Deltacorpus 1.1

sah-46

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

БилиІІи кэмІэ эр киhи хайдах быhыыламмыта - майгыламмыта , оло ± ун тіґі сиэрдээхтик оІостунан сылдьара бµтµн Россия µрдµнэн , чуолаан Саха сиригэр араас санааны - оноону µіскэтэр . Бары билэрбит курдук , Россия ± а 90 - с сыллартан бэттэх улахан политическай , социальнай , экономическай уларыйыылар буоллулар , дойдубут ончу атын хайысхалаах сайдыынан бара турар . Этэргэ дылы , « улугуран » олорон бараммыт « уhуктаммыт » , рынокка кіhіммµт , инники іттµгэр тілкібµт тіhµµтµн хайдах торумнаан , иилээн - са ± алаан оІостунарбыт уустугурдар да , кыахпыт тиийэринэн быhаара сатыыбыт . Бу туhунан араас µлэлээх , олохторун орто омур ± анын ааhан эрэр саха дьонун санааларын истибиппин аа ± ааччы бол ± омтотугар тириэрдэбин . Биллэн турар , бу - кэпсэппит дьонум бэйэлэрин тустаах санаалара , онон общество ± а « чахчы маннык буолуо » диэн ійдібµл µіскµі суохтаах . Салгыы » Революция иннинээ ? и кэм ? э дьада ? ы саха ки ? итэ кы ? ы ? ? ы у ? ун киэ ? элэргэ , бала ? ан барык - сарык уотугар олорон , іркін ійµнэн , фантазиятынан олоІхо араас уобарастарын айан , тылын - і ? µн чочуйан , сайыннаран кэлбитэ . Ол и ? ин оло ? хо ойуулуур - дьµ ? µннµµр тыла истээччигэ ураты дьайар кµµстээ ± э . ОлоІхо ? ут талаана кини толорор кэмигэр тута эпическэй билиитин толору ту ? анарыгар буолар . Эпическэй билии диэн ійдібµлгэ оло ? хо ? ут ті ? і элбэх араас сюжеты , матыыптары билэрэ , эпическэй формулалары , µгэс буолбут олук тыллары сатаан киэргэтэн ту ? анара киирэр . Холобур , Нам улууґун оло ? хо ? ута П . Колесов 45 араас ис хо ? оонноох оло ? холору билэрин ту ? унан кэпсэнэр . А ± алара кэлбэтэ , эрэл эґиннэ . . . Дьиэ кэргэн сµбэтигэр ыал ийэтэ уоппускатыгар о ± олорун кытта ыраах улууска , дойдутугар сайылыы барара быґаарыллыбыта . А ± алара даачатыгар о ± уруотун кірір - истэр " сорудахтаах " куоракка хаалар буолбута . Куораттаа ± ы дьиэ ± э хаґаайка ийэтэ , эбээлэрэ хаалбыта . Сотору кэминэн кини кµтµітэ дьиэтигэр да кэлэн барбат буолбутуттан дьиксинэн , аны даачатыгар да кістµбэтэ ± э ырааппытын истэн тµрµлµінµ тардарыгар тиийбитэ … Биэс уонугар µктэнэрэ чугаґаабыт ыал а ± ата урут маннык дьиктитик дьиэтиттэн тэлэґийбитэ суох этэ . Биллэн турар , арыгыны испэт киґи ахсааныгар хаґан да киирбэтэ ± э . Бары " амсайар " дьон курдук , хонтуруолун сµтэрэн , хастыы да хонукка сµтэрэ эмиэ баара . Ол иґин , син хойукка диэри хантан эмит кістірµгэр эрэл баар курдуга . Салгыы » / / Сунтаардар тутуу матырыйаалын миэстэтигэр оІороллор Сунтаар улууґа республика кииниттэн тэйиччи сытар да буоллар , саІа олох ирдэбилин быґыытынан , сайдыы хаамыыта ким - хайа иннинэ киирбит буолааччы . Сунтаар тула іттµгэр : Ньурба , Мирнэй , Ленскэй , Јлµіхµмэ улуустарыгар промышленность сайдан эрэр . Онтон туора туран хаалбакка , саІа суоллары кірдііґµн олох ирдэбилэ буолла . Сунтаарга цеолит , туус хостонор , нефть , газ баайдаах µс учаастак атыыланан , туґа ± а тахсыахтаах . Улуус дьаґалтата орто , кыра бизнеґи сайыннарыыга улахан бол ± омтотун уурар . БилиІІи кэмІэ барыта 360 предприниматель баар . Предпринимателлэри ійµµр фонд тэриллибитэ . Бу фонд сµрµннээн саІа са ± алаан эрэр , сонун идеялаах , эдэр предпринимателлэри ійµµр сыаллаах . Стеклопакет тµннµктэри , пенобетон , пенополистирол , шлакоблок курдук тутуу матырыйаалын миэстэтигэр оІорон таґааран , тутууну кі ± µлµµргэ элбэх µлэ ыытыллар . Улуус баґылыга Владимир Тихонов этэринэн , бу кэлэр сылларга саІа тутуллуохтаах киин балыыґаны миэстэтигэр оІоґуллубут матырыйаалынан тутан олоххо киллэрии соруга турар . Предпринимателлэри ійµµр фонд 1999 сыллаахха тэриллибитэ . Билигин бэрэссэдээтэлинэн Валерий Макаров µлэлиир . Кини " Долгун " радионы аґан µлэлэппит киґи . Фонданы улуус дьаґалтата µбµлµµр . Быйыл 3 , 5 мілµйµіннээх µбµ эргиттилэр . 1 - кы ырыынак умайбытыгар , саІа ырыынагы тутууга , эмсэ ± элээбит эргиэмсиктэри ійііґµІІэ уо . д . а . тутуннулар . Маны таґынан фонд іІінµ оІорор уонна бэйэлэрэ оІорон таґаарар предпринимателлэргэ сылга 14 % - наах , эргиэмсиктэргэ 18 % - наах иэс биэрэр . Туох эрэ сонун идеялаах дьону ійµµр . Тыа хаґаайыстыбатын ійµµр сыалтан , кэлэр сылга хотон , сылгы базатын туттар дьоІІо бырыґыана суох иэс биэрэр былааннаахтар . Пенополистиролу оІорон таґаарыахпыт этэ диэн уолаттар кэлэн , тэрилин ( оборудованиетын ) бэйэбит ылыахпыт , эґиги оІоґуллар матырыйаалын атыылаґарга кіміліґµІ диэн кірдіспµттэрэ . Оттон ити кэмІэ уопуттаах эргиэмсик С . П . Гуляев номнуо оборудование а ± албыт буолан , уолаттар киниэхэ µлэ ± э киирэн , пенополистиролу оІорууну са ± алаабыттара . БилиІІитэ атыыга бара илик да буоллар , сакаас баар . Фонд кинилэргэ табаардарын батаралларыгар , дьиэ - уот булалларыгар кіміліґір . Аан бастаан пенополистиролунан эргиэни тэрийээччи Н . Герасимова " Татыйыына " ма ± аґыынын дьиэтин туппутун , нэґилиэнньэ кірін - истэн , сµрдээ ± ин интэриэґиргээбитэ . Пенополистирол диэн олус боростуой , судургутук ійдіітіххі , чараас эркин икки ардыгар пеноплаґы симэн кэбиґэллэр . 50 - ча сылга туох да буолбат , сылаас диэн этэллэр . Маны таґынан шлакоблок оІорор былааннаахтар . " Сунтарцеолит " тэрилтэ цемени оІорор заводу кытта дуогабардаґан , атыылаґан а ± алар . 150 тонна цемент кэлэн сытар . Гравийа чугас баар , тиэйэн а ± алыахха эрэ наада . Биллэн турар , миэстэтигэр оІордоххо , хантан эрэ бэлэми тиэйэн а ± алардаа ± ар , сыаната быдан чэпчэки буолар . Јссі пенобетон матырыйаалынан инникитин о ± о садтарын тутар былааннаахтар . Оттон стеклопакет тµннµктэри хайыы - µйэ оІорон са ± алаатылар . Валерий Семенович этэринэн , бу барыта улуус дьаґалтатын быґаччы ійібµлµнэн оІоґуллар . Мин киниттэн соруйан ыйытабын : - Бу µлµгэр аан дойдутаа ± ы кризис буолан , тэрилтэлэр сабылла турдахтарына , саІа са ± алааґыннары олоххо киллэрэргититтэн куттаммаккыт дуо ? Онуоха кини , мин саныахпар , судургу ис хоґоонноох буолан баран , оло ± у хамсатар кµµстээх санааны эттэ : - Кризис дии - дии , тугу да гыммакка , бэлэми кэтэґэн олоруохпут дуо ? Сатаннын - сатамматын , тугу эрэ гыныахха , хамсаныахха наада ! Сатаммата ± ына да ± аны , туохха да тэІнэспэт уопут ылыахха сіп . Фонд иґинэн іссі туризмы сайыннарыахпытын ба ± арабыт . Биґиги дойдубут олус кэрэ , ураты айыл ± алаах , интэриэґинэй музейдардаах дойду . Экстремальнай , экологическай , археологическай , бултуур туризм сайдыан сіп . Билигин маршруттарын , бары ымпыгын - чымпыгын оІоро сылдьабыт . ЈІінµ оІоруу іттµгэр хамсааґын тахсыах курдук : эдэр кыргыттар нэґилиэнньэни іІінін хааччыйар киини астылар . Били , урукку бытовой комбинат курдук . Культура , саататыы - аралдьытыы іттµгэр іІінµ оІоруу суох . Холобур , дьон сынньалаІынан дьарыктанар араас хабааннаах тµмсµµлэри тэрийэн , биґиэхэ этиилээх кэлэллэрэ буоллар , биґиги ійµі этибит . Салгыы стеклопакет тµннµк хайдах оІоґулларын уу харахпынан кіріірµ , сыахха бара сырыттым . Бу сыа ± ы Алексей Иванов диэн эдэр киґи µлэлэтэр . Кини СПТУ - ну бµтэрэн баран , алмаас кырыылааґынан дьарыктаммыт . 2003 сылтан тутууга µлэлээбит . 2005 сыллаахха табаарыґын кытта Интернеттэн стеклопакет тµннµгµ оІорор сыах туґунан информация булан , оІорор тэрили ( оборудованиены ) атыылыыр тэрилтэни кытта сибээстэспиттэрэ . Јр кэмІэ ыра санаа оІостон баран , былырыын бизнес - былаан оІорон , улуус экономикатын сэбиэтигэр киллэрбиттэрин , ылымматахтар . Онтон 2008 сыллаахха , дьаґалта уларыйбытын кэннэ , эмиэ киллэрбиттэр . Бу сырыыга ылынан , мілµйµінтэн тахса сыаналаах оборудование ылалларыгар кіміліспµттэр . Ол гынан баран , тэриллэрэ солуок быґыытынан фонда суотугар сурулла сылдьар эбит . Јскітµн , сатаан µлэлэппэккэ , сыах эстэр тµгэнигэр , фонда сµтэрэрэ суох . Ґлэлиир дьиэ булалларыгар эмиэ фонд кіміліспµт . КиэІ - куоІ сыахха киирэн кэлэбит . Манна тµннµк кіннірµ істµікµлэттэн са ± алаан , стеклопакет буолан таІыллан тахсар умсугутуулаах кістµµтэ ырылыччы кісті сытар . Сыахха 4 уол µлэлиир . Бу кµґµн " Funke " фирма µлэґиттэрэ кинилэри анаан - минээн кэлэн µірэтэн барбыттар . Дьокуускайтан " Funke " фирма 14 стеклопакет оІорор автомат - станогун а ± алан туруорбуттар . ОІоґуллар матырыйаалын барытын Хабаровскайтан , Красноярскайтан поеґынан , онтон уунан тиэйэн а ± албыттар . Саратов куорат собуотун улахан кээмэйдээх істµікµлэлэрэ эркиІІэ ійінін тураллар . Балары быґан , икки ардыларыгар профиллары сыґыаран , салгын киирбэт гына герметик килиэйинэн силимнээн , куурдан баран , пластик арааматыгар кэтэрдэллэр . Маны барытын станок оІорор . Уолаттар кээмэйдээн , тутан - хабан эрэ биэрэллэр . Кинилэр этэллэринэн , барытын автомат оІорор буолан , стеклопакеты оІоруу сµрдээх судургу µлэ µґµ . Уолаттар саамай ыарыр ± аталлара - істµікµлэни сууйуу . Кырдьык , бу µлэни ордук кыыс - аймах кыайа тутуон сіп курдук . Саха уолаттара хара µлэ ± э ордук эппит - хааммыт тэнийэн µлэлиэхпит этэ дэґэллэр . Мин баарбына , пластигы быґан , силимнээн кірдірдµлэр . Кырдьык , станок бэйэтэ сіптііх муннугун булан , бэрт тµргэнник силимнээн кэбистэ . Кэрэхсэбиллээ ± э диэн , хайдах ба ± арар кээмэйдээх , быґыылаах тµннµгµ оІорторуохтарын сіп . А ± ыс муннуктаах , аныгылыы тупса ± ай кістµµлээх тµннµктэр оІоґуллан бэлэм тураллар . Аны дьон дьиэ биир эркинин бµтµннµµ тµннµк гынан туттар буолбуттар µґµ . Онон олус улахан кээмэйдээх тµннµктэри сакаастаан эрэллэр . Биллэн турар , миэстэтигэр сакаастыыр чэпчэки уонна тµргэн . Бэйэлэрэ олордон да биэриэхтэрин сіп . Тµннµктэрин сыаната : 1 кв . миэтэрэтэ - 5 - 7 тыґ . солк . Сакаас элбэх . Ґлэлээбиттэрэ балтараа эрэ ый буолбут . Бу кэм устата дьон 104 тµннµгµ сакаастаабыттар . Ордук саІа дьиэ туттар дьон , тэрилтэлэр сакаастыыллар эбит . Саас , сайын µлэлэрэ іссі эбиллииґи . - Инникитин аан , тµннµк наличниктарын , евро - ааннары , быыстары ( перегородка ) оІорор былааннаахпыт . Бу станоктарбыт итини барытын оІорор кыахтаахтар . Сыахпытын кэІэтэр , дьону эбии ылар былаан баар . ДьиІэр , сир ылан , сыа ± ы бэйэбит туттарбыт буоллар , бэрт буолуо этэ , - диэн Алексей Иннокентьевич санаатын µллэстэр . Ангелина Васильева . Республика киин куоратыгар дьон то ± уоруґар сиригэр мілтіх таІастаах , дьµґµн - бодо буорайбыт дьонноро ытыстарын тоґуйан туралларын µгµстµк кірібµт . Ардыгар кинилэргэ эрэ кыґаллыбаппыт , ардыгар бытархай харчы биэрэн ааґабыт . Ол кэнниттэн туох эрэ µтµінµ оІорбут , кыратык да санааларын таппыт курдук сананан ылабыт . Ол эрэн , ыарыґахтар , инбэлииттэр уонна дьадаІылар бары атын киґиттэн кімі кірдµµллэр дии саныыр буоллахпытына - улаханнык сыыґар эбиппит . Инбэлииттэр ортолоругар ыарахантан ча ± ыйбакка , иннилэрин диэки эрчимнээхтик эрдинэн иґэр , оло ± у таптыыр дьон µгµстэр . Дьыл ± а хаан тыйыс ыйаа ± ынан хаамар кыа ± а суох буолбут инбэлииттэр доруобай да киґи кыайбат далайын ылаллар . Россия ± а кэлээскэлээх инбэлииттэр парашютунан ыстаналлар , сорохтор Израиль саамай сибэтиэй сирдэригэр сµгµрµйэ ИерусалимІа тиийэллэр . . . Биґиги республикабытыгар инбэлииттэр спортивнай спартакиадалара номнуо тірдµс сылын ыытыллар . Быйыл 298 инбэлиит - спортсмен армспорка , кэлээскэнэн сµµрµµгэ , олорон эрэ волейболга , сытан эрэ штанганы ірі анньыыга , пневматическай бинтиэпкэнэн ытыыга , дуобакка уонна остуол тенниґигэр кµрэхтэстэ . Кинилэртэн 67 киилэттэн µіґээ ыйааґыІІа сытан эрэ штанганы ірі анньыыга бастакы миэстэни ылбыт Валентин Валентинович Борисов - бµгµн биґиги ыалдьыппыт . - Валентин Валентинович , бастатан туран , спартакиада ± а ситиґиигинэн э ± эрдэлиибин . Ахсынньы 17 кµнµттэн Москва ± а " Кімµс куобах " диэн инбэлииттэр ортолоругар норуоттар икки ардыларынаа ± ы кµрэхтэґиигэ уонна республика ± а сытан эрэ штанганы ірі анньыы кµрэхтэґиитигэр кыттаары бэлэмнэнэ сылдьар эбиккин . Инбэлиит буолуу ыар ыарыытын , кыґыытын - абатын киэр кыйдаан , дьон тэІинэн олоруу мээнэ киґиэхэ кыаллыбат суол . . . БэйэІ тускунан билиґиннэрэр буоллахха ? - Мин МэІэ - ХаІалас улууґуттан тірµттээхпин . Куоракка олорбуппут уонтан тахса сыл буолла . 26 эрэ саастаахпар массыына саахалыгар сиспин тоґутан , инбэлиит буолбутум . 14 сыл устата кэлээскэ ± э олорбутум . Обществоттан тэйэн , биир дьиэ ± э хааллан олорон бэйэбин дьоло суох киґинэн аа ± ынарым . Чугас дьоммун хомотор да тµгэннэрим бааллара , арыгыны да иґэр кэмнэрдээ ± им . Киґи ір кэмІэ дьонтон - сэргэттэн ара ± ыста ± ына , туохтан эрэ куттанар , дьаахханар курдук буолар . - 40 сааспын туолан баран , оло ± ум хаттаан са ± аламмыта диэн этэн тура ± ын . - 2006 с . 40 сааспын туолан баран оло ± ум иккис кэрдииґигэр киирбитим , ол эбэтэр ТаІараны итэ ± эйэр буолбутум . Кини миэхэ олоххо тапталы биэрбитэ . Мин билигин олох атын киґибин . ДьиІэр , ТаІара баарын киґи барыта истэр , ол гынан баран ону итэ ± эйбэт . Айыы тыына киґи сµрэ ± эр киирэ илигинэ итэ ± эйбэттэр . Мин іссі хаамар эрдэхпинэ ТаІара сµрэхпин тоІсуйбута . Онуоха мин киниэхэ сµрэхпин арыйбакка атын суолунан баран хааламмын , саахалга тµбэстэ ± им дии . Инбэлиит буолуом иннинэ араас быґылааннаах , мµччµргэннээх тµгэннэрдээх кинигэлэри аа ± арым . Ол иґин оло ± ум эмиэ детектив курдук этэ . Киґи тугу аа ± ара олоххо дьайар быґыылаах . Евангельскай христианнар тµмсµµлэригэр сылдьыахпыттан ыла оло ± ум сыыйа - баайа уларыйан барбыта . ИллэІ кэммэр Библияны аа ± ар буолбутум . ДьиІнээх баай манна баар эбит диэн биллим . Библия - олох кинигэтэ . Хас биирдиибит кини этэринэн олорорбут буоллар , олохпут да тупсуо этэ . Биґиги , сахалар , то ± о элбээбэппитий , ахсааммыт то ± о а ± ыйаан иґэрий ? Холобур , Америка ± а олорор индеецтэр , чукчалар , эскимостар то ± о эстэн эрэр омуктарга киирэллэрий диэтэххэ , кинилэр христианствоны ылымматахтара . Кинилэр , эмиэ биґиги курдук , окко - маска , арааґынай эмэгэттэргэ сµгµрµйэ сылдьаллар . ДьиІинэн , биир эрэ ТаІара баар . - Сахалар айыл ± а о ± олоробут , айыл ± а сор ± ото буолабыт ээ ? - Айыл ± а диэн тугуй ? Тылыттан тылыгар тылбаастаатахха , айыл ± а - айылгы диэн . Ол аата айыллыбыт диэн ійдібµллээх . Айыл ± аны ким эрэ айда ± а дии , со ± отох ТаІара айбыта . Нууччалыы эттэххэ , " Творец всей земли и вселенной " диэн . Сири , халлааны , тыынар тыыннаа ± ы барытын Кини айбыта . Биґиги Кини айбыт дьоно буоларбыт быґыытынан , Кини этэринэн олоруохтаахпыт , Кини этэрин тутуґуохтаахпыт . Онон сахалар айыл ± а ± а уонна айыллыбыкка буолбакка , Айааччыга сµгµрµйµіхтээхпит . Кэлин олус элбэ ± и толкуйдуур буоллум . Араас боппуруостар киирэллэр . " Мин то ± о инбэлиит буолбутум буолуой , миигин то ± о маннык кириэґилэ ± э олордон кэбистэ ? Ама оло ± ум манан бµтэрэ буолуо дуо ? " - диэн ыйытабын . Эппиэтин барытын Библияттан буллум . Киґи оло ± о бµппэт , оло ± о бараммат . Бараммат олохтоннун диэн ТаІара киґини дууґалаах гына айбыта . Итэ ± элгэ кэлиэм иннинэ соро ± ор санаар ± ааммын арыгы да иґэр этим . Ол кіміліспіт этэ , іссі куґа ± ан буоларым . Билигин эмэ - томо да суох арыгыттан босхолоннум . Сорохтор арыгыттан эмтэнээри эмчиттэргэ бараллар . Ити быстах кэмІэ эрэ кіміліґір . Киґи бэйэтэ ис иґиттэн ыраастаныан наада . - " А ± ыйах ахсааннаах , эстэн эрэр омуктары сэриитэ да суох симэлитиэххэ сіп , кинилэри арыгынан эрэ хада ± алыахха наада " диэн улахан омуктар хабыр дьонноро этэн аґараллара олус да кыґыылаах . Ама оннук суолга тиийиэхпит дуо ? - Соторутаа ± ыта хотугу улуустан сылдьар биир уолу кытары кэпсэттим . Эдэр , 46 эрэ саастаах . Кини : " Биґиги сµµрбэттэн тахса сыллаа ± ыта оскуоланы 16 - 17 уол буолан бµтэрбиппит . Билигин кинилэртэн икки эрэ уол хааллыбыт . Бары эдэр саастарыгар іллµлэр " , - диир . Мин туохтан ілбµттэрин сэрэйдим эрээри , биричиинэтэ тугун ыйыттым . Уолум эппитинэн , бары арыгыттан : ким эрэ арыгыттан сµґµрэн , ким эрэ арыгыга умайан , ким эрэ быґа ± ынан анньыллан , хаайыыга киирэн , сэлликтэн , быардарын сиэтэн ілбµттэр . Ити курдук биґиэхэ , кыра омуктарга , кµіх мо ± ой куґа ± анынан эрэ дьайар , биґигини кини сиир . Хотугу омуктар эстэн эрэллэрэ - эмиэ арыгыттан . - Дьиэ кэргэІІэ эр киґи оруола тµстэ диэн элбэхтик этэллэр . Ол эрэн кэнники сылларга а ± а оруолун µрдэтиигэ µлэ барар . Этэргэ дылы , кµґэІэ муус хамсаан эрэр . Эн а ± а киґи итиннэ туох санаалааххын ? - Эр киґи оруола дьиэ кэргэн , общество , дойду оло ± ор улахан суолталаах . Дьиэ кэргэІІэ сµрµн эппиэтинэґи ыал а ± ата сµгэр . Библия ± а этиллэр : " Кэргэнниилэр биир эт - хаан буолаллар , ол аата аны икки аІы буолбатахтар - иккиэн биир буолаллар . Эр киґи бу бииргэ холбоммут эт - хаан тібітµнэн буолар , оттон дьахтар сµрэ ± инэн буолар . Кинилэр бэйэ - бэйэлэриттэн тутулуктаахтар . Тібі сµрэ ± э суох µлэлээбэтин курдук , сµрэх эмиэ тібіті суох µлэлээбэт . Ол иґин бу биир сомо ± о холбонуу ара ± ыста ± ына , кыґал ± а , эрэй - муІ , харах уута , ол бу куґа ± ан барыта са ± аланар . Ол иґин а ± ата суох ыал элбэх ыарахаттары , кыґал ± аны кірсір " . Биирдэ саастарын ситэ илик о ± олор холуонньаларыгар : " Ким эґигиттэн а ± ата суох улааппытай ? " диэн ыйыппыттар . Сµµсчэкэ о ± оттон 70 - ча о ± о илиитин ууммут . Бу о ± олор хаайыыга тµбэспиттэрин биир сµрµн биричиинэтинэн сіптііх суолга ыйан биэрэр киґи - а ± а суо ± а буолар . " О ± ону кыра эрдэ ± инэ сіптііх суолга туруордахха , ол суолтан кырдьан да баран туоруо суо ± а " . Ардыгар а ± алар о ± олоругар кµІІэ а ± ыйах да мµнµµтэ бол ± омто уурар бириэмэлэрэ суох буолар , оччо ± уна о ± олорун кытары чугас , истиІ сыґыан быстар . Эр киґиэхэ сµктэриллибит эбээґинэґи дьахтар со ± ото ± ун толороругар кµґэллэр . Ол охсуулаах буолуон сіп . Сорохтор дьиэ кэргэттэрин иннигэр бэйэлэрин эппиэтинэстэрин ійдіібіттір . Кинилэри эмиэ ійдµіххэ сіп . То ± о диэтэххэ , кинилэри а ± алара бэйэлэрин кэмнэригэр онно µірэппэтэхтэр . Ити кырыс сыабын курдук кілµінэттэн кілµінэ ± э бэриллэн иґэр . Ким ол сыабы быґыахтаа ± ый ? Јскітµн эр киґи бэйэтэ кыайбат буолла ± ына , киниэхэ кімі наада . Кэргэнниилэр арахсыыларын , кэргэнэ суох о ± олонууну ТаІара утарар . Эдэр ыччакка этиэм этэ : кыргыттар кэргэн тахсалларыгар эрдэттэн бэлэмнэниэхтээхтэр . Бэлэмэ суох тахсан хаалбыттара охсуулаах буолар . Барыта эр киґиттэн са ± аланар . Бастаан эр киґи айыллыбыта , онтон киниэхэ кіміліґііччµ буоллун диэн дьахтар айыллыбыта . Дьиэ кэргэІІэ туох барыта эр киґи ніІµі кэлэр . Оттон дьиэ кэргэн туохха оло ± уруохтаа ± ын туґунан кылгастык эттэххэ маннык : дьиэ кэргэн кыра государство курдук . Ыал а ± ата - ол государство баґылыга , ыал ийэтэ - баґылык солбуйааччыта , о ± олоро ол государство норуотунан буолаллар . Норуота суох государство суох , ол курдук дьиэ кэргэн о ± ото суох буолла ± ына , дьиэ кэргэн буолбат . Оттон дьиэ кэргэн сокуона ханна баарый диэххит . Дьиэ кэргэн сокуона олох кинигэтигэр - Библия ± а баар . - Республика ± а сылга биирдэ эрэ инбэлииттэр декадалара ыытыллар . Общество бол ± омтотун тардар сыаллаах . Эн санаа ± ар общество инбэлииттэргэ бол ± омтото хайда ± ый ? - ТаІара : " КэлиІ Миэхэ эрэйи кірбµттэр , ыар сµгэґэргэ баттаппыттар , Мин эґигини сынньатыам , Мин эґигини уоскутуом " , - диир . Биґиги ханна да барбат , дьиэ ± э хаайтаран олорор инбэлииттэрбит . То ± о диэтэххэ , биґиги куораппытыгар усулуобуйа суох . Этэргэ дылы , тэрилтэ ± э да киирэр ыарахан . Куоракка массыынанан баран иґэн кірдіххі , " дьоллоох Дьокуускай куоракка " биир да инбэлиит суо ± ун курдук . Оннук буолбатах , олус элбэх инбэлиит дьиэ ± э хаайтаран олорор . Америка , Европа дойдуларыгар инбэлииттэргэ анаан пандустар , травмайдар , автобустар бааллар . Онон инбэлиит киґи хайа ба ± арар музейга , театрга сылдьыа , духуобунай баайын хаІатыа , олохтон хаалыа суо ± а . Биґиэхэ оннук суох . - Валентин Валентинович , дьиэ кэргэниІ туґунан тугу этиэІ этэй ? - Кэргэмминээн Евдокиялыын 20 сааспытыгар холбоспуппут . Кини миэхэ саамай чугас , таптыыр киґим . Библия ± а : " Аан бастаан ТаІараны таптаа , онтон бэйэ ± ин таптыырыІ курдук чугастаа ± ыларгын таптаа " , - диэн этиллэр . Мин чугас дьоммун олус таптыыбын . Уолум Костя Байкальскайдаа ± ы университекка баан µлэґитин идэтигэр тірдµс курска µірэнэр . Соторутаа ± ыта кикбоксиІІа Европа чемпионатыгар кыттан , икки мэтээллээх кэллэ . Доруобай дьон биґиги турукпутун ардыгар ійдіібіттір . Бэйэм туспунан элбэ ± и этэрим да , киэн туттарым да суох . То ± о диэтэххэ , " ТаІара дьайыыларынан киэн тутун " диэн Библия ± а сурулла сылдьар . Онон мин бэйэбинэн хаґан да киэн туттубаппын . Арай бар дьоммор элбэх ба ± а санаалаахпын . Евангелия диэн сахалыы тылбаастаатахха , " µірµµлээх сонун " диэн . Мин сири - дойдуну биир гына µірµµлээх сонуну тар ± атар ба ± алаахпын . Валентин Валентиновичтыын кэпсэтиибэр " мин инбэлииппин " , " мин ону оІорор кыа ± ым суох " , " дьыл ± ам миигин ата ± астаата " диэбит курдук биир да муІатыйар тыллары истибэтим . Тіттірµтµн , кини дьоґуннаахтык , ол эрэн олус сэргэхтик туттан олорон сэґэргэґиитэ , олоххо кірµµлэрэ µгµс дьоІІо суолдьут сулус буолуох эбиттэр дии санаатым . Хаартыска ± а : Быйыл 298 инбэлиит - спортсмен армспорка , кэлээскэнэн сµµрµµгэ , олорон эрэ волейболга , сытан эрэ штанганы ірі анньыыга , пневматическай бинтиэпкэнэн ытыыга , дуобакка уонна остуол тенниґигэр кµрэхтэстэ . Надежда ЕГОРОВА 27 . 04 . 06 Саха Республикатын кунунэн ! Кунду истээччилэрбитин бугунну кэрэ кунунэн э5эрдэлиибит ! Сахабыт сирин сайдарын туhугар тус кылааккытын киллэрэргитигэр ынырабыт ! Биґиги сыл аайы информация үйэтигэр киирэн иґэбит . Быйыл хаґааІІытааҕар да элбэх информация , саІа сүүрээн киириэ . Ол киирбит информацияны биґиги илдьиритэн , олохпутугар туґанан иґиэхтээхпит . Биґиги , сахалар , аҕыйахпыт эрээри , хас биирдиибит талыллан айыллыбыт сүмэґин курдук дьоммут . Ол иґин айылҕаны кытары олохпутун ситимнээн үіґэ кирилиэґинэн ыттан иґиэхпит . Ол иґин іссі сайдыахпыт , санаабыт күүґүрүі . Кэлэр сыл дьаныары , дьулууру эрэйэр . Куобах курдук үчүгэйдик сүүрэн - кітін , оІоґуллуохтааҕы оІорон , ситэриллиэхтээҕи ситэрэн сырыттахпытына эрэ табыллыахпыт . 1961 сыл муус устар 12 кµнэ . Бу кµн , 50 сыл анараа іттµгэр , киґи аймах историятыгар аан бастаан Юрий Гагарин улуу куйаарга , космоска кіппµтэ . Бµтµн аан дойду дьоно - сэргэтэ нуучча киґитэ космостан эргиллэн кэлэрин долгуйа кµµппµтэ . Сир ийэбит тас іттµттэн , ол кыраман ыраах улуу куйаартан Юрий Гагарин этэІІэ эргиллэн кэлбит сµІкэннээхэй µірµµлээх сонуна планета бары муннугун тилийэ кіппµтэ . Киґи барыта « биґиги , Сир о ± олоро , куйаарга тахса сырыттыбыт » диэн киэн туттар санаа ± а куустарбыта . Оттон билигин космическай станцияларга олорон µлэлиир , бэл , тас іттµгэр тахсан араас µлэлэри толорор буоллулар . Дьэ , ити курдук киґи барахсан кітір кыната суох да буоллар , іркін ійµн кµµґµнэн уот сындыыс кітір аалы айан - айааґаан , Ыйга , сулустарга айанныыр . Кини аан бастаан космос куйаарыгар тахсыбыт дьикти кэрэ тµгэнин µірµµлээх кµнэ быйыл бµтµн аан дойдутаа ± ы кµнµнэн биллэрилиннэ . Биґиги , сахалар , а ± ыйах да буолларбыт , туохтан да хаалсыбат талба талааннаах , кыахтаах уонна биир туспа іркін ійдііх норуот буолабыт . Биґиэхэ да ± аны киІкиниир киэІ халлааны , уйаара - кэйээрэ биллибэт улуу куйаары баґылыырга - чинчийэргэ кыттыспыт дьоннордоохпут эбээт ! Уонна ол дьоммутунан киэн туттар толору бырааптаахпыт . Олортон биирдэстэрэ - Владислав Егорович Тимофеев . Дьоллоох Дьокуускайбыт дьогдьойор саалыгар турар Ю . Г . Шафер аатынан Космофизика уонна аэрономия научнай институтугар саха биир іркін ійдіі ± і , космическай аппараттарга араас кэтээн кірµµлэри ыытыыга туґаныллар прибору , 10К - 80 спектрометры айбыт , элбэх научнай µлэлэрдээх физико - математическай наука кандидата Владислав Егорович Тимофеев µлэлиир . Кини 1977 сыллаахха университеты бµтэрэригэр рентген сардаІаларын детекторын айан оІорбутун дипломнай µлэтигэр ча ± ылхайдык кімµскээн учууталларын сіхтірбµтэ . Оччолорго Космофизика институтуттан университекка экзамены тутар хамыыґыйа ± а председтеллээбит Ю . Г . Шафер талааннаах уолу бэйэтэ салайар Космос сардаІаларын чинчийэр лабораториятыгар тута µлэ ± э ыІырбыта . « СарсыІІыттан , 8 чаастан µлэлиирдии кэлэ ± ин » , - диэбитэ . Онон Владислав Тимофеев дипломун кімµскээбит кµнэ киниэхэ наука аанын арыйа тардыбыта . - Юрий Шафер миэхэ сонно тута космос сардаІаларын чинчийиигэ туттуллар прибору айарбар соруйбута . Прибордары оІоруу туґунан Чикаго университетын профессора Симпсон английскай тылынан суруллубут ыстатыйаларын куустаран кэбиспитэ . Институт оччолорго Союз Оборона ± а министерствотын Кылаабынай космическай кµµстэргэ управлениетын сабыылаах , кистэлэІ сакааґынан µлэлээбитэ . Онно толорбут µлэлэрбит бары прикладной суолталаахтара . 1980 сыллаахха лаборатория талааннаах инженердэрэ , учуонайдара В . В . Мигалкин , В . Ю . Комаров , А . Н . Лиходед , И . Г . Тихонов буоламмыт олус уустук технологиялаах прибору оІорууга ылсыбыппыт . Хаста да боруобалаабыппыт кэннэ , 1983 сыллаахха , дьэ , сатаммыта . Салгыы Москва ± а Космическай чинчийии институтугар ыытыллыбыт боруобалааґыннары Оборона министерствотын бэрэстэбиитэллэрэ кірбµттэрэ - истибиттэрэ . Электромагнитнай мэґэйдэр , онтон да атын уустуктар туоратыллан , кэлин 1990 сыллаахха икки 10К - 80 спектрометры оІорбуппут , - диэн кэпсиир Владислав Егорович . Итини барытын теориялаан , толкуйдаан оІоруу мындыр ійµ , µрдµк билиини эрэйэр . Бу прибор Галактика уонна Кµн сардаІаларын араас сµµрээннэрин кээмэйдииргэ - кэтииргэ анаан « Интербол - 2 » космическай аппарат бортугар угуллан , µлэлээбитэ . « Интербол » бырайыагы 19 дойду научнай коллективтара кыттыґан оІорбуттара . Бу программа 2000 сыллаахха тµмµктэммитэ . Биґиги приборбут космоска 22 араас научнай эксперименнэри ыытыыга сулууспалаабыта . Ол кэм устата прибор Кµн умайар кµµґэ эмискэ дэлби тэбэн , улаатан кэлэр алта тµгэнин бэлиэтээбитэ . Ол дааннайдарын ырытыы тµмµгэр Кµн кµµстээх дэлби баран умайыыта планеталар икки ардыларыгар баар иитиилээх частицалар хамсааґыннарын іссі тµргэтэтэн биэрэрэ дакаастаммыта . Уопсайынан эттэххэ , 1956 сылтан 1986 сылга диэри институт прибордара 13 геофизическай ракеталарга µлэлээбиттэрэ . - 70 - 80 с . с . Сир эргимтэтигэр радиационнай курдааґыннары чинчийиигэ биґиги саІа научнай аппаратураны айбыппыт . Кµн коронатыгар , планеталар икки ардыларыгар баар эйгэ ± э Кµн ыытар буур ± алара , магнитнай буур ± алар , радиактивнай сµµрээннэр , космос сардаІаларын химическэй састааптара научнай іттµнэн чинчиллэр кыахтаналларыгар анал прибордар наада этилэр . Ол курдук « Радуга » спутникка улахан научнай уонна прикладной эксперименнэри ыытарга биґиги приборбутун туруорбуппут . Бу спутниктар экватор µрдµнэн биир туочука ± а ыйанан , Сири кытта тэІІэ эргийсэ сылдьаллар . Элбэх дойду спутнига онно турар . Красноярскай меридианыгар баар спутник Союґу барытын хабан кірір этэ . Спутник трансляциялыыр эрэ буолбакка , атын элбэх , сабыылаах темаларга , µлэлэри толорор . Институттан соро ± ор И . Г . Тихонов , соро ± ор мин космоска кітµіхтээх спутник бортовой сурунаалыгар приборбут µчµгэйдик µлэлиир диэн илии баттыы барар этибит . Евпатория ± а баар Космическай сибээс киинигэр хаста да сылдьыбытым . Онно спутнигы ыытыы кэнниттэн тута ханнык информация кэлэрин аахтараллара уонна Государственнай хамыыґыйа ± а чахчы µчµгэйдик µлэлиир диэн дакылааттатар этилэр . - Владислав Егорович , то ± о Саха сирин учуонайдарын прибордарын талбыттарай , атыттар да балачча ситиґиилэрдээх буолуохтара дии ? - Итинник эппиэтинэстээх улахан µлэлэргэ барыта дублердаах буолар , сакаастарын икки - хас сиргэ тэІинэн оІортороллоро . Онтон талан ылар µгэстээхтэр . Биирдэ « Алмаас » диэн бырайыакка µлэлээн испиппит . « Мир » космическай станция курдук станция оІоґуллуохтаа ± а . Ол бырайыакка Королев бэйэтин фирмата кыайбыта . « Луна - 1 » баар буолла ± ына , эбэґээт « Луна - 2 » баар буолар . Галлей кометатыгар кіті сылдьыбыт « Фобос » аппарат эмиэ иккиэ этилэр . « Интербол » эмиэ 1 , 2 диэн этэ . Сэрэххэ , оннук тэринии баар . - Сайдыылаах дойдулар бары спутниктардаах эІин буоллахтарына , куйаар да кыара ± ас диэбиккэ дылы , миэстэ да кырыымчык буолуо . - Орбита ± а араас дойдулар геостационарнай спутниктара элбэхтэр уонна бары биир сурааґыІІа Экватор µрдµнэн ыйанан тураллар . Онон миэстэ суох , µтµрµґµµ - хабырыґыы диэн , дьэ , онно баар . Јскітµн саІа спутник таґаарыллар буолла ± ына , онно баар атын спутнигыІ оннугар эрэ таґаарар кыахтааххын . Атын миэстэ суох . Быраабыла курдук , онно эмиэ саппааска турар спутниктардаах буолаллар . Айдаан буолбатын диэн космическай быраап диэн баар . Ол кытаанахтык тутуґуллар . - Билигин ити космос тематыгар µлэ сал ± анар дуо ? - 90 - с сыллардаа ± ы уларыйыылар кэмнэригэр µбµлээґин кірµллµбэт буолбутунан µгµс µлэ тохтообута . Билигин биґиги институппут космостан спутник ніІµі Сиргэ буолар быґыыны - майгыны чинчийэр , айыл ± а харыстабылыгар , норуот хаґаайыстыбатыгар туґалаах кэтээн кірµµлэр , халаан , халлаан туруктарын , баґаардары , айыл ± а иэдээннэрин эрдэттэн сэрэтэр суолталаах µлэни толорор . Онон В . С . Соловьев салалталаах Геоинформатика лабораторията тэриллибитэ . Институкка « NOAA » сериялаах американскай спутниктартан хабар станциялаахпыт . Онон кµІІэ хаста да Саха сирин туґунан информацияны ылабыт . - Космонавтары кытта кірсµґµµлэртэн а ± ыннахха … - Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыт космонавтар биґиги институппутугар хайаан да сылдьааччылар . Ол курдук Герман Титов , Валерий Быковскай , Евгений Хрунов , Павел Попович , Владимир Джанибеков курдук уонча космонавы кытта кірсін турабыт . Ол туґунан элбэх хаартыскалар бааллар . Космическай чинчийиилэр институттарыгар кэтэхтэн аспирантура ± а µірэнэр кэммэр дублер - космонавтар бааллара . Улуу куйаарга кітір чиэскэ тиксибит космонавтар Союз Геройа буолаллара , оттон кіппіккі хаалбыттары кэтэхтэн аспирантураны бµтэртэрэн , учуонай аатын биэрэр µгэстээхтэр . Дьэ , ити курдук Россия уонна республика наукатын сайдыытыгар эрэ буолбакка , норуот хаґаайыстыбатыгар , айыл ± а харыстабылыгар кідьµµстээх , улахан суолталаах µлэ ± э тус кылаатын киллэрэ сылдьар Владислав Егорович бµгµІІµ бэйэтин чинчийиилэрин салгыы ыытар . Биґиги киниэхэ уонна институт учуонайдарын коллективыгар Космонавтика кµнµнэн э ± эрдэбитин тиэрдэн туран , айар µлэлэригэр ситиґиилэри ба ± арабыт . Елена ИВАНОВА Соро ± ор кі ± µлµµр " кµіх уот " тыгыан сіп Соторутаа ± ыта Дьокуускай куоракка республика иґигэр аччыгый уонна дьо ± ус предпринимательствоны сайыннарыы Правительственнай хамыыґыйатын уочараттаах мунньа ± а ыытыллыбыта . Мунньа ± ы хамыыґыйа бэрэссэдээтэлэ Е . А . Борисов салайан ыыппыта . Салгыы » Куораты кэрийэн , аҕыйах киhини ыллыбыт . " Убайым кыыhа каникулугар куораттыахтаах " диэн суоппарбыт убайын аахха киирэн чаас аІаара кэтэhиннэрдэ : чэйдээтэҕэ , маанылаттаҕа буолуо . Биhиги , массыына иhигэр олорор дьон , ханна да барбаттыы , килиэккэҕэ хатаммыт куруолук буолан олордохпут . Бэйэтин наадатыгар хас да сиргэ киирэ сырытта , ханнык эрэ диспиэччэргэ таарыйда . " Аҕам тіліпүіннээтэ , чэйдэ иhэн таҕыс диэтэ . Кырдьаҕаhы кытта албыннастахха сатанар " , - диэт , аны аҕатыгар киирдэ . Түргэнник тахсыбата чуолкай буоллаҕа . ДьіккіІІі барар оҕолоох дьахтары Кулаковскай уулуссатыттан ылар буоллубут . Уулусса ханна баарын билбэт , уhаты - туора сүүрт да сүүрт . Тіліпүінүнэн чуолкайдаhан буллубут . Хампаҕа туораан , іссі икки киhини ылыахтаахпыт , онно чаас кэриІэ барыахтаах . Хампаҕа тиийиитэ ДьіккіІІэ біртілүіт түhэрэ чаас аІаара хаалбыт . Оҕолоох дьахтар умайыктанан турда : " Хампаҕа туораатаххына , біртілүітү куоттарабыт , үспүійдүіхпүт диэн тугу албыннаабыккыный ? " . Суоппар ытыhын нэлэІнэтэр : " Ракета буолбатахпын , оччоҕо түґэҕин дуо ? " , - диэн олуйсар . Балайда тыл бырахсан , этиhэн , түмүгэр оҕолоох дьахтар бырайыаhыгар эбии 1500 тілүүргэ , икки пассажирын тіннін кэлэн ыларга кэпсэтэн , муІ кыраайбытынан ойуу буолла . Біhүілэккэ киириибитигэр біртілүіт түhэн эрэрэ кіhүннэ . Итиниэхэ пассажирдар санааларыгар , тіттірү - таары алта кіhү " хатааhылыырга " сібүлэhэллэр дуу , суох дуу - ким да наадыйбата . Ити аата суоппарга дьон мал - сал , хардаҕас мас курдук сыаналанар эбиппит . Бүк түhэн , тыл быhаҕаhын да быктарбакка ылы - чып олороохтоотубут . Нэстэр ытыалыы сатаабыттар да анарааІІыларыттан биир да киґи таптарбатах , бары сылбырҕалара , куота - кіті сылдьаллара сүр үґү . Нэстэр охторо бүтэн хаалбыт . Аны туран , анарааІІылар ытыалыыр уочараттара кэлбит . Кэлии дьонтон биир булчут киґилэрэ буорахтаах былыргы буулдьа саанан биирдэ эрэ ытан Нэстэр баґылыктарын іттүгүн тосту ытан кэбиспит . Хаан - сиин тахсыбыт , ілір - тиллэр айдаана буолбут . Нэстэр уолуйбуттар , куттаммыттар , « тохтооІ » да « тохтооІ » , « ытымаІ » да « ытымаІ » диэн кірдіспүттэр - ааттаспыттар . Кэлии дьон олоро хаалбыттар , кинилэр бары уґун , бідіІ , күүстээх - уохтаах кірүІнээх , кыґыл ыраас хааннаах , үчүгэй таІастаах дьон эбиттэр . Таҥаралар дьүүл дьүүллүүллэр : Орто дойдуга улахан алдьархай таҕыстаҕына , онтон быыһыы - харыстыы эрэ аттанар күнүгэр , кини бу кэлгиэттэн босхолонуохтаах . Урут түһэриллибит СӨ уонна « Транснефть » АХ икки ардыларынааҕы сөбүлэһии чэрчитинэн Н . Токарев Өлүөхүмэҕэ олорор 11 сэрии бэтэрээнигэр саҥа дьиэ тутан биэриэхпит диэн эрэннэрбит . « Транснефть » 2012 сылга Дьокуускайга ыытыллар спорт тэрээһинигэр төһө үбүнэн кыттарын туһунан чуолкайдастылар . Сахабыт сиригэр ытык сирдэр а ± ыйа ± а суохтар . Киґилээх хайатыгар , Јлµінэ очуостарыгар тіґілііх киґи сынньанан , айыл ± аттан кµµс - уох , сэниэ ылан ааґарый ? Оттон Амма дьонугар да , Аба ± а олохтоохторугар да саамай ытыктыыр , ахтар сирдэринэн Харама Ытык сирэ буолар . Харама Ытык сирэ - Амма сµнньµгэр саамай улаханнара . Былыргы кырдьа ± астар бу сири ытыгылаан , дьаахханан бэйэтин аатынан ааттаабаттара , бэл улаханнык саІарбаттара , µіґээ хайа ± а о ± олору таґаарбаттара . Харама хайатын туґунан араас µґµйээннэри кэпсииллэрэ . " Ґіґэттэн таас тµстэ ± инэ - киґи ілµµлээх буолар " - дииллэрэ . Сайын кµн киириитэ кини ньууругар сахалыы майгыннаах кыыс эдэркээн сирэйэ кістір диэн кэпсииллэрэ . Ол эрээри , кэрэ міссµін мээнэ кістін биэрбэтэ . . . Бу кµннэргэ Харама курдук ытык сиргэ тиийбэтэрбин да , " Харама - Ытык сир " диэн Акулина Васильева - Дойдууна оІорбут киинэтин кірін , ытык сиргэ сылдьыбыт курдук сананным уонна эмиэ . . . харааста быґыытыйдым . DVD - киинэ уґуллубут соруга сµрдээх дириІ . Киинэни аІардас Амма кэрэ - бэлиэ сирдэрин кірдірµµ эрэ буолбакка , саха дьонуттан тулалыыр эйгэни харыстыырга ыІырыы курдук ылынным . Олохтоохтор кµннэтэ кірір сирдэрэ - Харама хайата алдьанан , кээґэнэн эрэриттэн ама , хайдах долгуйбат буолуохтарай ? Киинэ ± э уґуллубут Амма , Аба ± а олохтоохторо Харама ытык сир хатыламмат кэрэтин , ону ыалдьыттыы кэлбит дьон харыстаабакка сыґыаннаґалларын туґунан кэпсииллэрэ киґини эрэ уйадытар . Ытык сиргэ туруоруллубут сэргэлэр урусхалламмыттара быданнаабыт . Сэргэлэр оннуларыгар быра ± ыллыбыт бытыылкалар ыраахтан кылабачыґан кістіллір . " Ыалдьыттар ытык сирбитигэр сылдьан кµµс - уох ылаллара , айыл ± а кэрэтиттэн дуоґуйаллара µчµгэй . Ол эрээри , кинилэр кэннилэриттэн хаалар хартыынаттан киґи эрэ хараастар . Дьон - сэргэ бардам майгытыттан айыл ± а ытыыр эбээт , ону билбэттэр . Харама хайата барахсан кэлии дьонтон кэлэйэн , ааґар дьонтон айманан тіттірµ хайыґыах курдук . Харама хайатыгар ытык сир статуґун биэрэн , кэнчээри ыччаппытыгар хаалларыахпытын ба ± арабыт , - диэн киинэ ± э уґуллубут олохтоох дьон курутуйа кэпсииллэр . Киинэ автора , СР культуратын туйгуна Акулина Васильева - Дойдууна дойдутун , Харама хайатын харыстыырга ыІыран сµµрбµтэ - кіппµтэ , киинэ устан дьоІІо - сэргэ ± э кірдірін , ійдітіргі туруммута ыраатта . " Амма кµірэгэйэ " Ольга Иванова µйэтин тухары Харама хайатын харыстабылыгар элбэхтик сµµрбµтэ - кіппµтэ , Россия телевидениетигэр тиийэ кірдірбµтэ . Ольга Иванова уонна Клавдия Ануфриева кыыс Аммаларын туґунан ырыалара уостан тµспэттэр . Оттон билигин Акулина Васильева - Дойдууна - эмиэ хатыламмат кэрэ куоластаах ырыаґыт Харама хайатын ырыанан эрэ буолбакка , киинэ ± э устан дьµґµйµµнэн ис сµрэ ± иттэн дьарыктанар . - Уопсайынан киґи биири оІорбутунан дуоґуйбат буолар эбит . Сайдан истэ ± иІ ахсын дьо ± уруІ арыллан иґэр курдук . Аны сиэлинэн баайарга µірэнним . Сахалыы тыын киґиэхэ хаґан ба ± арар уґуктар . КэлиІІи сылларга куораттан Амма Аба ± атыгар сынньана бардахпына , дойдум барахсан , чуолаан Харама хайата , олох уларыйан хаалбыт курдук . Онтон дууґам ыалдьар . Биґиги кырдьа ± астарбыт Харама хайатыгар ібµгэлэрбититтэн кэлбит сиэри - туому тутуґан , айыл ± аттан кіІµллэтэн эрэ баран , сылдьаллара . ҐрµІ Хомо диэн балыктыыр сирдээх этибит . Дьон сынньанар , айыл ± а бэлэ ± иттэн кµндµлэтэр буолара . Аммабыт дьэдьэнин туґунан " маска эрэ µµммэтэх " диэн уос номо ± о гыналлара . Билигин айыл ± абыт уларыйда . Дьон ійµн - санаатын уґугуннараары , кинилэри киґилии киэпкэ киллэрээри сырдатар µлэни ыытарга санаммытым . Биллэн турар , киинэни со ± ото ± ун устар быраабым да , кыа ± ым да суох . Дьонум - сэргэм , сµрµннээн Аба ± а дьаґалтата , оскуолалар уонна спонсордар ійібµллэринэн бу киинэм та ± ыста . Режиссер Егор Максимов , оператор Семен Васильев сатабылларынан уґуллубут киинэбитин Егор Максимов таІан оІордо , ону таґынан Николай Корякин хаартыскалара туґанылыннылар . Сайын киинэбитин нэґилиэктэргэ кірдірі сылдьабыт . Аба ± ам дьоно олус сібµлээтилэр , кинилэргэ кµµтµµлээх ыалдьыттар буоллубут . Айыл ± а алдьанна ± ына - бµтµн дэриэбинэ оло ± о алдьанар . " Айыл ± а - тыыннаах киґи " диэн дьон - сэргэ ійдµін ба ± арабыт , Аба ± а оскуолата Харама хайатын харыстабылыгар бырайыак оІорон µлэлээн эрэр . Киинэбитин быйыл салгыы уґулуохпут . " Саха " национальнай кірдірір - иґитиннэрэр компания ± а кэккэ биэриилэри бэлэмниир ба ± алаахпыт . Бэйэм куоракка олорор буоламмын , дойдум историятын билбэппин дии саныыбын . Онон дойдум кіІµл биэрдэ ± инэ , сиґилии µірэтиэм , чинчийиэм . Кэргэним эмчит идэлээ ± э , отунан - маґынан эмтиэн ба ± арара . Орто дойдуттан суох буолбутун кэннэ бырайыагын сал ± ааччы курдук сананабын . Мин тугу гынарбын барытын сиртэн - уоттан , дойдубуттан кіІµллэтэбин . Дойдум дьоно , биґиги маанылаах ыалдьыттарбыт , кыыс Амманы хара ± ын уутунан сууннарымыа ± ыІ , харахпыт харатын курдук харыстыа ± ыІ . А ± ыс айыыгыт аргыстастын , сэттэ иэйэхсиккит эІэрдэстин . Дом ! - диэн алгыґын тириэрдэр дойду кыыґа - Дойдууна . Надежда ЕГОРОВА Соторутаа ± ыта Санкт - Петербург куоракка " Таро " издательство ± а " Подземные льды и термокарст Енисейского Севера " диэн фотоальбом бэчээттэнэн та ± ыста . МаІнай утаа , биґиэхэ , Саха сирин олохтоохторугар , бу тугунан сыґыаннаа ± ый диэххитин сіп . Дьэ , быґаччы сыґыаннаах . Бастатан туран , бу кинигэ ± э - ааттаах - суоллаах учуонайдар быґаарыыларынан , ирбэт тоІу µірэтээччилэргэ , специалистарга олус туґалаах матырыйаал тахсыбыт , иккиґинэн , фотоальбом ааптарынан - биґиги биир дойдулаахпыт , саха учуонайа Егор Гаврилович Карпов буолар . Егор Карпов диэн кимий ? Егор Гаврилович Карпов 1938 сыллаахха олунньу 20 кµнµгэр Чурапчы оройуонун Одьулуун нэґилиэгэр , ийэтигэр , холкуос ыанньыксыта Ульяна Петровна Карпова ± а , уон алтыс о ± онон тіріібµтэ , а ± ата кини іссі тірµін иннинэ ыалдьан ілбµтэ . 1963 сыллаахха Егор Карпов СГУ географическай факультетын ситиґиилээхтик бµтэрбитэ , кинини , " Лаптевтар муораларын Муостаах арыытын ирбэт тоІо " диэн дипломнай µлэтин туйгун сыана ± а кімµскээтин кытта , ССРС НА СС Ирбэт тоІу чинчийэр институтун Красноярскай кыраай Игарка куоратыгар баар ирбэт тоІу µірэтэр научнай - чинчийэр станциятыгар µлэ ± э ыІырбыттара . Јссі студенныыр сылларыттан кини институт учуонайдарын , ытыктыыр наставниктарын Н . Ф Григорьев , Т . П . Кузнецова салалталарынан Чукоткаттан Кольскай полуостровка тиийэ экспедицияларга сылдьан , туох баар хотугу муоралары барыларын чинчийбитэ , µірэппитэ , онон , таптыыр идэтинэн µлэ µіґµгэр умсугуйан туран киирбитэ . Ол курдук , 1963 - 2001 - тµірт уонча сыл кэриІэ младшай , старшай уонна сµрµн научнай µлэґитинэн бу институтугар таґаарыылаахтык µлэлээбитэ . 1984 сыллаахха " Енисей хотугу іттµн сир аннынаа ± ы муустара " тема ± а кандидатскай диссертациятын ситиґиилээхтик кімµскээбитэ . Иккис дойду оІостубут , таґаарыылаахтык µлэлээбит Игаркатыгар оло ± ун дьолун булбута , тапталлаах кэргэнинээн Галина Александровналыын кыыстаах уол о ± олоохтор , хас да сиэннээхтэр . Кыыстара Елена Карпова уолунаан Петялыын АХШ Айова штатыгар олорор , µлэлиир , кини техническэй наука доктора , профессор , ХIХ µйэ ± э тірµттэммит , Америка биир кырдьа ± ас университетыгар ( Амес к . ) преподавателлиир . Оттон Сергей Егорович Карпов кэргэнинээн Натальялыын иккиэн стоматолог - быраастар , икки µчµгэйкээн кыыс о ± олоохтор . Карповтар дьиэ кэргэн билигин Санкт - Петербург куоракка олороллор , а ± аларын дойдутун - Саха сири кытта сибээстэрин мэлдьи тутуґаллар , саха студеннарын , Санкт - Петербурга µірэнэр аймахтарын о ± олорун мэлдьи µірэ - кіті кірсіллір , сµбэ - ама , истиІ ійібµл буолаллар . Хас да сыллаа ± ыта Егор Карпов кыыґынаан Еленалыын уонна сиэнинээн Петялыын Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыттарын туґунан эмиэ суруйан турабын . Быйыл сайын кини уолугар Сергейгэ саха ыґыа ± ын кірдірі кэлэр былааннаах . Оттон Егор Карпов 2010 сылга бэчээккэ тахсыбыт саІа µлэтэ - - бу Саха сириттэн тірµттээх учуонай µгµс сыллаах сыралаах µлэтин µтµі тµмµгэ буолар . Чуолаан киниэхэ , кµігэйэр кµнµгэр сылдьан чинчийэр µлэтин кэмигэр , Енисей хоту іттµгэр урут ким да ± аны таба тайамматах , ким да ± аны билбэтэх айыл ± а саІа дьикти кістµµлэрин арыйар , µірэтэр , киэІ научнай эйгэ ± э таґаарар улахан чиэс тиксибитэ . Учуонайга бу - баат , табыллыы , дьол буолар . Кини аан бастаан 1972 сыллаахха Енисей уІа кытылыгар , Игаркаттан 100 км со ± уруу диэки , гигантскай кээмэйдээх муус сир анныттан бэйэтин дьаалытынан аґыллан , тахсан кэлбитин булбута . Ол " Ледяная гора " диэн ааты ылбыта , маннык модун Муус Хайа Саха сирин хотугулуу - илиІІи іттµгэр ДьааІы ірµс кытылыгар баара биллэр . Дьэ бу кэнниттэн - " Иннокентьевскай " , " Мамонтовай " , " Ихэлэнгдэ " , " Таб - Саля " , " Мессояха " , о . д . а . µгµс саІа арыйыылар араас сылларга оІоґуллубуттара . Ирбэт тоІу маннык чинчийиилэр наука ± а эрэ буолбакка , производство ± а эмиэ улахан суолталаахтар , туґалаахтар . Холобура , " Таас - - Игарка - Норильскай " гаас турбатын тардыыны былааннааґыІІа іссі 1964 сыллаахха , " Соленая - Мессояха - Норильскай " гаас турбатын трассатын бырайыактааґыІІа уонна тутууга 1968 - 1974 с . с . , " Курейка - Игарка - Норильскай " ЛЭП трассатын тутууга 1989 - 1997 с . с . уонна Салехард - Ермаково - Игарка " ілµктµйбµт " тимир суолга ( 503 N - дээх сталинскай суол ) , итиэннэ Енисей алын тардыытыгар айыл ± а гааґын уонна неби кірдііґµІІэ ирбэт тоІ - инженернэй - геологическай іттµнэн чинчийиилэри ыытыыга о . д . а . µлэлэргэ ааптар Енисей хотугу іттµн аныгы айыл ± а - климатическай усулуобуйаларыгар сайдан иґэр термокарсты сиґилии чинчийбитэ . Енисейдээ ± и " Муус хайаны " чинчийии кэнниттэн Хотугу Енисейгэ µіскээбит котловиналар , µгµс ахсааннаах кµіллэр µіскээґиннэрин дьиІ тірµіттэрин быґаарыыга уларытыылар киллэриллибиттэрэ . Манна барытыгар учуонай Егор Карпов оруола улахан . Мессояха , Соленинскай гаастаах сирдэри туґа ± а таґаарыыга , тутууга улахан ситиґиитин , " Мессояха - Дудинка - Норильскай - Талнах " гаас турбатын тардыыга киллэрбит бідіІ кылаатын иґин 1975 сыллаахха Егор Гаврилович Карпов " Бочуот Знага " уордьанынан на ± араадаламмыта . Бу сыллар усталарыгар географическай наука кандидата Егор Карпов Дьокуускайга уонна Новосибирскайга µс монографияны , 52 научнай ыстатыйалары таґаартарбыта , онтон 12 ыстатыйата английскайдыы тылбаастанан , АХШ - ка уонна Канада ± а бэчээттэммиттэрэ . Оттон бу быйыл тахсыбыт , µгµс элбэх іІнііх хаартыскалардаах , слайдалардаах саІа фотоальбома киэІ аа ± ааччыга ананар , олус ійдінµмтµі тылынан суруллубут , онон ирбэт тоІ µіскээґинин кистэлэІнэрин салгыы чинчийиигэ , µірэтиигэ , арыйыыга эдэр кілµінэ чинчийээччилэр интэриэстэрин чахчы тардыан тардар . Хаартыска ± а : ирбэт тоІу µірэтэр учуонай , " Бочуот Знага " уордьан кавалера Егор Карпов . Бу үп сорҕото Өлүөхүмэҕэ ананыа : Аччыгый уонна Улахан Черепаниханы туоруур икки муостаны тутууга ; Солянкаҕа уонна Чапаевоҕа барар улуус иһинээҕи суоллар бырайыактарыгар ; энергетика тиһигин сайыннарыыга . Маны таһынан бүддьүөт уонна « Транснефть » үлэһиттэригэр анаан элбэх кыбартыыралаах алта дьиэ тутуллуо : үс - Өлүөхүмэҕэ , икки - Алдаҥҥа , биир - Витимҥэ . « Азия оҕолоро » аан дойдутааҕы V Спортивнай оонньуутугар бэлэмнэнии быһыытынан , 200 мөл . тахса солк . Дьокуускай куораты тупсарыыга туһуланыа . Маны саха литературатыгар сыґыардахха , кіні суолунан баран испитэ бу кµннэргэ аґара µчµгэйдик этиллэр . Онон киґи бэйэтин литературатынан киэн туттуон ба ± арар . Хас сыл аайы программа темата , ис хоһооно уларыйан иһэр . Урукку программаттан шутканы , миниатюраны , . . . хат туттуу көңүллэммэт ! ! ! Атын хамаанда шуткатын , миниатюратын , . . . уоран туттуу , хатылааһын бобуллар ! ! ! Урукку шутканы , миниатюраны кэңэтэн , тематын арыйан салгыы сайыннарыахха сөп ( ол эрэн ис хоһооно атын буолуохтаах ) ! ! ! Уґун ірібµллэр сэмээр тµмµктэнэн , хас биирдии ыал бырааґынньыктаа ± ы ороскуотун аа ± ыытын мучумааныгар тµстэ . Эбиитин саІа дьыллаа ± ы " бэлэх " быґыытынан уот , коммунальнай іІілір тілібµрдэрэ , ас - µіл сыаната µрдээн , сотору кэминэн хармааммытыгар биллэр чинчилэннэ . Сыана µс таґымынан бэрээдэктэнэр Биґиги республикабыт сирэ - уота киэІ - куоІ буолан уонна кыґыІІы томороон тымныы кµннэр хас да ыйы быґа тураннар , наар ороскуотуран тахсабыт . Эбиитин киин сиртэн ыраах олорор буоламмыт , транспорт іІітµнэн туґаныы бырайыаґа , ас - µіл сыаната тіґі эмит µрдµк . Сыана іссі сиэри таґынан µрдµі ± µн , сыллата республика бюджетыттан сорох салааларга дотация кірµллэр буолан , балаґыанньаны кµµркэппэт . Республика Правительствота сыананы олохтуурга , бастатан туран , нэґилиэнньэ дохуотун учуоттаан , ымпыгар - чымпыгар диэри быґааран баран , электроэнергия , коммунальнай іІілір , айыл ± а гаґын , автобус , ірµс транспорын сыанатын сылга бииргэ бигэргэтэр . Билигин сыананы государственнай бэрээдэктээґин µс таґымынан ыытыллар . Ол аата сыананы РФ Тарифтарга федеральнай сулууспата ( айыл ± а гаґа ( оптовай сыана ) , портар іІілірі , тимир суолунан таґа ± аґы тиэйии , почта уонна электрическэй сибээс іІілірі уо . д . а ) , РФ ситэриилээх былааґын уорганнара , биґиги тµгэммитигэр - СР Сыана политикатыгар комитет ( газ , электроэнергия , социальнай іІілір , дотацияламмыт хайысхаларынан самолетунан уонна ірµс транспорынан пассажирдары уонна таґа ± аґы тиэйии , эмкэ - томко атыы - эргиэн надбавката , коммерческай транспоры , чуолаан Дьокуускай куорат автобустарын бырайыаґын ) , итиэннэ олохтоох салайыныы уорганнара ( кинилэр боломуочуйаларыгар муниципальнай тэриллии иґигэр киирэр тэрилтэлэр , предприятиелар бородууксуйаларыгар уонна іІілірµн сыаналарын ) бэрээдэктиир . Оттон сыана то ± о сылын ахсын µрдµµрµй ? Манна туґаайан Сыана политикатыгар государственнай комитет председателэ Валентина Лемешева іІінµ оІорон батарыы кээмэйэ а ± ыйаабытын , " Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство " ААУо хоту улуустарга таґа ± аґы тиэйиигэ сыаната µрдээбитин , ОДьКХ предприятиеларыгар электрическэй энергия тілібµрдэрэ 22 % , " Якутгазпром " ААУо , " АЛРОСА - Газ " ААУо газ сыаната µрдээбитин кытары сибээстиир . Уот харчыта 10 - 13 % улаатта Тохсунньу 1 кµнµттэн электроэнергия тілібµрэ былырыыІІытаа ± ар 10 - 13 % µрдээн , ортотунан 1 киловатт чааґа 4 солк . 43 харчынан быґылынна . Былырыын 3 солк . 79 харчы этэ . Саас - сааґынан ылан кірдіххі , газ оґохтоох дьиэ ± э олорор куорат дьоно 1 кВт чаас иґин 3 солк . 49 харчыны , оттон электричествонан µлэлиир оґохтоох ( электроплита ) ыаллар кµнµс 2 солк . 44 харчыны тілµіхтэрэ . Тыа сирин олохтоохторо 2010 сыллаа ± ар 26 харчынан элбэ ± и тіліін , быйылгы тариф 2 солк . 23 харчыга тэІнэстэ . ДьиІэр , государство іттµттэн субсидия кірµллµбэтэ эбитэ буоллар , биґиги икки - µс бµк элбэх харчыны тілµі этибит . Онон , субсидия кэмиттэн - кэмигэр тілінір буолан , сыана бас баттах барбат диэн Сыана политикатыгар государственнай комитет µлэґиттэрэ этэллэр . Ититии ороскуота Гкал - нан аа ± ыллыа Быйылгыттан сылааґынан хааччыллыы тілібµрэ Гигакалорийынан аа ± ыллыахтаах . Онон урукку дьыллардаа ± ар тосту уларыйыылар та ± ыстылар эрээри , тілібµргэ улахан охсуута суох . Јскітµн эґиги Дьокуускай куоракка 63 кв . миэтэрэ иэннээх толору хааччыллыылаах квартира ± а µс буолан олорор буоллаххытына , былырыыІІытаа ± ар коммунальнай іІі ± µт тілібµрэ 622 солк . µрдээбит . Онон ыйдаа ± ы дохуоткутуттан 4923 солк . коммунальнай іІі ± і аттара ± ыт . Промышленнай куораттары ылан кірдіххі , саамай муІутуур улахан µрдээґин Мирнэйгэ бэлиэтэннэ . Манна ыйдаа ± ы ороскуот 637 солк . улаатта . Тыа сирин нэґилиэнньэтин ороскуота эмиэ хаалсыбат . Холобур , Амма улууґугар 48 кв . миэтэрэ иэннээх ситэтэ суох хааччыллыылаах дьиэ ± э олорор дьиэ кэргэн ыйга 239 солк . , оттон Јймікіін олохтоохторо - 226 солк . элбэх харчыны тілµіхтэрэ . Ол эрээри . . . Олох - дьаґах уонна коммунальнай іІілір тілібµрдэрэ Саха сиригэр саамай намыґах кірдірµµлээхтэр . Ол биричиинэтинэн республика бюджетыттан дотация кірµллµµтэ буолар диэн СР Сыана политикатыгар государственнай комитет председателэ Валентина Лемешева пресс - конференция кэмигэр этэн турар . 2010 сыллаа ± ы туругунан биир киґи ыйдаа ± ы тілібµрэ 1846 солк . эбит буолла ± ына , Камчатка ± а - 5228 солк . , Чукотка ± а - 2851 солк . , Хабаровскай кыраайга - 2792 солк . Правительствоттан кірµллэр компенсация суотугар биґиги тымныы уу толору сыанатыттан - 74 % , итии уу - 41 % , канализация - 29 % , ититии - 30 , 4 % - нын эрэ тілµµбµт . Быйыл былаан быґыытынан СР Правительствотыттан боруостааґын быґыытынан олохтоох бюджеттан 10353 міл . солк . кірµллµіхтээх . Социальнай суолталаах хайысхаларга , ол иґигэр салгын транспорыгар 116 міл . солк . , ірµс транспорыгар 21 міл . солк . уонна тимир суолунан айаннааччыларга 12 , 6 міл . солк . Маны таґынан хоту улуустарга аґы - µілµ тиэйиигэ 61 міл . солк . , бурдук сыанатын тµґэриигэ 54 міл . солк . бюджеттан аттарыллыахтаах . Кµіх тілін сыаната хаалсыбат Тыа сирин сорох нэґилиэнньэлээх пууннарын дьоно - сэргэтэ устар кыґыны , сааґы , кµґµнµ быґа оґох оттортон соло булбаттара . Саас эрдэттэн саґааІІа сылдьан , мастарын хайытан , µгµс бириэмэ манна барара . Республика ± а тыа сирин газтааґын программата ылыныллыа ± ыттан , газ ута ± ын чугаґыгар олорор нэґилиэктэргэ кµіх тілін киирэн , тыа дьоно биир кыґал ± аттан тілірµйдµлэр . Ол эрээри кэлиІІи сылларга газ сыаната µрдээн , дьон - сэргэ наар ороскуоттарын эрэ аа ± ынар буоллулар . Гаґынан туґаныы тілібµрэ быйыл 11 % µрдээн , " Сахатранснефтегаз " ААУо аґы - µілµ буґарыыга уонна киин ититиитэ суох дьиэлэргэ 1000 куб . м . газ куорат олохтоохторугар - 5823 , 91 солк . , тыа сиригэр - 4645 , 19 солк . олохтонно . Сыл ахсын саІаттан - саІа тілібµрдэр олохтоноллор эрээри , хамнас кээмэйэ оннунан турар . А ± ыйах бырыґыан µрдээбитэ тіттірµтµн ыйдаа ± ы ороскуоттарбытын сабыыбытыгар нэґиилэ тиийэргэ дылы . Аны іІінµ оІорооччулар сыананы µрдэтиигэ бииртэн - биир биричиинэни булан иґэллэр . Анивера АКИМОВА Пайгамбар соллаллоху алайхи ва салламнинг газотлари ( яъни , ислом душманларига карши олиб борган жанглари ) : Ибн Аббос разияллоху анхумодан ривоят килинади , у зот айтадилар : « Росулуллох соллаллоху алайхи ва саллам Маккадан ( кофирлар у зотни ўлдирмокчи бўлганларида ) чиккан пайтларида Абу Бакр разияллоху анху : ″ Инна лиллах ва инна илайхи рожиъу - у - н , ўз пайгамбарларини чикариб юборишди , ( бу кавм ) албатта , халок бўлгучидир ″ , - дедилар . Кейин Аллох азза ва жалла : « Хужумга учраётган зотларга мазлум бўлганлари сабабли ( жанг килиш ) изни берилди . Албатта Аллох уларни голиб килишга Кодирдир » . ( Хаж : 39 ) оятини нозил килди . Ушбу оят жиход ( кофирларга карши жанг ) хакида нозил бўлган биринчи оятдир » . Росулуллох соллаллоху алайхи ва саллам йигирма етти марта гозотга ( яъни , жиходга ) чикдилар , булардан тўккистасида ; - Бадр , Ухуд , ал - Мурайсиъ , ал - Хандак , Курайза , Хайбар , ал - Фатх , Хунайн ва ат - Тоиф деб ном олган гозотларда - жанг килдилар . Эллик олти марта атрофга лашкар юбордилар . СаІа дьыллаа ± ы бырааґынньыкпыт маанылаах остуолун биир кµндµ аґылыгынан тоІ балык буолара саарба ± а суох . Ол да иґин " тоІ балык , тоІ балык , туйгун да аґылык " диэн ырыа ± а ылланна ± а , хоґооІІо холбонно ± о . Бу кµннэргэ , хаґан да буоларын курдук , " Сайсары " бааґынай ырыынагар республикабыт хоту улуустарыттан а ± алыллыбыт тууччах , уомул , чыыр курдук балык эгэлгэтэ тардылынна . Арай сыаната сылын аайы µµнэ - тэґиинэ суох µрдµµ турара киґини дьиксиннэрэр . Ол да буоллар , туох баарбытын тэбээн да тураммыт , тоІ балыкпытын амсайдахпытына сатанар . Ырыынак долбууругар киґи хара ± а халтарыйар гына тардыллыбыт балыгыттан тоІнуу кыґан сииргэ µчµгэйин , эмиґин талан ылар буоллахпыт . Былырыын саІа дьыл иннинэ суруналыыс Петр Томскай тоІнуу сииргэ балыгы хайдах талар туґунан балайда сиґилии кэпсээбитэ " Алаґа ± а " тахсыбыта . Онон элбэ ± и эридьиэстии барбаппын . Кыра тібілііх , хайыыта хааннаах , сонос со ± ус балыгы талан ылар буолуІ диэн сµбэлиэм этэ . Хайыыта хааннаах балык ойбонтон таґаарарга тыыннаах , міхсі сылдьар буолар . Оннук балык кырыата суох тоІор буолан сииргэ амтаннаах , µчµгэй . Аска туттуллар тирээпкэни ( соттору ) тэлгэтэн баран , тібітµн таІнары тутан кутуругуттан са ± алаан сытыы , уґун быґа ± ынан хатырыктанар . Уґун быґах ордук µчµгэй буолар . Кылгас быґахха илиини эчэтиэххэ сіп . Олус тоІ балыгы оґох , плитка сылааґыгар килэрийэр эрэ гына ириэриллэр . Балыгы эмиэ кутуругуттан са ± алаан , чараас гына кыґыллар . Кыґан баран саалын уонна ірі ± ітµн кыра куґуоктарга кырбаан ууруллар . Урукку іттµгэр хоту сир олохтоохторо кыґыллыбыт балыгы сиэн бµтэрэн бараннар саалын , ірі ± ітµн кырбаан сииллэрэ . ТоІ балыгы сии µірµйэ ± э суох дьон , билбэт буоланнар , сыалаа ± ын иґин бастаан ірі ± ітµн талан сииллэрэ . Манна таарыйа а ± ыннахпына , биир хоту балыктыы тиийбит дойду киґитэ бастаан ірі ± ітµн µрдµгэр тµґэрин иґин " Јрі ± і Федоров " диэн хос ааттаммыта . Сорохтор тоІ балыгы дэлби ириэрэн баран сииллэр . Ол букатын сыыґа . ТоІ аата тоІ , онон тоІнуу сиэниэхтээх . Оттон сорохтор араас аґы ( онноо ± ор туустаах балыгы ) кытары холбуу сиэччилэр . Ол да ± аны сыыґа . Оннук сиэтэххэ , аґыІ амтана уларыйар , суолтата тµґэр . Оттон тоІу луук , уксус , хартыыґа , биэрэс , соевай соус курдук араас туманы кытары сиир ордук амтаннаах буолар . Николай КҐНДҐЛҐН . 24 - Екатерина Ильинична Попова , Саха АССР үтүөлээх учуутала , норуот үөрэђириитин туйгуна 100 сааһа ( Кутана нэһилиэгиттэн төрүттээх , 1910 ) . « Маннык үлэ судаарыстыба сорудаҕын быґыытынан ыытыллыахтаах . Анал идэлээх дьоІІо - программистарга - маннык программалары оІороллоругар сорудахтыыр наада эбэтэр үірэх программаларын тас дойдулартан сакаастаан ылыахха сіп » , - диэн Д . Медведев Москуба 1524 № - дээх оҕо саадын иитээччилэрин кытта кірсүґүүтүгэр эттэ . Киин куоракка баар парфюмерия уонна косметика маҕаһыына « Л , Этуаль » отой сатанымаары гынна . Дыргыйар минньигэс сыттаах буолан , сахсырҕаны саахардаах мүөт угуйа тардарын курдук , уоруйахтары тардар быһыылаах . Промышленность миниистирэ А . Голубенко отчуоттаабытынан , 2010 сылга көмүс уонна алмааһы кырыылыыр производство куһаҕана суохтук үлэлээбит . ( 2009 сылга 50 мөл . дуоллартан кыра суумалаах таас кырыыламмыт , 2010 сылга 190 мөл . дуоллар сыаналаах ) . Көмүсчүттэр кризис кэмигэр букатын даҕаны 1 % эрэ « түһэ » сылдьыбыттар . Марс эбэтэр Хатааһын чолбоно диэн Күнтэн төрдүс планета . Марс ньуура кыhыл өҥнөөх тимир оксидынан бүрүллүбүт . Ол иhин атын аата " Кыhыл планета " . Сирдиҥи планеталар ахсааннарыгар киирэр . Олор истэригэр сайын АХШ - тан үүрүллэн кэлбит дьон баар . ¥ спүйү ³ ннэр туох наҕараадаҕа тиксибиттэрэ , ааттара кимнээхтэрэ этиллибэтэх . Аатырбыт Анна Чапман наҕараадаламмыттар ортолоругар баара эмиэ биллибэт . Кини сэбэрэтэ кэрэтинэн , кырасыабайынан АХШ - тан үүрүллүбүт үспүйү ³ ннэртэн ордук аатырбыта . Тыа сиригэр тутуу барара сайдыыны тµстµµр . Дьон бу дойдуну таптаан олохсуйар усулуобуйаларын эмиэ тутуу тірµттµµр . Владимир Птицын баґылыктаах МэІэ - ХаІалас улууґун Майатыгар Бэстээх сыырын тµґээти кытта саІа тутулла турар дьиэ айанньыт дьону уруйдуу тоґуйар курдук . Ааспыт сыл бала ± ан ыйыттан са ± алаан тутуута са ± аламмыт 24 квартиралаах таас дьиэ тутуллан µлэ ± э киирдэ ± инэ , ипотека ніІµі саІа хаґаайыттар баар буолуохтара . Тыа ± а да ± аны ипотеканы баґылаабыттар эбит . Салгыы » / / Саамай кµндµ бэлэх диэн кэрэ аІардарга тугуй ? Кулун тутар 8 кµнµгэр Дьахталлар аан дойдутаа ± ы кµннэрин бэлиэтиэхпит . Бу кµн кэрэ аІардар сибэкки дьірбітµттэн са ± алаан , араас кµндµ бэлэххэ тиийэ тутуохтара . Билигин бука , µгµс дьон чугастык саныыр кэрэ аІардарын сіхтірір , µірдэр сыаллаах , туох бэлэ ± и оІорбут киґи диэн толкуйга сылдьаллара саарба ± а суох . Ити эрээри , бэлэх сыанатынан эрэ кµндµ буолбатах . Манан сибээстээн , биґиги республикабытыгар общество хара ± ын ортотугар сылдьар кэрэ аІардартан саамай ійдінін хаалбыт , истиІник саныыр туох бэлэ ± и туппуттарын туґунан ыйыттыбыт : Салгыы » 1922 с . Саха сирэ автономнай республика буолбута . « Саха омук » , « Саха кэскилэ » , « Манчаары » курдук культурнай - сырдатар обществолар национальнай культура , өй - санаа сайдыытыгар эркээйилээх суолу охсубуттара . Дьэ бу кэмҥэ сир - сир аайы ыһыахтары ыһыы норуот уопсай көрүн - нарын , бырааһынньыгын быһыытынан тэриллибитэ . Суруйааччы Н . Түгүнүүрэп суруйарынан , аҥардас Сунтаар оройуонугар 1926 с . аҕыс уонча ыһыах нэһилиэктэринэн , түөлбэлэринэн тэриллибитэ . Ити кэмҥэ Тойбохойго , Арыылаахха , Ходуһалаахха ыытыллыбыт ыһыахтар билигин даҕаны дьон өйүгэр - санаатыгар дириҥник иҥэн хаалбыттар . Дьэ бу кэмҥэ норуот аатырбыт ырыаһыта Сергей Зверев түөлбэ күөл саҕа түһүлгэни төрүттүүр үҥкүүһүт үтүөтүн , тойуксут туйгунун быһыытынан суон сураҕа , албан аата Үс Бүлүүгэ киэҥник биллибитэ . - - Ааҕа сатыыбын . Бэйэм блогпар суруйалларын эрэ буолбатах , атын дьон блогугар тахсыбыттары эмиэ көрө сатыыбын . « Кому за … » форумҥа киирэн эмиэ көрөөччүм . Биллэн турар , хаһыаттары , сайтары , форумнары барытын ситэн ааҕар кыаҕым суох . Коллегаларым , уопсай прессаны ырытан , анааран биэрэллэриттэн сирдэтинэбин . Республика бастакы президенэ Михаил Николаев 70 сааґыгар Бастакы Президеммит , РФ Федерация ± а Сэбиэтин Председателин солбуйааччы Михаил Николаев µбµлµійµгэр аналлаах киэІ программалаах тэрээґиннэр бара тураллар . Олортон биир дьоґуннаахтара - сэтинньи 12 кµнµгэр Национальнай библиотека историческай саалатыгар тэриллибит Россия биллиилээх суруйааччытын Николай Коняев " Продолжение эпоса " кинигэтин сµрэхтэниитэ . Общественность , сµнньµнэн интеллигенция кыттыылаах кинигэни билиґиннэриини республика вице - президенэ Евгения Михайлова иилээн - са ± алаан ыытта . Салгыы » Уйбаан Сэмэнэбис бэйэтэ ааттаах суруксут киһи . Сүрэҕин сылааһынан , илиитин эрчиминэн элбэх кинигэни суруйан таһаартарда . Үтүө киһи сиэринэн , суруйуутугар бэйэтин арбанан буолбакка , айылҕаҕа , ол аата дьон олоҕор оҥоһуллубут араас кэмнэрдээҕи алдьархайдар , экология көмүскэлигэр олохторун толук уурбут чулуу дьоммут тустарынан кэпсиир кинигэлэрин ааҕааччы антах аспатах буолуохтаах диэн экчи эрэнэбин . Бэс ыйын 19 - 21 кµннэригэр Уус - АлдаІІа ыытыллар республикатаа ± ы ОлоІхо ыґыа ± ар бэлэмнэнии хайдах баран иґэрий , туох уратылаа ± ый , бу , сылга биирдэ буолар сахалар сµрµн ыґыахпыт сиэрэ - туома хайдах ыытыллыай диэн дьон - сэргэ , биллэн турар , олус интэриэґиргиир . Ол иґин биґиги бµгµн , бу ыйытыыларбытыгар хоруй ылаары , ОлоІхо ыґыа ± ын кылаабынай режиссерун , РФ культуратын µтµілээх µлэґитин , СР µтµілээх артыыґын , СР µірэ ± ириитин туйгунун , Культура уонна искусство колледжын тірµт культура ± а кафедратын сэбиэдиссэйин Афанасий Семенович Федоровы кытта сэґэргэґэбит . - ОлоІхо ± о аналлаах ыґыах µґµс тµґµмэ ± э , этиллибитин курдук , быйыл Боро ± оІІо ыытыллыа ± а . ОлоІхо ыґыа ± ын бастакы тµґµмэ ± э 2006 сыллаахха Сунтаарга , иккис тµґµмэ ± э 2008 сыллаахха Таатта ± а ыытыллыбыттарын билэ ± ит . Тірдµс тµґµмэ ± и Горнайга ыытарга этии баар . Бу быйылгы ОлоІхо ыґыа ± ар уус - алданнар бэйэлэрин кыахтарын , тіґі тµмсµµлээхтэрин кірдірµіхтэрэ . Нэґилиэктэр бука бары ылыстылар . Хас биирдии нэґилиэк бэйэтэ чопчу соруктаах , былааннаах , онтун толорууга дьоно - сэргэтэ тµґµнэн кэбистилэр . Олус кіхтііхтір . Бары сахалыы таІас тиктэллэр , саха иґитин - хомуоґун бэрийэллэр , быыстапкаларын , ырыаларын - тойуктарын бэлэмнииллэр . Бу - саха дьоно бэйэтин µгэґин , итэ ± элин , культуратын норуотугар , ыччатыгар тиэрдэр , сайыннарар , ійдітір аналлаах ыґыах буолуохтаах . Ыґыах сµрµн идеята итиннэ . Уонна быйыл ыччат сыла буолан , µксэ кэнчээри ыччакка ананара ійдінір . Уопсайынан , куруутун да ± аны ыччаппытыгар анаан ыґыах ыґар буоллахпыт . Бастакы кµн араас кµрэхтэґиилэр , куонкурустар ыытыллыахтара , быыстапкалар тэриллиэхтэрэ . Уонна сµрµнэ - олоІхо истиэхпит … - Хайа дойду аатырбыт олоІхоґуттара кэлэллэрэ иґиллэр ? - Мин истэрбинэн , ийэ олоІхоґуттарбыт - Таатта Чіркіі ± µттэн Бµітµр Решетников , Јлµіхµмэттэн Афанасий Соловьев кэлэллэрэ былааннанар , уонна эдэрдэртэн Николай Баишев - аатырбыт ТоІ Суорун сиэнэ , итиэннэ , дьэ , илин - ар ± аа , хоту - со ± уруу улуустарбытыттан ыалдьыттарбыт бастыІ олоІхоґуттарын илдьэ кэлиэхтэрэ диэн эрэнэ кэтэґэбит , ыраахтан кэлбит саІа , сонун дьону истэр тµгэн мээнэ кістµбэт … - Афанасий Семенович , эн саха дьонугар - сэргэтигэр , уйгулаах ыґыахтарбытыгар , Аламай Кµнµ кірсµµ сиэрин - туомун ыытаргынан киэІник биллэ ± ин . Быйылгы ОлоІхо ыґыа ± ар Кµнµ кірсµµ сиэрэ - туома хайдах барыай ? - Боро ± он ыпсыыта ЧараІ біґµілэгэр Нэлээн диэн тулата барыта хатыІ чараІ - олус кэрэ сир баар , ортотугар µчµгэйкээн хонуулаах , онно билигин , КµІІэ сµгµрµйэр анал тµґµлгэ оІоґуллан бµтэр эрэр . Бу - то ± ус ампаардаах тігµрµк тµґµлгэни олохтоохтор бэйэлэрэ оІоро сылдьаллар . Сотору тиийэн кірµіхтээхпит . Кµнµ кірсµµ сиэрэ - туома бэс ыйын 19 - тан 20 - с кµнэ µµнэр сарсыардатыгар эрдэ са ± аланыа ± а . Мин быйыл Кµнµ кірсµµ сиэрин - туомун ыыппытым 20 - с тігµрµк сыла буолар . Аан бастаан 1990 сыллаахха эмиэ бу дойдубар , Уус - Алдан Дµпсµнµгэр ыыппытым . Кµнµ кірсµµ сиэрин - туомун толоруу - ол аата дьон - сэргэ Ґіґээ айыылартан , Орто дойду иччилэриттэн кµµс - уох ылар , ійі - санаата ырааґырар , этэ - хаана чэбдигирэр . Манна , олохтоохтору кытта , сахалыы сиэринэн - туомунан , кµн сардаІатыгар иитиллибит кымыстаах чороону туппутунан тµґµлгэ ± э кэлбит сахалыы таІастаах дьон бука бары кытталлар . Сахабын дэнэр киґи сахалыы таІнар буолла ± а … Итиэннэ дьэ , Аал уот оттон , алгыс этиллиэ , алгыс µІкµµлэрэ , кымыс иґиитэ , оґуохай буолуо ± а . Ырыа - тойук , музыка барыта сахалыы буолуо ± а . Былыргы холку саха кірµІµнэн , на ± ыллык , дьоґуннаахтык , µчµгэйдик тэриллиэхтээх ыґыахпыт … - Боро ± оІІо ыытыллар республикатаа ± ы ОлоІхо ыґыа ± ын атыттартан уратыта туохха буолуо дии саныыгыный ? - Боро ± он иґигэр ОлоІхо дьиэтин аґыы сиэригэр - туомугар , НэлээІІэ уматыллыбыт аал уоттан уот оттуллан , Алгыс барыа ± а . Оттон ОлоІхо дьиэтиттэн а ± алыллыбыт Аал уоттан , Майа ± атта Бэрт Хара стадиоІІа ыґыа ± ы µірµµлээхтик аґыыга Аал уоту алгыахпыт . Ити курдук барыта ситимнээх буолуо ± а . Уонна ыґыах биир сµрµн уратыта - кµргµімµнэн ырыалар ылланыахтара . Уус - Алданнар кµргµімµнэн , хорунан ыллыылларын олус сібµлµµллэр дии , бары билэ ± ит . Найахы хора , Василий Парников салайар " Кэнчээри " образцовай о ± о ансаамбыла … Јссі биир уратынан буолуо - уус - алданнар таатталартан ОлоІхо бэлиэтин тутуохтара . Бу бэлиэни эґиил уус - алданнар аныгыскы ОлоІхо ыґыа ± ын ыытааччыларга туттарыахтара . Итинник салгыы бара туруохтаах . Тµґµлгэ ± э Аал Луук мас туруо ± а . Кымыс иґиитигэр саІаны киллэрбит киґи дии саныыбыт . Биир да ± аны киґи туран хаалбакка , кими да ± аны матарбакка , ыалдьыттар бука бары чороонноох кэлэн , кымыс иґэллэрэ буоллар … ДьиІнээх биэ кымыґа ол курдук дэлэй буолуон наада . Оччо ± уна дьон дуоґуйуо , астыныа . ХХ µйэ саІатыгар Алаадьы Ойуун эппитинии : " Ыґыах кµн киґи тот сылдьыахтаах , істііх іґі іґµллµіхтээх , ким да кими да кытта кыыґырсыа суохтаах " . Бэл кыргыс µйэтигэр сэрии , охсуґуу тохтуура диэн баар дии ! - Уус - алданнар киэн туттар олоІхоґуттара Дмитрий Говоров " Бµдµрµйбэт Мµлдьµ Бі ± і " олоІхото туруоруллар µґµ диэн истибитим … - Бу улахан , кµµстээх олоІхо . ОлоІхону барытын 40 мµнµµтэ иґигэр кірдірір , биллэн турар , кыаллыбат , онон " дьµґµйµµ " диэн буолуо ± а . Сценарийа оІоґулла сылдьар . Сµрµннээн олохтоох дьон уонна Саха циркэтин артыыстара оонньуохтара . То ± о циркэ ? Элбэх хамсаныылардаах , араас трюктардаах , ол иґин циркэлэргэ тохтообуппут . Кістµµмнэрин циркэ иистэнэр сыа ± а тигэ сылдьар , олохтоохтор бэйэлэрэ тиктэллэр . Маны таґынан Саха театрын , Опера театрын артыыстара кыттыахтара . ОлоІхо ыґыа ± ар Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет театра " Ньургун Боотур " опера - олоІхотуттан , Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай театра " Кыыс Дэбилийэ " олоІхотун , ОлоІхо театра саІа туруорбут " ТоІ Саар Бухатыыр " олоІхотун норуокка кірдірір былааннаахтар . - ОлоІхо ыґыа ± ын аґыллыытыгар уопсайа тіґі киґи кыттыыны ылыай ? - Уопсайа 1600 - 1800 киґи бу ОлоІхо ыґыа ± ын аґыллыытын сиэригэр - туомугар кыттыыны ылыа ± а . Ансаамбыллар , µІкµµґµттэр - ырыаґыттар , артыыстар , оскуола µірэнээччилэрэ , олохтоох дьон . Сµрµннээн , биллэн турар , мин биир дойдулаахтарым уус - алданнар бэйэлэрин кыахтарын кірдіріргі дьулуґуохтара . Ыччаты тµмэ тардан , кинилэр ыґыах сиэрин - туомун кіріннір , ійдірµгэр - сµрэхтэригэр иІэриниэхтэрин наада . Биґиги кілµінэ олохпутугар син элбэ ± и кірбµт - истибит дьон буоллахпыт . Аны кэлэр кэнчээри ыччаттарбытыгар хаалларыахтаахпыт . ОлоІхо ыґыа ± ын директора Мария Васильевна Данилова , улуус баґылыга Валериан Дмитриевич Троев , баґылыгы солбуйааччы Лена Семеновна Заболоцкая , культура управлениетын начальнига Борис Иннокентьевич Заровняев , бары нэґилиэктэр баґылыктара , культура , µірэх µлэґиттэрэ , дьахталлар тµмсµµлэрэ , дьиэ кэргэттэр - бука бары ылсан , тэрээґинигэр µлэлии - хамсыы сылдьаллар . Ыґыах тэрээґинигэр µп киллэрэр сыаллаах Дьокуускайга улахан кэнсиэр буолла . Телемарафон ыытылынна , олохтоохтор биир кµннээх хамнастарын биэрдилэр … Тіґі да ± аны Боро ± ону былыр - былыргыттан " буордаах Боро ± он " диэтэллэр , биир дойдулаахтарым суолларын - иистэрин тіґі кыалларынан оІосто сылдьаллара эрэх - турах санааны µіскэтэр . - БэйэІ хайа нэґилиэккиний , тµгэн кістµбµччэ , дьонуІ - сэргэІ , тірµттэриІ туґунан кэпсии тµґµіІ буолаарай ? - Мин Дµпсµммµн … Ийэм тірдµгэр ырыаґыттар бааллара µґµ , оттон а ± ам Кµіх Эбэ диэн тіріібµт алааспытыгар мэлдьи салама ыйыырын ійдµµбµн … Дьоммор " оґо ± ос тµгэ ± инээ ± и " - 16 - с о ± обун . Онон , ба ± ар , атаах да буолуом , орой - мэник да буолуом … 1959 сыллаахха , 8 - с кэнниттэн тыраахтарыыс куурсугар киирбиппин . Икки сыл устата сир тиэрэн , мас тиэйэн , дойдубар " Јктіібµр " холкуоска µлэлээбитим . РТС - ка тыраахтыр ірімµіннµµ сылдьан , уолаттар чээйдии олордохпутуна , онно µлэлиирэ эбитэ дуу , биир саастаах со ± ус чµічэ , µірэхтээх буолла ± а , ону - маны аа ± а - аа ± а биґиэхэ кэпсиирэ . Мин норуот ырыаларын ыллыырбын истэн , культпросветучилище диэн баар эбит , онно µірэнэ киир диэн сµбэлээбитэ . Онон бу училище ± а , бастаан хоровой салаатыгар , онтон театральнай салаатыгар кіґін , µірэнэн бµтэрбитим . Хоровойга µірэнэ сырыттахпына Иоаким Избеков ыІыран , " Сыгый Кырынаастыыр " драма ± а Саачаан диэн сорук - боллур уолчаан оруолугар ыллаппыттара , онтон ыла дьэ театрга сыстыбытым . Аатырбыт Дмитрий Ходуловы , Лааґар Сергучеву , Матрена , Марк Слепцовтары , Ирина Максимованы , Роман Никифоровы , Дьаакып Кыычыкыны … бу улуу артыыстары кытта алтыспытым оло ± ум кэрэ - бэлиэ тµгэнэ буолар . Оттон Иоаким Дмитриевич Избеков , гастролга сырыттахха , наар былыргыны , былыргы саха сиэрин - туомун кэпсиирэ . Мин буолла ± ына , то ± о эрэ наґаа ыйыталаґар этим . Ол иґин кэпсиирэ . Кырдьык , " кырдьа ± аґы хааґахха хаалыы сылдьан сµбэлэт " диэн мээнэ ± э эппэттэр . Миэхэ кини сµбэтэ , кэпсээнэ - ипсээнэ баччааІІа диэри туґалыы сылдьар . . . Оннук . - Афанасий Семенович , ОлоІхо ыґыа ± ын тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ буолла ± ыІ , ыґыах дьонугар эн ба ± а санааІ ? . . . - Хас биирдии сахабын дэнэр киґи бэйэтин культуратын сайыннарыахтаах , ірі тутуохтаах . ОлоІхо ыґыа ± ын сиэриттэн - туомуттан , ыраахтан - чугастан кэлбит дьон бука бары кµµс - уох , эрчим ылан бардаллар диэн ба ± а санаа баар . Хас биирдии улуус бэйэтэ уратылаах , саІарар - иІэрэр тыллаах , ійдііх - санаалаах … Ыґыах дьоно , ыалдьыттыы кэлбит улуустарыттан - сібµлµµ кірбµттэрин , бу µчµгэйдэрин ылыннарбыт ханнык , диэхтэрин ба ± арабын . Бука бары 35 улуустан делегациялары , кинилэр кірі эрэ буолбакка , ыґыахха кыттыґа кэлэллэрин кµµтэбит . Дьэ , кµн - дьыл туран биэрдэр … lТатьяна МАРКОВА Нуучча талааннаах художнига Геннадий Сотников аата Саха театрын кытта ыкса сибээстээх . Режиссер Андрей Борисовтыын аар саарга аатырбыт бастакы « Хаарыан хампа к ? ? х кытылым » спектаклларын та ? аарыахтарыттан ыла ? йэ чиэппэриттэн ордук кэм ааста . Россия театральнай эйгэтин Борисовтаах Сотников бииргэ ? лэлэрэ элбэтик « со ? уппута » уонна ? рд ? кт ? к сыаналаммыта . Ол курдук Геннадий Сотников Саха театрын кытта « Хаарыан хампа к ? ? х кытылым » спектакль и ? ин ССРС Государственнай бириэмийэтин , оттон « Илиир хоруол » спектакль и ? ин РФ Государственнай бириэмийэтин ылбыта . Геннадий Сотников т ? р ? ? б ? т - ? ? скээбит Ленинградыттан са ? алаан араас куораттарга барыта 50 - тан тахса спектакль сценографиятын о ? орбут театр эйгэтигэр киэ ? ник биллэр художник . Саха сиригэр уонна Саха театрыгар туруорсубут спектакллара киэ ? би ? ирэбили ылан к ? н б ? г ? н ? гэр диэри оонньоно тураллар . Бастатан туран , нефть - газ комплексын боппуруостара . Билиннитэ бу боппуруостары быhаарыыга биир сиргэ тэпсэннээhин та5ыста , онон кэлэр сылга бу хайысха5а yлэни - хамнаhы тэтимнээхтик ыыттахпытына табыллар . Биhиги тутуу матырыйаалларын промышленноhын сайыннарыыга кyттyeннээ5и кыайан онорботубут , эмиэ биир сиргэ тэпсэнниибит , оттон салаа буолла5ына кризискэ киирэн олорор . Сэргэлээххэ поэзия дьоро киэґэтэ " Сэргэлээх , Сэргэлээх - сэргэх , сэмэй ыччаттаах … " диэн ырыа ± а ылламмыт , хоґооІІо холбоммут эдэр саас биґигэ - Сэргэлээххэ сандал саас кэлиитэ - кулун тутар 1 кµнµгэр іссі биир умнуллубат кэрэ кірсµґµµ , ча ± ылхай тµгэн µµннэ . Ол курдук , университет " Vita Nova " Арт - кулуубун тэрийиитинэн студеннар уонна преподавателлэр саха народнай поэтын , Россия Суруйааччыларын союґун секретарын , Саха сирин Суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын председателин Наталья Ивановна Харлампьеваны кытта кірсµстµлэр . Бу кірсµґµµ Саха сирин дьахталларын ХIII съеґэ са ± аланан эрдэ ± инэ ыытыллыбытынан уратылаах уонна улахан суолталаах . Республика ± а , Россия ± а тиийэ биллэр - кістір салайааччы , айар µлэґит , иґирэх ийэ , эйэ ± эс эбэ Наталья Харлампьева - съезд делегата . Дьоро киэґэ - " Саха дьахтар таІаралаах … " диэн народнай поэт айар биэчэрэ " Сэргэлээх уоттара " Культурнай киин толору саалатыгар ыытылынна . Манна иккис этээс фойетыгар университет библиотекатын µлэґиттэрэ " Мин тылым - алгыґым … " диэн Наталья Харлампьева айар µлэтигэр аналлаах бэртээхэй быыстапканы туруорбуттар . Биэчэри , тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ , поэт Софрон Осипов кылгас киирии тылынан аста . " Cаха дьахтар таІаралаах … " . Саха народнай поэтын айар биэчэригэр ректор Евгения Михайлова кыттыыны ылла , кини , поэт Наталья Харлампьева айар талааныгар сµгµрµйээччилэртэн биирдэстэрэ буоларынан , Наталья Ивановна хоґоонноро олус истиІнэр , дириІ уонна сырдык иэйиилээхтэр , бу хоґооннору аахтахха киґи олох олоруон ба ± арар , диэн туран , суруйааччыга тыыннаах сибэкки дьірбітµн туттарда . Оттон Поэт , биллэн турар , бэйэтин хоґооннорун аа ± ар … Бу дьоро киэґэни Наталья Харлампьева эдэр дьону ордук долгутар Таптал туґунан , Олох туґунан уонна дьиІнээх до ± ордоґуу туґунан хоґооннорунан са ± алаата . Иккис тµґµмэххэ поэт , биґиги , сахалар , тіріібµт тылбыт дьыл ± атын , сахалар тірµттэрбит туґунан киэІ эІсиилээх , киґини барытын улаханнык толкуйдатар , дириІ ис хоґоонноох айымньыларын аахта . Оттон АГИКИ актерскай салаатын уолаттара саха народнай суруйааччыта Николай Лугинов " ЧыІыс Хаан ыйаа ± ынан " диэн аатырбыт романыгар киирбит Наталья Харлампьева суруйбут хоґооннорун дор ± оонноохтук аа ± ан , ордук кэрэ аІардар бол ± омтолорун ылыахтарын ыллылар . Бу киэґэ студент аймах , мустубут дьон , саха талааннаах поэтын , литературоведтар бэлиэтииллэринэн , чахчы да ± аны саха литературатын классиката буолар айымньыларын , поэт бэйэтин аа ± ыытыгар истибиттэрин таґынан , кинини кытта кэпсэтэр - ипсэтэр - аныгы литература киритиэрийдэрин , эдэр автордары ійііґµн , Интернет ситимэ уонна хаґыат , дьахтар уонна эр киґи поэзията диэн баар дуо , " аа ± ыллымтыа " уонна " атыыланымтыа " кинигэлэр диэн туохтарый , дьиІнээх до ± ордоґуу хайда ± ый , онтон да атын µгµс элбэх интэриэґиргиир ыйытыыларыгар толору хоруйдары ыллылар . Саха народнай поэта Семен Данилов Наталья Харлампьева ± а анаан суруйбута : Ордугургуу , таптыы , алгыы Эн хоґооІІун аа ± абын : Кэмчиэ кыыстыы , аныгылыы Сахам тылын ыллатаргын ! Туох да диэбит иґин , Поэт буолуу - улуу дьол ! Бу Дьол аналлаах эрэ дьонугар бэриллэр . Татьяна МАРКОВА Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Эбээн литературатын тірµттээччи Николай Тарабукин тіріібµтэ 100 сыла Андрей Кривошапкин тіріібµтэ 70 сааґыгар Эбээн норуотун чулуу уола , талааннаах суруйааччы , эбээн омук уус - уран литературатын са ± алаабыт уонна тірµттээбит Н . С . Тарабукин туґунан мин Муома орто оскуолатыгар µірэнэр сылларбар элбэхтэ истибитим , кини айымньыларын бэркэ кэрэхсээн , сэІээрэн аа ± арым . Биґиэхэ , оччотоо ± у пионердарга , комсомолецтарга , µтµі холобур буолара . Пионерскай дружинабыт Н . С . Тарабукин аатын сµгэрэ . Айар µлэ абылаІар уґуйбут биир дойдулаа ± ым билигин µлэлии сылдьар оскуолабын кытта саастыылар . 1910 с . алтынньы 24 кµнµгэр Муома Эґэлээ ± эр ( Улахан Чыыстайыгар ) табаґыт эбээн ыалыгар уол о ± о кµн сирин кірір кэмигэр сэтинньи 3 кµнµгэр МэІэ - ХаІалас Майатыгар маІнайгы оскуола аґыллыбыта . Бу µтµі , кэрэ бэлиэлэргэ сіп тµбэґиннэрэн Муома улууґун оскуолаларын итиэннэ саха бастакы академига В . П . Ларионов аатынан Майа орто оскуолатын µірэнээччилэрин санааларын республикабыт атын оскуолаларын µірэнээччилэригэр , учууталларыгар анаан " Саха сирэ " хаґыакка таґаарабыт . Августина ВЛАДИМИРОВА - ХАБАРОВА , РФ Суруналыыстарын союґун чилиэнэ , СР µірэ ± ириитин туйгуна . Майа , МэІэ - ХаІалас . Норуот сырдатааччыта Эбээн норуотун маІнайгы суруйааччыта Н . С . Тарабукин быйыл тіріібµтэ 100 сылын туолар . Кини норуотун оло ± ун - дьаґа ± ын , культуратын , саныыр санаатын , ба ± атын аан бастакынан киэІ эйгэ ± э таґаарбыт , саІатын иґитиннэрбит киґинэн буолар . Н . С . Тарабукин Муома улууґугар кіс олохтоох эбээн дьиэ кэргэнигэр тіріібµтэ . Тірµі ± µттэн Ийэ айыл ± атыттан тэйбэтэх уол , улуус киинигэр Хонууга аан маІнай оскуола ± а µірэнэ киирбитэ . Онно бастаан утаа сахалыы билбэт буолан , элбэх кыґал ± а ± а киирбитэ , эбиитин о ± олор да кµлµµ - элэк оІостоллоро . Оскуола ± а µірэнэр сылларыгар умсугуйан туран µірэммитэ уонна ситиґиилээхтик µірэнэн бµтэрбитэ . Билиигэ - кірµµгэ ба ± алаах уол µірэ ± ин салгыы Ленинград курдук ыраах , улуу куоракка µірэнэ барар . Ґірэнэр кэмнэригэр эбээнин норуотун дьыл ± атын туґунан элбэхтик саныыр , улаханнык долгуйар . Кэлин ситэн - хотон , µірэхтэнэн баран , норуотун поэзиятын , историятын , фольклорун сурукка тиґэр . Ону билигин биґиги аа ± ан µірэтэбит , билэбит . " Кыра норуот суох " диэн ійдібµлµ бигэтик ылынабыт . Мин санаабар , эбээн литературатын тірµттээбит Н . С . Тарабукин тоІтон толлубатах , ириэнэхтэн иІнибэтэх кытаанах санаалаах киґи . Оччотоо ± у ыарахан кэмІэ µірэхтэнэн , аас - туор олох охсуутун барытын уйуммут кµµстээх " норуот сырдатааччыта " эбит диэн сыаналыыбын . Варя СЛЕПЦОВА , 8 - с " а " кылаас µірэнээччитэ , Майа орто оскуолата . Хоту Муома ча ± ылхай уола Эбээн маІнайгы суруйааччыта , иитээччитэ Николай Саввич Тарабукин туґунан мин быйыл саха тірµт культуратын уруоктарыгар " Хотугу норуоттар культуралара " диэн салааттан биллим . Николай Саввич Муома оройуонун Эґэлээх нэґилиэгэр быстар дьадаІы табаґыт кэргэнигэр тіріібµт . Кини а ± ата эрдэ ілін кыґал ± аны этинэн - хаанынан билэн улааппыт . Саамай чугас киґитэ - ийэтэ . Оо , Николай Саввич ийэтин туґунан хайдахтаах курдук истиІник - иґирэхтик ахтыбытый ? ! Кини о ± о эрдэ ± инээ ± итин аахтахха , хайдах эрэ барыта іІнііх хартыына кістірµн курдук . Ол курдук , Муома адаардаах хайаларын быыстарынан маІнайгы кµн уота сандаарыччы тыган тахсыыта кэрэтин , аны µрµмэччилэрэ араас дьэрэкээн іІнііхтірµн киґи сі ± і , ымсыыра аа ± ар . Оччотоо ± у Муома билиІІитин курдук буолбата ± а буолуо , ас - таІас тиийбэтэ , кыаммат - тиийиммэт , µірэ ± э суох элбэ ± э эбитэ буолуо . Дьэ , оннук бµтэІи сиртэн , а ± ыйах ахсааннаах эбээн норуотуттан Ленинград курдук улуу куоракка µірэнэ барааччы тарбахха баттанар кэмигэр , кини киэІ Россия улуу куоратын кµістµµ оргуйар оло ± ор симэлийэн хаалбакка , бэйэтин норуотун туґунан µйэлэргэ сµппэти айан хаалларда ± а ! Юля КУЛАКОВСКАЯ , 9 - с " а " кылаас µірэнээччитэ , Майа орто оскуолата . Ымыылаах уол Мин Николай Тарабукин " О ± о эрдэ ± инээ ± им " диэн кинигэтин аа ± ан баран , суруйааччы тус бэйэтин оло ± ун , о ± о сааґын суруйбутунан авто биографическай айымньынан сыаналаатым . Хоту дойдуну кірі иликпин , айыл ± атын , дьонун - сэргэтин туґунан кинигэттэн аа ± ан , арыт " Геван " диэн биэриини телевизорынан кірін билэбин . Хоту дойду дьоно айыл ± аны кытта быстыспат ситимнээхтэрэ кинилэр хамсыыр - харамайга , µµнээйигэ , окко - маска ураты харыстабыллаахтык сыґыаннаґалларыгар іті кістір . Тарабукин кэпсээннэрэ иитэр - µірэтэр ірµттэрэ µгµґµн сі ± ібµн . Аа ± а олорон араас іІнііх сибэккилэрин сыта киґи муннугар биллэргэ дылы , дьикти . Эбээн о ± олоро чыычаахтары о ± о оІостон ілірбіттір эбит . Биґиги диэки , хомойуох иґин , чыычаах " бултаґааччылар " кістііччµлэр . Эбээн дьиэ кэргэнэ кырдьа ± аска ураты сыґыаннаахтара , эґэлэрэ , эбэлэрэ ыарыйдахтарына тэІІэ санааргыыллара долгутар . Аны туох эмэ буруйу оІордохторуна хаґан да кистээбэттэр , міккµґэ да барбаттар эбит . Улахан киґи тылын истимтиэлэрэ эмиэ иитии биир µтµі ірµтэ буолла ± а . Онон Николай Тарабукин ымыылаах о ± о буола улаатан кэлин аата ааттанан эрдэ ± э . Таня ЯВЛОВСКАЯ , 10 - с " б " кылаас µірэнээччитэ , Майа орто оскуолата . Эбээн - айыл ± а о ± ото Николай Саввич Тарабукин " О ± о эрдэ ± инээ ± им " диэн кинигэтин аа ± а олорон , харахпар хаґан да харахтаан кірбітіх уйаара - кэйээрэ биллибэт кип - киэІ туундараны уонна киґи илиитинэн тутан ылыах курдук сыыйылла ± ас , араас іІнііх дьµкээбил уотун µІкµµтµн кірір курдукпун . Кини кылгас гына наардаан суруллубут о ± о сааґын ахтыл ± анын хоґуйар кэпсээннэригэр эбээн норуота о ± отугар сыґыана олус сымна ± аґа кістір . Эбээннэр о ± олорун хаґан да охсубаттар , таґыйбаттар , куттаабаттар эбит . Кини о ± отун тыйыс тымныылаах кіс омук ыарахан , кутталлаах сырыытын , оло ± ун - дьаґа ± ын кыайан тулуйуо суо ± а диэн о ± о эрдэ ± иттэн айыл ± а биллибэт , суруллубатах сокуоннарыгар µірэтэр , такайар . Эбээн о ± ото µксэ балыыґа диэни билбэккэ тордоххо тірµµр эбит . Кинини тымныыттан ийэтин сылаас µµтэ эрэ быыґыыр . Ол да иґин эбээннэр ( ордук таба иитиитинэн дьарыктанааччылар ) табаґыт µлэтин кыґал ± алаах , ыарахан оло ± ун кірбµтµнэн , сиэри - туому билбитинэн кµн сирин кэрэтигэр кэлэллэр эбит . Катя АФАНАСЬЕВА , 10 - с " в " кылаас µірэнээччитэ , Майа орто оскуолата . Аата іссі кµµскэ ааттаныа Хас биирдии омук ийэ тыллаах , суруктаах - бичиктээх . Николай Тарабукин сµтэн эрэр тыллаах эбээн литературатын кэнэ ± эски кэскилин тµстээччитэ . Мин кини туґунан Г . Васильев уонна Н . Слепцов ахтыыларын аа ± ан баран , эмиэ да µірэ , эмиэ да сонньуйа , хомойо санаатым . Маннык дириІ билиилээх , µрдµк духуобунай культуралаах , киэІ кі ± µстээх , о ± олуу ыраас дууґалаах , сырдык ыралаах киґи бэйэтин бириэмэтигэр сіптііх ійібµлµ ылбатах . Айымньылара Саха сиригэр кини тыыннаа ± ар бэчээттэммэтэхтэр . Сорох биир дойдулаахтара кµлµµ - элэк оІостубуттарын , сымыйанан балыллан хаайылла сылдьыбытын аа ± а - аа ± а оччотоо ± у былаас тыйыґын , кытаана ± ын сі ± і ± µн . Билигин атын µйэ , кіІµл кэм , онон Н . С . Тарабукин тіріібµтэ 100 сылынан сибээстээн , кини тіріібµт улууґун , республика µрдµкµ салалталарын іттµттэн сіптііх сыанабыл , ійібµл оІоґулларыгар саарбахтааґын суох . Нарыйа СЕРГЕЕВА , 11 - с " а " кылаас µірэнээччитэ , Майа орто оскуолата . Анабыл хоґооннор ТарабукиІІа Хайа быыґыттан Уот кыымыттан са ± ан Са ± алаабыта суолун Сайдыы киэІ далайын устун . Арай уґуктубута сµрэ ± эр - Муза кµндµ ситимэ , Поэзия улахан эйгэтэ , Тыл саґаанын билиитэ . Киниэхэ сµІкэн кµµґµ Биэрбитэ тірµт айыл ± ата , Сµппэтэ ± э ійµттэн толбонноох , ХаллааІІа харбаспыт хайалара . Дьулус СЛЕПЦОВ , 11 - с кылаас µірэнээччитэ , Улахан Чыыстай орто оскуолата . Хоґоонугар хоґуйбута Кырыа кыґын биґиэхэ Чысхаан тымныы буолааччы , Сайын кылгас да буоллар Куйааґынан соґутааччы . Муомам айыл ± ата кэрэтиэн ! Муомам айыл ± ата баайыан ! Ото - маґа дьикти кэрэ , Ханан да бµппэт хайалардаах . Ытык - мааны эбэбит Индигиир Сµµрµгэ тµп - тµргэн , уута ып - ыраас . Муомам айыл ± ата кэрэтиэн ! Муомам айыл ± ата баайыан ! Маннык дьикти айыл ± алаах , Маннык кэрэ дойдуну Хоґоонугар хоґуйбута Хоґуун киґи - Тарабукин ! Валерия КОРЯКИНА , 6 - с кылаас µірэнээччитэ , Индигиир орто оскуолата . Ахтыл ± ан ырата Тыйыс тымныы хоту дойду Тулаайах туйгун , хорсун уола . Тулуйан тутуспут ааспыт суола Туруулаґан тиксибит сиппит уо ± а . Сырдыгын , кэрэтин дьиримниир дьµкээбил . Сµрэ ± эр иІмитэ ахтыл ± ан ырата . КиэІник , кіІµллµк долгуннура устар , Аатырбыт улуу Нева ірµґэ Санатара дохсун сµµрµктээх Индигииргин . Аллея быыґынан олордуу сибэккилэр , Долгуппаттар , уоскуппаттар эдэр уоланы . Арай ча ± ылыйа умайар лаампалар Киирбэт кµннээх дьикти Муоматын , ҐрµІ тµµннэрин санатар кэриэтэ Табалаах кыраайга уґуйар курдуктара . Айыы - Сээн АПРОСИМОВ , 11 - с " в " кылаас µірэнээччитэ , Майа орто оскуолата . Суруйааччы . Политик . Патриот Биирдэ атырдьах ыйын ортотун диэки хаґыат ылаарыбын даачабыттан айаннаан кэлбитим , сонно парламент дьиэтигэр Андрей Васильевиґы кірсі тµґээт : « Ханна сынньана кіті ± µн ? » , - диэн ыйытааччы буолбуппуттан бэйэм да сіхтµм . Кини ханна барарын ірдіі ± µттэн билэрим эбээт . Ол да буоллар кини : « Тіріібµт Саккырыырбар билиэт атыыластым » , - диэн хардарбыта . Кини сайын ахсын айма ± а киґилиин , Иннокентий Серафимович Никитини кытта , 15 - 20 хонукка аты мэІэстэр идэлээх , ол аата Саккырыыр уонна ДьааІы хайаларын батыґа сытар киэІ - нэлэмэн тэллэ ± эр , ойор о ± о сааґын атаарбыт сиригэр сынньанар быґыыта . Ыраас салгыны э ± ирийбэтэ ± инэ , хайа µрµйэтин уутун омурдубата ± ына , маннаа ± ы кыыл сибиэґэй этин амсайбата ± ына , сынньамматах , уоппуска ± а сылдьыбатах курдук сананар . Сааґыра барбыт саха киґитэ буоларбынан : « Эґиэхэ туох баарый ? Ґµтээннээх , іссі электро - мотуордаах буолаайа ± ыт ? » - диэн ыйыппытым . До ± орум бэрт дьиктиргээбит куолаґынан : « Балааккабытын сµгэ сылдьабыт , кутаа уотугар астанарбытын , сылаас , сымна ± ас тирии тэллэххэ утуйарбытын умна иликпит » , - диэбитэ . Андрей Кривошапкин билиІІи кэм ураты уонна ча ± ылхай киґитинэн буолар . Ол туґунан кини хайдах тіріібµтэ да туоґулуур . Кэлин Андрей диэн дор ± оонноох ааты сµкпµт быыкаайык киґичээн , оччолорго эбээн о ± олоро дэриэбинэ ± э , сылаас , нус бараан дьиэлэргэ тірµµр буолбуттарын µрдµнэн , Саккырыыр оройуонун Сэбээн Кµілµн аттыгар тыйыс усулуобуйалаах айыл ± а ± а кµн сирин кірбµтэ . Ийэтэ , Ульяна Егоровна , сэлиэнньэ ± э тиийэр кыа ± а суох буолан , тордоххо быыґаммыта . Бу алтынньы иккис аІарыгар , ол эбэтэр 1940 сыл алтынньы 17 кµнµгэр буолбут тµгэн . Бу са ± ана манна дьиІнээх кыґын ааІнаан турара . Этэргэ дылы , хаар µрдµгэр тіріібµт , маІнай хаарга µктэммит о ± о . Бары сэбиэскэй µірэнээччилэр курдук , Андрей оскуолатаа ± ы сылларын дьоллоо ± унан аа ± ар : иллээх октябреноктар , кыґыл хаалтыстаах пионердар , Сэбиэскэй ийэ дойдуларыгар , Ленинскэй партия ± а бэриниилээх комсомолецтар этилэр . Бу - биґиги историябыт , биґиги олохпут . Оройуон киинигэр баар Саккырыыр орто оскуолатын µірэнэн бµтэрбитэ уонна оло ± ун аргыґа буолбут до ± орун - ааттыын да кэрэ Роза диэн биллэр - кістір табаґыттар уонна учууталлар династияларыгар киирсэр Никитиннэр кыыстарын кытта билсибитэ . Кэлин Андрей Кривошапкин айымньыларын чинчийээччи , биллиилээх филологическай наука доктора , профессор Николай Тобуроков народнай суруйааччы айыл ± аттан айдарыллыбыт сэттэ кырыылаах талаанын туґунан маннык диэн суруйбута : « Андрей Васильевич - эбээн оскуолаларыгар анаан нууччалыы уонна эбээннии тылларынан тахсыбыт µгµс µірэх пособиеларын , кинигэлэрин автора . Соро ± ун кэргэнинээн , педагогическай наука кандидата Розалия Серафимовналыын кыттыґан суруйбуттара . Кэргэнин µлэлэрэ ыаллыы уобаластарга хаттаан бэчээттэнэн тахсаллар . Народнай суруйааччы бу дьыала ± а ураты суолтаны уурар » . Андрей Кривошапкин эдэр эрдэ ± инэ суруйааччы µлэтин іссі оскуола ± а µірэнэ сылдьан , ордук А . И . Герцен аатынан аатырбыт Ленинградтаа ± ы государственнай педагогическай институкка уґаарыллар кэмигэр сµрдээ ± ин сэІээрэр этэ . Филологическай наука доктора Гаврил Курилов - Улуро Адо сі ± ін туран маннык ахтар : « Андрей туйгуннук µірэммитэ , ханна барытыгар - устудьуоннар научнай конференцияларыгар , Сэбээн Кµілгэ биир дойдулаахтарын мунньахтарыгар , эбээн эдэр дьонун сыбаайбаларыгар , биир дойдулаахтарын харайыыга кытта тиийбитэ эрэ баар буолар » . Учуонай салгыы этэр : « Кини сайыІІы сынньалаІар сылдьан Молдавия ± а эбээн устудьуона ілбµтµн туґунан истээт , тута Сэбээн Кµілтэн кітін тиийэн хоруоп сакаастаабытын уонна кинини Сэбээн Кµіл сиригэр кистээбитин сµрдээ ± ин сі ± і истибитим . Андрей бу уонна да атын µтµі быґыылара эбээн норуота уонна Хотугу сир норуота кэнэ ± эски іттµгэр аймахтарын , биир дойдулаахтарын , бµттµµн хотугу сир дьонун дьыл ± аларын туґугар бµµс - бµтµннµµ ыалдьар лидер , общественнай деятель буолар уолламмыттарын дьиІ - чахчы туоґулуура » . Биир суруналыыс « эн хайдах политик буолбуккунуй » диэн ыйытыытыгар кини : « Хотугу сир норуоттарын ыарахан оло ± о политик буоларбар кµґэйбитэ » , - диэн судургутук хоруйдаабыта . 1990 сыл кулун тутар 4 кµнµгэр РСФСР Ґрдµкµ Сэбиэтигэр уонна Саха АССР Ґрдµкµ Сэбиэтигэр ыытыллыбыт бастакы быыбардар Андрей Васильевич политическай µрдэлгэ дабайыытыгар дьиІнээх тирэ ± инэн буолбуттара . Хотугу дьон , биир дойдулаахтарын уонна Компартия модьуйуутунан А . В . Кривошапкин талыллар эбэтэр талыллыбат туґугар уустук уонна халбархай киирсиигэ туруммута . Оччотоо ± уга мин САССР телевидениенэн уонна радионан биэриигэ государственнай комитетын бэрэссэдээтэлэ , ССКП обкомун бюротун чилиэнэ буоларым быґыытынан " политическай событиелар µістэригэр сылдьыбытым . Миэхэ хотугу сир дьоно , ордук дьааІылар , биґиги биир дойдулаахтарын Андрей Васильевиґы бары іттµнэн ійµµргэ кірдіґµµлээх киирэллэрэ . 16 оройуоннаах уонна 14 биллэр - кістір политик туруоруллубут 148 № - дээх Хотугулуу - ИлиІІи уокурукка РСФСР Ґрдµкµ Сэбиэтин быыбара ордук уустук уонна тыІааґыннаах этэ . Кинилэр ортолоругар Сэбиэскэй Сойуус Геройа Артур Чилингаров , Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы , ыйааґыннаах политик Иван Черов уонна да атыттар бааллара . Депутакка кандидат Андрей Кривошапкин кірдіґµµтµнэн , мин солбуйааччым , Хотугу сири µчµгэйдик билэр киґи , суруналыыс Егор Сибиряков кини итэ ± эллээх киґитинэн буолбута уонна кандидаты кытта а ± ыс оройуоІІа сылдьыспыта . Быыбар икки тµґµмэ ± инэн ыытыллыбыта уонна билиІІилэр курдук « кирдээх » буолбата ± а . Киґи сі ± µін курдук , иккис тµґµмэххэ Андрей Кривошапкин Артур Чилингаровы кытта бииргэ тахсыбыта . Чилингаров 900 куолаґынан баґыйбыта . Иккис тµґµмэх сі ± µмэр тµмµктэммитэ - Андрей Васильевич геройу 10 тыґыынча кэриІэ куолаґынан баґыйан тахсыбыта . Дьэ бу маннык буолар , норуот санаата кэлэн кіІµллµк куоластаата ± ына . Манна диэн эттэххэ , Андрей Васильевич іссі биир Сэбиэккэ - Саха АССР XII ыІырыылаах Ґрдµкµ Сэбиэтигэр депутакка кандидат этэ . Дьэ бу курдук , Хотугу сир тірµт олохтоох а ± ыйах ахсааннаах норуотун бэрэстэбиитэлэ сэбиэскэй история ± а аан бастакынан икки Ґрдµкµ Сэбиэккэ - РСФСР - га уонна САССР - га депутат буолан турардаах . Маннык аны хаґан да хатыламмата буолуо . Биґиги µбµлµійдээх киґибит уон сыллаах дохсун политическай µлэтэ ити курдук са ± аламмыта . Јрі тахсыы да , таІнары тµґµµ да баара , кыайыы µірµµтэ уонна ҐрµІ Дьиэ ± э - Сэбиэттэр дойдуларын парламеныгар тыыннаах хаалар эбэтэр ілір туґугар кµнµстэри - тµµннэри охсуґуу эмиэ баара . Ґгµс чиэґинэй сэбиэскэй µлэґиттэр , патриоттар , коммунистар курдук , Андрей Васильевич 90 - с сылларга ыарахан тµгэннэргэ тµбэспитэ : Сэбиэскэй Сойуус µрэллибитэ , компартия ыґыллыбыта , Сэбиэскэй парламены ытыалаабыттара , норуот хаґаайыстыбата тохтубутун тµмµгэр хотугу дьоннор олохторо быстардык мілтіібµтэ , табаарыстара , биир партиялаахтара таІнарбыттара - кини , дьолго , маны барытын тулуйбута , аґарыммыта , абарбата ± а , ха ± ыс майгыламмата ± а , бµгэн хаалбата ± а . Партия ± а бэриниилээх до ± отторун кытта норуокка сулууспалыы барбыта , кіхтііх политическай уонна государственнай µлэ ± э туруммута . Норуот , быыбардааччылар кини билиІІи парламент бары тµірт ыІырыытыгар депутат буоларыгар итэ ± эйбиттэрэ , оттон IV ыІырыылаах депутаттар кинини Государственнай Мунньах ( Ил Тµмэн ) Бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан талбыттара . Кини суруйааччы , суруналыыс , публицист быґыытынан олус таґаарыылаахтык µлэлиир . АІардас бу µбµлµійдээх сылыгар учууталын , директорын Тимофей Алексеевич Винокуров туґунан кинигэ , тіріібµт эбээн тылынан хоґооннорун хомуурунньугун , эбээн литературатын тірµттээбит Николай Саввич Тарабукин туґунан « Муома сис хайата » диэн романын таґаартарда . Андрей Кривошапкин « Ґйэ тухары кіс олох » диэн романа эбээннэргэ , Николай Мординов - Амма Аччыгыйа « Сааскы кэм » диэн романа сахаларга киэІник сура ± ырарын курдук , эмиэ киэІник сура ± ырар диэн этэллэр µгµс биллиилээх суруйааччылар . Андрей Васильевич РФ Федеральнай Мунньа ± ар СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) бастайааннай бэрэстэбиитэлинэн уонча сыл , 1994 - 2003 сылларга , µлэлээбитэ . Кини бу эппиэтинэстээх государственнай дуоґунаска суолу бастакынан тэлбитэ . Вячеслав Анатольевич Штыров Президент буолаат , Андрей Васильевиґы тута ыІыран хотугу дьоннор балаґыанньаларын тупсарар µлэ бµтµн былаанын бэлиэтээбиттэрэ . Халыма біліх оройуоннарыгар командировка ± а бастакы сырыытыгар депутат А . В . Кривошапкины илдьэ барбыта . Биґиги билэрбитинэн , В . А . Штыров хотугу оройуоннарга барыларыгар сылдьыбыта , сорохторго хастыыта да ± аны . Андрей Васильевич ыйытыыларыгар барытыгар чопчу хоруйдуура , министерстволарга уонна ведомстволарга сорудах биэрэрэ итиэннэ ону кытаанахтык ирдиирэ . Хотугу оройуоннарга ыарахан балаґыанньа тирээтэ ± инэ , соро ± ор суґал быґаарыыны эрэйэр сытыы кыґал ± алар µіскээтэхтэринэ , кини оччолорго СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлин Е . А . Борисов ійібµлµн мэлдьи ылара . Андрей Васильевич Кэбээйи оройуонун ЛамыІха нэґилиэгин сытыы кыґал ± атын итэ ± этиилээхтик уонна арахсыбакка кітіхпµтэ . 2010 сыл ыам ыйын 19 кµнµгэр Е . А . Борисов « Саха Республикатын Кэбээйи оройуонун ЛамыІха национальнай нэґилиэгэ » МТ бигэтик сайдыытыгар кэлим дьаґаллар тустарынан » уураахха илии баттаабыта . Бу , дьиІинэн , Сэбээн Кµіл сэлиэнньэтин генеральнай былаанын оІорууттан са ± аламмыт национальнай нэґилиэги кэлимник сайыннарар туґунан программалаах докумуон . Бу Правительство уураа ± а далааґыннаах буолуутун Олох - дьаґах коммунальнай хаґаайыстыбатын , Транспорт , сибээс уонна информатизация , Баайга - дуолга сыґыаннаґыыларга , Айыл ± а харыстабылын министерстволара уонна атын ведомстволар уураа ± ы толорууга тардыллыбыттара туоґулуур . Е . А . Борисов Президент буолаат , А . В . Кривошапкины приемнаата уонна В . А . Штыров хотугу оройуоннары ійµµргэ са ± алаабыт тосхоло сал ± аныахтаа ± ын туґунан эттэ . Егор Афанасьевич бириэмэ булан Халыма біліх оройуоннарыгар тиийэн , биллиилээх учуонай , академик Василий Афанасьевич Роббек тіріібµт Березовка диэн эбээннэр сэлиэнньэлэригэр анаан - минээн сырытта . Андрей Васильевич билигин 70 сыллаах µбµлµійµн айар кµµґµн - уо ± ар сылдьан кірсір . СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы , СР культуратын µтµілээх µлэґитин , Саха народнай суруйааччытын быґыытынан кинини былаас , общественность , быыбардааччылар билинэллэр уонна ытыктыылар . Кини µбµлµійµн тэрийиигэ биллиилээх государственнай деятель А . Н . Жирков салайааччылаах анал хамыыґыйа тэриллибитэ мээнэ ± э буолбатах . Оттон уон сыллаа ± ыта бу туґунан тµґээн да баттаппат этиІ . Бэйэм суруналыыс быґыытынан бэлиэтээґиммин Вячеслав Анатольевич Штыров тылларынан тµмµктµіхпµн ба ± арабын : - Туругур , Андрей Васильевич ! Хотугу сир норуоттарын Тирэ ± инэн , Эрэлинэн , Киэн туттуутунан буол ! Дмитрий ПУХОВ , ССРС Суруналыыстарын сойууґун чилиэнэ . КэлиІІи кэмІэ Дьокуускайга массыыналаах дьон бензиннэригэр харчы эбинэр сыалтан , илиигин кіті ± µіх эрэ кэрэх , аттыгар кэлэн хорус гына тµґэллэр . Куорат иґигэр биир , куорат тас іттµгэр балтараа , икки міґііххі илдьэллэр . Киэґэ автобус сырыытыгар хойутаабыт дьон µксµн массыынаны суолга тутан дьиэлэригэр бараллар . Манна сэрэхтээх буолуохха наада . То ± ото - ійдінір . Аны тіттірµтэ эмиэ баар . Массыыналаах дьон суолга куоластыы турар тµбэґиэх дьону олордоргутуттан эмиэ туттунаргытыгар сµбэлиибит . То ± о диэтэххэ , кэлиІІи кэмІэ Дьокуускай куоракка дьон массыыналыын ба ± астыын сµтэн хаалар тµгэннэрэ баар буолбутун сэргэ , кырбаналлар , µі ± µллэллэр , массыыналарын алдьаттараллар . Соторутаа ± ыта " ТНТ " канаалга биир дьахтар тимир кілітµн кытары сµппµтµн туґунан кэпсээн эрэллэрэ . Ол дьахтар уулусса ± а " куоластыы " турар дьону харчыга таґар идэлээх эбит . Бензинигэр харчылаґан эрдэ ± э . Биир билэр эдэр киґим икки нуучча уолун олордон истэ ± инэ , кэнниттэн курунан муомахтаан ілірірдµµ соруммуттарын , кµµстээх , бі ± і - та ± а буолан , тыынын ірµґµнэн турар . Бэйэлэрин кэґэтэлээн биэрбит этэ . Арай , итиннэ кини мілтіх киґи эбитэ буоллар , иэдээн ! Ґс о ± олоох дьиэ кэргэн а ± ата суох халыа этэ . Биир уол икки кыыґы даача ± а илдьэн биэрбитигэр , харчы биэриэхтээхтэрин оннугар , газовай баллонунан хара ± ар ыстаран кыайан кірбіт оІорбуттар уонна тібі ± і саайан дійµппµттэр . Итиэннэ туох баар харчытын ылан , таІаґын - сабын устан барбыттар . Јссі эбиитин лобовой тµннµгµн µлтµ саайан кэбиспиттэр . Уол тыыннаах хаалбытыгар улахан µірµµ ! Маннык тµгэннэри элбэ ± и холобурдуохха сіп . Онон массыыналаах дьоІІо уулусса ± а тµбэґиэх дьону мээнэ олордумаІ диэн сµбэлиибит . Элбэх ыстаастаах таксист сµбэлэрэ : - Со ± отох киґини олордуохха сіп . Итирик туруктаах буолла ± ына , ааґа туруІ . - Хас да ± аны эр киґиэхэ адьас тохтуу да ± аны барымаІ . Элбэх киґи хаґан ба ± арар кутталлаах . - Дьахтардаах эр киґини олордуохха сіп . Ону да туруктарыттан кірµіххэ наада . Итирик буолуохтарын сіп . - Тохтоппут киґини кытары массыына тµннµгµн аґан кэпсэтиллэр . - Со ± отох киґини сэргэстэґэ инники олбоххо олордуллар . - Куорат таґыгар , ыраах сиргэ илтэриэн ба ± арар киґиттэн тута аккаастаныІ . - Харчыларын тиийэн баран , дьиэлэриттэн таґааран биэриэхпит диир дьонтон , киґиттэн эмиэ тута аккаастаныІ . Ити аата албыннаары оІостоллор . Хас эмэ квартиралаах дьиэттэн кµнµстэри тымтыктана да сылдьан булуоІ суо ± а . Онон бостуой эрэйдэммэт ордук . Барыгытыгар дьоллоох айаны ба ± арабыт ! Александр ТАРАСОВ Бастатан туран , іріспүүбүлүкэбит бэрэсидьиэнэ , Ил Түмэн дьокутааттара , СЈ бырабыыталыстыбата биґиги кыґалҕабытын уонна Сахабыт сирин тыйыс услуобуйатын ійдіін , биґигини сэрии тулаайахтарын толору хааччыллыылаах дьиэнэн хааччыйаргытыгар кірдіґібүт . Ол туһунан куорат баһылыгын солбуйааччы Юрий Баишев СЈ вице - президенин иһинэн демографическай политикаҕа ведомстволар икки ардыларынааҕы хамыыһыйа уочараттаах мунньаҕар бэйэтин дакылаатыгар иһитиннэрдэ . Ю . Баишев арыгы бородууксуйатын атыылааһын иэнэ Дьокуускай куорат биир олохтооҕор іріспµµбµлµкэ орто көрдөрүүтүн куоһарарын бэлиэтээтэ . Егор Борисов айдааннаах дьыаланы тус хонтуруолугар ылла диэн этилиннэ . Оннук да буолуохтаах . Москваҕа скинхедтэр аатырбыт дуобатчыппытын өлөрбүттэригэр өрөспүүбүлүкэ президенэ В . Штыров улахан хорсун дьыаланы оҥорон биир дойдулаахпытын кытаанахтык ирдэспитэ . Ол түмүгэр омугумсуйбут бэдиктэр хаайыыга барбыттара . Вячеслав Анатольевич киһи да , политик да быһыытынан сиэрдээҕин көрдөрбүтэ . Ааспыт нэдиэлэ бµтµµтэ РФ суолун агентствотын салайааччы Анатолий Чабунин Саха сиригэр дьыалабыай сырыытын кэмигэр Алдан ірµґµ туоруохтаах муоста тутуутугар , Теплай Ключ біґµілэгэр сырытта . Оттон ыам ыйын 22 кµнµгэр СР Президенэ Вячеслав Штыров салайааччылаах Правительство білі ± і федеральнай чиновнигы Мирнэй , Ленскэй улуустарыгар арыаллаата . Анивера АКИМОВА Анатолий Чабунин биґиги республикабытыгар дьыалабыай сырыыта бу сааскыттан хаста да кіґірµллэн баран , µґµс тігµлµгэр биирдэ кэллэ . Ол курдук , Мирнэй пордугар тµґээппитин кытары тіґі да ± аны кµµстээх ардах тµґэ турдар , сµрµн біліх Ми - 8 вертолетунан Ленскэй улууґугар кітті . Манна Анатолий Чабунин Мирнэй - Ленскэй хайысхатынан " Бµлµµ " федеральнай суол ааґыахтаах сирин - уотун , " Илин Сибиир - Тиихэй акыйаан " нефть турбатын трассатын уонна " Сургутнефтегаз " ААУо Витим біґµілэгиттэн ТаалакааІІа диэри туппут суолун кірді . Икки кµннээх оробуочай сырыыны тµмµктµµр сµбэ мунньах Мирнэй дьаґалтатыгар лаппа киэґэ ыытылынна . Биґиги республикабыт атын регионнардаа ± ар сирэ - уота киэІ - куоІ , климатическай усулуобуйата чыІха атын буолан , айан - сырыы , транспорт боппуруоґа сытыытык турар . Сорох улуустарга , нэґилиэнньэлээх пууннарга алларанан суол суо ± ун кэриэтэ . Онон ас - µіл , нефть бородууктата тиэллиитэ ыарахаттардаах . БилиІІи туругунан республика ± а 25194 км уґуннаах массыына суола баарыттан баара - суо ± а 7839 , 2 км кытаанах бµрµіґµннээх . Президент Вячеслав Штыров мунньах аґыллыытыгар промышленность сайдыыта суолу кытары быстыспат ситимнээ ± ин этэн туран : " Биґиги чугастаа ± ы кэмІэ Беркакит - Томмот - Дьокуускай тимир суолун , федеральнай , региональнай таґымнаах суоллары тутан µлэ ± э киллэриэхтээхпит . Республика ар ± аа оройуоннара , нефть , газ , алмаас промышленноґын сайдыыта " Бµлµµ " федеральнай суолтан тутулуктаах " , - диэн чопчулаан бэлиэтээтэ . Кырдьык , " Бµлµµ " суола Иркутскайга диэри тутулунна ± ына таґа ± аґы сылы эргиччи тиэйии сыана намтыырыгар тириэрдиэхтээх . Билигин Братскайтан Уус - Кутунан , Мирнэйинэн , Сунтаарынан , Бµлµµнэн Дьокуускайга диэри кэлэр " Бµлµµ " федеральнай автомобильнай суол Уус - Кут - Мирнэй учаастагын тутуу саамай табыгастаах хас да кірµІэ оІоґуллубута ыраатта . Ол эрээри бырайыагы оІорооччулар уонна федераллар кірµµлэрэ атын . Холобур , Мирнэй улууґун Таас Ґрэ ± иттэн Ґіґээ Марково ± а диэри тиийиини хас да сиринэн барар гына бырайыактаабыттар . Бырайыактаммыт суоллар уґуннарынан , категорияларынан улаханнык араастаспаттар . " Бµлµµ " федеральнай суол управлениетын начальнига Николай Андреев Дьокуускайтан Братскайга уонна Тулуна ± а диэри " Байкал " М - 53 суолугар тахсыыга диэри кыґыІІы іттµгэр эрэ сырыы баарын иґитиннэрдэ . Санатан эттэххэ , " Бµлµµ " суола 2117 , 51 км уґуннаах . Итиэннэ улахан харгыґа суох айанныырга анаан 49 муосталаах . СайыІІы іттµгэр массыыналаахтар Ґіґээ Бµлµµ , Ньурба , Сунтаар уонна Кириэстээх біґµілэктэрин аннынан Бµлµµ ірµґµ уонна Марханы паромунан туорууллар . Онтон атын µрэхтэри , ол иґигэр Танараны , Чыбыыданы , Тµµкээни , Ботомоойуну - понтон муостанан . КэлиІІи сылларга халаан уута , итиэннэ ыарахан уйуктаах массыыналар сырыылара элбээн , суол алдьаныыта улаатта . Аны ірімµін µлэтин ыытыыга федеральнай трасса ааґар сиринэн чай таас , кумах суо ± а µлэни атахтыыр . Кумахтаах , таастаах сир саамай чугаґынан Бµлµµ куоратыттан 22 км уонна Дьокуускайтан 36 км тэйиччи сиргэ баар . Манна туґаайан Николай Андреев Саха сиригэр суолу тутууга наадалаах битум оІоґуллубатын эттэ . Ол курдук кµн бµгµн битуму Ангарскайтан , гофрированнай тимир турбалары Красноярскай кыраайтан , тимир бетоннары Хабаровскайтан , Улан - Удэ куораттан а ± алар буоланнар суолу тутуу ороскуота улаатан тахсар . Сµбэ мунньах бэбиэскэтигэр сµрµн боппуруоґунан Дьокуускай - Таас Ґрэх ( Мирнэй ) учаастагын тутуу бырайыага туран , µгµс кэпсэтии бу тула та ± ыста . Ол курдук " Росавтодор " салайааччыта Анатолий Чабунин быґаччы соруда ± ынан " Бµлµµ " упрдор " 2010 - 2015 сылларга Россия транспорын ситимин сайыннарыы " уонна " 2013 сылга диэри Дальнай Восток уонна Забайкалье экономическай уонна социальнай сайдыыта " федеральнай тус сыаллаах программалар чэрчилэринэн Дьокуускай - Таас Ґрэх хайысхатынан суолу тутуу бырайыагын оІорон бэлэмнээбиттэр . Ґбµлээґин кээмэйэ 41072 міл . солк . быґыллыбыт . " Росавтодор " 2010 сыллаа ± ы былаанынан Марханы уонна Ботомоойуну туоруур муостаны тутууга 100 , 0 міл . солк . кірµллµбµт . Ол эрээри бу µбµлээґин µлэни са ± алааґыІІа олус а ± ыйах . " 2010 - 2015 сылларга Россия транспорын ситимин сайыннарыы " программа ± а оло ± уран " Бµлµµ " суолугар 28072 міл . солк . аттарыллыахтаах . Дьокуускай - Таас Ґрэх хайысхатынан чугастаа ± ы сылларга уопсайа 9427 , 8 міл . солк . суумалаах Тµµкээн , Саґар Ґрэх , Балыктаах Ґрэх , А ± ай Ґрэх , ЛуІха µрэхтэринэн уонна Бµлµµ ірµґµ туоруур муосталар тутуллуохтаахтар . Президент Вячеслав Штыров суолу тутуу бырайыагын кытары билсэн баран , билигин аІардастыы Ньурба іттµгэр эрэ µлэни ыыппакка , бастатан туран Бэрдьигэстээххэ диэри суолу оІорорго ыйда . Билигин Мирнэйтэн Иркутскайга диэри суолу тутуу хас да бырайыага баар эрээри , промышленнай компаниялар бэйэлэригэр табыгастаа ± ы эрэ олоххо киллэрэ сатыыллар . Холобур , бу хайысха эркин " Сургутнефтегаз " уонна " Транснефть " ААУо - лар технологическай трассалары тутан µлэ ± э киллэрдилэр . Президент " Бµлµµ " суола Ґіґээ Марково - Непа - Таалакаан - Витим - Пеледуй - Ленскэй хайысхатынан тутуллара ордук табыгастаа ± ын бэлиэтээтэ . Тутуллуохтаах суол " Илин Сибиир - Тиихэй акыйаан " нефть турбатын чугаґынан баран , биир да улахан ірµґµ , µрэ ± и туораабат . Суол бу вариана іссі Таалакаан , Ґіґээ Чуона уонна ЧайыІда нефть , газ конденсаттаах сирдэрин чугаґынан барара сµрµн куоґур буолар . Таалакаан уонна Ґіґээ Чуона , Витим уонна Пеледуй икки ардыларыгар сылы эргиччи сылдьыґар кытаанах бµрµіґµннээх суол баара эмиэ учуоттанар . Мунньах тµмµгµнэн Анатолий Чабунин : - Вячеслав Анатольевич суол тутуутугар µгµс бол ± омтотун уурара хай ± аллаах . Саха сирин тыйыс усулуобуйатыгар бетон суол тутулларын атын регионнар " ымсыыра " эрэ саныахтара дии саныыбын . Кырдьык , алларанан массыына суолун эрэ туттахха промышленность сайдар кыахтаах , - диэн этэн туран , республика Президенигэр махтал тылларын тириэртэ . НіІµі кµнµгэр Президент Вячеслав Штыров Удачнай куоракка Сибэтиэй Серафим Саровскай храмын сыбаайатын тµґэрии µірµµлээх тэрээґинигэр кыттыыны ылла . Храм " АЛРОСА " АК µбµлээґининэн 2011 сыл бала ± ан ыйыгар тутуллан µлэ ± э киллэриллиэхтээх . Мирнэй - Удачнай - Дьокуускай . Хаартыска ± а : Анатолий Чабунин " Бµлµµ " федеральнай суол ааґыахтаах сирин - уотун кытта билсистэ . Петр ОКОНЕШНИКОВ ( СИА ) тµґэриитэ . - Хайдахтаах курдук сиэртибэнэн ? 1945 сыллаахха , Потсдам куораты ылан баран , маршал Жуков уонна генерал Эйзенхауер саллааттар өлүктэрин быыһынан хааман иһэллэр . Эйзенхауер ыйыппыт : « Бу айылаах киһини сиэртибэлээн Потсдамы ыллыгыт . Тоҕо ? » . Жуков : « Ничего , русские бабы еще нарожают » … ( " Крестовый поход в Европу " Д . Эйзенхауер ахтыыта ) . Бµгµн биґиэхэ СР Наукатын академиятын Доруобуйа ± а институтун директора , медицина наукатын доктора , профессор , РФ наукатын µтµілээх деятелэ , СР НА академига , наука уонна доруобуйа харыстабылын салаатыгар П . А . Петров аатынан СР Государственнай бириэмийэтин лауреата Вадим Григорьевич Кривошапкин ыалдьыттыыр . Салгыы » Быйыл сайын со5туопка дьыалата , харан сыппыт у ' ру ' э буома ыраастаммытыныы , со5отохто то5у барда . Бёдуен тутуурдаах бё5ё элбээбитин мин эрэ бэлиэтии кёрбётё5у ' м буолуохтаах . Бэл буор иhээччилэр уу ' т тута - тута сыссыаккаласпыттар . Президент ыал хаhаайыстыбатын сайыннарыыга ыытар политикатын ёрёгёйдёёhу ' нэ дьэ бу диэн отчуоттаары чиновник бё5ё бэлэмнэнэ сытта5а . " Харчытын тута биэрэн абыраатылар " - дэhэллэр уу ' т туттарааччылар . Дьэ кырдьык , барахсаттар уоннуу солкуобайга тута - тута сэттэлиигэ атыылаан бар дьону абыраан эрэр курдуктар . Ол эрээри : > > > - Оҕолор 18 саастарыгар диэри манна олороллор . Онтон ол кэнниттэн 23 - гэр диэри син биир биһиги хонтуруолбутугар сылдьаллар . Үөрэххэ киллэрэбит . Үлэ булалларыгар көмөлөһөбүт . Ол эрээри дьиэнэн хааччыйыы уустук . Онон олоххо бэлэмнээх буолалларын курдук иитэбит . Ону тэҥэ сүрүн кыһалҕабыт - биһиги икки дьиэнэн арахсан олоробут . Биир улахан дьиэлээхпит эбитэ буоллар . Туруорса сылдьабыт , үрдүкү салалта куорат дьаһалтатыгар сорудах биэрбитэ . Маҕа ´ ыын ха ´ аайына сокуону кэспит . ¥ лэ кодексыгар үлэ сы ´ ыанна ´ ыытыгар дискриминацияны та ´ аарары бобор ыстатыйа баар . Хас биирдии ки ´ и үлэҕэ киирэригэр тэ ² бырааптаах буолуохтаах . Омуга , араасата , итэҕэлэ , кэпсэтэр тыла , баай - дуол уонна үлэ - хамнас ³ ттүнэн бала ´ ыанньата , олорор сирэ , бэлиитикэҕэ к ³ рүүлэрэ , ханнык эмэ уопсастыбаннай түмсүүгэ сы ´ ыаннааҕа , ону аа ´ ан дьахтара эбэтэр эр ки ´ итэ букатын оруолу оонньуо суохтаах . Арай , үлэ уратыта , ирдэбиллэрэ эрэ болҕомтоҕо ылыллыахтарын с ³ п . Ол эрээри атыы ´ ыт үлэтигэр туох да ураты ирдэбил суох . Бу съездкэ Саха сирин 33 улууһуттан 264 делегат кыттыыны ылла . Талыллыбыт делегаттар 35 % оҥорон таһаарыынан дьарыктанар , өҥөнү оҥоруунан - 40 % , тыа хаһаайыстыбатынан - 15 % , эргиэн эйгэтигэр - 8 , 8 % . үлэлиир . Съезд сүрүн турар боппуруоһа - дьоҕус уонна орто урбаан өрөспүүбүлүкэ экономикатын сайдар суолга уларыта тутар оруола . . Хайа да сиргэ дьон олоҕо хайдаҕын сүрүн көрдөрөөччү ыал ыйдааҕы орто дохуота буолар . Дохуотун быһыытынан дьиэ кэргэн аһылыгар , таҥаһыгар , эмтэнэригэр , оҕолорун үөрэттэрэригэр , уотугар - күөһүгэр , элэктэриичэстибэтигэр , сынньанарыгар , айаныгар уо . д . а . туттарга ыал бүддьүөтүгэр ый устата киирбит көмөнү , үбү - харчыны - барытын харчыга таһааран ааҕыахха . Ыал орто дохуотун таһыма , ол аата төһө байылыаттык олороро , хас биирдии киһитигэр ыйга ортотунан тиксэр дохуотунан быһаарыллар . Научнай чинчийии түмүгүнэн сэлии оҕото биир саамай кутталлаах сотуун ( « Сибиир язвата » ) ыарыыттан өлбүтүн быһаарбыттар . Сэлии оҕотун өлүгүттэн сотуун килиэккэтин булбуттар . Судургутук быһаардахха ол - бактыарыйа , микроб олоҕор куһаҕан усулуобуйа үөскээтэҕинэ куйах кэтэн баран өр кэмҥэ " утуйан хаалар " туруга . Дьэ , мантыҥ тиллэр , ууһаан - элбээн барар кутталлаах . Ол аата сир анныттан өлбүт мааманы хостооһун биисинэһэ бу ыарыыны көбүтүөн , мөлүйүөнүнэн дьон олоҕор кутталы үөскэтиэн сөп . ( СК , 18 ) - күүстээх истиҥ иэйии тыл сокуона кэЇиллэринэн ( оҕо саҥатыгар - аЇаҕас дорҕоон дьүөрэлэЇиитэ , ийэ саҥатыгар - тыл бэрээдэгэ ) саталлаахтык ситиЇиллэр . Аны , соҕотох тыаҕа хаама сылдьан бөлүһүөктүүр санаалар киирэллэр . Ыал , киһи - хара буолар олоххун туораттан ырытан , анааран көрөҕүн . Сааһыланаҕын . Мин , урут , тыаҕа илдьэ сылдьар дьоннорум ойохторо сотору кырбыы кэлэллэрэ буолуо дии саныырым . « Тойонноро бэйэтэ - бэйэтинэн кучуйтуу сылдьар » диэн . Ол эрээри баччааҥҥа диэри ким да уордайа илик . Ол аата дьахталлар өйдүүр буоллахтара , эр дьон айылҕаҕа сылдьан чэбдигирэн , өйдөрө - санаалара дьайҕаран , өссө өттүк харалаах кэллэллэр диэн , булт диэн үчүгэй эбит диэн . Ким , ама , үөрэн - көтөн бултаах - астаах киирбит киһини холдьоҕо - хомуруйа көрсүөй ? ! Үөрэх , култуура , доруобуйа департаменнарын бэрэстэбиитэллэрэ , үрдүк үөрэх ректордара , олох араас араҥатын үлэһиттэрэ кэлэн үлэлиэхтэрэ , ыалдьыттыахтара . Александр Гоголев - Сатал Уус . Умулунна аар халлааІІа биир чолбон , Ытыыр Саха сирэ , ытыыр Эдьигээн . Барда биґигиттэн улуу чемпион , Халлаан хамсаабат кинини сµтµктээн . Олунньуга силлиэ тыал улуйара , Ытыйара ірµс мууґугар хаары . Эдэр сµрэх суос кµннµµ умайара Аан дойдуну сотору сырдатаары . Ча ± ылхай чолбон алмаастыыр кµлµмэ Тыкпыта сулустар ортолоругар . Киэн туттуу буолбут чолбоммут , сµтµмэ , Хаала тµстэргин халлаан оройугар . Суохтуур Саха сирэ , суохтуур Эдьигээн Тапталлаах уолун эмискэ сµтэрэн . Сµтµгµ солбуйан кэлэллэр элбээн Чемпионнар , чолбон уотун ситэрэн . Дьокуускай , 12 . 02 . 2010 Салгыы » Ол эрээри , оно ± остор онтон иІнибэккэ куґуурдулар О ± унан ытыы Манчаары спартакиадата маІнай тэриллиэ ± иттэн кµрэхтэґии программатыгар сахалыы илии - атах оонньууларын кытта тэІІэ тутан киллэриллибитэ . ТµІ былыргыттан ібµгэлэрбит ох сааны сэриилэґэр да ± аны , бултуур да ± аны сэп - тэрил быґыытынан киэІник туттан кэлбиттэрэ . Онон , спорт бу умсугутуулаах кірµІэ саха хааныгар баар . Ону быйылгы " Манчаары оонньууларыгар " сµµсчэ спортсмен кµін кірсµбµтэ да ± аны туоґулуур . Бµлµµ куорат эргэ " Уолбут " диэн стадионугар охчуттар чалба ± ы , бадарааны кэґэ сылдьан кµрэхтэстилэр . Самыыр хойунна ± ына тохтоон ыла - ыла ыттылар . Онон , тардылыктанна . О ± унан ытыыга кµрэхтэґии кылаабынай судьуйата Владимир Николаевич Слепцов : " Охчуттар хайдах ба ± арар халлааІІа ыталлар , техническэй тµмµк куґа ± ана суох " , - диэтэр да ± аны , кірдірµµлэр іссі µчµгэй буолуохтарын ардах сабыдыаллаабыта чуолкай . Салгыы » Бу кµннэргэ Кыґыл Сыырга пресс - десант ыалдьыттаата Бµлµµ улууґа алмаастаах тµілбэ биир саамай кэскиллээх оройуона буоларынан , билиІІи аа ± ыынан кини сиригэр - уотугар уопсайа 400 млрд . куб . м газ кистэнэ сытар . Оттон Кыґыл Сыырдаа ± ы газ ута ± ыттан республика µгµс муннуктарыгар " кµіх тілін " оттук быґыытынан кэлэн , биґиги µгµс кыґал ± абыт быґаарыллар . Бу кµннэргэ " Якутгазпром " ААО кі ± µлээґининэн республика уонна куорат хаґыаттарын корреспонденнарыгар Кыґыл Сыырга пресс - десант тэрилиннэ . БµгµІІµ туругунан Кыґыл Сыырга 4200 кэриІэ киґи олороруттан µгµстэрэ " Якугазпром " µлэґиттэрэ . Онон компания нэґилиэк олохтоохторун социальнай суолталаах боппуруостарын быґаарарын таґынан , іссі олохтоох бюджекка а ± ыйа ± а суох µбµ - харчыны киллэрэр . " Якутгазпром " ААО Кыґыл Сыыр біґµілэгэр юридическай аадырыстаа ± ынан , сыллата олохтоох бюджекка нолуок быґыытынан 8 міл . солк . аттарар . Ол эрээри гаґы хостуур , сырьену переработкалыыр , эргинэр компания ± а бу аттарыллар суума омос да кірµµгэ а ± ыйа ± ын иґин , инникитин " Якутгазпром " 2009 - 2013 сылларга сайдыытын анал инвестиционнай программата олоххо киирдэ ± инэ , Бµлµµ улууґа µгµґµ барыґырыан сіп . Бу программаны компания сабыс саІа тойоно Андрей Загорскай Кыґыл Сыырга суруналыыстарга уонна " Бµлµµ улууґа " муниципальнай тэриллии салайааччыларыгар билиґиннэрдэ . Билигин компания техническэй оборудованиета эргэрэн , газ утахтарыттан са ± алаан тустаах объектарга тиийэ кээґэнии 50 % диэри улаатта . СаІардыы , ірімµін µлэтэ олус бытааннык барар . Онон , компания техническэй туругун саІардыыта , оІорон таґаарыы кыамтатын улаатыннарыыта бу программаттан тутулуктаах . Биэс сыллаах программа 2 млрд 710 міл . солк эрэйэр . Бырайыак олоххо киирдэ ± инэ биэс сыл устата нолуок быґыытынан республика ± а " Якутгазпромтан " республика бюджетыгар 3 млрд 465 міл . солк . киириэхтээх . Программа биир сµрµн пуунунан бензини , арыыны оІорор собуоту тутуу буолар . Собуот µлэ ± э киирдэ ± инэ сылга 1 , 1 - 1 , 26 млрд куб . м сырьенан 80 - с , 91 - с октановай чыыґылалаах бензин уонна дизельнэй уматык оІоґуллуохтаах . Собуот тутуллуута социальнай суолталаах боппуруоґу быґааран , 1000 кэриІэ киґи µлэ миэстэтинэн хааччыллыахтаах . Оттон билигин арай собуоту ханна тутабыт диэн боппуруос турар . Кыґыл Сыырга , биитэр республика киинигэр - Дьокуускай куоракка . ДьиІэр , собуот Кыґыл Сыырга тутуллуута " ЯкутгазпромІа " уонна бµлµµлэргэ эргиччи барыстаах . Улууска µп - харчы киириитэ , µлэ боппуруоґа , иґэр уунан хааччыллыы курдук тыын суолталаах боппуруостар тірдµттэн быґаарыллыахтаахтар . " Якутгазпром " уонна Бµлµµ улууґа иккиэн быстыспат ситимнээх буоланнар , саІа тойон Андрей Загорскай " Бµлµµ улууґа " муниципальнай тэриллиини кытары бииргэ µлэлээґиІІэ дуогабар тµґэристилэр . Дуогабар чэрчитинэн промышленнай компания " 2009 - 2012 сылларга Бµлµµ улууґун социальнай - экономическай сайдыыта " программаны олоххо киллэриигэ быґаччы кыттыахтаах . Бастатан туран , µбµнэн - харчынан кіміліґµµ буолар . Иккиґинэн , улуус эдэр ыччата техническэй идэлэргэ - - орто анал уонна µрдµк µірэхтэргэ µірэниилэрин тэрийиэхтээх . Маны таґынан " Якутгазпром " олохтоох ыччаты µлэ миэстэтинэн хааччыйыахтаах . Манна туґаайан Кыґыл Сыыр баґылыга Татьяна Дендя бу сібµлэґии біґµілэк сайдыытыгар , µлэ миэстэтинэн хааччыллыыга сµрдээх улахан суолталаа ± ын эттэ . Дуогабарга оло ± уран чугастаа ± ы сылларга Бµлµµгэ ыччат киинэ , кыаммат араІа ± а 12 квартиралаах олорор дьиэ тутуллуохтаах . Итиэннэ бу сайын Бµлµµгэ ыытыллар Манчаары оонньууларыгар компания µгµс сыратын ууруохтаах . Пресс - тур чэрчитинэн компания салайааччылара суруналыыстары былырыын сайын халаан уутун содулуттан алдьаммыт Быракаан µрэ ± и туоруур муостаны тутууга сырытыннардылар . Муоста тутуутугар компания интэриэстээх буолан 15 міл . солк . кірбµт . Ол курдук µрэх анараа іттµгэр µлэлэрин сµрµн фрона баар эбит . Бµлµµ улууґун социальнай - экономическай туругун сайдыыта газ промышленноґын кытары сибээстээх . Улуус территориятыгар Орто ТµІнээ ± и , Андылаахтаа ± ы , Толоонноо ± у , Орто Бµлµµтээ ± и газоконденсаттаах сирдэр бааллар . 2008 сыллаа ± ы туругунан 1543 , 7 міл . куб . м айыл ± а гаґа хостоммут , итиэннэ 79 , 8 тыґ . т газ конденсата оІоґуллан улуустарынан тар ± атыллыбыт . Автор тµґэриилэрэ . Анивера АКИМОВА Муус устар 6 кµнэ - Россия Ис дьыала ± а министерствотын систиэмэтигэр барыллааґын силиэстийэ уорганнарын тэриллибит кµнэ . Бу бэлиэ кµн СР ИДьМ - тын Силиэстийэлиир управлениетын оперативнай мунньа ± ар бастыІ µлэлээх силиэдэбэтэллэр Россия ИДьМ - тын Бочуоттаах грамоталарынан , мэтээллэринэн уонна СР ИДьМ - тын СУ - тын Махтал суруктарынан на ± араадаланнылар . Саала ± а мустубут силиэдэбэтэллэри ис дьыала министрин солбуйааччы - Силиэстийэлиир управление начальнига , юстиция полковнига Гаврил Кононов , ИДьМ личнэй састаабы кытары µлэ ± э управлениетын начальнигын солбуйааччы Елена Кузьмина , ИДьМ СУ начальнигын солбуйааччы Евгений Разин , ис дьыала уорганнарын бэтэрээнэ Ариян Игнатьев э ± эрдэлээтилэр . Бу Кыґыл Знамя уордьан кавалера , 70 - с сылларга бµтµн дойду µрдµнэн аатырбыт - сура ± ырбыт , уос номо ± ор сылдьар кырдьа ± ас силиэдэбэтэл Саха сиригэр барыллааґын силиэстийэ тэриллиитин , урут хайдах µлэлээбиттэрин кэпсээтэ . Салгыы » Отут хонон баран Уот Уһутаакы уот садаҕа моҕой кыыл буолан кубулунан кэлэр . Ньургун Боотур көстүбэтиттэн туох эрэ буолбутун сэрэйэр . Туйаарыма Куо тойон эрим эрээригин биирдэ да бэйэҥ хайдах бааргынан көстүбэккин , кубулунан киирэҥҥин куттуу олороҕун , ууруоҥ - сыллыаҥ кэриэтин уолутан сиэри гынныҥ диэн иэйэр - туойар . Уот Уһутаакы аһына саныыр уонна тоҕус хос кутуу куйаҕын уһулан , эт бэйэтинэн буола түһэр . Ол түгэҥҥэ эмискэ баар буола түспүт Ньургун Боотур кинини уһун сула батаһынан тордох туос курдук тобулу анньан таһаарар . Өлөөрү сытан Уот Уһутаакы тыыммын салҕаа диэн көрдөһөр . Ньургун Боотуру Туйаарыма Куо тохтотор : иккиһин оҕустахха иккиһин тиллиэ , өссө ордук күүстэниэ - уохтаныа , үтүмэн өлүүнү үөдүтүө - диэн . Өстөөҕүн кыайан баран Ньургун Боотур сур күүдээххэ кубулуйар . Уот Уһутаакы кистээбит өлбөт мэҥэ уутун булар итиэннэ Үрүҥ Уоланы тириэрэр . Онтон кинилэр иккиэн Туйаарыма Куону , Кун Дьирибинэни босхолууллар . Ньургун Боотур түөрт уон түөрт бухатыырдары хараҕалаан турар аптаах быаны быһар . Босхоломмут айыы бухатыырдара Ньургун Боотурга махтаналлар , кинини уруйдууллар - айхаллыыллар , үтүөнү үтүөнэн төлүөх буолан эрэннэрэллэр . Быраһаайдаһаат , айыы бухатыырдара - сорохторо мохсоҕол , сорохторо хотой буолан , оттон сорохторо былыт көлөлөнөн айбыт - ииппит аан дойдуларыгар көтөллөр . Ньургун Боотур арахсаары туран , аны үс төгүрүк сылынан Туйаарыма Куону кэргэн кэпсэтэ Үрүҥ Уолан тиийиэ , учүгэйдик көрсөөрүҥ диэн Күн Дьирибинэни сэрэтэр . РФ Холуобунай - процессуальнай кодексатын ( ХПК ) 377 , 407 ыстатыйаларыгар уларытыы , эбии киирбитинэн , ааґынар ( кассационнай ) , надзорнай инстанциялар мунньахтара толору боротокуолланар бэрээдэгэ ХПК 259 - с ыстатыйатыгар оло ± уран оІоґуллар . Аґара баран , надзорнай инстанция ± а эмиэ судьуйаны туоратар , хадатаайыстыба киллэрэр кіІµллэннэ . Јрµттэр мунньах боротокуолугар « замечание » суруйан киллэрдэхтэринэ , бэрэссэдээтэллээбит судьуйа ХПК 260 - с ыстатыйатыгар оло ± уран кірін баран , аналлаах уураах таґаарар . Бу то ± о , туох сыаллаах - соруктаах уларытыы киирбитин Ґрдµкµ суут чімчікілірі билэн - кірін олордохторо буолуо . Тыала суохха мас хамсаабат дииллэринии , кэм - кэрдии бэйэтин тыала буолуон эмиэ сіп . Мин адвокат быґыытынан куолулаатахпына , сіптііх , наадалаах эбии іссі уон сылынан хойутаан киирбит диэн бэлиэтиэм этэ . Биир бэйэм олус « аІала , акаары » буолбатах , син ону - маны ыйдаІардар , оройдотор , билэр - кірір курдук сананан олорон , ааґыныы µІсµµнµ суруйар курдукка дылыбын . Тіґі да ± аны буруйдаа ± ын иґин , тыыннаах киґи дьыл ± атын чэпчэтэр , кырдьыгын дагдатар туґугар , суукка сокуон ханнык ирдэбиллэрэ тутуґуллубатахтарын , ситэ сыаналамматахтарын , мунньахха чуолкайдаммыт дакаастабыллар бол ± омто ± о ылыллыбатахтарын , чэпчэтиллэр тµгэннэр ситэри аахсыллыбакка , кытаанах миэрэ тиксэриллибитин эІин тустарынан суруллубуту кірµµгэ , буруйдуур ірµт кірµµлэрин утары дакаастаґан эппитим - тыыммытым боротокуолга киллэриллэрэ хайаан да наада . Јссі салгыы ааґынарбар кімі - тирэх буолара саарбахтаммат . ДьиІнээх кырдьык ій - санаа міккµірµттэн , ким кими билэриттэн , ким кимниин куодарыґарыттан буолбакка , µіскээн тахсар усулуобуйата , бэрээдэгэ олохтонно ± уна сатанар . Бэйэбит Ґрдµкµ сууппутугар сэбиэскэй са ± анаа ± ы кыдьыктара то ± о эрэ уларыйбат - ааґынар инстанция нэдиэлэ ± э икки эрэ кµн , сарсыардаттан эбиэккэ диэри µлэлиир . Уочарат бі ± іті , кэлтэй кэтэґии µіскµµр . Ким сатабыллаах , бааттаах эрдэ киирэр - тахсар албаґын , кистэлэІин бэйэлэрэ билэн эрдэхтэрэ . Уларытыы киирбитинэн сибээстээн , саІа регламент олохтонон , нэдиэлэ устата , кµнµ быґа µлэлиэх тустаахтар , ірµттэри чуолкай бириэмэ ± э ыІырыахтаахтар . Бу - бэйэ - бэйэ ± э убаастабыл , бириэмэни , ньиэрбэни харыстыыр сиэрдээх быґыы кістµµтэ . Дьыалабыт ыксала - тиэтэлэ суох , на ± ылыччы кірµллµіхтээх . Дакаастабылларга дакылааттааччы эрэ буолбакка , суут састаабыгар баар дьон бары тус бэйэтин сыанабылларын биэрэр бэрээдэктэрэ , бэлиэлэрэ олохтонуохтаах . Онноо ± ор урукку кэмІэ норуоттан сэтээтэл бириигэбэргэ ураты санаа суруйан , дьыала ± а холботор бырааптаах этэ . Онон , дакылааттааччы бµтэґик , муІур тойон курдук туттан - хаптан тооспороІнуура уурайыахтаах . Ыраахтаа ± ы да , сэбиэт да былааґа ытыгылаабыт улууканнаах юриґа А . Ф . Кони « . . . быть слугою , а не лакеем правосудия » диэн мµччµрµйбэт биир ирдэбилинэн олорон - µлэлээн ааспытын , юрист эрэ барыта билэр буолуохтаах . Ону умнар , тумнар сатаммат . Боротокуолга , бириигэбэргэ суруллубут тылбыт - іспµт µіскэтэр эниэргийэтин кірін , анал µірэхтээх психолог киґи , ким « слугатын » , ким « лакейын » дуу , эрэйэ суох , судургутук быґаарар толору кыахтаах . Кини сыанабыла , биттэниитэ кадры µрдэтэргэ эбэтэр киниттэн босхолонорго кыах биэриэн сіп . Мэхээлэ БЈтҐрҐЈп , 35 сыл ыстаастаах юрист . Дьокуускай . 2 . Саха тылын олохсуйбут тутулун , айылҕатын , сокуоннарын тутуҺууну кытта сэргэ суруйуу тыл ис кыаҕын сайыннарыыга , сөргүтүүгэ көмөлөҺөр хайысханы ылыахтаах . Урукку арпагыраапыйа нуучча тылыттан киирии тыллары , киэҥник туттуллар дьиэ эргиннээҕи тыллартан уратылары , нууччалыы көрүҥнэринэн суруйтарара . Оттон сурук - бичик , литература тыла оннук тылынан олус сыыһырбытын ааҕыстахха , арпагыраапыйа нууччатымсытыыны көҕүлүүр диэн уруккуттан биллэр , өйдөбүл олоҕо суох буолбатах этэ . Ол да иһин арпагыраапыйаны дьүүллэһиигэ куруук да киирии тыллары таба суруйуу ордук сытыы мөккүөру тардара . Дьүүллэһии саҕана хаһыаттарга тахсыбыт матырыйаалы , үтүмэн элбэх архыып матырыйаалын үөрэтэн көрдөххө , кыттааччы быдан баҺыйар өттө киирии тыллары сахатытан суруйууну дьулуһан туруорсар эбит . Ону тэҥэ арпагыраапыйаны , таба суруйуу тылдьыттарын дьүүллэһиигэ саха тылын бэйэтин ис кыаҕын сөргүгүүгэ , сахалыы тиэрминнэри олохсутууга болҕомто наадатын туһунан боппуруос эмиэ куруук туруоруллар этэ . / / Милииссийэ , борокуратуура , салалта тугу кірір ? Дьаллык - хара дьайга ыллартарыы кірµІэ . Хара дьайга бэриммит , куґа ± ан дьаллыкка ыллартарбыт киґи буорайар . Ол курдук , куґа ± ан дьаллык арааґа элбэх : наркомания , арыгы , азартаах оонньууга ылларыы ( лудомания ) . Бу " ыарыылар " киґи уйул ± атын алдьатар адьынаттаахтар . Наркотиктан " кайф " ылыы , арыгы биэрэр сымыйа µірµµтµттэн астыныы , быстах сµµйµµттэн дьолу булуу диэн , киґи - аймах " ыарыыта " буолар . Наркотига да суох олохтон дуоґуйууну ылыы , арыгыта суох дьиІнээх µірµµнµ - кітµµнµ билии , сµµйсµµлээх оонньуута суох харчыны ілірµµ - бу буолар чіл туруктаах киґи дьоло . Ыраас , дьиІнээх дьол . Оттон куґа ± ан дьаллыкка ыллартарбыт киґи - бэйэтин баґын бэйэтэ билиммэт , " сµµйэбин " диэн оонньуур да , хайыы - µйэ ійµн - санаатын сµµйтэрбит буолар . Дьаллык " абааґы " эІэрдээх буолан , кµµскэ дьайар . Бастаан сыстар , кэрэхсэтэр , абылыыр . " Абааґы аґаабыт сириттэн арахпат " дииллэринии , аны бу дьаллыктан босхолонор уустук . То ± о диэтэххэ , эн искэр , сµрэххэр олохсуйар . Киґи аатыттан аґаран баран , дууґа ± ын аллараа дойдуга туттарыа . Дьаллык - бу ыарахан ыарыы . Бу ыарыыга буулаппыт киґи кэхтэр . Ґксµгэр сµµйсµµлээх оонньуу бобуулаа ± ын , кіІµллэммэтин о ± о - ыччат билбэт . Сонун оонньуу куґа ± ан дьаллык буоларын эдэр киґи ійдіібіт . Онноо ± ор эмээхситтэр - о ± онньоттор пенсияларын сыыґын тэбээн тахсар эбит буоллахтарына , стипендия туґунан этэ да барыллыбат . Аґыыр харчыта суох хаалбыт эрэйдээх буруйу оІорууну аччаппата биллэр , устунан хаайыылаах кэккэтин хаІатара чуолкай . Маннык сµµйсµµлээх оонньуу ыарыыга кубулуйуутун , наука " лудомания " диэн ааттыыр эбит . Оонньооччу лудоман буолбутун бэйэтэ да билбэккэ хаалар . Кµнэ - ыйа бу оонньууттан , сµµйµµттэн эрэ тахсар гына ійі - санаата булкуллар . Сµµйдэ ± инэ эрэ дьоллонор курдук сананар . АтыІІа туохха да наадыйбат буола харааччы иирэр . Ґірэх , µлэ , дьиэ - уот умнуллар . Дьэ , сэрэхтээх оонньуу диэтэ ± иІ . Сµµйсµµлээх оонньуулар республикатаа ± ы уонна федеральнай сокуоннарынан бобуулаахтарын билэ - билэ , билбэт курдук быар куустан олоруу - Саха сирин олохтоохторун барыбыт иэдээнэ буолбатах дуо ? Эн а ± аІ , убайыІ , о ± оІ , до ± оруІ бу иэдээІІэ сыстыа суохтара диэн 100 % эрэбил баар дуо ? Ааспыт сырыыга " Эдэр сааска " туґалаах , маны ирдэбилгэ туруорар матырыйаал тахсыбыта . Маныаха ким кыґаныахтаа ± ый , бэрээдэги , сокуону тутуґуннарыахтаа ± ый ? Салалта бол ± омтото эрэйиллибэтэ эбитэ дуу ? Милииссийэ , борокуратуура тугу кірір ? Эбэтэр " Эдэр сааска " тахсыбыт ыччакка анаммыт ыстатыйалары тустаах тэрилтэлэр сахалыы аахпат буолан билбэттэрэ дуу ? Хаґыат ніІµі сигнал бэриллибитин да кэнниттэн , оонньуур автоматтар , араас " казинолар " Дьокуускайга кµнµстэри - тµµннэри тигинэччи µлэлии олороллор , чэпчэки харчыттан акаастанар санаалара суох . Ханна да ыраах хой баґа сиргэ буолбатах , хас биирдиибит дьиэтин таґыгар , тµннµк кэннигэр , кирилиэс анныгар , ма ± аґыын µрдµгэр , о . д . а . Сµµлµктэр дьиэ - уот булан , ааттарын - суолларын да суруйбаталлар , тайахтаахтан тайа ± ын , сµгэґэрдээхтэн сµгэґэрин суйдуур ньыманы булаллар . СаІаттан саІа оонньооччулар киирэн биэрэн иґэллэр . Онно дьонуІ іссі араас маркетинговай акция тэрийэллэр . Санаан кэбиґиІ , сокуону кэґэ олорон іссі дьону хомуйа тардар акция тэрийэллэр . Автоматтар турар сирдэригэр лыык курдук ыга симсэн , ордук ыччат дьон мустар . Бука , бу точкаларга наркотигы да тар ± атан эрдэхтэрэ буолуо . Ким бµгµн маны хонтуруоллуур , эппиэттээх µлэґиттэрбит ханналарый ? Автовокзал иґигэр турбут автоматтар кістµбэт буолбуттарыгар µірэ санаабыппыт . Онтубут , автовокзал кирилиэґин анныгар ма ± аґыын турбута , билигин онно оонньуур автоматтар кырыы - кырыыларынан ыгыта симсэн тураллар . Оонньооччу толору , миэстэ суох µлµгэрэ . Биллэн турар , аата - суола ыйамматах , тµннµгэ сабыылаах . Автовокзал иґигэр биир хос дьуґуурунай милииссийэлэргэ анаммыт . Сокуонунан кіІµллэммэт оонньуулар оонньоноллорун билбэт - кірбіт бэйэлэрэ дуу диэххэ айылаах . ДьиІэ , казинолар , автоматтар хаґаайыннара µчµгэй " кырыыґалаах " буолан , дьон саамай кэлэр - барар , то ± уоруґар сирдэрин таба тайанан , о ± о - ыччат ійµн сµµйэн , эдэр - кырдьа ± ас сиэптэрин тэбээн эрдэхтэрэ . Национальнай библиотека утары таас дьиэ ± э эмиэ оонньуур автоматтар кэчигирээн тураллар . Ыччат толору . Сэргэлээххэ эмиэ биир оннук хартыына . Маны то ± о кыайан бопсубаппытый ? Анал уорганнар то ± о харахтарын сабан олороллоруй ? Сокуону кэґэн , дьон ійµн иирдэн , сиэптэрин тэбиир сµµлµктэри уодьуганныырга уолдьаспата дуо ? Марианна Макарова .

Download XML • Download text

sah-46

sah-46

View options