Text view

sah-47

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

~~- Улахан дуоһунастаах киһи хонноҕун анныгар сылдьар диэн этэллэрэ оруннаах буолуо дуо ?~~ Айылҕа харыстабылын сулууспалара да хаарылыннылар . Бэрэсидьиэн эппитинэн , бу сулууспалар бэрээдэги олохтуурга наадалаах бары боломуочуйаны тутан олороллор . Ылсан үлэлииллэрэ эрэ наада . Биґиги хаґыаппыт редакцията быйыл саас халаан алдьархайын кірсµбµт улуустар нэґилиэктэрин олохторун - дьаґахтарын хонтуруолга тутан , кинилэр туох кыґал ± алаахтарын кэмиттэн кэмигэр билсэн иґитиннэрэ - сырдата турар . Ол курдук , хаґыат корреспонденнара Надежда Егорова , Раиса Сибирякова ХаІалас Хоточчутугар сырыыларын тµмµгµнэн от ыйын 21 кµнµгэр таґаарбыт анал балаґаларыгар « ыаллары тутуу матырыйаалынан хааччыйыыга итэ ± эс - быґа ± ас баарын , бытаарыы тахсыбытын , социальнай объектары тутуохтаах тэрилтэ іссі да ± аны тиийэ илигин » ыйбыттара . Бµгµн балаґыанньа хайда ± ый ? Таґырдьа кыстыгы сиэтэн а ± алыахтаах алтынньы ый іІійін турар . Ааспыт нэдиэлэ ± э Хачыкааттан эбэни таІнары айаннаан иґэн , Тиит Эбэ ± э туораан , I Дьіппін нэґилиэгин баґылыга С . А . Прокопьевы кірµстµбµт . Бу эдэркээн киґи нэґилиэк тµІ кырдьа ± астара да ± аны кірсµбэтэх иэдээннэригэр тµбэспитэ , буолаары буолан бµтµн нэґилиэк дьонун - сэргэтин иннигэр эппиэтинэстээ ± э тустаахха тіґі ыарахан тµгэннэри тосхойон ааспытын бэйэтэ эрэ билэн эрдэ ± э . - Нэґилиэкпит Тиит Эбэ біґµілэгэр 75 , Хоточчуга 67 ыал халаан содулуттан кімі ыларга докумуоннаспыттара , - диир Сергей Афанасьевич . - Онон , барыта 142 ыал олорор дьиэтинэн кімі ылыахтаах . Ити иґигэр µс біліххі араарыллар : 42 ыал 50 тыґ . солкуобай суума ± а диэри тутуу матырыйаалынан кімі ылар ; иккис біліх - кыаммат араІа диэн , итиннэ хапсар 74 ыалга дьиэлэрин квадратыттан тутулуктанан харчынан , матырыйаалынан кімі оІоґуллар ; µґµс біліх - олорор дьиэ сертификатын ылыахтаах ыаллар , ол эбэтэр дьиэлэрэ чілµгэр тµґэриллэр туруга суо ± унан , саІа дьиэ туттарга эбэтэр атыылаґарга анаан харчынан ылаллар . Манна хапсаары 60 - тан тахса ыал сайаапка киллэрбититтэн анал хамыыґыйа кірін - µірэтэн баран , 16 - тын эрэ ылыммыта . Баґылык этэринэн , сертификаттаах дьиэ кэргэн 4 киґилээх , дьиэтэ 72 кв . м иэннээх буолла ± ына , 2 , 5 міл . солк . тахса суумалаах кімі харчыны ылыан сіп эбит . Ити гынан баран , ол µптэрин іІµн - тµµтµн хаґан кіріллірі биллибэт . Правительство уураа ± а та ± ыста ± ына , аны федеральнай µп буоларынан , Москва ± а бигэргэннэ ± инэ , биирдэ ылар дьыл ± аланаллар . Онуоха диэри аймахтарыгар кыбыллан олорон ( кыстаан дуу ? ) эрэллэригэр тиийэр муІнара буолла ± а . Ыйыталаґан кірдіххі , сорохтор саІа дьиэ туттар , атыттар Покровскайга эбэтэр Дьокуускайга дьиэ , квартира атыылаґар былааннаахтар . Дьиэлэрин « чілµгэр тµґэрээччилэргэ » барыларыгар 500 - тµµ устуука кирпииччэ , лафеттаммыт мас , хаптаґын , тµннµк уонна муоста кырааската тµІэтиллибит . Ґс оґохчут кэлэн µлэлээбит . Дьокуускайтан « Вилком » ХЭУо биригээдэтэ тахсан , 19 сайаапкалаах ыалтан 15 - гэр дьиэлэрин ірімµіннээн биэрбит . Сорохтор сыаналара ыарахан диэн аккаастаабыттар . Улахан тутуу барыта олоччу ууга бара сылдьыбыт Хоточчуга ыытыллар . Манна эдэр специалистарга анаан 4 квартиралаах дьиэни « Аврора » ХЭУо Нам уолаттарынан туттара сылдьар . Социальнай объектартан « Саха сирин тимир суоллара » ААУо оскуола дьиэтин ірімµіннэппит . Били хойутаабыт « РосАл » ХЭУо кулууп , ФАП , начаалынай оскуола дьиэлэрин уонна спорт саалатын чілµгэр тµґэрэр , уулуссалары абырахтыыр , біґµілэктэн ууну бырахтарар , бі ± µ таґар µлэлэри толорбут . БилиІІи туругунан , о ± о саадын дьиэтин ситэрэ сылдьар . Биллэрин курдук , эмсэ ± элээбит дьиэ ± э олорор эрээри , прописката суох дьон кіміттін кірі маттылар . Итинник « арыыламмыттарга » материальнай кімінµ оІорууга уонна біґµілэги ыраастааґыІІа , ірімµіннээґиІІэ µлэлээбит студеннар аґылыктарын ороскуотун сабыыга улуустан тиксэриллибит 300 тыґ . солк . µбµ туґаммыттар . Итинтэн 250 тыґ . солк . сууматын ордук иэдэйбит Хоточчуга анаабыттар . Ону таґынан улуус фондатыттан сµіґµлэрин быыґаабыт 13 ыалга 1 - дии тібі сµіґµнэн аа ± ан , 20 - лии тыґ . солк . харчыны хотоннорун сіргµ тэл лэригэр анаан биэрбиттэр . Республика улуустарыттан элбэх ас - µіл , таІас - сап кэлэн µллэриллибит . Абый улууґун бэтэрээннэрин сэбиэтэ , Эбээн Бытантайтан тиийэ биирдиилээн дьон уу харчынан кімі ыыппыттарын баґылык уол махтана бэлиэтиир . Тыа хаґаайыстыбатыгар тахсыбыт хоромньу хайдах оґорулунна ? Бу туґунан билиґиннэрэригэр нэґилиэк тыа хаґаайыстыбатыгар специалиґа Е . И . Марковаттан кірдістµм . Нэґилиэк 2010 сылга µктэнэригэр 1212 ынах сµіґµлээ ± иттэн 285 - ин халаан уутугар былдьаппыта . Тиит Эбэ ± э 20 сµіґµ сµтµктээхтэр . Ґксэ - хоточчулар баайдара . Ити иґигэр « Хоточчу » ТХПК 50 ньирэйиттэн , бааґынайдар И . М . Яндреев 12 , Д . В . Матвеев 8 сµіґµлэриттэн илиилэрин соттубуттара . Евдокия Ивановна этэринэн , от ыйын иґинэн сµіґµ сµтµгэ бµтµннµµ чілµгэр тµґэриллибит . « Хоточчу » ТХПК о ± ото суох хаалбыт 59 ына ± ын ыалларга тµІэппит , МэІэ - ХаІалас 5 нэґилиэгэ 98 , « Німµгµ » агрофирма 56 ыччат сµіґµнµ , « Дьіппін » ТХПК 12 , Тиит Эбэттэн 2 , Кыґыл Ґрµйэттэн 8 тібі сµіґµнµ сµтµктээхтэргэ биэрбиттэр . Кэтэх уонна бааґынай хаґаайыстыбалаахтар кµрµілэрин абырахтаммыттар , саІардыы оттоон бµтэннэр , хотоннорун єрє тарда сылдьаллар . « Хоточчу » кооператив атын хотону сіргµтэн туґаныа . Бастакы дьіппіннір сылгыга эмиэ улахан сµтµктээхтэр . СаІа сылга 1086 сылгылаахтарыттан Тиит Эбэ 98 , Хоточчу 71 сыспай сиэллээхтэрин эбэ халаана харайбыта . Сергей Афанасьевич быґаарарынан , улуус дьаґалтатын дьаґалынан убаґа атыылаґааччылар испииґэктэрэ чуолкайданан , билигин атыылааччылары кытта кэпсэтии бара турар . Убаґалаахтар сыана 25 тыґ . солк . быґыллыбытын мыыналлар эбит . Хоточчуга киэґэ « Кэскил » бааґынай хаґаайыстыба баґылыга Иван Яндреев уолаттарынаан бааґынаттан саІа кэлэн туралларын кірсін , кылгастык кэпсэтэн аастыбыт . Иван Михайлович дьиэтин тиэргэнигэр 100 тонна о ± уруот аґа , хортуоппуй киирэр истээх харайар - уурар тутуутун уу алдьатан , илдьэ барбыта . Ол иґин быйылгы µµнµµтµн - хортуоппуйу , хаппыыстаны , моркуобу , сµбµікµлэни « Туймаада - Агроснаб » тэрилтэ ± э туттара сылдьарын этэр . - Бу олус улахан гынан кэбистим быґыылаах , ол иґин ыаллартан сµіґµ эбии туруоран кыстатарга кэпсэтэ сылдьабын , - диэн тиэргэнигэр сири хаґан тутуллубут хотону кірдірі - кірдірі кэпсиир . Манна МэІэ - ХаІаластан хоромньуну оґорунууга кэлбит сµіґµтµн , мантан кµґµн хомуурун µлэтэ бµттэ ± инэ , сыґыыттан сылгылаан киллэриэхтээх . Ону таґынан Таатта , Амма , МэІэ бааґынайдара кімі ± і диэн сµіґµ сертификата биэрбиттэрин , кыа ± а тиийдэ ± и нэ , тиэйэн а ± алыахтаах . ХаІалас биир баттаамалаах бааґынайа республика салалтатын а ± алыы кыґамньытын , саха дьонун амарах - истиІ кімілірµн иґин махталын Хоточчу харыларын кµµґµнэн ииттинэн олорооччуларын ааттарыттан эппитин тиэрдэбин . Тыа сирин µлэґит , сэмэй дьоно хаґан ба ± арар ханнык да ± аны бэйэлээх тµгэІІэ µІсэргии , кірдіґі сылдьыбат µгэстээхтэр . Былыр да ± аны , быйыл да ± аны оннук . Василий НИКИФОРОВ Гаврил АНДРОСОВ хаартыска ± а тµґэриитигэр : Хоточчу сэргэхсийэр . Сиэр - майгы быһыытынан , ханнык баҕарар салайааччы дьонун - сэргэтин олоҕо туруктаах буоларын туһугар үлэлиэхтээх - хамсыахтаах . Субу олорор сиригэр - уотугар . Олохтоох дьон үлэлээн - хамсаан , аһаан - таҥнан , олоҕу - дьаһаҕы тупсарар усулуобуйаларын тэрийиэхтээх . Буолаары буолан , биһиги курдук элбэх сир баайдаах өрөспүүбүлүкэ бырамыысыланнаһын миниистирэ . Биһиэнэ тугуй ? Ону сэргэ , бу тіліпүінүнэн араас хайысхалаах юридическай боппуруоска сүбэ - ама ылыахха сіп . Холобур , бэригимсэх дьон дьайыытыттан эмсэҕэлээбит буоллаххытына , үІсэр сайабылыанньаны ханна , хайдах биэриэххэ сібүн быґааран биэриэхтэрэ . Ол курдук кини үтүө үгэскэ кубулуйбут фестивалыгар кыттан сахалыы « Сонор » оонньуута аан дойдуга биллибитэ . Быйыл эмиэ ити үтүө үгэс кэһиллибэтэ . Саха сириттэн үөрэнээччилэр уонна учууталлар аан дойдутааҕы фестивалга ситиһиилээхтик кыттан кэллилэр . Өрөспүүбүлүкэ бары муннугуттан « Сонор » оонньуу кыайыылаахтара норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга эмиэ иннилэрин биэрбэтилэр . Оттон учууталлар , бэйэлэрэ толкуйдаабыт , оҕону сайыннарар саҥа оонньууларын сүрэхтээтилэр , мастер - кылаастары көрдөрдүлэр . ~~Ый кыыьын ырыаларыттан саамай себулуур ырыам " Олох эргиирэ " .~~ « Оһуокай » общество бэрэссэдээтэлэ Н . Е . Петров иккис миэстэ буолан дипломунан наҕараадаланна уонна телевизор бирииһин тутта . Түһүлгэҕэ сылдьан иһиттэххэ Николай Егоровичка ыалдьааччы элбэх . Кинилэр сүрүн куоһурдара , оһуокай сайдыытыгар уһулуччу өҥөлөөҕүн ахталлар , онон аан маҥнай олохтоммут улахан бирииһи кини эрэ ыллаҕына сатанарын курдук этэллэр , хаһыакка да оннук суруйаллар . Биһиги кини оһуокайы тилиннэриигэ , сайыннарыыга үтүөтүн - өҥөтүн кыратык да намтаппатыбыт . Дьэ ол иһин культура управлениета Н . Е . Петров төрүт культура сайдыытыгар өҥөтүн , кылаатын учуоттаан , культура үтүөлээх үлэһитин аатын иҥэрэргэ туруорсарыгар жюри аатыттан этии киллэрэбит . - Үөрэх былаанын , чаас ахсаанын кытта сөбүлэспэт буоллахтарына , төрөппүттэр дириэктэр аатыгар суругунан сайабылыанньа түһэриэхтээхтэр . Кинилэр хоруйдара астыннарбат буоллаҕына , үөрэх управлениетыгар тахсыахтаахтар . Оччоҕуна биһиги туох эмэ дьаһалы ылыахпытын сөп . Онон , биһиэхэ суруйуҥ . - Билигин чопчу быһаарына иликпин , ол эрээри гражданскай быраап өттүгэр охтобун . 5 сылтан ордук « Саханефтегаз » , « ЯКОЛ » курдук улахан тэрилтэлэргэ үлэлээбитим . Оччолорго тэрилтэҕэ анааһын диэн баар этэ , онон үөрэхпин бүтэрээт , хайдах эрэ соһуччу булбутум . Баҕар , билигин уларыйбыта буолуо , ол саҕана улахан тэрилтэлэр эдэр испэсэлииһи ыла сатыыллара . Соруйан . Эдэр киһи пластилин курдук буоллаҕа дии , тугу баҕарар оҥорон , иитэн , үөрэтэн таһаарыахха сөп . аны кэлэр сезоІІа бэлэмнэниэххэ Кыстыкка киирдибит . Хайдах бэлэмнээх киирбиппит туґунан объектары 2008 - 2009 сс . кыстыкка бэлэмнээґини сµрµннµµр Правительство хамыыґыйатын тµмµктµµр мунньа ± ын СР Правительствотын Председателин солбуйааччы А . В . Власов салайан ыытта . Бастакынан тылы " СР ОДьКХ " ГУП генеральнай директора С . Я . Цюхцинскай ылла . Кини этэринэн , техническэй сыалга туттуллар бородууктаны ( ПТН ) Аллайыаха ± а , Анаабырга , ЭдьигээІІэ , Дьабарыкы - Хайа ± а ыытыы былаана туолбут . Оттон БулуІІа , ДьааІыга , Кэбээйигэ 70 быр . тиэрдиллибит . Ситэ тиийбэтэх матырыйаалы суол турда ± ына массыынанан тиэрдиэхтэрэ , хаалбыт матырыйаал сорох чааґа 2009 с . саппаас быґыытынан туґаныллыа ± а . ГУП хочуолунайдара бала ± ан ыйын 1 кµнµттэн 100 быр . холбонон , итиини биэрэ тураллар . Јрімµін программатын ыытыы 97 быр . тэІнэґэр . Сµрµн оборудование уонна ититэр ситим ірімµінэ сµрµннээн бµппµт . Станислав Янович сµрµн бол ± омтону проблемалаах филиалларга туґаайда . Ол курдук , Алданнаа ± ы филиалга " Киин " хочуолунай график быґыытынан µлэлии турар . АлдаІІа а ± алыллыбыт 3 хочуолтан иккитэ Дивнэй біґµілэгэр тиэрдилиннэ . " Сивиком " ХЭТ манна µлэни ыытар , хочуоллары туруорууну сэтинньигэ диэри бµтэриэхтэрэ . Томмокко 3 - с хочуолунайга хочуолу монтажтаабыттар . Бол ± омто киинигэр турар БулуІІа саппаас емкостары чілµгэр тµґэрии µлэтин былааннаабыттар . ТЭЦ хочуолунайыгар 3 хочуолтан иккитэ бэлэм , саппаас хочуол ірімµіІІэ турар . Ґіґээ Халыма улууґунаа ± ы филиал Угольнай біґµілэгэр модульнай хочуолунайы ГУП рабочай білі ± і туппут . Томпо ± о Алдантан кэлбит " ВК - 3 " хочуолтан биир хочуолу Хаандыга ± а тиэрдибиттэр , бу хочуол 56 - с хочуолунайга туруоруллуохтаах . Тополинайга 3 хочуол µлэлиир , 1 саппааска турар . ДьааІыга аэропорт хочуолунайыгар 3 хочуол ірімµіннэнэн , график быґыытынан µлэлии тураллар . Геолог хочуолунайыгар 3 хочуол ірімµіннэммит . АлдаІІа хочуол конвективнай чааґа кэллэ ± инэ , оборудование Баата ± айга самолетунан ыытыллара былааннанар . Мантан салгыы генеральнай директор оттугу тиэйии боппуруоґугар тохтоото . Итинтэн кістірµнэн , ДьааІыга , Эбээн - Бытантайга уматык ситэ тиэрдиллибэтэх , Амма ± а таас чох эмиэ ситэ тиэрдиллибэтэ ± ин Кангаласстаа ± ы разрезтан суол турда ± ына тиэйиэхтэрэ . " Якутскэнерго " АК ААО объектара бэлэмнэрин туґунан генеральнай директор К . К . Ильковскай иґитиннэрдэ . Бу хампаанньа дизельнэй станцияларыгар дизельнэй уматыгы бэйэлэрэ тиэйбиттэр . Јрімµін программатынан ыытыллар µлэ болдьо ± ор ыытыллыбыт , проблемалар суохтар . " Сахаэнерго " уонна " Теплоэнергосервис " эмиэ ірімµін былаанын аґары толорбуттар . Пеледуйга , Солнечнайга резервнэй источниктары киллэрбиттэр . Былырыын тоІмут Аартык ититэр уонна уутун ситимэ саІалыы оІоґуллубут . Баата ± айга 2 дизельнэй генераторы уларыппыттар . Сµрµннээн , кыстыкка куґа ± ана суох киирбиттэр . Республика ± а олорор дьиэ фондатын оттук сезонугар бэлэмин туґунан кылаабынай государственнай олох - дьаґах инспектора В . Н . Борятинскай иґитиннэрдэ . ХаґааІІытаа ± ар да ± аны дьаґалталар баґылыктарыттан ыйытыы кµµґµрбµтµн бэлиэтээтэ . Бу инспекция µлэґиттэрэ олорор дьиэ фондата кыстыкка бэлэмин бэрэбиэркэлии бары улуустарга сылдьыбыттар . Маны тэІэ 185 № - дээх федеральнай сокуоІІа оло ± уран капитальнай ірімµін ыытыллар ХаІалас , Ньурба оройуоннарын , Дьокуускай , Нерюнгри куораттарыгар µлэ хайдах барарын бэрэбиэркэлиир хамыыґыйа µлэтигэр кыттыбыттар . Олорор дьиэ фондатыгар капитальнай ірімµінµ ыытыыны Јлµіхµмэ , ХаІалас , Анаабыр , Эбээн - Бытантай , Абый , Амма , Ґіґээ Халыма улуустара , " Жатай " МТ µчµгэйдик ыыппыт буоллахтарына , Эдьигээн уонна Нам улуустара ыыппакка олороллор эбэтэр иґитиннэриини тµґэрбэтэхтэр . Уопсайа 323 міл . солк . µлэ ыытыллыбыт . Улуустар баґылыктарын иґитиннэриилэригэр оло ± урдахха , олорор дьиэ фонда кыстыкка толору бэлэм буолбут . Кылаабынай инспектор итиини олорор дьиэлэргэ кэмигэр биэрбэтэхтэр испииґэктэригэр со ± отох Дьокуускай куораты ааттаата . То ± о диэтэххэ , салайар компаниялар " Теплоэнергия " МУП - ка уонна " Энергосбыт " ААО - ± а иэстэриттэн сылтаан . Оттон олорор дьиэлэр бэлэмнэрин туґунан паспоры толорбокколор БулуІ , ДьааІы , Эдьигээн , Аллараа Халыма , Орто Халыма , Эбээн - Бытантай , Бµлµµ , Ньурба , Сунтаар , Таатта , Нам , Алдан улуустарын баґылыктарын ааттарыгар толоруллубут туґааннаах матырыйааллары инспекция СР прокуратуратын кірµµтµгэр ыыппыт . Республика ± а оло ± у - дьаґа ± ы хааччыйар объектарга баґаары утары ыытыллар µлэлэр тустарынан Г . Ю . Федоров иґитиннэрбитинэн , бу сыл 9 ыйын тµмµгµнэн хочуолунайдарга 23 баґаар турбут . Итилэртэн 16 баґаар СР ОДьКХ уонна энергетика ± а министерствотын хочуолунайдарыгар тахсыбыт , 7 баґаар Горнай улууґун µірэххэ управлениетын хочуолунайыгар , Нерюнгрига , " Дьабарыкы - Хайа шахтата " ААО базатыгар , " АЛРОСА " АК суолга транспорын управлениетыгар ЈлііІІі уо . д . а . бэлиэтэммит . 1114 объект баґаар буолбутун биллэрэр автоматическай сигнализацията суо ± а биллибит . 154 объекка баґаары умулларар бастакы уочарат наадалаах тэрил суо ± а кістµбµт . АлдаІІа , Ґіґээ Бµлµµгэ , Ленскэйгэ , Муома ± а , Аллараа Халыма ± а , Јймі - кііІІі уо . д . а . хочуолунайдарга оІоґуллубут предписаниелары толоруу намыґах . Ордук Анаабыр улууґа бу боппуруоска µлэлээбэтэх . Баґаары утары µлэни ситэтэ суох ыытан 478 дуоґунастаах салайааччы административнай эппиэккэ тардыллыбыт . Уопсайынан , баґаары утары оло ± у - дьаґа ± ы хааччыйар тэрилтэлэргэ µлэ кµµґµрэрэ наада буолбут . Тµмµккэ Александр Власов Дьокуускай куораттан уратыларга оттук сезонугар бэлэмнэниини былаан быґыытынан ыыппыттарын этэн туран , іссі кэлэр оттук сезонугар бэлэмнэниини эрдэттэн ыытар наадатын бэлиэтээтэ . " СР ОДьКХ " ГУП сіптііхтµк тэриллибитин дакаастаабытын , муниципальнай тэриллиилэр баґылыктарыттан оттук хаамыытыгар эппиэтинэс улаатарын , бэйэлэрэ хочуолунайдары тутан олорор министерстволар , ведомстволар объектарын иґин эппиэтинэґи сµгэллэрин бэлиэтээтэ уонна кэлэр оттук сезонугар бэлэмнэниини саамай хойутаабыта олунньу ыйы аґарбакка са ± алыыр туґунан эттэ . Женни СТРЮКОВА Икки сыллааҕыта маннык ис хоґоонноох суругу Улуус дьаґалтатыгар ыыппыппыт даҕаны , туох да эппиэт биллибэтэҕэ . Ол иґин бэчээккэ таґаартаран эрэбит . Бу үіґэ суруллубут бары буола турар быґыыга - майгыга , тіґі да кыра , кырыы нэґилиэк буолларбыт , Сахабыт Сирин саІа Президенэ Егор Афанасьевич Борисов быґаччы дьаґалынан хамсатыылаах ыйытык , бэрэбиэркэ оІоґулларыгар эрэнэбит . Аныгы үйэҕэ маннык салайааччылаах олорорбут саат буолбатах дуо ? От ыйын 1 кµнµгэр СР Айыл ± а харыстабылыгар министерствота бэйэтин сайтыгар Сахабыт сиригэр 2009 - 2010 сс . бултааґын болдьо ± ун кэнниттэн тіґі кыыл - сµіл , кітір - сµµрэр баарын барыллаан аа ± ыы туґунан матырыйаалы ( кыґыІІы маршрутнай аа ± ыы тµмµгµнэн ) таґаарда . Кыылы - сµілµ аа ± ыыны министерство Булт хаґаайыстыбатыгар департаменын " Госохотохрана " государственнай тэрилтэтэ тэрийэн ыытта . Онно айыл ± а харыстабылын улуустаа ± ы комитеттарын , " Сахабулт " ФАПК µлэґиттэрэ , ураты харыстанар сирдэр егердэрэ , булчуттар уонна балыксыттар обществоларын чилиэннэрэ , булдунан дьарыктанар дьон , учуонайдар , университет µлэґиттэрэ , студеннара уо . д . а кыттыыны ыллылар . Биллэн турар , кыылы - сµілµ аІардас суолун - ииґин хайан , µірэтэн аа ± ыы тіґі да чуолкайа суох буоллар , аар тай ± абытыгар тайах ахсаана эбиллэн эрэр диэххэ сіп . Ол курдук , быйыл тайах ахсаана 60 , 3 тыґыынча кэриІэ буолбут . Былырыын тайах ахсаана 59 , 1 тыґыынча диэн саба ± аламмыта . Дьокуускай куорат чугаґыгар уонна Нам улууґугар тайах элбээбитэ киґини µірдэр . Ити тайа ± ы бултааґыны кытаанах хонтуруолга ылыы тµмµгэ диэн быґаччы этиэххэ наада . Ол эрээри , тайах ахсаана билигин да ± аны адьас а ± ыйах дии саныыбын . Саха сирэ 3103 , 2 тыґыынча кв . км иэннээх . Тайах ити сир улахан аІарыгар тірµµр - ууґур , µіскµµр кыахтаах . Онон ахсаана хас эмэ бµк элбэх буолуон сіп этэ . Холобур , быыкаайык сирдээх - уоттаах Норвегия ± а тайах ахсаана биґиэнинээ ± эр хас эмэ тігµл элбэх . Манна 2008 сылга 35 тыґыынча тайа ± ы бултуурга кіІµл бэриллибитэ . Скандинавия дойдуларыгар тайах ахсаана элбээґинин булт хаґаайыстыбатын сатабыллаахтык салайыы , кыылы бултааґыны , µіскэтиини барытын наука ± а оло ± уран тэрийии тµмµгэр ситиґэллэр . Биґиги сылын аайы 35 - тии тыґыынча тайа ± ы бултуурбут буоллар , адаар муостаахпытын баара - суо ± а икки сыл иґинэн имири эґиэхпит этэ . Кулааґай ( 1 - кы хаартыска ) ахсаана а ± ыйа ± а сіхтірді . Салгынтан аа ± ыы тµмµгµнэн республика со ± уруу улуустарыгар 300 эрэ кулааґай баара биллибит . Јлµінэ уонна Јліін ірµс тардыыларыгар кіті сылдьан кыыл табаны аа ± ыы а ± ыс сыл буолан баран былырыын , дьэ , ыытылынна . Ол тµмµгэр 2001 сылтан 2009 сылга диэри туундаратаа ± ы кыыл таба ахсаана 90 тыґыынчаттан 95 , 4 тыґыынча ± а диэри эбиллибитэ кіґµннэ . Оттон ойуурга µіскµµр кыыл таба ахсаана 25 - 30 тыґыынча ± а тэІнэґэрэ уонна улаханнык халбаІнаабата быґаарылынна . Саха сирин со ± уруу іттµгэр тµілбэлээн µіскµµр кыыллары аахпакка туран , быйыл 45 тыґыынча чубуку баар диэн саба ± алаатылар уонна чубуку ахсаана биллэрдик халбаІнаабат дииллэр . Чубукуну бултаґарга таас хайаларга тиийиэххэ , бултаґар ньыматын табыахха , элбэх сыраны - хараны ыытыахха , µгµс ороскуоту кірсµіххэ наада . Ол , биллэн турар , халыІ харчылаах дьоІІо эрэ кыаллар . Ону таґынан чубуку µіскµµр сиригэр олохтоох дьон да а ± ыйах . Онон таас дьааІылар бу маанылаах кыылларын ахсаана улаханнык халбаІнаабат быґыылаах . Быйылгы дьыллаа ± ы аа ± ыынан Саха сирин µрдµнэн 9 , 8 тыґыынча туртас ( 2 - с хаартыска ) баара быґаарылынна . Ол эрээри , туртас ахсаана итиннээ ± эр іссі элбэх буолуон эмиэ сіп . КэлиІІи сылларга туртас бэрт киэІ сиринэн тэнийэн µіскээн эрэр . Специалистар быйыл хаара чараас буолан уонна улахан тымныылар тµспэккэлэр туртастарга µчµгэй дьыл буолла диэн сыаналыыллар эбит . Оттон бµµчээн ( 3 - c хаартыска ) ахсаана быґа холуйан 8 , 9 тыґыынча ± а тэІнэґэр . Бу дьо ± ус кыыл ордук киґи кыайан тиийбэт , кыґыІІы учуот ыытыллыбат хотугулуу - илин уонна Алдан эІэр µіскµµр эбит эрээри , кэлиІІи кэмІэ ахсаана арыый а ± ыйаата диэн сыаналаабыттар . Кылааннаах тµµлээ ± инэн аатырбыт саарба кыыл 2009 - 2010 сс . бултаммытын кэнниттэн 155 , 4 тыґыынча кэриІэ хаалла диэн саба ± алаабыттар . Киис ахсаана бултанар болдьох кэнниттэн ортотунан 30 бырыґыан эбиллэр . Онон кµґµн булт болдьо ± о аґыллыыта 200 тыґыынча ± а диэри эбиллиэ ± э диэн кэтэґэллэр . КэлиІІи сылларга киис ахсаана ити сыыппараттан улаханнык халбаІныы илик . Онуоха кэмнээн кірін бултааґын улахан кідьµµстээх буолла . Бірі ахсаана сиэрэ суох элбээтэ . Холобур , былырыын 6700 - кэ ардай аґыылаах баар диэн аа ± ар буоллахтарына , быйыл 7200 тиийдэ дииллэр . 2009 - 2010 сс . государство ± а 501 эрэ бірі тириитэ туттарылынна . Ол аата баар бірі 7 , 5 бырыґыана эрэ бултанна . Бірі ахсаанын сіптііх таґымІа тутар туґуттан саатар 50 бырыґыана бултаммыта буоллар ордук этэ . Оттон бултанар кыылларга уонна таба ± а , сылгыга улахан хоромньуну таґаарбатын ситиґэр инниттэн 70 бырыґыанын бултуохха баара . Сиэгэн µіскµµрэ биир дьиктилээх . Куобах мэнээгин кэнниттэн икки - µс буолан баран элбиир . Билигин 3 , 2 тыґыынча сиэгэн баар диэн сылыктыыллар . Ба ± ар , ити арыый µрдэтиллибит сыыппара буолуон сіп эрээри , сиэгэн ахсаана кэлиІІи кэмІэ улаханнык халбаІныы илик диэн бигэргэтэллэр . Саґыл ( 4 - с хаартыска ) наґаа элбээтэ . Быйыл 21 , 7 тыґыынча саґыл баар диэн быґаарылынна . Былырыын итиннээ ± эр арыый а ± ыйах этэ . Специалистар этэллэринэн , саґыл биллэ элбээбит , онон ахсаанын а ± ыйатыахха наада . Ол оннугар бэдэр ( 5 - с хаартыска ) ахсаана а ± ыйах со ± ус . Билигин 1 , 4 тыґыынча бэдэр баара саба ± аланар . ДьиІэр итинтэн арыый кібі буолуохтаах эбит . Кырынаас ахсаана былырыыІІытаа ± ар арыый а ± ыйаан 148 , 6 тыґыынча ± а тэІнэспит . Онуоха , бастатан туран , кутуйах а ± ыйаабыта уонна киискэ µтµрµттэрбитэ тірµіт буолбут буолуон сіп . СолоІдо ахсаана 10 , 8 буолан былырыыІІытаа ± ар эбиллибит курдук буолбут . Оттон тииІ ахсаана биллэрдик а ± ыйаабыт . Былырыын 902 , 9 тыґыынча тииІ баар диэн аа ± ыллыбыт буолла ± ына , быйыл 623 , 4 тыґыынча ± а тэІнэспит . ТииІ ахсаана а ± ыйааґына киис элбээбититтэн улахан тутулуктаах буолуон сіп . Онон ити боппуруоґу кэлэр сылларга µчµгэйдик µірэтэн кірµіххэ наада . Куобах ( 6 - с хаартыска ) ахсаанын µгµс киґи интэриэґиргиир буолуохтаах . Быйылгы туругунан республика µрдµнэн 297 , 4 куобах баар диэн быґаарыллыбыт . Ити 2009 сыллаа ± ы аа ± ыыттан икки тігµл а ± ыйах . Куобах 2006 сыллаахха балачча элбии сылдьыбыта . Биллэрин курдук , куобах 11 - 12 сыл буола - буола мэнээктиир . Онон ітірµнэн эбиллибэтэ буолуо . Саґыл элбээбитэ куобах ахсаана а ± ыйыырыгар эмиэ дьайбыт буолуохтаах . Мас кітірдірµттэн улар ахсаана 143 , 13 тыґыынчанан быґыллыбыт . Ити былырыыІІытаа ± ар икки тігµл а ± ыйах . Онон быйыл кіннірµ уонна таас уларын ахсаана орто кірдірµµттэн намтаан та ± ыста . Онон , наука этэринэн , билигин баар улар 5 - 10 бырыґыана эрэ бултаныахтаах . Ол аата кэлэр болдьоххо 10 , 67 тыґыынча улары бултуурга кіІµл бэриллиэн сіп . Куртуйах ахсаана эмиэ эмискэ а ± ыйаата ( 61 , 21 тыґыынча ) . Онон быйылгы тірµі ± µн аа ± ан туран , 10 бырыґыанын , ол аата 8190 куртуйа ± ы бултаныахтаах . Кырса ахсаана 9 тыґыынча , американскай норка 3 тыґыынча буолла диэн саба ± аланар . Булчуттар этэллэринэн , Саха сиригэр саІа µіскээн эрэр норка элбээн , тірµµр - ууґуур сирэ кэІээн эрэр . Ону таґынан булдунан дьарыктанар дьон норка кус - хаас сымыытын , о ± отун сиэн улахан хоромньуну таґаарар дииллэр . Бу этиини µчµгэйдик сыныйан µірэтиэххэ наада . Эґэ ( 7 - с хаартыска ) ахсаана наґаа элбээтэ . Билигин республика µрдµнэн 18 - 20 тыґыынча кэриІэ тыатаа ± ы баар дииллэр . Учуонайдар этэллэринэн , ити Саха сирин таґымыгар биллэ элбэх эбит . Эґэ элбээбитин тыа сирин дьоно бэйэлэрэ да билэ - кірі сылдьар буолуохтаахтар . КэлиІІи сылларга эґэни ыстаадалар тастарыгар , бэл , біґµілэктэр чугастарыгар кірір буоллулар . Дьэ , баай хара тыабыт билигин итиччэ кыыллаах - сµіллээх , кітірдііх - сµµрэрдээх эбит . Тарбахха баттаан аахтахха , сыыппара ± а таґаардахха , дьиІэр , олус элбэ ± э суох . Онон аар тай ± абыт баайын - дуолун , кыылын - сµілµн бэркэ харыстаан туґаныахпытын наада . Данил МАКЕЕВ . « Биир ньыгыл Россия » партия Саха сиринээ ± и региональнай салаата бэ ± эґээ пароходство дьиэтин мунньахтыыр саалатыгар ыраах - чугас улуустартан , куораттартан кэлбит делегаттарын отчуоттуур - быыбардыыр конференциятыгар тµмтэ . Манна салайар партия ааспыт тµірт сыл устатыгар ыытан кэлбит µлэтин тµмµктэрин отчуоттаата . Конференция µлэтигэр республика Президенэ , партия региональнай политсэбиэтин чилиэнэ Егор Борисов , « Биир ньыгыл Россия » партия регионнар икки ардыларынаа ± ы Сэбиэтин салайааччыта Ростислав Гольштейн , партия Хонтуруоллуур - ревизионнай хамыыґыйатын Киин кэмитиэтин чилиэнэ , Госдума бюджекка уонна нолуокка кэмитиэтин председателин бастакы солбуйааччы Глеб Хор , Госдума депутата Юлия Песковская кытыннылар . Салгыы » Физкультурник кµнµн 70 сыллаах µбµлµійµн µгµс ситиґиилэрдээх кірµстµбµт . Бу дойду µрдµнэн бэлиэтэнэр бырааґынньыктан Дьокуускай куорат эмиэ хаалсыбата . Пляж волейболугар , чэпчэки атлетика ± а , футболга , хары баттаґыыга , саахымакка , дуобакка , теннискэ уо . д . а . кірµІнэргэ кµрэхтэґиилэр ыытылыннылар . Туймаада кµрэхтэґиитигэр барыта 487 киґи кытынна . Ону таґынан Физкультурник кµнµн чэрчитинэн улуустарга араас тэрээґиннэр ыытылыннылар . " Туймаада " стадиоІІа маІнайгынан чэпчэки атлетика ± а кµрэхтэґии са ± аланна . Кыттааччылар ортолоругар спорт ветераннара , оскуола о ± олоро , онноо ± ор СР культуратын µтµілээх артыыґа , спорт бэтэрээнэ В . С . Татаринов эмиэ баар . 1000 миэтэрэ дистанция ± а эдэрдиин - кырдьа ± астыын бары сµµрдµлэр . Манна опыттаах сµµрµктэр билигин да ± аны эдэрдэргэ иннилэрин биэрбэттэрэ сіхтірді . Ол курдук , сындалыйбат атахтаах Эдуард Петров биэтэккэ маІнайгынан кэллэ . Иккис миэстэни Таатта талыы - талба кыыґа , киэн туттар спортсменката Валентина Доргуева ылла . Ґґµс миэстэ ± э 61 саастаах Николай Рыкунов тигистэ . Салгыы » Тимир суолбут хайыы - үйэ Хаҥалас Күөрдэмигэр тиийэн кэллэ . Бэрт сотору Аллараа Бэстээххэ тиийиэ . Кэллэҕинэ биһигини туох күүтэрий , тыа сирин олоҕор туох уларыйыы , дьайыы тахсыай диэн боппуруостар долгуталлар . Биллэн турар , тимир суол кэллэҕинэ урбаан бэркэ сэргэхсийиэ диэн сылыктааһыннар бааллар . « Тимир суол - сайдыы суола » диэн былырыын Аллараа Бэстээххэ экэнэмиичэскэй форум буолбуттааҕа . Онно илин эҥээр уонна Дьокуускай тулатынааҕы улуустар урбаанньыттара судаарыстыба чунуобунньуктарын кытта атах тэпсэн олорон кэпсэппиттэрэ . Туһугар , бэрт киирсиилээх , тыҥааһыннаах форум буолан ааспыта . Фестиваль бала ? ыанньата : фестиваль икки к ? н устата ыытыллыа ? а . Бастакы к ? ? ? э оскуола ? а ? ? рэнэр уонна 18 - тан ? ? ? э саастаах , урукку кэмнэргэ сити ? иилээхтик кыттыбыт дипломаннар , лауреаттар олонхолорун истии буолуо ? а . Оло ? хону толорууга бэйэлэрин улуустарыгар басты ? миэстэни ылбыт биирдиилээн толорооччулар уонна кэлэктииптэр эмиэ кыттыахтарын с ? п . Иккис к ? ? ? э « Олонхону толоруу искусствота » диэн тема ? а научнай - практическай семинар ыытыллыа ? а . Бу семинарга фестивальга кыттыбыт дьон , салайааччылар сылдьыылара булгуччулаах буолар . 2010 сыл саҕаланыаҕыттан Саха сиригэр , учуокка туруллааһынынан көрдөххө , 37 983 тас дойдуттан кэлии киһи баара бэлиэтэммит . 2009 сыллаахха , манна « Саха сирин тыыннаах алмаастара » Аан айылҕа паарката аhыллыаҕыттан ыла саалаах - саадахтаах киhини көрбөккyн . Саха өрөспүүбүлүкэтин айылҕаны харыстыыр министиэристибэтин уонна « АЛРОСА » аахсыйалардаах хампаанньа көҕүлээhиннэринэн аhаҕас халлаан аннынааҕы зоопарк тэриллэн турар . Онно анаан - минээн , Таас Yрэхтэн арыый обургутуйбут овцебыктары аҕалан олохсуппуттара . Ол кэмтэн ыла күрүөлэммит уонна вольердаах сири зоопаркаттан атыннык ааттаабаттар . Манна 12 овцебык кыылларга эбии , икки кулааhай , Приморье табата ( пятнистый олень ) , эбиитин биир сэбирийбит түүлээх як кыстаан тураллар . Кинилэр туруктара хайдаҕын « Саха сирин тыыннаах алмаастара » Аан айылҕа пааркатын дириэктэрэ , бэйэтэ Таас Yрэх киhитэ , Сергей Симоновтан туоhулаhабын . 3 . Федеративнай сыhыаннаhыыларга , национальнай политика5а , государственнай - конфессиональнай сыhыаннаhыыларга , хоту дойду олохтоохторун пенсиянан хааччыйыыга , Россия хоту eттvнээ5и сирин - уотун оройуоннааhынна федеральнай сокуоннары тупсарыы . Ыччаты « хотоҥҥо симии » туһунан тыл иһиллэн ааста . Кырдьык , ыччаты билигин хотоҥҥо киллэрэр уустук . Биһиги Бүлүү аартыгар Кэҥкэмэҕэ 35 гаа сири ылан « Тымныыны чинчийэр полигон » диэни тэрийдибит . Онно тыа усулуобуйатыгар күн , тыал күүһүнэн элэктэриичэстибэни ылан , толору хааччыллыылаах дьиэ - уот туттан , саха сылгытын - сүөһүтүн иитэн олорууну холоон көрө сылдьабыт . Ыччат ону кэлэн көрүөн - истиэн , холонон көрүөн сөп . Улэбит сыала - соруга : cаха поэзиятыгар хаар уобараhа хайдах , ханнык ойуулуур - дьуhуннуур ньымалар комолорунэн арылларын ырытыы . Дьэ , холобур , быйылгы тутаах бириис - түөрт состоруулаах ( буору мэлийэр , бырысыап , охсор , от мунньар ) « Синтай » тыраахтары ылбыт Анна Спиридоновна , Николай Алексеевич Ушницкайдар быйыл иккиэн анаабыт курдук олохторун орто омурҕанын туолар бэлиэ сыллара эбит . Бириис сэртипикээтин бу күн туппут уоллара Олег Ушницкай : Кірсүґүүгэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов , бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Власов , Ил Түмэн Доруобуйа харыстабылыгар , социальнай кімүскэллээх , дьарыктаах буолуу кэмитиэтиттэн Елена Алексеева , үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирэ Николай Дегтярев , доруобуйа харыстабылын миниистирэ Александр Горохов , атын министиэристибэлэр салайааччылара кытыннылар . Мунньаҕы Идэлээхтэр сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтэлэ А . Ким - Кимэн ыытта . ~~- - Кыраҕыттан артыыс буолар ыра санаалаах этиҥ дуо ?~~ Бу күннэргэ Саха сиригэр 36 суһал көмө массыыната кэллэ . Массыыналар Арассыыйа уонна Саха өрөспүүбүлүкэтин бүддьүөтүттэн үбүлэнэн , барыта холбоон 14 мөл . тахса суумалаахтар . Саха сирэ Плющенко ± а бэлэ ± э - кімµс мэтээл Кулун тутар 23 кµнµгэр Дьокуускай куоракка " Саха сирин кыґыл кімµґэ " ААУо суруналыыстары ыІыран аатырбыт хаІкыґыт Евгений Плющенко ± а анаан оІорбут мэтээлин кірдірді . Маннык " норуот аатыттан " кыґыл кімµс мэтээли Евгений Плющенко ± а анаан - минээн оІорор туґунан быґаарыныыны спортсмен Ванкуверга кµрэхтэґиитигэр ча ± ылхайдык кыттыбытын намыґахтык сыаналаан , иккис миэстэ ± э тµґэрбиттэрин сібµлэспэккэ ылыммыттара . Онон Санкт - Петербург олохтоохторун кі ± µлээґиннэринэн уонна Саха сирэ кыттыґыытынан маннык µтµі дьыаланы оІорорго туруммуттара . Мэтээл тігµрµк оІоґуулаах , биир сирэйигэр хаІкыґыт ойууламмыт , атын іттµгэр : " Победителю Евгению Плющенко за непревзойденное мастерство от российского народа " диэн суруллубут . " Норуот мэтээлигэр " эскизтэри оІорууга конкурс биллэриллэн , Россия атын тэрилтэлэрин кытары " Саха сирин кыґыл кімµґэ " уонна " ЭПЛ - Даймонд " компаниялар кыттан финалга тахсыбыттара . Тµмµгэр " Саха сирин кыґыл кімµґэ " компания дизайІІа отделын начальнига Петр Федотов уонна Олимпийскай комитет бэрэстэбиитэлэ Наталья Кондратьева µлэлэрэ талыллан , сµрµн идеяларын биир гына холбоон мэтээлгэ тµґэрэргэ быґаарыллыбыта . Мэтээл ыйааґына бары олимпийскай мэтээллэр курдук 516 г , ол эрээри уратыта диэн чемпионнарга кімµс солотуулаах буолла ± ына , бу сырыыга 750 пробалаах ыраас кімµстэн кутулунна . Ыраас кімµстэн маннык мэтээли кутан чемпионнарга анаан туттарыы бу бастакы тµгэнэ буолбатах . 2002 с . Солт Лейк Сити Олимпиадатыгар иккис миэстэни ылбыт , эмиэ " сібі суохтук сыаналаммыт " Ирина Слуцкая ± а " За честную победу " диэн суруктаах 568 , 18 г мэтээли туттарбыттара . Ол эрээри бу тµгэІІэ мэтээли биир эрэ киґи оІорторон туттарбыт буолан , " норуот мэтээлэ " диэн ааттаммата ± а . Итиннэ сыґыаран , пресс - конференция кэмигэр эґиги биир киґиэхэ эрэ анал мэтээли оІордугут , кэлэр іттµгэр пьедесталга тахсыбатах чемпионнар бары " норуот мэтээлин " ыла сатыахтара , оччо ± о хайыыгыт диэн " Саха сирин кыґыл кімµґэ " компания салалтатыттан ыйытыыга , бу биир эрэ ураты тµгэн буоларын эттилэр . То ± о диэтэххэ , спортсмен эрэ бары туораттан мэтээл ылара кіІµллэммэт . Евгений Плющенко бу да мэтээлин ылар дуу , ылбат дуу диэн боппуруос туруон сіп диэн саба ± алыыллар . То ± о диэтэххэ , спортсмен мэтээли ылар тµгэнигэр Аан дойдутаа ± ы хаІкы федерациятын салалтатын бэйэтигэр утары туруоруон уонна судьуйалыыр система µлэтин саарбахтыырга тірµіт µіскэтиэн сіп . Ол эрээри , ханнык да тµгэІІэ биґиги дьоммут µтµі быґыылара , ураты на ± араадалара сыаналаныа , уос номо ± о буолуо . БилиІІитэ спортсмен ата ± ар эчэйиини ылан , тобугар эпэрээссийэ оІорторорго бэлэмнэнэр , ол гынан баран Сочига ыытыллар кµрэхтэґиигэ хайаан да кыттарга эрэннэрэр . Оттон бу на ± араада чемпиоІІа муус устар 4 кµнµгэр Санкт - Петербурга туттарыллыа . Ол иннинэ мэтээл кулун тутар 27 кµнµгэр Орджоникидзе уулуссатыгар баар " Золото Якутии " ма ± аґыыІІа , онтон кулун тутар 28 кµнµгэр Теплай кµілгэ баар хаІкылыыр сиргэ кірдірµµгэ туруоруллуо . Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриитэ . Бэс ыйын 9 күнүгэр парламент наукаҕа , үөрэххэ , культураҕа уонна сонуну тарҕатар ситимнэргэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева араас улуустартан уонна куораттан сылдьар үөрэх кыһаларын салайааччыларын кытта көрүстэ . Кини кэнники кэмҥэ Саха сирин парламена наукаҕа , үөрэххэ , культураҕа уонна сонуну тарҕатар ситимнэргэ ханнык аналлаах сокуоннар барыллара көрүллэллэрин , оскуолаҕа сыһыаннаах сүрүн соруктарта - сокуоннарга туох уларыыйылар тахсаары туралларын көрсүүһүгэ кэлбит дьоҥҥо сиһилии билиһиннэрдэ . Үөрэх салайааччылара мунаахсыйбыт боппуруостарын , тустаах кыһалҕаларын норуот дьокутаатыттан ирэ - хоро ыйыталастылар . Бэрэсидьиэн Е . Борисов : « Бу боппуруос быһаарыллыан иннинэ тарыыбы намтатыы туһунан бары кэпсэтии баҕа санаа таһымынан хаалыаҕа » , - диэн түмүктээтэ . Е . Борисов тыл этэригэр Илиҥҥи энерготиһиги дойду биир кэлим тиһигэр холбуурга өрөспүүбүлүкэ быһаччы этиилэрдээх диэтэ . Ол курдук , билигин тутуллан бүтэн эрэр « Сунтаар - Өлүөхүмэ » уот тиһигэ Саха сирин арҕаа өттүн энергооройуонун Иркутскай уобалас эниэргийэтин тиһигин кытта холбуур кыаҕы биэрэр . 1930 с . Г . У . Эргис Саха АССР Киин Ситэриилээх комитетын иһинэн П . А . Ойуунускай председателлээх саҥа алфавит комитетын учуонай секретарынан ананар . Биллэн турар , бу эдэр киһи үөрэх үлэһитэ буола үүммүтүн бэлиэтээһин курдук көрүөххэ сөп . Өссө 1922 с . от ыйын 22 күнүгэр Баку куоракка түүрк омуктар үөрэхтээхтэрэ латынныы сурукка олоҕурбут саҥа алфавиты айарга комитет тэрийбиттэрэ . Оттон 1924 с . бэс ыйын 27 күнүгэр Азербайджан КСК латынныы алфавит государственнай сурук быһыытынан билиниллибитэ . Түүр омуктарга латынныы алфавит олохтоноругар С . А . Новгородов айбыт алфавита төрүт төһүү буолбута . Түүрдэртэн бастакынан саха омук С . А . Новгородов үтүөтүнэн латынныы суруктаммыта уонна 1917 с . « Сахалыы сурук - бичик » диэн кинигэ Дьокуускай куоракка тахсыбыта . Онтон 1922 уонна 1923 с . саҥа сахалыы букварь « Бастааҥҥы сурук - бичик » оскуолаҕа үөрэтэргэ ананыллан тахсыбыттара . 1924 с . С . А . Новгородов суруга дьиҥнээхтик государственнай суругунан биллэриллибитэ . 20 - с сыллар усталарыгар сахалыы хаһыаттар , сурунааллар , итиэннэ кинигэлэр киэҥник бэчээттэнэн тахсыбыттара . Оттон ылыныллыбыт сурук - бичик ( буукубалар бэлиэлэрэ , тыллары сурукка киллэриини сүрүннүүр быраабылалар , сурук бэлиэлэрэ ) бары өттүнэн олох хаамыытыгар сөп түбэһиннэрэн , улам тупсарыллан испиттэрэ . КіІµл тустуу Саха сиригэр бастакы нµімэрдээх спорт кірµІэ буоларын саха дьоно бука мэлдьэспэт буолуохтаахтар . Бу кірµІ республикабытыгар ааспыт µйэ 50 - с сылларыттан сайдан , сµµрбэттэн эрэ тахса сыл иґигэр спортивнай чыпчаалга тахсыбытын номнуо история буолбут тµгэннэр кірдірін тураллар . Кэнники 90 - с сыллартан са ± алаан республика тустууга салалтата , тренердэр µрдµк кылаастаах тустууктар республика иґиттэн тахсалларыгар балайда µлэни ыыттылар диэххэ сіп . Кэккэ , киґи мыыммат ситиґиилэрэ суох буолбатахтар . Ба ± ар сорохтор : " Ханна баалларый кыайыыларбыт , олимпийскай мэтээллэрбит ? " - - диэххит . Ол эрээри мин бу ыйытыыга бэйэм кірµµлэрбин билиґиннэриэхпин ба ± арабын . Салгыы » Бэҕэһээ Өлөөҥҥө икки этээстээх дьиэ умайда . Баһаар кэмигэр сэттэ киһини умайа турар дьиэ иһиттэн уоттан күрэттилэр . Хойутаан биллэрэннэр , уот турбут сирэ сиэртибэлээх буолла . Араас ыарахан туруктаах балыыһаҕа киирбит дьонтон , 2010 сыллаах төрүөх оҕо тута аара суолга өллө . Улуустарга бу күннэргэ эмиэ үлэ дьаарбаІкалара , аґаҕас аан күннэрэ , сэминээрдэр , о . д . а . ыытылла тураллар . Сиґилии СЈ Дьарыктаах буолууга кэмитиэтин саайтыгар ( www . zansakha . ru ) билсиэххитин сіп . ( Олоххо буолбут чахчынан суруллубут кэпсээн ) ( Салгыыта . Иннин " Саха сирэ " 29 № - гэр аах . ) Уорбаланааччы быґыытынан тутуллубут Попов бастакы доппуруоска кини чиэґинэйдик µлэлээбитин , ону туоґулуур докумуоннар барыта баалларын бигэргэтэ сатаата . Сµµс да ревизия ыытаІІыт , итинтэн атыны дакаастыаххыт суо ± а диэн бэрт эрэллээхтик туттан олордо . Кырдьык , силиэдэбэтэл Софронов уорбаланааччы ити бигэргэтиитин бакаа тугунан да утарар кыа ± а суох . Кинини ыраас мууска таґаарарыгар , энчирийбэт дакаастабыллары булуохтаа ± ын бэркэ диэн билэр . Ол иґин бэйэтигэр туох баарын арыйарга ыксаабат . Салгыы » - Диэн . Оннук киинэни уһуларым буоллар , пахай фестивалларынан барбытым быданнаабыт буолуо этэ . Ол биир күннээҕи кыһалҕабын толунаары , үйэ саас тухары норуотум аатын алдьатыам дуо ? Мин хаһан да оннук киинэни уһулуом суоҕа . Саҥа кэлбит сыл , үгэс курдук , сыана үрдээһининэн аан бастаан биллэр . Бу да сыл оннук буолла . Сонун ситимнэрэ кэпсээбиттэринэн , Саха сиригэр үүт уонна тоҥ балык сыаната биллэ үрдээбит . Соторутааҕыта ынах арыыта уонна хаппыыста сыаналара үрдээбиттэрин биһиги саайпытыгар кэпсээн турардаахпыт . Арассыыйа бэрэсидьиэнин Уһук Илиннээҕи федеральнай уокуругун боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Виктор Ишаев бэйэтин үлэһиттэригэр тоҕо биһиги эрэгийиэммитигэр сыана туохха барытыгар үрдүүрүн чуолкайдыылларыгар уонна быһааралларыгар сорудахтаата . Былыр - былыргыттан саха эр киґитигэр арааннаах аартыктар ааннарын арыйбыт арахсыспат аргыґынан , олоІхо дойдутун уйаара - кэйээрэ кістµбэт устатын - туоратын сыыйар урааннаах уґун суолун эрэллээх до ± орунан ат кілі барахсан буолар . Онон ібµгэлэрбит аттарын таІара табатын курдук киэргэтэллэрэ . Саха уустарын уран тарбахтарыттан хайдахтаах курдук кэрэ - нарын кімµс , алтан , тимир µµннэр , тэґииннэр , иІэґэлэр , ыІыырдар тахсыбыттарай ! Бу ат сэбиттэн - сэбиргэлиттэн ыІыыр айанньыттар суол тухары арахсыспат аргыстара этэ - кµнµс ыІыыртан тµспэттэрэ , тµµн сыттанан утуйаллара … СаІа дьыл иннинэ дойдубар , Таатта ± а , сылдьан убайбын уус , норуот маастара Федор Чярини кірсµбµтµм . Куолубутунан , былыргы кэм , гражданскай сэрии туґунан тимэхпит сіллін сэґэргэспиппит . Кэпсэтии сыыйа Баайа ± аттан µрµІнэргэ сылдьыбыт дьоІІо тиийбитэ . Ол олорон убайым : " Миэхэ µрµІ хамандыыра Сэмэнэп ыІыыра баар ээ " , - диэн саайда . Соґуйан ойон турдум . " Ханна баарый ? Кірдір ? ! " - диэн киґибин µµйэ - хаайа тутан ууга - уокка тµґэрдим . Мэктиэтигэр , бу да киэґэ , тоІ турар дьиэ ± э биитэр , уота суох ампаарга кірі барыах курдук буоллум . Онуоха : " Манна суох , Ытык Кµілгэ , дьиэбэр баар . Кэлэн кіріір ээ " , - диэн хардаран халлаантан сиргэ тµґэрдэ … Ол кэмтэн ыла бириэмэ булан хайаан да Ытык Кµілгэ сылдьан , Гаврил Леонидович Семенов ыІыырын кірµіхтээхпин диэн санаа ійбір хам хатаммыта . * * * Бу Г . Л . Семенов диэн кимий , туох киґиний ? Кини уруккута Байа ± антай улууґун киинэ I Игидэй нэґилиэгэр ( билиІІинэн Таатта улууґун Баайа ± ата ) 1896 сыллаахха кµн сирин кірбµт . А ± ата Леонид Николаевич - Саха сиригэр сыылка ± а кэлбит народник , идэтинэн учуутал киґи . Эґэтэ Кавказка Шамиль хамсааґыныгар кыттыґан Сибииргэ утаарыллыбыт осетин µґµ . Оттон ийэтэ Агриппина Иннокентьевна - Баайа ± а таІаратын дьиэтин а ± абыытын кыыґа . Ийэтинэн тірµттэрин туґунан билигин таарыйбаппыт кэлин сиґилии сэґэргиэхпит . Тіріппµттэрэ 1895 сыллаахха холбоспуттар . Улахан уоллара Гаврил Леонидович - Дьокуускайдаа ± ы народнай училищены уонна икки сыллаах педагогическай курсу бµтэрбит учуутал . Ол эрээри кини µірэх кэнниттэн тута , 1915 сыллаахха I аан дойду сэриитигэр ыІырыллыбыта . 1918 сыллаахха ууну - уоту ортотунан ааспыт , биир Георгиевскай кириэстээх , сорох чинчийээччилэр суруйалларынан прапорщик чыыннаах , Јктііп революциятын кімµскээн сэриилэспит эр бэрдэ дойдутугар эргиллибитэ . 1918 - 1921 сылларга тіріібµт Баайа ± атыгар И . И . Маслов аатынан начальнай училище ± а учууталынан , сэбиэдиссэйинэн µлэлиир . Араас контрреволюционнай саагыбардары арыйыы ухханыгар инитэ Иннокентийы чекалар ыталлар . Аны бииргэ алтыґар дьоно учууталлар - Петр Оросин , Афанасий Говоров , Михаил Слепцов - Отоороп µрµІнэр биир салайааччыларыгар кубулуйаллар … Урукку ыраахтаа ± ы армиятын прапорщига µрµІнэр народнай армияларын хотугу холбоґугар рота командира буолар … Киллэм , Никольскай сэриилэригэр кыттан кыл мµччµ тыыннаах ордор … Ол сылдьан µрµІнэргэ биэлсэрдиир Лидия Гаврильевна Петрова диэн бэйэтиттэн а ± а дьахтары кэргэн ылар … Кириэс - Халдьаайыга бµгэн сытан баран Пепеляев генералтан арахсыбыт А . Говоров , П . Оросин баґылыктаах саха интеллигеннэрин кытта сэбиэскэй былааска бэринэн амнистияланар . Баайа ± а , Кириэс - Халдьаайы оскуолаларыгар 1932 сыллаахха диэри учууталлыыр . Биллииллээх суруналыыс Дмитрий Кустуров суруйарынан , Кириэс - Халдьаайыга оскуола туттарар , бастакы холкуостары тэрийсэр . Кэргэниттэн арахсан , Анна Васильевна диэн олохтоох дьахтары кэргэн ылан Сахасталина уонна Гаврил диэн икки о ± олонор . Кэлин , 1938 сыллаахха тутуллуор диэри , Кириэс - Халдьаайыга баар " Дальстрой " пордун начальнигынан µлэлиир . Репрессияланан уон сыл хаайыы сорун - муІун билэр , онно урукку кыґыл командующай Карл Байкаловтыын биир камера ± а тµбэґэр … 1949 сыллаахха Красноярскай кыраайга сыылка ± а ыытыллар … 1972 сыллаахха ол дойдуга Дзержинскэй совхозка олорон ілір . * * * " СаІа дьылга туох баар ба ± а санаалар туолар аналлаахтар " , - диэн µірэтэллэр омук остуоруйалара . Ол кэриэтэ СаІа дьыллаа ± ы ірібµллэр кэннилэриттэн Дьокуускайдаан иґэн Ытык Кµілгэ хонон ааспытым . Тута телефонунан убайбын Федор Ивановиґы булан , болдьоґон баран , а ± ыйахта µктэнэн тиийбитим . Кыратык кэпсэппэхтии тµґээт , киґим таґырдьаттан ыІыырын кіті ± ін киллэрэн иннибэр ууран биэрдэ . Тула холоруктуу тµспµппµн кірін мµчµІнµµ - мµчµІнµµ : " Кыратык тохтоо , ирэ тµстµн " , - диэтэ . Дэбдэтинэ со ± ус этиннэхпинэ , былыргы ыІыырдары тыа , куорат музейдарыгар , ыалга да син тµбэґэн кірµтэлээбит урааІхайбын . Бу ыІыыр - соччо улахана суох , иннэ - кэннэ µрµІ кімµс , тайах тµµтэ хааламмыт тирии олбохтоох , сылгы тібіті майгыннатан оІоґуллубут алтан хоІсуоччулаах . Сирэйэ ду ± атыІы быґыылаах , нууччалыы - сахалыы хабааннаах булкаас оґуордаах , ол маґы санатар эриллэ ± эс ортотугар кириэс ойуулаах . Итиэннэ , ду ± алыы " священника Иннокентия Гавриловича Неустроева " уонна аллараа іттµлэригэр " 1887 " уонна " 15 мая " диэн суруктардаах . ХоІсуоччутугар " М . Т . " диэн инициал быґыллыбыт . Ону , бука , Баайа ± а аатырбыт ууґа Михаил Тордуин инициала буолуо диэн саба ± алаатыбыт . * * * Ол аата бу ыІыыр , " уол о ± о биир кµн ат уор ± атыгар , иккис кµн ірі ± ітµгэр " диэн іс хоґоонугар этиллэринии , тµґµµлээх - тахсыылаах дьыл ± аламмыт , Гаврил Леонидович Семеновка эґэтиттэн И . Г . Неустроевтан тиксибит буолла ± а … Иннокентий Гаврильевич , баайа ± алар ааттыылларынан Лэгэнтэй а ± абыыт , ХаІалас улууґун Німµгµ нэґилиэгиттэн тірµттээх . А ± ата Гаврил Неустроев - Саха сирин губернаторын канцеляриятын чиновнига . Ийэтэ - саха номоххо киирбит кэрэ куота Ґчµгэй Буйустуур . Ийэлэринэн таайдара - аатырбыт Табысхаан кулуба . Кыраайы µірэтээччи Татьяна Андросова суруйарынан , Лэгэнтэй а ± абыыт сахалартан биир бастакы µрдµк µірэхтэммит народник - революционер Константин Урсиктан уонна Бµлµµ оскуолатын тірµттээбит Митрофантан а ± а , убайдара эбит . Иннокентий Гаврильевич Баайа ± а таІаратын дьиэтигэр а ± абыыттыырын таґынан , 1870 сыллаахха аґыллыбыт Байа ± антай оскуолатын бастакы учууталынан µлэлээбит . Ол сылдьан 1875 сыллаахха туруорсан уонна нэґилиэнньэттэн сиэртибэ хомуйан саІа оскуола дьиэтин туттарбыт . Кини Баайа ± а оскуолатыгар 1882 сыллаахха диэри учууталлаабыта биллэр . Јссі бу ыІыырга сыґыаннаах маннык кэрэхсэбиллээх кэпсээн баар . Амма Аччыгыйа 1936 сыллаахха суруйбут " СынньалаІІа " диэн сэґэннээх . Бу айымньы иґигэр " Ґін " диэн кэпсээн киирэ сылдьар . КэпсээІІэ гражданскай сэрии кэминээ ± и тµбэлтэ ойууланар . Онно кыґыллар тігµрµктээґиннэриттэн икки аттаах киґи - Семенов полковник уонна Наташа биэлсэр кµрээн иґэн тµбэґэллэр . Полковник ата таптаран тута , бэйэтэ кыґыл байыастыын хапсыґыыга ілір . Оттон Наташаны кыґыллар ситэн билиэн туталлар . Оччотоо ± у кэми билэр дьон Амма Аччыгыйа бу сюжеты Никольскайга буолбут кыргыґыы тµгэниттэн ылбыт буолуохтаах диэн сэрэйэллэрэ µґµ . Кырдьык , Никольскай кыргыґыытыгар манна майгынныыр тµбэлтэ буолбут . Ону " Илин " сурунаал 2004 сыллаа ± ы 5 - с № - гэр , Иван Павлов - Мойоорус диэн µрµІнэргэ сылдьыбыт киґи туґунан , Лігінтій Сото таґаартарбыт ахтыытыттан булуохха сіп . Онно туох суруллубутунан биэрэбин : " Биирдэ тыас у ± араабытыгар кірбµтэ - тэйиччи турар дьиэ кэнниттэн муус - маІан халаатынан , тура ± ас аты мииммитинэн Лиидэ луохтуур ойутан тахсан кыґылларга уун - утары ыстаннарбыт . Ыталлара тохтообут , бэринэ иґэр диэбиттэрэ буолуо , ба ± ар . Эмискэ Лиидэ хойуу талах турарыгар туора ыстаннарбыт . Тилэх баттаґа Семенов кітµтэн тахсыбытын атын умса ыппыттар , киґитэ ыраах эґиллэн хаалбыт . Онуоха Лиидэ луохтуур талах кµлµгµттэн ойутан тахсаат , Семеновка , сµµрдэн кэлбит . Семенов туран ат самыытыгар олоро тµспµт да , били хойуу талахха сµµрдэн тиийээт , µрµйэ сытарынан дьылыс гынан сµтэн хаалбыттар . Бастаан бары туох буолбутун ійдіібітіхтір . Кэлин ону : " Арай луохтуур атын тµІнэри ыппыт буоллуннар , Семенов тіннін кэлэн луохтууру ылыа этэ дуо ? " - диэн міккµґэллэрэ µґµ . Семенов Намтан кімі кірдіґі барда дэспиттэр " . Ба ± ар бу ыІыыр ол былдьаґыктаах кэмІэ баара буолаарай ? ! Онон - манан хомуллубут ыІыыр сырыыны - айаны сылдьыбыт бадахтаах … Туомтуу тардыы Итиэннэ , кэлин тиґэ ± эр бу ыІыыр хайдах Федор ЧяриІІэ тµбэстэ ? Хардата судургу - бу ыІыыры кини тіріппµттэригэр Анна Афанасьевна уонна Иван Семенович Чяриннэргэ аймахтара Лидия Гаврильевна Петроваттан тиксибит . Чопчулаатахха , ийэтэ Аана кыыс эрдэ ± инээ ± и араспаанньата - Слепцова диэн , Баайа ± а баай Слепцовтарын чугас уруулара эбит . Оттон Лидия Гаврильевна бастакы эринэн Петрова буолбут , дьиІэ - Слепцова . Онон кырдьар сааґыгар о ± ото - уруута суох хаалбыт Илиидийэ эмээхсин , аймахтарынан кэрийэн дьукаах олорбута буолан , ыалдьытымсах , уруумсах , алама ± ай , " бандьыыт этиІ " диэн туораппат аймахтарыгар Чээриттэргэ µгµстэ сылдьара - хоноро . Бука , ол иґин да ± аны , сэбиэскэй былааска тібітµн тіІкіппітіх Лидия Гаврильевна Петрова кэнэ ± эс кэриэс - хомуруос гынныннар диэн , бу эдэр сааґын тµрбµіннээх тµгэннэрин уонна тапталын санатар ыІыыры бу ыалга бэлэхтээтэ ± э … Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . Былыргы хаартыскалар Таатта улууґун Баайа ± а нэґилиэгин музейыттан туґанылыннылар . Ытык Кµіл - Дьокуускай . Ыраахтаа ± ылаах Россия оннугар Сэбиэскэй Сойууґу µіскэппит ааспыт µйэ сµµрбэґис сыллара киґи тілкітµнэн эрэ буолуо дуо , бµтµн біліх дьон , ону ааґан бµтµн норуоттар дьыл ± аларынан талбыттарынан хабылык хапсаллара , мохсуо бырахсаллара кистэл буолбатах . Ол холорукка сірінін , киґи барахсан хаґан да µійбэтэх - ахтыбатах тµбэлтэтигэр тµбэґэрэ - бµгµн уруйдаабытын сарсыныгар урусхаллыыра , бµгµІІµ аллар атаґын сарсыІІытыгар саанан тириирэ оччотоо ± у олох тыйыс кырдьыга этэ … Холобура , аатырбыт Махно бµгµн - кыґыллар диэки , сарсыІІытыгар - барыларын утары кыргыґара . Оттон Башкирия ревкомун бэрэссэдээтэлэ Заки Валидов бассабыыктартан басмачтарга кµрээбитэ . Сахаларга да маннык дьыл ± алаах дьоннор а ± ыйа ± а суохтар . Кинилэртэн биир ча ± ылхайдара Михаил Константинович Артемьев буолар . Кини бутуурдаах оло ± о сэбиэскэй да кэмІэ , билигин да ± аны дьон - сэргэ бол ± омтотун тардар . Салгыы » Полпред Саха Республикатын президиэнигэр , Камчатскай , Приморскай , Хабаровскай кыраайдар , ону тэҥэ Амур , Магадан , Сахалин , Еврейскай автономнай уонна Чукотскай уобаластар губернатордарыгар тэрилтэлэргэ , нэһилиэнньэҕэ манна туһуламмыт үлэни тэрийэргэ эттэ . - Ґс сылга биирдэ айан тілібүрүн эмиэ туґаныахтарын сіп . Онтуларын , биллэн турар , үірэнэр оҕолоругар аныыллар . Туох кімі , чэпчэтии баар буолуохтааҕын барытын « колдоговорга » ырылыччы суруйа сылдьабыт . Кэпэрэтииппит 45 үлэґиттээх . Итинтэн 20 - тэ - сүіґү кірүүтүгэр , 15 киґи тиэхиньикэҕэ , тыраахтарга сыґыаннаах . АПК идэлээхтэрин сойууґугар баарбыт . Хамнас 1 % - на профусунуоска барар . Ол үп 60 бырыґыана бэйэбитигэр хаалар . Сыллата үлэґит быраабын эбэ - тупсара сатыыбыт . Тыа хаґаайыстыбатын , Кырдьаҕастар күннэригэр сіп түбэґиннэрэ бэтэрээннэрбитигэр , кырдьаҕас үлэґиттэрбитигэр булгуччу ас нобуорунан күндүлээн тэйэбит . Ууларын - мастарын тиэнэллэригэр икки сырыытыгар 20 % чэпчэтии кірібүт . Оттон кэпэрэтиип чилиэннэригэр үс сырыы босхо оІоґуллар . Билбэти - иим , ити да буоллар , үлэбит уустугун иґин буоллаҕа , баҕаран туран кэлээччи суоҕун тэІэ . Арай сайын эбиллэллэр . Кытыл - Дьурааҕа уу таһыма 1626 см , 39 кэтэх дьиэ , 1 муниципальнай олорор дьиэ , дьаһалта , трансформаторнай подстанция , биэс хочуолунай , дьыссаат , килиэп оҥорор сыах , оскуола спордун саалата , кулууп ууга былдьанна . 125 киһи , 20 оҕо халлаан анныгар хаала сырыттылар . Киэһээ 10 чааска ( 19 . 05 . 2010 ) уу түспүт . Оттон Чкаловка 20 олорор дьиэ , ДЭС , СХПК гарааһа ууга барда . Уу таһыма саҥа туһэн эрэр . Тойон Арыыга 32 дьиэ , ОДьХ хочуолунайа , оскуола - саад , СДК тутууларыгар уу киирдэ . Билигин уу түһэн эрэр диэн этэллэр . 2009 сыл от ыйыгар киирбит булт уонна булт ресурсаларын харыстаа ´ ы ² ² а ту ´ уламмыт сокуо ² ² а уонна быраабылаларга уларытыылары киллэрии ирдэнэр . Бу ту ´ унан бэс ыйын 25 күнүгэр Дьокуускайга буолбут Дойду айылҕа ресурсаларын уонна экологиятын министиэристибэтин к ³ ´ ³ рүүлээх мунньаҕар кэпсэттилэр . Ґіґэ этиллибиккэ оло ± уран , бары нэґилиэнньэни уонна оройуоннар баґылыктарын сомо ± олоґууга , оттон парламеІІа киирбит депутааттары быыбардааччыларыгар биир тэІник сыґыаннаґалларыгар ыІырыам этэ . Дьокуускай куорат Республикатаа ± ы 2 № - дээх балыыґатыгар - суґал медицинскэй кімі киинигэр нуучча улуу поэтыгар Александр ПушкиІІа анаммыт бэртээхэй холлаахтар . Бу холга балыыґа бырааґынньыкка , бэлиэ дааталарга аныыр тэрээґиннэрэ ураты интэриэґинэйдик ыытыллаллара µгэскэ кубулуйда . ТэрээґиІІэ балыыґа µлэґиттэрэ , ыарыґахтар да кыттыахтарын сіп . Соторутаа ± ыта неврология отделениетын µлэґиттэрэ Н . В . Гоголь тіріібµтэ 200 сылынан , классик " Мертвые души " айымньытыттан быґа тардыыны кірдірдµлэр . Кірііччµлэргэ врач - невролог Светлана Ферапонтовна Задонская суруйааччы оло ± ун , айар µлэтин туґунан кэпсээтэ . Салгыы айымньыттан быґа тардыыны отделение µлэґиттэрэ врач - невролог Татьяна Кимовна Давыдова , врач - интерн Артем Науменко толордулар , медсиэстэрэ Светлана Папина поэматтан быґа тардыыны аахта , украинскайдыы ырыаны ыстаарсай медсиэстэрэ Людмила Соловьева уо . д . а . толордулар . Маныаха тэрээґиІІэ кыттыбыт дьон кістµµмнэрэ , кыракый сценаны киэргэтиилэрэ кірііччµнµ іссі итэ ± эттэ , тарта . Артыыстар оонньоон бµппµттэрин кэннэ , кірііччµлэр тар ± аспакка балачча уґуннук ытыстарын таґыннылар , махтал тыллары анаатылар . Тэрийэр методическай µлэ ± э кылаабынай бырааґы солбуйааччы Ольга Викторовна Татаринова балыыґа ± а сытар ыарыґахтары маннык ньыманан , ол эбэтэр эмэ суох эмтээґин , тµргэнник µтµірдэргэ тирэх буоларын бэлиэтээтэ . Сардаана БАСНАЕВА Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . Саха сиригэр сорох өттүгэр сарсыарданан салгын температурата - 60 ° кыраадыска тиийэ сыґар . Бэҕэґээ ЈймікііІІі - 58 , 6 кыраадыс этэ . Бүгүн өрөспүүбүлүкэ түірт сиригэр - 57 … - 58 ° кыраадыс буолла . Бүгүн саамай намыґах температураны Агаякан біґүілэк станцията кірдірді . Кинини мэлдьи астына , бэркиґии кірірµм . Мин эрэ буолуо дуо элбэх киґи : бииргэ µлэлээччилэрэ , араас салайааччылар , дьоно - сэргэтэ . Истэр былаґын тухары кини сырыыга - айаІІа , µлэ ± э - хамнаска , уґуга биллибэт тµбµккэ тµґэ сылдьар буолара . Бастаан билсэн барбытым , бар дьоно Лааґарап диэн ааттыыр киґилэрэ , Дмитрий Петрович Лазарев , кырдьык да ± аны , µйэлээх сааґыгар µлэттэн иллэІсийбэтэх , ураты сэмэй майгылаах уонна биир киґи оло ± ор балачча элбэ ± и билбит - кірбµт ытык - мааны кырдьа ± ас буолан испитэ . ДьиІэ , кини кістір дьµґµнµгэр баппат саастаах буолуо дии саныыр этим . Биґиги ортобутугар , тіґі да ± аны пенсия ± а та ± ысталлар , эдэр эрчимнэрин ыґыктыбакка , ірµкµйэр µлэ µіґµгэр сылдьар сааґырбыт дьон баар буолааччылар . Ол эрээри , оччолорго Миитэрэй о ± онньор 75 сааґын туолар сура ± ын уонна кини дьірµ пенсиялана да илигин истэн баран , улаханнык соґуйбутум . Ґлэ барахсан кырдьыы кырыыґын кыйдыыр диэн итинниги этэн эрдэхтэрэ . Урукку Боотуруускай улууґун Хопто ± о нэґилиэгин дьадаІы ыалын о ± ото Миитэрэй адьас кыратыгар тулаайах хаалан , µгµстэр курдук суорума суолланыан , Улуу Октябрь сардаІалаах кµнэ а ± албыт кіІµл оло ± о быыґаабыта . 1921 сыллаахха начальнай оскуола ± а киирэн , билии - кірµµ аартыгын батыґар суолун са ± алаабыта . Ол суол кинини Дьокуускайга орто оскуола , АлдаІІа хайа техникумун , Москва ± а редакционнай издательскай техникум сэргэх , сырдык боруоктарын атыллаппыта . Москва ± а , µірэнэ - µірэнэ , Саха госиздатын отделениетын штаты таґынан корректорынан µлэлээн , тіріібµт тірµт тылынан бастакы кинигэлэр кµн сырдыгын кірµµлэрин биир туоґутунан буолбута . Кэлин штатнай корректорынан уонна техническэй редакторынан ананан µлэлээбит сылларыгар саха бастакы литератордарын , интеллигенциятын биллиилээх бэрэстэбиитэллэрин сорохторун кытта табаарыстаспыта , до ± ордоспута . Ити кэмІэ кини П . А . Ойуунускайы кытта билсибитэ . Садово - Спасская уулусса 16 № - гэр Платон Алексеевичтаа ± ы кытта іссі биир дьиэ ± э олоро сылдьыбыта . Саха советскай литературатын тірµттээччи туґунан " Умнуллубат кэрэ киґи " диэн бэрт сонун ахтыыны Ойуунускай тіріібµтэ 90 сылын туолар µбµлµійµн кірсі оройуонун " СаІа олох " хаґыатыгар бэчээттэппитэ . Онно Ойуунускай квартиратыгар сылдьыыларын , саха ыччатын тµмсµµлэригэр Ем . Ярославскайы , Г . Петровскайы , Ф . Кону , Э . Пекарскайы , И . Строду , Е . Курашову , М . Аммосовы , С . Аржакову , И . Бараховы уо . д . а . кірір , кинилэр тыл этэллэрин истэр дьолломмутун , Ойуунускай кандидатскай диссертациятын кімµскээґинигэр баарын , ону ааґан ол малааґыныгар ыІырыллан сылдьыбытын тустарынан уо . д . а . истиІ - иґирэх тылларынан ахтыбыта . Платон Алексеевич 1937 сылга тахсыахтаах 6 томнаах айымньыларын хомуурунньугун бэчээттээґиІІэ техническэй редактор быґыытынан µлэлэспитин , кэлин ол наборун матрицаларга тµґэртэрбитин , онтон оригиналларын итиэннэ оттискаларын Москва ± а Киин архыыпка опись оІорон туттарбытын туґунан эмиэ долгутуулаахтык суруйбута . 1939 сыллаахха Саха госиздатын Москватаа ± ы отделениета сабыллыбытынан сибээстээн , дойдутугар эргиллибитэ . Кэлэн " Кыым " хаґыакка выпускающайынан µлэлээбитэ . Сотору кэминэн тіріібµт оройуонугар тахсан учууталлаабыта . Сэрии са ± аламмыт сылыгар армия ± а ыІырыллан илиІІи кыраныысса ± а сулууспалаабыта . 1943 сыллаахха доруобуйатын туруга мілтіін , саллаат оло ± уттан босхолонон дойдутугар эргиллэн , эмиэ учууталлаабытынан барбыта . Ити сылларга Дмитрий Петрович олоІхону тылтан суруйан хаалларыыга µлэлэспитэ . Сэрии са ± аланыан эрэ иннинэ Тыл уонна культура институтун боломуочунайын быґыытынан олоІхо тµмµллµбµт ( своднай ) тексин оІорууга кыттыбыта . Кини биир дойдулаа ± а , биллиилээх олоІхоґут И . Г . Теплоухов тылыттан " Иэйэхсит сиэнэ Эриэн таба аттаах Эрэбил Бэргэн " олоІхону суруйан барбыта . Онтукаларын 1945 сылга эрэ ситэрбиттэрэ . Айымньыны биллиилээх фольклорист Г . У . Эргискэ кірдірбµтэ , ол рукопиґа НА СО Саха сиринээ ± и филиалын архыыбыгар туттарыллыбыта . 1980 сыллаахха филиал научнай сотруднига Н . В . Емельянов Москва ± а " Наука " издательство ± а таґаартарбыт " Сюжеты якутских олонхо " кинигэтигэр ити µлэ 56 - с сюжетынан киллэриллибитэ . Эт илиинэн суруйуох диэтэххэ , дьэ , балачча µлэ - 11 . 656 стихотворнай строка . Бэйэтэ билинэринэн , онтукатын µс тігµл тіхтірµйэн устубута µґµ . Оло ± ун кэнники 40 - ча сылын Дмитрий Петрович суол µлэтин кытта быстыспаттык сибээстээбитэ . Ити сыллар усталарыгар оройуонугар суол отделын дэґээтинньигинэн , суол учаастагын начальнигынан , маастарынан µлэлээн , µгµстµк утуйар уутун умнан , тоІон - хатан ат , кілµіґэ µрдµгэр , µгµстµк сатыы айаннаабытын аа ± ан сиппэккин . 70 - ча саастаах кырдьа ± ас коляскалаах " Юпитер " мотоциклынан хайдахтаах да ± аны ардахтан , бадараантан иІнибэккэ санаабыт сиригэр тиийэрин , ыкса кµґµн , инньэ алтынньы бµтµір диэри онтукатын µрдµгэр айанныырын онноо ± ор мотоцикл уруулун чахчы баґылаабыт ааттаах эр бэртэрэ сі ± ін , саллан кэпсииллэрин элбэхтэ истибит суолум . СаІа атыыласпыт мотоциклынан со ± отох биир сайын иґигэр уонтан тахса тыґыынча километры сµµрдµбµтµн кірін , итэ ± эйэн турардаахпын . Миитэрэй кырдьа ± ас учаастага , кини кірір - истэр суола мэлдьи санаа хоту дэхсилэммит , буом сирдэрин буора астарыллыбыт , кыара ± ас - кыбычыын ітті кэІэтиллибит буолара . Онуоха µірэнэн хаалан , кэлин хайдах эрэ буолар буолуохтаа ± ын курдук санааччы элбэх этэ . О ± онньор " буочарын " тааґа - кума ± а суох сирдээх - уоттаах оройуон суоппардара эндэппэккэ билээччилэр : " Лааґарап о ± онньор суола - сымыыт тікµнµйэр суола " , - дэґээччилэр . Билигин Чурапчыттан ДириІинэн со ± уруу нэґилиэктэргэ тахcар суол оІоґуута µгµс айдаана суох быґаарыллар буолбута ыраатта . Кэлин кини бэркэ сыралаґан аны оройуон хоту іттµн диэки - Уґун Кµіл , КилэІки біґµілэктэринэн Арыылаахха диэри 70 километрдаах бэртээхэй суолу оІорторбута . КµґµІІµттэн дьону таґар автобус сырыытыгар суол аґа ± ас буолара . Миитэрэй кырдьа ± ас бэйэтинэн сылдьан сопхуостар , тэрилтэлэр салалталарыгар тылын ылыннаран , техниканы туруоран , уу тохтуур сирдэригэр таас да ± аны , мас да ± аны турбалары олордон , сымна ± ас , мууґа ирбит учаастактарга туора бэрэбинэнэн тэлгэтэн , буорун астаран кэбиспитэ кэмэ суох . Кини эрдэ бу суолу саІалыы оІорторон Чурапчы уонна Таатта оройуоннарын нэґилиэнньэлэрин 70 бырыґыаныттан итэ ± эґэ суо ± ун автобус сырыытынан хааччыйар ( кольцевой ) суолу аґарга былааннаабыт эбит . Ол олоххо киирбэккэ хаалбыта . Норуот хаґаайыстыбатын наадалаах таґа ± аґа автотранспорынан эрэ тиэллэр , чахчыта да кілµіґэ µрдµттэн олорор оройуоІІа суол - тыын суолталаах . Дмитрий Петрович бэрт ірдіі ± µттэн ону дириІник ійдіін , іссі 1958 сыллаахха бэйэтэ ирдээн - тордоон Баба ± а уонна Туолума µрэхтэр тардыыларыгар суол оІоґуутугар туттуллуон сіптііх кумах - гравий баарын булбута . Онтон бэттэх кини оройуон илин , со ± уруу , ар ± аа уґуктарын от µрэхтэрин сыыйталаан , систэрин , маардарын кэрийэн , чинчийэн со ± отох бэйэтэ µгµс кµнµн - дьылын ыыппыта , сыратын - сылбатын бараабыта . Олортон элбэх боруобаны ылан куулунан сысыґан - сосуґан чинчийэ , билгэлии сатаабыта . Бэл , кыґын ыІыыр атынан ыІырдан сордоґоро . Элбэхтик салайар органнарга , µрдµкµ тэрилтэлэргэ туруоруста да ± аны этэ . Ол эрэйэ таах хаалбата ± а : геологтар тахсан чинчийэн , саппааґын быґаарар лабораторнай аналиґы оІорон , Миитэрэй о ± онньор булбут сорох матырыйааллара суол оІоґуутугар туттуллар кыахтаахтарын бигэргэппиттэрэ . " Якутавтодор " салалтатыгар туґанарга мэктиэлээґин оІоґуллубута . Бу дьоґуннаах , улахан кэскиллээх тµмµк буолбута . То ± о диэтэххэ , билигин тупсарыллан оІоґуллар Аллараа Бэстээх - Чурапчы - Ытык Кµіл - Хаандыга суол тааґа ыраах , Учур хайаларыттан ылыллар , Алдан ірµґµнэн киирэн Ленаны іксійін Аллараа Бэстээх бириистэнигэр сµікэнэр . Бэстээхтэн 150 - ча километр сиргэ тиэллэн билигин Чурапчыга 40 - ча километрдаах сиргэ сµікэнэр . Оттон Миитэрэй о ± онньор гравийа Чурапчыттан баара эрэ 50 - 60 километрдаах сиргэ сытарын санаан - сыаналаан кэбиґиІ . " Маґы букатын бараатыбыт . Тутуу маґа 15 - 20 кістііх сиртэн тиэллэр буолла . Онон тµргэнник тааска киирэ охсуохха наада , биґиги ілірбµтµн кэтэспэккэ эрэ " , - - диирэ кини биллэ - биллибэттик симириктээбит харахтарын чыпчыІнатан тиэхэлээхтик мµчµйэн ыла - ыла . Ити кэннэ о ± онньор дірµн - дірµн кэлэ ± эйдээн , кµрэІсийбит чараас дьо ± ус бэскитин имэриммэхтээн кэбиґэ - кэбиґэ , бэйэ матырыйаалын туґанан шлакоблок оІоґуутун баґылыыр кыах баарын дакаастаан бэрт дуоспуруннаахтык сэґэргиирэ . Дьэ ити курдук айан , олох уґун , сырдык аартыгын тыыран бар дьон иннигэр кырдьары билбэт µлэ µіґµгэр сылдьыбыта Чурапчы оройуонун бочуоттаах олохтоо ± о , боростуой суол маастара , чахчы ытык киґи , ытыктабыллаах киґи Д . П . Лазарев . Степан ПОПОВ , ССРС Журналистарын союґун чилиэнэ . арахтара ыалдьар дьон тэтиҥ мас умнаһыттан 20 - 30 см быһан ылан сүүстэрин икки хаастарын икки туһаайыытынан ууруна сылдьыахтарын сөп . Маннык маһы өр көмпүүтэргэ үлэлиир киһи аҕыйах мүнүүтэ устата хараҕын үрдүгэр ууран сыта түстэҕинэ , харахтан сыыһы ылбыт курдук чэпчээн турар . 1928 сыллаахха инженер Шарапов Кэппэндээйи ʏрдʏнэн сылга 100 , 4 тыhыынча тонна туус сир ʏрдʏгэр тахсар диэн быhаарбыта . Биир литр Кэппэндээйи уутугар 330 грамм туус баар . Онтон муора итиччэ уутугар 35 грамм туус сууралла сылдьар . Бу иннинэ ылааҥы күннэр турбут эбит буоллахтарына , дьэ , тыалыран - кууһуран , эбиитин киһи сототунан хаар түһэн , оптуобуһум тыраассатын сабан кэбистилэр . Инньэ гынан , Комсомольск - на - Амуре куоракка барар билиэккитин туттарыҥ диэн буолла . Кыһыйыам быатыгар , тимир суол билиэтэ эмиэ суох . Онон инчэҕэй хаар быыһынан дьиэбит диэки хаамтыбыт . Төһө уһуннук маннык туруон айбыт билэр . Санаата көтөҕүллүбүт кэмигэр бииргэ үлэлиир коллегаларыгар , истиҥ студеннарыгар илбистээх , имэҥнээх тыл туҺунан хоҺоонун бэрт иэйиилээхтик киҺи кутун тутардыы , сүргэтин көтөҕөрдүү ааҕара . Билигин да биҺиги кулгаахпыт кулугутугар кутулла тохтор курдук : Саха то ± о итинник ойуулаан к ? р ? рµй ? Бастатан туран , саха - б ? л ? ? µ ? к омук . Саха уотун иннигэр олордо да , оло ? хо ? ут диэн ? йд ? бµл хаалбыт . Оло ? хо ? ут диэн б ? л ? ? µ ? к ки ? и . Тымныы сир олохпут сиэригэр ыксыыры с ? бµлээбэт . Саха бытаан со ± ус гынан баран , куруук толкуйдаах . Хоту сир уратыта - сыы ? аны , ал ± а ? ы бырастыы гыммат . Ол и ? ин сэттэтэ кээмэйдээн баран биирдэ бы ? ыы дьэ манна кэлэр … Кірбүккүт курдук , бырабыыталыстыба таґымыгар үлэ бара турар . Маныаха ыам ыйын 26 к . 580 - р № - дээх Дьаґал тирэх буолар . Туох тэрээґин , ханна , хаґан ыытыллыахтааҕа онно чуолкайдык сурулла сылдьар . Холобур , хас сэрэдэ , бээтинсэ аайы сарсыарда 10 ч . диэри халаан содулун туоратыыга туох үлэ - хамнас оІоґуллубутун иґитиннэрии , отчуот бырабыыталыстыба секретариатыгар баар буолара ирдэммит . Киинэни оІоруу со ± отох киґи µлэтэ буолбатах , айар біліх бµттµµнµн сырата . Бастакы хардыыларын оІорор саха киинэтин устааччылары ыарахантан ча ± ыйбакка , саарыы барбакка ылсан , µлэлээбитинэн барар µтµі сµрэхтээх дьонунан ааттыахха сіп . Махтал буоллун кэскили уґана сылдьар дьоІІо . Салгыы » / / Москва ± а профессиональнай суруналыыстар " мунньахтара " ыытылынна Бµтµн Россиятаа ± ы конференция ± а Саха сириттэн " ЭС " корреспондена со ± ото ± ун кытынна . Бэґис тігµлµн ыытыллар улахан тэрээґини " Регионнаа ± ы бэчээт туруга уонна сайдыы хардыылара " диэн ааттаатылар . Алтынньы 16 - 17 кµннэригэр " Информационнай политика сайдыытын фондата " ( ФРИП ) дойду субъектарыттан 170 хаґыат редактордарын , суруналыыстарын , былаас бэрэстэбиитэллэрин Москва ± а мунньуталаата . Киниэхэ Бэчээт уонна маассабай коммуникация федеральнай агентствота кµµс - кімі буолла . Салгыы » Салгыы Чурапчы улууґуттан Герасимова Мария Андреевна салайааччылаах 9 о ± о кыттыылаах « Айаара » біліх бэйэлэрин тµілбэлэрин аатырбыт олоІхоґута И . Г . Тимофеев - Теплоухов « Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур » олоІхотун сэргэхтик толорон 3 - с степеннээх лауреат аатын ыллылар . Тыллара - істірі чуолкайа , кылыґахтаах кэрэ куоластара хай ± анна . Бу біліхтін икки о ± о биирдиилээн толорон иґитиннэрдэ . 9 кыл . µірэнээччитэ Алена Протасова « МіІµрµµр Бі ± і » олоІхону олус табыллан толордо . Кылыґахтаах кµµстээх куолаґа дьону сіхтірді . Алена 2 - с степеннээх лауреат аатын ылла уонна эмиэ Турция ± а барар путевканан на ± араадаланна . 10 кыл . µірэнээччитэ Каженкин Игнат « Ґілэн Хардааччы » олоІхоттон бэрт сэргэхтик толордо . Игнат 2009 с . « ОлоІхо дойдутун о ± отобун » фестиваль лауреата . Уґуйааччы Мария Андреевна бэйэтигэр уонна о ± олоругар анаан традиционнай сахалыы таІас тиктэрбитэ сэІээриини ылла . Республика Президенин Гранын тµ ³ рт т ³ гµл ылбыт баа ´ ынай ха ´ аайыстыба , бука , ахсааннаах буолуо . Кинилэртэн биирдэстэринэн I Н ³ ³ рµктээйи нэ ´ илиэгин олохтоохторо Павловтар 1993 с . тэрийбит « Айан » баа ´ ынай ха ´ аайыстыбалара буолар . Би ´ иги сылдьарбытыгар ха ´ аайыстыба ба ´ ылыга СР тыатын ха ´ аайыстыбатын µтµ ³ лээх µлэ ´ итэ , £ лµ ³ хµмэ улуу ´ ун бочуоттаах олохтоо ± о Иннокентий Васильевич дьиэтигэр суо ± а . Ол и ´ ин кини кэргэнин , бигэ тирэ ± ин Евдокия Андреевнаны кытары кэпсэппиппит . - Сайы ² ² ы кµн дьылы а ´ атар дэнэр . Хомуур тµмµгэ хайда ± ый ? - Быйыл улууспутугар республика та ´ ымнаах улахан дьа ´ ал ыытылларынан , о ± уруот а ´ ын уонна хаппыыстаны , сибэккини элбэ ± и олордубуппут µчµгэйдик µµммµттэрэ . Сылдьыбыт дьон : « Кудай т ³ рµт Петергоф курдук буолбут , » - диэбиттэрэ . Баалабайынан 15т сµбµ ³ - кµлэни , 20 т моркуобу , 90 т хаппыыстаны , 70 т хортуоппуйу , 2 т о ± урсуну , 1 , 5 т помидору хомуйдубут . Хомуурга бэйэбит 7 бастайааннай µлэ ´ иттэрбит та ´ ынан тыа ха ´ аайыстыбатын управлениетын ( нач . Ф . А . Романов ) µлэ ´ иттэрэ уонна чугастаа ± ы нэ ´ илиэктэртэн куруук кэлэн µлэлэ ´ эр дьоммут к ³ м ³ л ³ стµлэр . Урут оскуола µ ³ рэнээччилэрин кытыннарар этибит да , баа ´ ынабыт ³ рµс у ² уор буолан , о ± олору туоратарга ирдэбил кытаанах . Бородууксуйабытын дуогабарынан психоневрологическай интернат - дьиэ ± э , о ± о саадтарыгар биэрэбит уонна « Аба ± а » потребобщество ± а туттарабыт , ону та ´ ынан к ³ ² µл атыыга та ´ аарабыт . Ааспыт икки сыл устата нефтепровод тутааччыларын хааччыйбыппыт да , кинилэр µлэлэрин бµтэрэн барбыттара . Били ² ² и туругунан , хомуурбут а ² арын батаран олоробут . - Евдокия Андреевна , билигин тыа сирэ ханнык хайысханы тутуста ± ына сайдыа ± ай ? - Тыа сирин кооперация ± а оло ± урбут табаарынай производство эрэ сайыннарыа диэн с ³ пк ³ этэллэр . Би ´ иги бу ааспыт 17 сыл тухары эти - µµтµ , о ± уруот аґын син балаччаны о ² орон , батаран кэллибит да ± аны , илии µлэтин солбуйар техниканы атыыла ´ ар µбµ - харчыны мунньубатыбыт . Арай , граннарбытынан базабытын син ха ² атына сатаатыбыт . ¥ лэни - хамна ´ ы техническэй регламеннарынан тэринэргэ элбэх µп наада . Ол биир дьо ± ус ха ´ аайыстыба холун та ´ ынан , оттон хас да буолан кµµ ´ µ тµмтэххэ , кыайтарыан с ³ п . . . Онон , µлэ - хамнас кооперативтарынан тэриллэрэ с ³ п . Кинилэргэ базаны тэриниигэ ³ й ³ бµл уонна бэрэссэдээтэл , бухгалтер хамнастара бюджеттан к ³ рµллµ ³ н наада этэ . Билигин кооперативтар чуолаан ити ³ ттµгэр ыарыр ± аталлар . Президент Ил Тµмэ ² ² э Анал этиитин сµрдээ ± ин би ´ ирээтим . - Президент Анал этиитигэр кэлэр сылтан тыа ха ´ аайыстыбатын табаарын о ² оруу уонна тыа ха ´ аайыстыбатын производствотын ³ йµµр боломуочуйа бэйэни салайыныы уорганнарыгар бэриллиэ ± э диэтэ . Оччотугар к ³ рµллэр µп т ³ ´ ³ с ³ пк ³ ту ´ аныллыай ? - ¥ п аналынан ту ´ аныл - лыытыгар хонтуруол олохтоноро наада буолуо . Оттон нэ ´ илиэк ба ´ ылыктара кооперативнай хамсаа ´ ын тэриллиитигэр бы ´ аччы кыттыахтаахтар . Т ³ ´ ³ н ³ н элбэх кооператив баар буолар да , соччонон элбэх µлэ к ³ рµ ² э µ ³ скµ ³ , µлэ миэстэтэ тахсан , хаа ´ ына ± а нолуок киириитэ ха ² ыа . Сµ ³ ´ µнµ - сылгыны иитиинэн µлэлэрин быы ´ ыгар учууталлар , быраастар буолбакка , идэтийбит дьон , специалистар дьарыктананнар эти - µµтµ о ² орууну табаарынай та ´ ым ² а та ´ ааран и ´ иэхтэрэ турда ± а . Би ´ иги улууска тыа ха ´ аайыстыбатын сайыннарыы программатыгар кµттµ ³ ннээх µп к ³ рµллэ илик . Былырыы ² ² ы бала ´ ыанньаны ³ сс ³ ки ´ и ³ йдµµр , бол ± омто Тыа сирин спортивнай оонньууларыгар ууруллубута . Улуус ха ´ аайыстыбалара кэлэр сылга элбэх µлэни былаанныыллар : ким сылгы базатын , ким овощехранилище туттуон ба ± арар , сорох нэ ´ илиэк мелиоративнай ситими о ² остуохтаах , буойунаны са ² ардыы эмиэ баар . Ол барыта µтµмэн µбµ эрэйэр . Дьиэ акылаата суох тутуллубатын тэ ² э , хайа да хайысханы µбэ - а ´ а суох сайыннарбаккын . Биир дьарыктан бµтµн сэлиэнньэ оло ± о - дьа ´ а ± а тутулуктанар . Холобур , хортуоппуйунан олорор Урицкай уонна Са ² ыйахтаах олохтоохторугар хортуоппуйу харайар ыскылааты тутуу элбэ ± и бы ´ аарар . Тыа сиригэр ха ´ аайыстыба биир эрэ салаанан сайдара тутах . Ол сиринэн , « Айан » о ± уруоту та ´ ынан сµ ³ ´ µ иитэр уонна сир а ´ ын µµннэрэр . Урут элбэх сµ ³ ´ µлээх этэ , µµт туттарара , сибиинньэ иитэрэ . 2001 с . тµмµгµнэн « Басты ² сµ ³ ´ µ иитэр ха ´ аайыстыба » буолбуттара . Билигин сµ ³ ´ µнµ арыый а ± ыйаттылар эрээри , т ³ рµт э ´ эр санаалара суох . Иннокентий Васильевич : « Сµ ³ ´ µбµт сберкиниискэбит буолар , » - диир эбит . Чахчыта да ± аны , хайа да кэм ² э бэйэ этэ - µµтэ баара эрэ абырыа турда ± а . Кэнники сылларга сир а ´ ыгар ылсыбыттар . 270 моонньо ± он угун , 540 дьэдьэн угун олордубуттар . Хомуур кэмигэр 10 - нуу хоно - хоно тµ ³ ртµµ биэдэрэ моонньо ± ону хомуйан µ ³ рбµттэр . Дьэдьэннэрэ да балачча µµммµт . « Олекма ярмарочная » диэн кµ ´ µ ² ² µ быыстапка - дьаарба ² ка ± а биэдэрэнэн дьэдьэни илдьэн с ³ хт ³ рбµттэрэ . Та ´ аарыылаах µлэлээх ха ´ аайыстыба общественнай олохтон туора турбат . Кыайыы 65 сылынан Павловтар Кудайтан сэриигэ баран олохторун толук уурбут буойуннар сырдык кэриэстэригэр анаан ³ йд ³ бµнньµк туруорбуттара . Дарья ТИМОФЕЕВА . Хаартыска ± а : 1 . « Айан » баа ´ ынай ха ´ аайыстыба Далбар хотуна Е . А . Павлова . 2 . Сайы ² ² ы сыра тµмµгэ - хаппыыста хайа . Бэс ыйын 16 күнүгэр Хотугу норуоттар дьиэлэригэр бу кинигэ сүрэхтэниитэ буолар . Иоган Максимов тус бэйэтинэн Новосибирскайтан кэлэн ыччаты у ´ уйар уопутун кэпсиэҕэ . Учууталлар , иитээччилэр , т ³ р ³ ппүттэр кэлэн истиэххитин , ыйытыыларгытын биэриэххитин с ³ п . Гражданскай сэрии кµідьµйµµтэ - ханнык ба ± арар дойдуга , хайа ба ± арар норуокка иитэ суох иэдээн иэнигийиитэ , аана суох алдьархай ада ± ыйыыта буолар . Россия ± а гражданскай сэрии кэмигэр 11 , 5 мілµйµін киґи ілбµтэ дииллэр . Ити сэрии кµідьµйµµтµн сµрµн биричиинэлэринэн аныгы историктар Олунньутаа ± ы революция кэнниттэн социальнай , политическай уонна национальнай - этническэй боппуруостар утарыта туруулара буолбута диэн быґаараллар . Эргэ былаас эстэр , саІа былаас олохтонор кэрдиис кэмигэр политическай кµµстэр , социальнай біліхтір , дьоІІо - сэргэ ± э киэІник биллэр , ытыктанар биирдиилээн дьоннор хабырыйсыыларын тµмµгэр кинилэртэн µрµІ кµн анныгар хайалара тыыннаах хаалара быґаарыллар µтµргэннээх кµннэрэ - дьыллара µµммµттэрэ . Онуоха эбии 1921 сыллаахха бµтµн Россия µрдµнэн политическай кризис бµрµµкээбитэ . Онно чуолаан бассабыыктар экономическай политикалара тірµіт буолбута . « Байыаннай коммунизм » политикатын утаран Тамбовка , Поволжье ± а , ДоІІа , КубаньІа , Ар ± аа Сибииргэ бааґынайдар саалаах - сэптээх ірі туруулара буолуталаабыттара . Оттон Петроградка рабочайдар политическай уонна экономическай туруорсуулаах миитиннэри , забастовкалары тэрийбиттэрэ . Ити бырачыастар кыттыылаахтарын бассабыыктар хабырдык туппуттара - хаппыттара . Ол тµмµгэр аны Кронштад мотуруостара уонна кыґыл гвардеецтара ірі турбуттара . Ыраах , тµІкэтэх Саха сирин улуустарыгар , нэґилиэктэригэр 1921 сыл кµґµнµгэр эмиэ саалаах - сэптээх ірі туруу са ± аламмыта . Бассабыыктары утары урукку былаастарын , баайдарын - дуолларын былдьаппыт баайдар , тойоттор уонна саІа былаас идейнэй істііхтірі эрэ буолбакка , боростуой дьон эмиэ ірі турбуттара . Биир ийэттэн а ± аттан тіріібµт , биир алааска улааппыт , бургунас муоґунуу бииргэ µіскээбит дьоннор кыр істііхтµµ буолбуттара . Кылаассабай охсуґуу , былааґы былдьаґыы кэмигэр икки іттµттэн дьон сиэрэ - майгыта тосту алдьанарын , кыыллыйарын , аґынар - харыґыйар санаа тірдµттэн симэлийэрин историяттан , уус - уран литератураттан , киинэлэртэн µчµгэйдик билэбит . Дьэ , итинник тыІааґыннаах кэм бµрµµкээн турда ± ына , 1921 сыл ахсынньы 28 кµнµгэр , РКП губбюрота уонна « Манчаары » культурнай - сырдатар уопсастыба « Манчаары » диэн сахалыы тылынан бастакы хаґыаты таґаарбыта . Бу хаґыат сµрµн сыала - соруга бандьыыттааґыны бохсор , саха норуотун ілµµттэн - быстыыттан быыґыыр , туруктаах олоххо , µірэххэ , билиигэ - кірµµгэ сирдиир µтµі тускуллаах этэ . Ону таґынан , хаґыаты таґаарааччылар уустук социальнай - политическай уонна национальнай - этническэй утарыта туруулар тµмµктэригэр уопсастыба икки эйэлэспэт , хаан істііх біліххі хайдан а ± а уолун , убай быраатын утары кыргыґар сэриини са ± алаабыт тыІааґыннаах кэмигэр норуокка сіптііх суолу ыйан биэрэр µтµі дьулуурдаах µлэлээбиттэрэ . Ол курдук , « Манчаары » хаґыат ірі турааччылары кэлтэйдии ійдітір , эйэлээх олоххо ыІырар эрэ суолу тутуспакка , сэбиэскэй былаас уорганнара , ревкомнар оччотоо ± уга туох ал ± астары таґаарбыттарын , дьон - сэргэ былааґы утары ірі туруутугар туох тірµіт буолбутун хайдах баарынан , кырдьыктаахтык суруйбута уонна автономия ити иэдээнтэн тахсар саамай сіптііх суол буоларын ыйбыта . Ону хаґыат 10 - 11 - с нµімэрдэригэр С . Донской уонна Иноземцев « Бааттыйата суох саха µірэхтээхтэрин сµбэ мунньахтара » диэн суруйууларын аахтаххына бигэтик итэ ± эйэ ± ин . Ити ыстатыйа ± а мунньах кыттыылаахтара Саха сиригэр гражданскай сэрии кµідьµйµµтµгэр туох сµрµн тірµіт буолбутун ыйбыттара тµґµмэхтэргэ араарыллан сиґилии киллэриллибитэ . Сахалыы бастакы хаґыат тахсыбыта 85 сылыгар аналлаах « Ситим быстыбат : « Манчаары » - « Кыым » - « Саха сирэ » диэн кинигэ ± э Сэмэн Тумат ити ыстатыйа туґунан маннык суруйар : « Бу олус суолталаах - кэм бэйэтин докумуона . Онно этиллэр : « … дакылааттаан кэпсээбиттэрин истэн баран , мунньах , бу саха норуота , урукку дьµµл - дьаґал сыыґатыттан сылтаан , ірі туран охсуґуу тэрийбиттэр эбит диэн толкуйдаан , саха норуота ірі турбут биричиинэтин манныгы булар : 1 . Тыа сирдэригэр сэбиэскэй µлэґиттэр туора майгыламмыттар эбит ; 2 . Тыа сирдэригэр ал ± ас , сыыґа исэлээсийэ ( изоляция ) оІорбуттан , дьадаІы баайы араартаан бэйэ - бэйэлэрин істіґµннэрэр сокуон тахсыбытыттан ; 3 . Былырыын 1921 сыл февраль ыйга , бары дьону хаайыыга угаталаабыттан , ытан ілірбµттэриттэн , ол µрдµгэр быйыл саха ± а аан бастаан баанда µіскµµрµгэр , олохтоох дьону алыс кытаанахтык туппуттан куттанан баанда ± а кыттыспыттар эбит ; 4 . Сытала , торооґуна суохтук норуокка госудаарыстыбаннай рэспиэскэни нолуогу тµґэрбиттэриттэн , ол µрдµгэр тыа сирдэригэр ис тардыы - нолуок норуоттан тµґэрэн , µбµ - аґы рэкибиисийэ оІорон дьонтон тутан ылалларыттан ; 5 . Дьону кµµс іттµнэн кімµс µлэтигэр тутан атаарбыттарыттан , іссі ити нэґилиэккэ , улууска олорор сэбиэскэй былаас дуоґунастаахтара дьону , дьиэлэрин - иитимньилэрин бырахтаран туран тутуталаан ылан бэйэлэрин µлэлэрин µлэлэппиттэриттэн ; 6 . Ґірэ ± э суох хараІа саха , туох биричиинэттэн маннык ас - таІас холодуопката буолбутун билбэтиттэн , ити гэннэ бу Сэбиэскэй былаас дьиІ дьаґал сокуонун тірдµн кыайан ійдіібітіхтірµттэн ; 7 . Сэбиэскэй былааґы утары санаалаахтар норуот µірэ ± э суо ± ун µктэл гыннылар , илин омуктар кіміліґµіхтэрэ диэн тылларыгар киллэрбиттэриттэн , ити гэннэ сорох Сэбиэскэй µлэґиттэр ал ± астарыттан , былыргы нуучча саханы баттыыр µірэ ± э ситэ уурайа , хаала илигиттэн ; 8 . Бу сµбэ - мунньах билиІІи саІардыы µіскээн эрэ Аптонуомнай Республика сууттарын , ити гэннэ баґылык суутун билигин дьаґайан иґэр дьаґалталара , бэрээдэктэрэ бэрт сіптііх µчµгэй эбит , онон сµбэ - мунньахтар маннык сымна ± ас µчµгэй дьаґалта буолан истэ ± инэ эмсэ ± этэ ороскуота суох баанда уурайара чугаґаан иґиэх тустаах , онон маннык дьаґалта , бэрээдэк уларыйбакка баран истин диэн ба ± аран , кµµґµ харыстаабакка кіміліґіргі ылынар , ити гэннэ бу тіріібµт сирбитигэр Аптонуомуйа оло ± о туругурарыгар , бар дьоммут тыыннаах буолалларыгар ба ± аран µлэлиэх тустаахпыт » , - диэн » . « Урукку дьµµл - дьаґалта сыыґатыттан » диэн туох туґунан этиллэрий ? Ити иннинэ тыа сиригэр сорох ревкомовецтар харса - хабыра суох репрессияны ыытыылара , дьону сокуоннайа суох ытан іліртііґµннэрэ , баайдарын - дуолларын , сµіґµлэрин - астарын тутан ылыылара нэґилиэнньэ араас араІата саІа былааґы утары туруутугар тиэрдибитэ . Онуоха эбии ити кэмІэ ыраахтаа ± ылаах Россия са ± аттан баттыгастаах колониальнай политика дириІник оло ± урбут кырыы сирдэригэр бэйэни салайынар , Россияттан арахсар ій - санаа киэІник тар ± аммыт , биґирэммит кэмэ этэ . Ити туґунан кэлин И . Барахов маннык суруйан хаалларбыта : « … А население мы не только не сумели привлечь на свою сторону , но , наоборот … неуместным подходом к нему начали постепенно отталкивать от себя … Якутские националы подвергались огульному преследованию , как контрреволюционеры … Репрессии отталкивали интеллигенцию в лагерь контрреволюции » . Гражданскай сэриилэр былаас уонна уопсастыба интэриэстэрэ утарыта турар уонна ону тус бэйэлэрин туґаларыгар кµіртээн биэрэргэ дьулуґар кµµстэр баалларын тµмµгэр буолалларын историяттан эрэ буолбакка , бµгµІІµ аан дойдутаа ± ы политическай быґыыттан - майгыттан да ± аны µчµгэйдик билэбит . Оттон ол тµмµгэр саамай сµрµн о ± устарааччынан мэлдьи норуот буолар . Сахалыы тылынан аан бастаан тахсыбыт « Манчаары » хаґыат саха норуота тіґі кыалларынан гражданскай сэрии соттугуттан тілірµйэригэр туґуламмыт дьаґаллары олус итэ ± этиилээхтик сырдаппыт , дьоІІо - сэргэ ± э тиэрдибит ілбіт - сµппэт µтµілээх . Ити туґунан µіґээ ахтыллыбыт кинигэ ± э Сэмэн Тумат маннык суруйар : « Биґиги µгµспµт истэр - билэр ЧОН этэрээттэрэ тэриллибиттэрин . Бу туох тэрээґиний , ол кэм дьоно бу тэрээґиІІэ туох суолтаны биэрбиттэрэй ? « Манчаары » хаґыат 1922 сыл кулун тутар 22 кµнµнээ ± и 6 - 7 нµімэригэр тахсыбыт « СаІа дьµµллэр » диэн ыстатыйа онуоха хоруйу биэрэр . Онно этиллэр : « Бу дьµµл чааґынан а ± ыйах хонуктаа ± ыта Сэбиэскэй былаака дьиІ сµрэхтэрин холбообут , Губрэпкиэм бэрэссэдээтэлэ т . П . Ойунскай , Губбµрµі сэкрэтээрин т . И . Бараховы кытта сібµлэґэн ууруу уурдулар . Саха этэрээтэ тэриллэрэ саамай сіптііх наадалаах суол диэн . Саха бэйэтин иґиттэн сэрии тэриннэ ± инэ , баандаларга баран сылдьар , кыра - хара бырааттарбыт , µлэґит - хамначчыт аймахтабыт , ба ± ар сыыґаларын - ал ± астарын билинэн , биґиги диэки санаалара і ± µллэн , ілµµнµ - алдьархайы аччатыахтара диэн . Ити гэннэ бу саха этэрээтин баґылыктыах тустаахтар , саха гиэнэ саамай бастыІ бырааттара , нуучча іттµттэн этэрээккэ сахалыы µчµгэйдик билэр киґи киириэх тустаах . Саха сэриитэ аІардастыы сэриилээн , ілірін , алдьатан барыа суох тустаах . Баандалар ортолоругар бааллар , балыырга , батталга тµбэспит , кыайан ійдіімµнэ ула ± атын тобулан санаабатах кыра - хара бырааттарбыт . Онон баандалары кыайар - хотор кµІІэ сыаналаан , кыра іттµн тыыппакка сіп диэн . Оччо ± о кыра дьон ійдµіхтэрэ , ілірµ - сµтэри , ілµµнµ - алдьархайы аччатыахтара диэн . Ол гэннэ маннык - маннык табаарыстар саха этэрээтин баґылыахтарын сіп диэн ууруу уурдулар » , - диэн » . Хаан тохтуулаах сэрии содулун сымнатар , норуоту иэдээнтэн быыґыыр , бу иннинээ ± и салалта таґаарбыт ал ± астарын кіннірір туґугар салалтаны бэйэлэрин илиилэригэр ылбыт саха омук тумус туттар дьоно : П . Ойуунускай , И . Барахов туох дьаґаллары ылыммыттара , М . Аммосов со ± урууттан кэлээт , саха омук аптонуомуйатын оло ± ун сокуонун тэриттэрэн кэлбитин туґунан кэпсээбитэ ити курдук барыта хаґыакка тиґиллэн испит . Ол гражданскай сэрии содулун аччатыыга , баанда ± а кыттыспыттар эйэлээх олоххо тардыґыылара кµµґµрµµтµгэр сµІкэн оруолламмыта . Данил МАКЕЕВ Хаартыска ± а : Кыґыл командирдар Е . И . Курашов уонна К . К . Байкалов ( ортоку олороллор ) гражданскай сэрии кэнниттэн саІа былаас µлэґиттэрин кытары . - Атын сиргэ баран үөрэммит ыччат төрөөбүт тылын ордук билэр . Мин элбэх сиргэ сылдьыбытым . Омуктар төрөөбүт тылгын , култуураҕын , устуоруйаҕын билбэт буоллаххына , киһинэн да аахпаттар . Холобур , нуучча буолбатах эрээри нуучча курдук буола сатыыр маргинал киһини ким ылыныай ? ! Оннук сыһыаны билбит буолан , соҕуруу үөрэммит ыччат төрөөбүт тылын , култууратын , төрдүн - ууһун билэргэ дьулуһар . Россия Президенин кі ± µлээґининэн ааспыт сыллаахха дьон уйгутун тупсарар сыаллаах бырайыактар олоххо киириилэрэ са ± аланан тыа сирэ ірі тыынна . Ол иґигэр тыа сирин эмчиттэригэр µтµікэннээх дьыл кэлэн ааста . " Доруобуйа " бырайыак илгэлээх сабыдыала билиннэ . Доруобуйа харыстабылын быґаарыылаах инники кирбиитигэр сылдьар эмчиттэрбит - ФАП - нар , " Суґал кімі " биэлсэрдэрэ , тыа балыыґаларын быраастара , учаастактаа ± ы о ± о быраастара , терапевтара , кинилэр сиэстэрэлэрэ эбии хамнас ылан , ааттара - суоллара µрдээн , санаалара кэлэн , сµргэлэрэ кіті ± µллэн , кіхтііхтµк µлэлии - хамсыы сылдьалларын кірµіххэ µчµгэй . Урукку іттµгэр эмчиттэр тиийбэт учаастактарыгар быйыл саІа µірэ ± и бµтэрбит биэлсэрдэр , быраастар кэлэн µлэлээн эрэллэрэ тустаах нэґилиэнньэ ± э тіґілііх кімілііх буолуой ? Салгыы » Обсерватория тутуллуута өрөспүүбүлүкэҕэ , дойдуга улахан ситиһии буоларын ааһан , аан дойдуга барытыгар көдьүүстүүр ыстаансыйа үлэҕэ киирдэ . / / Саха сирин ыччатын делегацията Москва ± а сахалар ытык сирдэригэр сырытта Ыччат министрэ Георгий Куркутов салайааччылаах республика ыччатын Россия киин куораттарынан Кыайыы 65 сылыгар анаммыт , десана ааспыт нэдиэлэ ± э тµмµктэннэ . Делегация чилиэннэрэ саха норуотугар сыґыаннаах ытык сирдэргэ тиийэн сµгµрµйдµбµт , историяны билистибит , ол ааспыт улуу кэмнэр салгыннарын э ± ирийбит курдук буоллубут . " ЭС " ааспыт нµімэригэр Новгородскай уобалас Ильмень кµілµгэр сырыыны кэпсээбиппит . Новгородскай уобалас , Санкт - Петербург кэннэ ыччат делегацията ( сµрµннээн , улуус ыччатын отделын начальниктара ) Москва куоракка уонна кини уобалаґыгар сырытта . Москва устудьуоннара , то ± о иґиллибэккитий ? Десант биир сµрµн тэрээґинэ - Москва µірэ ± ин кыґаларыгар µірэнэр саха устудьуоннарын кытары " тігµрµк остуол " буолла . Москва ± а о ± олорбут ханнык общественнай тµмсµµ тула мусталларый ? Манна " АйТал " диэн общественнай тэрилтэ баар . Бу тэрилтэ ± э " официальнай " диэн статуґу сыґыарыахха сіп . Ыччат политикатыгар министерство ( Г . С . Куркутов ) , Москватаа ± ы бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ ( А . К . Акимов ) , Кадры билгэлиир , бэлэмниир , аттаран туруорар департамент ( А . П . Слепцов ) " москвич - устудьуоннары " кытта µлэни , чуолаан , бу тэрилтэ ніІµі ыыталлар . Гранынан µбµлµµллэр , араас тэрээґиннэри ыытарга кіміліґіллір . " Тігµрµк остуолу " ыччат министрин бастакы солбуйааччы Гавриил Семенов ыытта . Манна " айталлар " уонна делегация чилиэннэрэ солбуґа сылдьан тыл эттилэр , бэйэ - бэйэлэригэр ыйытыы бэристилэр . " Айталлар " балайда кµµскэ µлэлииллэр эрээри , бµгµІІµ кµІІэ , Саха сиригэр олорор - µлэлиир ыччат кинилэр баалларын да билбэтин кэриэтэ . Ити , биґиги кірµµбµтµгэр , информацияны кытта µлэ мілті ± µттэн тахсар . Ол иґин , " тігµрµк остуол " кэмигэр , республика ± а баар ыччат хаґыаттарын , ордук чуолаан " Эдэр сааґы " , телевидениени , радионы кытта µлэлэґэллэригэр сµбэлээтибит . Кинилэр сµрµн сыаллара ол буолла ± а : республика ± а олорор ыччаты сайдыыга тардыы , уопуту тар ± атыы . " Тігµрµк остуолу " ыыта олорор Гавриил Семенов , иґитиннэрии быґыытынан , Саха сиригэр эґиилги Ыччат ыґыа ± а Ньурба улууґугар ( быйыл Таатта ± а бэркэ ыытыллыбыта ) буолуо ± ун эттэ . Москва устудьуоннарын кэлэн туспа тµґµлгэлэнэллэригэр ыІырда . Кэпсэтэ олорон Гавриил Иннокентьевич киин вузтарга µірэнэр устудьуоннарбытыгар сыґыаннаах проблеманы бобо тутан таґаарда : - До ± оттор , Москва ± а µрдµк µірэх кыґатын бµтэриигит - Саха сиригэр 100 % µлэни булууну хайдах да хааччыйбат . Ханна да буоларын курдук , конкуренция ± а бэлэмнэниІ . Ґлэ иґин киирсиэххэ , бастыІ буолуохха наада . Саха сирэ эґигини µірэттэрэр , Саха сирэ эґигини кµµтэр . Кырдьык , билигин Москва , Санкт - Петербург , о . д . а . куораттар µрдµк µірэхтэрин кыґаларын бµтэрэн баран , эмиэ онно салгыы µлэлии , олоро хаала сатааччылар а ± ыйа ± а суохтар . Саха сиригэр µс ірµттээх дуогабардара баарын µрдµнэн атын быыґы - хайа ± аґы кірдµµ сатааччылар , " ким да биґигини онно кµµппэт " диэччилэр . Кинилэри ійдµіххэ сіп . ДьиІэр ыллахха , кими да , ким да , ханна да кµµппэт . Бу сиргэ барытын тус бэйэІ ситиґиэхтээххин . Ыччат министрин бастакы солбуйааччы ити этиитин мустубут дьон сэргии иґиттэ . Салгыы Ыччат правительствотын чилиэнэ Иннокентий Сивцев ( Тутуу министерствотын специалиґа ) " айталлары " Ыччат правительствотыгар этиилэри , эґиилги µлэ былаанын киллэрэргэ ыІырда . То ± о диэтэххэ , бу общественнай тэрилтэ ( Ыччат правительствота ) сотору " дьиІнээх " Правительство иннигэр эґиилги былааннарын , бюджеттан µбµлэнэр программаларын кімµскµіхтээх . " Айталлар " онно киирсиэхтэрин сіп . Ыччат министерствотын регионнары кытта сибээскэ отделын салайааччыта Гасан Гасанбалаев биллэриллэр граннары сырдатта . ГраІІа кыттыыга µіскµµр кыґал ± а быґыытынан , кини о ± олор граІІа кыттыы докумуоннарын толорууга " ілін тµґэллэрин " ааттаата . Јссі уустук боппуруос ылбыт харчыны кэмигэр отчуоттааґыІІа сытар . " Айтал " , граны ылар тэрилтэ быґыытынан , манна бол ± омтотун ууруон наада диэн буолла . Ити кэннэ Москва ± а ыытыллар , ірµµ " Эдэр сааска " сырдатыллар " Туйаарыма Куо " ( киин вузтарга µірэнэр кэрэчээнэлэр конкурстара ) куратора Кµннэй Павлова тыл ылла . Кини элбэх куораттартан саха кыргыттара кэлэллэрин , саамай кµµтµµлээх тэрээґин хайдах ыытылларын кэпсээтэ . Тµмµккэ , Ыччат министерствота уонна " Айтал " инникитин бииргэ µлэлэґиигэ дуогабар туґэристилэр , илии баттастылар . Москваны кімµскээбит сахалар СарсыІІы кµнµгэр эрдэ туран Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ " эттэспит " улахан автобуґугар олорон Москва уобалаґыгар айаннаатыбыт . Чуолкайдаан эттэххэ , аатырар Бородино хонуутугар . А ± а дойду Улуу сэриитигэр Москваны кімµскµµр иґин быґаарыылаах киирсиигэ Саха сириттэн элбэх киґи тыынын толук уурбута . Ол иґигэр эдэр уолаттар элбэхтэрэ . Докумуоннар кэпсииллэринэн , сахалар фроІІа кэлээт , дьиссипилиинэлээхтэринэн , хорсуннарынан , бирикээґи толоругастарынан , бэргэн ытааччыларынан биллибиттэр . Биґиэхэ гид оруолун толорбут Бородино музейын µлэґитэ Игорь Арзамасов этэринэн , сахалар ортолоругар баар кадровай булчуттары барыларын снайпердарынан туруортаабыттар . Ити кэмІэ фроІІа снайпердар хамсааґыннара саІа са ± аланан эрэрэ . Бу дивизия аІардас сахалартан уонна бµрээттэртэн турар 40 снайперыттан істііхтір уоттан курдук куттаналлара . 2001 сыллаахха Саха Республикатын Правительствота Москва анныгар Бородино хонуутун Ельня біґµілэгин сиригэр " Москваны кімµскµµр кыргыґыы хонуутугар охтубут саха буойуннарыгар ілбіт - сµппэт ійдібµл " диэн пааматынньыгы туруорбута . Бу - ілµктэрэ кістµбµт 94 саха буойуна бииргэ кімµллµбµт сирэ . Оттон Москваны кімµскµµр кыргыґыыга уопсайа 265 буойуммут охтубута . . . Сэрии бµппµтэ 65 сыл буолбутун кэннэ , сэтинньи 19 кµнµгэр Саха сирин ыччатын делегацията бу ытык сиргэ тиийэн сµгµрµйдэ . Пааматынньык иннигэр ыытыллыбыт кыра миитиІІэ ыччат министрэ Георгий Куркутов , Ил Тµмэн депутата Руслан Платонов тыл эттилэр уонна " Республика ыччатын аатыттан " диэн улахан веногу саллааттар уІуохтарыгар уурдулар . Ити кэннэ хас биирдии кэлбит эдэр киґи бары уот кыґыл сибэккилэри тымныы , сииктээх мрамор µрдµгэр уурталаатылар . Сµрдээх ыраах сир , букатын ураты айыл ± а . Дойдуларын кімµскээбит биир дойдулаахтарбыт онно кистэнэн сыталлар . Саха эдэр кілµінэтин бэрэстэбиитэллэрэ кыргыґыы хонуутун бэйэбитинэн тиийэн кірµµбµт - дойдубут туґугар киэн туттуу санаатын кµµґµрпµтэ чуолкай . Максим Аммосов уонна НКВД анал полигона " Коммунарка ± а " , ССРС НКВД - тын анал полигонугар барыы - делегация Москва ± а сырыытын биир бµтэґик тэрээґинэ этэ . Бу - 30 - с сыллардаа ± ы хаан то ± уулаах репрессиялар сиэртибэлэрэ кистэнэн сытар сирдэрэ . Ханнык да саха киґитэ дьаархана - дьаархана барар сирэ . " Политическай репрессия " диэн тылы иґиттэ ± инэ , хайа да саха ійµгэр , ба ± арбата ± ын да иґин - куттал , кыґыы - аба , хомолто булкааґыктаах санаалар µіскµµллэр . Москваттан Калугалыыр шоссе 24 - с километра . НКВД " Коммунарка " спецполигона . 1938 сыл . Бу - Сталин ССРС улахан салайааччыларын ыттарбыт сирэ . " Сталин испииґэгин " аахпыт эрэ киґи барыта саллар . Барыта улахан салайааччылар . Уонна бары ытыллыбыттар . Ханнык дуоґунастаах дьон манна баалларый ? " Зам . наркома обороны СССР " , " первый секретарь ЦК КП ( б ) Армении " , " полномочный представитель СССР в Норвегии " , " зам . председателя правления Госбанка СССР " , " директор завода № 192 " , " нарком просвещения РСФСР " уо . д . а . тыґыынчанан киґи . Ол иґигэр биґиги киґибит аата сылдьар " Аммосов Максим Кирович . Первый секретарь ЦК КП ( б ) Киргизской СССР " . . . Урут бу чып кистэлэІ сир эбит . Шоссеттан букатын кістµбэт . Билэр эрэ суоппар хойуу мастар быыстарынан эрийэ тутан киирэр . Дьэ манна са ± аланар - " ілµµ суола " диэн ааттаммыт оруобуна 400 м уґуннаах , лаампалардаах кібµс - кіні суол . ТиийэІІин иґирдьэ диэки иэ ± иллибит хатыылаах боробулуохалаах , от кµі ± э кµрµі ± э кэтиллэ тµґэ ± ин . Манан киирбит тыґыынчанан киґиттэн биирдэрэ да эргиллибэтэ ± э . Манна ханнык да хаайыы - тµрмэ суох . Бу - ытар уонна буорунан тарыйан иґэр сир . Манна улахан дьаама хастараллара µґµ уонна ол аттыгар туруора - туруора ытыалаан таґыр ± аталлара . КµІІэ сµµґµнэн " норуот істіі ± µн " ытан баран , киэґэ буорунан тарыйаллара µґµ . Бµттэ . Маннык сидьиІ быґыы - майгы буолбут сиригэр , буор анныгар биґиги биир дойдулаахтарбыт " тарыллан " сыталлар . Максим Аммосов , Исидор Барахов , Кузьма Гаврилов , Семен Донской - II , Гавриил Ксенофонтов , Христофор Шараборин , Софья Бокий - Москвина . . . Манна саха ыччата - Дьокуускайтан тиийбит делегация уонна Москва , Питер куораттарга µірэнэ сылдьар устудьуоннар эмиэ сибэкки дьірбітµн уурдулар , чочумча саІата суох иґийэн турдулар . Саха эдэр кілµінэ дьонун кытары репрессияламмыт улуу дьоммут кыргыттара Лена Максимовна Аммосова , Лиза Семеновна Донская тэІІэ сылдьыстылар . Аґыллыбыта 10 эрэ сыл буолла " Коммунарка " 1999 сылга эрэ кэлэн спецсулууспалар бас билиилэриттэн тахсыбыта . 2000 сылтан аґыллыбыта , киирэр кіІµллэммитэ . Бу сиргэ , " Коммунарка " олбуорун иґигэр 2002 с . Саха Республикатын Президенэ В . А . Штыров ( кини бастакы дьаґалларыттан биирдэстэрэ этэ ) дьаґалынан репрессияламмыт сахаларга пааматынньык туруоруллубута . Манна бу кµІІэ диэри уопсайа 4000 кэриІэ киґи республикабытыттан сылдьан ааспыт . Манна да ± атан эттэххэ , Саха сириттэн ураты ханнык да регион ( эмиэ сµµґµнэн дьонун сµтэрбитин µрдµнэн ) манна пааматынньыгын іссі да туруора илик . Монголия ( атын государство ) уонна Саха Республиката . Саха сирэ бэйэтин улуу дьонун , уолаттарын умнубат . Ити µгэс эдэр кілµінэ аайы кіґін истин , ілбіт - сµппэт ійдібµл буолан хас биирдиибитигэр иІнин . Прокопий БУБЯКИН . Дьокуускай - Москва . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Кулун тутар 20 күнүгэр Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүгэр , үгэс курдук , ат сүүрдүүтэ буолар . Хаҥалас улууһун биллэр тренердэрин бириистэригэр сыыдам Габольд уонна Нарыйаана - Куо күрэстэһиэхтэрэ . Аатырбыт Дархан эмиэ сүүрүөхтээх . Оттон кулун тутар 26 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас « Күөн Харах » ипподромугар ат сүүрдүүтүгэр улахан сыаналаах бириистэр оонньонуохтара . 2008 сыллаахха Виталий Басыгысов Ил Тµмэн бэрэссэдээтэлэ буолбута . Ґірэхтээхтэр бэлиэтииллэринэн , кини , бастатан туран , Саха сирэ Россия сор ± ото буоларын толору бигэргэтэн , бµтµн дойду сокуону таґаарар уорганын кытта ыкса ситими олохтообута . Ил Тµмэн депутаттара уонна республика биллэр специалистара Госдума оробуочай білі ± ір киирэн сокуон оІоґулларыгар быґаччы µлэлэґэр кыахтаммыттара . Ол курдук , « Булт туґунан » федеральнай сокуоІІа Саха сириттэн элбэх уларытыы киирбитэ . « Ґірэх туґунан » сокуон оІоґулларыгар эмиэ кыттыґаллар . Дьэ онон , биґиги , сахалар , олохпут - дьаґахпыт , тірµт µгэстэрбит уратылара Россия таґымыгар учуоттаныахтара диэн бигэ эрэллээхпит . 03 . 10 . 05 Сана ыытааччы Туйаара : Тереебут сирэ : Сунтаар , кун сирин кербут кэмэ : 1982 сыл , тохсунньу 13 кунугэр , зодиага : козерог , уерэ5э : СГУ ФЛФ ОЖ - 00 , хобби : хаhыат аа5арын , ТВ сана биэриилэри сэнээрэр , ордорор ырыаhыттара : Россия эстрадата , уолга идеала : тас керунунэн , ис - санаатынан бухатыыр буолуохтаах , олоххо бэйэтин миэстэтин булбут саха уола , ба5а санаата : ыччакка аналлаах биэрии . форумна киир . . . - « Multi - touch » ( мультитач ) - диэн баар . Ол аата сенсорнай экраҥҥа тарбаххынан салайан туох эмэ дьайыы ( функция ) оҥортороҕун . Холобур , саамай биллэр , киһи күн ахсын туттар оннук мала - төлөпүөн терминала буолар ( аапт : өссө оннук экраннаах суотабай төлөпүөннэр бааллар ) . ~~Друг - это тот , кто остается верным тебе , даже если от тебя отвернутся все .~~ 1926 с . от ыйыгар Афанасий Иннокентьевич Дьокуускайга кэлбитэ , онтон ВКП ( б ) Верхоянскай уокуруктааҕы кэмитиэтин сэкиритээринэн буолбута . Тута Бастакы уокуруктааҕы ВКП ( б ) конференциятын тэрийэн барбыта , онтун 1926 с . сэтинньи 10 - 18 күннэригэр ыыппыта . - Сахабыт сиригэр төнүннэххэ , улуус баһылыганан икки дьахтар үлэлиир : Анаабырга - Любовь Константиновна Джабраилова уонна Абыйга - Рина Игнатьевна Винокурова . Бу улуустар олохторо - дьаһахтара олус туруктаах . Уопсайынан , хоту омуктар дьахтарга улаханнык итэҕэйэллэр . Тоҕо диэтэххэ , өбүгэ саҕаттан , Ийэни өрө тутуу үгэһэ баар . Чуолаан , дьахтар , ийэ - бу ыал олоҕун - дьаһаҕын , аһын - үөлүөн , таҥаһын - сабын дьаһайар оруоллаах . Кини суоттуур - учуоттуур , хаһаанар , бэринэр , былаанныыр . Мин икки эрэ саастаах сиэммин сµтэрбит аґыым ааґан - ара ± ан биэрбэт . Сиэним ханнык ыарыыттан ілбµтэ быґаарыллыбыт курдук . Ол гынан баран , биґигиттэн тутулуга суох араас тірµіттэр мэґэйдээбэтэхтэрэ буоллар , сиэним олох олоруохтаах этэ диир санаам миигин билиІІэ диэри µµйэ - хаайа тутар . Сиэним Владик балыыґа ± а ылыахтаах быґыыларын барытын ылбыта , чэгиэн - чэбдик улаатан испитэ , туох да ыарыыта суо ± а . Арай сэтинньигэ балтараа сааґыгар хойуута ір хатан , Медицина национальнай киинигэр киллэриллибитэ . Сиэним туругун туґунан мин фельдшер µірэхтээх аймахпыттан билбитим . Кини Владигым хаба ± ын таґынан кистаны булбуттарын туґунан эппитэ . Операция иннинэ химиотерапия курсун барыахтаа ± а , 5 сеансы анаабыттара . Эмчит айма ± ым ити доза улахан да киґиэхэ табыллыбатын , онон Москва ± а лазерынан эмтэнэ барар ордук диэн сµбэлээбитэ . Балыыґа ± а сыппыт ийэтэ о ± отун искэнэ 9 см улаата охсубутун туґунан телефонунан эппитэ . Операция кэнниттэн химия оІорон баран , Москва ± а эмтэтэ ыытыахтаахтара . О ± обут икки сааґыгар инбэлииккэ тахсар дьыл ± аламмыта . Химиотерапия 3 сеансын кэнниттэн олус ырбыта , сотору - сотору хотуолуура . Икки операцияны оІорбуттара . Медицина национальнай киинигэр химиотерапияны сайыІІа диэри уґатарга , ол эрэ кэнниттэн Москва ± а ыытарга быґаарбыттара . Мин , эбээ киґи , сиэммин уталыппакка Москва ± а ыыталларыгар кірдіґі сатаабытым . Эмтээґин былаанын , Москва ± а ыытары - ыыппаты СР Доруобуйа харыстабылын министерствота эрэ быґаарар диэбиттэрэ . Ол иґин мин доруобуйа харыстабылын министрин аатыгар сиэммин эмтииллэриттэн астымматым , онон суґаллык Москва ± а ыыталларыгар кірдіґін сурук суруйбутум . Бу кэм устатыгар сиэним уІуохтаах тириитэ эрэ хаалбыта , майгыта - сигилитэ уларыйбыта , ійµнэн - санаатынан улаатан хаалбыт курдук буолбута , улахан дьоІІо эрэммэт буолбута . Эмчиттэр иккис о ± отун кµµтэр кыыспар , " биґиги эмтии сатыыбыт , оттон эґиги итинник суругу суруйа ± ыт " диэбит курдук эппиттэрэ . Кыыґым ытыы - ытыы министртэн сайабылыанньаны тіттірµ ыларбар модьуйбута . Оттон миигин министргэ чугаґаппатахтара да ± аны . Быраастары кытары ійдіспіт буолуубут кэнниттэн сиэммэр химиотерапия тірдµс сеансын анаабыттара . Кµндµ сиэнчээним Владик муус устар 22 кµнµгэр реанимация ± а хаана баран ілбµтэ , кырачаан организма тулуйбата ± а . . . Владик эґээтэ , скульптор Маяк Абрамов " О ± о уонна кµірэгэй " диэн хартыыналаах . Онно Владик ийэтэ 1 , 5 саастаа ± ар уруґуйдаммыт . Кырачаан киґи кій салгыІІа кітір кµірэгэйи одуулаґар , оло ± ун инники суола тыргыллар . Хартыына ± а баар о ± о мин суох буолбут сиэммин тµґэрэн ылбыт курдук маарынныыр . . . Мин кµн бµгµнµгэр диэри сиэним суох диэн санааны кытары сіпсіґір кыа ± ым суох . Мин санаабар , быраастар эрдэттэн сіпкі эмтээбиттэрэ буоллар , мин сиэним тыыннаах хаалыахтаах этэ . Евдокия ОКОЕМОВА . Редакцияттан . Хаґыат редакциятыгар араас кыґал ± алаах дьон кэлэллэр . Бу сурукка кэпсэнэр иэдээІІэ быґаччы буруйдаа ± ы ыйан биэрэр уустук . Аа ± ааччы этиннэ ± инэ , кэІээтэ ± инэ эрэ табыллар диэн санааттан бу суругу таґаарабыт . Хараҕа үөрэммиччэ , ыаллыы саастаах дьон аһаҕас түннүктэригэр эмиэ хатана түспүтэ . Бу нуучча ыала киэһэ аайы кэриэтэ үлэлэриттэн кэлэн баран айдаарсар , онон - манан быраҕаттанар үгэстээхтэр . Арай бүгүн хайа атахтарынан турбуттара буолла диэххэ айылаах , түннүккэ куустуһан туран , наҕыллык хаар түһэрин одуулуу тураахтыыллар эбит . Бүөтүр « чэ , бэрт , хата эйэлэспиттэр . . . Өссө да маннык түгэннэрэ элбиирэ буоллар » диэн , иһигэр үөрэ санаабыта . Хааман иһэн куруук бүтэһик көрөн ааһар түннүгэр оҕото - уруута суох соҕотох кыыс - дьахтар олорбута быданнаата . Дьиэтэ сырдык , ыраас көстүүлээх , чэнчис хаһаайка быһыылааҕа . Киниэхэ биир да ыалдьыт да тохтоон ааспат быһыылааҕа . Куруук соҕотох да соҕотох . . . Киэһээҥҥи аһылыгын аһаан бүтээт , хайаан да чүмэчи уматтан түннүгүн анныгар олорон суруксуттуур дьикти киһи . Арааһа , бэйиэт дууһалаах киһи буолаарай ? Бүөтүр кини олоҕун бэйэтигэр олус чугастык ылынара . Кини кэрэ сэбэрэтин , нарын быһыытын - таһаатын ыраахтан сөбүлүү көрөрө да уулуссаҕа көрсөр түгэнигэр тумнан куотара . . . Ити курдук Бүөтүр төһөлөөх элбэх аһаҕас түннүгүнэн араас ыал олоҕун кэтээн көрбүтэ буолла ? Арааһа , бу эҥээр дьиэлэр бастакы , иккис этээстэригэр олорор ыаллар олохторун - дьаһахтарын барытын кэриэтэ көрдөҕө - иһиттэҕэ , эндэппэккэ биллэҕэ буолуо . Сэрии сылларыгар олоҥхо патриотическай ɵйү - санааны иитиигэ улахан оруоллааҕа . Саха государственнай театрыгар 1943 с . « Дьулуруйар Ньургун Боотур » сүүс тɵгүлүн туруутун үɵрүүлээхтик бэлиэтээҺин даҕаны элбэҕи этэр . Ньурбатааҕы иккис колхознай театрга С . А . Зверев « Кулун Куллустай » олоҥхото эмиэ ситиҺиилээхтик турбута . " Ханна ба ± арар тыа сиригэр бэйэтин аналын толорон µчµгэйдик µлэлиир кулууп олохтоох дьаґалта µлэтигэр - хамнаґыгар улахан тирэ ± инэн буолар . Хама ± атта сэлиэнньэтин кулууба бастыІ µлэлээ ± инэн улууґугар эрэ буолбакка , республика ± а эмиэ биллэр . СР культуратын туйгуна Антонина Алексеевна Харитонова салайааччылаах " Тµґµлгэ " сынньалаІ киинин иллээх - эйэлээх , дьо ± ус коллектива сыл устатыгар араас дьаґаллары былааннаан сэлиэнньэ олохтоохторун бары араІатын хабан чуІкуппат . Манна сырыы аайы интэриэґинэй сценарийдаах саІаттан саІа биэчэрдэр , концертар , кµрэхтэґиилэр буолаллар , ордук бырааґынньык кµннэригэр Нам улууґун атын нэґилиэктэриттэн , куораттан тиийэ кэлэллэр . Кулууп µлэґиттэрэ манна ір сылларга µлэлээбит , кулууп µлэтин - хамнаґын баччааІІа диэри утумнанар µтµі µгэстэрин олохтообут , СР культуратын туйгуна Матрена Алексеевна Жиркованы махталынан ахталлар . " Тµґµлгэ " сынньалаІ киинэ олохтоох дьаґалта социальнай боппуруостарга специалиґын Ф . Ф . Габышеваны кытта ыкса сибээстээхтик µлэлииллэр . Культурнай - маассабай , тэрийэр µлэ нэґилиэккэ баар 5 тµілбэ ніІµі ыытыллар . Бу тµілбэлэр анал былааннарынан тэриллэр дьаґалларга эдэрдиин - эмэнниин бары хабыллаллар . Оскуоланы кытта µчµгэй сибээстээхтэр . Ыччаты спорка сыґыарыыга спортивнай саала директора , гиирэни анньыыга спорт маастарыгар кандидат П . Г . Иванов ылсан дьарыктанар . " Тµґµлгэ " сынньалаІ киинэ тэрийэр µгэс буолбут дьаґалларын дьон - сэргэ долгуйа кµµтэр . Ол курдук , кинилэргэ " Ырыа кытыла " диэн ааттаммыт дуэттар , триолар республикатаа ± ы конкурстара 4 тігµл буолбут . Дьокуускайтан ааттаах - суоллаах дуэттар Егоровтар , Хатылаевтар кэлэн кытталларын , жюрилыылларын методист Н . Г . Макарова кэпсиир . Эмиэ республика телевидениетинэн элбэхтик кістір артыыстардаах , Т . М . Гаврильева уус - уран салайааччылаах " Сырал ± ан " минитеатр туспа суоллаах - иистээх , айар талааннаах коллективынан биллэр . СР культуратын туйгуна , улуус бочуоттаах гражданина Л . А . Андреева нэґилиэнньэни µІкµµнэн умсугутууга айымньылаахтык µлэлиир . Сыл аайы аан дойду дьахталларын бырааґынньыгар сіп тµбэґиннэрэн " Ретроданс " улахан дьон білі ± ір дьарыктанааччылар сааскы баалга тµмсэллэр . Бу дьоро киэґэ ± э баал королеватын уонна хоруолун талаллар . Кинилэр аныгы баалы тэрийэр быраабы ылаллар . Онон талыллыбыт пааралар до ± отторун , аймахтарын кіміліґµннэрэн бииртэн биир кэрэ киэґэлэри ыыталларын билэр буолан , куораттан тахсан эмиэ кытталлар эбит . Хама ± атта ± а дьиэ кэргэттэринэн ыллыыр - туойар , µІкµµлµµр дьон µгµстэр . Быйыл Дьиэ кэргэн сылынан эмиэ сонун тµґµлгэлэргэ тµмсэр былааннаахтар . - Кулууппутугар киллэрбиппитин барытын бэйэбит туґанабыт . Дьаґалтабыт баґылыга Александр Григорьевич Дунаев биґиэхэ олус кіміліґір . Тіґі кыалларынан кулууппут дьиэтин ірімµіннээн , сіргµтэн биэрэ олоробут . Ґчµгэй аппаратура ылыммыппыт . СР культуратын министрин солбуйааччы М . М . Донской саалабыт кириэґилэлэрин уларытарбытыгар кіміліґµіх буолбута . Коллективым дьоно бары бэйэлэрин эбээґинэстэрин чуолкайдык толороллор . Театр таІас ыйыыр сиртэн са ± аланар дииллэринии , кулууппутун бу курдук киґи кута - сµрэ тохтуур гына тупса ± айдык тутан олорууга техническэй µлэґиттэрбит О . С . Москвитина , Т . Д . Канаева улахан оруоллаахтар . Кинилэр бэйэлэрин эбээґинэстэрин толороллорун таґынан , биґиги ыытар дьаґалларбытыгар кіх - нэм буолар сэргэх дьон , - диэн кэпсиир " Тµґµлгэ " сынньалаІ киинин директора Антонина Алексеевна . Дьэ , кырдьык , хама ± атталарга кулууптара кµµстээх µлэ кэнниттэн сылааны таґаарарга , ыллаан - туойан , µІкµµлээн сэргэхсийэргэ ыІыра , угуйа турар истиІ , сылаас эйгэлээх тµмэр тµґµлгэ эбит . Галина НЕЛЬБИСОВА . Алтынньы 11 кµнµгэр П . А . Ойуунускай аатынан Саха академическай театрын салалтата 86 - с сезона аґыллыытын кірсі суруналыыстары кытта кірµстэ . Быйылгы сезон алтынньы 15 - 17 кµннэригэр Баґылай Харысхал " Кімµіл " спектаклын А . С . Борисов туруоруутунан са ± аланыа . Пресс - конференция аґыллыытыгар театр директорын солбуйааччы Данил Марков Саха театрын саІа режиссера Руслан Тараховскайы кытта билиґиннэрдэ . Кини бу кадровай хамсааґын дойдуга театрдар кылаабынай режиссердарын икки сыл буола - буола уларытыы µгэґэ олохсуйбутун кытта ситимнээх диэн чорботон бэлиэтээтэ . Театр кылаабынай худуоґунньуга Лена Гоголева этэринэн , экс кылаабынай режиссер Сергей Потапов Саха театрыттан олох барбатах - Сиэн Чолбодук айымньытынан " Манчаары " спектаклы туруорарга бэлэмнэнэр уонна ВГИК киинэ режиссуратын салаатыгар µірэнэр ба ± алаах эбит . Манна да ± атан эттэххэ , театр саІа кылаабынай режиссера Руслан Игоревич Тараховскай сааґа 29 , икки µрдµк µірэхтээх - Щепкин аатынан µрдµкµ театральнай оскуоланы уонна АГИИК режиссура ± а салаатын бµтэрбит . Норуокка Шекспир " Биирдэ куоракка . . . " ( Ромео уонна Джульетта ) диэн айымньытыгар Ромео оруолун толорон биллибитэ . Режиссер быґыытынан µлэлэрэ - Баґылай Харысхал " БастыІ хатыыта " , " Ґтµі санаа аанньала " спектаклларын туруортаабыт . СаІа кылаабынай режиссер Р . И . Тараховскай икки хайысханы тутуґан µлэлиир былааннаа ± ын иґитиннэрдэ . Ол курдук , бастатан туран , Н . Неустроев , П . Ойуунускай , А . Софронов , Суорун Омоллоон , И . Гоголев , А . Кулаковскай курдук классиктар айымньыларын туруорар соруктаа ± ын µллэґиннэ . Иккиґинэн , Ф . Потапов , В . Фомин , А . Борисов , С . Потапов , С . Ооржак , Р . Тараховскай курдук режиссердар µлэлэрин сіргµтµµгэ уонна утумнаахтык туруорарга ылсыахтаа ± ын эттэ . Итиэннэ , о ± олорго аналлаах спектакллары театр сценатыгар туруорарга µлэлэґиэхтэрин , бу эйгэ ± э ордук саха классиктарын айымньыларыгар бол ± омто ууруохтаа ± ын билиґиннэрдэ . Суруналыыстар саІа кылаабынай режиссертан туох былааннаа ± ын ыйыталаспыттарыгар эґиил саас А . Е . Кулаковскай " Саха интеллигенциятыгар сурук " , " Ойуун тµµлэ " , " Јй уонна сµрэх " айымньыларынан дьµґµйµµ туруорар уонна народнай учуутал М . А . Алексеев туґунан спектакльга µлэлэґэр санаалаа ± ын кэпсээтэ . Быйыл П . А . Ойуунускай аатынан Саха академическай театра тірµттэммитэ 85 сылын бэлиэтиир . Театр бу дататын кірсі сэтинньи 28 - ахсынньы 12 кµннэригэр кірііччµлэригэр анаан µбµлµійдээх декаданы бэлэхтиэ . Итиэннэ , быйыл ССРС уонна РФ государственнай бириэмийэлэрин лауреата Ефим Степанов , норуот тапталлаах артыыстара Изабелла Николаева , Домна Уйгурова , Мария Варламова уонна драматург Баґылай Харысхал µбµлµійдэрэ буолуо . Саха театра тµірт режиссердаах - Андрей Борисов , Руслан Тараховскай , Сергей Потапов , Сюзанна Ооржак , ону сэргэ дуогабарынан Елена Иванова - Гримм µлэлэґэрэ былааннанар . Учуутал сылынан ситимнээн Саха театрын уус - уран салайааччыта А . С . Борисов ССРС народнай учуутала М . А . Алексеев туґунан спектакль туруорара кµµтµллэр . Билигин сценарийы ірµµ театры кытта бииргэ µлэлэґэр драматург Б . Харысхал суруйа сылдьар эбит . Оттон Сюзанна Ооржак биир дойдулаа ± а Тыва суруйааччытын айымньытынан мюзиклы бэлэмниир . 85 сааґын бэлиэтиир Саха театра саІа ПАЗ автобустаммытын , онон кулун тутар уонна муус устар ыйдарга икки білі ± µнэн улуустарга гастролга тахсыахтаахтарын иґитиннэрдилэр . Р . Тараховскай улуустарга тахсыы µгµс ороскуоттаа ± ынан улуустар баґылыктарын кытта ыкса µлэлэґиэхтээхтэрин туґунан эттэ . Кылаабынай худуоґунньук Лена Гоголева быйыл Саха театрын историятын уонна урукку кылаабынай худуоґунньук Геннадий Сотников туґунан кинигэлэр тахсаллара кµµтµллэрин уонна театр худуоґунньуктарын быыстапкалара буолуохтаахтарын кэпсээтэ . Ґбµлµійдээх декада ± а театры таптааччылар Н . Неустроев " Куґа ± ан тыын " , П . Ойуунускай " Дойду о ± ото Дорогуунап Ньукулай " , Чингиз Айтматов " Хаарыан хампа кµіх кытылым . . . " , " Ийэ сирэ " , о . д . а . Саха театрын бастыІ µлэлэрин кірµіхтэрэ . Хаартыска ± а : Саха театрын кылаабынай режиссера Руслан Тараховскай . Гаврил АНДРОСОВ Юкагир норуотун чулуу уола , талааннаах суруйааччы , Былатыан Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата Семен Курилов тіріібµтэ 75 сылыгар Биир дьиэ кэргэнтэн µс Россия Суруйааччытын союґун чилиэнэ µµнэн тахсыыта диэн , арааґа , Саха сиригэр эрэ буолбакка , дойду бµттµµнµн µрдµнэн сэдэхтик кістір чахчы . Оттон бииргэ тіріібµт Семен , Гаврил , Николай Куриловтар - Јлµірэ туундаратын ыччаттара , хотугу а ± ыйах ахсааннаах норуоттар - юкагир омук ча ± ылхай бэрэстэбиитэллэрэ . Салгыы » Программа сvрvн сыалынан - соругунан коммунальнай ситимнэринэн , eнeлeрvнэн хааччыллыбыт олорор дьиэни тутуу кээмэйин улаатыннаран , онуоха vбvлээhин - кредиттээhин институттарын , механизмнарын тардан - кытыннаран , нэhилиэнньэ олорор дьиэнэн хааччыллыытын таhымын vрдэтии , оло5ун уйгутун тупсарыы буолар . Маныаха тveрт сvрvн туhаайыыны бэлиэтиибин : бастатан , олорор дьиэни тутууну сайыннарыы . Иккиhинэн , олорор дьиэ - коммунальнай эйгэ ситимин санардыы , тупсарыы , vсvhvнэн , гражданнар тус - туhунан категорияларын олорор дьиэнэн хааччыйыыга государство эбэhээтэлистибэлэрин толоруу уонна социальнай аналлаах дьиэнэн хааччыйыы . Тeрдvhvнэн , нэhилиэнньэ ипотеканан кредиккэ бэриллэр дьиэнэн - уотунан хааччыллыытын механизмын сайыннарыы , олорор дьиэ рыногын кэнэтии . Республикатаа5ы тус сыаллаах « Олорор дьиэ » программа икки тvhvмэхтээн олоххо киллэриллиэ5э . Ол курдук , 2006 - 2007 сыллар бастакы тvhvмэх , 2008 - 2010 сыллар - иккис тvhvмэх . Бэ ± эґээ , бэс ыйын 6 кµнµгэр , нуучча улуу поэта Александр Пушкин тіріібµт кµнµ - гэр анаммыт поэзия ± а турнир ыытылынна . Бу тэрээґини А . Пушкин аатынан Нуучча драматическай театра уонна Саха сирин Суруйаач - чыларын союґа иккис тігµлµн тэрийэн ыыттылар . Турнир биэс хайысханан ыытылынна . О ± олор ортолоругар ( сахалыы , нууччалыы тылынан ) , улахан дьоІІо ( сахалыы , нуччалыы тылынан ) уонна А . Пушкин айымньыларын сахалыы тылбаастааґыІІа кµрэхтэґии барда . Турнир сµрµн усулуобуйата - автор бэйэтин хоґоонун , биитэр тылбааґын аа ± ыахтаах . Биллэн турар , бу иннинэ улахан бэлэмнэнии , сайаапкалары хомуйуу , иккис тµґµмэххэ киллэрэр дьµллэґиилэр барбыттара . Дьµµллµµр сµбэ бэрэссэдээтэлинэн саха народнай поэта Наталья Харлампьева буолбута тэрээґин таґымын іссі µрдэттэ . Турнирга барыта тµірт уонча автор кытынна . Мустубут дьону - сэргэни ордук о ± олор бэйэлэрин айымньыларын аа ± ыылара долгутта . Ол курдук , Милена Егорова сахалыы уонна нуччалыы хоґооннорун аахта , онон бастаата . Поэзия ± а инники кµіІІэ Семен Феоктистов - Сэргэх Сэмэй « Хоґоонньут дьоло » диэн айымньытынан бастаата . Нуучча поэзиятыгар геоло - гия ± а наука кандидата Александр Пеньков « Ленские перекрестки » диэн хоґоонунан кыайда . Оттон тылбааска бэрт элбэх автор киирбититтэн Наталья Борисова бастаата . Манна бэйэлэрин эйгэлэригэр киэІник биллэр , омос кірдіххі , поэзия ± а сыґыана суох дьон ситиґиилээхтик кыттан соґуттулар . Ол курдук , Михаил Санников « Я помню чудное мгновенье » уонна Василий Охлопков Онегин Татьяна ± а суругун хоп курдук тылбаастаабыттар . Турнирга Ленскэйтэн кэлэн Александра Индеева кытынна , кини эмиэ сахалыы , нууччалыы айымньыларын аахта . Нуучча театрын аттыгар турар Александр Пушкин памятнигар бу кµн бэрт элбэх киґи то ± уоруста , поэттар хоґоон аахтылар , кµін кірсµстµлэр . Арай , былаас іртµттэн улуу поэкка сибэкки дьірбітµн уурар µгэс буолбут церемония ± а биир да министр , муІ саатар солбуйааччы кістµбэтэ . Бэл диэтэр , Культу - ра уонна духуобунай сайдыы министерствотыттан ким да суох . Александр Пушкин поэзията µйэттэн µйэ ± э µтµі ± э , сырдыкка угуйа - ыІыра турар кµµстээх , ол кµµс ілбіідµй - бэтин бу тэрээґин іссі тігµл бигэргэттэ . Бэйэбит корр . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Мин бырааттарбын - балтыларбын иитиэхпин - үөрэттэриэхпин наада , аҕам соҕотох үлэһит , онон манна хаалабын диэн быһаарыммытым . Ону ылымматтар . Борокуруорга приемҥа быһаарса киирээри гынным . Приемнайга олорор ( кэлин билбитим - уорган үлэһитэ ) дьэбириэй дьахтара : « Мунньах буола турар , ханна бараҕын ? ! » - диэн киэбирэн аһарбата . « Еще нос не дорос , чтобы к прокурору республики заходить на прием , пошел вон ! » - диэн буолла . « Ничего себе ! Хайаан да киирэбин » диэн өһөс хааммын киллэрэн , көрүдүөргэ сырыттым . Аралдьыйбыт кэмигэр кэбиниэккэ дьылыс гынан хаалбытым - борокуруорум утуйа сытар , мунна хаһыҥырыыр . Мин устуулу тыаһатан көр - уһуктубат . Күүскэ ылан , охсубуппар , дьэ уһугунна . « О , молодой человек , садись ! » - диэтэ . Мин ананыым туһунан эттим . « Куорат борокуратууратыгар барыаҥ » , - диэтэ , каадыр салайааччытын ыҥырда . Биирдэрэ чыначчы туттан турар , тугу да саҥарбат . Дьиҥинэн , улахан киһи буоллаҕа , бу иннинэ Үрдүкү суут бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит . Онтон ууратан , итиннэ ыыппыттара . Миигин саха суох сиригэр диэн , борокуратуураҕа анаатылар . Дьэ , били , каадырым тойоно « үҥсэ сылдьаҕын » диэн кыыһырбыта . Оннук хаалан турабын . Нерюнгри куоракка ыам ыйын 23 - 31 күннэригэр сальмонеллез ыарыы турбута бэлиэтэммит . Ыалдьыбыттар бары « Полянка » дьыссаат иитиллээччилэрэ буолан биэрбиттэр . Онон ыам ыйын 30 күнүттэн « Полянка » дьыссаат сабылынна . Билигин санитарнай сулууспалар бэрэбиэркэ ыыта сылдьаллар . Сиһи түһээккин кытта Сусуман оройуонуттан саҕалаан сахалыы ааттаах нэһилиэнньэлээх пууннар уонна үрүйэлэр саҕаланаллар : Бөрөлөөх , Дьэбин , Бурхала ( Буурҕалаах ) , Хатыҥнаах , Таас Үрэх , Муустаах , Элгээн - маннык ааттаах сир - уот Охотскай муора кытылыгар диэри бара турар . Бу уруккута биһиги сирбит буолуо дуо ? Манна олорбут дьон ханна барбыттарай , эбэтэр ГУЛАГ мэлииһэтигэр түбэспиттэрэ дуу ? Бүгүн , Владимир Членов ювелирдарга « бэйэбит таможеннай пуостанныбыт » диэн үөрэн - көтөн олорон иһитиннэрдэ . Онон ювелирнай оҥоһук , таас омук дойдуга тахсара судургутуйбут . Күндү тааһы кыраныысса таһыгар таһаарар бэрт элбэх моһуоктаах . Таможняны ааһар бэрээдэк , пошлина , Арассыыйа Гохранын судаарыстыбаннай хонтуруолун ааһыы быраабылата . . . Итиннэ таас төһөнөн карата улахан , хаачыстыбата үрдүк да , ирдэбилэ уон оччонон улаатан иһэр . Ол иһин предпринимателлэр тааһы " техническэй " ( олох бытархай ) , эбэтэр " околоювелирнай " ( орто бытархай ) диэн албаһыран кыраныысса нөҥүө таһаараллара . Биллэн турар , ити контрабанданан атынынан ааттаммат дьыала . В . Членов сонуна ити кыһалҕаны мүлүрүтэр сыаллаах - соруктаах буолуохтаах . « Саха сирэ » хаґыат 2005 сыл сэтинньи ыйын 3 кµнµнээ ± и нµімэригэр « Суут - сокуон µлэґитэ эІкилэ суох буолуохтаах » диэн кириитикэлиир ис хоґоонноох , улахан ыстатыйам бэчээттэммитэ . Онно чуолаан , Ньурба прокуратуратыгар быґыы - майгы хайда ± ын , баар чахчыларга оло ± уран , суруйбутум . Ол иґин буолуо , ким да ± аны міккµґэн , « чыып - чаап » диэбэтэ ± э . Олох кірдірірµнэн , сокуон µлэґиттэрэ биир сиргэ олус уґуннук µлэлииллэрэ µтµі тµмµктэри биэрбэт . То ± о диэтэххэ , µлэґиттэртэн ирдэбил , хонтуруол мілтµµр . Уонна бэйэни µрдµктµк сананыы баар буолар . Салгыы » " Саха ыала " сыґыарыы 1991 сылтан тахсар . Бу кэм устатыгар бэйэтэ туспа суоллаах - иистээх , аа ± ааччылаах сыґыарыыга кубулуйда . Сыґыарыыбытын сэргээн , кµµтэн аа ± ар дьон элбэхтэрин улуустарга командировка ± а сырыттахха санааларын этэллэриттэн , аа ± ааччыларбыт суруктарыттан билэбит . у кµннэргэ Бэчээт кµнµгэр сіп тµбэґиннэрэн хаґыаттар , журналистар µлэлэрин - хамнастарын тµмµктэрин таґаарыы буолла . Биґиги сыґыарыыбыт " Дьиэ кэргэІІэ уонна общество ± а а ± а оруола " , " Теманы бастыІ сырдатыы " Номинация ± а республикатаа ± ы конкурс кыайыылаа ± ынан ааттанан СР Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о дьыалаларыгар комитетын анал сибидиэтэлистибэтин , бирииґин тутта . Салгыы » Дьиҥэр , ол да сүүйүүтэ суох , дьон - сэргэ тобус - толору мустуо дии саныыбын . Аҕыйахтар ээ - көтүү амтанын билбит Ырыаһыттар . « Бастыҥ режиссура » номинацияҕа Игорь Егоров « Билбэтэҕим » диэн клибин устубут Константин Тимофеевка ананна . Оператор үлэтэ « Норд Саунд » « Уhун суhуох » ырыатын уһулбут операторга тигистэ . Надина Эльпис « Лыах » режиссера Михаил Лукачевскай икки түһүмэххэ кыайда - - « Бастыҥ көрдөрөр ( визуальный ) ньыма ( эффект ) » уонна « Бастыҥ идиэйэ » . « Бастыҥ таҥыы ( монтаж ) » аата Бурятияҕа Мэдэгмэ Доржиева клибыгар барда . Күрэх бэлэмин кэмигэр Өлүөхүмэҕэ элбэх тутуу үлэтэ барда . Ол тутуулар бары олоххо киирдилэр . Былыргы куорат тас көстүүтэ биллэ тубуста , киэркэйдэ . Күрэхтэһиигэ барыта холбоон 36 хамаанда күөн көрсүөҕэ . Кылаабынай судьуйанан Альберт Трофимов үлэлиэҕэ . Үөрүүлээх аһыллыыга Саха сирин норуоттарын спортивнай күрэхтэһиилэрин уотун олохтоох спортсмен Василий Мамонтов уматта . Аһыллыы сиэрэ - туома оһуохайынан түмүктэннэ . Сааһыран эрэр дьон саныыр санаабыт кынатыгар уйдаран Татарстаҥҥа Заинск куоракка Улуу Кыайыы 65 сылыгар аналлаах сэрии , тыыл , үлэ ветераннарын I фестивалыгар , норуот оҥоһугун быыстапкатыгар заявка түһэрэн туристическай путевканан « Интеркросс » нөҥүө көттөхпүт үһү . Ол иһигэр эмэҕирэн эрэр эттикпитин кыратык эмэ эпчимирдэ түһээри , санаторийга ( Ижминводы ) сынньана түһэн ылаары , кэлэн иһэр кыһыммытын , сатаатар , ый аҥара « антах » анньа түһээри … Сайын массыынанан күппээрдэ сылдьыбыт гаражтара суох дьон , тымныы түһэн тимир көлөлөрүн тоҥордулар . Онон анньыһан - үтүрүһэн , уопсай халыып , автобустарга симилиннилэр . Халлааммыт өссө улаханнык тымныйа илик . Тохтобулга тоҥуу - хатыы кэмэ эрдэ . Күнүс автобуһынан син сылдьыахха сөп . Оттон сарсыарда эрдэ уонна киэһээ , үлэҕэ барарга - кэлэргэ , дьэ батыһымаары сарбаҥнаһыы . Лыык курдук симиллэн , ыы муннубутунан анньыһан айанныыбыт . Фарзандлар уйига сиғмаса - кулган , Буни Аллоҳ ёзган тақдир деб билган . Уммат кўпаймоқда дебон шод бўлган Мунис сингилларга жаннат муборак ! Дьиҥинэн , ийэ эрэйдээх бэйэтэ ону кыайар кыахтааҕа буоллар , дойду баһылыгар сэлээнниэ этэ дуо . Биллэн турар , суох . РФ Пенсионнай фондун Саха сиринээ ± и салаатын саІа µлэ ± э киирбит дьиэтин актовай саалатыгар суруналыыстарга маІнайгы пресс - конференция буолан ааста . РФ Пенсионнай фондун Саха сиринээ ± и салаатын управляющайа Альбина Иннокентьевна Поисеева суруналыыстарга пенсияны тілііґµн ситимигэр киирэр уларыйыылар тустарынан билиґиннэрдэ . Россия ± а сонуннары киэІник тар ± атар ситимигэр Россия ± а пенсияны тілііґµн сокуонугар улахан уларыйыылар киирбиттэрин бэлиэтииллэр . ДьиІинэн , пенсияны тілііґµн 2002 сыллаахтан ылыллыбыт система ± а оло ± уран салгыы бара турар . Россия ± а ылыллыбыт пенсияны тілііґµІІэ саІа сокуонунан кэккэ уларыйыылар бааллар . Салгыы » Амма улууһа тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэрин чэрчитинэн Аммаҕа « Оҕо саас сардаҥата » диэн сквер тутуллуохтаах . Онуоха оҕолуун улаханныын бу сонун тутууну ыытыыга үбүнэн көмөлөһүүгэ акция биллэрилиннэ . Ыам ыйын 1 кµнэ Дьокуускай куорат олохтоохторун , чуолаан суоппардары , биир соґуччу тµгэнинэн кірµстэ . Ол курдук , бу кµн 11 чаастан куоракка биир хайысханан эрэ айаннаныллыахтаах уулуссалар ( односторонние ) икки хайысхалаах ( двусторонние ) буоллулар . Онон бу кµн элбэх суоппар бутулунна . Дьолго , улахан СТБ тахсыбата быґыылаах . Ґгµс суоппар ити уларыйыылар тустарынан эрдэ истибэтэх . То ± о маннык та ± ыста диэн ыйытыы µіскµµр . Тµгэнинэн туґанан , СР ИДьМ ГИБДД управлениетыгар суол инспекциятын уонна сырыыны тэрийэр отдел начальнига Василий Оленовы кірсін , то ± о маннык уларыйыылар тахсыбыттарын ыйыталастыбыт . - 2012 сылга Саха сиригэр « Россия - спортивнай держава » диэн улахан форум ыытыллаары турарынан сибээстээн , Дьокуускай куорат уулуссалара ірімµіннэниэхтээхтэр . Уулуссаларбыт мілтіх туруктаахтарын бары кірі - билэ сылдьаргыт буолуо , алдьаныыта - кээґэниитэ , оллура - боллура олус элбэх . Урукку іттµгэр ірімµіІІэ сіптііх µп - харчы кірµллµбэт этэ . Сылтан сылга кіґірµллэн иґэрэ . Улахан алдьаныы - кээґэнии µрдµнэн - аннынан эрэ « абырахтанара » . Улахан тэрээґин ыытылларынан сибээстээн , быйыл уулуссалары ірімµіннээґиІІэ 5 млрд . солк . кірµлµннэ . Бу - барыбыт ба ± а , ыра санаата буолар . Јрімµінµ ыытарга Россия µрдµнэн тендер биллэриллибитэ . Онно Чувашия республикатыгар баар « Дорес » диэн компания кыайбыта . Тэрилтэ суолу оІорууга балай эмэ уопуттаах , µп - харчы іттµнэн кыахтаах . Саха сиригэр техникатын бэс ыйын саІатыгар а ± алыахтаах . Соторутаа ± ыта Ярославль куорат уулуссаларын ірімµіннээбитэ . Мин а ± ыйах хонуктаа ± ыта ити куоракка командировка ± а баран кэллим . « Дореґы » µчµгэй компания быґыытынан сыаналаабыттар . Онон биґиги ыарахан туруктаах уулуссаларбытын чілµгэр тµґэрэллэригэр эрэлбит улахан . Кулун тутар 11 кµнµгэр Дьокуускай куорат мэрэ Юрий Заболев 40 - с № - дээх « Об утверждении плана - схемы организации дорожного движения в период проведения ремонтных работ улично - дорожной сети г . Якутска в 2011 году » диэн Дьаґала тахсыбыта . Манна кэккэ уулуссалар капитальнай ірімµіІІэ сабыллыахтаахтара ыйыллыбыта . 13 сµрµн уулусса учаастактара хабылыннылар . Бу уулуссаларга µлэ былаан быґыытынан барыа ± а . Холобур , Бµлµµлµµр суолу ірімµіннээґин µлэтэ олунньуттан са ± аламмыт буолла ± ына , бала ± ан ыйын 30 кµнµгэр тµмµктэниэхтээх . Оттон Лермонтов уулусса ірімµінэ ( Дзержинскэй - Петровскай учаастага ) атырдьах ыйын 1 кµнµттэн са ± аланыа ± а уонна эмиэ бала ± ан ыйын 30 кµнµгэр диэри тіґі кыалларынан µмµрµтµллµіхтээх . Петр Алексеев ( Орджоникидзе - Пирогова ) , Октябьрскай ( Ярославскай - Лермонтова ) , Лермонтова ( Петровскай - Каландаришвили ) , Ойуунускай ( Автодорожнай - Красильникова ) уулуссаларыгар баар кэккэ учаастактарга ыам ыйын 1 кµнµттэн ірімµін µлэтэ са ± аланна уонна бала ± ан ыйын 1 кµнµгэр диэри тіґі кыалларынан бµтµіхтээх . Бу уулуссалар ірімµіннэрин болдьохторо араас . Ол гынан баран , µгµс ітті бала ± ан ыйын 30 кµнµгэр диэри µмµрµйµіхтээх . Ґлэ былаан быґыытынан чуолкайдык ыытылларын кытаанах хонтуруолга тутуохпут . Тµгэнинэн туґанан , манна биири этиэхпин ба ± арабын . Јрімµін кэмигэр куорат µгµс уулуссаларыгар « пробка » тахсара эрэбил . Итинник кытаанах « дьыл ± аттан » хайдах да ± аны тілірµйэр кыахпыт суох . Былырыын а ± ыйах кэмІэ Лермонтов уулуссаны саба сылдьыбыппытыгар , « пробка » бі ± іті буолбута . Онон Дьокуускай куорат олохтоохторо , убаастабыллаах суоппардар , итини барытын учуоттуургутугар ба ± арабын . Саамай сµрµнэ , суоппардар бэйэ - бэйэ ± итигэр µчµгэйдик сыґыаннаґаргытыгар сµбэлиибин . Ол иґин биґиги биир хайысхалаах Орджоникидзе , Ярославскай уонна Чиряев уулуссалары « аґан » , икки хайысхалаах оІорорго кµґэлиннибит . То ± о диэтэххэ , итилэри « астахпытына » эрэ сырыы сыыдамсыйарын ситиґэр кыахтанабыт . Бу уулуссалар кэтиттэрэ нуорма ± а толору эппиэттииллэр . Куорат киин уулуссаларынан 3 , 5 тоннаттан µіґэ уйуктаах грузовой массыыналар сылдьаллара булгуччу хааччахтаныа ± а . Бу кµннэргэ анал дьаґал тахсара кµµтµллэр . Куораппыт уулуссалара µчµгэйдик ірімµіннэнэн хааллахтарына , кэлин бэйэбитигэр кідьµµстээх буолуо ± а . Улахан кээмэйдээх µлэ ыытыллан эрэр . Уулуссалар µрµт іттµлэрин барытын кітµрэн , саІаттан кутуохтара . СаІа технологиянан оІоґуллубут матырыйааллары туґаныахтара . - Ленин проспега сабыллар диэн сурах баар . Ити тіґі оруннаа ± ый ? - Ленин уулуссата сабыллыбат . Итиннэ ірімµін ыытыллыбат . Чайковскай уулусса , ГАИ поґуттан Новообъезднойга диэри , сабыллан турар . Ґлэ былырыыІІыттан са ± аламмыта . Алын іттµн аныгы матырыйаалларынан тэлгэтэ сылдьаллар . Ити µмµрµйдэ ± инэ бетоннуохтара . - ХаґааІІыттан биир хайысхалаах уулуссаларбыт « аґыллыахтарай » , ол эбэтэр биир эрэ хайысхалаах буолуохтарай ? - Ити быйылы быґа барыа ± а . Эґиил кулун тутар эбэтэр муус устар ыйдар диэки урукку схема ± а киириэхпит . Ол эбэтэр урут биир хайысхалаах Чиряев ( Хабароваттан Орджоникидзе болуоссакка диэри ) , Орджоникидзе ( Петр Алексеевтан Петровскайга диэри ) , Ярославскай ( Кулаковскайтан Хабарова ± а диэри ) уонна Каландаришвили ( Белинскэйтэн ЛениІІэ диэри ) уулуссалара оннуларыгар тµґµіхтэрэ . Онон іссі тігµл куорат олохтоохторун уонна ыалдьыттарын ити уларыйыыны тулуйаргытыгар ыІырабыт . Барыта этэІІэ буоллун ! Кµндµ ветераннары , Улуу Кыайыы кµнµнэн итиитик - истиІник э ± эрдэлиибин ! - БыґаарыыІ иґин , махтал ! Александр ТАРАСОВ . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Судьуйалар хамнастара - к ³ н ³ рү ки ´ и сатаан да санаабат үрдүгэ . Ол эрээри « сокуон хараҕа мэкчиргэ ба ´ ын курдук эргийэрэ » тохтообот . Сокуону ара ² аччылыыр атын уорганнар хамнастара эмиэ үрдүүр , ол эрээри милииссийэ , « гаишник » бэрик ылыылара , бэйэлэрэ сокуону кэ ´ иилэрэ аҕыйаабатын ыстатыыстыка ³ рүү к ³ рд ³ р ³ р . Тоҕо оннугуй ? " Бэргэ ´ э сезона " чуга ´ ыыр Саха дьоно киэҥ сиргэ тардыһан , Дьокуускай куоракка олохсуйаллар . Ону кытары үөрэххэ киирбит - киирбэтэх ыччаппыт эмиэ . Ыччат киин сиргэ дьулуһара баа буолбатах . Ол эрээри , хомойуох быатыгар , милииссийэ субуоккатыгар улуустан сылдьар ыччат буруй оҥорбутун туһунан сотору - сотору тахсар . Бу киэһэ им сүтүөр диэри Буотама эбэ барахсан үрдүк хайаларын тэллэҕэр , халлааҥҥа харбаһан турар сүдү тииттэр күлүктэригэр саһан турар быыкаа үүтээн иһигэр бу улуу дойду кутун - сүрүн сүрэхтэригэр иҥэринэн , кини сырдык тыына буолан сылдьар айылҕа мааны ыаллара барахсаттар киһилии истиҥ , ыраас иэйиилээх кэпсэтиилэрэ сир - халлаан икки ардыгар барытыгар иһиллэр курдуга . Гядим халг наьыллары ясасында щазырланан композисийада « торпагдан пай олмаз ! » нидасы вурьуланыб вя ушагларын дилиндян Гарабаь мцнагишясиня диггят чякилиб . Тядбир чярчивясиндя мяктябящазырлыг групунда тярбийя алан ушаглар савад , тялим вя рийазиййат мяшьяляляриндя юйряндиклярини нцмайиş етдириб , сайларла баьлы шеирляр сюйляйиб , мащнылар ифа едибляр . Ушагларын ифасында даща бир композисийа ися дцнйа юлкяляриня сяyаhятля баьлы олуб . Бу композисийада ушагларын ифасында Чин , Испанийа , Русийа , Щиндистан вя башга юлкялярин , еляъя дя Азярбайъанын милли ряqсляри нцмайиш етдирилиб . « Щярямиз бир арзуйуг » вя « Ялвида баьча » мащнылары иля йекун вурулан тядбирдя Тящсил Назирлийiнин сектор мцдири Н . Алнаьыйева , Бакы Шящяри цзря Тящсил Идарясинин Mяктябягядяр тящсил секторунун нцмайяндяляри , еляъя дя валидейнляр чыхыш едиб . Мялумат цчцн билдиряк ки , баьчада 2 групда тярбийя алан 54 ушаг бу ил мяктябя йола салынаcаг . От ыйын 5 кµнµгэр ХаІалас улууґун Орто Дойду сиригэр улуус ыґыа ± а ыытылынна . Сарсыардаттан ибиирэр арда ± ы аахсыбакка ыраахтан - чугастан ыалдьыт бі ± і то ± уоруста . Ыґыах алгыґын кэнниттэн улуус дьаґалтатын баґылыга А . С . Владимиров , Государственнай Мунньах ( Ил Тµмэн ) Председателэ В . Н . Басыгысов , РФ Государственнай Думатын Председателин солбуйааччы Н . В . Герасимова , " Сиргэ аан дойду культурата " норуоттар икки ардыларынаа ± ы фольклорнай фестиваль тэрийээччитэ ( Франция ) Жан Роше э ± эрдэ тылларын тиэртилэр . Ыалдьыттар ордук тоґо ± олоон саха норуота µтµі µгэстэрин сµтэрбэккэ илдьэ сылдьарын , омуктар иллээхтик - эйэлээхтик олороллоругар " Азия о ± олоро " оонньуулар , фестиваллар улахан суолталаахтарын бэлиэтээтилэр . Салгыы »

Download XML • Download text

Text view

sah-47

View options