Deltacorpus 1.1

sah-43

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Амма кыыһа Маша Филиппова программист буолаары бэлэмнэнэр , « Дальневосточный государственный университет путей сообщения » 2 кууруска устудьуоннуур . Үөрэхтэрэ киэҥ . Саха сирин оҕолоро үгүстэрэ тимир суол идэтигэр үөрэнэллэр . - Университеппыт тоҕус институттаах , аҥаардас тэхиниичэскэй эрэ буолбатах . Саха сириттэн 100 - чэкэҕэ чугаһыыр оҕо баар . Нерюнгритааҕы филиалтан кэлэн үөрэхтэрин салгыыллар . Үөрэнэргэ олус интэриэһинэй . Абитуриеннары кэлэн үөрэниҥ диэн ыҥырабын . Маша тимир суол аптамаат систиэмэтэ информация өттүнэн харысхаллаах буоларыгар эппиэттээх үлэһит буолуохтаах . Онон элбэҕи эрэйэр идэҕэ үөрэнэр . Мунньах түмүгүнэн Николай Патрушев бэйэтин аппараатыгар Уһук Илин уонна дойду биир кэлим энерготиһиктэрин холбуур туһунан боппуруоһу РФ Куттала суох буолуутун мунньаҕын бэбиэскэтигэр киллэрэргэ соруйда . Инньэ гынан , Саха сирин бэрэсидьиэнэ туруорбут боппуруоһа дойдуга куттал суох буолуутугар улахан суолталанна , Уһук Илиҥҥэ уот иһин төлөбүрү чэпчэтии быһаарыллыытын туһунан кэпсэтиини өссө үрдүк таһымҥа таһаарда . ~~5 ) Данилов М . Г История Кемпендяйского сользавода . ( Дипломная работа )~~ Ол эрээри историческай наука кандидата А . К . Пахомов суруйарынан , С . А . Зверев Саахардаах Дьуонаны сэттээх тойуктаахтарга киллэрэрэ . Саахардаах кыыс - дьахтар төрүүр тойугун туойарыгар кыыһа иэтэн - куотан , ынчыктатан - айыкалатан , ытатан - соҥотон туойара . Ону истэн олорооччулар харахтарыттан уу тахсыар диэри уйулҕалара хамсыыра . Маны С . А . Зверев сөбүлээбэт эбит : « Тоҕо маннык ийэ айылҕа оҥорон биэрбитин төттөрү туойуллуохтааҕый » , - диирэ ( Пахомов , 1999 . с . 108 ) . Сергей Иванов , Бөтүҥ орто оскуолатын учуутала , идэлээхтэр кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэлэ ( Нам ) , үөскээбит балаһыанньаны билиһиннэрдэ . Таллан Бүрэ аатынан оскуола 104 саастаах . Оскуола сүрдээх интэриэһинэй бырагыраамалаах . Нэһилиэнньэтэ - - 600 , оскуола 75 оҕолоох . Үөрэнээччилэр сыл аайы үтүө түмүгү көрдөрөллөр , үөрэх кыһатыгар киирэллэр . Аны сайын ыытыллар " Азия о ± олоро " норуоттар икки ардыларынаа ± ы 4 - с спортивнай оонньуулар са ± аланаллара оруобуна сµµс хонук иннинэ , Ґіґээ ДьааІы улууґун Киґилээх ытык хайатыттан ылыллыбыт уот эстафетата бу кµннэргэ республика улуустарынан µгэннээн айанныы сылдьар . Уоту илдьэ , Дмитрий Николаевич Горохов ( Дьокуускай ) , Владимир Владимирович Находкин ( Таатта ) , Василий Михайлович Горбунов ( Мирнэй ) уонна Владимир Иванович Тордуянов ( Уус - Алдан ) састааптаах спортсменнар біліхтірі , Саха сирин 35 улууґун барытын эргийэн сµµрµіхтээхтэр . Салгыы » Дуогабарга илии баттаһыы үөрүүлээх сиэригэр - туомугар « МегаФон » Саха сиринээҕи салаатын дириэктэрэ А . Г . Гамянин : « Биһиги хампаанньабыт спорду күүскэ өйүүр . Ол курдук , Сочига буолар кыһынны Олимпиада Генеральнай партнера буолабыт . Биһиги Республикабытыгар национальнай спорт көрүҥнэрэ үйэлэри унуордаан кэлэн аныгы дьоҥҥо маассабай буолан эрэллэрин , бу бүгүҥҥү турнирбыт туоһулуур » , - - диэтэ . - Суох , итинник санаабаппын . Бастакытынан , мин санаабар , Дмитрий Анатольевич дойду чопчу ис кыhал5атын балачча киэнгник сырдатта . Кыhал5аны бvтvннvvтvн хабар кыаллыбата биллэр . 2007 сыл атырдьах ыйын 24 кµнµгэр Саха Республикатын вице - президенэ Е . И . Михайлова Саха Республикатын µірэ ± ин µлэґиттэрин " Общество инновационнай сайдыытыгар µірэхтээґини киллэрии " диэн атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньахтарыгар тыл этиитэ Атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньах ытыктабыллаах кыттааччылара ! Атырдьах ыйынаа ± ы хас биирдии педсовет µгэс курдук бэйэтэ туспа этиилэрдээх , санаалардаах , бириэмэ тус уратытын бэлиэтиир бэлиэ кірµµлэрдээх буолааччы . Республика Президенин ыйаа ± ынан республикабытыгар 2007 сыл Саха сирэ Россия государствотын састаабыгар киирбитэ уонна Дьокуускай куорат тірµттэммитэ 375 сылын бэлиэтиир Сылынан биллэриллибитэ , онон µгµс дьаґаллар бу бэлиэ даата ± а ананаллар . Бу даата биґиэхэ , Саха сирин олохтоохторугар эрэ буолбакка , бµтµн Россия ± а эмиэ , Хотугу сири уонна Дальнай Востогу баґылааґыІІа улахан суолталаа ± ын быґааран , Россия Президенэ " Саха сирэ Россия государствотын састаабыгар киирбитэ 375 сылын бырааґынньыктааґын туґунан " Ыйаах таґаарбыта . Бэс ыйын 21 - 24 кµннэригэр Дьокуускайга " Россия норуоттарын до ± ордоґууларын историческай духуобунай нэґилиэстибэтэ : µгэстэр уонна билиІІи кэм " диэн Россия норуоттарын Конгресстара ыытыллыбыта . Дойду 84 регионуттан 300 - тэн тахса делегат кыттыбыта . Конгресс чэрчитинэн " ОлоІхо сиригэр аан дойду культурата " норуоттар икки ардыларынаа ± ы о ± о фольклорнай телевизионнай фестивала , " Россия кустуга " национальнай культуралар Бµтµн Россиятаа ± ы фестиваллара ыытыллыбыта . Муус устар 11 - 12 кµннэригэр Хоту дойду а ± ыйах ахсааннаах тірµт олохтоох норуоттарын 4 - с съезтэрэ буолбута . Бала ± ан ыйын 25 - 27 кµннэригэр саха норуотун II Конгреґа ыытыллыа ± а . Россия Президенэ биллэрбит Нуучча тылын сылыгар саха литературатын классиктарын уонна билиІІи саха суруйааччыларын нууччалыы тылынан суруллубут айымньыларын таґаарыы сал ± анна , ЮНЕСКО аан дойду уґулуччулаах нэґилиэстибэтинэн биллэрбит ОлоІхо компакт - дискэ ± э нууччалыы тылынан суруллубут бэлэхтэниллэр вариана оІоґулла сылдьар . Биллиилээх государственнай уонна политическай деятель М . К . Аммосов тіріібµтэ 110 сылын Казахстан уонна Кыргызстан республикаларыгар бэлиэтииргэ былааннанар . Ґбµлµійдээх сыл ахсынньыга Москва куоракка Саха Республикатын Кµннэринэн тµмµктэниэ . Республика µлэтин - хамнаґын бары эйгэтигэр айымньылаах ірі кіті ± µллµµ бэлиэтэнэр , ону республика уонна дойду араас муннуктарыгар ыытыллар дьаґалларга общественность киэІ кыттыыны ылара туоґулуур . Биґиги бары улахан дьаґалларбыт Россия государствотын историятыгар Саха сирэ Дальнай Востокка уонна Азия - Тиихэй акыйаан регионугар инникилээн иґэр оруоллаа ± ын іссі тігµл кірдірір . Эґиги билэргит курдук , электроэнергетика ± а , транспорка , социальнай олох - дьаґах эйгэтигэр киэІ далааґыннаах уларыйыылар кµµтµллэллэр . Бу сыл Саха Республикатын Президенэ В . А . Штыров Российскай Федерация министрдэрин кабинетыгар программалаах тыл этиитинэн са ± аламмыта кэрэхсэбиллээх , онно 2020 сылга диэри Саха Республикатын оІорумтуолаах кµµстэрин , транспорын уонна энергетикатын кэлимник сайыннарыы Схемата биґирэммитэ . Ытыктабыллаах Андрей Александрович , Саха сирин олохтоохторо Эн Схеманы ійіін тыл эппиккэр махталлара улахан , онон Россия Ґірэ ± ин министерствота µрдµк бэлэмнээх специалистары бэлэмнээґиІІэ чопчу кіміліґµі диэн биґиги эрэнэбит . Ханнык ба ± арар сири - уоту сайыннарыы - кэлимник ыытыллар сорук . Сорук биир тµгэнинэн буолбакка , быыстала суох µлэ - хамнас программаларыгар уонна чуолкай былааныгар оло ± уран быґаарыллыахтаах . Республика ± а 2007 - 2011 сылларга 22 республикатаа ± ы тус сыаллаах программа уонна 2007 - 2009 сылларга 18 ведомственнай программа олоххо киллэриллэр . Атырдьах ыйын саІатыгар Российскай Федерация Правительствота " 2013 сылга диэри Дальнай Восток уонна Забайкалье экономическай уонна социальнай сайдыыта " диэн федеральнай тус сыаллаах программаны ылыммыта . Бу программа ± а Саха Республикатыгар биллэр - кістір миэстэ бэриллибит . Санкт - Петербурдаа ± ы XI норуоттар икки ардыларынаа ± ы экономическай форумІа " Саха сирин со ± уруу іттµн кэлимник сайыннарыы " диэн инвестиционнай барылы конкурс комиссията ійіібµт . Республика Президенэ перерботкалыыр , наука ± а оло ± уран сайдар салаалар кімілірµнэн , инновационнай технологиялары киэІник олохтоон экономиканы сайыннарыыга стратегическай сыалы - соругу туруорар . Биґиги республикабытыгар орто уонна дьо ± ус бизнес толору µлэлиирин , транспорт ис тутула сайдарын , научнай - чинчийэр уонна µірэтэр тэрилтэлэр кідьµµстээх буолууларын туґугар дьулуґабыт . Кэлэр кэм уратыта диэн , инвестиция биллэрдик элбиирэ кµµтµллэр . 2007 - 2011 сылларга республика социальнай - экономическай сайдыытын Былааныгар сіп тµбэґиннэрэн экономика сайдыытыгар государственнай - чааґынай кыттыгастаах буолуу тускулугар оло ± уран 800 млрд . тахса солкуобай ананыа . Бастакы уочарат - транспорт тиґигин уонна оттук - энергетическай комплекс сайдыытыгар , ону тэІэ бюджеты хаІатар салаалары - алмааґы уонна кімµґµ хостооґуну сайыннарыыга . Бу кэмІэ ис валовой бородууксуйа 43 % µрдµі , нэґилиэнньэ киґи баґыгар тиксэр орто дохуота - 15 , 5 % . Промышленнай бородууксуйа кээмэйэ - 43 , 8 % . Экономиканы саІатытыы бідіІ барылларын олоххо киллэрии специалистар таґымнарыттан уонна бэлэмнэриттэн быґаччы тутулуктаах . Айыл ± а баайа - дуола бэйэтэ уйгулаах оло ± у мэктиэлээбэт . Айыл ± а биґиэхэ неби , гаґы , таас чо ± у биэрбитэ . Олору киґи бэйэтэ хайдах туґанара улахан суолталаах . Итинэн сибээстээн , республикабытыгар эдэр дьон гражданин буола улааталларыгар уонна µірэхтэнэн µлэґит буолалларыгар улахан бол ± омто ууруллар . Бу сыллар тухары республикабыт Российскай Федерация , КіІµл Государстволар Тµмсµµлэрин уонна омук дойдуларын 350 µрдµк µірэ ± ин кыґаларын кытта уґун болдьоххо дуогабардаах сыґыаннаґыылары олохтоото , 15 сыл иґигэр Россия µірэ ± ин кыґаларыгар 6 тыґ . тахса µрдµк бэлэмнээх , киэІ билиилээх специалистар бэлэмнэннилэр , Россия уонна омук дойдуларын тэрилтэлэригэр стажировкалар тэриллибиттэрэ . Кэлин сылларга µірэххэ тус сыаллаах былаан быґыытынан инженернэй - техническэй уонна технологическай идэлэргэ ылыы элбээтэ . Инженернэй - техническэй кадрга наадыйыы µрдээбитинэн , Саха государственнай университетын техническэй факультетын корпуґун тутуу уонна тэриллэринэн хааччыйыы тµргэн тэтимнээхтик ыытыллар . Маныаха Российскай Федерация Ґірэ ± ин уонна наукатын министерствотын , ону тэІэ университет кадрдарынан хааччыллар тэрилтэлэр - тутуу комплексын , хайа хостуур промышленноґын , " Якутскэнерго " уо . д . а . ійібµллэрэ быґаарар оруоллаах . Ытыктабыллаах коллегалар ! Бµгµн Ґірэх уонна наука федеральнай министерствотыгар Саха государственнай университетын инновационнай барылын ійµµрµн иґин махтаныа ± ы ба ± арыллар . Эґиги билэргит курдук , µірэх инновационнай программаларын олоххо киллэрэр µрдµк µірэх кыґаларын " Ґірэх " национальнай барылын чэрчитинэн ыытыллыбыт , Россия 267 µрдµк µірэ ± ин кыґалара кыттыбыт федеральнай конкурсугар Саха государственнай университета 40 кыайыылаахтар ортолоругар киирдэ . Бу университет кµннээ ± и соруктары эрэ буолбакка , инники соруктары эмиэ быґаарар дьо ± урдаа ± ын туоґулуур . Бу Саха государственнай университета саІа социальнай - экономическай усулуобуйа ± а биґиги республикабыт салгыы сайдыытын тірді , тирэ ± э , оло ± о буоларын дакаастыыр . Федеральнай бюджекка ылыллыбыт СГУ , ДьТХГА уонна атын µрдµкµ µірэх кыґалара сайдар программалара тіґі кыалларынан ійінµі диэн биґиги эрэнэбит . Национальнай барыллар тустарынан кылгастык ахтыам . Јрі тутуллар национальнай барыллар олоххо киллэриллэр хайыы - µйэ бастакы сµґµіх кэмнэригэр балачча социальнай - экономическай кідьµµстээхтэрэ билиннэ . " Доруобуйа " барыл дьаґаллара доруобуйа харыстабылын сытыытык турар кэккэ кыґал ± аларын быґаардылар : - республика хас тірдµс бырааґа бэйэтин идэтин таґымын µрдэттэ ( 4300 - тэн 1100 - ґэ ) ; - учаастактаа ± ы быраастар хамнастара ортотунан 16 тыґ . солкуобайынан µрдээтэ , учаастактаа ± ы медсиэстэрэлэр киэннэрэ - 8 тыґ . солкуобайынан ; - оройуоннаа ± ы балыыґалар суґал медицинскэй кімілірµн салааларын саІа массыыналарынан хааччыйыы суґал кімі кэлэрин кэтэґии болдьо ± ун 23 мµнµµтэттэн 17 мµнµµтэ ± э диэри кылгатта , ол иґигэр уулусса ± а оґоллонуу тµгэнигэр - куоракка 15 мµнµµтэттэн 8 мµнµµтэ ± э диэри уонна тыа сиригэр 20 мµнµµтэттэн 7 мµнµµтэ ± э диэри ; - хат буолууну эрдэттэн учуокка туруоруу кірдірµµтэ 5 , 8 % , хат дьахталлары пренатальнай скриннинг ( УЗИ ) кімітµнэн хабыы 25 , 7 % , хат дьахталлары дьиэлэригэр кэтээн кірµµ 17 , 6 % µрдээтэ . " Россия гражданнарыгар - сібµгэр сыаналаах уонна толору хааччыллыылаах олорор дьиэни " диэн барылы олоххо киллэрии республика олохтоохторун сібµгэр сыаналаах олорор дьиэнэн хааччыйыыга биллэр - кістір кылааты киллэрэр : - 2006 сыллаахха 276 эдэр ыал олорор усулуобуйатын тупсарбыта , бюджет эйгэтин µлэґиттэригэр анаан 366 квартира µлэ ± э киллэриллибитэ ; - гражданнар ылбыт ипотечнай кредиттэрин ахсаана 2005 сыл кірдірµµтµнээ ± эр 3 , 1 тігµл элбээтэ ; - 2006 сыллаахха Уґук Хоту дойду оройуоннарыттан кіґін барбыт 286 ыалтан инбэлииттээх 64 ыал олорор усулуобуйатын тупсарбыта ; - тулаайах уонна тіріппµттэрэ бырахпыт о ± олору олорор дьиэнэн хааччыйыыга 10 , 0 міл . солкуобай ананна . " АПК - ны сайыннарыы " диэн барылы олоххо киллэрии транспорт ис тутула µчµгэйдик сайдыбата ± ынан уонна Хоту дойду усулуобуйатыгар сµіґµ иитиитэ уонна сири кытта µлэ улахан ороскуоттаа ± ынан , тыа хаґаайыстыбатын производствотын сайыннарыы кµчµмэ ± эйдэрдээх . Улахан µлэ ыытыллан бастакы тµмµктэр бааллар : - 2006 сыллаахха 1000 тібі племенной ынах сµіґµ , 850 тібі племенной сылгы иитиллэн туруоруллубута ; - 17 хаґаайыстыба сµіґµ иитэр комплексын ( фермалары ) тутууга уонна чілµгэр тµґэриигэ кредитнэй дуогабарга илии баттаатылар ; - 2007 сыллаахха сµіґµ иитэр комплексын ( фермалары ) тутууга 646 , 75 міл . солкуобай суумалаах 24 барыл бигэргэтилиннэ ; - тыа сиригэр эдэр специалистарга анаан 115 чааґынай олорор дьиэ ( 9 , 1 тыґ . кв . м ) тутулунна . " Ґірэх " барыл ордук кідьµµстээх буолуохтаах бідіІ барылынан биллэр . Ордук кідьµµстээх уонна ситиґиилээх µірэх практикалара ійібµлµ ыллылар диэн эрэллээхтик этиэххэ сіп : - республика 493 уопсай µірэх оскуолалара киэІ балаґалаах Интернеккэ холбоннулар , сыл бµтэґигэр оскуолалар бµтµннµµ холбонуохтара ; - µірэх тэрилтэлэрин материальнай - техническэй хааччыйыы биллэрдик тубуста : 2006 сыллаахха оскуолаларга анаан 93 автобус атыылаґыллыбыта , бу сыл былаана - 89 автобус ; оскуолаларга физика , химия , биология , география 184 аныгы комплега , ону тэІэ Интернеккэ холбонор интерактивнай аппаратнай - программнай комплекстар туруорулуннулар ; - Саха Республикатын Президенин В . А . Штыров ыйаа ± ынан уопсай µірэх тэрилтэлэригэр µірэнээччилэргэ 20 - лии тыґ . солкуобай стипендия олохтонно . Барылы олоххо киллэрии икки сылыгар 28 міл . солкуобай уопсай суумалаах СР Президенин 1400 стипендията туттарылынна . Ґірэ ± и саІатытыы кэлим барылын олоххо киллэриини µбµнэн ійііґµн чэрчитинэн федеральнай бюджеттан 2007 сылга 215 міл . 173 тыґ . солк . ананна , СР государственнай бюджетыгар 2007 сылга 303 міл . 819 тыґ . солк . кірµлµннэ . Саха Республикатын µірэ ± ин саІатытыы Кэлим барылын бары хайысхатынан µлэ ыытыллар . Ґірэх тэрилтэлэрин ілµµтµн элбэтэргэ бары аныгы ирдэбиллэргэ уонна халыыптарга сіп тµбэґэр ханнык тэрийэр дьаґаллары ылыммыппыт , саІа оскуола аныгы тутуулаах дьиэлэрин тіґінµ µлэ ± э киллэрбиппит , биллэн турар , улахан суолталаах , ол эрээри ресурсалары туґаныы кідьµµґµн µрдэтии боппуруостара итинтэн итэ ± эґэ суох суолталаахтар . Уопсай орто µірэх тэрилтэлэрин ордук табыгастаах оІорууга дьаґаллар Былааннара уонна социальнай эйгэ ± э ресурсалары салайыы кідьµµґµн µрдэтэргэ Программа ылылынна , бу µірэх тэрилтэлэрин ситимэ сµґµі ± µн булуутугар кімілііх буолуо . Маннык докумуоннары бары муниципальнай µірэх тэрилтэлэрэ ылыныахтаахтар . Сорох µірэх тэрилтэлэрэ , холобур , а ± ыйах µірэнээччилээх орто оскуолалар араас объективнай уонна субъективнай тірµіттэринэн µрдµк хаачыстыбалаах µірэ ± и уонна иитиини биэрэр кыахтара суох буолла ± ына , бэйэлэрин µлэлэрин тµмµгµн ырытан кірµіхтээхтэр . Ґірэх тэрилтэлэрин µлэлэрэ тіґі кідьµµстээ ± ин сыаналыырга билигин хас да ± аны кірдірµµ туґаныллар . Соро ± ун кэлин ахтыам . Оскуолалар учууталларыгар , директордарыгар этэн тураммын , билигин киґи барыта µірэниэхтээ ± ин туґунан буолбакка , чуолаан хаачыстыбалаах µірэтиинэн хааччыллыахтаа ± ын туґунан боппуруос турарын санатыахпын ба ± арабын . Манан сибээстээн , холобур , Правительство уонна муниципальнай µірэх тэрилтэлэрэ тус сыаллаах миэстэ ± э ыытар орто билиилээх µірэнээччилэрин СГУ аны ылымыан сіп . Тіріппµт хаачыстыбалаах µірэтии оруолун ійдіін эрэр . Онон тіріппµттэр сіптііх усулуобуйаны туруорсаллара , ол иґигэр бары предметтэргэ специалистарынан хааччыйыыны ирдииллэрэ сіптііх . Республика сирэ - уота уратылаа ± ын учуоттаан , бэлиэтэммит дьаґаллары µс сыл иґигэр сµґµіх кэмнэринэн киллэрэр туґунан быґаарыы ылылынна . Бу µлэ тілібµрµн уонна нуормаламмыт µбµлээґин тиґигэр уларытыылары киллэриигэ сыґыаннаах . Правительство оскуола бары кірµІнэригэр уонна тииптэригэр , нэґилиэнньэ тіґі элбэ ± иттэн уонна нэґилиэк суола тіґі куґа ± аныттан кірін , нормативтары ырытан оІордо . Ґірэх ситимнэрин салайыы кідьµµґµн µрдэтэргэ экономическай кі ± µлээґини олохтооґун сµрµн сыалы - соругу ситиґиигэ - хаачыстыбалаах µірэ ± и ылыыны µрдэтиигэ - ресурсалар тµмµллэллэрэ саарба ± а суох . Ытыктабыллаах коллегалар , быйыл биґиги республика µс биллиилээх педагогун µбµлµійдэрин бэлиэтиибит - ССРС народнай учуутала Михаил Андреевич Алексеев , норуот µірэ ± ириитин Бµлµµтээ ± и музейын тірµттээбит Геннадий Семенович Донской 90 сылларын , норуот педагогикатын Ороґутаа ± ы музейын тірµттээбит , академик Константин Спиридонович Чиряев 80 сылын . Учууталлар аатырбыт µгэстэри билигин да салгыы сылдьаллар . Бу педагогическай коллектив инновацияны ылыммытын уонна кіхтііх буолуутун кірдірµµтэ буолбатах дуо ? Оттон былырыын гимназия µірэх инновационнай программаларын олоххо киллэрэр уопсай µірэх тэрилтэлэрин конкурсун лауреатынан буолбута . Биллэрин курдук , µрдµк санаанан кынаттаммыт педагогтар уонна µлэґиттэр тіґінін элбэхтэр да , инновациялар соччонон ордук тµмµктээх уонна кідьµµстээх буолуохтара . Кэлин уон сылларга µірэ ± и сайыннарыы сµрµн тµмµгµнэн о ± о уонна ыччат хаачыстыбалаах µірэ ± и ылыытыгар Конституциянан мэктиэлэммит бырааптарын хааччыйыы буолар , бу сокуон суолталаах бµтµн правовой базанан хааччыллар . Республика общественноґын міккµґµллµбэт ситиґиитинэн республикабыт хас биирдии эдэр гражданиныгар республика Конституциятыгар уонна 1995 сыллаа ± ы " Ґірэх туґунан " Сокуонугар бигэргэтиллибит булгуччу уопсай орто µірэхтэниитин оннунан хаалларыы буолар . Быйыл Российскай Федерация Государственнай Думата " Ґірэх туґунан " СокуоІІа булгуччу 11 сыл µірэнэр туґунан кіннірµµ киллэрдэ . Сµбэ мунньах ытыктабыллаах кыттааччылара ! Ґірэх µлэґиттэрин атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньахтарыгар µгэс курдук µірэх дьылын тµмµгэ таґаарыллар , инники тосхоллор быґаарыллаллар . Быйылгы атырдьах ыйынаа ± ы педсовет " Ґірэх хаачыстыбалаах уонна тµмµктээх буолуута " диэн конференцияттан са ± аламмыта µірµµлээх . БилиІІи педагогическай наука ± а µірэх хаачыстыбатын билэргэ балачча элбэх быґаарыылар бааллар . Ґірэ ± и сайыннарыы кэскиллээх соруктарын ырытан оІоруу уонна олоххо киллэрии бытаан курдук кістір , то ± о диэтэххэ , µірэх хаачыстыбата диэн ійдібµл , тіґі да киґи барыта судургутук ійдіібµтµн иґин , ханнык да ійдібµллээ ± эр уустук . Араас научнай оскуолалар сібµлэґэр уонна сібµлэспэт быґаарыылара сµµґµнэн аа ± ыллар . Ґірэх тµмµктэрин кыара ± астык кірµіххэ сіп - µірэнээччилэр µірэххэ ситиґиилэрин курдук уонна балачча киэІник - ба ± арыллар , олоххо киллэриллэр уонна ситиґиллэр тµмµктэр курдук . Бэ ± эґээ биґиги µірэх сайдыытын кірдірµµлэрин рейтинин туґунан элбэхтэ кэпсэппиппит . Конференция сорох кыттыылаахтара µірэх хаачыстыбатын кірдірµµлэринэн Российскай Федерация субъектарын рейтиннэрин экспериментальнай аа ± ан кірµµ тµмµктэрин а ± албыттара . Ону 2005 сыллаахха Росстат уонна Российскай Федерация Ґірэ ± ин уонна наукатын министерствотын дааннайынан Экономика µрдµкµ оскуолатын специалистара оІорбуттара . Саха Республиката µірэ ± ин эйгэтин ис тутулунан дойдуга 85 - с миэстэлээх , оттон µірэ ± и ылыытынан 69 - с миэстэлээх , уопсай µірэх туругунан 65 - с миэстэлээх , оскуола ± а киириэн иннинээ ± и тэрилтэ туругунан 86 - с миэстэлээх , о . д . а . Кырдьык , µірэх кииннэрэ бу іІінін туґаныан ба ± алаах дьон олорор сирдэриттэн тэйиччи баалларын , µірэх тэрилтэлэрин µгµс дьиэлэрэ сата ± айдарын биґиги ійдµµбµт . Бу µірэх эйгэтин ситэ сайдыбатах ис тутулун республика айыл ± ата уонна географията уратылардаа ± ын , ону тэІэ µірэх материальнай - техническэй базата эргэрбитин кытта сибээстээх объективнай кірдірµµлэр . Ол иґин тутуохха , тутуохха уонна іссі тігµл тутуохха наада , билиІІи ирдэбилгэ эппиэттиир усулуобуйаны тэрийиэххэ . Бу кірдірµµлэр статистика дааннайыгар оло ± ураллар , Российскай Федерация Ґірэ ± ин уонна наукатын министерствота оскуолалары уонна оскуола иннинээ ± и тэрилтэлэри тутуу кэккэ сыллар усталарыгар федеральнай бюжеттан ситэ µбµлэммэтигэр РФ МЭРТ , РФ Правительствотын бол ± омтолорун , ба ± ар , тардыа диэ ± и ба ± арыллар . Ґірэх тэрилтэлэрин тутуу балаґыанньатын тосту уларытарга федеральнай бюджеттан ананар µп олус а ± ыйах . Бу µрдµнэн республика нэґилиэнньэ µірэхтэниитин таґымыгар 39 - с миэстэлээх , µірэх хаачыстыбатыгар 38 - с миэстэлээх , региональнай µірэх политикатын таґымыгар 17 - с миэстэлээх . Оскуолалар уонна оскуола иннинээ ± и тэрилтэлэр педагогтарын , коллективтарын µлэлэрин бу манан сыаналаан кірдіххі , баар материальнай - техническэй усулуобуйаттан тутулуга суох , кинилэр µлэлэрэ µрдµк тµмµктээх диэн этиэххэ сіп уонна итинник этэр наада да ± аны . Ким эмэ дааннайын туґанар хас биирдии киґи сыана быґарыгар объективнай буолуон олус ба ± арабын . Ґірэх хаачыстыбатын сыаналааґын сµрµн критерийинэн биир уопсай санаанан сыаналааґын буолар дии саныыбын . Ол экспериментальнай методика автордара сыаналааґын тірµттэригэр кітµмэх со ± устук сыґыаннаспыттар . Российскай Федерация Ґірэ ± ин уонна наукатын министерствотын специалистара тµґэриллибит методика ± а этиилэри уонна бэлиэтээґиннэри тµмпµттэрин билэбин . Саха Республикатын Ґірэ ± ин министерствота бэйэтин этиилэрин эмиэ киллэрбит буолуохтаах дии саныыбын . Уопсайынан эттэххэ , маннык рейтинговай сыанабыл олус туґалаах уонна наадалаах . Ол эрээри , сыаналааґын объективнай буолуохтаах . Ґірэх сайдыытын кірдірµµлэринэн Российскай Федерация субъектарын рейтинин бэчээттээбит , " Вестник образования " сурунаал кылаабынай редакторын солбуйааччы Исаак Иосифович эґиил хатыламматын туґугар , маннык ымпыктарга - чымпыктарга бол ± омтотун ууруохтаах . Ол курдук , µірэх хаачыстыбатын сыаналааґыІІа маннык кірдірµµлэр эрэ учуоттаммыттар : оскуола иннинээ ± и µірэх тэрилтэтигэр сылдьыы коэффициена ; омук тылын µірэппэт 5 - 11 кылаас µірэнээччилэрин ілµµ ыйааґыннара ; µірэх туґунан аттестаты ылбатах выпускниктар ілµµ ыйааґыннара ; нуучча тылыгар уонна математика ± а ЕГЭ - нэн 4 уонна 5 бааллаах сыана ылбыт µірэнээччилэр ілµµ ыйааґыннара ; уопсай µірэх оскуолатыттан уурайбыт о ± олор ілµµ ыйааґыннара . Бу кірдірµµлэр µірэх хаачыстыбатын тіґі толору уонна тиґигин быспакка сырдаталлара , дьэ , туґа туспа . ЕГЭ быґыытынан , Башкортостан уопсай µірэ ± ин оскуолаларын выпускниктарын 82 , 7 % , Москва выпускниктарын 72 % экзаменнарын хаачыстыбалаахтык туттарбыттар . Ол эрээри , БашкортостаІІа математика экзамена эрэ ( ол да ± аны талан ылыынан ) учуоттаммыт , эдэр москвичтар нуучча тылын эрэ талан туттарбыттар . Биллэн турар , маннык тµбэлтэ ± э тµмµктэр букатын араас буолуохтара . Саха сиригэр 2006 сыллаахха 15555 выпускниктан нуучча тылын 14391 - рэ , а . э . 93 % туттарбыта . Маныаха 41 % " 4 " уонна " 5 " сыана ± а туттарбыта . Математика ± а " 4 " уонна " 5 " сыананы 60 , 4 % туттарбыттар . Экспертэр математика дааннайдарын эрэ ылаллара буоллар , республика рейтинэ балачча µрдµк буолуо этэ . Россия орто кірдірµµтµн уонна Саха сирин дааннайын тэІнээн кірµі ± µІ . Уопсай µірэх программатын олоххо киллэрэр тэрилтэлэртэн уурайбыт уонна салгыы µірэммэт о ± олор ілµµ ыйааґыннара , республика µрдµнэн µірэнээччилэр уопсай ахсааннарынан Россия орто таґымыгар тиийэр уонна 1 - 4 кылаастарга 0 , 02 % тэІнэґэр , 5 - 9 кылаастарга - 0 , 08 % . Дойду µрдµнэн буоларын курдук , сыл ахсын орто оскуолалар выпускниктарын 99 , 8 % µірэх туґунан аттестат ылаллар . Оскуола иннинээ ± и µірэх кірдірµµлэрэ намыґах : дойду µрдµнэн оскуола иннинээ ± и µірэх тэрилтэлэригэр сылдьыы коэффициена 63 , 7 % , республика ± а - 52 , 9 % . Республика оскуолаларын 5 - 11 кылааґын µірэнээччилэрин 3 , 54 % 2004 сыллаахха омук тылын µірэппэтэ ± э . Россия ± а бу кірдірµµ 1 , 33 % тэІ . Профессиональнай µірэх тэрилтэлэрин выпускниктарын µлэнэн хааччыйыыга республика кірдірµµтэ быдан µчµгэй : Саха сиригэр µрдµк µірэх кыґатын выпускниктарын 1 , 5 % эрэ µлэнэн хааччыллыбатах , орто профессиональнай µірэх тэрилтэлэрин выпускниктарын 5 , 58 % , начальнай профессиональнай µірэх тэрилтэлэрин выпускниктарын 11 , 44 % . Россия ± а бу кірдірµµ туґааннаа ± ынан 6 , 8 % , 9 , 6 % уонна 9 , 86 % . Биллэн турар , кірдірµµлэри тµмµµ - улахан µлэ . Ґірэх тэрилтэлэрин , оройуоннаа ± ы управлениелар ытыктабыллаах салайааччылара эмиэ бу сыаналааґын , тµмµµ процедуратын ійдµіх тустааххыт , эґиги тэрилтэ ± ит кірдірµµтµн атын тэрилтэ кірдірµµтµн кытта тэІнээн кірµіхтээххит . Омук тылын учуутала суо ± а эбэтэр тэрилтэ о ± олору сырытыннарыы былаанын толорбот буолуута рейтиІІэ хайдах курдук сабыдыаллыырын кірі ± µт буолбат дуо ? Сылдьыы коэффициена 52 , 9 бырыґыан диэн тугу кэпсиирий ? О ± о саадын быґа ± аґа эрэ µлэлээбит дуо ? Оччо ± уна сэбиэдиссэй хамнаґын 2 тігµл сарбыйар туґунан боппуруос туруо дуо ? Уопсайынан , бµтµн µлэ сорох уопсай ірµттэрэ биґиэхэ барыбытыгар ійдінµллэр буолуохтаах . Правительство эргэрбит дьиэлэри кітµрэр , саІа объектары туттарар , капитальнй ірімµіІІэ , µірэх процеґын µірэтэр - кірдірір пособиенан , тэрилинэн уо . д . а . тэІнээн хааччыйарга , µірэнээччилэри таґыыга , доруобуйаны араІаччылыыр эйгэни тэрийиигэ уо . д . а . µп аныыр . Тэрийээччилэр - муниципальнай тэриллиилэр баґылыктара , министерстволар , ведомстволар µірэнээччилэр ахсааннарын уонна туттуллар µірэх программаларын учуоттаан туран , штатнай расписаниелары ордук табыгастаах оІорууга , кыра кідьµµстээх µірэх тэрилтэлэрин уларытыыга µлэни ыытыахтаахтар . Салаа иґигэр уларыта тутуу барыахтаах : кылаас толору сµµмэрдэниэхтээх , хас биирдии µірэх предметигэр специалист - учуутал баар буолуохтаах , учуутал уонна µірэнээччи но ± орууската сібµгэр буолуохтаах уо . д . а . Маны бары билэ ± ит . Ытыктабыллаах коллегалар ! Саха Республикатын Президенин В . А . Штыров соруда ± ынан Кэнэ ± эски кілµінэ фондата оскуола кідьµµстээх тиґигин тэрийиигэ 10 міл . солкуобайтан кырата суох грант туттарыылаах конкурс биллэриэ . Ґірэх тиґигин уларыта тутууга 12 ньыма бэриллиэ . Холобур : 1 . Оскуола ресурсалаах уопсай тиґик киининэн буолуохтаах , ірібµлэ уонна каникула суох µлэлиэхтээх итиэннэ барыларыгар - µірэнээччилэргэ эрэ буолбакка , тіріппµттэргэ , эбээлэргэ , эґээлэргэ , специалистарга кытта - тіґі ба ± арар саастаах дьоІІо : о ± о саадыгар сылдьааччылартан а ± ам саастаахтарга тиийэ іІі оІоруохтаах . 2 . Оскуола киэІник толкуйдуур уонна кэнэ ± эски олох туґугар долгуйар дьону , республика уонна дойду эрэ буолбакка , Сир планетатын дьиІнээх гражданнарын иитэр µірэх программатынан буолуохтаах . 3 . Оскуола µірэнээччи , атыннык эттэххэ , " клиент " ситиґиилэнэрин мэктиэлиэх тустаах . 4 . Учууталлар µірэтиигэ уонна информацияны иІэриигэ бэйэ дойдутун уонна аан дойду саамай бастыІ методикаларын туґаныахтаахтар . 5 . Учууталлар µірэнээччилэрин ійдірµгэр - санааларыгар уонна µірэтии бары истиилигэр ньыматыйыах тустаахтар . 6 . Оскуола саамай кылаабынайга - учууталларга , кэнэ ± эски учууталларга µп - харчы кірµіхтээх . 7 . Киґи барыта учуутал да , µірэнээччи да буолуохтаах . 8 . Оскуола тµірт чаастаах µірэх программатын оІоруохтаах : программа ханнык ба ± арар темата µірэнээччи личность быґыытынан µµнµµтµн , олох µірµйэхтэрин баґылааґыны уонна хайдах µірэнэргэ , толкуйдуурга , бэйэ ± э эрэллээх буолууну иитэргэ µірэтиини кытта сибээстээх буолуохтаах . 9 . Оскуола ± а сыаналар , критерийдэр тиґиктэрэ уларыйыахтаах . 10 . Оскуола ± а аныгы информационнай технологиялар киэІник туґаныллыахтаахтар . 11 . Общество µірэх ресурсатын быґыытынан туґаныллыахтаах . 12 . Киґиэхэ барытыгар талар быраап бэриллиэхтээх . Педагогическай коллективтары бу конкурска кіхтііхтµк кыттаргытыгар ыІырабын . Сµбэ - мунньах ытыктабыллаах кыттыылаахтара ! Кэлэн иґэр саІа µірэх дьыла биґиэхэ саІа эрэли µіскэтэр , µірэ ± и саІардыыга биґиги иннибитигэр саІа киэІ далааґыннаах соруктар тураллар . Кэскилбитигэр , о ± олорбутугар уонна бэйэбитигэр эрэниэ ± иІ , оччо ± уна хайыы - µйэ бµгµн ба ± а санаабыт µгµґэ туолуо ! Эґиэхэ ситиґиилэри ба ± арабын ! Ханнык баҕарар саха нэһилиэгэр бэлиитикэни да , олоҕу - дьаһаҕы да анаарар сээркээн сэһэннэр баар буолаллар . Бу дьон үксүгэр кимтэн да куттамматтар . Санааларын аһаҕастык этэллэр . Арай истэр дьонноро аҕыйах - дьиэлээхтэр уонна сороҕор мунньахха кэлбит биир дойдулаахтара . Арыт бырабыыталыстыба отчуоттарыгар , эбэтэр төлөппүөн нөҥүө быһа эфиирга тахсан бары санаабытын дуоһуталлар , чунуобунньуктары мух - мах ыыталлар . Арай бу дьону интэриниккэ таһаара буоллар хайдах буолуо этэй ? Соторутааҕыта « У Виктора » маҕаһыын таһыгар гранатаны бырахтылар диэн айдаара сылдьыбыттара . Интернет - форумнарга тута Козийы уорбалыыр дьон көстүбүттэрэ . Кырдьык - хордьук хаайыыга сытан да иэстэһиэн сөбө буолуо . Ол гынан баран суут уурааҕар тиийбэккэ , Козий харан өлөн хаалла . Дойдуга 60 - с , 70 - с сылларга СПТУ - лар , ПТУ - лар киэІник тар ± анан , ахсааннара улаатан , сириэдийэн - силигилээн а ± ай олорбуттара . Ордук тыа сиригэр , СПТУ - лаах біґµілэк атыттардаа ± ар быдан сайдыылаах , кыахтаах ахсааныгар киирэрэ , республика ± а биллэрэ - кістірі . Маннык біґµілэктэргэ тутуу да бэркэ барара , техника элбэ ± э , эдэр ыччат сібµлээн олохсуйара . Республика рабочай кадрдарга наадыйара . МэІэ - ХаІаласка ТіІµлµ , Амма ± а Алтан , Чурапчыга Одьулуун , Ньурба ± а Маар , НамІа Граф Биэрэгин , Уус - АлдаІІа Суотту , о . д . а . СПТУ - лара аатыраллара - сура ± ыраллара . Онтон уларыта тутуу са ± аланан , рынокка киирэммит , сопхуостар , хаґаайыстыбалар эстэннэр , ыарахан , бутуур кэмнэргэ олохпут уустугуран , µлэ - хамнас уопсайынан сатарыйан , орто µірэх кыґалара умнууга хаалбыттара . Рабочай идэлэр престиґэ суох аатырбыттара , ыччат , ба ± арардыын - ба ± арбаттыын µрдµк µірэххэ тардыспыта . Ол эрээри , бу орто анал µірэх кыґаларын атарахсытымыа ± ыІ , маннык µчµгэй базаны , техниканы ыґымыа ± ыІ диэн , а ± ыйах да буоллаллар , этэр - тыынар , редакция ± а суруйар дьоннор баалларын ійдµµбµн . Дьэ онтон , бу билигин , 2020 сылга диэри Саха Республикатын оІорон таґаарар кµµстэрин , энергетикатын уонна транспорын кэлимник сайыннарар сыаллаах МэІэ бырайыактар ылыллыбыттарынан , дойду , республика µрдµк квалификациялаах рабочай кадрдарга ордук наадыйар буолбутунан , кэнники кэмІэ СПТУ - ларга , ПТУ - ларга бол ± омто эмиэ улаатта , µп - харчы да кірµлµннэ . Экономическай наука доктора Александр Пахомов салайааччылаах СР Наука ± а уонна профессиональнай µірэхтээґиІІэ министерствота республика СПТУ - ларын , ПТУ - ларын материальнай - техническэй баазаларын бі ± іргітµµгэ , µірэхтээґини саІардыыга былааннаах кэлим µлэни ыытар , кадрдары бэлэмнээґиІІэ улахан бол ± омтотун уурар . Салгыы » Мин бэйэм 1994 сылтан « Ленагазка » кылаабынай инженердээбитим . « Якутгазпромҥа » эмиэ үлэлээбитим . Билигин ньиэп уонна гаас бырамыысыланнаһыгар эспиэр быһыытынан үлэлиибин . Онон бу боппуруоска билэбин диирбин анаан суруйдум . А ± а дойду Улуу сэриитин фроннарыгар Саха сириттэн 62 тыґыынча буойун сэриилэспитэ . Кинилэртэн 2300 - тэн тахса киґи бойобуой на ± араадаларынан бэлиэтэммитэ , 24 киґиэхэ Сэбиэскэй Сойуус Геройун , биир киґиэхэ Россия Геройун µрдµк аата иІэриллибитэ , 5 киґи Албан аат уордьан толору кавалерынан буолбуттара . Сэрии бары фроннарыгар саха снайпердарын Федор Охлопков , Иван Кульбертинов , Егор Петров , Алексей Миронов , Степан Ковров , Дмитрий Гуляев , Прокопий Габышев , о . д . а . албан ааттара киэІник сура ± ырбыта . үн - дьыл үіскүүр уустуктары быґаарыыга саІаттан саІа тэрээґиннэри , дьаґаллары ирдиир . Ол курдук , былаас бары салааларын уонна таґымнарын икки ардыларыгар сыґыаннаґыы толкуйдаммыт , сааґыламмыт ситимэ суох буоллаҕына , іріспүүбүлүкэ стратегическай сайдыытын түстүүр соруктары толорор кыах суох . Чэпчэкитэ суох эрээри , быґаарыылаах кэрчик кэми ааґан баран толкуйдаан кірдіхпүтүнэ , Саха Јріспүүбүлүкэтигэр үүнэргэ - сайдарга аналлаах барыта баар . Аан дойду уонна бүтүн Арассыыйа ырыынактарыгар киирсэр кыахтаах саІа салаалар үлэлээтилэр . Социальнай іттүнэн туруктаахпыт , ону таґынан сайдар балаґыанньа баар - нэґилиэнньэбит айылҕатын быґыытынан эбиллэр , эрчимнээх эдэр үлэґит дьон араІата баар , дьон - сэргэ үірэҕин таґыма үрдүк . - - И . А . Сивцевалыын Чымнаайы оскуолатыгар У ? уйаан научнай салайааччыларынан хас да сыл µлэлээтибит . Чымнаайы оскуолата мин µ ? рэммит оскуолам . Бэйэтэ сµрдээх µгµс µлэни µлэлээбит , элбэх са ? аны киллэрбит оскуола . Мин µ ? рэнэр сылларбыт олус µлэ ? ит , холку , киэ ? , мындыр ки ? и Н . Р . Малышев директор этэ . Оскуола µлэтэ µчµгэй буолан а ? а ± ас уруоктары , семинардары ыыталлар этэ . Национальнай концепцияны ? й ? ? н олус элбэх µлэни ыыппыт , µгµс сыл µлэлээбит опыттаах , µтµ ? лээх учууталлар , µ ? рэ ± ирии туйгуннара , мындыр у ? уйааччылар µлэлиир оскуолалара . Маннык оскуола ± а µлэлиир сµрдээх эппиэтинэстээх буолла ± а дии . Билигин оскуола директорынан Олег Иннокентьевич Арылахов µлэлии сылдьар . Бу бэйэтэ ма ? ы хаамтарбат эрэ уус , мындыр маастар , сµрдээх µлэ ? ит , дьонун - сэргэтин ортотугар улахан авторитеттаах , холку , µтµ ? майгылаах ки ? и . Оскуола У ? уйаан оскуола диэн бырайыак ылынан µлэлии сылдьара . У ? уйаан диэн этнопедагогика ± а сы ? ыаннаах тыл , онон оскуола этнопедагогическай хайысхалаах , µлэтин ол и ? инэн ыытар . Ахсынньы 9 кµнµгэр СР Президенэ Егор Борисов " Азия о ± олоро " норуоттар икки ардыларынаа ± ы V спортивнай оонньууларга уонна " Россия - спортивнай держава " норуоттар икки ардыларынаа ± ы IV форумІа бэлэмнэнии чэрчитинэн объектары тутуу уонна Дьокуускай куораты тупса ± ай оІоруу боппуруостарынан сµбэ мунньа ± ы ыытта . Мунньахха СР Правительствотын чилиэннэрэ , Дьокуускай куорат дьаґалтатын бэрэстэбиитэллэрэ , тутуу салаатын предприятиеларын уонна тэрилтэлэрин салайааччылара кыттыыны ыллылар . Бастакы вице - премьер Алексей Стручков биллэрбитинэн , 2012 с . дьаґалларыгар анаммыт тутуу µлэтин µбµлээґин уопсай суумата 15 млрд солк . кэриІэ буолуо . Онно спорт объектарын , уопсай дьиэлэри , аэропорт пассажирскай терминалын тутуу , ону тэІэ хаарбах дьиэлэри кітµрµµ , дьону кіґірµµ , уулуссалары уларыта тутуу , киин куораты тупса ± ай оІоруу µлэлэрэ киирэллэр . Бµгµн сорох хайысхалары µбµлээґиІІэ уустуктар бааллар . Ол курдук , холобур , Õîòóãóëóó - Èëè ² ² è ôåäåðàëüíàé óíèâåðñèòåò 941 миэстэлээх уопсай дьиэтин корпуґун тутууну µбµлээґин быґаарылла илик . Ол эрээри , былааннаммыт µлэ баґыйар іттµгэр µп кірµллµбµт , ол иґигэр бюджет таґынаа ± ы . Онуоха республика сиригэр - уотугар µлэлиир бідіІ предприятиелар кіхтііхтµк кіміліґіллір , чуолаан , " Сургуннефтегаз " ААО уонна " АЛРОСА " АК . 600 міл . солк . сыаналаах 50 м бассейн итиэннэ " Модун " спорт комплексын иккис уочаратын бырайыактара бэлэмнэммиттэр , сыл бµтµір диэри государственнай экспертиза ± а ыытыллыахтара . Итини тэІэ билигин куорат культура уонна сынньалаІ паркатын оройуонугар тутуллуохтаах футбол манеґын бырайыагын ырытан оІорор µлэ бара турар . Оттон " Юность " стадион чугаґыгар 3000 миэстэлээх сабыылаах спорт комплексын тутуу туґунан этэр буоллахха , бу µлэ быйыл са ± аламмыта , бэдэрээтчитэ ананан , µбэ угуллан , объект былааннаммыт болдьох иґигэр тутулларыгар саарбахтааґын суох . Ити эрээри , 2011 с . кіІµл тустууга Россия чемпионатын Дьокуускай куоракка ыытар туґунан соторутаа ± ыта быґаарыы ылыллыбытынан , чэпчэки конструкцияларынан тутуллубут ( саба ± аланарынан , таІыллар - ыґыллар типтээх ) іссі биир сабыылаах манеґы тутуу боппуруоґун кылгас кэм иґигэр быґаарыахха наада . Тустуу норуоттар икки ардыларынаа ± ы федерациятын ирдэбилинэн ( FILA ) маннык таґымнаах кµрэхтэґиилэр сабыылаах дьиэ ± э µс кібµіргэ тэбис - тэІІэ ыытыллыахтаахтар . Ол эрээри Дьокуускайга ити ирдэбилгэ эппиэттиир объект , билиІІитэ , суох ( 3000 миэстэлээх КСК кэнники µлэ ± э киириэхтээх ) . Билигин 2011 с . чемпионатыгар анаан - минээн тµргэнник тутуллар сабыылаах манеґы тутуу араас варианын µірэтии бара турар . Кэнэ ± эскитин бу объект араас спортивнай уонна культурнай дьаґаллары ыытыыга туґаныллыа , оттон кыґыІІы іттµгэр , республика баґылыга этии киллэрбитинэн , сабыылаах муус аренатын быґыытынан туттуллуо ± а . Онон 2012 с . Дьокуускай куоракка спорт 4 бідіІ объега баар буолуо . Уулусса ситимин уларыта тутуу чэрчитинэн Бµлµµ трагар , Ойуунускай , Лермонтов ( Петровскай уул . са ± алаан Каландаришвили уул . диэри кэрчиккэ ) уулуссаларыгар , Сэргэлээх шоссетыгар , Сэбиэскэй Армия 50 сыла , Дежнев ( Автодорожная - Кулаковскай уул . ) уулуссаларыгар µлэ барыа , ону тэІэ Сайсары кµілµ туоруур муоста тутуллуо . egorborisov . ru сайтан . Испания Виго диэн куоратыгар аан дойду устудьуоннарын ортолоругар тхэквондо диэн спорт кірµІэр чемпионат ыытылынна . Онно биґиги о ± обут Руслан Поисеев 58 киилэ ± э µрµІ кімµс мэтээли ыларга чиэстэммит . Ити туґунан µірµµлээх сонун бу соторутаа ± ыта кэллэ . Санатан эттэххэ , Руслан Арассыыйа сборнай хамаандатыгар ча ± ылхайдык эрчиллэ сылдьар . - Буолуон сіп . Ол эрээри оскуола диэн баар ээ - Щепкин уонна АГИИК үлэлэрин тэІнээбэккин . Артыыстары манна бэлэмниири урут да утарарым , билигин да утарабын . - - Билигин аан дойду үрдүнэн архыыптары барытын сабан кэбистилэр . Холобур , Америкаҕа Сэбиэскэй сойуус , ыраахтааҕылаах Арассыыйа туһунан баай матырыйаалы мунньан таптайан иһэллэр . Аатырбыт Гувер аатынан институкка олох былыргы эбэтэр улахан суолтата суох тэрээһин , кэнсиэр эҥин туһунан эрэ көрдөрүөхтэрин сөп . Атыныгар отой чугаһаппаттар , кыайан көрбөккүн . Биһиэхэ « гласность » саҕана 1987 - 1990 сс . архыыптарбытын барытын аһан кэбиспиттэрэ . Ол эрээри кэлиҥҥи икки сыл устатыгар барытын сабан , кытаатыннаран кэбистилэр . Кумааҕы , көҥүл бөҕөнөн эрэ барбах ыспыраапка эрэ биэрэллэр . ФСБ , ИДьМ - барыта сабылыннылар . Байыаннай архыыптарга концлааҕыртан тыыннаах эргиллэн кэлбит дьон докумуонун барытын чып кистээн , чыыскалаан кэбистилэр . Тоҕо ? Репрессия сылларыгар араас сымыйа докумуоннары бэчээттээбиттэрин сабаары . Иккис өттүнэн , туох да диэбит иһин , судаарыстыбабыт систиэмэтэ уларыйда . Илэ дуо , ама ? ! Былыттаах нуһараҥ күн ортолоото . Саһарбыт сэбирдэх тыал хас үрдэҕин аайы олохтоох миэстэтин , дьэ булан эрэрдии , тэлээрбитинэн инчэҕэй сиргэ кэлэн түһэр . Чэбдик салгын хайа да бэйэлээх улугурбут киһини дьэгдьитэн « ыксаа - ыксаа , эдэр сааһыҥ биирдэ эрэ кэлэн ааһар , ол түгэни мүччү тутума » диирдии , омуннаахтык сайа биэрбэхтиир . Мария Пинигина бирииґигэр чемпионат ыытылынна Ааспыт нэдиэлэ бµтµµтэ " Туймаада " стадиоІІа Сеуллаа ± ы Олимпиада чемпионката , ССРС спордун µтµілээх маастара Мария Пинигина бирииґигэр чэпчэки атлетика ± а республика µрдµнэн биирдиилээн уонна хамаанданан бастыыр иґин чемпионат µрдµк тэрээґиннээхтик ыытылынна . Чемпионакка Россия биллиилээх спортсменнара , ол иґигэр чэпчэки атлетика ± а ССРС биэс тігµллээх чемпиона Сергей Епишин , РСФСР µтµілээх тренерэ Борис Мироманов уонна да атыттар ыалдьыттаатылар . Салгыы » кэргэнниилэр - Тамара Данилова уонна олоҥхоhут , тимир , мас ууhа Петр Егоров ; Оҕо дьоҕурун сайыннарар киин саха фольклоругар салаатын салайааччы , Мииринэй сахаларын оҕолорун норуот үгэстэригэр уhуйар Дария Апросимова ; куорат бары уус - уран тэрээhинигэр кыттар , тэрийэр дьоҕурдаах Зинаида Иванова , Розалия Васильева , Розалия Атасыкова уо . д . а . Дьокуускайбыт иһигэр сэрии , тыыл , үлэ ветераннарыгар ыытыллар биир да дьаһаллартан хаалсыһа иликпит . Улуу кыайыы буолбута 65 - с сылыгар кыттыһан бэйэбит санаабытыгар син элбэҕи оҥорсуһан кэллибит . « Көмүлүөк » кулууппут нэдиэлэ баскыһыанньатыгар түмсэн кэпсэтэбит , былаанныыбыт , үнкүүлүүбүт , ыллыыбыт , кыракый сахалыы оҥоһуктарбытын оҥорсон уоппут атастаһабыт , ким сылгы сиэлинэн оҥоһуктарга , ким оҕуруонан , сабынан , туоһунан уо . д . а . хардары - таары үөрэтиһэбит . Эс , тугуҥ тылай ! Хайдах кэргэҥҥин кытары " кирдээхтик " хоонньоһуоххунуй ? Быстах көссүүлэһии диэн быстах буоллаҕа . Онно туох баҕарар көҥүллэнэр . Кэргэниҥ диэн оҕолоруҥ ийэлэрэ . Бастатан туран . Онтон ойох . Ол уоһунан мин оҕолорбун сыллыа - ууруо дуо ? ! Кэбис . « Строй - сельгазификация » ГУП Дирекцията 1993 сыллаахха тэриллиэ ± иттэн тыа сиригэр газтаа ´ ын µлэлэрин ыытыы дьи ² нээх промышленнай т ³ рµккэ оло ± урар буолбута . Ити кэмтэн ыла бу тэрилтэ Нам улуу ´ угар µлэни бы ´ аччы тэрийэн , µбµлээн ыытта . Ол тµмµгэр улуус £ лµ ³ нэ ха ² ас кытылыгар сытар сэлиэнньэлэрэ газка 100 % холбоннулар . Барыта 311 , 5 биэрэстэ усталаах араас та ´ ымнаах газ утахтара уурулуннулар . Ол и ´ игэр сэлиэнньэлэр икки ардыларыгар 77 , 62 , сэлиэнньэлэр истэригэр 226 , 766 биэрэстэ усталаах ситимнэр тардылыннылар . Ти ´ эх сэлиэнньэ ± э - Тµбэ ± э сарсын µ ³ рµµлээх бы ´ ыыга - майгыга « кµ ³ х т ³ л ³ н » уматыллан ³ р ³ кµµдэпчилэниэ . Ол курдук , Петр Иванов салайааччылаах « Якутгазстрой » ААУо биригээдэлэрэ Майма ± аттан Тµбэ ± э диэри 29 биэрэстэ 600 миэтэрэ у ´ уннаах б ³ ´ µ ³ лэк икки ардынаа ± ы газопроводы ууран тириэртилэр . ¥ лэ ³ сс ³ тµргэтиэ ± ин тохсус биэрэстэ ± э улахан тарыІнаах сири туораа ´ ы ² ² а мэ ´ эйдэр µ ³ скээннэр арыый бытаарыы тахса сылдьыбыта . Онно эбии бырайыак , экспертиза ыытыллан турбаны сир аннынан 3 миэтэрэлээх дириІинэн ыытан ( к ³ нн ³ рµ магистраль 1 , 5 миэтэрэ ± э диэри дири ² ² э ханааба ха ´ ан тµ ´ эриллэр ) , ирбэт то ² ² о тµ ´ эрэн тарыІнаах сири туораттылар . Тµбэ сэлиэнньэтин и ´ игэр Анатолий Федоров салайааччылаах « Намгазстрой » ХЭУо 10 , 3 биэрэстэ усталаах ситимнэри бэрт кылгас кэм и ´ игэр ууран , икки ГРП - ны тутан барытын µлэ ± э киллэрдэ . Сэлиэнньэ ± э 119 ыал баарыттан 41 ыал билигин га ´ ынан ту ´ анар , ³ сс ³ бу кµннэргэ 28 ыал газ ылаары бэлэмнэнэн олорор . Правительство нэ ´ илиэнньэ кыаммат ара ² атын гаґынан хааччыйыы программатыгар с ³ п тµбэ ´ иннэрэн , µлэ манна эмиэ киэ ² ник ыытыллар . « Са ± ах » диэн са ² а Киин хочуолунайдара газка холбонон µлэ ± э киллэрилиннэ . Айаан Слепцов салайааччылаах « Сахастройпоставка » газ учаастагын дьиэтин тутта . - Газтаа ´ ын µлэтин тэрийиигэ намнар атыттарга холобур буолар кыахтаахтар , - диир « Стройсельгазификация » Дирекция кылаабынай инженерэ Егор Сивцев . - Ол курдук , манна олохтоох дьа ´ алталар тэрээ ´ иннээх буоланнар µлэбит итинник тµмµктээх . Намнар бэйэлэрэ Геннадий Балсуков диэн салайааччылаах бырайыактыыр бюролаахтар ( « Намское проектное бюро » ) , газ ситимин тардыыга бэдэрээттэ ´ эн µлэлиир икки тэрилтэлээхтэр . Ол курдук , « Намгазстрой » Нам сэлиэнньэтин уонна хоту , ар ± аа сытар сэлиэнньэлэри барытын гаґынан хааччыйда . « Якутгазстрой » ААУо Нам ² а анаан µлэлиир Александр Саввин салайааччылаах учаастактаах . Манна ³ сс ³ эксплуатациялыыр тэрилтэ баар ( « Сахатранснефтегаз » ААУо УГРС ( уруккута « Ленагаз » диэн этэ ) . Манна начальнигынан бэрт ³ р сылларга Роман Шапошников µлэлээбитэ . Билигин Станислав Луковцев салайар . Олус билиилээх - к ³ рµµлээх уолаттар тµмсэннэр , наадалаах тэрилтэлэр бары Нам улуу ´ угар баар буоланнар уонна бары олус тапсан µлэлээммит улууґу гаґынан хааччыйыы тµргэн тэтимнээхтик ыытылынна дии саныыбын . Онон сарсын Тµбэ ± э µс т ³ гµл ³ р ³ г ³ йд ³ ³ х кµн µµнµ ³ ± э ! Нэ ´ илиэк тэриллибитэ биир µйэ буолбутун , Майма ± а - Булуус хайысханан массыына суола тутуллан тиийбитин уонна £ лµ ³ нэ ха ² ас ³ ттµгэр сытар сэлиэнньэлэр бука бары газтаммыттарын бэлиэтиэхтэрэ ! Николай Крылов 1944 сыллааҕы Кыhыҥҥы Олимпия оонньуулара Италия Кортина д ' Ампеццо куоратыгар буолуохтаах этилэр . Иккис аан дойду сэриититтэн сылтаан буолбатахтара . Чугдаарыкы тойон аллараа уонна орто дойдулар дуолан бухатыырдарын мунньан , түөлбэ түһүлгэ тэрийэр идэлээх эбит . Онно көрбүтүн эрэ ыйыстар кубулҕаттаах абааһы бухатыыра Күөнтэ Хара кэлэн айыы аймахтарыгар алдьархайы оҥорор куттала суоһаабытыгар , Кыыс Ньургун көмүскэһэн , суостаах - суодаллаах охсуһууга киирсэн кыайан эрдэҕинэ , абааһы өттө түмсэ түһэн айыы киһитин өлөрөр - өһөрөр күннэрэ тириир . Онуоха Кыыс Ньургуҥҥа Оҕо Очуостаан бухатыыр көмөлөһө кэлэн , кинилэр көмөлөөн абааһы аймаҕын орто дойдуттан кыйдыыллар . Түмүктээн эттэххэ , бэрэсидьиэн ананар быыһык кэмигэр бэйэбит тиэргэммит иһинээҕи бытархай иирсээннэри , бэрт былдьасыһыыны умнан , кэскилбит туһун санаан , сүрүн интэриэспитин өрө тутарбыт инники кэскилбитигэр улахан быһаарыылаах суолталанарын өйдүүрбүт эбитэ буоллар . Бэрэсидьиэн - өрөспүүбүлүкэ Төрүт Сокуонун мэктиэтэ , хаалыылаах үлэлээх мөлтөх холкуос бэрэссэдээтэлэ буолбатах . " Талааннаах дьоннор баар да буолаллар эбит ! Сірµ диэн сіхтµм , илэ харахпынан кірін итэ ± эйдим " ; " Эґиги ча ± ылхай µлэ ± ит кими ба ± арар µірдэр , сµргэтин кіті ± ір . Саха киґитэ сатаан санаабат сатабыллара диэн мээнэ ± э эппэттэр эбит . ОІоґуктар кэрэлэрин , нарыннарын хомо ± ой тыллаахтар эрэ хоґоонноругар холбуохтарын сіп эбит ! " ; " Киэн туттуу биґиги сµрэхпитигэр са ± ылынна . Биґиэхэ да ± аны эриэккэс да талааннар бааллар эбит , омук да дойдуларыгар Сахабыт искусствотын ча ± ылхай кэрэґиттэрэ буолан дьон - сэргэ махталын ылар дьоннордоох эбиппит ! " ; " Омукпут историята уратытык ойууламмыт , уран тарбахтаахтар дьµґµйµµлэрэ , олоІхобут аартыктара барыта арыллар , бэл ойуун дµІµрµн тыаґа ньиргийэргэ дылы … " . " Удивительный мир прекрасного открывает перед нами выставка . Изделия поражают своим изяществом , безупречным вкусом , высоким мастерством исполнения . В них воплощена поэзия Северного края . Большое спасибо за доставленное удовольствие ! " ; " Ваша выставка воодушевляет и производит огромное впечатление . Так держать ! Очень рады , что наших детей учат такие люди ! " . Сэрэйбиккит курдук , ити араас быыстапкаларга сылдьыбыт дьоннор сэІээриилэрэ . Оттон искусство µлэґиттэрэ маастар µлэлиир ньыматын , ханнык ба ± арар муоґу іІµн - дьµґµнµн аттаран туґанарын , тамайа сиэлэр табалар , туохха да долгуйбат мамоннар , маска чэрэІэлээн тахсыбыт тииІнэр барылара тыыннаах курдук , эттэрэ - сииннэрэ быыппастыбыта барыта бэриллэн чочуллубутун уустаан - ураннаан ырытар эбиттэр . Мин Костя Мамонтовы аан маІнай эмиэ быыстапка кэмигэр кірсµбµтµм . Бµлµµ педагогическай училищетыгар µірэтэр о ± олорун оІоґуктарын кытта бэйэтин µлэлэрин кірдірµµгэ туруорбут этилэр . Оччолорго Новосибирскайга педагогическай университет художественнай - графическай факультетын бµтэрэн кэлэн µлэлии сылдьар этэ . Кини монументальнай µлэлэргэ талаана арылларыгар Бµлµµ сирэ тирэх буолбута . Онно куоракка киирэр - тахсар сирдэргэ дьоґун кістµµлээх мэІэ бэлиэлэри туруортаан µгµс улуустар µтµгµннэрэр буолбуттара . Казактар кэлэн маІнай олохсуйбут бэлиэ сирдэригэр бі ± і - та ± а ійдібµнньµгµ туруорбута . СарсыардааІы саґар ± а ± а сэрии уотун санатар , эбэтэр Кыайыы ірігійµн салютун сарадах уоттарын са ± ар ураты дьоґун монуменнаах Кыайыы болуоссатын оІорбута . Саха омук кэлин билиниллибит µс Герой дьонун бюстарын боруонсаттан кутан туруортаабыта . ССРС народнай депутата , республика культуратын министрэ Андрей Борисовка туруорсан , улуус мунньа ± ын депутаттарыгар тирэ ± ирэн , бэрт уґун кэмІэ эриґэн Художественнай оскуоланы арыттарбыта уонна онно бастакы директорынан µлэлээбитэ . Оччолорго µірэппит о ± олоруттан 10 - тан тахса киґи Россия уонна аан дойдутаа ± ы Художниктар айар союзтарын чилиэннэринэн буоллулар . Надя Харлампьева историческай , Дария Чиркоева филологическай , Лилия Алексеева психологическай наукалар кандидаттара . 300 - чэкэ о ± о орто анал µірэхтээх , 500 - чэкэ µрдµк µірэхтээх специалистар иитилиннилэр . Ити курдук , 20 - чэ сыл айан - тутан , ыччат бі ± інµ бэйэтин идэтигэр уґуйан баран , баардаах баара баппакка Дьокуускайга кіґін кэлбитэ . Онон биґиги дэІ эрэ кірсµґэр буоларбыт . Кылгас истиІ кэпсэтииттэн Константин олох µіґµгэр сылдьарын туґунан билэр этим . Кини киґи биир бириэмэ ± э В . И . Суриков аатынан Красноярскайдаа ± ы художественнай институкка µірэнэ - µірэнэ преподавателлээн , іссі 1995 сыллаахха доцент µрдµк аатын ситиґэн кэлбитэ . Профессор Мамонтов билигин Культура уонна искусство Арктикатаа ± ы институтун фольклор кафедратын иґинэн декоративнай - прикладной искусство хайысхатыгар о ± олору µірэтэр . Манна олохтоох омуктар ыччаттарын сэргэ Красноярскай кыраай Таймыр уокуругуттан долган Дима Чуприн улахан маастар оскуолатыгар анаан - минээн кэлэн µірэнэ сылдьар . 2005 сыллаахха Финляндия Норуоттар икки ардыларынаа ± ы µірэ ± ин киинин директора Ласси Валке ыІырыытынан , кэргэнин Людмила Николаевнаны кытта тиийэннэр , студеннарга уонна преподавателлэргэ саха омук декоративнай - прикладной искусствотын µірэтиигэ 40 чаастаах анал курсу ыыппыттара . Онно студентка Лаура Туоминен Мамонтов айар оскуолатыгар хайаан да µірэнэргэ быґаарынан , кэлэн Арктикатаа ± ы институту ситиґиилээхтик бµтэрэн , дойдутугар тиийэн айымньылаахтык µлэлии сылдьар . Бу саха омук ураты айар оскуолатын уґулуччу сэІээрии , умсугуйуу бэлиэтэ буолар . Россия µтµілээх художнига , Саха Республикатын искусствотын µтµілээх деятелэ Константин Мамонтов хаґан да ситиґиллибитинэн тохтоон хаалбат айыл ± алаах киґи . Мин муосчут эбитим буоллар , туохха да аралдьыйбакка айар µлэбинэн эрэ дьарыктанан кµнµ - тµµнµ билбэккэ умсугуйан олоруом эбитэ буолуо . Суох , Мамонтов ураты киґи . Эппиппит курдук , оскуола арыйан ол иирбэ - таарба хаґаайыстыбатын боппуруостарынан дьарыктанан , сырдатыытын , араас хааччыллыытын тµбµгэр тібітµн оройунан тµґµіхтээх . Эбэтэр институкка саІа салааны , саІа µірэхтээґини тэрийэн сµµрµіхтээх - кітµіхтээх . Бу дьо ± ус суруйууга киґи туґунан µчµгэйи , ситиґиини эрэ батаран киллэрэргэ дьулуґар . Ол курдук , аан дойду аатырбыт куораттарынан тардыллар быыстапкаларга кыттыы , ураты сиэдэрэй оІоґуктар уурулла сытар музейдарын эридьиэстээґин бэрт элбэх миэстэни ылыахтаах . Ол эрээри , олоххо ыраас халлааннаах кµн ірµµ тэмтэйэ тыкпат . Олох диэн ірµµ тыыннаах буолар иґин , киґи буолар иґин , бэйэ иннигэр туруоруммут соругу ситиґэр иґин охсуґуу . Бу дойдуга туох да охсуґуута , туруорсуута , дьирээлэґиитэ суох ситиґиллибэт . Кини Сунтаар Сиэйэтигэр Герой ийэ барахсан Дарья Иннокентьевна ± а 15 - с о ± онон бэбээрэн тиийэн кэлбитэ . Ити сэрии кэннинээ ± и аас - туор олохтоох 1949 сыл этэ . Оччолорго сырыы - айан суох сирдэригэр ас - µіл тириэрдиллэ охсубат буолан аччыктааґын , быстыы - ойдуу сал ± ана турбут кэмэ этэ . Онуоха эбии уолчаан биирин эрэ ааґыыта а ± атын Меркурий Захаровиґы сэрииттэн илдьэ кэлбит сыр ± ан бааґа ситэн сиэбитэ . Дьэ санаан кірµІ ! Со ± отох ийэ барахсан кімµс чыычаахтарын кµн сириттэн матарымаары хайдахтаах курдук міхсііхтіібµтэ буолуой … … Министерство анааґынынан µірэ ± и саІа бµтэрбит эдэр ыалы Ґіґээ Халыма ± а Сайдыы диэн уґук сэлиэнньэ оскуолатыгар ыыппыттарын " Эґиэхэ миэстэ суох " диэн кыккыраччы аккаастаан ыыппыттара . Саатар Людмила Николаевна ± а нуучча тылын чааґына бэрсиІ диэн кірдіґі сатаабыттара да ылымматахтара . Баайдара эрэ кинигэлээх µрµксээктэрин , Костя инструменнардаах дьааґыгын туппутунан тіннін истэхтэринэ , Баата ± айтан 90 биэрэстэлээх Дул ± алаах оскуолатын директора дьиэ - уот биэрэн µлэлэтэр буолбута . Тимир оґо ± у кытта тµµннэри міхсі - міхсі да буоллар , эдэр дьон олохтоох ыччаттары элбэххэ уґуйбуттара . Сааґыгар Дьокуускайга ыытыллыбыт быыстапка ± а элбэх оІоґук улаханнык сэІээриллибитэ , 5 - с кылаас µірэнээччитэ Вася Стручков бириистээх миэстэ ± э тиксибитэ . Элбэх о ± олоох ийэ иитэр ньымалара иІэн сылдьар учуутала о ± олору µірэтэргэ ураты дьо ± урдаа ± а сыыйа биллэн барбыта . Кини оло ± о ірµµ ыччат ортотугар ааґар буолбута : - Арктикатаа ± ы институт арыллан , уон сыл µлэлээн кэлбитэ олус µчµгэй . Культура искусство араас хайысхалара сайдарыгар улахан олугу уурда . Аны прикладной искусство хайысхатынан биґиги сайдыахтаахпыт диэн бигэ эрэллээхпин , ол туґугар ірµµ туруорсабын . Муоґунан оІоґуктарга уґуйар µрдµк µірэ ± и арыйыахха диэн туруорсан фольклор кафедратын иґинэн µірэтэр дисциплинаны арыйдыбыт . Онон кэскилин кірдіххі кафедра да арыллар кыахтанна . Билигин муоґунан киэІник µлэлиир буоллубут , тимиринэн киэргэллэри оІоробут , уґанан эрэбит . ТаІаска айымньылаахтык µлэлиир буоллубут . Ити барыта µс кафедра буолан тахсыахтаах . Оччо ± уна факультет да тахсан кэлиэн сіп . Биґиги сыаналаах , сэдэх таастарбытын тэпсэ сылдьабыт , онно µлэлиир дьону иитиэхтээхпит , онтон маспытын сиэдэрэйдээн , дьэрэкээннээн , онно эбии туойбутун ( керамиканы ) ірі анньан та ± ыстахпытына алта да кафедраланан , промышленнай хайысханы тутуґан тахсан кэлиэхтээхпит . Промышленность тобохторун туґа ± а таґааран валюта оІорор буоларбыт то ± о сатаныа суохтаа ± ый ? Ол иґин кадрдары билигин иитэн таґаарар наада . Итиннэ барытыгар энтузиаст специалистар наадалар . Ону баара , хамнаспыт кыра буолан , биґиэхэ кэлэ сатаабаттар , биирдиилээн сылдьан бизнес тэрилтэлэригэр µлэлиир биллэн турар тус оло ± у оІосторго то ± оостоох кэмІэ олорорбут мэґэйдиир , - диир Учууталлар учууталлара . Сµµрбэччэ сыл устата республикабытыгар художественнай оскуолалар ахсааннара эбиллибэтэ . Дьокуускайга , Покровскайга , Бµлµµгэ эрэ бааллар , атын сирдэргэ дьо ± урдаах о ± олорбутун " Искусство оскуолаларыгар " кыбытан µірэтэ сатыыбыт . Билигин ырыаны - тойугу , музыканы ірі туппут кэмІэ уран тарбахтаах о ± олорбут кµлµктэтэн хааллылар . ДьиІинэн , туох барыта кэлим ситимнээх буолуохтаах . Улуустарга художественнай оскуолалары бµтэрбит о ± олор Дьокуускайга кэлэн колледжка киириэхтээхтэр , онтон биґиги институппутугар µірэниэхтээхтэр . Оччо ± уна эрэ чахчы идэтийбит специалистары иитэн таґаарыах этибит . Биґиги иитэр о ± олорбут ураты айар дьо ± урдаах ыччаттар . Тіґі да килэйбит - халайбыт дьиэлээх - уоттаах , мастарыскыайдаах буолбатарбыт , о ± олорум оІоґуктара ыллыы - туойа , µІкµµлµµ , олоІхолуу , Саха сирин искусствотын µрдµк таґымІа кэрэґилии тураллар . Ханнык ба ± арар омук музейдарыгар , быыстапкаларыгар тиийэн ситиґиилээхтик кытталлар уонна µрдµктµк сыаналаналлар . - Кэтэґэр о ± олорум элбэхтэр . Акимов Кеша муоґунан айымньылаахтык µлэлээтэ ± инэ сотору Саха сиригэр биллэн - кістін барыа ± а . Биир кыахтаах уолум Постников Дима " Драгоценности Якутии " диэн компания ± а художниктыыр , айымньылаахтык дьарыктанар Петров Казимир ыраах олорор буолан , быыстапкаларга µлэлэрин ыыппакка хаалар . Аргунова Марфа билигин Кэбээйигэ тиийэн учууталлыыр . олус кыахтаах Петрова Эльвира ± а эрэлим эмиэ улахан . Миэхэ кіхтііх ба ± айытык µірэнэн 2004 сыллаахха дипломнарын туйгуннук кімµскээн бµтэрбит тµірт кыыс уонна уолаттарым искусствоведение ± а µірэнэннэр манна кэлэн муос идэтин , прикладной искусствоны институкка кэлэн , иилээн - са ± алаан µлэлииллэрэ буоллар диэн бµччµм ба ± а санаалаахпын . Мин кэпсиир киґим , чахчы да , айыл ± аттан айдарыылаах буоларын аата - суола да кэрэґилиир . Эмиэ да " мааманнаах " , эмиэ да " Меркурий уола " диэн сµрэхтээбит эбиттэр . Онон ураты талааннаах , инники диэки эрэ дьулуруйа сылдьар µтµі до ± орбут сі ± µрµйбэт сµрэхтэн , Саха ыччатын суолдьут сулус буолан кэрэ ± э , кэскилгэ сирдии сырыт ! Николай Крылов Хаартыскаларга : Константин Мамонтов µірэнээччилэрин кытта . Маастар оІоґуктара . Этэр тыынар тыллааххыт Биһи да баарбыт Истигэн кулгаахтаахпыт Иннинэн сирэйдээхпит Иэгэйэр икки атахтаахпыт Ийэ дойдулаахпыт Аҕа халлааннаахпыт ' Айылҕа дьүөрэтэ Айыы хаан аймаҕа Аналын булуохтаах Дьылҕа хаан ыйааҕа Хайаан да туолуохтаах ! Биһиэнинэн буолуохтаах ! Икки тігµл µірµµлээх бырааґынньык чэрчитинэн 3 тыґыынча кірііччµнµ батарар , Дальнай Востокка ханна да суох сабыылаах стадиону аґыы µірµµлээх быґыыга - майгыга барда . Ґбµлµійгэ анаммыт театральнай кірдірµµнµ манна ыыттылар . Со ± уруу Саха сирин таас чохтоох сирдэригэр промышленноґы тэрийии 55 сыллаах µбµлµійµн уонна Шахтер кµнµн бырааґынньыгын 60 сылын бэлиэтээґин µірµµлээх мунньа ± ын А . С . Пушкин аатын сµгэр культура уонна духуобунас киинигэр ыыттылар . Манна таас чох промышленноґыгар уонунан сылларга µлэлээбит , кµµстэрин - кµдэхтэрин биэрбит элбэх дьон республика , « Якутуголь » компания аатыттан на ± араада тутан µірµµлэрэ µрдээтэ . Ґбµлµійдээх мунньах кэнниттэн µлэ коллективтара , Нерюнгри олохтоохторо кыттыылаах сэлэлии хаамыы буолла . Икки тігµл µірµµлээх бырааґынньык чэрчитинэн 3 тыґыынча кірііччµнµ батарар , Дальнай Востокка ханна да суох сабыылаах стадиону аґыы µірµµлээх быґыыга - майгыга барда . Ґбµлµійгэ анаммыт театральнай кірдірµµнµ манна ыыттылар . Ыы - быччары туолбут стадион хонуутугар сµµґµнэн о ± олор , ыччаттар араас нµімэрдэри кірдірдµлэр . Нерюнгри олохтоохторун бэртээхэй спортивнай тутуу олоххо киирбитинэн СР Правительствотын Председателэ Егор Борисов , РФ региональнай сайдыыга министрэ Владимир Яковлев , Нерюнгри оройуонун баґылыга Василий Старцев , « Якутуголь » ХК генеральнай директора Владимир Петров э ± эрдэлээтилэр . « Единэй Россия » партия аатыттан тылы партия Саха сиринээ ± и региональнай салаатын секретара Михаил Эверстов эттэ . Кини µірµµлээх кµнµнэн барыларын э ± эрдэлээн туран , « Единэй Россия » аатыттан стадиоІІа 500 тыґыынча солкуобай суума ± а спортивнай инвентарь бэлэхтиир туґунан туоґу суругу туттарда . Ґбµлµійгэ анаммыт тэрээґин кэнниттэн киэґэлик , стадион таґыгар баар болуоссакка Валерия уонна « Дискотека Авария » біліх кыттыылаах икки чаастаах концерт , ол кэнниттэн µІкµµ буолла . СарсыІІы кµнµгэр сарсыарда 10 чаастан стадион таґынаа ± ы µрдэлгэ нуучча уонна саха норуоттарын до ± ордоґууларын 375 сылын , Со ± уруу Саха сиригэр таас чох промышленноґын тэрийии 55 сыллаах µбµлµійµн , Шахтер кµнµн 60 сылын уонна саІа сабыылаах стадиону аґыыны бэлиэтээн , Амма уустара оІорбут сэргэлэрин µірµµлээх туруоруу буолла . Амма улууґун баґылыга Александр Артемьев бу туґунан манныгы кэпсиир : - СаІа сабыылаах стадион аґыллыытыгар сэргэлэри бэлэмнииргэ биґиэхэ , аммаларга , сорудах биэрбиттэрэ улахан чиэс дии саныыбын . ОІорбут дьонунан Николай Дьяконов уонна Семен Яковлев буолаллар . Сэргэлэргэ Амма улууґун символларын - сардаана сибэккини уонна бурдук куолаґын киллэрдибит . Былырыын маннык сэргэлэри биґиги шефтэрбитигэр - Технологическай автобаза µлэґиттэрин ыґыахтыыр тµґµлгэтигэр туруорбуппут . Бу биґиги до ± ордоґуубут бэлиэтэ буолар . Амма улууґугар саІа спорткомплексы тутууга « Якутуголь » улахан кімінµ оІорон турар . Ол иґин биґиги спорткомплекспытын « До ± ордоґуу » диэн ааттаатыбыт . Онон « Якутуголь » генеральнай директорыгар Владимир Филиппович Петровка , компания µлэґиттэригэр уонна чуолаан шефпитигэр - Технологическай автобаза директорыгар Александр Владимирович Сергиенко ± а аммалар ааттарыттан бар ± а махталбытын тиэрдэбит . Мария Васильева ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Сергей МУКСУНОВ , хаґыат анал корр . Ыйытыыларга СР Ґлэ судаа - рыстыбаннай инспекциятын салайааччытын быраап боп - пуруостарыгар солбуйааччы Тамара Пахомова хоруйдуур . Мин уоппуска ± а баран эрэбин . Хас кµнµ аа ± ыахтаахтарый уонна биир эрэ ыйга сынньанан баран , атын кµннэрин харчынан ылар бырааптаахпын дуо ? Биир сыллаа ± ы уоппуска ± а эбэґээт 28 халаандар кµнэ уонна Уґук Хоту сиргэ киирсэрбит быґыытынан , іссі 24 кµн эбиллэрин , µлэлиир киґи барыта билиэхтээх . Ґлэ сокуонун ирдэбилинэн , эбии уоппуска кірµллµін сіп , - буортулаах усулуобуйа ± а , нуормаламматах усулуобуйа ± а , уо . д . а . усулуобуйа ± а µлэлиир дьоІІо . Онон , 28 кµн - сµрµн уоппуска , µлэґит хайаан да сынньаныахтаах кµннэрэ . Онтон атын кµннэрин , µлэґит сайабылыанньатынан , µлэ биэрээччи харчынан тілµін сіп . Мин босхо айан тілібµрµнэн туґаммата ± ым 5 сыл буолла . Онон , быйылгы сылга ити бырааппынан иккитэ туґаныахпын сіп дуо ? Коммерческай тэрилтэ ± э µлэлиибин . Хас да сыллаа ± ы уоппускаІ мунньуллубут да буолла ± ына , босхо айанныыр быраабыІ сол курдук мунньуллубат . Онон , уоппусканы сыл аайы ылан сынньанар итиэннэ икки сылга биирдэ босхо айан тілібµрµнэн туґанар ордук . Оттон босхо айан тілібµрµн бюджетнай эрэ буолбакка , араас формалаах тэрилтэлэр бары ( ХЭТ , ААО , ИП ) биэриэхтээхтэр . Маныаха , бюджетнай тэрилтэлэртэн уратылар кэллэктиип дуогабарынан , µлэ дуогабарынан , тэрилтэ иґинээ ± и быраабылаларынан , онтон да атын нормативнай аакталарынан салайтаран , ити тілібµр кээмэйин , усулуобуйатын уонна бэрээдэгин бэйэлэрэ быґаарар бырааптаахтар . Манна да ± атан санаттахха , ити айан тілібµрэ , µлэґит сайабылыанньатынан , уоппуска ± а барыан µс кµн иннинэ эбэтэр іссі эрдэ бэриллиэхтээх . Ґлэбитигэр хамнаспытын ыларбытыгар , квитанциябытын то ± о эрэ биэрбэттэр . Ханнык сокуоІІа оло ± уран , мин ону ирдиэхпин сібµй ? РФ Ґлэ ± э кодексатын 136 - с ыстатыйатынан , µлэ биэрээччи µлэґит хамнаґын кээмэйин , тіґі харчы туохха тутуллубутун хас ый аайы суругунан быґааран биэрэр эбээґинэстээх ( « расчетнай лист » ) . Оттон 62 - с ыстатыйа ирдэбилинэн , µлэґит суругунан сайабылыанньатынан , µлэ биэрээччи µлэґиккэ µс кµнтэн уґаппакка , µлэ ± э сыґыаннаах докумуоннар куоппуйаларын , ол иґигэр , « расчетнай лист » , хамнас , страховой взностар , уо . д . а тустарынан ыспыраапканы биэрэр эбээґинэстээх . Уоппускам кэнниттэн устунан уурайар туґунан сайабылыанньа биэрбитим . Аны туран , сарсыныгар санаам уларыйан , µлэбэр хаалыахпын ба ± арар эбиппин . Сайабылыанньабын тіттірµ ылыахпын , салгыы µлэлиэхпин сіп дуо ? РФ ¥ лэ ± э кодексатын 127 - с ыстатыйатынан , уоппускаІ са ± алана илик уонна эн миэстэ ± эр атын µлэґити ыла илик буоллахтарына , сайабылыанньа ± ын тіттірµ ылар бырааптааххын . Эйиэхэ биир суол баар - µлэ ± эр хаалларар туґунан салайааччыгыттан кірдіс . Јскітµн µлэ ± э быраапкыт кэґилиннэ ± инэ , СР ¥ лэ судаарыстыбаннай инспекциятыгар , Дьокуускай куорат Орджоникидзе уул . 10 - гар кэлиІ . Тіл . 42 - 22 - 18 . « Хаан биир да , хармаан атын » диэн норуот муудараґа баар . Билигин Саха сиригэр үлэлии кэлбит кыргыз дьонун тіґі эрэ бырыґыана манна букатынныы олохсуйардыы оІостор . Кинилэр ханна үлэлииллэрий ? Бэйэбит да кірі сылдьарбытынан , кинилэр эргиэн - урбаан , іІі эйгэтигэр үлэлииллэр , таксига - оптуобуска суоппардыыллар , рестораннарга официанныыллар , ас астаан атыылыыллар , парикмахердыыллар . . . Кинилэр , таджиктартан , армяннартан уонна азербайджаннартан уратылара диэн , ханааба хаґыытыгар , кирдээх - хохтоох бетон үлэтигэр , таас тутууга , саппыкы улларыытыгар , оҕуруот аґын , сибэкки атыытыгар , бырамыысыланнаска соччо сыстыбаттар . Ол эбэтэр , САХА ДЬОНО ҐЛЭЛИЭХТЭЭХ МИЭСТЭЛЭРИГЭР ҐЛЭЛИИЛЛЭР ! Билигин тыа сиригэр сылгы - сүіґү ахсаана аҕыйыы турар , « т / х - та бэрт сотору кэминэн ірійін - чірійін сайдан кэлиэ » диэн эрэнэргэ тірүіт суох . Онон , саха дьоно куоракка кіґүүтэ іссі да салҕанан барар чинчилээх . Ол тыаттан кэлбит саха дьоно үлэлиэхтээх миэстэлэрин кыргызтар олус түргэн тэтиминэн былдьаан эрэллэр эбит . Тіґі да уруурҕаабыт иґин ону хайыыр да кыаҕыІ суох . Быґата , конкуреннарбыт буолан тахсаллар . Билигин кинилэр аҕыйахтар , ол эрээри элбээн - тэнийэн бардахтарына , үлэ миэстэтин былдьаґыгар биґигини элбэх ійдіґүспэт түгэннэр күүтэллэр эбит . БүгүІІү туругунан , түмсүүлээх , « харчы ілірін дьоммун иитэбин » диэн чопчу сыаллаах - соруктаах , ыараханнары кірсін муостуйбут , хас эмэ « ірібілүүссүйэттэн » отуордара хамсаабыт кыргызтар ол киирсиигэ биґигиттэн биир тутум үрдүк балаґыанньаланар чинчилээхтэр . Ол хаґан саха дьоно уґуктан хамсаан барыахпытыгар диэри , үлэ миэстэтэ барыта былдьанан бүтэр туруктаах . Санкт - Петербург уонна Саха сирэ хас да µйэ устатын тухары ситимнэґэн кэлбит быстыспат сибээстээхтэр . Урукку Россия империятын киин куоратыттан Саха сиригэр элбэх араас хайысхалаах экспедициялар , чинчийиилэр кэлэ сылдьыбыттара . Саха бастакы интеллигеннэрин ааттара Санкт - Петербуру кытта быґаччы сибээстээх . Манна биллиилээх учуонай , лингвист С . А . Новгородов µлэлээн , олорон ааспыта , кімµс уІуо ± а хараллыбыта . Сэбиэскэй кэмІэ Ленинградка µрдµк µірэх кыґаларыгар µірэммит студеннар µксµлэрэ бµгµн республика киэн туттар дьоно . А ± а дойдуну кімµскµµр сэрии историята эмиэ биґигини ситимниир . Блокада ± а тµбэспит саха студеннара , Ленинграды кімµскээбит , босхолообут саха буойуннара , Ильмень кµілгэ охтубут саха саллааттара … История кэрчиктэрэ бииртэн биир саІа ситими , саІа сонун страницалары арыйан иґэллэр . Санкт - Петербург уонна Саха сирэ бµгµІІµ сибээстэрин туґунан Саха Республикатын бастайааннай бэрэстэбиитэлин Г . М . Макарованы кытта кэпсэттибит . - Галина Маратовна , эн бу дуоґунаска µлэлээбитиІ биир сыл буолла . Бу сыл хайдах ааста ? - Кырдьык , муус устар ый саІатыгар манна , Санкт - Петербурга , Саха Республикатын бастайааннай бэрэстэбиитэлинэн республика Президенин Ыйаа ± ынан ананан кэлэн µлэлээбитим лоп курдук биир сылын туолла . Биллэн турар , бу кэм миэхэ бэрт µгµс тµбµк µрдµгэр ааста . Бастатан туран , бэрэстэбиитэлистибэ биґиги республикабыт интэриэґин Санкт - Петербурга эрэ буолбакка , Россия Хотугулуу - ар ± аа регионугар бµтµннµµтµгэр кірір аналлаах . Сµрµн сыалбыт - экономическай уонна атыы - эргиэн хайысхатыгар баар сибээстэрбитин бі ± іргітµµ уонна сайыннарыы . Санкт - Петербуру кытта ыкса сибээстээх тэрилтэлэр республика ± а элбэхтэр . Ол курдук " Союзпушнина " диэн норуоттар икки ардыларынаа ± ы тµµлээх аукционугар сыл аайы " Сахабулт " ситиґиилээхтик кыттар . Эмиэ сыл аайы буолар ювелирнай быыстапка ± а республикаттан бэрт элбэх компания кыттар . Биґиги кімµстэн , бриллиантан оІоґуктарбытын манна µрдµктµк сыаналыыллар . " Якутия " авиакомпания Санкт - Петербург хайысхатыгар бэрт тахсыылаахтык µлэлиир , сылтан сыл тиэйэр пассажирын , таґа ± аґын ахсаанын элбэтэн иґэр . Ааспыт сыл биир сµрµн тэрээґининэн Саха Республикатын делегацията ХI Петербурдаа ± ы Аан дойдутаа ± ы экономическай форумІа кыттыыта буолбута . Делегацияны республика Президенэ В . А . Штыров салайбыта . Биґиги республикабыт икки улахан быыстапка ± а кыттыбыта : " Региональные инвестиционные проекты " уонна " Проекты инвестиционного фонда РФ " . Бастакы быыстапка ± а республика инвестиционнай бырайыактара кірдірµллµбµттэрэ , олор истэригэр - Беркакит - Томмот - Дьокуускай тимир суол , " Халыма " , " Лена " , " Бµлµµ " суоллар , ЧайыІдатаа ± ы нефть саппааґын туґа ± а таґаарыы , Нерюнгритаа ± ы ГРЭС µс блогун µлэ ± э киллэрии . Иккис быыстапка ± а кыттыбыт бырайыактартан " Саха сирин со ± уруу іттµн комплекснай сайдыыта " диэн бырайыак конкурснай комиссия бол ± омтотун тардыбыта . Онон РФ Правительствотынан ійінµллµбµтэ . Быйыл эмиэ ХII Аан дойдутаа ± ы экономическай форумІа Саха Республикатын делегацията кыттара кµµтµллэр . Уопсайынан , Саха сирэ уонна Санкт - Петербург дьыалабыай сибээстэрэ олус киэІ , элбэх . Бэрэстэбиитэлистибэ бу боппуруоска мэлдьи кµµс - кімі буоларга µлэлэґэр . Ґлэбит биир сµрµн хайысхата ити . - Биллэн турар , итини таґынан Санкт - Петербург уонна Саха сирэ культурнай сибээстэґиилэрэ эґиги µлэ ± итигэр улахан миэстэни ылар буолуохтаах … - Кырдьыга да оннук . Ааспыт сыл Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 375 сылын бэлиэтиир µбµлµійµнэн сабыдыалланан ааспыта . Биґиги сыл аайы манна олорор , µірэнэр саха дьонун тµмэммит ыґыах ыґар µгэстээхпит . Ааспыт сылга 200 - тэн тахса ыалдьыт биґиги тµґµлгэбитигэр кэлбитэ . Ыґыа ± ы киин телеканаллар - НТВ , РТР , 5 канал кэлэн сырдаппыттара . Сылтан сыл аайы бу тµмсµµ кэІээн , тупсан иґэрин дьон - сэргэ бэлиэтиир . Ґбµлµійгэ анаммыт Кµннэр 2007 сыл ахсынньытыгар Санкт - Петербурга ыытыллыбыттара . " Санкт - Петербург - Опера " театрга Саха сирин искусствотын маастардара кыттыылаах улахан концерт буолбута . Россия этнографическай музейыгар икки быыстапка µлэлээбитэ . Биирдэрэ музей бэйэтин коллекцияларыттан - манна Саха сириттэн ХIХ µйэттэн са ± алаан мунньуллубут тыґыынчаттан тахса экспонат баар . Бэрт сэдэх маллары бу коллекция ± а кірµіххэ сіп этэ . Иккис быыстапка аныгы эдэр худуоґунньуктар µлэлэригэр анаммыта . Евдокия Романова , Ирина Мекумянова , Екатерина уонна Туйара Шапошниковалар , Ольга Скорикова µлэлэрэ кірііччµлэр бол ± омтолорун тардыбыттара . Бу µірµµлээх кµннэргэ биґиги ветераннарбытын , Саха сирин сайдыытыгар кылааттарын киллэрбит дьону умнууга хаалларбатахпыт . Кµннэр чэрчилэринэн Саха Республикатын Президенэ В . А . Штыров уонна Санкт - Петербург губернатора В . И . Матвиенко бииргэ µлэлээґин туґунан сібµлэґиигэ илии баттааґыннара буолбута . Бу сібµлэґии чэрчитинэн µлэ - хамнас 2010 сылга диэри барыа . Санкт - Петербург уонна Саха сирэ сибээстэрэ ордук культура , µірэхтээґин салааларыгар кµµстээхтэр . История хайа ба ± арар кэрчигэр бу сибээс кістін тахсар . Ол курдук манна Смоленскай кылабыыґа ± а саха тылын словарын оІорбут , биллэр учуонай , лингвист , ССРС Наукаларын академиятын академига Э . К . Пекарскай кімµллэ сытар . " Якутскэнерго " уонна " Петровскай " муниципальнай тэриллии µбµнэн - харчынан кіміліґіннір Эдуард Карлович пааматынньыгын саІардан оІортордубут . Ленинградскай уонна Новгородскай уобалас салалталарын кытта кірсµспµтµм , бииргэ µлэлээґин боппуруостарын дьµµллэспиппит . Дьокуускай куорат мэриятын бэрэстэбиитэллэрин кытта Новгородскай уобалас Никандрово біґµілэгэр тиийэ сылдьыахтаахпыт . Онно Саха сирин губернаторынан µлэлээбит И . И . Крафт кімµллэ сытар . Саха сиригэр кини туґунан µтµі ійдібµл хаалбытын биґиги бары бэркэ билэбит , онон эмиэ пааматынньыгын кірір - харайар санаалаахпыт . Ильмень кµілгэ буолбут иэдээни саха дьоно бары билэллэр . Быйыл манна Уус - Алдан улууґуттан делегацияны кытта тиийэ сырыттыбыт . Саха саллааттарын хорсун быґыыларын туґунан суруйбут поэт Сергей Васильевка анаммыт аа ± ыылары тэрийдибит . - Биир саамай тµбµктээх µлэ ± ит , бука , студеннары кытта µлэ буолуохтаах . Билигин Санкт - Петербурга 1500 студент µірэнэр … - Студеннары , аспираннары холбуу аахтахха итиччэ тахсар . ДьиІинэн ыллахха кинилэр биґиэхэ оннук улахан тµбµгµ µіскэппэттэр эрээри , биґиги бары о ± олоох , тіріппµт дьон буоларбыт быґыытынан эппиэтинэспитин µчµгэйдик ійдµµбµт . О ± о - о ± о манна , улахан куоракка , кэлэн оннун булара , адаптацияланара тус - туспа . Ким эрэ чэпчэкитик киирэр , ким эрэ ыарыр ± атар . Ґірэнэр µірэхтэрэ да судургута суох , ирдэбил µрдµк . Олорор сирдэрэ , уопсайдара барыта биир тэІ µчµгэй буолбатах . Бэрэстэбиитэлистибэ иґинэн Алексей Павлов салайааччылаах " Сайдыы " диэн ыччат тµмсµµтэ µлэлиир . Итини таґынан аспираннар советтара эмиэ баар . Бу тэрилтэлэр ніІµі туох баар тэрээґиннэрбитигэр барытыгар о ± олор кытталлар . Бастакы курстарга сµрµн бол ± омтону уурабыт , олохторун - дьаґахтарын билэ - кірі олоробут . Манна ір сылларга µлэлээбит старшай советник Е . С . Зайцеваны бэлиэтиэххэ сіп . Кини µрдµк µірэх тэрилтэлэрин салайааччыларын , ректордарын кытта быґаччы сибээстээх , онон µірэх хаачыстыбатын , ким хайдах µірэнэрин хонтуруоллаґар . Ыччаттар бэйэлэрэ да олус кіхтііхтір , туохтан да туора турбаттар . Хаґыс да сылын кыраґыабай кыргыттар конкурстарын тэрийэн ыыттылар , бастакы курска киирбит о ± олорго бырааґынньыгы бэйэлэрэ тµмсэн тэрийэллэр . Студеннарга биґиги ааммыт мэлдьи аґа ± ас - сµбэнэн - аманан эрэ буолбакка , быґаччы кіміліґіргі бэлэммит . Бэрэстэбиитэлистибэ кинилэргэ тіріібµт дойдуларын сор ± отун курдук буолуохтаах , оннук саныыллар да ± аны . - Ґгэс быґыытынан , инники былааннаргыт туґунан а ± ыйах тылы . - Былаан баґаам , µлэ элбэх . Бу бэс ыйыгар , эппитим курдук , ХII Аан дойдутаа ± ы экономическай форум буолуо ± а . Манна республика делегацията кыттара былааннанар . Кµґµн , бала ± ан ыйыгар Саха сиригэр Санкт - Петербург кµннэрэ ыытыллыахтара . Кµннэр программаларыгар билигин µлэлэґэ сылдьабыт . Официальнай делегацияны таґынан айар коллективтар тиийиэхтэрэ . Музейдар тэрээґиннэринэн быыстапкалары илдьэр былааннаахпыт . Уонна , биллэн турар , дьыалабыай дьон , компаниялар бэрэстэбиитэллэрэ кытталлара кіґµтµллэр . Республика ± а туґалаах бииргэ µлэлээґиІІэ чуолкай дуогабардар илии баттаналларыгар эрэнэбит . Бу барыта дьоґун тэрээґин µлэни эрэйэр . Наталья ХАРЛАМПЬЕВА Фестиваль кэмигэр о ± олору олоІхону толорууга уґуйуунан уґун сылларга дьарыктана сылдьар уґулуччу методикалаах Саха Республикатын µтµілээх учуутала Тимофеев Никандр Прокопьевич ( Сунтаар , Кутана орто оскуолата ) уонна Саха Республикатын культуратын туйгуна Софронова Анисия Даниловна ( Амма , Бітµн орто оскуолата ) маастар - кылаас ыытан , µлэлэрин опытыттан сиґилии кэпсээтилэр . Уґуйааччылар бэйэлэрин дьыалаларыгар бэриниилээх этиилэрэ , кынаттаах тыллара уґуйааччылар сэІээриилэрин ылла . А ± ыйах да тыллаах этиилэрэ дириІ , µірэтэр дьайыылаах буолар . Хас улуус ахсын олоІхону толоруу µгэстэрин сіргµтэр туґугар программа ылынан µлэлии - хамсыы сылдьалларыттан киґи µірэр . Фестивальга сыл ахсын кыттааччы ахсаана элбээн , µгэс буолбут ньыманы тутуґан толоруу хаачыстыбата тупсан иґэрэ , о ± олор сайдан , ситэн - хотон иґэллэрэ бэлиэтэннэ . Бу барыта бу бырайыак автора , салайааччыта Зоя Григорьевна Сысолятина , улуустарга сыралаґан µлэлиир уґуйааччыларбыт уонна сыл аайы дьµµллµµр сµбэ ± э µлэлэґэр дьоммут сыралаах µлэлэрин тµмµгэ . Бу фестиваль олоІхону µгэс быґыытынан толоруу сайдан , ата ± ар туруутугар уонна олоІхону чинчийиигэ холонор о ± олору иитиигэ улахан тирэх буолла . ОлоІхону толоруунан ба ± аран туран дьарыктанар ыччаттарга харыстабыллаахтык сыґыаннаґан , салгыы µµнэн - сайдан иґэллэригэр усулуобуйаны бары іттµнэн тэрийдэххэ бу улахан дьыала ± а элбэ ± и ситиґиэххэ сіп эбит . Уус - Алдан , Сунтаар , Бµлµµ , Ньурба , Чурапчы , Амма , Таатта , МэІэ - ХаІалас , Горнай , ХаІалас , Нам уо . д . а . улуустар элбэ ± и эрэннэрэр , талааннаах о ± олорго таба тайанан µлэлиир уґуйааччыларыттан кэлэр іттµгэр кэтэґэрбит элбэх . Ипотека киирдэҕинэ , дьиэ элбиэ дииллэрэ . Ол эрээри билиІІи ипотекаҕа киирбит киґи иэґэ оҕолоругар , сиэннэригэр да диэри нэґилиэстибэнэн бэриллэн , удьуорунан , бүтүн ийэ - аҕа ууґун ханна да хамсаппат хааннаах хабалаҕа хам хатыыр хабааннанна . Аны туран , бааныІ кыра хамнастаах киґини « кулут оІостубат » . Баай , харчылаах соҕуґун талар . ~~1 - Хомустаах , Кривошапкина Жанна Анатольевна , директоры иитэр үлэҕэ солбуйааччы .~~ Оонньуулар кэмнэригэр 4000 тахса киһи аккредитацияланна . Өрөспүүбүлүкэ уонна федеральнай бүддьүөт суоттарыгар Өлүөхүмэ куоракка спортивнай объектар тутулуннулар : стадион , спортивнай комплекс о . д . а . Өлүөхүмэ куораты тупсарыыга элбэх үлэ ыытылынна . Бэлэмнэнии үлэтэ 2006 сылтан саҕаламмыта . 15 рабочай хамыыһыйа тэриллибитэ . Бу ааспыт 2010 сыл « Бичик » национальнай кинигэ кыґатыгар улахан ситиґиилэри а ± алла . Ол курдук , сахалыы - нууччалыы тылынан 383 саІа кинигэ кµн сирин кірді . Бу хаґан да буолбатах µчµгэй кірдірµµ , биллэн турар , коллектив - бµтµн хамаанда улахан сыралаах µлэтиттэн тахсыбыта чуолкай . Салгыы » Амма Аччыгыйа , Кµннµк Уурастыырап , Суорун Омоллоон , Семен , Софрон Даниловтар , Петр Тобуруокап , Платон Ламутскай , Далан , Реас Кулаковскай , Георгий Башарин , Авксентий Мординов , Екатерина Захарова . . . Ким эрэ эппитин ійдіін хаалбыппын : суруналыыс Елена Миронова ити хайдахтаах курдук µчµгэй , µтµі дьыаланы оІорон кэбистэ - сахабыт норуотун баар - суох киэн туттуутун - суруйааччыларбыт , учуонайдарбыт эппит - тыыммыт ійдірµн - санааларын , кэрэ сэбэрэлэрин , тыыннаах куоластарын µйэтиттэ ! - диэн . Кырдьык , урут ба ± ар ситэ ійдіін кірбітіх , истибэтэх , сыаналаабатах эбит буоллахпытына , бу билигин " Саха " НКИК " Ытык дьоммут ыллыктаах тыллара " диэн бырайыагынан Елена Степановна суруйааччылары , худуоґунньуктары , улахан учуонайдары , артыыстары - духуобунас дьонун кытта сэґэргэґиилэрэ , араас сылларга оІорбут биэриилэрэ телевидениенэн хаттаан бэриллэ туралларын олох атын харахпытынан кірібµт , атын кулгаахпытынан , барытын саІалыы истэбит , ійдµµбµт . Махтанабыт . Јссі кэлэр кілµінэлэрбит махтаныахтара . Бу барыта тµмµллэн , кинигэ буолан тахсан эрэрэ µірдэр . Салгыы » А ± а дойду Улуу сэриитэ бµтээтин кытары , 1947 с . сэрии II - III группалаах инбэлииттэрин бюджет тэрилтэлэрин бухгалтердарын идэтигэр µірэтэргэ анаан оскуола - интернат аґыллыбыта . Кэлин 29 № - дээх профессиональнай техническэй училищенан биллибит бу тэрилтэ инбэлииттэргэ анаммыт интерната 2000 с . СР Ґлэ ± э уонна социальнай сайдыыга министерствотыгар бэриллибитэ . Билигин " Инбэлииттэри профессиональнай уонна медицинскэй - социальнай реабилитациялааґын республикатаа ± ы лицей - киинэ " хааччахтаммыт кыахтаах , доруобуйалара мілтіх эдэр инбэлииттэри ( 16 - 30 саастаахтар ) профессиональнай , медицинскэй уонна социокультурнай реабилитациялааґыІІа Дальнай Востокка со ± отох µірэх кыґатынан буолар . Лицей - киин инбэлииттэр уопсай µірэхтээґин программатын баґылыылларын , олоххо бэйэлэрин миэстэлэрин булалларын уонна общество ± а туґалаах дьон буолалларын хааччыйар соруктаах . Алта уонча сыл устата бу µірэх кыґатын бµтэрбит 2430 инбэлиит норуот хаґаайыстыбатын араас салааларыгар µлэлии сылдьар . Салгыы » Манна , меценаттары , попечителлэри чорботон бэлиэтээтилэр . 12 номинацияҕа барыта 46 тэрилтэ кыттынна . Санатар эбит буоллахха , Арассыыйа таһымнаах « Үтүө дьыала » күрэхтэһиигэ Саха сириттэн 17 хампаанньа кыттыбыта . Онтон иккис түһүмэххэ 6 - та ааспыта , 2 - тэ бириэмийэҕэ тиксибитэ . Бүгүн Арассыыйа бары муннуктарыгар дойду былааҕын күнэ бэлиэтэнэр . Дьокуускайга Ленин болуоссатыгар миитин тэрилиннэ . Cаха омук тірµт µгэстэрин , сиэрин - туомун билии , сиэр - майгы ирдэбилин толоруу оруола о ± о , ыччат бэйэтин бэйэтэ билэн , сатаан салайынар , куґа ± антан тэйэр , µчµгэйгэ µірэнэр , онно тардыґар дьо ± урун сайыннарыы сµрµн сирдьит буолар . Ити соругу толорууга Феодосия Гаврильевна уонна Гаврил Семенович Колесовтар дьиэ кэргэттэрэ µгµстэргэ холобур буолуохтарын сіп . Салгыы » Билигин Шанхайга буола турар « Экспо - 2010 » быыстапканы үтүмэн элбэх ки ´ и к ³ р ³ н , аан дойду са ² а рекорда олохтонно . Биһиги оҕолорбут эмиэ сылаарҕыылларын туһунан этэллэр . Өскөтүн эһиги оҕоҕут « сылайабын » диэн этэр түгэнигэр , ону болҕомтоҕо ылыаххытын наада . Бастатан туран , бу ыарыы бэлиэтинэн буолуон сөп . Оҕо сылайарыгар итэҕэйиэхтээххин . Оҕо аата оҕо . Онон күннээҕи эрэсиимэ миниистир киэнигэр тэҥнэһиэ суохтаах . Наада буоллаҕына , оҕо тугу да гыммакка таах сылдьыан сөп . Наһаа сылайбыт төрөппүттэр оҕолоро аһара актыыбынай ( гиперактивнай ) , ньиэрбинэй уонна бэйэлэрин курдук олус сылайбыт буолаллар эбит . Ахсынньы 12 күнүгэр , Мииринэй куорат бырылаччы утуйа сыттаҕына , дьыбардаах сарсыарда биэс чааска , суhал көмө массыыната хаанынан уста сылдьар эдэр киhини балыаhаҕа аҕалбыта . 27 саастаах эр киhини 21 саастаах кэргэнэ дьиэтээҕи иирсээн кэнниттэн куукуна быhаҕынан түөскэ саайбыта билиннэ . Бу маннык кырыктаах быhаарсыылар Мииринэйдээҕи ИДЬО - гар киирэр сайабылыанньалар додо курдук бырыhыаннарын ылаллар . Дьон ыараханнык да , чэпчэкитик да эчэйиилэрин , иирсээн бастакы төрүөтүнэн , биллэн турар , арыгы буолар эбит . Таарыйа эттэххэ , бу күнү улуустарга , тыаҕа ылбаттарын кэриэтэ . Барбах кэнсиэр оҥороллор , онон бүтэр . Туох да күттүөннээх , улахан далааһыннаах үлэ суох . Ол сыыһа . Итини Ил Түмэн аатыттан улуус баһылыктарыгар тиэрдэргит эбитэ буоллар . Дьокуускай куорат олохтооҕо дьахтар холуочук олорон урукку бииргэ чугас билсибит эр киһитин көрбүт . Эр киһибит , өлүү болдьохтоох , атын дьахтары кытары сылдьар эбит . " Саха сирэ " хаґыат тыа сирин проблемаларын сырдатар отделыгар кµннэтэ республика араас улуустарыттан , куораттарыттан тыа хаґаайыстыбатын боппуруостарыгар , тыа сирин оло ± ор - дьаґа ± ар сыґыаннаах µгµс сурук киирэр . Ол курдук 2007 с . µктэнэн баран бу кµннээ ± и туругунан отделга 134 сурук тыа сириттэн кэллэ . Салгыы » Сахабыт эстрадатыгар ыллыыр - туойар ыччат µгµс . Кинилэр ортолоругар Уля Сергучева толорооччу уонна ырыа айааччы быґыытынан - биир саамай талааннаахтара . Тіґі да эдэрин иґин , номнуо айар µлэнэн умсугуйан утумнаахтык дьарыктаммыта 15 сылыгар барда . Кµннэй диэн аатынан норуокка сібµлэтэр . Ити аата киниэхэ олуґун барсар . Кырдьык да , кµн курдук мичилийэн , намчы бэйэтэ сырдыгынан сыдьаайан бар дьонугар кэрэ музыканы бэлэхтиир . Киґи сэргиирэ , кини бэйэтин сааґыгар айар µлэ ± э , олох философиятыгар ураты дьоґуннаах , боччумнаах кірµµлээх , ирдэбиллээх сыґыаннаах . Ол да иґин сорох айбыт ырыаларын билбэт киґи норуоттан тахсыбыт дор ± ооІІо дьµірэлиэ . Ол курдук кини иитиэхтээн таґаарбыт матыыптара чахчы да истээччи кутун - сµрµн туталлар , иэйиитин уґугуннараллар . Кини талаанын кірііччµлэр эрэ биґирээбэттэр , биир идэлээхтэрэ µрдµктµк сыаналыыллар , бэйэлэрин репертуардарын Кµннэй ырыаларынан байытарга дьулуґаллар . Автор Саха сирин Ырыа айааччыларын союґун саамай эдэр чилиэнэ . Кини норуоттар икки ардыларынаа ± ы , Бµтµн Россиятаа ± ы , республикатаа ± ы кірµµлэр , фестиваллар хас да тігµллээх лауреаттара . Бу алтынньы 16 кµнµгэр Кµннэй айар µлэтин 15 сылын бэлиэтээн , улахан дьоро киэґэни бэлэмниир , билигин ол тµбµгэр сылдьар . Онон сиэттэрэн биґиги Уля Сергучеваны кірсін кэпсэттибит , бэлиэ кэрдиис кэмэ тосхойбутунан ис санаатын иґиттибит . " Тыыннаах музыка ± а хайыґыахпын ба ± арабын " - Айар киэґэбин 15 сыллаах µлэм отчуотун быґыытынан кірііччµлэргэ таґаарабын . 15 сыл устата ылламмыт матыыптарбын сэргэ саІа ырыаларбын билиґиннэриэм . Концерт ыыппата ± ым биэс сыл буолбут эбит . Урукку іттµгэр µстэ оІоро сылдьыбытым . Ол са ± ана о ± отук буолан , сµрµннээн дьонум ійібµлµнэн туруорбуппут . Билигин , дьэ , бэйэм иитиэхтээн кэлбит санаабын , толкуйбун ситэрэн олоххо киллэрэбин . Бу тµґµлгэ государственнай циркэ аренатыгар буолуо , шоу хабааннаах барыа . Концерпын РФ µтµілээх артыыґа , циркэ директора Сергей Расторгуев режиссердаан иилиэ - са ± алыа . Киниэхэ хореограф - режиссер Наталья Кралина кіміліґір . Кістµµмнэрбэр модельер Андрей Зыков µлэлэґэр . Тэрээґин іттµгэр Варвара Ермолаева ійібµл буолар . ДьиІэр , концерка , шоуга анаан - минээн идэтийэр режиссердар бааллар . Мин санаабар , Сергей Васильевич ураты сонун кірµµнµ киллэриэ . Кини киэІ сирдэринэн , аан дойдунан элбэх улахан тэрээґиннэри кірбµт , билэр , кыттыбыт , хайа итиэннэ Саха сиригэр циркэ курдук искусство биир саамай уґулуччулаах кірµІµн олохтообут , бу улахан коллективы салайар , сµгµрµйэр киґибит буолла ± а . Онон режиссерга ійібµлµн , сібµлэІин иґин махтанабын . Сценарийбын быйыл саас суруйбутум , Сергей Васильевич чочуйан , араас элеменнэри эбии киллэрэн биэрдилэр . Циркэ ± э буоларынан ураты нµімэрдэри толкуйдаатыбыт . Холобур , бэйэм салгыІІа трюк оІоруом . Манна " Звезды в цирке " диэн бырайыакка ылбыт µірµйэхпин туґаныам . Концерка до ± отторум кыттыыны ылыахтара - Варя Максимова , Прокопий Федоров , Саша Лукин , Сахамин , Игорь Егоров , Сахаайа , Лэгэнтэй , Далаана , Сайсары Куо , Эдьиий Марыына , Анатолий Бурнашев , Ый кыыґа , " Дьолуо " біліх , Александра Алексеева салайар Айыы кыґатын ансамбла . Нуучча киґитэ Александр Савицкайга Сергей Есенин хоґоонугар ырыа суруйдум . Кини хлебокомбинакка суоппарынан µлэлиир . Ийэм кини ыллыырын биир конкурска бэлиэтии кірбµт . Ол онтон билсэммит , киэІ кірііччµгэ кинини билиґиннэриэхпитин ба ± арабыт . Москваттан дьµігэлэрим Ньургуйаана Кычкина , Маша Белоцерковская кэлиэхтэрэ , саІа ырыаларбын толоруохтара . О ± о сааспытыттан бодоруґан сибээспитин бииргэ тутуґабыт . Анатолий Бурнашев " Суол " , " Ырыабын ыллыыбын " , " Кірсµґэр кэммитин умнумуох " , " Айан " , " КµґµІІµ былыттар " , Варя Ларионова - Ый Кыыґа " Кµнµµ " , " Ахтыл ± ан " , " Махтанабын " ырыаларбын кірііччµгэ таґаарбыттара . Бу сыллар усталарыгар 200 - кэ ырыаны суруйдум . " СаІа ырыа " телевизионнай конкурска µстэ кыттан кыайыылаахтарга киирсибитим . Дьоро киэґэбэр 30 - чатын таґаарыам . Ийэлээх а ± абын кытта трио бэлэмниибит . А ± ам идеятынан " Ардах " блогу киллэрдибит , трилогия курдук оІордубут . Ардах тµґµін иннинэ былыт ыгар . Кµннµк Уурастыырап хоґоонугар " ЭтиІнээх ардах " ырыалаахпын . Ону µґµін толоруохпут . Ол кэннэ этиІ лµґµгµрээн ньиргийэ тµґэн муІутааґыныгар Лэгэнтэй Владимир Кондаков хоґоонугар ырыабын ыллыа . Ардах у ± араабытыгар , симик самыыр тµґµµтµгэр Сайа хоґоонугар " СайыІІы ардах " ырыалаах Ый Кыыґа нµімэрэ тахсыа . Мин бу концерпынан айар µлэм 15 сыллаах кэрдиис кэмин тµмµктµµр курдукпун . Айар киэґэм кэннэ улуустарынан гастрольга турунуом . Инникитин бэйэбиттэн туох эрэ уларыйыыны кіґµтэбин , кыратык сынньанан , саІа санааны тобулан , музыкальнай хайысхабын уларытыахпын ба ± арабын . Тыыннаах музыка , этномузыка , сахалыы рок іттµгэр хайыґыахпын ба ± арабын . Ити стильгэ сіп тµбэґиннэрэн , бэйэбин атын іттµнэн арыйан , тургутан , альбом суруйа сылдьабын . " Иэйии сахалыы тыыннаах буолуохтаах " - Кыра эрдэхпиттэн ырыаґыт буолуохпун , музыканан дьарыктаныахпын ба ± арарым . Ийэлээх а ± ам сцена ± а тахсыыларын , кинилэр эйгэлэрин ыра санаа оІосторум . Дьонум µлэлэрэ айаны , гастролу кытта эІэрдээх буолан , Майа ± а эбээлээх эґээбэр µгµстµк сылдьарым . Онньуурдарбар дьиэ ± э дьыбааІІа тахсан ыллаан - туойан концерт кірдірірбµн астынарым . Ырыа айар буолбуппун биирдэ а ± ам истэн баран хай ± аабытыгар олус да µірбµтµм . Бу санаатахха , а ± ам ол тµгэни таба туппут эбит , кэмигэр арыйбата ± а , киґиргэппэтэ ± э буоллар , таах хаалан хаалыа , айар дьарыгынан умсугуйуо суох эбитим буолуо . Тіріппµттэрим мин µлэбэр баар - суох кириитиктэрим . Ырыаларбын хас биирдиилэригэр иґитиннэрэбин . ТэІинэн олорон буолбакка , биир - биир сыаналатабын , иккиэн араас кірµµлээх буолаллар . А ± ам музыкальнай билии іттµгэр ирдэбиллээх , ардыгар міккµґэн да ылааччыбыт . Ырыаларбын о ± ом курдук ылынабын , автор быґыытынан іґµргэнэ да сыґар тµгэннэрдээхпин . А ± ам " Чороон " ансамблы таґаарбыт , саха эстрадатын са ± аласпыт киґи буоларынан , кини этиитин ардыгар тіґі да сібµлэспэтэрбин ылына сатыыбын . Бастакы ырыабын сэттэ сааспар айбытым . Оскуола ± а Сергей Есенин " Белый снег " хоґоонун ійтін аа ± арга сорудах биэрбиттэрэ . Ґірэтэ сатыыбын да иІмэт , онтон матыыптаан таґаарбыппар , хоґоон тыла бэрт улгумнук хатаммыта . Ол тµгэнтэн са ± алаан сыыйа холонон барбытым . Айар иэйиим уоскулаІ кэммэр киирэр эбэтэр айаннаан иґэн тобуллар . Музыкальнай оскуола ± а µірэнэммин , фортепиано техникатын баґылаан , ырыаларбын до ± уґуоллаах чочуйабын . Наада буолла ± ына нота ± а суруйабын , о ± олорго ырыалардаахпын , µірэх кыґаларыгар ноталарбын кинигэ ± э анаан тµґэрэр былааннаахпын . Кµннµк Уурастыырап , Семен Данилов , Наталья Михалева , Тумус Мэхээлэ , Владимир Кондаков , Тааттаттан Мария Алексеева хоґоонноругар µгµс ырыаларбын суруйбутум . Саха эстрадатын туґунан эттэххэ , европеизация баран иґэр , бырыґыан іттµнэн улаатан эрэр . Мин саныахпар , сахалыы хоґоон бэйэтэ тэтимнээх , салгыннаах , атын европалыы тэтимнээх музыканы уурдахха , олуона со ± устук иґиллэр . Бэйэ омук тыла - іґі , ырыатын дор ± ооно дьµірэлэґиитэ норуокка ордук чугас , истиІ буолара саарба ± а суох . Мин Байбал Сэмэнэби , Бµіккэ Бітµрµібµ , а ± ам тэрийбит " Дапсы " білі ± µн итиэннэ Лэгэнтэй кэлин сайдан иґэрин биґириибин . А ± а кілµінэттэн Валерий Ноев , Галина Шахурдина ырыаларын сібµлµµбµн . Галина Шахурдина ырыалара хайа да кэмІэ , бириэмэттэн тутулуга суох истэргэ то ± оостоохтор . " Учууталларбыт алгыстарынан олоххо µктэннэхпит " - Оскуола ± а туйгуннук µірэммитим , кыґыл кімµс мэтээлинэн бµтэрбитим . СГУ µп - экономика институтугар менеджер идэтин ылбытым . Дьиэ кэргэнинэн " Тэтим " концертнай агентствоны аспыппыт , " Утум " бырайыагы олоххо киллэрбиппит . Онон идэм тэрээґин іттµгэр барсар эбит . Быйыл - Учуутал сыла , а ± ыйах кµнµнэн учуутал кµнµн бэлиэтиэхпит . Мин учууталым Лидия Петровна Шамаеваны иккис ийэм курдук саныыбын . Сµрдээх энергиялаах , µгµс идеялаах , куруук µлэ µіґµгэр сылдьар . Кірдіхпµт ахсын эдэригэр тµґэн иґэр . Учууталбытын олус истиІник саныыбыт . Кини биґигини хас биирдии киґи личность , бэйэтэ хайаатар да этэр - тыынар санаалаах , кірµµлээх буолуохтаах диэн ииппитэ . Кылааспыт о ± олоро сылбыт зодиагынан тигрдэрбит , улаатан истэхпит аайы биирдии бэйэбит туох да сµрдээх туруулаґар санаалаах , оргуйан олорор этибит . Кылааспыт салайааччыта Марина Ивановна Сергина - математика учуутала . Мин математика ± а араас таґымнаах олимпиадаларга национальнай гимназия аатыттан мэлдьи кыттарым , ірµµ миэстэлэґэрим . Учууталларбын наґаа ахтабын , сµрдээх µчµгэй дьоІІо µірэммиппиттэн махтанабын . А ± абынан эґэм Георгий Михайлович Сергучев µйэтин тухары оскуола ± а µлэлээбитэ , директор этэ . Кыра сылдьан о ± о саадыгар иитиллибэтэ ± им . Эґэм икки саастаахпар аа ± арга , µс саастаахпар суоттуурга µірэппитэ . Талааннаах педагог буолан µірэххэ , билиигэ дьулууру кини уґуйбута . Ийэм дойдута Чурапчы Мырылата , сайын аайы дьиэ кэргэнинэн кµµс - уох эбинэн кэлэбит . Суотабай сибээс хаппат , улуус кииниттэн ыраах буолан , дуоґуйа сынньанан , ійµ - санааны сааґылаан , айыл ± алыын алтыґан кэлэ ± ин . Бу айар киэґэбин ыытарбар саамай ийэм долгуйар . Дьонум миигин кіІµллµк , хаачча ± а суох улаатыннарбыттара . Куґа ± ан дьаллыкка ылларбакка , олоххо эппиэтинэстээх буоларга ииппиттэрин иґин сµрдээ ± ин махтанабын , олус ытыктыыбын . А ± ам кэпсииринэн , кыра сылдьан киґи хантан бу сиргэ кэлбитин туґунан ийэбиттэн , эбэбиттэн са ± алаан толкуйдуур , уґатан , эрийэн ырытар µґµбµн . Киґи бу олоххо алтыспыт дьонуттан µгµскэ уґуйуллар , µірэнэр . Клавдия Максимова - Сайыынаны кытта билсиґиим оло ± у дириІник кірµµбэр кіміліспµтэ . " Ба ± а санааІ олоххо дьулууру µіскэтэр " - Ба ± а санаа киґи оло ± ор улахан оруолу оонньуур . Сарсыардаттан ыра санаалаах тура ± ын , бµгµІІµ кµнтэн тугу эрэ кэтэґэ ± ин . Ба ± а санаа олоххо дьулуургун са ± ар . Кыра сылдьан куукулаланыаххын ба ± ара ± ын . Ырыаґыт буолаары ыраланарым . Бу кэлин толкуйдаатахпына , хайдах эрэ ба ± а санаам кэнники кэмІэ бµтэн хаалбыт курдуга . Онтон , дьэ , бу концерым идеята киирбитигэр , тута интэриэс µіскээн та ± ыста , эмиэ кі ± µлµµр кµµс буолла . Онон айар киэґэм кірііччµгэ умнуллубат буоларын курдук кыґалла , кыґана сатыыбын . Айар былааммын , этэн аґарбытым курдук , этно , рок стиллээх альбому суруйуу буолар . Бу манна Бµіккэ Бітµрµіптµµн µлэлэґэбит . " ИстиІ " диэн ааттаатым , 13 философскай хабааннаах ырыа киириэ . Тыыннаах музыка до ± уґуоллаах біліх тэриниэхпин ба ± арабын . Итиннэ , биллэн турар , сіптііх усулуобуйа , бириэмэ наада , музыканнары тµмµіххэ наада , билигин ити кыайтарбат буолла ± а . Бэйэм кілµінэм туґунан эттэххэ , билигин чіл оло ± у пропагандалыыр буолбуттарыттан киґи µірэр . Ыччат спорка , кыраґыабай , чэгиэн буоларга , µчµгэйдик туттан - хаптан сылдьарга тардыґара кэрэхсэбиллээх . Бары да ійдµµбµт , 90 - с сылларга дьалхааннаах кэмІэ арыгы , табах наґаа кµінтээн турбута . Билигин чіл олох муода ± а киирбитин биґириибин . Билиигэ дьулуур элбээтэ . Ыччат элбэ ± и билэ - кірі сатыыр , оло ± у кірµµгэ эппиэтинэстээх буолан иґэллэр . Тимир суол кэлиитинэн араас куґа ± ан дьаллык µідµйµі диэн дьаахханабыт да , хайдах да тохтотор , бобор кыа ± ыІ суох . Кµµстээхтэр , олоххо дьулуурдаахтар ылларыахтара суо ± а . Билигин балыктар , водолейдар эралара , 2 тыґ . сылга биирдэ буолар уларыйыы кэмэ кэллэ дииллэр . Компьютерга " перезагрузка " диэн баарын курдук , тірдµттэн уларыйыы бі ± іті тахсыа , ол эрээри таґыччы буолбатар , ол - бу катаклизм бэлиэтэммэтэр , аа - дьуо хамсааґын бардар ханнык . Сахалар бэйэбит тылбытын - іспµтµн араІаччылаан , культурабытын харыстаатахпытына норуот быґыытынан сайдан иґиэхпит , атын омуктарга ытыктабылынан туґаныахпыт . Онон хас биирдиибит ыра санаалаах буолара ордук , кэтэґэн баран олорбокко , сыал - сорук оІостон , олоххо киллэриэххэ наада . Уустук тµгэннэр µіскээтэхтэринэ , оонньуу курдук уоскуйа ылыныахха , тугу барытын айыл ± а кэмниир , тэІниир . Кµндµ аа ± ааччыларга , сахалыы музыканы истиІ , сэІээриІ диэн туох баар µтµінµ , µйэлээ ± и эґиэхэ ба ± арабын . Айар µлэ чыпчаала : l 1995 сыллаахха " Кэскил " хаґыат эдэр ырыа айааччыларга ыыппыт конкурсугар I степеннээх лауреат ; l 1996 сыллаахха республикатаа ± ы радио " Чэчир " биэриитигэр ыытыллыбыт конкурсугар I степеннээх лауреат ; l 1996 сыллаахха Япония ± а Акита куоракка эдэр композитордар IX норуоттар икки ардыларынаа ± ы конкурстарыгар лауреат ; l 2000 сыллаахха " Хрустальный камертон " Бµтµн Россиятаа ± ы эдэр композитордар конкурстарыгар дипломант ; l 2001 сыллаахха Москва ± а " Рябиновые грезы " Россия эдэр композитордарын ЕсениІІэ аналлаах конкурстарын II степеннээх лауреата ; l 2001 сылга Санкт - Петербурга " Тіріібµт кµн " о ± о ырыатыгар Бµтµн Россиятаа ± ы аґа ± ас конкурска I степеннээх лауреат ; l 2002 сылга " ОлоІхо дойдута туойар " патриотическай ырыа конкурсугар Дьокуускай куорат туґунан бастыІ ырыа автора , куорат дьаґалтатын бирииґин хаґаайына ; l 2002 - 2009 сылларга " Этигэн хомус " бириэмийэ ± э номинант l 2004 сылга " Этигэн хомус " бириэмийэ " СаІа сµµрээн " номинация хаґаайына ; l 2005 , 2006 , 2007 сылларга " СаІа ырыа " республикатаа ± ы телевизионнай конкурс хас да тігµллээх кыайыылаа ± а ; l 2007 сылга Санкт - Петербурга " Путь к звездам " Бµтµн Россиятаа ± ы ырыа конкурсун финалиґа ; l 2008 сылга Украина ± а Феодосия к . " Крымские волны " норуоттар икки ардыларынаа ± ы ырыа конкурсугар III степеннээх лауреат ; l 2009 сылга Дьокуускайга " Сыл бастыІ ырыата " бириэмийэ хаґаайына . Саргылаана Данилова Сэрии саҕаланаатын кытта Г . У . Эргис дойдутугар төннөргө күһэллибитэ ( учуутала А . Е . Крымскай акад . Казахстан Кустанай куоратыгар эвакуацияланан олорон 1942 с . өлбүтэ ) . Дьокуускай куоракка кэлэн 1941 - 1942 сс . учебниктар автордарын коллективыгар , 1942 - 1943 сс . Дьокуускайдааҕы педагогическай институт библиотекатыгар уонна саха тылын кафедратыгар ассистент дуоһунугар үлэлээбитэ . Гоша Дьячковскай Амма оройуонун " Буденнай " холкуоґугар µлэлии сырытта ± ына А ± а дойду Улуу сэриитэ са ± аламмыта . Тыа сирин эдэркээн уолаттара уонна ыал а ± алара дойдуну кімµскµµ барарга бэбиэскэ туппуттара . Иэримэ дьиэлэрин кытары быраґаайдаспакка , µлэлиир сирдэриттэн , оттуур ходуґаларыттан барбыттар да бааллара . Гоша 1944 сыллаахха сэриигэ ыІырыллыбыта . 1945 с . БерлиІІэ тиийиэхтээх этэрээккэ сылдьан , ата ± ар бааґыран аара хаалан хаалбыта . БерлиІІэ тиийэн истэх аайы , сир - сир аайы сэрии хахсаат тыала хабырыйан ааспыта харахха быра ± ыллара . Ыраас уулаах Амма ірµс хоґуун уола Одер ірµґµ туорааґыІІа кыттыбыта . Немецтэр муостанан туоруулларын бопсор сорудах кэлбитэ . Саха эдэркээн уола Гоша тачанканан сµµрдэн тахсан , немецтэр бі ± іргітµммµт сирдэрин халты сиринэн туораан , істііхтірµ кэннилэриттэн кэлэн ытыалаабыта . Ити хорсун быґыытынан сэбиэскэй этэрээт муостаны туорууругар кіміліспµтэ . Пулеметчик Егор Дьячковскай " Албан аат " орденын ылбыта . Егор Дьячковскай уоттаах сэрии хонуутуттан 1945 сыллаахха эргиллибитэ . Кэлээт да ± аны , тіріібµт оройуонун Амматын хаґаайыстыбатын чілµгэр тµґэриигэ хоґууннук µлэлээбитэ . Ол сылдьан Болугур нэґилиэгин " Карл Маркс " холкуоґугар µлэлии сылдьар иирэ талах кэриэтэ имигэс бэйэлээх , элэккэй майгылаах Клаваны сібµлµµ кірбµтэ . Кэрэ кыыска сµрэхтэригэр сіІі сылдьар тапталларын билиниэн ба ± алаахтар элбэхтэрэ . Оттон Клава таптал сырдык иэйиитин оройуон бастыІ комбайнерун уонна тракториґын Егор Дьячковскайы кытары билбитэ . 15 сааґыттан комсомол секретарынан µлэлээбит , кэлбит - барбыт , эппит - тыыммыт сытыы кыысчааны оччолорго нэґилиэк депутатынан талбыттарын Клавдия Николаевна Неустроева билигин истиІник ахтар , арай оччотоо ± уга бииргэ µлэлээбит µілээннээхтэрэ кµн - дьыл ааста ± ын аайы а ± ыйаан иґэллэриттэн хараастар . Клавдия эдэр сааґыгар чугас дьонноро µгµстэрэ кµн сириттэн кµрэнэннэр , чороІ со ± отох хаалбыта . Ол да буоллар , олох сылааґа суох буолбат . Таптыыр киґитин кытары ыал буолан , дьоллоохтук олордулар . Егор Романович сытыары - сымна ± ас майгылаах буолан , дьиэ иґигэр хаґан да кыІкыйдаспакка , бэйэ - бэйэни кытары бэрт былдьасппакка эйэ дэмнээхтик олорбуттара . Бастаан ыал буолалларыгар сэриигэ ылбыт ата ± ын бааґа аалан , ыарытыйан эрэйдиирэ . Ыарыытын тулуйбакка уІан да хаалара . Сахаларга айыл ± аттан айдарыылаах , мындыр дьоннор бааллара элбэ ± и туґалаабыта . Отоґут Федор Петров Егор сµнньµн хаанын ыраастаан , уІарын суох гыммыта , ата ± ын элбэхтик хамсатан , кэнники олох µчµгэйдик хаамар буолбута . Онон сорохтор кини ата ± а эйэчиилээ ± ин билбэккэ да хаалбыттара . Онуоха кэргэнин сылаас сыґыана , ийэлии харыстабыллаах кыґамньыта сэрии саллаата ата ± ар туран , киґи тэІэ сананарыгар туохтаа ± ар да кµндµ эмп этэ . Дьячковскайдар бар дьон ытыктыыр , киэн туттар дьоґун ыала буолбуттара . Кэргэннэнээт , аныгыскы сылларыгар бастакы о ± олоругар Мария ± а кµн сырдыгын бэлэхтээбиттэрэ . Окко тµспµт оІоруу ардыгар аргыардаах буолар . Дьячковскайдар то ± ус о ± оттон µс о ± ону сµтэрэр ыар аґыытын эмиэ билбиттэрэ . Тіріібµт - µіскээбит , куорсун анньыммыт улуустарын дьаґалтата Дьячковскайдар эдэр эрдэхтэриттэн Амма улууґун сайдыытыгар кімµс кіліґµннэрин тохпуттарын , сыраларын биэрбиттэрин µрдµктµк сыаналаан , кырдьар саастарыгар тупса ± ай оІоґуулаах дьиэ биэрбиттэрэ . Ол туґунан Клавдия Николаевна ураты иэйиилээхтик сэґэргиир : - Биґиэхэ , сэрии бэтэрээннэригэр уонна огдооболоругар , государство кыґамньыта улахан . Хатаска ветераннарга анаан тутуллубут дэриэбинэ ± э сабыс - саІа дьиэни биэрэннэр , µйэбитин уґаппыттара . Государство кіміті тугунан да сыаналаммат , бµтµн дьиэни бэлэх ыллахпыт дии . Уопсай усулуобуйа быґыытынан , отут бырыґыанын тілµіхтээх этибит . Ону элбэх о ± олоох сэрии бэтэрээнэ хантан кыайан уйунуо этэй ? Аккаастыыр турукка киирбиппит . Республика бµттµµнэ ытыктыыр , убаастыыр киґитэ Дмитрий Федосеевич Наумов µтµі санаатынан , кини туруорсуутунан улууґум дьаґалтата сэрии ветераныгар улаханнык кіміліспµтэ . Дьаґалта ол отут бырыґыаны тіліін , дьиэлэнэр дьолломмуппут . Онон бар дьоммор махталым улахан . Бэл , бу " Хоту " профилакторийга сытаммын биир дойдулаа ± ым Миитэрэй Наумов " Тыа ыала барахсаттар " кинигэтин сыттыктана сытабын . Балаата ± а бииргэ сытар µілээннээхтэрбэр аа ± ан биэрэбин . Аан дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаабыт сэрии кэнниттэн " Ама , аны туох алдьархайа кэлиэй , дьэ , нус - хас , дьоллоохтук олороо инибит " диэн эрэммиппит баара . . . Эйэлээх олоххо тіріппµт о ± оттон ытыс соттон хаалыы кыґыыта - абата тугунан да кэмнэммэт . Улахан кыыспыт Мария Егоровна тµірт о ± отуттан биир уолун Чечня ± а былдьаппыта . Онуоха ытык а ± абыт Егор Романович сиэммэр таах сибиэ бэйэм ааппын биэрэммин диэн бэйэтин буруйданаахтыыр этэ да , олохпут оннук буолан хаалбыта . Ийэ киґи уолун сµтэрбит аґыытын тулуйбакка охсор ыарыытыгар охтубутун , таптыыр кэргэнин уонна о ± олорун , аймахтарын кімілірµнэн ата ± ар туруорбуттара . Сµµрбэччэ сиэннээхпин . Дьыл ± ам миигин со ± отох хаалларымаары , элбэх ыччаты , сиэни биэрбитинэн дьоллоохпун . Сиэннэрим барахсаттар эбээлэрин харыстыыллар , туох µчµгэйи барытын оІоро сатыыллар . Кинилэр эґээлэрин , о ± олорум а ± аларым кытары 59 сыл дьоллоохтук бииргэ олорон кэллибит . КиэІ аймахтаах , кэтит уруулаах дьон буоллубут диэххэ сіп . Кыґыл кімµс сыбаайбабытын о ± олорбут тэрийбиттэрэ . Быйыл муус устарга алта уон сылбытын бэлиэтиэхпитин сіп этэ да , Егорум биґиги кэккэбитигэр суох . . . Дьон ортотугар ытыы олоруом диэн куттанан , о ± олору бэлиэтээмэІ диибин . Дьыл ± ам кэрэ бэлэ ± ин Егорбун кытары дьоллоохтук олорбут , 82 саастаах кырдьа ± ас киґи ыччаттарга этэрим элбэх буолла ± а . Эдэр ыаллар иллээх сµбэлэринэн олоруохтаахтар . Ким а ± а баґылык дуу , ийэ баґылык дуу буолуохтаа ± ый диэн иирсэ сылдьар буоллахтарына , о ± олоругар мікµ холобуру кірдіріллір . О ± олор ортолоругар иирсээни таґаарары олох сібµлээбэппин . Ыал буолбут дьон до ± отторгутун , чугас дьоІІутун кытары эйэлээхтик олоруІ . Оло ± у эйэлээх олох эрэ тутар , µлэ киґини иитэр . Сэрии эрэ буолбатын ! Надежда ЕГОРОВА . Сүүс киһи Президент дуоһунаһыгар олорор киһиэхэ сүүс аҥыы ирдэбили түһэрдэ . Ким эрэ салайар уопуту өрө тутта , ким эрэ эдэр сааһы , ким эрэ көстөр дьүһүнү , өй - санаа тобуллаҕаһын , ким эрэ Кириэмилгэ киирэр холоонноох дьохсоот дьону инники күөҥҥэ аста . Ол эрээри дьон бары " чиэһинэй , дьоҥҥо - сэргэҕэ аһаҕас " киһини Аҕа баһылык оҥостуон баҕарарын туһунан эттэ . Сарсын А ± а дойдуну кімµскээччилэр кµннэрэ . Бу бырааґынньык 1918 сыллаахха Кыґыл Армия тэриллиэ ± иттэн олохтоммута . Онтон , 1946 сылтан , олунньу 23 кµнэ - Сэбиэскэй Армия уонна Муоратаа ± ы байыаннай флот кµнэ диэн ааттаммыта . 1995 сыллаахха , олунньу 10 кµнµгэр Государственнай Дума « Россия бойобуой албан аатын туґунан » диэн сокуону ылыммыта . Онно олунньу « 23 кµнэ - Кыґыл Армия Германия кайзеровскай сэриилэрин кыайбыт кµнэ ( 1918 ) - А ± а дойдуну кімµскээччилэр кµннэрэ » диэн суруллубута . Бу бырааґынньык « А ± а дойдуну кімµскээччилэр кµннэрэ » диэн ааттаныыта эмиэ ураты суолталаах . Революция кэнниттэн дойду бэйэтин кімµскэнэр регулярнай армията суох этэ . 1918 сыллаахха Германия кайзеровскай сэриилэрэ саба тµґµµлэриттэн кімµскэнэр сыалтан Кыґыл Армия тэриллибитэ уонна тута улахан кыайыыны ситиспитэ . Ґйэ чиэппэриттэн ордук кэминэн ити армия аны бµтµн киґи айма ± ы фашизм хара дьайыттан быыґаабыта . Биґиги ити бэлиэ тµгэни кірсі Саха Республикатын байыаннай комиссара , полковник Николай Александрович Тряпшалыын кэпсэттибит . - Николай Александрович , бастатан туран , А ± а дойдуну кімµскээччилэр кµннэринэн э ± эрдэлиибит ! Биґиги республикабытыттан армия ± а ыІырыллар уолаттар ханнык чаастарга уонна ханна сулууспалыылларый ? - Баґыыба . Биґигиттэн ыІырыллыбыт призывниктар мотострелковай , танковай , салгыннаа ± ы десант сэриилэригэр , байыаннай флокка сулууспалыы бараллар . Итини таґынан Хабаровскай кыраайга , Новосибирскай уобаласка ис сэриилэр чаастарыгар ыыталыыбыт . Тимир суол чаастарыгар анаан эмиэ сµµмэрдиибит . Армия ± а ыІырыллыбыттар бастаан бары анал µірэтэр чаастарга тустаах бэлэмнэниини ааґаллар . Саха сириттэн армия ± а ыІырыллыбыттар сµрµннээн Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокурукка : Хабаровскай , Приморскай кыраайдарга , Амурскай уобаласка , Еврейскэй автономнай уокурукка сулууспаларын бараллар . Инникитин Забайкальскай кыраайга , Бурятия ± а сулууспалыахтарын сіп . То ± о диэтэххэ , ити регионнар билигин ИлиІІи байыаннай уокурукка киирэн тураллар . - Билигин армия ± а биир сыл сулууспалыыллар . Итини Эн туох дии саныыгын ? - БµгµІІµ кµІІэ µгµс тіріппµттэр сулууспа кэмин уґатыахтара диэн дьиксинэллэр . Онуоха Российскай Федерация Сэбилэниилээх Кµµстэрин Генеральнай штабын начальнига Василий Смирнов этиитин а ± алыахпын ба ± арабын . Кини ити туґунан ыйытыыга маннык хоруйдаабыта : « Оборона министерствотыгар итинник былаан суох , былааннаабаппыт да ± аны . Министерство байыаннай сулууспа болдьо ± ун уґатар туґунан этиини киллэриэ да суо ± а . Сыл буолбута да сылынан хаалыа ± а . Биґиги ити болдьоххо сіп тµбэґэр сыаллаах µлэлиибит уонна сыл иґигэр саллааттар кыахтарын толору туґанан µчµгэйдик бэлэмнииргэ дьулуґабыт » . - Байыаннай сулууспаттан куотунааччылар биґиэхэ бааллар дуо ? - Бааллар . Ол эрээри атын регионнарга холоотоххо адьас а ± ыйах . - Оттон контрагынан сулууспа ± а тіґі хама ± атык баралларый ? - Билигин контрагынан сулууспалыы барааччы а ± ыйах . Ол эрээри 2012 сылтан контрагынан сулууспалааґыІІа уларыйыылар киириэхтэрэ дии саныыбын . Бастатан туран , байыаннай сулууспа ± а сылдьар киґи хамнаґа µрдµі ± э , оччо ± о сулууспалыы барар ба ± алаахтар элбиэхтэрин сіп . - Билигин тіґі киґи контрагынан сулууспалыы сылдьарый уонна сµрµннээн ханна баалларый ? - БµгµІІµ кµІІэ 200 - чэкэ киґи контрагынан сулууспалыы сылдьар . Сµрµннээн Амурскай уобаласка , Хабаровскай , Приморскай кыраайдарга сулууспалыыллар . - Армия ± а суґал сулууспа ± а ыІырыллааччылар тустарынан Эйиэхэ туох санаа µіскµµрµй ? - Ґчµгэй . Ґгµс - тэр А ± а дойдуларыгар ытык иэстэрин бэйэлэрин ба ± а іттµлэринэн тілµµ бараллар . Дьэ , онтон тус олохторун , карьераларын оІостор санаалаахтар . - Армия ± а ыІырыллааччылар доруобуйаларын туруга хайда ± ый ? - Сулууспа ± а ыІырыллааччылар доруобуйаларын туругун туґунан кірдірµµ 2009 сылы кытта тэІнээтэххэ 9 бырыґыанынан тубуста . Ол аата бэрэбиэркэни ааспыт уолаттар 60 , 2 бырыґыаннара байыаннай сулууспаны барыахтарын сіп . - Уолаттар доруобуйаларын туругун бэрэбиэркэлээґин тµмµгэр эґиэхэ , арааґа , республика ± а дьон доруобуйатын туґунан ханнык эрэ ійдібµл , бэлиэтии кірµµ µіскээтэ ± э буолуо ? - Эт - хаан іттµнэн чэгиэн уолаттар Ленскэй ( 67 % ) , МэІэ - ХаІалас ( 67 % ) , Нам ( 79 % ) , Чурапчы уонна Таатта ( 74 % ) улуустарыттан уонна Дьокуускай куораттан ( 68 % ) кэлэллэр . Оттон саамай намыґах кірдірµµлээхтэринэн ( 40 % - тан аллараа ) Алдан , Амма , Томпо , Аллайыаха улуустара буолаллар . Ити улуустарга бэбиэскэ туппут хас иккис , µґµс киґи армия ± а сулууспалыыртан онуоха - маныаха диэри босхолонор . - Билигин Саха сиригэр хас А ± а дойду Улуу сэриитин ветерана баарый . Кинилэр эґиэхэ туох эмэ кірдіґµµлээх кэлэллэр дуо ? - 2011 сыл тохсунньу 1 кµнµгэр республика ± а 588 А ± а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа ± а баара . Биґиэхэ сµрµннээн А ± а дойдуну кімµскµµр сэрии кыттыылаахтарын аймахтара архыып докумуоннарын кірдіін , федеральнай сокуоннарга оло ± уран социальнай ійібµлµ ылаары чугас киґилэрэ сэрии кэмигэр байыаннай сулууспаны барбытын туґунан ыспыраапка ылаары кэлэллэр . Хомойуох иґин , итинник кірдіґµµгэ барытыгар кіміліґір кыаллыбат . То ± о диэтэххэ , сорохтор архыыпка ирдэбил оІорорго сіптііх докумуоннара суох , итэ ± эс буолан хаалар . БилиІІи кэмІэ Оборона министерствотын podvignaroda . mil . ru диэн анал сайта µлэлиир , онно РФ Оборона ± а министерствотын Киин архыыбын матырыйааллара киллэриллибиттэрэ . Бу сайт ким ба ± арар сэриигэ охтубут бэйэтин чугас дьонун туґунан информацияны тµргэнник буларыгар анаан оІоґулунна . Сайт билигин да оІоґулла сылдьар , онон саІа матырыйаалларынан куруутун байан иґэр . - Ыччаты патриотическай иитиигэ туох µлэ барарый ? - Оскуола о ± олорун патриотическай иитиигэ туґаайан « Зарница » , « Снежный барс » диэн байыаннай - спортивнай оонньуулар ыытыллаллар . Онус кылаас о ± олоругар анаан биэстии кµннээх µірэтэр - хонуутаа ± ы тµмµµлэр буолаллар . Республика 538 оскуолаларыгар , орто анал µірэх тэрилтэлэригэр байыаннай сулууспа тірµттэригэр µірэтии барар . Итини таґынан Саха сиринээ ± и ДОСААФ биэс тэрилтэтигэр гражданнары байыаннай учуокка ылыллар идэлэргэ µірэтэллэр . Онно « В » , « С » , уонна « Е » категориялаах суоппардары бэлэмнииллэр . - Николай Александрович , кэпсээниІ иґин баґыыба . Јссі тігµл А ± а дойдуну кімµскээччилэр кµннэринэн э ± эрдэлиибин . - Баґыыба ! Эйигин эмиэ бу бэлиэ тµгэнинэн э ± эрдэлиибин . Данил МАКЕЕВ Саха Республикатын Ыччат политикатыгар министерствотын дааннайынан , регистрацията суох уонна регистрацияламмыт да , быґа холоон , 150 - ча ыччат общественнай тµмсµµтэ баара биллэр . Государство іттµттэн ыччат тµмсµµлэрин кытта анал ситимнээх µлэ ыытыллар . Ону ааґан ійµµр , кі ± µлµµр , сайыннарар соруктаах анал программа µлэлиир … Оттон Саха сиригэр ыччат хамсааґына хаґааІІыттан µіскээбитэй уонна бу тµмсµµлэргэ кимнээх сылдьыбыттарай , кинилэр туох сыаллаах - соруктаах этилэрий ? Итиэннэ , бу общественнай тэрилтэлэр кэлин хайдах дьыл ± аламмыттарай ? Бу ыйытыыларга хоруйу кірдіін , история саґарбыт страницаларын арыйталаатахха , ааспыт µйэ саІатыгар , Россия империятын тµІкэтэх тµілбэтигэр - Саха уобалаґыгар , µірэнэр ыччат тµмсµµлэрэ тэриллэн барбыттара кістір . Манна политическай сыылынайдар сабыдыаллара олус улахана . Ол курдук политсыылынайдар кі ± µлээґиннэринэн , 1902 сыл сайыныгар Дьокуускайдаа ± ы реальнай училище µірэнээччилэрин ортотугар " Маяк " диэн куруґуок тэриллибит . Уонча сыл буолан баран , 1913 сыллаахха , тастан улахан сабыдыала суох , саха µірэнэр ыччатын куруґуога µіскээбитэ . Биґиги бу тµмсµµ уонна кини кыттыылаахтарын туґунан кэпсэтиэхпит . То ± о диэтэххэ , бу хамсааґын ыччаттара 1917 сыл кэнниттэн Саха сирин атыйахтаах уулуу аймаабыт событиеларга сµрµн оруолу ылбыттара олус кэрэхсэбиллээх … Тµмсµµ туґунан тµіргµлэстэххэ Саха литературатын тірµттээччилэртэн биирдэстэрэ Н . Д . Неустроев нууччалыы суруллубут дьо ± ус кээмэйдээх , ситэриллибэтэх " Ахтыылар " диэн µлэлээх . Ахтыыны , " Тіріібµт сирбэр , тапталлаах дьоммор " диэн 1995 сыллаахха тахсыбыт кинигэ ± э киллэрбит Ю . И . Васильев , сэбиэскэй кэмІэ суруллубута буолуо диэн саба ± алыыр . Суруйааччы революция иннинээ ± и саха µірэнэр ыччата сомо ± олоґуутун , общественнай µлэ ± э сыстыытын туґунан киґи сэІээрэр хартыынатын ойуулуур . Итиэннэ , бу тэттик эрээри иґэ истээх µлэ кэннэ , куруґуок туґунан сорох тµгэннэргэ ситэрэн - хоторон биэрэр , Платон Ойуунускай " Ааспыт кµннэр - дьыллар " диэн ааттаах ахтыыта баар . Николай Денисович 1913 сыллаахха бэйэни сайыннарар сыаллаах куруґуок тэриллэ сылдьан баран ыґыллыбытын туґунан суруйар . Бу тµмсµµ кіхтііх кыттааччыларынан 4 кылаастаах Дьокуускай куорат училищетын 3 - с кылааґын µірэнээччилэрэ П . Ойуунускай , М . Аммосов , П . В . Афанасьев , П . Винокуров уонна ахтыы автора Н . Неустроев буолбуттар . " Юность " диэн нууччалыы тылынан тахсар , илиинэн суруллар сурунааллаахтар эбит . Учуонай Г . К . Боескоров бигэргэтэринэн , сурунаалга Неустроев уонна Ойуунускай редактордаабыттар . Бу біліх кі ± µлээґининэн 1914 - 1915 сылларга саха µірэнэр ыччатын улахан куруґуога µіскээбит . Бастакы мунньах Прокопий Винокуров олорор Чепалов дьиэтигэр буолбут , барыта 30 - ча ыччат кыттыбыт . Мунньахха Неустроевтан , Винокуровтан ураты М . К . Аммосов , П . А . Ойуунускай , Г . Г . Колесов , А . И . Говоров , И . Е . Васильев , В . А . Слепцов уонна Иван Аммосов кыттыбыттар . Мунньа ± ы Говоров аспыт . Куруґуогу салайар комитекка , ахтыы автора этэринэн , " Говоров , Васильев , Винокуров , я и еще кое - кто " талыллыбыттар . Тµмсэргэ табыгастаах буоллун диэн Харитонов дьиэтигэр кэІэс со ± ус хоґу куортамнаабыттарыгар Винокуров кіґін олохсуйбут . Нэдиэлэ ± э биирдэ тµмсэн мунньахтыыллар эбит . Ґгэстэринэн " Труд " диэн илиинэн суруллар сурунаал таґаарбыттар . Кэлин кинилэргэ учительскай семинария µірэнээччилэрэ холбоспуттар . Кинилэр ортолоругар С . Ф . Гоголев , С . В . Васильев , М . В . Мегежекскэй уо . д . а . бааллар эбит . Ойуунускай " Ааспыт кµннэр - дьыллар " диэн µлэтин кытта билистэххэ , революция чугаґаата ± ын аайы политсыылынайдар µлэлэрэ сытыырхайан испит бадахтаах - саха µірэнэр ыччатын кытта анаан кірсі сылдьыбыттар . Бу тэрээґиІІэ биллиилээх политическай сыылынайдар - Е . М . Ярославскай , Г . И . Петровскай , Г . О . Охнянскай кытталлар эбит . Холобура , Платон Алексеевич ахтыытыттан : " Штокман доктор " диэн спектакль туґунан Охнянскай диэн политик , ааттаах хаартыґыт Чуохаанча дьиэтигэр , Максим биґикки олорор хоспутугар , тыл эттэ " , - диэн этиини булуохха сіп . Оттон саха интеллигеннэрэ В . В . Никифоров - Кµлµмнµµр , Г . В . Ксенофонтов , А . И . Софронов , Е . М . Егасов µірэнэр ыччаты кытта ыкса µлэлээбиттэрин туґунан , ханнык да быґаччы бигэргэтиини булбатым эрээри , ойо ± ос чахчылар а ± ыйа ± а суохтар . Куруґуоктар полиция кыра ± ы хара ± ыттан кистээн µлэлээбиттэр . Онон Ойуунускай тылынан ситэрэн - хоторон биэрдэххэ , " µІкµµ , вечеринка тэрийбитэ буола - буола " кэпсэтэллэр , міккµґэллэр , ырытыґаллар , ыраланаллар эбит . Бада ± а , иккис куруґуок туґунан , историк Е . П . Антонов Аан дойду бастакы сэриитин сылларыгар µіскээбит " Возрождение якутов " - " Сахалар бар ± арыылара " диэн ааттаах культурнай - сырдатар общество тула саха µірэнэр ыччата тµмсµбµтэ диэн бигэргэтэр . Уон сэттис сыл уор ± атыгар олорсон " Революция чугаґаата , онон саха эдэр ыччата кіІµл иннигэр міккµґэр міккµіргэ бэлэм буол " , - диэн политсыылынайдар саха µірэнэр ыччатыгар эппиттэрин , сэрэппиттэрин туґунан Ойуунускай ахтыытыгар кэпсэнэр . Онтон сылыктаатахха , Дьокуускай куорат киэІник ыраІалаан ійдµµр араІатыгар - политсыылынайдарга , интеллигенция ± а уонна чиновниктарга революция буолуохтаа ± а сэрэйиллэр эбит . Бу улуу кµнµ кірсі бэлэмнэнэр µлэ да барда ± а … Чэ , ыраах тэнийбэккэ эттэххэ , олунньутаа ± ы революцияны уруйдуу кірсµбµт саха µірэнэр ыччата уонна интеллигенция общественнай , политическай олох ытыллар буур ± атыгар тібітµн оройунан тµспµтэ . Муннулара кэрдиллибит а ± а кілµінэ - урукку " Саха сойууґун " кыттыылаахтара Кµлµмнµµр " мэтээл икки ірµттээх " диэн этиитин маІнай утаа тускул оІостубуттара . Оттон кµігэйэр кµннэригэр сылдьар Г . В . Ксенофонтов , А . И . Софронов , А . Д . Широких , Р . И . Оросин курдуктар аан бастакыттан инники кµіІІэ тахсыбыттара . Ґірэнэр ыччаттар да хаалсыбатахтара - - кистэлэІ куруґуок тумус туттар уолаттара П . А . Ойуунускай , М . К . Аммосов , Г . Г . Колесов , И . Е . Васильев ааттара Саха сиригэр биллэн - кістін барбыта . Холобура , И . Е . Васильев - " Саха аймах " культурнай - сырдатар общество салайааччыларыттан биирдэстэрэ буолбута . Г . Г . Колесов " Холбос " кооперативы µіскэтиспитэ . Ойуунускайдаах Аммосов " Саха хара µлэґиттэрин сойууґун " тэрийбиттэрэ . Аны ким эрэ кистэлэІ илиитэ хаартыны ырытан баран тµІэтэн кэбиспитинии , Ойуунускай тылларынан эттэххэ , " революция иннинэ бииргэ холбоґон сылдьыбыт куорат улахан орто оскуолаларын о ± олоро саха ітті , революция маІнайгы кµнµттэн ыла хайдыґан " араас политическай партияларга тар ± аспыттара . Ол курдук , М . Аммосов , П . Ойуунускай , С . Гоголев , С . Васильев , М . Мегежекскэй маІнай - социал - демократтарга , онтон - бассабыыктарга , Георгий Колесов - кадеттарга , сорохтор - - федералистарга , эсердэргэ кыттыспыттара … Бассабыыктар баґылыахтарын иннинэ … Ґірэнэр ыччат куруґуогуттан µµнэн - сайдан тахсыбыт ыччаттар революция кэнниттэн буолбут улахан тэрээґиннэргэ - - ыраахтаа ± ы былааґын тэрилтэлэрин сабан саІа салайар уорганнары талыыга , Саха бааґынайдарын , I кіІµл съеґигэр " Федералистар µлэґит сойуустара " партияларыгар , " Саха аймах " культурнай - сырдатар обществоны , Саха сиринээ ± и земствоны ( бэйэни салайыныы ) µіскэтэр мунньахтарга , Россия дьыл ± атын быґаарыахтаах Учредительнай мунньахха Саха уобалаґыттан делегаты талыыга кіхтііхтµк кыттыбыттара . Јскітµн коммунистарга холбоспуттар , Јктііп революциятын кэнниттэн , Саха сиригэр сэбиэскэй былааґы олохтуур сыаллаах - соруктаах аґа ± ас , кистэлэІ аІаардаах уонна кистэлэІ охсуґуу эрдээх байыастарынан буолбуттара . Ол тµмµгэр сорохтор со ± уруу сыылка ± а утаарыллыбыттара , атыттар Дьокуускай хаайыытыгар быра ± ыллыбыттара , оттон ордубуттара саґарга кµґэллибиттэрэ . Манна да ± атан эттэххэ , куруґуок биир чилиэнэ Михаил Мегежекскэй 1919 сыллаахха " Эдэр коммунистар сойуустара " , онтон " Эдэр коммунист " диэн тµмсµµлэри тэрийэн салайбыта . Бассабыыктартан ураты биирдиилээн дьонунан ыллахха , Ойуунускай тиийэн тэрийбит Байа ± антай улууґунаа ± ы Куттал суох буолуутун комитетыгар ( КОБ ) Неустроев чилиэнинэн талыллыбыт . Афанасий Говоров эмиэ бу тэрилтэ ± э улууска дуу , Дьокуускайга дуу µлэлээбит . Чопчу биллибэт эрээри Г . Г . Колесов , И . Е . Васильев , П . А . Винокуров ааттара хам - тµм араас тэрээґиннэргэ ахтыллан аґаарынан общественнай олох µіґµгэр сылдьыбыт кэриІнээхтэр . Кыґылларга кыттыспыттар 1919 сыл ахсынньы 5 кµнµгэр Дьокуускай куорат бассабыыктара ірі туран сэбиэскэй былааґы туругурдубуттара . Революция иннинээ ± и саха µірэнэр ыччатын куруґуогун кыттыылаахтара Ойуунускай - - губревком бэрэссэдээтэлэ , Аммосов - - Бµтµн Россиятаа ± ы киин ситэриилээх комитет ( ВЦИК ) чилиэнэ буолан Саха сирин быґаччы салайааччыларыгар кубулуйбуттара . Оттон Степан Гоголев - - губревкомІа информационнай уонна µірэх салааларын сэбиэдиссэйэ , Степан Васильев - - БСК ( б ) П губбюротун пропаганда ± а уонна агитация ± а салаатын сэбиэдиссэйэ , Михаил Мегежекскэй - - Бµлµµ уокуругун ревкомун бэрэссэдээтэлэ дуоґунастаммыттара . Историк А . И . Новгородов бэлиэтииринэн , Колчак былааґын утары ыраах Верхоянскай куоракка сэбиэскэй диэки санаалаах дьон , подпольнай куруґуогу µіскэппиттэр . Урукку ыччат тµмсµµтµн кыттыылаа ± а И . И . Аммосов , кистэлэІ куруґуок соруда ± ынан , СартаІ нэґилиэгэр тиийэн Колчак армиятыгар саллааттары хомуйууну ыспыт уонна олохтоохтортон партизаннар этэрээттэрин тэрийбит . ДьааІыга сэбиэскэй былаас олохтоммутун кэннэ Иван Аммосов Кыґыл Армия байыаннай - революционнай штабын начальнигынан анаммыт . Кини гражданскай сэрии са ± ана Пепеляев генерал хотугу улуустарга боломуочунайа А . С . Ефимов баґылыктаах этэрээт Верхоянскай куорат Оборона ± а байыаннай - революционнай сэбиэтин чилиэнэ эбит . Оччолорго µірэхтээх киґи адьас а ± ыйа ± а . Ол иґин µлэґит илии тиийбэтинэн уонна бутуурдаах кэм да буолан , коммунистары утара да сылдьыбыттары уонна национальнай интеллигенцияны сэбиэскэй тэрилтэлэргэ µлэлэтэр µгэс баара . Аммосовтаах Ойуунускай куруґуокка бииргэ сылдьыбыт до ± отторун эппиэттээх µлэ ± э кµµскэ кытыарбыттара . Холобура іссі 1918 сыллаахха кыґыллар Байа ± антай улууґун комиссарынан анаабыт киґилэрэ Николай Неустроев Байа ± антай улууґун ревкомун бэрэссэдээтэлэ буолбута . Оттон Прокопий Винокуров ЈймікііІІі сэбиэскэй былааґы олохтообута уонна Байа ± антай улууґун кырыы нэґилиэгин арааран ылан туспа улууґу тэрийбитэ . Автономияны ылыы кэнниттэн буолбут тупсуу тµмµгэр урукку µрµІ хамсааґын салайааччыта Афанасий Говоров Боро ± он улууґун ситэриилээх комитетыгар µлэлээбит . Оттон суох саагыбардарга кыттыгастаах диэн кµтµрэммит дьо ± урдаах экономист Георгий Колесов Саха АССР госпланын салайааччытынан анаммыт . ( Бµтµµтэ бэчээттэниэ ) . lГаврил АНДРОСОВ Н . Лугинов 1979 с . ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ . Аан дойдутааҕ ы тюркскай академия дьи ҥнээх чилиэнэ . Кэм - кэрдии суруйааччыны маанылаабыта суох . Суруйааччы мэлдьи кэм - кэрдии ирдэбилин иннигэр турар , киниттэн норуота , дьоно - сэргэтэ ыллыктаах тылы - іґµ , білµґµіктµµ быґаарыыны , дьоґун сµбэни - аманы эрэйэллэр . Ол эрэйиллэри суруйааччы айымньытыттан иэстиир сіп буолуо . Арай , быстах кэмІэ политическай капитал оІостор дьон суруйааччыттан бары боппуруостарга , проблемаларга тіліннііх , быґымах тылы - іґµ эрэйэллэр . Айар эйгэ ситинник кістµµттэн тэйиччи турар . Јссі Пушкин : " Служение муз не терпит суеты " , - диэн эппитэ баар . Биллэн турар , кабинекка хатанан олорон айар - суруйар эмиэ табыллыбат . Соторутаа ± ыта Ґіґээ Бµлµµ сэлиэнньэтигэр Саха Республикатын биллиилээх госудаственнай , политическай деятелэ , 1970 - 1975 сыллардаахха Саха АССР Министирдэрин Сэбиэтин Председателин бастакы солбуйааччынан µлэлээбит Степан Николаевич Платонов тіріібµтэ 80 сылыгар аналлаах « С . Н . Платонов оло ± о уонна µлэтэ » диэн аан бастакы научнай - практическай конференция ыытылынна . Конференцияны улуус дьаґалтатын баґылыга Михаил Донской кылгас киирии тылынан арыйда уонна « С . Н . Платонов оло ± о уонна µлэтэ - дьон туґугар олоруу ча ± ылхай холобура » диэн дакылааты оІордо . « Холкуостаах о ± о Министирдэр Советтарын Председателин солбуйааччыта буолуор диэри оло ± о » диэн М . А . Алексеев аатынан республикатаа ± ы гимназия кафедратын сэбиэдиссэйэ , историческай наука доктора Никита Архипов , « С . Н . Платонов духуобунай баайа » диэн Дьокуускайдаа ± ы Тыа хаґаайыстыбатын академиятын кафедратын сэбиэдиссэйэ Платон Тумусов , « С . Н . Платонов µлэлиир туспа суола - ииґэ уонна ньымалара норуот муудараґыгар оло ± урара » диэн гимназия история ± а кафедратын µлэґитэ , педагогическай наука кандидата Николай Васильев кэрэхсэбиллээх иґитиннэриилэри оІордулар . Туобуйа орто оскуолатын 11 - с кылааґын µірэнээччитэ Агния Бояркина о ± олор биир дойдулаахтарын дьыл ± атын туґунан тіґінµ билэллэрин , хайдах кини аатын µйэтитэ сатыылларын туґунан кэпсээтэ . Степан Николаевич кыыґа , медицинскэй наука доктора Надежда Платонова « А ± ам дьиэ кэргэн баґылыгын быґыытынан оруола уонна о ± ону иитэр ньымалара » диэн бэрт истиІ ахтыыны оІордо , оттон улуус тµгэ ± эр сытар , ыраах Туобуйа нэґилиэгин оло ± ун - дьаґа ± ын , кыґал ± атын туґунан баґылык Михаил Дмитриев сэґэргээтэ . Конференцияны тэрийээччилэр ыІырыыларынан , « Саха сирэ » хаґыат , кылаабынай редакторын бастакы солбуйааччы Иван Ксенофонтов салайааччылаах , улахан біліх бу конференция ± а кыттыыны ылла уонна Ґіґээ Бµлµµ улууґун дьаґалтатын кытта бииргэ µлэлээґин дуогабарын тµґэристэ . Итини таґынан Нам улууґун делегацията , анаан - минээн унньуктаах уґун айан аартыгын тыыран тиийэн µіґээ бµлµµлэри улаханнык µіртэ уонна конференцияны сэргэхситтэ . Конференция секцияларга арахсан µл элиир кэмигэр Степан Николаевич талааннаах тэрийээччи , салайааччы быґыытынан µлэлээбит оройуоннарын оло ± ор - дьаґа ± ар биллэр - кістір суолу - ииґи хаалларбытын , дьону кытта µлэ ± э , норуот муудараґыгар оло ± урбут ураты туспа ньымалары баґылаабыта барыта тіріібµт - µіскээбит Туобуйатын нэґилиэгэр холкуоска суоччутунан , биригэдьииринэн , ферма сэбиэдиссэйинэн µлэлиир кэмнэриттэн силис тардыбытын туґунан бэлиэтээтилэр . Кини салайбыт кэмигэр Ґіґээ Бµлµµ уонна Нам улуустарыттан элбэх эдэр , кэскиллээх ыччат иитиллэн тахсан билигин µгµстэрэ республика салайар эргимтэтигэр айымньылаахтык µлэлии - хамныы сылдьар эбиттэр . С . Н . Платонов Саха АССР Министирдэрин Советын Председателин бастакы солбуйааччытынан µлэлиир сылларыгар республика социальнай - экономическай сайдыытын , чуолаан , тыа хаґаайыстыбата сайдыытыгар биллэр - кістір кылаатын киллэрбитин бэлиэтээтилэр . Ол курдук , Дьокуускайдаа ± ы кітірµ иитэр фабрика , « Дьокуускай » уонна « Јктім » совхозтарга сµіґµ иитэр бідіІ ситимнэрэ , республика µрдµнэн тыа сирин сайыннарыыга туґаайыллыбыт элбэх социальнай - культурнай суолталаах тутуулар µлэ ± э киирбиттэрин санаттылар . Степан Николаевич боростуой дьоІІо - сэргэ ± э судургу , салайар µлэґиттэргэ ирдэбиллээх буолан баран , ураты бол ± омтолоох сыґыанынан республика ± а киэІ билиниини ылбытын , дьон сэргэ ытыктабылынан туґанарын санаатылар . Кини киґи быґыытынан µтµі хаачыстыбалара , ураты µлэґитэ , эйэ ± эґэ - сайа ± аґа , элбэх кэпсээннээ ± э , кµлµµлээ ± э - оонньуулаа ± а дьон - сэргэ киэІ биґирэбилин ылбытын , ыал а ± атын быґыытынан о ± олоро µірэхтээх , µлэґит дьон буолалларыгар олук уурбутун тоґо ± олоон бэлиэтээтилэр . Конференция резолюциятыгар С . Н . Платонов туґунан кинигэни байытан , ситэрэн - хоторон таґаарарга , кини аатын Дьокуускайдаа ± ы тыа хаґаайыстыбатын академиятыгар иІэрэргэ , Дьокуускайга сквер арыйан , онно бюґун туруоран µйэтитэргэ , биэс сыл буола - буола Ґіґээ Бµлµµгэ уонна Нам улууґугар маннык научнай - практическай конференциялары ыытарга , ити улуустарга о ± олорго сыллата « Платоновскай аа ± ыылары » тэрийэн ыытарга , биир бідіІ алмааска кини аатын иІэрэргэ уонна тіріібµт тµілбэтигэр оло ± у - дьаґа ± ы сэргэхситэр тутуулары ыытарга диэн этиилэр киллэрилиннилэр уонна конференция кыттыылаахтара ити этиилэри туруорсан , олоххо киллэрэргэ туґуламмыт дьаґаллар бигэргэтилиннилэр . НіІµі кµнµгэр конференция кыттыылаахтарын улахан білі ± і ыраах Туобуйа ± а айаннаан тиийдэ . Манна телефон цифровой сибээґин станцията уонна культурнай - спортивнай комплекс µірµµлээх быґыыга - майгыга арылыннылар . Туобуйалар уолларын оло ± ун ахтыґар , курутуйан да ылар киэґэлэрэ тэрилиннэ . Николай Крылов . Автор хаартыскатыгар : Ґіґээ Бµлµµ улууґун дьаґалтатын баґылыга Михаил Донской уонна " Саха сирэ " хаґыат кылаабынай редакторын бастакы солбуйааччы Иван Ксенофонтов бииргэ µлэлээґин дуогабарыгар илии баттастылар . 1938 сыллаахтан " Кыым " уонна оройуон хаһыатын общественнай корроспондена , биллиилээх фольклорист , Сунтаар ытык кырдьаҕаһа Георгий Евгеньевич Федоровы кытта уонча сыл , өлүөр диэри ыкса билсэ , доҕордоһо сылдьыбытым . Суруйсарбыт , тугу санаабытын аһаҕастык , ураты сахалыы өйдөбүлүнэн малтаччы суруйар кырдьаҕас этэ . Кырдьыгы , дьиҥи , баары , чахчыны өрө тутара . Ол да иһин бэчээттэммэтэҕэ . Киһи сөҕөр билиилээҕэ , өспөт өйдөбүллээҕэ , умнуллан эрэр тылы билэрэ , туох баҕарар куолутун быһааран биэрэрэ , дьээбэни - хообону да кэпсиирэ бэрдэ . - - Кини быраатын кытары тутууга бииргэ үлэлээбитим , ол кэннэ бырааһынньыктыы сылдьан билсибиппит . Кэргэним ырыынакка атыыһыттыыр . Киин куорат дьаһалтатын тэрийиитинэн , сонун куонкурус муус устар 1 күнүттэн саҕаланна . Ол курдук , бу ый аайы ыытыллар « Анти - куонкурус » түмүктэрин куорат дьаһалтатын саайтыгар « Доска позора » диэн саайт оннугар көрүөххүт . Уопсайа , 10 аат ( номинация ) баар буолуоҕа : « Самый грязный двор » , « Самый грязный магазин » , « Самый грязный киоск » , « Самый грязный автобус » , « Самый неухоженный подъезд » , « Самая большая лужа » , « Самая большая яма на дороге » , « Самый большой долг по МКД за ЖКУ » , « Самый грязный двор » ( чааһынай дьиэ ) уонна « Самое грязное предприятие » . 90 - с сыллар саҕаланыыларыгар Иван Попов салайааччылаах Чурапчытааҕы МПМК аһаҕас турниры ыытара . Оннук биир турнир 1994 сыллаахха олунньуга тэрилтэ культурнай - спортивнай киинигэр ыытыллыбыта . Ыйааһын буоларын кэтээн , спортзалга баар оччотооҕу тимир шариктаах бильярдка оонньоору , иккис этээскэ тахсыбыппыт , икки бэрт доруобай уол оонньуу сылдьаллар эбит . Аммалартан Егор Кононов уонна биир билбэт , бэрт модьу көрүҥнээх уол . Биири бэлиэтиэхпин ба ± арабын . Итиччэ улахан ыйааһыннаах киһи бастакы көрсүһүүбэр миэхэ ыйааһына улаханын өйдөтөр туох да санааны үөскэппэтэх эбит . Билигин да оннук өйдөбүллээхпин . Онтон дьэ сыгынньахтанан баран , помостка тахсыбытыгар быдан атын хартыына буолла . Биһиги сценаҕа олоробут . Биир түгэҥҥэ иннибитигэр Оокко олордо , утарсааччыта Төҥүлүттэн 190 - тан ордук уҥуохтаах Вячеслав Капустин . Киһибит олорбутугар Оокко көхсүн кэннигэр сµтэн хаалла . Дьэ , кэтит көҕүс диэтэҕиҥ . Оокко дьэ түллэх гынан , бастакы түһүүгэ үксүгэр урутуура . Ол кини хамаанда иннинэ түһэр диэн буолбатах . Олус түргэниттэн уонна бэйэтэ тардарын тарбаҕа уйарыттан саллыбыппыт . Үгүс дьон бэйэлэрэ тардар күүстэрин , ыйааһыннарын бэйэлэрин тарбахтара уйбакка төлө бараннар хоттороллоро . Оокко тарбахтара тулуйбаттарын көрбөтөҕүм . Утарсааччылара бастакы түһүүнү тулуйдахтарына , туора хааман баран тоҕо түһэн кэбиһэрэ . Оннук күүс уонна ыйааһын түмүллүүтүн тулуйар киһи бастакы турнирдарга көстүбэтэҕэ . Дьэ онтон µ ? µс кэрдиис кэлэр - кыыллыйыы . Ки ? и истэрэ , билэрэ - к ? р ? р ? та ? ы - бы ? а уларыйар . Тыаттан µрэххэ к ? т ? н тµ ? э ± ин - ким ааспытын билэ ± ин , сыта олорон хаалар . Туох µлэ ? ит буолара биллэр . Информация ыла ± ын . Оннук сытымсах буола ± ын . Ол и ? ин ити кыыллар билэллэр . Онноо ± ор туох ки ? игин … Ки ? и к ? р ? р ? букатын атын буолар . Сµрµ к ? рµµтэ кµµ ? µрэр . Истэри ? эмиэ уларыйар . Суор са ? атын ? йдµµр курдук буола ± ын . Куола ? ын хас уларыйыыта суолталаах , кэпсээн курдук . Ки ? и ити кэм ? э му ? ура суох кµµ ? µрэр . Бу куоска кыы ? ырда ± ына - абарда ± ына , туохха да кыайтарбат буоларын кэриэтэ . Итинник дьиктилэр элбэхтэр … Суукка ± а сµµрбэччэлии к ? ? µ бара ± ын . Атаххар кыаллар , сыыдам буола ± ын . Оннук кэмнэргэ 50 - 70 киилэлээх тµ ? рт куул бурдугу сµгэр кыахтана ± ын . Ки ? и этэ - сиинэ му ? ура суох эбит . Ол сылдьан ал ± ас тутуннаххына , доруобуйа ± ар улахан ку ? а ± аны о ? оруохха с ? п . Айыл ± а ± а маннык сылдьан тµ ? ээн да билбэтэххин билэ ± ин . Чара ? сарсыардаа ? ? ы ибирин - сибирин , кµнµскµтµн , киэ ? ээ ? ? итин кыыллыйбыт ки ? и этэ - хаана барытын билэр . Ити сылдьан сир сиигэ , салгына охсон ыалдьан хаалыахха с ? п . 2003 - 2006 сылларга республика ± а « Эдэр ыалы дьиэнэн хааччыйыы » федеральнай программа ніІµі 734 эдэр ыал олорор усулуобуйата тупсубута . СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы , дьиэ - уот комиссиятын бэрэссэдээтэлэ Александр Власов уонна СР ыччат политикатыгар министрэ Алексей Еремеев ааспыт нэдиэлэ ± э Нам улууґун I Хомустаах нэґилиэгэр тахса сырыттылар . Манна тус сыаллаах программанан 8 саІа дьиэ µлэ ± э киирдэ . I Хомустаахха правительственнай массыынанан айаннаан тиийбиппит ырыа ыраахтан дьиэрэйэн иґиллэрэ , киґи бі ± і то ± уоруспут этэ . Олохтоохтор : « Халлааммыт кытта туран биэрдэ . Ыґыах курдук дии » , - диэн µірэ кэпсэтэллэрин истибитим . Бу - Ыччат министерствотын эдэр дьону ійµµр сыаллаах « Эдэр ыалы дьиэнэн хааччыйыы » диэн республика программатынан тутуллубут « Ыччат кварталын » µірµµлээхтик аґыы бырааґынньыга . - ДьиІэр , 9 дьиэ тутулунна . Онтон а ± ыґа - Ыччат министерствотын ніІµі . Бу дьиэлэр ыччат кварталыгар тураллар . Биир дьиэни дэриэбинэ ортотугар Тыа хаґаайыстыбатын министерстота тутта , - диэн кэпсиир нэґилиэк баґылыга А . П . Атласов , - дьиэ ылбыт дьон 30 саастарын туола иликтэр , араас тэрилтэлэргэ µлэлииллэр . Кинилэрдээ ± эр биґиги ордук µірэбит . Маннык программа баара олус µчµгэй . Эдэр специалистары ійµµргэ , тыа сиригэр сіптііх усулуобуйаны тэрийэр саамай сіп . Дьиэлэр уопсайа 1 сыл тутулуннулар . Ис µлэтин 4 ыйынан бµтэрдибит : уот тардылынна , газ киирдэ , о . д . а . Кµн сарсын да киириэххэ сіп . Манна вице - премьер Александр Власов Саха Республиката Россия µрдµнэн эдэр ыалга дьиэни тутууга саамай µчµгэй µлэлээх регионнар ахсааннарыгар киирсэрин бэлиэтээтэ . Ыччат министрэ А . И . Еремеев « Ыччат кварталын » тутуспут тэрилтэлэргэ , кіміліспµт дьоІІо махталын тиэртэ итиэннэ эдэр олохтоохтору : « Саха норуотун киэн туттар ыаллара буолуІ , бу учаастак о ± о - аймах кµлµµтµнэн туоллун ! » - диэн ал ± аата . Тутууга µлэлээбит дьоІІо махтал суруктары туттартаата . Бу кµн саамай долгутуулаах тµгэнинэн А . В . Власов 8 эдэр ыалга саІа дьиэ кµлµµґµн туттарыыта буолла . СаІа кварталга киирии кыґыл лиэнтэтин ыІырыылаах ыалдьыттар уонна нэґилиэк ытыктанар дьоно быстылар . Эдэр ыаллар ааттарыттан харда тылы Туяра , Анатолий Бережневтар эттилэр . Хаґан ба ± арар саІа дьиэ ± э киириигэ буоларын курдук , эдэр квартал олохтоохторо ыалдьыттары малааґыІІа ыІыран сµігэйдээх алаадьынан кµндµлээтилэр . Ґірµµлээх тµгэн кэмигэр быыс булан , дьиэ ылбыт Алена , Радомир Лихановтары тутан кэпсэттим . Алена - Орто Халыма кыыґа , Нам улууґугар кэлбитэ 3 сыл буолбут . Билигин олохтоох дьаґалта кылаабынай бухгалтерынан µлэлиир . Кэргэнэ Радомир - « Россельхознадзор » филиалын суоппара . - Былырыын ыал буолбуппут . Бµгµн µірµµбµт муІура суох . Биир ыйынан дьиэбитигэр кіґін киириэхпит . Маннык программа айыллыбыта олус µчµгэй , салгыы да тэнийэ турдун . Оччо ± о ыччат тыа сиригэр тардыґара кµµґµрµі дии саныыбыт . Дьиэ кэргэммит аатыттан улахан махталбытын министр А . И . Еремеевка , баґылыкпытыгар А . П . Атласовка тиэрдэбит . СаІа дьиэтин тэлгэґэтигэр кинилэр о ± олоро 8 ыйдаах кырачаан хаґаайка - Кристинка толору бырааптаах киґи быґыытынан кэлээскэтигэр утуйа сытара … Варя Оконешникова . Дьокуускай - Нам .

Download XML • Download text

sah-43

sah-43

View options