , биґиги Европа моделынан олоруохтаахпыт . Ар ± аа дойдуларга хайдах эбитий ? Мин билбэппин . Сылдьыбыт , кірбµт дьон кэпсиир . Биир дьиэ кэргэн династиянан , µйэлэр тухары биир дьарыгынан µлµґµйэр эбит . Холобур , µµт - ас атыытынан . Аны туран , кинилэр буолунайы бэлэмнээн баран уулусса ± а , ма ± аґыын иннигэр тахсан турбаттар . Итинник атыы куґа ± ан . Тіґі атыы барара - барбата биллибэт буолла ± а дии . Атыылаґааччы да олус итэ ± эйэн туран атыыласпат . Этэргэ дылы , бµгµн баар , сарсын суох . Европа ± а предринимателлиир дьиэ кэргэн сакаас ылар уонна чуо , бу Петровтарга , Сидоровтарга диэн анаан сакаас бэлэмниир . Кимиэхэ эрэ биир киилэ творог , µс лиитэрэ µµт , балтараа лиитэрэ сµігэй . . . Бу чопчу сакаас ылан µлэлиир то ± о µчµгэйий ? Сарсын телефоннаан эмиэ сакаас тµґэрэллэрин курдук диэн . Оччо ± о мин кµн ахсын дьыалалаахпын . Тіґінін хаачыстыбалаахтык оІоробун да , дьон - сэргэ билэн , истэн миэхэ сакаас тµґэрэр буолар . Конкуренция баар буолла ± ына , µлэлииргэ іссі интэриэґинэй . Прокопий : Оччо ± о атын дьон тугунан дьарыктанарый ? Никита : Ивановтар бурдук ас астаатыннар : араас минньигэс бэчиэнньэ , булочка , торт , µрµІ , хара килиэп уо . д . а . Улахан дэриэбинэ буолла ± ына , Гоголевтар бородууксуйаны дьоІІо тиэрдиинэн дьарыктанныннар . БилиІІи идеальнай дэриэбинэни мин итинник кірібµн . Прокопий : Ыччат дьарыгын тыа сиригэр хайдах кірі ± µн ? Никита : Тыа сиригэр ыччат кооперациялаґыахтаах . Холобур , эдэр киґи арыгылыыр дии . " Ґлэм суох . Интикэм суох , мантыкам суох " диир . Сымыйа ! Ґлэ баар , дьарык баар . СГТХА - ны бµтэрбит биир - икки ча ± ылхай устудьуон , уопсайынан , ба ± алаах уолаттар куоракка таласпакка , дэриэбинэ ± э кооперация тэриниэхтээхтэр . Чугас дьон - аймах сµіґµтµн хомуйаннар . Онтон бу уолаттар кооперативтара иннэ - кэннэ быґаарыллан барда ± ына урут ба ± арбатах дьон сµіґµтµн бэйэтэ а ± алан туттарыа . Уолаттар ону тілібµргэ кірµіхтэрэ . Дьон найылаґан µлэ миэстэтин таґаарыахтара . Туга да биллибэт дьыала ± а ким баайын итэ ± эйэн туттарыай ? Аны туран , ити кооперация хамсааґына сайынна ± ына , инникитин Саха сиригэр бідіІ агрохолдиннар баар буолуохтара дии . Тыа хаґаайыстыбата Саха сиригэр оччо ± о эрэ сайдыа ! Ханнык да кризис мэґэйдиэ суо ± а . " Кока - кола " диэн аарыма компания курдук . Арба , мин сі ± ібµн - То ± о биґиги газтаах утахтарбыт " Кока - коланы " хоппотторун . Арай , бэйэ - бэйэлэригэр конкурент буолан тэрилтэ бі ± ітµн тэринэллэр эрэ : " Нам - Аква " , " МэІэ - уу " , " Булуус " , " Даймонд " , " Якутяночка " , " Амма уута " , " Роса " уо . д . а . Улахан ситиґиитэ суох дьарык быґыылаах . Бары наґаа кыралар . Сайдар кыахтара суох . Ол кэмІэ дьон - сэргэ , санаатыгар , " хаачыстыбаннай " бренди " Кока - коланы " талар . Атыылаґар , харчы АХШ - га барда ± а ол . ДьиІэр , биґиэннэрэ холбоґоннор биир µчµгэй , µрдµк таґымнаах маркалаах утах оІорон Саха сирин рыногыттан " Кока - коланы " киэр гыныахтаах этибит . Тіґі да аан дойдуга биллэр буолбутун иґин ! Прокопий : СоторутааІІыга диэри судаарыстыбаннай ійібµллээх " Булуус " диэн утах баара … Никита : Наґаа µчµгэй утах этэ . Дохуот киллэрбэт буолан сабан кэбиспиттэр . Мин тус бэйэм Саха Республикатыгар оІоґуллубут диэн матыыптаан атыылаґабын . Холобур , " Туймаада - Агроснаб " борщун , щитин . . . Анаан кірдµµ - кірдµµ . То ± о диэтэр , биґиэнэ µчµгэй дии саныыбын . Саха дьоно оІорбут бородууктата буолла ± а . Табаарыстарым кэлии борщтары атыылаґаллар . Сыаната чэпчэки µґµ . Оттон манна саатар , Саха сирин дьоно µлэлиир буоллахтара . Ол µлэ баарыттан хайа эрэ дьиэ кэргэн ас - таІас булунан олороро буолуо диэн толкуйдаабаттар . Ол чэпчэки сыаналаах ас барыта кырааска , туох - туох кутуллубута биллибэт . . . Онон ыччакка улахан эрэл . Кини эрэ ураты ійдііх - толкуйдаах буолла ± ына туох эрэ сатаныа . Прокопий : Кырдьык , ити барыта сіп . Мин сіпсіґібµн : олохтоох оІорон таґаарааччыны ійµіххэ наада . Ол эрэн хайдах ійµµбµтµй ? Механизмнара биллибэттэр , барыта наада эрэ . Никита : Итини толкуйдуур - биґиги , бµгµІІµ ыччат сорукпут . Јйµ - кµµґµ маннык дьыала ± а быра ± ыахха . Приоритет быґыытынан туруоран . Манна да ± атан эттэххэ , биґиги " ЭС " хаґыаппыт сотору са ± алыыр " СаІа бырайыактар " рубриката туґалыа ± а . Манна эдэр дьон хаґыат ніІµі бэйэлэрин саІа арыйыыларын этиэхтэрэ . Салайааччыттан элбэх тутулуктаах эрээри Никита : Ыччат бэлэмІэ µірэнэн эрэр . Бары куоракка талаґа , эбэтэр онно хаала сатыыллар . ДьиІэр , тіттірµ буолуохтаа ± а . Прокопий : Кырдьык . Билигин дэриэбинэ ± э барыта куґа ± ан диэн стереотип баар . Куоракка олорор киґиІ саныыр : дэриэбинэ ± э туох да суох , дьон арыгылыы - арыгылыы сылдьар , туох да µлэ , дьарык суох , кооперация тэриллибэт . ДьиІэр , барыта оннук буолбатах эбээт . Биир µксµн , дьон бэйэтэ итинник сыґыаныттан тахсар кістµµ . Тыа ± а сайдар кыах , µлэлиир ресурс элбэх . Тыытыллыбакка турар бизнес рыногын этэ да барыллыбат . Барыта иллэІ . Тиийэн µлэлиир эрэ наада . Хайа эрэ тыа сирин ыччата дойдутугар баран кооперация тэрийдин , онтуката сайдан агрохолдинг буоллун . . . Холобур , Амма ± а Иванов Ваня фирмата µчµгэйдик сайда турар буолла ± ына , куоракка µлэ булбакка сылдьар юрист Петров Петя " Ваня мин табаарыґым этэ ээ " диэт , киниэхэ телефоннуо , дэриэбинэ ± э ыстаннарыа . Биир киґи куораттан тыа ± а барда ± а , биир µлэ кіґµннэ ± э ити . Никита : Аны туран , юрист µірэхтээ ± иІ чааґынай компания ± а таах олоруо суо ± а . Куорат бюджетнай тэрилтэтигэр курдук буолбатах . Кини µлэлиэ . Оччо ± о эрэ хамнастаах миэстэтигэр олоруон сіптііх . СалайааччыІ бу тµбэлтэ ± э таґаарыылаах , ба ± алаах µлэґиккэ наадыйар . Тіґі да айма ± а , до ± оро буолтун иґин сµрэ ± э суох киґини иитэн олоруо суо ± а , то ± о диэтэр государство дуу , туора дьон дуу харчыта буолбатах . Бэйэтин киэнэ . Мээнэ , кыайан конкуреннаспат специалистары хомуйбут салайааччы фирмата дохуот диэни билбэт , банкрот эрэ барар . Прокопий : Оччо ± о билиІІи государственнай политика ± а туох эрэ тиийбэт курдук . Ону булуохха , кіннірµіххэ наада . Никита : Соторутаа ± ыта тыа хаґаайыстыбатын министрин солбуйааччы этэрин иґиттим . Бу сылга 9 міл . солкуобайы кинилэр салайар кадрдарын квалификацияларын µрдэтэргэ , хостоон µірэттэрэргэ барыыллар эбит . ДьиІэр , бу - менеджер , салайааччы киґи сайдара , µµнэрэ , аныгы олох тэтимигэр эппиэттэґэр билиилэнэрэ кини тус бэйэтин кыґал ± ата буолбатах дуо ? Государство ирдээґин быґыытынан , хара кµµґµнэн µірэттэрэр курдук буолан тахсар . Ону биґиги салайааччыбыт ба ± ата суох барар , туох да билиитин ылбакка кэлэр . Бу " µірэхтээх " менеджербит µлэ ± э кµµстээх эдэр специалистары ылбат . Ба ± ар , кини ійдіібіті , ба ± ар куттанара да буолуо . Бу бастакы тµгэнэ . Иккиґэ , салайар дуоґунас вакантнай , о . э . былдьаґык буолуохтаах . Директордыы олорон тэрилтэ ± ин ыґан бардыІ да , миэстэ ± иттэн босхолуу охсуохтаахтар . Бу аата салайааччы " сылайбыт - элэйбит " , оІорон таґаарыыта мілтіібµт диэн курдук ійдµіххэ наада . Дьэ , оччо ± о конкуренция , стимул курдук ійдібµллэр кэлиэ этилэр . Эдэр специалиґыІ µлэтин тµмµгэ сыаналанан , салайар дуоґунаска тиксиэн сіп курдук буолуо этэ . Билигин буолла ± ына , олорбут киґи тіґі ба ± арар олорор . Ґлэтин кірдірµµтµн мілтііґµнэ киниэхэ тугунан да суоґаабат . Туохтан да куттамматтар . Ол тойоммут таах да олорбот , тэрилтэ ± э бэйэтин курдук дьону тула мунньан , салгыы бэйэтин курдук директордар тураллар . Прокопий : Ол 9 мілµйµін таах халтай бара турар буолла ± а . Никита : Халтай буолбакка ! . . Директор да , отдел начальнига да хамнаґа µрдµк дии - баран бэйэтин µбµгэр µірэнэн кэллин . Кырдьык сайдыан , тэрилтэ ± э туґалаах буолуон ба ± арар буолла ± ына . Манна билиини ылара да тупсуо . Арай бу 9 мілµйµінµ боростуой µлэґиттэри µірэттэрэргэ барыах баара . Прокопий : Ґлэ миэстэтэ ыччакка тиийбэт . Ол иґин кини бюджетнай тэрилтэ ± э штатнай миэстэ , социальнай пакет иґин эрэ анньыспакка , бэйэтэ тус дьарыктаах буолара ордук курдук . Ону туох дии саныыгын ? Никита : Ол иґин государство предпринимательство сайдыахтаах диир . Прокопий : Ыччат бэйэтэ µлэлиэхтээх , эппиэтинэґи сµгµіхтээх . Кризис кэмигэр ыччат саамай кімµскэлэ суох араІа буолла диибит дии . Эдэр киґи инбэлиит , кырдьа ± ас киґи курдук олорон биэриэ суохтаах . Туґанан хаалыан сіп этэ . Хата , инбэлииттэрбит кымырда ± ас курдук µлэлииллэрин кірібµт . Никита : Государство сокуону кµµґµрдµіхтээх . Ити іттµнэн кµµстээхтик µлэлиэхтээхпит . Ханнык да эбии усулуобуйа оІоруо , сыІалыа суохтаах . Усулуобуйаны оІоруу - киґини уоскутар , конкуренция ± а ииппэт . Усулуобуйа тэрийиитэ диэн сокуонунан ійдібµлµгэр сытар . Оччо ± о бюрократия эІин кыччыа этэ . Биґиги кураанахха айдаарабыт эрэ . Бу куґа ± ан сокуон ылыллыбыт , ити уураах сатабыла суох диэн ыйабыт - кэрдэбит . Кураанах саІаттан туох да тахсыбат . Салайааччылар эмиэ дьоннор . Кинилэргэ эмиэ сµбэлиэххэ , хайдах µлэлиири кірдірµіххэ наада . Бу тµгэІІэ эппиэтинэстээх гражданнар буоларбытын кірдірµіхтээхпит , кіміліґі сатыахтаахпыт . Прокопий : Никита , кэпсэттэххэ проблема наґаа элбэх эбит . Бары проблемабыт бэйэ - бэйэлэрин кытта сибээстээхтэр . Ґлэ , µірэх , харчы … Кэлэр кэпсэтиибитигэр аны тілібµрдээх µірэх туґунан ырытыґыахха . Никита : Сіп . Аныгыскы нµімэргэ диэри ! Кэпсэтиини Никита АРГЫЛОВ сурунна . / / Чурапчыга " молодежниктары " µірэтэн са ± алаатылар Ыччат µлэтэ суох сылдьара туохха тириэртэ ? Эдэр киґи буруйу оІорон , арыгылаан кэскилин сарбынарын µгµстµк кірін кэллибит . Ити кыґал ± а ордук тыа сиригэр сытыытык турар . БилиІІэ диэри ыччат µлэтин тэрийэр анал идэлээх киґи диэн суо ± а . Эдэр учууталлар , µірэххэ киирбэтэх спортсменнар , кэтэхтэн µірэххэ кіспµт устудьуоннар - нэґилиэккэ тахсан Ыччат лидеринэн µлэлээн бараллара . 3 тыґ . солкуобай хамнаска … Мантан ыла аны республика ± а эдэр дьону иитэр µлэґиттэр уґуйуллуохтара . Кинилэр µрдµк µірэххэ µірэнэн дипломнарыгар " Ыччаты кытта µлэлиир специалист " буолан тахсыахтара . Улуустарынан нэґилиэк ыччатын сайыннарар µрдµк миссиялаах тар ± аґыахтара . Бу идэ туґунан кылгастык Ыччат µлэтин тэрийээччи диэн кимий ? Кини - эдэр киґи µлэлиир усулуобуйатын олоххо киллэрэргэ , личность быґыытынан сайдарыгар кімі - тирэх буолар специалист . Быґаччы эттэххэ , ыччат оло ± ун - дьаґа ± ын тупсарарга µлэлиир - хамсыыр киґи . Эдэр дьон кі ± µн кµідьµтэр программалары , бырайыактары тэрийэн µлэлэтэр . Оннук тэрээґиннэргэ лидер хаачыстыбалаах уонна оннук хаачыстыбата суох о ± олор кытталларыгар кыґаллар . Тэрээґин µбµн - харчытын , спонсордары буларга µксµгэр бэйэтэ сµµрэр - кітір . Онон ыччат µлэтин тэрийээччи мэґэйдэри кірсірі саарба ± а суох . Тулуурдаах , чиэґинэй , дьону кытта тµргэнник уопсай тылы булар µтµі хаачыстыбалаах эрэ киґи µлэтин кыайыа ± а . Устудьуонтан Ыччат политикатын туґунан билии , информацияны сіпкі тиэрдэр µірµйэх ирдэнэр . Ыччат µлэтин тэрийээччи - саамай интэриэґинэй идэлэртэн биирдэстэрэ . Ґчµгэйэ диэн , идэтийбит специалист кэлин хорсун санаалаах салайааччы буола µµнµі . Чурапчылар бастаатылар Республика ± а билигин ыччаты кытта µлэлиир анал µірэхтээх кадр тиийбэт . Ити кыґал ± атын бастакынан Чурапчытаа ± ы физкультура уонна спорт института ( ЧФКуоСИ ) ійдііті . ЧФКуоСИ 2009 с . экспертнэй хамыыґыйа тµмµгµнэн " Ыччат µлэтин тэрийээччи " идэ ± э бэлэмнииргэ лицензияны ылбыта . Оттон устудьуоннары µірэтии , бастакы хомуур быйылгыттан са ± аланна . Республика ± а федеральнай киинтэн бу идэ ± э государственнай сакаас суох . Ол да µрдµнэн , институт Саха Республикатын Ыччакка министерствотын кімітµнэн , РФ Спорт уонна туризм министерствотыттан сібµлэІи ылары ситистэ . Ити тµмµгµнэн , институт 1 кууруска устудьуоннары ылла ( 5 киґи бюджетнайга , оттон 10 киґи тілібµрдээх µірэниэхтэрэ ) . Итиннэ да ± атан эттэххэ , Ыччат министерствота ЧФКуоСИ - гар 2010 µірэх дьылыгар республика бюджетыттан эбии µбµ биэрэргэ тыл кітіхпµт . Уонна бу идэ ± э эґиилги 2011 - 2012 µірэх дьылыгар 15 киґини µірэтэри туруорсарга , итиэннэ республикаттан государственнай сакааґы тµґэрэр боппуруоґу быґаарарга этии киллэрбит . Барыта этэІІэ буолла ± ына , µірэх процеґа биир кµдьµс уґунна ± ына , институт 2015 сылтан бу идэ ± э кадрдары таґаарбытынан барыа ± а . Бу специалистар Саха сирин ыччата ата ± ар турарын туґугар µлэлиэхтэрэ - хамсыахтара . Оччо ± о республикабытыгар ыччат политикатыгар µрдµк бэлэмнээх кадр элбиэ ± э , ыччат µлэтин тэрийии тупсуо ± а . Билэ ± ин дуо ? " Ыччаты кытта µлэни тэрийээччи " идэ Россия Ґірэ ± ин министерствотын 2003 с . атырдьах ыйын 12 кµннээ ± и 3310 № - дээх бирикээґинэн бигэргэтиллибитэ . Идэ реестригэр киирбит . Ылсыбыттара син ырааппыт эбит . Россия µрдµнэн 15 µрдµк µірэх кыґата бастакы выпускниктарын былырыын , Ыччат сылыгар таґаарбыта . Билигин кинилэр µлэлэрин са ± алаатылар . Кинилэри атыннык " молодежниктар " диэн ааттыыллар . Чурапчытаа ± ы " молодежниктар " маннык предметтэри µірэтэллэр : - История ; - социология ; - правоведение ; - ыччаты кытта µлэ экономическай тірµттэрэ ; - мікµ быґыыны сэрэтии ( профилактика девиантного поведения ) ; - социология ; - психология ; - атын дойдулар ыччаттарын кытта бииргэ µлэлэґии ; - РФ ыччакка государственнай политиката . О ± олор бу идэ ± э 5 сыл µірэниэхтэрэ . Анастасия ПОПОВА . / / " СЫП " - тар Саха сиригэр аан бастакы газ хостоммут сиригэр сырыттылар " Саха ыччатын - промышленноска - 6 " экспедиция кыттыылаахтара 9 кµн устата уґун - киэІ , сылаалаах айаны айаннаан , хас эмэ улууґу уІуордаан тиґэх пууммутугар Бµлµµ улууґугар Кыґыл Сыырдаа ± ы гаґы хостуур сиргэ ыалдьыттаатыбыт . Ааспыт нµімэргэ ТаалакааІІа сырыы туґунан аахпыккыт . Санатан этэр буоллахха , кулун тутар 28 кµнµгэр , экспедиция Таалакаантан Ленскэйгэ кэлбитин кэннэ µгэс быґыытынан бары мустан олорон санаа атастастыбыт , иІэриммит билиибитин µллэґиннибит . Бу киэґэ тµмµктµµр биэчэр тэрийдибит . О ± олор бэйэлэрин кµµстэринэн бэртээхэй кэнсиэр туруордулар , биґиги - бириистэри . Уонна ніІµі кµн сарсыарда эрдэ уґун - киэІ Дьокуускайга тіннір айаІІа туруннубут … Эрдэґит дьон быґыытынан сарсыарда харахпытын хайа тардаат тото - хана аґаан баран Мирнэйдиир хайысханан айаннаатыбыт . Мирнэйгэ " Мир " рудник остолобуойугар эбиэттээн баран салгыы бардыбыт . Программа чэрчитинэн , Сунтаар улууґун Кириэстээх нэґилиэгэр алмааґы кірдііґµн историятын музейыгар ыалдьыттаатыбыт . Манна биґигини музей директора Марфа Конобулова кірсін музей µлэтин туґунан сиґилии сырдатта . Айан дьоно салгыы айаммытыгар туруннубут . Бу курдук биир кµн устата тµірт улууґу уІуордаан хонукпутугар Ньурба куоракка кэлэн хоннубут . Сарсыныгар - Бµлµµ улууґун Кыґыл Сыырыгар ! Кыґыл Сыырга биґигини номнуо кэтэґэн экскурсиялатарга бэлэм олороллоро . Начальнигы производство ± а солбуйааччы Дмитрий Ажигалов кірµстэ . Бастаан утаа экскурсия устата куттала суох буолуу инструкциятын тутуґуохпут диэн бары илии баттаатыбыт . Дмитрий Ажигалов бэйэтэ эмиэ эдэр саха уола , Москватаа ± ы нефть - газ университетын бµтэрбит . Саха сиригэр аан бастакы гааґы хостуур сир баайын булбут сиргэ айаннаатыбыт . Быйыл Кыґыл Сыыр тэриллибитэ 50 сыллаах µбµлµійµн бэлиэтиир . Ону кытта Саха Республикатыгар гаґы хостооґун номнуо 55 сылын бэлиэтиир . 40 сыл анараа іттµгэр Бµлµµттэн 60 - ча км тэйиччи сиртэн газ хостонор баайын булбуттара . Билигин киин Саха сирэ туттан олорор газпыт µксэ ол Бµлµµтээ ± и " дьілі ± істіртін " кэлэ турар эбит . Бачча уґун турбалары Кыґыл Сыыртан тутан Дьокуускайга а ± алыах диэтэххэ абытайдаах µлэ буолуо ээ ! БµгµІІµ кµІІэ икки эргэ турба баар ( 1967 с . , 1972 с . тутуулар ) . СаІа суон турбаны тутан саІардыы ортолоотулар . Кыґыл Сыыр µлэтэ , этэргэ дылы , кµістµµ оргуйа турар . Санаан кірµІ , номнуо 1971 сыллаахха биґиги промышленноспытыгар газ эйгэтэ баар буолбута . Дьон - сэргэ гаґынан хааччыллар кыахтаммыта . Оччолорго бу баайдаах сир саппааґа 136 миллиард кубометрга тэІнэґэр эбит . Билигин , сыл устата 150 міл . кубометр гаґы хостоон таґаарар эбит . Маны тэІэ Бµлµµ баайа манан бµппэт . А ± ыйах сыллаа ± ыта газоконденсаты переработкалыыр " Петрофак " диэн американскай установка ылбыттара . Бу аныгы оборудование кімітµнэн газ µлэґиттэрэ іссі бензин оІорон таґаарар кыахтаммыттар . Анал присадкалары эбэн µрдµк мааркалаах бензини ылаллар : АИ - 95 ! Бµлµµ ірµс уІа кытылыгар уопсайа 19 , хаІас кытылыгар 14 эксплуатационнай скважиналар бааллар эбит . Сорох дьон газ іІітµн бэркэ туґана олоробут эрээри , кини хантан , хайдах кэлэрин харахтаан да кірі иликпит . Сорохтор ол туґунан толкуйдамматтара да буолуо . Оттон биґиги экспедициябыт кыттыылаахтара маны барытын илэ харахтарынан кірдµлэр , билистилэр . Кыттааччылар туох саІаны билбиттэрин маннык µллэстэллэр : Бу курдук 10 кµннээх экспедициябыт манан тµмµктэннэ . " ЭС " хаґыат " Техническэй вузтар выпускниктарын сµрµннµµр киин " коммерческай суох партнерстволыын кыттыґан тэрийэр " Саха ыччатын - промышленноска ! " алтыс бырайыакпыт тµмµктэннэ . Билигин бу о ± олорбут дойдуларыгар тиийэн µірэнэ , БКЭ - гэр бэлэмнэнэ сылдьаллар . О ± олорбутун кытта сотору - сотору сибээскэ тахсабыт . Аны сотору кэминэн абитура ± а кірсµіхпµт турда ± а . Кыттааччылар бары номнуо ханнык идэ ± э баралларын быґаарыммыт дьон . Кадры бэлэмниир департамент ніІµі сайын µірэххэ киирэн , инникитин промышленник дьон буолуохтара диэн бигэ эрэллээхпит ! Кыттааччыларга БКЭ - рин ситиґиилээхтик туттараргытыгар , µрдµктэн - µрдµк бааллары ба ± арабыт ! Ирина БОДРУГ . Прокопий БУБЯКИН хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Нам улууґун Тµбэ нэґилиэгэ тірµттэммитэ 100 сылыгар саІа суол уонна газ киирдэ Нам улууґун сирэ са ± аланыа ± ыттан илим хото ± оґун курдук субуллан иґэр массыыналары сирдээн - арыаллаан иґэр милиция кіліті , оройугар тыгар кыґыл уоттарын кµлµмµрдэппитинэн , Майма ± а сэлиэнньэтиттэн кібµс - кінітµк тµґµнэ турда . Тµбэ ± э урут аллара киирэн иІнэл - таІнал , кус оґо ± оґун курдук суолунан айанныыр дьон саІа кутуу , киэІ - куоІ суолу сонургуу кірі истибит . - Тµбэ нэґилиэгэ 100 сааґын туоларын ібµгэм Јліксій Бэстирикиэп баай оло ± ун хасыґа сылдьан булан ылбытым , - диэн аргыспыт Саха АССР µтµілээх геолога , Тµбэттэн тірµттээх Иван Петрович Пестряков кэпсии истэ , - 1810 сылга диэри БітµІ нэґилиэгэр киирэр эбит . Онтон Крафт губернатор ыйаа ± ынан , Тµбэ нэґилиэгэ туспа барбыт . Ону Слепцов Гаврил Андреевич диэн киґи хаста да сурук тµґэрэн , ту руорсан ситиспит . Урут би ґиэхэ µірэхтээх дьон син баал лар эбит . Ону сµрµн таІа ра дьиэтэ биґиэхэ турарыттан буолуо дии саныыбын . Улуус хотугу нэґилиэгин дьоно бары манна кэлэн сµрэхтэнэллэр , бэргэґэлэнэллэр эбит . Максим Аммосовы Хатырыктан манна а ± алан сµрэхтээбиттэр . 1926 сыллаа ± ы биэрэпиґинэн 819 киґи баарыттан 25 - ґэ µірэхтээх эбит . Тµбэ нэґи лиэгин сэлиэнньэтэ Булуус диэн ааттаах . То ± о диэтэххэ , манна бастаан Бэстирикиэп баай булууґа турбут . Нэґилиэк билиІІи сиригэр уопсайа 6 холкуос баара кэлин бары манна Булууска тµмсµбµттэр . Ити икки ардыгар иннибитигэр сахалыы таІастаах дьон сэлэлии тураллара кіґµннэ . - Тµбэ нэґилиэгин кыраныыссатыгар кэллибит , олохтоохтор кірсµґэ кэлбиттэр , - дэстилэр аргыстарбыт . Бары тµґэн Майма ± а - Булуус 32 километрдаах суол тутуута бµппµтµн µірµµлээх бэлиэтээґин тэрээґинигэр кытынныбыт . Тµбэ нэґилиэгэр 7 сыл сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн µлэлээбит 77 саастаах ытык кырдьа ± ас Константин Никонович Тихонов алгыс тылын тиэрдэн , аал уотун аґатан сиэри - туому толордо . Оттон суолу туора тардыллыбыт аалай лиэнтэни СР транспорка уонна сибээскэ министрэ С . В . Винокуров , Нам улууґун баґылыга А . И . Ильин , Тµбэ нэґилиэгин баґылыга К . К . Федоров , суолу туппут тэрилтэлэр салайааччылара В . А . Пахомов , Р . Е . Окороков µірµµлээх быґыыга - майгыга быстылар . Уруккута µгµстµк батылла - батылла « Беларусь » тракторынан соґуллан барар сирбититтэн , ыппыт ох курдук кіні , сиртэн 2 - 3 миэтэрэ µрдэтиллэн кутуллубут саІа суол устун Булуус сэлиэнньэтигэр субуллан киирэбит . Сэлиэнньэ хабыллар - хаба ортотугар дьон бі ± і то ± уоруспут . Ґірµµлээх « Уруй ! » хаґыы ортотугар улуус , нэґилиэк баґылыктарын кытта « Стройсельгазификация » тэрилтэ генеральнай директора В . И . Иванов , СР промышленноска министрин I солбуйааччы А . Э . Ефремов уґун ура ± аска умайа сылдьар уоту газ чааскытыгар чугаґатааттарын кытта " кµіх тілін " ірі кµµдэпчилэнэ тµстэ . Дьон чахчы ис сµрэхтэриттэн µірэн - кітін илиилэрин ірі кіті ± ін уруйдаатылар . - Уруй - айхал ! Туругурдун газ ! КиэІ кэскил буолуохтун ! - Бµгµн биґиэхэ µс тігµл µірµµлээх кµн , - диэн са ± а лаата тыл этиитин спорт саала ± а буолбут µірµµлээх тэрээґиІІэ улуус баґылыга Альберт Иннокентьевич Ильин . - Бастатан туран , Тµбэ нэґилиэгэ тірµттэммитэ 100 сыла буолла . Мин мантан тірµттээх - уустаах буоламмын бµгµн сµрдээ ± ин долгуйдум . Иккиґинэн , 12 сыл кэтэспит суолбут тутуута бµттэ . Суол билигин Улуу Јлµінэ ірµспµтµгэр тиийэн анньылынна . Ґсµґµнэн , биґиги улуус 17 нэґилиэкпитин бµгµІІµ кµІІэ бука барытын газтаатыбыт диэн дьоммор - сэргэбэр тиэрдиэхпин ба ± арабын . Мин эґиги ааккытыттан Саха Республикатын Президенигэр Е . А . Борисовка , Правитель ство ± а бар ± а махтал тылларын этэбин . Кинилэр кімілі рµнэн , ійібµллэринэн маннык улахан ситиґиилэр баар буоллулар . Биґиги улууска уопсайа 250 объект ірімµін нэн нэ уонна саІа тутулла турар . Ити кэнниттэн улуус баґылыга , министерство µлэґиттэрэ суол тутуутугар , газ киириитигэр µлэлээбит дьоннорго , салайааччыларга на ± араадалары туттартаатылар . Онтон тылы нэґилиэк эдэр баґылыга Константин Федоров ылла : - Биґиги нэґилиэкпитигэр суол уонна газ кэлиитигэр сыраларын биэрбит дьон µгµстэр . Мин « БыйаІ » , « Якутгазстрой » , « Стройсельгазификация » уонна суол тэрилтэлэрин бары µлэґиттэригэр бар ± а махталбын тиэрдиэм этэ . Бу дьыалалары тірдµттэн са ± алаабыт уонна тиґэ ± эр диэри тиэрдэргэ кµµс - кімі буолбут , Тµбэ нэґилиэгин уонунан сылларга салайан олорбут нэґилиэк урукку баґылыга , тыа хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ Розалия Егоровна Лукина ± а нэґилиэк дьоно бары махтанабыт . Бу µірµµлээх киэґэ µгµс на ± араадалар туттарылыннылар , махтал тыллара этилиннилэр . Олортон : « Ким суолу тутар - инники кэскилин са ± ар » , - диэн СР транспорка уонна сибээскэ министрин Семен Викторович Винокуров этиитин . « Газ сылаас тыына мµнµµтэ ± э да тохтообокко илгийдин » , - диэн Ил Тµмэн депутата Валерий Иосифович Иванов алгыґын сµрµн тосхол быґыытынан бэлиэтиибин . Тµбэ диэн тыл Э . К . Пекарскай тылдьытыгар « дремучий лес над рекой » диэн ис хоґоонноох . Итинник тµгэх , ыраах , киґи кыра наада ± а айаннаан тиийбэт сирэ - Тµбэ билигин Нам улууґун биир кэлим суолун тібітµгэр сытар біґµілэккэ кубулуйда . Намтан µчµгэй массыыналаах киґи чаастан ордугунан эрэ тиийиэн сіптііх сирэ буолла . Аны газ киирэн иккилии - µстµµ мэндиэмэннээх , сылаас туалеттаах , ванналаах дьиэлэрдээх біґµілэккэ кубулуйар кыахтанна . Бу Нам µлэґит дьонун баара ± ай ситиґиилэрэ . Сарсыныгар , ійµµнµгэр аатырар ҐрµІ Кµілµ атахтаґа сытар Бэрэ кµілгэ 6 муІханан « атыыр муІха » буолла . Эбэлэрэ дьонун - сэргэтин кытта тэІІэ µірсэн кімµс хатырыктаа ± ын ілгімнµк хада ± алаата . Анатолий ГОГОЛЕВ Александр Назаров хаартыска ± а тµґэрии лэригэр : 1 . Майма ± а - Булуус суолун µірµµлээх аґыы тµгэнэ . 2 . Тµбэ ± э газ " кµіх тіліні " кµµдэпчилэннэ . НамІа СР Предпринимательство , туризмы уонна дьарыктаах буолууну сайыннарыыга министерствота тахса сырытта . Министр Е . Кормилицына улуус киинигэр тутуллуохтаах « Алыптаах хонуу » диэн маастардар дэриэбинэлэрин бырайыагын билистэ , предпринимателлэри кытта кірµстэ . Норуот маастардарын ассоциациятын салайааччы Яна Ядреева кэпсииринэн , тутуллаары турар маастардар дэриэбинэлэригэр кіхтііх атыы , сэргэх быыстапкалар , семинардар , эбии µірэхтэр тиґиктээхтик ыытыллыахтаахтар . Тµґµлгэ ± э сахалыы иґиттэри оІорооччу , киэргэллэри чочуйааччы , иистэнньэІнэр , худуоґунньуктар , хомус , быґах маастардара , о . д . а . µлэлиэхтээхтэр . 70 саастаах предприниматель , хомус ууґа И . Готовцев іссі да 20 сыл айымньылаахтык µлэлээн , бэртээхэй хомуґу киэІник тар ± атар ба ± алаах . Шадриннар дьиэ кэргэн экспонаттардаах булууґунан бол ± омтону тардар былааннаахтар . Чуучаланы оІоруунан уонтан тахса сыл дьарыктаммыт Р . Федоров ураты идэ ± э ыччаты µірэтиэххэ сібµн этэр . Маастардар бары республика , улуус быыстапкаларыгар куруук кыттар дьон буолан кыракый « дэриэбинэлэрэ » тэриллиитигэр , µлэлэрин сайыннарарга , тэнитэргэ улахан интэриэстээхтэр . Ол эрээри , былааннаммыты сµґµі ± эр туруорарга 61 мілµйµін солк наада . Оттон улуус дьаґалтата тіґі да кыа ± а тиийэринэн кіміліспµтµн иґин , барытын саба тутарга кыах тиийбэтин этэн туран , тустаах министерствоттан ійібµл , сµбэ кірдііті . Ґлэ былаанын истэн баран , министр Екатерина Кормилицына санаатын µллэґиннэ : - Мин санаабар , эґиги « Алыптаах хонуугутун » туризмы кытта сибээстиэххитин сіп . Саха сиригэр туризм 14 араас хайысхата баар . ХаІалас Јлµінэ µрдµгэр турар кэрэ айыл ± атынан угуйар . Аммаларга кыраґыабай бэйэлээх Кыыс Амма ± а сітµілээґин , дьэдьэннээґин ыалдьыттары ымсыырдар . Ыраах сытар хоту улуустарга айан ыраа ± ын , билиэт сыаната µрдµгµн да иґин , тас дойду дьонун ураты тымныыларынан сэІээрдэллэр . Итинник булт - алт , балыктааґын , табанан , ытынан айан , хайа ± а ыттыы барыта тус - туспа буолуохтаах . Ґгэс , сиэр - туом , дьарык ыраахтан кэлбит айанньыттар бол ± омтолорун тардар . Эґиги , намнар , Дьокуускайтан чугаскыт . Суолга - иискэ хаайтарыы суох , газтааххыт , айыл ± а ± ыт µчµгэй . Онон « дэриэбинэ ± итин » сэргэ , туризмы тыа хаґаайыстыбатын іттµгэр салайдаххытына , ураты хайысхалана ± ыт . Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар тыа сирин дьонун оло ± ун - дьаґа ± ын , от оттуулларын , сир хоруталларын , килиэп астыылларын , духуобунас , культура іттµн чугастык билэн - кірін бараллара сонун буолуо . Онон « маастардар дэриэбинэлэрэ » улууґу билиґиннэрэр тµґµлгэ кэриэтэ буолуохтаах , - диэн эттэ , бизнес µлэ миэстэтин тэрийэрин , нэґилиэнньэ ± э дохуоту киллэрсэр сµрµн хайысха буоларын бэлиэтээтэ . Граннар , куонкурустар тустарынан кэпсээтэ . Оттон СР предпринимателлэри ійµµр фондатын генеральнай директорын солбуйааччы А . Местников бэйэлэрэ дьарыктаахтарга кредити биир мілµйµін суума ± а диэри биир сылга болдьохтоон биэрэллэрин эттэ . - « Алыптаах хонууга » µлэлиэхтээх 13 маастар биирдии мілµйµінµ кредит ылла ± ына да , суума ± ыт эппиэттээбэт . Онон атын бааннартан кредити ыларгытыгар биґиги фондабыт итэ ± эллээх ( поручитель ) буолуон сіп , - диэн санааларын кітіхті . Кірсµґµµгэ кэлбит улуус предпринимателлэрэ элбэ ± и ыйыттылар . Холобур , тыа хаґаайыстыбатынан кµµскэ дьарыктаныа ± ы техника тиийбэтэ атахтыырын кэпсээтилэр , лизини токкоолостулар . Сыллата ууга барар µідэйдэр скважиналарын чілµгэр тµґэрэргэ ійібµл кірдіітµлэр . 30 сыл тулаайах о ± олору иитиинэн дьарыктаммыт Матвеевтар бааґынай хаґаайыстыбаларыгар кыстык хотону туттар ба ± алаахтарын эттилэр , бизнес - былаан суруйары , куонкуруска кыттыыны ыйыталастылар . Тµмµккэ министр аныгы µйэ ирдэбилигэр эппиэттиир , бол ± омтону тардар , µрдµк хаачыстыбалаах µлэлээх , кµрэстэґэр кыахтаах предпринимательство наадатын бэлиэтээтэ . Итиэннэ « Алыптаах хонуу » µлэтэ кідьµµстээх буолуо ± ар эрэнэрин биллэрдэ . Сардаана БАСНАЕВА Наталья СИВЦЕВА хаартыска ± а тµґэриитэ . Сарсын , сэтинньи 23 күнүгэр , Ил Түмэн дьокутааттара Александр Жирков , Семен Олесов , Александр Миронов Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр олоІхоґут , алгысчыт , отоґут , муІхаґыт , мас ууґа Семен Григорьевич Алексеев - Уустарабыс төрөөбүтэ 110 сааґын туолуутугар анаммыт научнай - практическай конференцияҕа кыттыахтара . Билигин армияҕа сулууспалааччыларга мобильнай тіліпүінүнэн тутталлара бобуллар . Саллааттар кистии - саба кэпсэтэннэр тіліпүіннэрин былдьаппыт сурахтара эмиэ иґиллэр . ~~- " Кимники ўқиган намози ҳаром ишлардан қайтармас экан у билан Аллоҳдан фақат узоқлашади " .~~ Дойду президенэ Дмитрий Медведев Федеральнай мунньахха оҥорбут Анал этиитин араас таһымҥа билигин дьүүллэһэ сылдьаллар . Президент Анал этиитигэр , сүрүннээн , дьиэ кэргэн , оҕо - аймах кыһалҕаларын таарыйбыта . " Үчүгэй Үөдүйээн " , " Эйэ иһин " , " Албан Кил биэн " пьесалардаах . " Былыргы дьыллар быыстары гар " сэһэннээх . Итини тэ ҥэ оҕолорго аналлаах хоһоон кинигэлэрдээх . Кэнники кэмІэ Чеченскэй Республика баґылыга Рамзан Кадыров Российскай Федерация субъектарын бастакы салайааччыларын дуоґунастарын ааттарын - суолларын уларытар туґунан соґуччу этиитэ государство µрдµкµ салалтатыгар µлэлии - хамсыы олорор политиктар ортолоругар араас ис хоґоонноох ійµ - санааны µіскэттэ . Салгыы » Сэтинньи 18 кµнµгэр Великэй Устюгка дойду Тымныы о ± онньоро бэйэтин тіріібµт кµнµн бэлиэтээбитэ . Тымныы о ± онньор бу кµн " тіріібµтэ " тµбэґиэхчэ буолбатах . То ± о диэтэххэ , бу кµнтэн ыла Вологодскай уобаласка бастакы тоІоруулар буолаллар , хаар тµґэр уонна кыґыннара дьэ кэлэр . Тымныы о ± онньор тіріібµт кµнµн сэргэхтик ылан баран ( биллэн турар , µІкµµлэр , ырыалар , маскарадтар уо . д . а . кістµµлэр ) салгыы СаІа дьыллаа ± ы турнета са ± аланар . Бастакынан тымныы бэлиэтин ыла биґиги Сахабыт сиригэр кэллэ . Онон ааспыт ірібµл кµннэргэ Дьокуускай куорат о ± олоро номнуо СаІа дьыл эйгэтигэр киирэн ыллылар . О ± о Дыбарыаґын иннигэр маскарадтаах о ± олор кыттыылаах ырыа - µІкµµ , кір - кµлµµ хойдон олордо . Онтон киэґэтин араас іІнііх фейерверк уота бырааґынньык тµгэнин іссі ситэрэн - хоторон биэрдэ . Тымныы о ± онньор , кµн - дьыл туругуттан самолета тіґі да ± аны хойутаан кэллэр , бу тэрээґини ыыппыт СР Предпринимательство ± а уонна дьарыктаах буолууга , туризмІа министерствота былааннаабыт кірсµґµµлэригэр барытыгар сырытта . Ол курдук , " Берегиня " о ± о дьиэтигэр , 28 - с , 34 - с N - дээх коррекционнай оскуолаларга , мілтіхтµк истэр оскуола о ± олоругар кµндµ ыалдьыт буолла . Саха сирин тымныы о ± онньоро Чысхаан - дойду Тымныы о ± онньоругар Тымныы бэлиэтин туттарда . Онон бу бэлиэни - тымныы кµµґµн - кµдэ ± ин туппут Тымныы о ± онньор дойду µрдµнэн саІа дьыллаа ± ы айана са ± аланна . Виктор ЭВЕРСТОВ тµґэриитэ . Светлана ХАЛГАЕВА Экспедиция кыттыылаахтара кэлэр нэдиэлэ ± э айаІІа турунуохтара " Эдэр саас " хаґыат " Техническэй вузтар выпускниктарын сµрµннµµр киин " коммерческайа суох партнерстволыын кыттыґан тэрийэр " Саха ыччатын - промышленноска ! " алтыс бырайыакпыт µлэтин са ± алаата ! Ыччат политикатыгар министерство ( министр Г . С . Куркутов ) кімітµнэн ыытыллар экспедициябытыгар бу сыл кулун тутар 22 - 31 кµннэригэр Дьокуускай - Ньурба - Мирнэй - Светлэй - Ленскэй - Таалакаан маршрутунан тыа сирин оскуолаларыгар µірэнэр 21 о ± о талыллан кыттар кыа ± ы ылла . Кулун тутар 9 кµнµгэр диэри 50 - тан тахса µлэни туппуппут . 21 о ± ону чэпчэкитэ суох , араас кірµІнээх тургутууну аґаран , ирдэбиллэри туруоран таллыбыт . Миэстэбит а ± ыйах , ол иґин бастыІтан бастыІнар , саамай ба ± алаахтар , инникитин , кырдьык , промышленник буолар эрэ дьон барсаллар . Салгыы » БулуІ улууґугар командировка ± а сылдьан Быков арыытынаа ± ы республика балыгы бултааґынынан дьарыктанар саамай улахан " Арктика " артыал ( холкуос ) µлэтин - хамнаґын кірбµттээхпин . Бу артыал балыктаах БулуІ улууґун балыгын 50 % биэрэ олорор . Бэрэссэдээтэлинэн Анатолий Никитин талыллан µлэлээбитэ ырааппыт эбит . Кинилиин балай эмэ ір сэґэргэґэн , докумуоннары µірэтэн баран , БулуІІа балыгы бултааґын балай да ыарахан туруктаах эбит диэн тµмµккэ кэллим . Салгыы » Бµлµµ куоратыгар 1998 - 2000 уонна 2001 - 2003 сс . тіріібµт о ± олор ортолоругар ССРС спордун маастардара Михаил уонна Николай Алексеевтар бириистэригэр кіІµл тустууга кµрэхтэґии буолла . Кµрэхтэґии Саха сиригэр кіІµл тустуу тэриллибитэ 55 уонна Бµлµµгэ о ± о спортивнай оскуолатын тустууга салаата аґыллыбыта 35 сылларыгар ананна . Манна Горнайтан , Кэбээйиттэн , Ґіґээ Бµлµµттэн уонна Бµлµµ улууґун нэґилиэктэриттэн барыта 160 - ча эдэр бі ± іс кэлэн кытынна . Кµрэхтэґии µчµгэйдик тэриллиитигэр , бастатан туран , В . Г . Румянцев аатынан о ± о спортивнай оскуолатын тренерэ Владимир Николаевич Афанасьев , Роман Гаврильевич Окоёмов баґылыктаах судьуйалар Филипп Алексеев , Данил Яковлев , Спиридон Семенов , Владимир Барахов , Егор Петров , Семен Томскай кµµс - кімі буоллулар . Салгыы » Онон , тугу эмэ оІоруох иннинэ , бастаан тібібүт иґин сааґыланарбыт наада . Биґиэхэ дьон санаатын үірэтии , хаґыатынан илдьиритии суоҕун тэІэ . Ол иґин , « тугу оІорбуппут барыта мэлдьи буоларын курдук түмүктэнэр » . Хаґан кінірбүт эбитэ буолла . . . Сир - сир аайы " Сибэтиэй Балантыын кµнэ " диэн тібілііх плакаттар куорат саамай кістір миэстэлэригэр , дьон то ± уоруґар сирдэригэр ыйаммыттарын ааґан иґэр киґи бэлиэтии кірір . Тапталга анаммыт бырааґынньыгы µксµн эдэр ыччат биґириир . " Бачча элбэх аалсыґар дьон быыґыгар ханна эмит мин аналым сырытта ± а буолуо ээ " , - Уйгу кэлэр - барар дьону кірір - истэр , тымныыта бэрдиттэн дьµігэтигэр ыга сыстар . Кинилэр Инналыын бастакы курстан ыла быґа до ± ордоґоллор , биир группа ± а µірэнэллэр . Уйгу аттыгар турар биллэриигэ эмискэ хара ± а хатанна : " Ночь любви в цирке " . Салгыы » Биир тылынан , бэйэтин омугун тылын билбэт , сатаан аахпат , суруйбат , үгэстэрин , кутун - сурун иІэриммэтэх киґи уопсай сайдыытыгар олус элбэҕи сүтэрэр эбит . Ити Нам 2 - с № - дээх нууччалыы тыллаах оскуолата үлэлээбитэ ырааппыт . Кини үірэнээччилэриттэн тіґі учуонай , биллэр - кістір дьон , култуура - искусство деятеллэрэ , улахан салайааччылар тахсыбыттарын ааҕан кірүІ эрэ . Аҕыйахтара буолуо . ( Сыыстарбыт буоллахпына үірэбин эрэ ) . Бу оскуола салалтата « уу саха оҕолорун наар нууччалыы үірэтэн бу курдук ситиґиилэннибит » диэн чулуу үлэґит буолан тахсыбыт дьонун суруйан билиґиннэриэн сіп этэ . « Мечел - Ремсервис » ХЭТ ірімүіннүүр собуотун үлэґиттэрэ техниканы кичэллээхтик хомуйан үлэҕэ таґаараллар . БилиІІи туругунан 220 туонаҕа диэри таґаҕаґы тиэйэр кыахтаах БелАЗ - 75306 мааркалаах 15 самосвал уонна 130 туонна таґаҕаґы тиэйэр кыахтаах 3 устуука БелАЗ - 75131 кэллэ . СИА иһитиннэриитэ . / / Егор Борисов Бµлµµ улууґун ыччатын кытта кірсµстэ Бµлµµ улууґун ыччат отделын ( начальник Алексей Васильев ) кі ± µлээґининэн ыытыллар " Ыччат кі ± µлээґинин - Бµлµµ регионун сайдыытыгар " диэн ааттаах Бµлµµ умнаґыгар Дьыалабыай оонньуу Бµлµµ куоракка муус устар 5 кµнµгэр са ± аламмыта . Бµлµµ тµірт улууґуттан уонна ыаллыы сытар Кэбээйиттэн тіріібµт дойдуларын туґугар кµµстэрин харыстаабакка µлэлиир 59 кіхтііх кыттааччы кэллэ . Алта хамаанда ± а арахсан , бу сонун оонньууга кытыннылар . Муус устар 5 кµнэ . Сарсыарда 10 : 00 ч . Г . И . Чиряев аатынан Бµлµµтээ ± и 1 № - дээх оскуола актовай саалатыгар оонньуу µірµµлээх аґыллыыта , жеребьевка , сокуоннары ылыныы буолла . Ґірµµлээх аґыллыыга СР Правительствотын председателин солбуйааччы П . А . Маринычев , СР ыччат политикатыгар министрэ Г . С . Куркутов , СР тас сибээґин министрэ В . И . Максимов , " Бµлµµ улууґа " МТ дьаґалтатын баґылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Т . П . Степанова , улуустаа ± ы ыччат отделын начальнига А . И . Васильев оонньуу кыттыылаахтарыгар э ± эрдэ тылларын эттилэр . Кэрэ куоластаах ырыаґыттар Софья Вилюйская , Олег Максимов ырыаларын бэлэхтээтилэр . Мантан салгыы оонньууну са ± аламмытынан аахтылар . Алта хамаанда ± а арахсан , психологтары ( Бµлµµтээ ± и ыччат социальнай психологическай кімі киинэ ) кытта µлэлээн кыайыы иґин киирсэргэ бэлэм буоллулар . Кµнµс 14 : 00 ч . хамаандалар сорудахтары ыллылар . Бастакы хамаанда ( " Фиолетовайдар " ) Ґіґээ Бµлµµ улууґун , иккис хамаанда ( " Вилюй young " ) Бµлµµ улууґун , µґµс хамаанда ( " Генерал " ) Ньурба улууґун , тірдµс хамаанда ( " Эрчим Тµмэн " ) Сунтаар улууґун , бэґис хамаанда ( " ДЕМО " ) Кэбээйи улууґун Мукучу нэґилиэгин , алтыс хамаанда ( " Аввотаф - И " ) Бµлµµ улууґун Кыґыл Сыыр біґµілэгин социальнай - экономическай іттµнэн сайдар са ± ахтарын программатын оІорон кімµскµµр буоллулар . Дьыалабыай оонньуу биир саамай сµрµн тµгэнинэн Саха Республикатын Президенэ Е . А . Борисовтыын кірсµґµµ буолла . Егор Афанасьевич ыччат лидердэрин , эдэр салайааччылар санааларын иґиттэ , киирбит ыйытыыларга эппиэттээтэ . Кини : " Тіріібµт дойдугут , улуускут , республика ± ыт , дьоІІут - сэргэ ± ит туґугар билиигитин - кірµµгµтµн , сатабылгытын таба туґанан µлэлээІ - хамсааІ , оччо ± о элбэ ± и ситиґиэххит . Кіннірµ карьера эрэ оІостон , быґалыы суолларынан былааска тахсыы µйэлээх буолбат " - диэн эттэ уонна " Бµлµµ сµнньµн ыччата , µчµгэй ійдібµлµ хаалларбыккытыгар махтанабын , эґиэхэ эрэнэбин " - диэн кірсµґµµнµ µтµі тылларынан тµмµктээтэ . Ити курдук икки кµннээх , ій - санаа , сатабыл , эдэр саас оонньуута са ± аламмыта . Галина ДОЛГУНОВА . НИКОЛАЙ ФЕДОРОВ хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Ити аата , диэбит ааптар , хотугу сахалар бултаан - алтаан иитиллэн олороллор . Ол ону кини хотугу сахалар бэйэлэрин ырыаларынан чопчу бигэргэтэн биэрбит . Сахалар да буоллаллар , сүөһү ииттибэттэр , булдунан олороллор диэн . - Испанияттан кэлбит ыалтан итинник ыйыппыппар " биһиэхэ оҕо ылаары , ынырык уочарат уонна наһаа ыарыһах , оккураҥ оҕолору иитиигэ биэрэллэр " диэн хоруйдаабыттара . Оҕото суох ыал саха оҕотун наһаа сөбүлээн , хаста да кэлэн , суут быһаарыытын кэтэһэн - кэтэһэн , кэмниэ кэнэҕэс ылбыттара . Наһаа үөрэн - көтөн барбыттара . Оҕо бэйэтэ да олох билбэт тылынан саҥарар дьону адьас төрөппүттэрин курдук ылынан барбыта , кууһан , сыллаан бөҕө буолбута , киһи сүрэҕэ хамсыыр түгэнэ этэ . Быйыл суолу оҥорорго бүддьүөттэн 136 мөл . солк . көрүллэн турар . 2010 - 2012 сылларга суол өрөмүөнүн былаана оҥоһулла сылдьар . Итини сэргэ Федеральнай суол ааҕыныстыбатын салайааччыта Анатолий Чабунины кытта 2 млрд солк . кирэдьиит биэрэргэ кэпсэтии баран турар . Итиччэ харчыттан , биллэн турар , суолу оҥорорго өлүү тиксиэҕэ . Суолу оҥорууттан уруккуну санатар буоллахха , өссө 1993 сыллаахха АСТ - 1 диэн эбииликтээх , суолга отут миэтэрэлээх эспэримиэн болотунатын куппуттара . 27 сыл ааспыт . Суол алдьаммыт , арай ол эспэримиэнтэн суол болотуната эрэ хаалбыт . Итинтэн көрдөххө , дьиҥинэн , суолу оҥорууга бэйэбит да баай уопуттаахпыт уонна ону олоххо киллэрэр кыах толору баар . Кылаабынайа , үлэһит хайдах сыһыаннаһарыттан тутулуктаах буолан тахсар . Дьокуускай суолларын уопсай погоннай уһуна 234 тыһ . 295 м . Cуолбут 75 % - на ирдэбилгэ эппиэттээбэт . Фольклорист С . Мухоплева « Олоҥхо хаһан , ханна үөскээбитэй ? » диэн киһини элбэхтик толкуйдатар проблемнай ыстатыйа « Саха сирэ » хаһыакка олунньу 20 күнүгэр тахсыбыта . Мин олоҥхону , чуолаан олоҥхоһуттары үөрэтиигэ үйэ чиэппэрэ үлэлэспит киһи , ыстатыйаны сэҥээрэн аахтым уонна былырыын « Саха культурата XXI үйэҕэ » диэн конференцияҕа оҥорбут дакылааппытыгар олоҕуран , хаһыат ааҕааччыларыгар анаан суруйбут ыстатыйабынан олоҕуран , туһунан кэпсэтиигэ кыттыһарга , өйбөр - санаабар , сүрэхпэр - быарбар сөҥөрдө сылдьыбыт санааларбын кытта билсиһинэрэргэ сананным . Ааспыт нэдиэлэ ± э муус устар 16 кµнµгэр Москва ± а " Кыґыл кімµс мааска " Бµтµн Россиятаа ± ы театральнай фестиваль , национальнай бириэмийэни туттарыы буолла . Манна Саха сириттэн " Драма ± а бастыІ дьахтар оруола " , " БастыІ спектакль " номинацияларга Россия , Саха Республикатын народнай артыыґа , П . А . Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата Степанида Борисова кыттыыны ылла . Оруобуна бу са ± ана кини оло ± ор бэлиэ кэрдиис кэмэ µµннэ . Биґиги Степанида Ильиничнаны Москваттан кэлээтин кытта кірсін кэпсэттибит . - Степанида Ильинична , эйигин " Саха сирэ " хаґыат аа ± ааччыларын аатыттан тіріібµт кµІІµнэн итиитик - истиІник э ± эрдэлиибит . Эйигиттэн айар µлэ ± эр биир сонун хардыыны оІорбуккун , нууччалыы спектакльга кыттыбыккын интэриэґиргиибит . - Федор Павлов - Андреевич " СтарухЫ " диэн ааттаах Даниил Хармс кэпсээнинэн спектакль туруорда . Ити то ± о " Ы " буукубаны бэлиэтээтэ диэтэххэ , сахаларга бу буукуба элбэхтэ туттуллар , ол иґин режиссер бэйэтин кірµµтµнэн эбэн , бэлиэтээн биэрдэ . Бу спектакльбытын экспертнэй комиссия кірін баран , " Кыґыл кімµс мааска " бириэмийэ номинациятыгар тµґэрбитэ . Моссовет театр кырыыґатыгар дьо ± ус саала баар . Ол онно 4 спектаклы кірдірдµм . Сцена ± а со ± ото ± ун µрдµµк - µрдµк олоппоско олорон кэпсиибин , эмээхсин , ардыгар бэйэм да буолан ылабын , режиссерум саалаттан олорон кыттыґар . Бу туруорууну спектакль - перфоманс диэн ааттыыллар . 40 мµнµµтэ сал ± анан барар . Оонньуурбар балайда да ыарахан этэ . Бастатан туран , нууччалыы саІарабын . Аны гримэ сµрдээх уустук , чаас аІаара оІордулар , бµтµннµµ испиэскэнэн сотоллор , онтум бµтµннµµ тохто олорор . Испиэскэнэн тыына - тыына оонньуурум олус уустук эбит , сыта кµімэйбэр дьайар курдук . Аны аІардас гриммин тіттірµ уґулуум - тупса µлэ , тулуур наада . Режиссеру кытары хас да сыллаа ± ыта билсибитим . " Роза мира " фестивальга иккитэ кыттыбытым . Онно урукку ССРС республикаларыттан мусталлар . Бастакы сырыыбар концерт кэннэ Федор Павлов - Андреевич кэлэн кірсµбµтэ , э ± эрдэлээбитэ уонна миэхэ анаан моно - спектакль туруоруон ба ± арарын эппитэ . Ону улахан ба ± айытык кµлбµтµм . То ± о диэтэххэ , миэхэ ардыгар итинник этиини оІорооччулар гынан баран , µчµгэй тыл эрэ курдук буолааччы . Ону то ± о кµлэ ± ин диэн ыйыппытыгар , " ээ , бэйэм " диэбитим . Ол курдук икки сыл киґим биллибэтэ ± э . Ол кэннэ биирдэ кірсін эмиэ санаппыта , бэлэмнэниэххэ диэбитэ . Сібµлэспитим - артыыс киґи саІаны боруобалыахтаах да буолла ± ым . Кини олох ураты кірµµлээх туруорарын билэбин , Интернеккэ спекталларын кірбµтµм . Били мин чэй иґэ - иґэ оонньуурбуттан олох чыІха атыннык оІорор . Ый курдук µлэлэспиппит . Куоласпын эрчийдим , итиэннэ дьарыктанар буоллахха , киґи сааґыран да баран куолаґын сайыннарыан сіп эбит дии санаатым . Уонна ити оонньуурбар кыраныысса таґыгар концертары оІорорум кімілісті . Критиктэр бу режиссеру соччо сібµлээбэттэр . Ол эрээри кірііччµлэр , жюри спектаклы кірін баран сіхтµлэр , интэриэґиргээтилэр , µчµгэй тыллары эттилэр . Сергей Юрскай , Георгий Тараторкин , Кирилл Серебрянников сылдьыбыттара . Ґтµі тылтан киґи кынаттанар , онтон ордук артыыска туох нааданый . Мин µс тігµл " БастыІ дьахтар оруолугар " номинация ± а кыттыбытым . Дьыала кімµс маасканы ылыыга буолбакка , кµµстээх дьону кытта кµрэхтэґэр µчµгэй . Бу сырыыга номинациябар 6 киґи кытынна . Чулпан Хаматова кµµстээх этэ , ону бириэмийэни Полина Кутепова ылла . - Степанида Ильинична , киґи оло ± ун бэлиэ кэрдиис кэмигэр ааспыты анаарар , инникини кірµµлэнэр идэлээх . Эйиэхэ о ± о сааскыттан са ± алаан ааспыт µйэ туґунан туох ійдібµл баарый ? - Кэннибин хайыґан кірдіххі , оччотоо ± у тыа сирин о ± олоро наґаа да µчµгэй айыл ± а ± а улааттахпыт . Ийэм барахсан эрдэ ілін , мин артыыс буолбуппар биир да µлэбин кірбіккі барбыта . Ґірµі эбитэ дуо , миигинэн киэн туттуо эбитэ дуу ? Кини ыарытыйар буолан миигин быраас оІоруон ба ± арара . Оттон атын дьон кырабыттан бу о ± о артыыс буолуо дииллэрэ . Сахалар о ± о туґунан мээнэ саІарбат ба ± айыта диэн сіпкі этэллэр эбит . Бу о ± о оннук буолууґук диэн этэллэрэ ійгір - санаа ± ар киирэн , хатанан хаалар быґыылаах . Кыра эрдэхпиттэн сцена ± а тахсарым . Оскуола ± а ыллыырым , улахан дьон спектаклыгар µґµс кылааска оонньообутум . О ± о сааґым ырыатын билигин да ыллыыбын - " Бу хоспут биґиэнэ киэІ , сырдык , ичигэс / Куоскалаах кутуйах куустуґан олортор / Ол эґээ о ± онньор ороІІо олорор / Кутта ± ас куобахха куукалка оІорор " . Ыллыырым , туойарым а ± абыттан бэриллибит быґыылаах , кини олоІхоґут этэ . 7 - с кылааска " Улуу коммунист партия туґунан " туойбутум . Ол нµімэри Марфа Колесова ± а , Люда Федорова ± а µірэтэн трио оІорбуппут . Оскуола ± а пионер баґаатай , комсомол секретара буолан общественнай µлэ ± э сµрдээх активнай киґи этим . Оскуола кэннэ ол кі ± µм сµтэн хаалбыт , киґи уларыйар быґыылаах . Оскуола ± а кыра сылдьан мэниктиир , СаІа дьылга клоуннуур буоллахпына , элбэх саІалаах , кэпсээннээх , дьээбэлээх ба ± айы этим , оттон кэлин саІарыахпын ба ± арбат буолан иґэбин . Биґиги кілµінэ о ± олор саамай µчµгэй хаачыстыбабыт - кылааґынан бары наґаа иллээх этибит . О ± ону туоратыы олох суо ± а . Билигин туоратыы , хара , маІан тураах диэн хайдыґыы наґаа баар буолла . Биґиэхэ атын этэ : ким эрэ мілтіін биэрдэ ± инэ , тіттірµтµн , наґаа аґына ± ын , кіміліґі ± µн , кіІіспіккµн , бэйэ - бэйэ ± ин ійіґі ± µн . - Эн киэІ сирдэринэн саха ырыатын - тойугун аан дойдуга билиґиннэрэ ± ин . ХХI µйэ саха тірµт культуратыгар сабыдыала хайдах буолуой ? - Уларыйыы - тэлэрийии кэмэ кэлбитигэр тірµт культурабытыгар хайыстыбыт . О ± олор ордук тыа сиригэр о ± о садыттан са ± алаан тіріібµт тылларын , олоІхону µірэтэн , сахалыы тойуктуур , чабыр ± а ± ы аа ± ар буоллулар . Куоракка да хамсааґын баар . Бу іттµгэр µлэ , сайдыы барар . Норуоппутугар ыґыах бигэтик киирдэ . Ол да буоллар , олоІхобутун сатаан истэ µірэниэххэ наада , олоІхону оскуола ± а µірэтиигэ , учебниктарга киллэриигэ утумнаах µлэ эрэйиллэр . ОлоІхо тыла бэйэтэ иґэ истээх , сайдыыны биэриэн сіп , туох эрэ кµлµµстээх , ону аа ± а µірэниэххэ наада . То ± о диэтэххэ , олоІхо тылын - іґµн сатаан саІарар , оонньуур сµрдээх ыарахан . Ити іттµгэр толкуйдаан дьарыктаналлара буоллар . Аан дойдуттан омук быґыытынан уратыбыт итиннэ сытар быґыылаах . Атын омуктар µгэстэрин илдьэ сылдьыбыт буоланнар наґаа кµµстээхтэр , биґиги ол чааґыгар 70 сылы быґа хаалбыппыт биллэр . Оттон бу µйэ ± э мин долгуйарым диэн : олоІхо - олоІхо диэн омуннанан баран , тохтоон хаалан хаалбатар , уо ± а ааспатар ханнык . Биллэн турар , Президеммит шедевр буолуутун ситиґэн , улахан дьыаланы оІордо . Ону бу боппуруоґу ситэрэн , салгыы салайан , сµрµннээн иґиэххэ наада . Биллэн турар , хайдах да олоІхоґуту анаан оІорбоккун , µйэ ± э биирдэ кэлэн ааґаллар . Биир эмит тірµі ± э , дьарыктаныа ± а . О ± о кыра эрдэ ± иттэн кэпсиир , кірір буолла ± ына киириэн , сыстыан сіп . - СаІа µйэ ± э культурабыт соругун , аналын хайдах кірі ± µн ? - Культура - бу аата киґи киґи буоларын тµстµµр , аан дойдуга , айыл ± а ± а бэйэ миэстэтин ійдµµрµгэр , буларыгар аналлаах . Культуралаах буоллахха эрэ биирдэ сайдыахха , киґилии олоруохха сіп . Культура суох буолла ± ына , сµіґµ курдук буолан хаалыахпыт . Культура олох инники сылдьыахтаах . Культурата суох дэриэбинэІ да сайдыбат , о ± олор , ыччат куґа ± ан дьарыкка ылларыахтара . Онон ити кинигэІ , киинэІ о ± о ійі - санаата сайдарыгар анаан оІоґуллар , айыллар . Ханна культура тула µлэ мілтііті ± µнэ , саамай омугу эґэр кутталлаах арыгы , наркотик дьаллыга маІнайгы миэстэ ± э тахсар . Ардыгар кулуупка биэчэрдэри тэрийиини кір - кµлµµ курдук саныыллар . Саамай µлэлээх , тµбµктээх тыа сирин кулуубун µлэґитэ . Ол киґиттэн , хамнаґа быычыкаайыгын аахсыбакка , эдэр дьон оло ± о тутулуктаа ± ын ійдµіхтээхтэр . Сатаан аттаран тематическай биэчэрдэри тэрийии , ыччаты сатаан мунньуу уустук , эппиэтинэстээх . Маныаха миэстэтигэр ійдµµр , ійµµр салайааччылар баар буоллахтарына , ол нэґилиэк оло ± о чіл , туруктаах буолар . Ким хайдах олорорун урут - уруккуттан гастрольга сылдьан , эппитинэн - хааммытынан билэбит - кірібµт . Ол эрэн билигин гастроль а ± ыйаата . Ол тµмµгэр тіґілііх ыччат театртан тэйбитэ буолуой , саха артыыстарын билбэттэр . Биир холобур , соторутаа ± ыта саха - таксига олорбуппар , суоппар миигиттэн хайа дэриэбинэттэн кэлбиппин туоґулаґар . - БилиІІи саха дьахтара эр киґиттэн итэ ± эґэ суох сайынна , таґымынан ардыгар баґыйар да буолла . Дьахталлар карьера ± а охтор буоллулар дииллэр . Эн манна туох кірµµлээххин ? - Сахаларга саамай туллар тутаах - ийэ , ийэттэн тутуллан олоробут . Эр дьон сыыґалара - халтылара элбэх , арыгылаан да кэбиґэллэр . Арыгыга убаныы наґаа улаатта . Эр дьоммут дьахталлары кытта тэІ , бастакы буолалларын туґугар туруулаґаллара наада . А ± а оруола бастакы буолбутун да иґин , син биир ийэ сµрµн миэстэни ылар . Дьиэ кэргэнтэн общество оло ± о тутулуктаах , ийэ о ± олору иитэр - кірір , кини дууґата дьиэни тутар , араІаччылыыр . Ийэ µчµгэй буолла ± ына , о ± о µчµгэйгэ тардыґар . Ийэ арыгы иґэр , мілтіх буолла ± ына , ыал аатыттан ааґа ± ын . Дьахталлар , хомойуох иґин , арыгы иґэллэрэ элбээтэ . Ийэ тіґі да µлэтинэн элбэ ± и ситиспитин , биллибитин иґин , оло ± ун дьоло дьиэ кэргэниттэн тутулуктаах . - Быйыл Саха театра 85 сыллаах µбµлµійµн кірсір . Эн а ± а кілµінэ артыыстары кытта алтыґан , театр историятын дириІник биллэ ± иІ , бэйэІ кылааккын киллэрдэ ± иІ . - Саамай долгутуулаа ± а , µлэлээн ааспыт урукку кілµінэ дьон энергиялара мин сµрэхпэр - быарбар , ійбір - санаабар , харахпар мэлдьи баар . Кинилэр µлэлэрин кірбµт , кинилэр саІаларын тембрин истибит , бииргэ гастрольга сылдьыбыт , кинилэри ійдіін кірін элбэххэ µірэммит дьоллоохпун . Дмитрий Ходулов , Афанасий Петров куоластарын тембрэ кулгаахпар субу бааллар . Матрена , Марк Слепцовтары олох кыра эрдэхпиттэн " Слепцовтар дуо ? ! " диэн истэн улааппыт киґи кинилэрдиин µірэхпин бµтэрэн баран бииргэ µлэлээммин , хайдах сцена ± а тахсаллара , оонньууллара , гримнэнэллэрэ , Матрена Васильевна этэрбэґин кэтэрэ , баанара бэйэ - бэйэлэригэр харыстабыллаах сыґыаннара - ол тµгэннэр наґаа да истиІнэр . Анна Кузьминалыын , Михаил Гоголевтыын бииргэ спектакльга оонньообуппут . Михаил Николаевич Ленини , Аммосовы хайдах оонньуурун субу билигин курдук ійдµµбµн . Анастасия Ларионова " Сµрэх тэбэрин тухары " спектакльга мичээрэ хайдах курдук µчµгэйэй . Ґірэнэн кэлээт , хара ± ым Ирина Максимова ± а быра ± ыллыбыта , хайдах курдук " Сайсарыга " оонньуура . Аксинья Адамова , Яков Кычкин , Виктор Саввин , Лазарь Сергучев , Афанасий Ефремов , Христофор Максимов , Николай Попов , Константин Борисов , Роман Никифоров , Мария Канаева , Таисия Мыреева . . . Ким кинилэр курдук сахалыы спектакллары оонньуой , хайдах курдук сµдµ артыыстарый , самородоктар ! Гавриил Колесов ким да олоІхо туґунан санаабат эрдэ ± инэ хайдахтаах курдук олоІхону иІэринэн илдьэ сылдьыбытай , пластинка ± а µйэтиппитэй , дьигиґитэн толоророй . АІардас ол да иґин киниэхэ пааматынньык туруоруохха баара . Бары да айыл ± аттан талааннаах , былыргы саха оло ± ун билэр , бала ± антан тахсыбыт , от сытын - сымарын иІэриммит дьон . Тугу эрэ ситиспит буоллахпына , кинилэргэ сиргэ тиийэ тоІхойон бокулуон биэриэхпин ба ± арабын . Эдэр саІа кілµінэ артыыс о ± олорго ба ± а санаам - элбэхтэ дэриэбинэ ± э тахсан , дьон - сэргэ оло ± ун кэтээн кірін , айыл ± а ± а сылдьалларыгар , билэллэригэр . - БэйэІ норуотуІ туґунан туох кірµµлээххин , инникитин чіл буоларбытыгар туох ба ± а санаалааххын ? - Биґиги , сахалар , сайдыылаах омукпут . Тымныыга , ыраах да олордорбут атын омуктары кытта хаалсыбакка иннибит диэки бара сатыыбыт . Казахтар арай сайдыыларынан инникилээтилэр . КыргызстаІІа аймал ± ан тахсыыта - дьадаІылара бэрт буоланнар , норуот эмиэ тулуйбата . Правительстволарын µлэтигэр сыыґалаахтарыттан , норуоттарын туґугар толкуйдаабаттарыттан айдаан тахсар . Атын дойдуга нэґилиэнньэтэ тіґі µчµгэйдик олорорун пенсионердарынан кірін сыаналыыгын . Россия бу іттµгэр саІа ірµттэ сылдьар , сіптііх суолу толкуйдуу , тобула сатыыр , бу бириэмэни аґарыахпытын наада . Сахалар бэйэбит тылбытын , культурабытын тутан , харыстаан , аан дойдуну кытта тэбис - тэІІэ сайдан иґиэхпит . Дойдубутугар сиртэн хостонор баайы - дуолу анньан биэрэ олоробут , ол гынан баран биґиги олохпут материальнай іттµнэн іссі сайдыан наада , ити чааґыгар аан дойдуттан хаалан иґэбит . Тутуу маґа баар эрээри , биґиги дэриэбинэлэрбитин ылан кірдіххі , киґи бэйэтин кыа ± ынан , ба ± атынан , баайа - дуола тиийэринэн дьиэ туттан муІнанаахтыыр . Арыый да тас іттµн тупсарыахха наада , син са ± алааґын баар . Тутуу фирмалара µлэлэґэн , дэриэбинэ ± э µчµгэй кістµµлээх дьиэлэри толкуйдаан , уулуссалары , тиэргэммитин арыый бэрээдэктээн тутталлара - хапталлара буоллар , наґаа бадарааІІа олорбокко , оччо ± о кістµµбµт да тупсуо , айыл ± абытын да киртитиэ суох этибит . - Тимир суол кэлиитин , улахан бырайыактар киириилэрин хайдах саныыгын ? - Олох сайдыытын быґыытынан тэІІэ баран иґэр буоллахпыт . Тимир суол кэллэ ± инэ , ас , таІас сыаната чэпчиэ . Сахалар промышленноска , техника ± а сыстарбытыгар бириэмэ уолдьаста . Ыччат итиннэ сыстара , µірэнэрэ буоллар . Сибилигин биґиги атын дьонтон наґаа тутулуктаахпыт . Олохтоох киґи олорор сирин µчµгэйдик кірір , ааґан иґэр киґи аата ааґан иґэр . Ол иґин национальнай боппуруос быґыытынан о ± олору µірэттэрии , промышленноска хайыґыннарыы барыахтаах . Ґірэх , идэ ыла - ыла аны Москва ± а бара , хаала сатыыллар . Республика µірэттэрбитин кэннэ атын сиргэ баран µлэлииллэрин билэбин . Дойдуга таптал , бэриниилээх буолуу баар буолуон наада . СаІа µйэ кадрын µµннэрэн таґаарыы биир саамай тутаах боппуруос буолар . - Степанида Ильинична тµмµккэ аа ± ааччыларбытыгар туох ба ± а санааны тиэрдэ ± ин ? - Кэлэн иґэр Улуу Кыайыы 65 сыллаах µбµлµійµнэн э ± эрдэлиибин . Дьоллоох - соргулаах , чэгиэн - чэбдик , µлэлээх - хамнастаах буолуо ± уІ . Иннибит диэки сайдан иґиэххэ , дьулуґуохха . Саргылаана Данилова Биґиги хаґыаппыт " Киґи уонна сокуон " балаґатыгар суут - сокуон эйгэтигэр араас кыґал ± аны кірсµбµт дьон - сµтµктээхтэр да , дьыалаламмыттар да , хаайыллан да олорооччулар сµбэ - соргу , ійібµл , кімі кірдіін , сурук суруйаллара , тіліпµінµнэн эрийэллэрэ , редакция ± а тиийэн кэлэллэрэ номнуо бигэтик оло ± урбут чахчы . Бу , о ± отун саІа сыл са ± аланаатын соґуччу сµтэрбит ийэ , Дьокуускайтан Тамара Николаева , бэйэтэ да ыар аґыыга ыллара сылдьар киґи , силиэстийэ , ис дьыала уорганнарын , судмедэкспертиза µлэґиттэрин іттµттэн ха ± ыс уонна дьала ± ай сыґыаны кірсін , олус бэркиґээн , хомойон , айманан , санаатын µллэстэр . Дьон аа ± ан биллин , тустаахтар инникитин уруок оІоґуннуннар , сыыґаларын хатылаабатыннар , атын сµтµктээхтэр мин хомолтобун билбэтиннэр диэн санаатын сурукка тиґэн а ± албытын мантан аллара биэрэбит : Салгыы » Мас тардыґыыта аан бастаан Чурапчыттан са ± аламмыта диэтэххэ , бука , сыыстарбатым буолуо . Мин ійдµµрбµнэн , хас да оройуон кыттыылаах ПМК " Строй " аґа ± ас турнира ыытыллыбыта . Аатырбыт Платон Прокопьев - Оокко бухатыыр уонна Чурапчы бастакы хараІаччылара , Саха Республикатын маастардара Н . Н . Попов , Г . К . Барашков , С . С . Алексеев , П . В . Саввин , Н . В . Барашков уо . д . а . чуолаан ити кµрэхтэґииттэн µµнэн тахсыбыттара . Салгыы » Аахайбат буоллахха , тіріібүт тылынан иитэр , үірэтэр тэрилтэлэр салгыы аҕыйаан иґиэхтэрэ , онно үлэлиир идэлээхтэри бэлэмнээґин букатын тохтуо . Ил Түмэн Тыл сокуонун үлэлэппэтин , үлэлээбэтин салгыы ыытыа , миниистир сокуоІІа , ыстандаарка тіріібүт тылга суолта биэрбэтэ салҕанан барыа . Бэйэбит дьоммут күдээринэ іттүлэрэ топпут кумаар курдук күннээҕинэн олорон « тыл суох буоларыгар кытыыбыт кыґыйбат , онтон үп - харчы үрүлүйэр үґү дуо ? » диэн үгэ - хоґоон тыллаахтар . Оттон билэргэ холонооччулар : « тыл урут да баара , билигин да баар , кэлин да баар буолуо . Баарын курдук баран истин » , - диэн ійдііҕүмсүйэллэр . Ырыынак экэниэмикэтэ харчы кідьүүстээх үлэтин ирдиир . Биир солкуобай икки , үс буолан эргийэн кэлиэхтээх . « Кырдьыга да ± аны , о ± ону ата ± астааґын - иэдээннээх проблема . Ис дьыала министерствотын официальнай дааннайдарынан , 2009 сылга 100 тыґ . тахса о ± о буруйу оІоруу дьайыыларыттан эмсэ ± элээбит . СанааІ кірµІ , бу сыыппараны ! µгµс чахчылартан киґи дууґата хараастар . О ± олору , µксµгэр тулаайах уонна огдолуйбут олохтоох ыал о ± олорун , наркомания ± а , проституция ± а , криминал атын эйгэлэригэр кучуйаллар , сірµµллэр . Маннык дьарыктаах чиччиктэри саамай кытаанах миэрэнэн накаастыахха наада » диэн Россия Президенэ Дмитрий Медведев былырыыІІы Анал этиитигэр бу боппуруоска ураты бол ± омтотун уурбута . Бµгµн мин биґиги республикабытыгар бу хайысханан быґыы - майгы хайда ± ын , быраабы араІаччылыыр уорганнар ааспыт 2010 сыллаа ± ы µлэлэригэр оло ± уран , ырытан кіріргі сананным . Сµрµн бол ± омтобун о ± ону дьиэтигэр ата ± астааґын боппуруоґугар ууруом . « Атыннык иитэр кыа ± ым суо ± а » Прокуратура уорганнара сокуоннай саастарын ситэ илик о ± олор интэриэстэрин , бырааптарын кімµскµµр сокуоннар хайдах туолан , тутуґуллан иґэллэрин надзордууллар . Олох бары эйгэтигэр . Ааспыт сылга прокурордар модьуйууларынан , о ± о олоххо , доруобуйа ± а , половой тыытыллыбат буолууга , алимены ылыыга быраабын кімµскµµргэ 195 холуобунай дьыала тэриллибит . О ± ону кімµскээн , суукка 16 міл . солк . суумалаах 1937 исковой сайабылыанньаны ыыппыттарыттан , суут 9 міл . 728 тыґ . солк . тіліттіріргі уурбут . О ± о олоххо уонна доруобуйа ± а быраабын кімµскµµргэ надзордуур , тэрийэр уонна методическай миэрэлэри ыланнар , бу хайысханан µрдээґин бэлиэтэммит : сокуоннай сааґын ситэ илик о ± о половой тыытыллыбат буолуутугар сыґыаннаах 221 буруйу ( 2009 с . 215 этэ ) , дьиэ кэргэІІэ 296 о ± о ± о туґуламмыт ( 244 этэ ) 393 буруйу ( 2009 с . 351 этэ ) булбуттар . Бу о ± олортон 117 - тэ ( 2009с . 47 о ± о этэ ) тіріппµттэрин дьайыыларыттан эмсэ ± элээбит . Бу холуобунай дьыалалартан биири кэпсээри гынабын . Маныаха маарынныыр тµбэлтэлэр улуус , нэґилиэк да аайы баар буолуохтарын сіп , - ол иґин . Кэбээйи улууґун Сангаар біґµілэгин олохтоо ± о 15 саастаах уолун , тылбын истибэт , бэйдиэ сылдьар диэн , куруук сутуругунан « кэпсэтэр » , кырбыыр , ону ааґан , сарайга биитэр дьиэ эркинигэр тимир сыабынан батары хара ± алыыр эбит . Маны таґынан , 2007 сыл сэтинньи ыйыгар бу кырыктаах а ± а кытарбыт тимир оґоххо уолун ытыстарын баттаан , быґа сиэппит . О ± отун бу курдук 2007 сыл от ыйыттан 2010 сыл от ыйыгар диэри муІнаабытын суут силиэстийэтэ быґаарбыт . Суут олох да ± аны буолуо , буруйдаах накаастаныа суо ± а эбит , іскітµн улуус прокуратурата орооспото ± о буоллар . Бастаан бу чахчынан Кэбээйитээ ± и Ис дьыала отделын силиэстийэ ± э алын салаатын салайааччыта холуобунай дьыаланы тэрийэри аккаастыыр уураах таґаарбыт . Онуоха улуус прокуратурата миэрэ ылбытын тµмµгэр , СР ИДьМ - тын Силиэстийэлиир управлениетын салалтата ити сокуоннайа суох уураа ± ы кітµрбµт , дьыала тэриллибит . Суут силиэстийэтин кэмигэр сууттанааччы буруйун толору билиммит эрээри , уолун итинтэн атыннык иитэр кыа ± а суо ± ун быґаарбыт . Киґи тылын истибэтэ бэрт диэн . Кэбээйи оройуоннаа ± ы суута бу а ± аны РФ Холуобунай кодексын 117 - с ыст . 2 - с чааґын « г » пуунунан ( муІнааґын ) уонна 156 - с ыстатыйанан ( сокуоннай сааґын ситэ илик о ± ону иитэр эбээґинэґи толорбот буолуу ) буруйдаа ± ынан билинэн , 5 сылга кіІµлэ быґылларын усулуобунайынан аахсан , 3 сыл кэтээн кірір болдьоххо уурбут . Суут сымнатар ірµт быґыытынан бу киґи кыра о ± олордоо ± ун , буруйун билиммитин , кэмсинэрин учуоттаабыт . Сокуонунан накаастаммыт а ± а кэґэлтэ буолан , улаатан эрэр уолун аны ата ± астаабатыгар итэ ± эйиэххэ сіп дуо ? Куґа ± аІІа кучуйааччылары - эппиэккэ ! Сокуоннай саастарын ситэ илик о ± олор дьыалаларынан , табыллыбатах олохтоох ыалларынан быґаччы дьарыктанар µлэґиттэринэн уруккунан , ис дьыала уорганнара , билиІІинэн , полиция уорганнара буолаллар . Маннык ыаллары учуокка туруоран , ураты бол ± омто ± о ыланнар , µлэ ыыталлар . Полиция инспектордарын бу µлэлэрин биир хайысхатынан кыра да , обургу да о ± олору уопсастыбаны утары дьайыылары оІорорго кучуйар , µірэтэр улахан дьону булан , эппиэккэ тардыы буолар . Бу сокуоннай сааґын ситэ илик о ± олор буруйу оІорууларын , сокуону кэґиилэрин сэрэтиигэ кідьµµстээх . Полиция µлэґиттэрэ о ± олор буруйу оІороллоругар кµґэйэр биричиинэлэри , усулуобуйалары куруук ырытан кіріллір . Онуоха буруйдар аІардара тіріппµт о ± отугар кыґамматыттан , иитэр эбээґинэґин толорботуттан тахсар диэн этэллэр . Ийэ - а ± а бол ± омтото , истиІ , сылаас сыґыана , ійібµлэ тиийбэтиттэн , улаатан эрэ о ± о уйул ± ата уйаныттан куґа ± аІІа дэбигис киирэн биэриэн сібµн , бэринимтиэтин бэлиэтииллэр . Манна биир дьыаланы суруйуохпун ба ± арабын . Хайдах эрэ биґиэхэ , сахаларга , барсыбатын , тар ± амматах кістµµ буоларын иґин диэххэ дуу . Былырыын МэІэ - ХаІалас полициятын силиэдэбэтэллэрэ биир а ± а дьыалатын силиэстийэлээн , суукка ыыппыттара . Бу ханна да µлэлээбэт , арыгыґыт киґи 2003 сылтан 2008 сылга диэри кэмІэ икки уол о ± отун , кыра эрдэхтэриттэн , умнаґыттыырга кµґэйбит . О ± олорун мі ± ін - этэн , таґыйан , куттаталаан туран , ыаллары кэрийэн , ас булан а ± алалларын модьуйар эбит . Уолаттар эрэйдээхтэр аймахтарынан эрэ буолбакка , чугас сытар дэриэбинэлэринэн сатыы сылдьан , ас - µіл ( чэй , лапса , саахар , ириис , туус , килиэп , куруппа ) , испиискэ , табах эбэтэр харчы умналаґан , « булан - талан » тінніллір эбит . Силиэстийэ быґаарбытынан , а ± алара буолуохсут , о ± олоро биирдэ эмит тугу да булбакка , кураанах кэллэхтэринэ , сутуругунан накаастыыр ( ардыгар кипятильник быатынан таґыйар ) идэлээх эбит . О ± олор эрэйдээхтэр кыґыыларыттан ытыыллар да хайыахтара баарай . Ийэлэрэ о ± олорун кімµскэґэ санаатар да , кырбанарыттан куттанан , дьиэ хаґаайынын ірі кірбіккі олорон кэлбит . Ити курдук , о ± олор сыл аайы 30 - ча - 60 - ча ыалга сылдьыбыттар . Уолаттар кэлин улаатаннар , дьонтон кыбыстаннар , умналаґа барбат , аккаастанар буолбуттар . Бу ыал 2002 сыллаахтан учуокка турар буолан , инспектордар харахтарын далыттан ыґыктыбакка , элбэхтик µлэлэспиттэр , мунньахтарыгар хаста да кірбµттэр эрээри , хаґаайын буруйун хаґан да билиммэт , наар кыыґырар , быґаарыы биэрэртэн аккаастанар эбит . Хайа муІун , ньээІкэлэґиэхтэрэй , былырыын суукка биэрэн , 2010 сыл ахсынньы ыйыгар МэІэ - ХаІалас оройуоннаа ± ы суута бу а ± а ± а бириигэбэр таґаарбыт . Суут кинини РФ Холуобунай кодексын 151 - с ыст . 3 - с чааґынан , ол эбэтэр , сокуоннай сааґын ситэ илик о ± олору уопсастыбаны утары дьайыылары оІорууга тардыыга буруйдаа ± ынан билинэн , 3 сылга кіІµлµн быґары усулуобунайынан аахсан , 3 сыл кэтээн кірір болдьоххо уурбут . Суут бу а ± а ± а кіннірµнэр кыах биэрэн уонна эмсэ ± элээччилэр кірдіґµµлэрин ( кинитэ суох оґо ± унан оттуллар дьиэ ± э олорор кыахтара суо ± ун ) учуоттаан , итинник усулуобунай миэрэни анаабыт . Ону ыал а ± ата буолуохсут доло ± ойугар тиэрдэн , сыыґатын , буруйун ійдіін , кіннірµнµі , олохторун µчµгэй іттµгэр уларытарга кыґаллыа диэн эрэниэххэ сіп дуо ? Кыыллаа ± ар дьиикэйдэр О ± о ± о туґуламмыт саамай ыар буруйдарынан Силиэстийэлиир кэмитиэт дьарыктанар . Урут бу кэмитиэт РФ Прокуратуратын иґинэн µлэлиирэ , оттон бу дьыл тохсунньу ыйын 15 кµнµттэн бэйэтэ туспа уорган буолбута . Бу кэмитиэт Саха сиринээ ± и управлениетын дааннайдарынан , ааспыт 2010 сылга биґиги республикабытыгар кыра саастаах уонна обургу о ± олорго туґуланан 992 буруйу оІоруу бэлиэтэммит . Ол иґигэр : µс ілірµµ , доруобуйа ± а ыарахан эмсэ ± элээґини соруйан оІоруу 17 чахчыта , сэрэ ± э суохтан ілµµгэ тиэрдии 9 чахчыта , 20 кµµґµлээґин , 170 чахчы - 16 сааґын туола илик о ± ону кытта сылдьыґыы , сексуальнай дьайыылары оІоруу , 25 чахчы - кµµс іттµнэн маннык дьайыылары оІоруу уонна оІорорго кµґэйии . Бу оІоґуллубут буруйдартан 122 тµбэлтэтигэр о ± олор бэйэлээх бэйэлэрин тіріппµттэриттэн , иитэ ылбыт эппэкииннэртэн уонна дьиэ кэргэн атын чилиэннэриттэн эмсэ ± элээбиттэр . Киґи бу « сухой » сыыппаралары да суруйа олорон этэ тардар . Оттон маннык иэдээІІэ бэйэтэ тµбэспит , олох бу хараІа ірµтµн эрдэ билбит о ± о киґиэхэ бу тіґілііх охсуулаа ± ын уонна кэлин туох содуллаах буолуо ± ун саныахха да ыарахан . Кэмитиэт Саха сиринээ ± и управлениетын силиэдэбэтэллэрэ силиэстийэлээбит маннык дьыалаларыттан сорохторугар суут бириигэбэрдэрэ тахсан , сокуоннай кµµстэригэр киирбиттэр . Бµгµн олортон саамай « дьиикэй » чахчыларын иґитиннэриэм . Урут сууттана сылдьыбыт , 40 саастаах киґи ( улууґа ыйыллыбатах ) 2008 сыл атырдьах ыйыттан 2009 сыл бэс ыйыгар диэри 14 сааґын туола илик тіріппµт кыыґын кµµґµлµµ сылдьыбытын суут силиэстийэтэ быґаарбыт . Бу чиччик ойо ± о уонна уола суох кэмнэригэр итинник дьаабыланар эбит . Барыллааґын силиэстийэ кэмигэр барыта 11 маннык чахчы ( эпизод ) баара биллибит . Маны таґынан , силиэстийэ уонна суут быґаарбыттарынан , бу а ± а буолуохсут 2009 сыл олунньу ыйыгар хоско киирэн , уола кыыґын аттыгар утуйа сытарын кірін , кµнµµлээн ( ! ) , сутуругунан кыыґын сирэйгэ охсуолаабыт . Ити сыл от ыйыгар , ойо ± о эрэ тугу дьаабыланарын билбитигэр , холуобунай эппиэттэн куотаары , кыыґын ілірірµнэн суоґур ± аммыт . Ити кµµґµлээґин тµмµгэр , кыыґа хат буолбутун тµґэртэрбиттэр . СР µрдµкµ суута бу кµµґµлээччини ( « киґи » диэ ± и тылыІ тахсыбат ) 17 сылга кытаанах режимнээх холуонньа ± а кіІµлµн быґарга уурбут . Маныаха маарынныыр дьыала µіґээ Бµлµµ улууґугар буолбут . Бу а ± а 12 саастаах тіріппµт кыыґын икки сыл устатыгар кµµґµлээбит . Суукка 12 чахчы дакаастаммыт . СР µрдµкµ суута бу буруйдаа ± ы эмиэ 17 сылга кіІµлµн быспыт . Бу ба ± айылар хаайыыттан кінін , кіннірµнэн тахсалларыгар киґи итэ ± эйиэн сіп дуо ? О ± олорбутун хайдах кімµскµµбµт ? Дьиэ ± э о ± ону , дьахтары , кыамматы ата ± астааґын - улахан социальнай - психологическай проблема , арааґа , киґи аймах баарын тухары баар буолара буолуо . Ыал оло ± ун бу диэн іІійін кірбіккµн , ол иґин маннык буруйдар , юристар тылларынан , « латентнай » , ол эбэтэр , дэбигис булуллубат буруйдарга киирсэллэр . Президент Медведев Анал этиитигэр сокуоннай саастарын ситэ илик о ± олорго туґуламмыт сексуальнай хайысхалаах буруйдары оІорбут дьону кытаанахтык накаастыылларыгар ыІырбыта . Итиэннэ маннык буруйдары сэрэтиигэ ылыллар миэрэлэр улахан суолталаахтарын бэлиэтээбитэ . Маннык буруйдары оІорбут бірістµµпµнньµктэри иитэр , µірэтэр , о ± о тэрилтэлэригэр саа тэбиитигэр да чугаґаппаттарыгар мас - таас курдук эппитэ . Ону сэргэ , о ± олорго кырыктаах , ха ± ыс сыґыаны тулуйбат , эйэлэспэт буолуу , маннык чахчылары булан суох оІоруу - уопсастыба бµттµµнµн иэґэ диэбитэ . « Кырдьар сааскын о ± о ± уттан ыйыт » диэн этии баар . Ол эбэтэр , о ± о ± ор хайдах сыґыаннаґа ± ын , хайдах иитэ ± ин да , мілтµµр - ахсыыр сааскар кини эмиэ соннук сыґыанынан хардарыа диэн ійдібµллээх . Саамай чугас дьонуттан ата ± астаммыт - баттаммыт , уйул ± а ыар охсуутун ылан улааппыт киґиттэн µтµі , сылаас , истиІ сыґыаны кµµтµіххэ , эрэйиэххэ сіп дуо ? Эн , Аа ± ааччым , бу кыґал ± аны быґаарарга туох ыллыктаах санаалааххын , эркээйилээх этиилээххин ? Вера МАКАРОВА Бу дьон биhиги куораппытыгар олороллор , олохторун баhыйар аҥаарын алмаастаах кыраайга атаардылар . Тор курдук бытыктаах , киппэ быhыылаах , Индия киинэтин дьоруойдарыгар маарынныыр Иван Романов ( 64 сааhыгар сылдьар ) уонна биир сиргэ таба олорбот элэгэлдьигэс эр бэрдэ , чоруун көрyҥнээх гынан баран элэккэй , үөрүнньэҥ майгылаах Степан Абрамов ( 74 - гэр сылдьар ) . Иккиэн - хайыhар спордугар өрөспүүбүлүкэ үгүс кyрэхтэрин кыайыылаахтара , Мииринэй оройуонугар саастыылаахтарыгар тэҥнээхтэрэ суох дьон . Оннооҕор , 2008 сыллаахха саас , Уhук Илин хайыhарга кyрэҕэр бастакы миэстэлэри эрэллээхтик ылаттаан анарааҥҥы дьону сөхтөрөн тураллар . Республика ± а 90 - с сыллардаахха чинчийиини ыытан уонна 2000 с . са ± аланыытыгар итиэннэ билигин онуоха маарынныыр программанан ыытыллыбыт чинчийиилэр тµмµктэрин кытта µстэ тіхтµрµйэн билсэн турардаахпын . Уонна хас сырыы аайы , Саха сиригэр ыытыллыбыт ыйытыктар тµмµктэрин кытта билсэн бараммын , ійдіін хаалбыт " Ыраах уонна чугас Саха сирэ " диэн уопсай , сµрµн санаабын этиэхпин ба ± арабын . Салгыы » Бу нэдиэлэ ортотугар Хабаровскай кыраай Правительствотын дьиэтин киэІ - куоІ саалатыгар Российскай Федерация Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокуругар киирэр регионнар баґылыктара , федеральнай ведомстволар , быраабы кімµскµµр уорганнар салайааччылара муґуннулар . Кинилэр ортолоругар Саха Республикатын Президенэ Егор Борисов , Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Морозкин , СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Геннадий Алексеев , Дальнай Востоктаа ± ы Федеральнай уокурук Саха сиригэр федеральнай кылаабынай инспектора Генадий Вадюхин , СР Президенин уонна Правительствотын дьаґалтатын салайааччы Айсен Николаев уонна Дальнай Востоктаа ± ы Федеральнай уокурукка республика бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Георгий Никонов бааллар . Итинник киэІ ыІырыылаах РФ Президенин ДВФУо - ± а боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлигэр Сэбиэт уонна быраабы кімµскµµр уорганнар салайааччыларын холбоґуктаах мунньахтарын кµннээ ± и бэбиэскэтин сµрµн боппуруостарынан уокурук регионнарын ааспыт сыллаа ± ы социальнай - экономическай сайдыыларын тµмµгэ уонна быйылгы сыллаа ± ы соруктара , ону таґынан 2011 - 2012 сылларга Дальнай Восток экономикатын сµрµн салааларыгар буруйу оІорууну утары охсуґуу былаана , транспорка уонна транспорт объектарыгар итиэннэ дьон - сэргэ маассабайдык мустар миэстэлэригэр куттал суох буолуутун хааччыйыыга РФ Президенин соруда ± ын толоруу буоллулар . Бастакы боппуруоска сµрµн иґитиннэриини ДВФУо - ± а РФ Президенин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлин солбуйааччы Александр Левинталь оІордо . Кини уокурук ааспыт сыллаа ± ы социальнай - экономическай сайдыытын кірдірµµтµн сиґилии кэпсээтэ . Онно дойду µрдµнэн биґиги уокурукпут биир бастыІ µлэлээ ± инэн ааттанна . Ол курдук , уокурук ааспыт сылга ити иннинээ ± и кэми кытта тэІнээтэххэ ис региональнай бородуукта µµнµµтµн кээмэйин 106 , 9 , промышленнай оІорон таґаарыыга 107 , 4 , биир дууґа ± а тиксэр дохуокка 110 , 8 , олорор д ьиэни киллэриигэ 107 , 6 бырыґыан ситиспит . Оттон чопчу Саха Республикатын ылар буоллахха , сир баайын хостооґуІІа 120 , 3 , производствоны µµннэриигэ 119 , 6 , электроэнергияны гаґы уонна ууну оІорон таґаарыыга 100 , 1 бырыґыан кірдірµµлэммит . Оттон инвестиция кээмэйин улаатыннарыыга уокурук µрдµнэн бастакы миэстэни ылбыт . Итини таґынан Саха сирэ региональнай бородуукта µµнµµтµгэр , олохтоох производство оІорон таґаарбыт табаарын батарыыга , бэйэ кµµґµнэн µлэни уонна іІінµ толорууга уокурук тµірт бастыІ регионун кэрискэтигэр киирбит . ДВФУо - ± а РФ Президенин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Виктор Ишаев уокурук ааспыт сыллаа ± ы социальнай - экономическай сайдыытын тµмµгµн таґаарарыгар ис региональнай бородуукта 6 бырыґыантан тахса µµнµµтэ балачча µчµгэй кірдірµµ буоларын , ол эрээри бэйэ дохуотун улаатыннарыы тирээн турар суолталаа ± ын , итини ситиґэр туґугар экономика структуратын уларытар , нэґилиэнньэ оло ± ун таґымын µрдэтэр , атыылаґар дьо ± урун сайыннарар , ис наадыйыыны кµµскэ ійµµр , социальнай эбэґээтэлистибэни барытын толорор наадатын тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Ону таґынан кини регионнар бастакы салайааччыларын бол ± омтолорун билигин олоххо киллэриллэр программалар толорулланнар , инвестициялар киириилэрин кээмэйэ лаппа а ± ыйаата ± ына хантан эбии µбµ - харчыны булар туґунан эрдэттэн дьаґанар соругу туруорда . « Илин Сибиир - Тиихэй акыйаан » нефть сµµрэр турбатын , тимир суолу уонна да атын бідіІ промышленнай объектары тутуу сотору кэминэн тµмµктэниэ ± э . Онтон салгыы хайдах олоробут ? Онон билигин толору кµµґµнэн туґаныллыбат ойуур уонна балык промышленноґын уонна да атын салаалары кµµскэ сайыннарыынан дьарыктаныах тустаахпыт » , - диэтэ Виктор Иванович . Кини итинтэн салгыы нолуок базатын кэІэтии кыа ± ын кірдµµргэ этии киллэрдэ . « Билигин Дальнай Восток сиригэр - уотугар µлэлиир бідіІ предприятиелар алын тэрилтэлэрин манна регистрациялыахтаахтар уонна олор ніІµі нолуоктарын биґиги уокурукпутугар хаалларар туґугар µлэлиэхтээхтэр . Итинник дьаґанар компания а ± ыйах харчыны ороскуоттуо ± а уонна кини сµрµн нолуога Дальнай Восток сиригэр - уотугар хаалыа ± а » , - диэн быґаарда кини . Манна эбэн эттэххэ , итиниэхэ сыґыаннаах этиини дьµµллэґиигэ кыттыыны ылбыт СР Президенэ Егор Борисов киллэрдэ . Кини Саха Республикатыгар сир аннын баайын туґа ± а таґаарыынан дьарыктанар промышленнай тэрилтэлэр олохтоох нолуок базатын хаІатыыга эппиэтинэстэрин µрдэтэргэ туруоруста уонна онно холобур быґыытынан « Полюс золото » ААУо уонна Усуйаана улууґугар баар хор ± олдьуну хостуур комбинаты а ± алла . Кинилэр кімµстээх уонна хор ± олдьуннаах сирдэри баґылыырга лицензиялаах уонна нолуокка чэпчэтиилээх эрээрилэр туґааннаах µлэлэринэн кµн бµгµнµгэр диэри дьарыктана иликтэр . Ити тµмµгэр ааспыт сылга биир да тонна хор ± олдьун хостоммотох , оттон кімµґµ хостооґун былаана толоруллубатах . Итини таґынан Егор Афанасьевич « Якутскэнерго » , « Ленатаа ± ы ірµс холбоґуктаах пароходствота » курдук бідіІ тэрилтэлэр нолуоктарын базата Москватаа ± ы нолуок инспекциятыгар учуокка туруоруллубутун сыыґанан аа ± арын иґитиннэрдэ уонна Виктор Ивановичтан ити тэрилтэлэртэн киирэр нолуогу республика бюджетыгар кіґіріргі кіміліґірµгэр кірдісті . СР Президенэ µґµс туруорсуутугар Саха сирин ветераннара уонна тиийиммэт - тµгэммэт араІата самолетунан кітір бырайыаґын сµрµннµµр туґунан эттэ итиэннэ Аллараа Халыматтан Дьокуускайга кітін кэлэр киґи 24 тыґ . солк . тілµµрµн , оттон Дьокуускайтан Москва ± а диэри билиэт сыаната 8 тыґ . солк . тэІнэґэрин иґитиннэрдэ . Егор Афанасьевич ыллыктаах этиитин Виктор Ишаев ылынна уонна ити кыґал ± аны федеральнай таґымІа туруорсарга эрэннэрдэ . « Јскітµн сир аннын баайын хостооґуІІа лицензионнай сібµлэґии баар буолла ± ына , ону ылбыт тэрилтэ µлэлиэх тустаах эбэтэр кини оннугар атын тэрилтэ кэлиэхтээх . Оттон нолуок базатын туґунан эттэхпинэ , тэрилтэ нолуогун улахан аІара региоІІа киириэхтээ ± ин , оттон кыра чааґа федеральнай кииІІэ барыахтаа ± ын кытары сібµлэґэбин » , - диэтэ Виктор Ишаев . Уокурук регионнарын социальнай - экономическай туруктарын дьµµллэґии тµмµктэниитигэр боломуочуйалаах бэрэстэбиитэл мунньахха кыттыыны ылбыт губернатордартан кірµллµбµт боппуруоска сыґыаннаах бэйэлэрин этиилэрин Сэбиэт быґаарыытын барылыгар киллэрэргэ анаан ыыталларыгар кірдісті . « Сайдыы динамиката бигэ туруктаа ± а µчµгэй , ол эрээри кірдірµµ хаачыстыбатын тупсарыыга ураты бол ± омтону туґулуох тустаахпыт . То ± о диэтэххэ , бµгµн инники кэскил бигэ тірµтэ ууруллуохтаах » , - диэтэ Виктор Ишаев . Петр ТОМСКАЙ Хаартыска ± а : РФ Президенин Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокуругар боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлигэр Сэбиэт мунньа ± ын тµгэнэ . Олег НИКОЛАЕВ ( СИА ) тµґэриитэ .

Download XML • Download text

Text view

sah-48

View options