Text view

sah-4

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

~~« Сибэккилээх кµллэринньик » биир дойдулаахпыт , СР µтµілээх артыыската Мария Данилова айар кэнсиэрэ~~ Мирнэйгэ " Саха сирин тыыннаах алмаастара " диэн айыл ± а паарката аґыллыбыта быйыл иккис сыла буолла . Паарка Мирнэйтэн Чернышевскайга барар суол 11 - с километрыгар баар . Билигин паарка куорат олохтоохторун уонна ыалдьыттарын таптаан сынньанар сирдэринэн буолла . Манна 13 овцебык , икки кулааґай бааллар . Кинилэргэ анаан 4 километр усталаах хаґаа тутуллубута . Онон кыыллар кіІµлгэ кэриэтэ сылдьаллар . Ґлэґиттэргэ анаан икки мэндиэмэннээх коттедж , оттон ыалдьыттар сынньаналларыгар ураґа уонна бала ± ан тутуллубуттара . Паарка ± а киирии билиэтин сыаната улахан дьоІІо икки , о ± олорго биир міґііх . Билиэт сыаната сібµгэр буолан манна сынньана кэлээччи , кырдьык , балачча элбэх . Мирнэй оччо улахана суох куорат . Онон , 2010 сыл иккис аІарыгар 130 тыґыынча солкуобай киирбитэ паарка улахан ситиґиитинэн сыаналаныан сіп . Манна араас мероприятиелар тиґигин быспакка буолаллар . Былырыын атырдьах ыйыгар Аан дойду а ± ыйах ахсааннаах норуоттарын кµнµгэр аналлаах а ± а уустарын общиналарын улуустаа ± ы бастакы фестиваллара ыытыллыбыта . Соторутаа ± ыта " Россия илиІІи иитэ " трансграничнай бырайыак " диэн дойдулар икки ардыларынаа ± ы научнай - практическай конференция кыттыылаахтара " Алмаастаах суол " туристическай айаны билиґиннэрии кэмигэр бу паарка ± а эмиэ сылдьыбыттара . Тас дойдулартан уонна Россия атын куораттарыттан кэлбит ыалдьыттары сахалыы , эбээннии национальнай таІастаах дьон истиІ кірсµґµµлэрэ , ыраастаныы сиэрин - туомун ыытыылара , µтµінµ , кэрэни ба ± аран ал ± ааґыннара , бэйэлэрин астарынан - µіллэринэн кµндµлээґиннэрэ улаханнык астыннарбыта . Ону таґынан кыыллары кірµµ - истии , µлэґиттэри кытары ирэ - хоро кэпсэтии кинилэргэ улахан сонун буолбута . Тµмµгэр сорох туристическай фирма бэрэстэбиитэллэрэ паарканы кытары сибээстэґэр , бииргэ µлэлиир ба ± алаахтарын биллэрбиттэрэ . 2007 сыллаа ± ыта СР Президенэ В . А . Штыров кі ± µлээґининэн республика Айыл ± а харыстабылыгар министерствотын уонна " АЛРОСА " АК икки ардыгар бииргэ µлэлээґиІІэ сібµлэсиґии тµґэрсиллибитэ . Онно оло ± уран алмааґы хостуур компания паарка дьиэтин - уотун тутан биэрэр уонна µлэлиирин хааччыйарга анаан сыллата тыырыллар µпкэ кыттыґар буолбута . Онон уопсайа 60 мілµйµін солкуобайы кірбµтэ . Айыл ± а пааркатын директора Сергей Смирнов этэринэн бэдэрээтчит " Гимекс " ХЭО кµн бµгµнµгэр диэри сорох µлэлэри ситэрэ илик эбит . Холобур , бадарааннаах сир кімµллµіхтээ ± э уонна суол оІоґуллуохтаа ± а билиІІэ диэри кыайтара илик . Аан дойдутаа ± ы µп - харчы кризиґэ паарка сайдыытыгар эмиэ улахан мэґэйинэн буолбут . 2009 сылтан " АЛРОСА " паарка ± а анаан µбµ - харчыны тыырарын тохтоторго кµґэллибит . Билигин " 2013 сылга диэри " Саха сирин тыыннаах алмаастара " айыл ± а пааркатын µлэтэ уонна сайдыыта " диэн программа оІоґуллан министерство ± а бигэргэннэ . Аны " АЛРОСА " АК салалтатын кірµµтµгэр киирэн сытар . Компания кризиґи этэІІэ ааспытынан паарка µлэґиттэрэ программабыт ійібµлµ ылар ини диэн эрэнэ саныыллар . 2010 сылга республика бюджетыгар кірµллµбµт 4 , 9 мілµйµін солкуобай саІа сµґµі ± эр тура сатыыр тэрилтэ ± э , кырдьык , тиийбэт . АІардас ветеринарнай оборудование , транспорт , уматык да ылыыта элбэх µбµ - харчыны эрэйэр . Манна да ± атан эттэххэ , ветеринарнай управление µлэґиттэрэ паарка ± а тутуллар кыылларга кэмиттэн - кэмигэр хайаан да араас ыарыылары утары быґыылары оІороллор , араас анализтары ылаллар . Ол эрээри , директор паарка сотору саІа кыылларынан байаары турар , онон бэйэбит ветеринардаахпыт ордук буолуо этэ диир . Холобур , " Орто дойду " зоопарка ± а " Саха сирин тыыннаах алмаастара " паарка бас билэр икки эбирдээх табата ( пятнистый олень ) уонна як бааллар . Ону таґынан Буотама тірдµнээ ± и питомниктан икки бизоны ылыахтаахтар . Директор ити кыыллары а ± алыыга " АЛРОСА " кіміліґір ини диэн эрэнэ саныыр . Сергей Смирнов паарка директора буолбута биир туспа кэпсээн . 2001 сыллаахха кини бааґынай хаґаайыстыбатын тэриммитэ . Онно Таймыыртан а ± алыллыбыт 11 овцебыгы ииппитэ . " Саха сирин тыыннаах алмаастара " айыл ± а пааркатын тэрийэр туґунан санаа µіскээбитигэр тута Таас Ґрэххэ олорор дьикти дьарыктаах киґи директор буолара ордук буолуо этэ диэн ій кітін тµспµтэ . Ити саамай сіптііх санаа этэ . Сыыстарбатахтара . Билигин паарка ± а 7 киґи µлэлиир . Икки сыл иґигэр паарка тайаан сытар сиригэр , оттон ол 32105 , 22 гектарга тэІнэґэр , браконьердааґын лаппа а ± ыйаата . Бастаан браконьердар таптаан бултуур сирдэрэ харыстанар сиргэ - уокка кубулуйбутун билинимиэхтэрин ба ± арбыттара . Онон паарка сиригэр - уотугар бултуур сатамматын кытаанах со ± устук ійдітіргі тиийиллибитэ . Кэнники кэмІэ , бэл , кыыллар паарка сиригэр - уотугар куттал суоґаабатын билбит курдук буоллулар . Ол курдук , сэттэ тайах уонна кыыл таба алта µірэ пааркаттан ырааппакка эргийэ сылдьаллар . Директор транспорынан хааччыллыыбыт µчµгэйэ буоллар браконьердары кытары охсуґуубут іссі кідьµµстээх буолуо этэ диир . Онон сыыйа - баайа " Урал " массыына ± а харчы хомуйууну са ± алаабыт . Кыґын устата паарка ± а тутуллар кыыллар 40 тонна оту сииллэр . Инньэ гынан инспектордар сайын бары отчуттарга кубулуйаллар , µлэ - хамнас кµістµµ оргуйар . Ол эрээри , хамнас … хамнас хаґан кµіс µллэринии элбээн кэлбитэ баарай . " Саха сирин тыыннаах алмаастара " паарка µлэґиттэрэ бары да ± аны сµрэхтэрин ба ± атынан , айыл ± а ± а муІура суох тапталларынан " хамнастанан " сылдьаллар . ДьиІэр , кинилэри бэйэлэрин бу дойду тыыннаах алмаастара диэххэ сіп этэ . Данил МАКЕЕВ . С . А . Зверев уолан эдэр сааһыттан олоҕун бүтэһик күннэригэр диэри дьон - сэргэ көрүн - нарын көҕүлээбитэ , саха норуотун духовнай культуратын аан дойдуга тиийэ аатырдыбыт , норуоттан тахсыбыт культурнай деятель буолара бу сорох түгэннэртэн да көстөр . Ол да иһин Кыыл Уолун айымньылаах үлэтин үрдүктүк сыаналабыттара . Сергей Афанасьевич икки төгүл Үлэ Кыһыл Знамета орденынан , үгүс медалларынан наҕараадаламмыта , РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитин , Саха АССР искусствотын үтүөлээх деятелин бочуоттаах ааттара иҥэриллибитэ , итилэр кини айымньылаах үлэтин үрдүк сыаналааһын кэрэһитинэн буолаллар . ( Бµтµµтэ . Инникитин хаґыат 13 № - гэр кір ) . Биир эрэ ыйынан , кулун тутарга , МэІэ - ХаІалас улууґун кыраныыссатын туораан , тимир суол ыллыга тэлгэнэн , сахалар уутуйан олохсуйбут тірµт сирбитигэр бастакы поезд кэлэр историческай тµгэнэ µµнµі . Онтон номнуо биир сылынан сибээс бигэтик олохтонон , миэстэтигэр улахан станция µлэ ± э киириэ , республика ± а улахан транспортнай - логистическай киин µіскµі . Билигин Аллараа Бэстээххэ кэлбит киґи олох - дьаґах хаамыыта тэтимирбитин , уларыйыы - тэлэрийии бі ± іті буола турарын тута бэлиэтии кірір . Итиэннэ бу манна хорук тымыра са ± аланар , айан - сырыы тµмµллэр сиригэр аны биир - тµірт сылынан саІа µйэ куората µіскµі дуо , Дьокуускайы кытта силбэґэр муоста тутуллуо дуо , диэн ырыІалаан кірµіххэ сіп . Салгыы » - Ыт этэ бэрт баҕайы эбит дии , - диэн чап гыннарбыт . Кыргыттар итэҕэйбэтэхтэр . Онуоха уолаттар подъезд анныгар , дьиэ таһынааҕы бөххө - сахха мэлдьи мустар тэллэх ыттара баалларын санаппыттар уонна биирдэрин сүлбүттэрин кэпсээбиттэр , аллара түһэн төбөтүн булан көрдөрбүттэр . Аня ол кэннэ олох сыыла сылдьан хотуолаабыт үһү . Билигин этэр : Төхтүргэ былыр Тыгын олоҕо баар үһү . 1862 сыллаахха почта станцията тэриллибит . Табаҕаттан нуучча ыаллара Козловтар , Соколовтар , Шепелевтар көһөрүллэн кэлбиттэр . Балар дьаамынан дьарыктаммыттар . 1901 сыллаахха таҥара дьиэтин оскуолата аһыллыбыт , онно 1901 - 1902 үөрэх сылыгар 4 уол үөрэммит . Гражданскай сэрии кэмигэр 1922 сыл бэс ыйын 10 - 11 күннэригэр кыһыллар үрүҥнэр соҕуруу бөлөхтөрүн сэриилэһэн кыайбыттар . 1921 сыллаахха 3 киһилээх улууска бастакы баартыйа ячейката тэриллибит , сэкиритээринэн А . Л . Суров талыллыбыт . Ол сылларга нэһилиэе Уулаах Аан тыа уопсастыбатыгар киирэр эбит . Олохтоохтор " Лебедь " диэн колхуос тэрийбиттэр . 1940 сыллаахха ол колхуос " Хардыы " диэн колхуоһу кытта силбэһэн Каганович аатынан колхуос буолбуттар . Аны ол колхуос 1950 сыллаахха " Красная звезда " колхуоһу кытта силбэһэн Каландарашвили аатынан колхуос буолбут . 1960 сыллаахха сопхуос буолбут уонна " Өктөм " диэн ааттаммыт . Ол сопхуос Төхтүрдээҕи биригээдэтэ үлэтин көрдөрүүтүнэн бастакы кэккэҕэ сылдьара . Аҕа дойду улуу сэриитигэр 68 киһи барбытыта , онтон 39 төннүбэтэҕэ . Инбэлиит буолуохтарын сөп « Венерическэй ыарыылар саамай тарҕанар төрүөттэринэн арыгылаан баран түбэһиэх сылдьыһыы буолар . Биһиги кэтээн көрүүбүтүнэн , ыалдьыбыт дьон 70 % - а итирэн баран " күүлэйдээбит " . Бүгүн , олунньу 14 күнүгэр , иэгэйэр икки атахтаах сүгүрүйэр иэйиитин - тапталлаахтар күннэрин бэлиэтиибит . Сир үрдүгэр таптал баар буолан , дьон - сэргэ сайдар , чэчириир , элбиир . Бу кэрэ иэйиигэ хас биирдии киһи куустарар . Истиҥ , сырдык , нарын , хомолтолоох таптал туһунан төһөлөөх элбэх ырыаны , хоһоону , кэпсээни улуу суруйааччылар айбыттара буолуой ? Биллиилээх дьоммут эппиттэринэн , дьиҥнээх таптал киһини үтүөрдэр , өлөртөн быыһыыр эмп . Сибэтиэй Валентин күнэ ордук ыччакка биир саамай күүтүүүлээх бырааһынньык буолар . Быладыыка инники өттүгэр элбэх киэҥ өрүттээх былааннаах этэ . Миэхэ : " Дьонно булан оформительскай биригээдэтэ тэринээр " , - диэбитэ . Саҥа Духуобунай Кииҥҥэ духуобунай училище , воскреснай оскуолалар , студиялар , куурустар баар буолуохтаахтар этэ . Ки ? иэхэ анал диэн баар эбит … Ки ? иэхэ ытыктабыл диэн баар эбит … Кэргэним би ? икки ааппыт да дьикти ба ± айытык с ? п тµбэ ? эр - Борис Федорович , Федора Борисовна диэн . Т ? р ? ? бµт сылбыт эмиэ утарыта 1945 , 1954 сыллар - дьикти ба ± айы . Биир ки ? и сырыытын сылдьан олордо ± ум дии бу . Махтала - кэргэммэр . Филипп Тырылгин - Филл Кини Орто Халыма куоратыттан т ³ рµттээх , 22 саастаах , СГУ пединститутун 5 кууру ´ ун устудьуона , пединститут устудьуоннарын профкомун бэрэссэдээтэлэ . Соторутааҕыта мин суотабай төлөпүөммэр : « Мамуль , скинь деньжат » , - диэн смс кэлбитэ . Ыйыталаһан көрбүтүм , маннык иһитиннэрии үгүс киһиэхэ кэлэр эбит . Сорохторго : « Оҕоҕут милииссийэҕэ түбэстэ , бачча сууманы ыыта охсуҥ » , « оҕоҕут оһоллонно , бачча суумата бу счекка түһэриҥ » диэн хабааннаах смс - иһитиннэриилэр кэлэллэр . Маннык иһитиннэриилэр үксүгэр дьахталларга кэлэллэр . Дьаарай түөкүннэр өс киирбэх ийэлэр эрэйдээхтэр оҕолорун туһугар тугу да кэрэйбэккэ , харчы ыыта охсуохтарын эрдэттэн билэн олороллор . / / Аан дойдутаа ± ы кризис 30 - ча сыллаа ± ыта са ± аламмыта Кэнники кэмІэ телевидениенэн , радионан " кризис " , " фондовая биржа " , " индекс " эІин диэн тыллары элбэхтик истэр буоллубут . Аан дойдутаа ± ы кризис аарыма кітір курдук кынатын сараппытынан , халлааммыт µрдµнэн элиэтээбитэ ыраатта . Кµіх экраннаах аптаах холбукабыт ол туґунан айдаарбыта балачча буолла ( кыстыкпытыгар киирээри туран , аны онтубут итээтэ ± э µґµ ) . Ол да буоллар , боростуой киґи ійдіібіті , мунара - тэнэрэ µгµс . " Ол баайдар дьыалалара , оттон миэхэ , туох да уурунуута суох киґиэхэ , кириисис дьайбат , миигин син биир таарыйбат " диир дьон бааллар . Таарыйарын ааґан , тарбыа турда ± а . . . Јссі хайдах таарыйыа биллибэт : сиир килиэбиІ сыаната , барар - кэлэр ороскуотуІ икки бµк µрдээтэ ± инэ , ыйы - ыйынан хамнас ылбатаххына , сарбыллыыга тµбэґэн µлэ ± иттэн уурайдаххына - ама , кризискэ таарыйтарбатым диэІ дуо ? Дьэ , быґаарсыа ± ыІ эрэ . Ыйытыы элбэх . Кризис то ± о µіскээтэ ? Фондовай биржаттан то ± о тутулуктаа ± ый ? АХШ оруола туохханый ? Биир дойду туґуттан аан дойду то ± о атыйахтаах уу курдук айманна ? Бастаан " фондовай биржа " , " индекс " диэни ылан кірµі ± µІ . Судургутук ійдіітіххі , бідіІ компаниялар сыаналаах кумаа ± ылары , акциялары таґааран баран , онтуларын барыстаахтык атыылыы сатыыллар . Атыылаґар дьон инвестордар диэн буолаллар . Инвестордар эмиэ барыс ылар сыаллаахтар . Ол иґин кµн аайы атыылааґын - атыылаґыы ыытыллар . Бу процеґы сааґылаары , фондовай биржаны тэрийэллэр . Аан дойдуга биллэр бідіІ биржаларынан саамай а ± а саастаах ( 213 сыл ) Нью - Йорктаа ± ы , Япония ± а " Никкей " , " Токиотаа ± ы фондовай биржа " , ГонгкоІІа " Ханг Сенг " , Россия ± а " ММВБ " , " РТС " уо . д . а . буолаллар . Оттон " индекс " диэн - акциялар курстарын хамсааґынын кірдірір , ортотунан ылыллыбыт кірдірµµ . Холобур , Доу - Джонс промышленнай индексин АХШ 30 саамай улахан промышленнай компанияларын акцияларын сыаналарынан суоттаан таґаараллар . Бу индекс АХШ экономикатыгар тахсар уларыйыылартан , промышленнай компаниялар барыстарыттан , нолуоктартан , инфляцияттан , дойду тас политикатыттан уо . д . а . тутулуктанан , уларыйа турар . Кістірµн курдук , биржа ± а тахсар хамсааґыннар улахан эрэбилэ суохтар , кыра да тыал µрдэ ± инэ , хамсыы тураллар эбит . Аны туран , биржалар , дойдутуттан тутулуга суох , бэйэ - бэйэлэрин кытта ыкса ситимнээхтэр , ол иґин , биир суулунна ± ына , атыттары эмиэ илдьэ барар . ТУОХТАН САЎАЛАММЫТАЙ ? ДьиІинэн , аан дойдутаа ± ы экономическай кризис са ± аламмыта 30 - тан тахса сыл буолла . 1960 - с сылларга АХШ - ка Бреттонвудскай валютнай система кризиґиттэн са ± аланан баран , 70 - с сылларга буолбут " нефтяной шок " кризиґэ , 1987 сыл , 1997 сыл алтынньы ыйдарыгар буолбут " кризистэр " фондовай биржа ± а тахсар манипуляциялар , µспµкµлээссийэлэр , аан дойдутаа ± ы валютнай - финансовай система " ыарыыларын " содулуттан тахсыбыттара . Валютнай - финансовай кризис µп - харчы уонна иэс биэрии - ылсыы хамсааґыныттан быґаччы тутулуктаах . Сайдыылаах дойдулар хаалыылаах дойдуларга сµрµн иэс биэрээччилэринэн буолаллар . Холобурдаан эттэххэ , Россия сайдан эрэр дойдуларга киирсэр эрээри , µксэ тас дойдулартан кредиттэґэн олорор . Дьэ бу аан дойдутаа ± ы харчы хамсыыр рыногар " быраабылата суох оонньооччулар " баар буолаллар . Долларга наадыйар ( " долларовый голод " ) дойдуларга валютаны наґаа элбэхтик иэс биэрэн , ма ± алай туолуор диэри харчыны хамсаталлар . Биллэн турар , µрдµк бырыґыаІІа . Онтон ордубут харчыны атын наадыйар дойдуга " куталлар " уо . д . а . Бу курдук , харчыны табаары оІорон таґаарыыттан уонна производствоттан арааран , сыаналаах кумаа ± ыларынан " оонньоотоххо " , кризис кµлµгэ бэрийэн кэлэр . Аны санаатахха , кэнники кэмІэ уоннуу сыл буола - буола кризис буолар эбит . Ону билээхтээбэккэ олорбуппут . Санаабытыгар , капитализм олуктара модун , хаґан да халбаІныа суох курдуктара . АХШ - ка былырыыІІыттан са ± аламмыт ипотечнай кризис бу " ыалдьыбыт " система ± а тэптэрэн биэрээччи ( катализатор ) эрэ буолбут эбит . 1997 сыллаахха Чехия ± а банковскай система ыґыллыбыта , кризис салгыы Азия дойдуларыгар тар ± аммыта . 1998 сыл атырдьах ыйыгар Россияны таарыйбыта ( ійдµµр инигит , дефолт буолбутун ) . Национальнай валюта сыаната тµґµµтэ , банковскай система сууллуута , фондовай рынок µбµн таґыма тµґµµтэ , оІорон таґаарыы кээмэйин тµґµµтэ - бу барыта кризис " сирэйэ " . Ол тµмµгэр бідіІ инвестордар ( бааннар , инвестиционнай фондалар , страховой компаниялар ) бу дойдулартан " куоппуттара " . " Куотуу " - ол аата акцияны атыылаан , дойду экономикатыгар укпут харчыларын ылан , атын сиргэ угаллар . Индекс тµґэр . КРИЗИС ДЬИўНЭЭХ СИРЭЙЭ Россия ± а кризис быйыл ыам ыйын 19 кµнµттэн са ± аламмыта диэн этэллэр . Бу кµнтэн фондовай индекстэр тµґµµлэрэ са ± аламмыта . От ыйын 17 кµнµгэр диэри АХШ фондовай рынога 11 , 5 % , аан дойдутаа ± ы - 12 , 9 % , Россиятаа ± ы - 13 , 1 % сµтэрбиттэрэ . Инвестордар харчыларын Россияттан таґаартаан киирэн барбыттара . Кинилэр " тымныы сэрии " буолуон сіп диэн сэрэхэдийэллэрэ . Россиятаа ± ы кризис аан дойдутаа ± ы событиелартан эрэ тутулуктаах буолбакка , ис политикаттан эмиэ тутулуктаа ± а кістµбµтэ . Путин от ыйын бµтэґигэр " Мечелы " кириитикэлээбитин , атырдьах ыйын 8 кµнµгэр Грузия сэриилэрин саба баттаабыттарын , ый бµтэґигэр Со ± уруу Осетия , Абхазия тутулуга суох буолууларын билинии кэнниттэн , баара - суо ± а икки ый иґигэр фондовай рынок 51 , 8 % тµґµµтэ - хаґан да буола илик тµбэлтэ . Ыам ыйын 19 кµнµттэн бідіІ компаниялар уопсай баайдарыттан 800 млрд доллары сµтэрдилэр . Ааспыт нэдиэлэ ± э нефть сыаната 1 баррель 80 долларга диэри тµспµтэ . А ± ыйах ыйдаа ± ыта 100 доллары ааґа сылдьыбыта . Доллар уонна евро билиІІитэ син тулуктаґар буоллахтарына , австралийскай доллар , японскай иена , исландскай крона биллэ - кісті тµспµттэрэ . Коммерческай бааннар кылаатчыттара уурунууларын ( 37 млрд доллары ) ыла охсубуттара . Дьон дефолтан куттанан , харчыларын кімµскэ , долларга , евро ± а уларыталлар , дьиэ , массыына , дьиэ ± э туттуллар техника атыылаґан , тіґі кыайалларынан , уурунууларын быыґыы сатыыллар . Уон сыллаа ± ы дефолтан эттэрэ аґыйбыта оччо . Тэрилтэлэр номнуо ороскуокка баран , µлэґиттэрин ахсаанын а ± ыйатан эрэллэр . Бааннар µксµлэрэ ипотеканан иэс биэрбэт буолбуттар , биэрэр да буоллахтарына , бырыґыаннарын µрдэтэ охсубуттар . Аны кредит ылар киґиэхэ ирдэбиллэрин эмиэ µрдэтэн , мээнэ киґиэхэ биэрбэт буолбуттар . Онон кыра хамнастаах киґи кредит ылар кыа ± а суох буолбут . Сорох авиакомпаниялар уматык сыанатын толуммакка , эмиэ эстэр турукка киирбиттэр . Олигархтар сµтэриилэрин туґунан этэр буоллахха , Олег Дерипаска барыта 40 млрд доллар баайдаа ± ыттан 16 млрд долларынан , Роман Абрамович 20 млрд , Владимир Лисин 22 млрд , Вагит Алекперов ( ЛУКОЙЛ ) 12 , 3 млрд долларынан ( уопсайа 230 млрд доллар ) " дьадайбыттар " . Ол эбэтэр , баайдарын аІарын , улахан аІарын сµтэрбиттэр . Санаан кірдіххі , миллиард доллар диэн - " иирбит " харчы . Били " элбэхтэн элбэх охтуо " диэбиккэ дылы , элбэ ± и бас билэр дьон эмиэ элбэ ± и сµтэрдилэр . Билигин массыына сыаната хаґааІІытаа ± ар да тµґэн турар . Массыынаны оІорон атыылыыр компаниялар ( " Шевроле " , " Рено " , КИА , " Митцубиси " , " Форд " ) урукку атыылыыр тэтимнэрин сµтэрэн , сыаналарын тµґэрэргэ кµґэлиннилэр . ХАЙДАХ ГЫНЫАХХА ? Кризиґи тохтоторго государстволар араас миэрэлэри ыларга холоноллор . " Бары бииргэ , кµµспµтµн холбоон дьаґаннахпытына эрэ , кризиґи кыайыахпыт " диэн туран , " Улахан Сэттэ " дойдуларын µп министрдэрэ , киин бааннарын салайааччылара суґаллык мустан , ол миэрэлэр тустарынан кэпсэтэллэр . Парижка эмиэ 20 дойду бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах мунньах буолбута . АХШ конгреґа , ыараан - чэпчээн баран , бюджеттан 700 млрд доллары куду анньан биэрдэ . Европа дойдулара эмиэ миллиардынан сууманы сиэртибэлээтилэр . Россия ± а Фондовай рынок индекстэрэ муІутуур тµґэн эрдэхтэринэ , биржаны сабан , µлэтин тохтотон кэбиспиттэрэ . Алтынньы 13 кµнµгэр Федерация Сэбиэтэ уочарата суох суґал мунньа ± ар " О Центральном банке РФ " , " О дополнительных мерах по поддержке финансовой системы РФ " , " О страховании вкладов физических лиц в банках РФ " диэн сокуоннары кірді . Государство компаниялар тас дойдулартан ылбыт иэстэрин тіліґір , бааннары ійµµр , боростуой гражданнар 100 - тэн 700 тыґ . солкуобайга диэри уурунууларын страховкалыыр буолла . РФ Президенэ Дмитрий Медведев фондовай рыногы ійµµр сыалтан , 950 млрд солкуобайы биэрэр туґунан дьаґайда . Кини балаґыанньаны тус хонтуруолугар ылла . Киин Баан ПрезидеІІэ кµн аайы дакылааттыыр . Экспертэр этэллэринэн , бу суума акциялар сыаналара хал ± аґалыы тµґэллэрин тохтотуо ± а . Ол эрэн , бу харчыны а ± ыйах бідіІ бааннар µллэстиэхтэрэ диэн санаа эмиэ баар . Ґп министрэ Алексей Кудрин онноо ± ор Пенсионнай фонда харчытын толук туттуохпут диэн этэр . Сорохтор былаас бу дьайыытын , баґаары " бірµігµнэн , билиинчигинэн уонна хаппыт тэллэйинэн " умуруора сатаабыкка холууллар . Ыраах сытар Исландия Россияттан кімі кірдіібµтµгэр , бэйэлэрин бааннарынаа ± ар табыгастаах усулуобуйа ± а иэс биэрдилэр . Аан дойду экономикатын , кірдіххі эрэ бигэ , акылаата бэрт кыраттан да сылтаан хамсыыр , мілµйµінµнэн дьон µлэлээн , кіліґµннэрин то ± он муспут баайдарын , уурунууларын кризис силлиэ курдук ытыйар , мэлитэр кыахтаах эбит . " Тот о ± ото дохсун , баай о ± ото бардам " диэбиккэ дылы , аан дойдуга аІардастыы міІµрээн олорбут , бэйэтин сыаннастарын , геополитическай кірµµлэрин атын дойдуларга соІнуур , баай - тот Америка ± а политическай тутул эргэрбитин , баайа - дуола а ± ыйаабытын кірдірір ( ол да иґин атын дойдулар баайдарыгар дураґыйан эрдэ ± э ) . Сорохтор ХХ µйэ саІатыгар буолбут Улуу Депрессия кµлµгэ Американы іІійін олорор , бу кэнниттэн АХШ кыа ± а биллэ мілтµі диэн этэллэр . Маны тэІэ , глобализация бары дойдулар экономикаларын ситимниир буолан , биир да дойду кризискэ таарыллыбакка хаалбата . Онон глобализация содула - аан дойдутаа ± ы кризис . Россия экономиката , былаас ылыммыт миэрэлэрин кімітµнэн , тобуктаабакка , аґара сµтµктэммэккэ , аґарыннар ханнык . . . Ангелина ВАСИЛЬЕВА . Д . М . Говоров киин улуустарынан Бодойбонон , Аллараа Ленанан кэрийэ сылдьан олоҥхоһут быһыытынан ыллаан - туойан дьоҥҥо - сэргэҕэ кэрэхсэппитэ , олоҕун тиһэх сылларыгар баай репертуарын сурукка киллэртэрэн үйэтиппитэ . Кини " Мүлдьү Бөҕө " , " Эрбэхтэй Бэргэн " диэн бөдөҥ олоҥхолорун А . Ф . Бояров , Г . В . Данилов , Н . М . Говоров суруйбуттара . " Бүдүрүйбэт Мүлдьү Бөҕө " олоҥхо туспа кинигэнэн тахсан киэҥ биһирэбили ылбыта , олоҥхоһут аатын - суолун үйэ - саас тухары үйэтиппитэ . " Оскуола ± а µірэнии - киґи оло ± ун улахан олуга " диэн этнопедагог К . С . Чиряев этиитигэр сібµлэґэн туран , Муома улууґун киинигэр алын сµґµіх кылаастары µірэтэр бэрт чікі оскуола туґунан кэпсиэхпин ба ± арабын . Ордук тыа сиригэр оскуола , о ± о тэрилтэлэрэ сµбэлэґэн , кыахтарын холбоон , µірэтэр - иитэр биир кэлим эйгэни тэрийэн µлэлииллэрэ билиІІи кэм ирдэбилэ буолла . Хаачыстыбалаах µірэх хаґааІІытаа ± ар да суолтата µрдээн , чахчы да оло ± у - дьаґа ± ы тупсарарга туґуланар уонна хас биирдии учуутал идэтигэр бэриниилээх , айымньылаах µлэтинэн тускуланар . Уопсай µірэхтээґин Муоматаа ± ы начаалынай оскуолата 1991 сыллаахтан µлэлиир . Манна 177 о ± ону нууччалыы , сахалыы тылынан µірэтэллэр . Оскуоланы 1994 сылтан СР µірэ ± ириитин туйгуна , методист учуутал , Муома тірµт олохтоо ± о Вера Алексеевна Никулина эрчимнээхтик салайар . Вера Алексеевнаны мин кыра эрдэ ± иттэн µчµгэйдик билэр буолан , иитиллээччим маннык эппиэтинэстээх µлэ ± э тиийэ µµммµтµттэн µірэбин , киэн тутта кэпсиибин . Педколлектив сµрµннээн эдэр учууталлартан турар буолан , бэйэтэ туспа суоллаах - иистээх , µгэстэрдээх µірэх кыґата буолар . О ± олорго дириІ билиини биэрэллэрин сэргэ иитиигэ улахан бол ± омтону уураллар . Оскуола ± а " Кэскил " о ± о тэрилтэтэ тус - туспа хайысхаларынан былааннаан ситиґиилээхтик µлэлиир . Маны таґынан бу эрэ оскуола ± а пионерскай тэрилтэ баара киґини кэрэхсэтэр . Пионердар оскуола эрэ иґигэр буолбакка , улуус кырдьа ± астарыгар тимуровскай кімінµ оІороллор , улахан мунньахтарга пионерскай э ± эрдэлэри этэллэр , кырдьа ± астарга анаан концертары туруораллар , кірсµґµµлэри тэрийэллэр . Сылын аайы оскуола ± а " Кµґµн бэлэхтэрэ " , " Оскуола кµнэ " , " Ийэ кµнэ " , " Ґірэх туйгуннарын кµнэ " , " Пионер кµнэ " курдук тэрээґиннэр µрдµк таґымнаахтык ыытыллаллар . Ґірэх дьылын бµтµµтµгэр µірэх туйгуннарыгар , лидердэргэ , спортсменнарга урут µлэлээбит педагогтар , билигин µлэлии сылдьар учуутал - меценаттар , попечителлэр стипендияларын туттарыы µгэскэ кубулуйда . 2003 сыллаахха директор В . А . Никулина кі ± µлээґининэн республика ± а бастакынан Бµлµµтээ ± и педагогическай училищены араас сылларга бµтэрбит Муома улууґун учууталлара попечительскай сэбиэт тэрийэннэр , билигин республика ± а биллэр µлэлээх буолла . Общество эдэр кілµінэни иитиини оскуола ± а итэ ± эйэр , директорга сµІкэн эппиэтинэґи сµктэрэр . Вера Алексеевна биир µтµі хаачыстыбатынан тіріппµттэри , общественнай тэрилтэлэри кытта ыкса сибээстээхтик µлэлиирэ буолар . Тэрилтэ салайааччыларын кытта биир санаанан µлэлиирэ материальнай - техническэй база бі ± іргµµрµгэр , оскуола ис - тас ітті сылтан сыл аайы тупсарыгар кімілііх . Бу барыта директор дьо ± урун , сатабылын , µлэтигэр бэриниилээ ± ин туоґулуур . " Учуутал - µірэнээччи - тіріппµт " диэн ситими тутуґан бу оскуола ± а тіріппµтµ кытта µлэ утумнаахтык ыытыллар . А ± алар сµбэлэрин кытта сылын аайы " А ± алар кµннэрэ " , " А ± ам уонна мин " куонкурус , " Кµісчµт алгыґа " тэрээґин , а ± алар конференциялара олус интэриэґинэйдик бараллар . Оскуола учууталлара ірµµ инники кµіІІэ сылдьаллар , µµнэллэр - сайдаллар , араас аа ± ыыларга , конференцияларга , куонкурустарга , семинардарга кытталлар , бастыІ технологияларга , билиини µрдэтиигэ ураты бол ± омтону уураллар . Быйыл биґиги улууспутуттан иккис тігµлµн бу оскуола учууталлара " Сµрэхпин о ± о ± о биэрэбин " диэн республикатаа ± ы кылаас салайааччыларын куонкурустарыгар кыттыбыттара биир улахан ситиґиинэн буолар . Оскуола коллективыгар кэлэр кэскил аанын арыйар улахан эппиэтинэстээх µлэлэригэр µрдµк ситиґиилэри , кэнчээри ыччат µµнэ - сайда турарыгар сатабылгытын , кыґамньыгытын , кµµскµтµн - кыаххытын уура туруІ диэн алгыыбын . Акулина Атласова , педагогическай µлэ ветерана . Муома . Хаартыска ± а : Муома начаалынай оскуолатын учууталлара " Оскуола - о ± о саас уйата " концерт кэмигэр . Саха сириттэн Калуга куоракка ыалдьыттыы сылдьар 33 саастаах дьахтар дьиэлээх хаһаайыны кытта тэҥҥэ арыгылаһан баран , киһитэ арыгыга хотторон утуйбутун кэннэ быһахтаан саайбыт . Хаста да түөһүгэр уонна иһигэр анньыбыт . Туох айылаахха кыыһыран итинник быһыыламмытын силиэстийэ быһааран , холуобунай дьыалатын суукка ыыппыттар . Саха поэзиятын семинардарыгар , ірµµ да буоларын курдук , элбэх эдэр автор кытынна . Ол курдук народнай поэт Наталья Харлампьева , поэттар Иван Мигалкин , Умсуура , Саргы Куо салайбыт саха поэзиятын I семинарыгар 20 - чэ , оттон П . А . Ойуунускай аатынан госбириэмийэ лауреата Урсун , суруйааччы Ойуку , поэттар Константин Сосин уонна Суоґааны ыыппыт саха поэзиятын II семинарыгар 12 эдэр автор хабыллан ырытылынна . Дьэ , бу ырытыллыбыт хоґоонньуттар хоонньуларыгар уктан а ± албыт айымньылара туох - ханнык санааны са ± алларый ? I семинары салайбыт Наталья Харлампьева бэлиэтээбитин хатылаатахха , ір кэмнээх тохтобул кэнниттэн , эр дьон , чуолаан эдэр уолаттар , кµргµімµнэн поэзия алааґыгар тиэрдэр ыллыкка µктэммиттэрэ кэрэхсэбиллээх . Кинилэр ортолоруттан тіґі да сиппит - хоппут поэты сулбу тардан ылан ааттыыр уустугун иґин , хас биирдиилэрэ ураты буочардаахтара тута харахха быра ± ыллар . Томпо улууґун Саґыл нэґилиэгиттэн тірµттээх Саха тылын уонна культурологиятын факультетын II куурсун устудьуона Петр Ворогушин музыка до ± уґуоллаах хоґоон аа ± ардыын , куоластыын , туттардыын - хаптардыын , поэзия ± а талымаґынан уонна µрдµк ирдэбиллээ ± инэн биллэр , М . Горькай аатынан Литературнай институт выпускнига , поэт Иван Мигалкины астыннарда . Петр бэйэтэ билинэринэн , 2000 сыллаахха Байкалга буолбут суруйар дьо ± урдаах республика о ± олорун лаа ± ырыгар дьарыктаммыт , итиэннэ , хоґоону оскуола са ± аттан илиитин араарбакка айар эбит . Кини гражданскай пафостаах айымньылара ураты тэтимнээхтэрэ , уонна уол ону сатаан туспатык аа ± ара , семинар ырытааччылара бэргэнник бэлиэтээбиттэринии , нуучча биллиилээх футурист поэта Владимир Маяковскайы санатта . Эдэр автор гражданскай позициятын тиэрдэр тэІнэбиллэрэ , уобарастара , соро ± ор тіґі да ніІµі тµґµµ курдук сыаналанналлар , сµнньµнэн сіп тосхоллоохторо уонна ардыгар , уот харахха этэллэрэ чахчы поэзия тыына баарын дакаастыыллар . Петр Ворогушин хоґоонноруттан тирэ ± ирэн санааны сайыннардахха , хоґоонньут уолаттарга барыларыгар да кэриэтэ гражданскай лирика , пафос кістірі сонун . Ол курдук устудьуоннар Иван Иванов , Ньургун Афанасьев хоґоонноругар маннык хабааннаах хайысха баар . Ньурба улууґун Хатыы нэґилиэгиттэн тірµттээх Ньургун уол айымньыларыгар кµµстээх тµмµк санаа кэнниттэн , ону саарба ± алаан атын іттµттэн сыаналыырга холонуу баара кэрэхсэбиллээх . Аны Намнаа ± ы педколледж устудьуона Антон Петров уонна Томпо эдэр учуутала Юрий Кузьмин айар µлэлэригэр национальнай уратыны кірдііґµн тыына биллэр . Антон суор туґунан хоґоонугар бу кітірµ архетип быґыытынан анааран кіріргі холоммута балачча табыллыбыт . Оттон Юрийга былыргы боотурдар уобарастара баара уонна автор манан норуотугар кімµскэнэр суолу кірдµµ сатыыра сонун . Нам улууґун БітµІ нэґилиэгин булчут уола Петр Кириллин эр киґини булчут , айыл ± а о ± отун быґыытынан арыйар айымньылары кэґии гынан а ± албыта кэрэхсэбиллээх . Уопсайынан , кини булчут буоларынан , айыл ± а ± а чугаґа биллэ сылдьар . Петр булт абылаІын туґунан хомо ± ой ойуулааґыннардаах хоґооннорун истэ олорон саха эр киґитэ булчут , балыксыт , сылгыґыт курдук тірµт идэлэриттэн тэйэ быґыытыйбыта кинини кытаанах , хаІыл санаатын іґµллµµтµгэр тиэрдэн эрэрин дьэІкэтик арыллар . Бу буолаарай µгµс саха киґитин санаатын оонньооґунугар тиэрдэр суол ? ! . . Онон тай ± а сорсуннаах булчута Петр Кириллин уран тыл уустук соноругар дебюта табылынна диэн бэлиэтиэх кэриІнээхпит . Оттон " Араскылар " хомуурунньукка хоґооннорун таґаартарбыт , хаґыаттарга , сурунаалларга сіп - сіп бэчээттэнэр ДьааІы уола Константин Каженкин - Архаан айар аартыгынан иннин диэки эрэллээхтик хардыылыыр . Костя хоґоонноро бµгµІІµ олоххо уол о ± о санаатын , кірµµтµн ойуулууллар . Кыргыттар ірµµ да буоларын курдук , куґа ± ана суох , эриэ - дэхситик кытыннылар . 90 - с сыллар ортолоруттан ыла саха поэзиятыгар ча ± ылхайдык киирэн испит поэтесса Светлана Пахомова хоґооннорун тµмэн а ± албыта соґуччу тµгэнинэн буолла . Светлана , тіґі да айар эйгэттэн тэйэ сырыттар , илиитин араарбакка айа - тута сылдьарын бу халыІ рукопиґа ордук - хоґо суох бигэргэтэр . Ырытааччылар поэтесса хоґооннорун хомуурунньугун бэлэмнииригэр сµбэлээтилэр . Кини хоґоонноругар уруккуттан баар µрдµккэ кітµµтэ , баай фантазията іссі да , уоста илигин аахпыт хоґоонноро туоґулууллар . Ол курдук " Бу манна , БулуІІа … " хоґоон дьµкээбиллиин тэІІэ тµллэІнии оонньуурга дылы … " Араскылар " хомуурунньукка бэчээттэммит іссі биир автор , Нам БітµІµттэн тірµттээх , Саха тылын уонна культурологиятын факультетын устудьуона Ангелла Попова айар µлэтигэр улахан уларыйыылар бара туралларын айымньылара кэрэґилииллэр . Итиэннэ , киґи астынара , ол уларыйыылар айар хайысханы тобулуу , ситии - хотуу диэки сиэтэн иґэллэр . Автор тылга - іскі , уобараґы кірдііґµІІэ кµµскэ µлэлиирэ кістір . Кини хоґоонноро саха билиІІи кыыґын санаатын - оноотун , оло ± у кірµµтµн олус ырылхайдык арыйаллар . Ангелла Попова быйылгы сµбэ мунньахха ыччат политикатыгар министрин Гранын ылбыт , ДьааІы улууґун Табалаах нэґилиэгэр олорор , ураты айар буочардаах Елизавета Мигалкина са ± алаабыт сэрииґит кыыс сонун уобараґыгар атын іттµттэн кірін , ураты тосхол µіскµµрµгэр олук уурда диэн сыаналыахха сіп . Ол курдук Елизавета биир хоґоонугар куйа ± ын устан уурбут сэрииґит кыыс уобараґа баара аа ± ааччыны сонур ± аппыттаа ± а . Оттон Ангелла мілтіібµт - ахсаабыт эр киґини араІаччылаары куйах кэтэр . Онон Ангелла уонна Лиза уда ± амсыйар дьахтар поэзиятыгар саІалыы тыыны киллэрэргэ холоноллорун бэлиэтиэххэ сіп . Тµмµктээн эттэххэ , саха поэзиятын семинардара таґаарыылаахтык бардылар уонна билиІІи айар эйгэ ± э сонун сµµрээннэр µіскээн эрэллэрин ундаардаатылар . Эдэр автордарга семинардарга этиллибит бэлиэтээґиннэринэн тосхоллонон салгыы ыырдарын кэІэтэн , кµµскэ ылсалларыгар ба ± арыаххайыІ . Гаврил АНДРОСОВ Тыа нэґилиэнньэтин тіґі бырыґыана кэнники сүүрбэ сылга киин сиргэ кіспүтүн судаарыстыба ыстатыыстыката толору учуоттуур кыаҕа суох . Куоракка дьиэ - уот кістүбэт , онон муннукка - ханныкка кыбыллан олорор киґи хантан бэрэпиискэлэниэй . Бу сааскы быыбарга куораттан кэлэн быыбардааччы элбэҕиттэн сіхпүтүм . Ити іссі ахсаан быыкаа ілүүскэтэ буолуохтаах дии саныыбын . Киин куорат : Дьокуускай Алдан | Бүлүү | Верхоянскай | Ленскэй | Мирнэй | Нүөрүҥгүрү | Ньурба | Орто Халыма | Өлүөхүмэ | Покровскай | Томмот | Удачнай ~~- Володя , эн хаhаанныттан уhаныынан дьарыктана5ын ? Эн бу дьарыкка туох санааттан ылсыбыккыный ?~~ Олунньу саІатыгар Москва ± а Россия Президенигэр Саха Республикатын бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтигэр буолан ааспыт µірµµлээх киэґэ 2006 сылга ыытыллыбыт кµрэхтэґиилэргэ ситиґиилээхтик кыттыбыт спортсменнарга уонна спорду тэрийээччилэргэ ананна . Онно Физкультура ± а уонна спорка федеральнай агентствоттан , Россия Олимпийскай комитетыттан уонна Параолимпийскай комитетыттан µрдµк сололоох ыалдьыттар уо . д . а . кыттыыны ыллылар . Республика бастайааннай бэрэстэбиитэлэ , правительствотын бастакы вице - премьерин э . т . Александр Пахомов маннык кірсµґµµлэргэ спорт эйгэтигэр µлэни - хамнаґы тэрийии тула санаа атастаґыыта , бастыІ спортсменнар ситиґиилэрин бэлиэтээґин улахан суолталаахтарын бэйэтин киирии тылыгар а ± ынна . Оттон федеральнай агентство салайааччытын солбуйааччы Юрий Авдеев , спорт сайдыытыгар киллэрэр кылаатын иґин Саха сирин правительствотыгар махталын тиэрдээри бу кірсµґµµгэ анаан - минээн кэлбитин туґунан эттэ . Саха сирэ кэлиІІи сылларга дойдубут чиэґин кімµскµµр хас да спортсмены иитэн таґаарда . Ол эрэ буолбатах , іссі Россия аатыттан улахан тµґµлгэлэргэ бэлэмнэнэрбитигэр кіміліґір . Холобур , ааспыт Олимпийскай оонньууларга бэлэмнэнии кэмигэр хайыґардьыттарбыт республика спортивнай базаларыгар олус табыллан дьарыктаммыттара , онон кинилэр ситиґиилэригэр эґиги кылааккыт эмиэ баар , диэтэ кини . Бэйэтин кэмигэр аатыран - сура ± ыран « иккис Поддубнай » дэппит тустуу маастара , билигин федеральнай агентство Спортивнай бэлэмнэниигэ киинин директора Николай Пархоменко спортсменнарга туґаайан этиитэ алгыс курдук буолан та ± ыста . « Улахан спорка илин былдьаґыыга сµµс араас кістµµ баар , ол иґигэр тілкі тµірэ ± э да ханна барыай . Тіґі да бэлэмнээх буолбутуІ иґин соргу - талаан ардыгар антах хайыґыа . Ол аайы санааны тµґэрбэккэ , сынтарыйбакка иннигит диэки баран иґэр эрэ буоллаххытына кыайыы µрдэлигэр тахсыаххыт » , - диэн сµбэлээтэ биллиилээх бі ± іс . Олимпийскай чемпион Роман Дмитриев кібµіргэ ситиґиилэрин , дойду чиэґин кімµскµµр кµрэхтэґиилэр араас мµччµргэннээх хапсыґыыларыгар кыайыылаах тахсыбыт дьолуо тµгэннэрин кэпсээтэ . Николай Пархоменко этиитин сал ± аан , аныгы спорт сайдыытын тула бэйэлэрин санааларын дойду Олимпийскай комитетын вице - президенэ Владимир Логинов , Параолимпийскай комитетын бастакы вице - президенэ Павел Рожков эттилэр . Роман Дмитриев билигин Москватаа ± ы бэрэстэбиитэлистибэ физическэй культура ± а уонна спорка управлениетын салайааччынан µлэлиирин спорду сэІээрээччилэр истэр - билэр буолуохтаахтар . Роман Михайлович бэйэтин этиитигэр спортсменнар ситиґиилэригэр дьыалабыай эйгэ , атын да тэрилтэлэр оруолларын махтанан туран бэлиэтээтэ . Бу киэґэ Саха сирин Москватаа ± ы общинатын 2006 сыл тµмµгµнэн 10 чулуу спортсмена ааттаннылар : биллиилээх боксердар Георгий Балакшин уонна Оксана Васильева , нуучча дуобатыгар аан дойду чемпиона Николай Стручков , харбааґыІІа параолимпийскай кірµІІэ Европа чемпиона , аан дойду боруонса призера Анастасия Диодорова , кикбоксиІІа Россия ± а уонна Европа ± а бастаабыт кыргыттарбыт Лидия Андреева уонна Мария Кривошапкина , тустуук Евгений Коломиец , гимнастка Виолетта Иванова , харбааґыІІа спорт маастарыгар кандидат Римма Галутва , Москватаа ± ы бэрэстэбиитэлистибэ спартакиадатын кыайыылаа ± а Семен Адамов . Кинилэргэ бэрэстэбиитэлистибэ аатыттан махтал истиІ тыллара этилиннилэр . Петр ПОПОВ . Михаил Степанович Скрябин 1955 сыллаахха муус устар 7 кµнµгэр Амма Аба ± атыгар тіріібµтэ . Дойдутугар а ± ыс кылаастаах оскуоланы бµтэрбитэ . 1970 - 1972 сс . Чурапчытаа ± ы интернат оскуола ± а улуу тренер Д . П . Коркин салалтатынан тустуунан дьарыктанар , устунан киниэхэ кіміліґііччµнэн сылдьар . Ити кэмІэ Дмитрий Петровичка кіміліґін , улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ сылдьан биллиилээх тустууктар хайдах киирсэллэрин , туох - ханнык хамсаныылары , албастары тутталларын µірэтэр - чинчийэр сыаллаах киинэ ± э уґулан , сµдµ матырыйаалы бэлэмнэспит µтµілээх . Тренерин сµбэтинэн Минскэйдээ ± и физкультурнай институкка Семен Макаровтыын уонна Николай Ивановтуун µірэххэ туттарсан киирэллэр . Итиэннэ аатырбыт Александр Медведь тренерэ П . В . Григорьев салалтатынан дьарыктаналлар . Ити кэмІэ Михаил Скрябин Белоруссия ыччаттарга уонна студеннарга чемпионаттарыгар ситиґиилээхтик кыттар . Салгыы » Кір , уоруйахтарбыт КП киґитин эккирэтэн кэлэн , аны , кини кэтэх ампаарын алдьаппыттар . Хата , ороскуот тахсыбат быатыгар эбитэ дуу , түүлээх уллуІахтар ампаары алдьатаары субу сыбдыйан эрдэхтэринэ , ол киґи оҕото бэйэтин кыра наадатыгар тахса сылдьан үргүтэлээбит . Кириэмил пресс - сулууспата иһитиннэрбитинэн 2011 - 2012 сс . 5 % , 2013 с . 10 % судаарыстыбаннай сулууспалаахтар сарбыллыыга түбэһиэхтэрэ . Биһиги дойдубутугар биир дьикти « сарбыйыы » баар . Ханнык эрэ дуоһунаһы суох оҥороллор , ол оннугар өссө эбии хас да дуоһунастаах атын тэрилтэни тэрийэллэр . Киинэ устар олус үлэлээх . Биир кадры устаары күнү - күннүктээн кээкэйдэнэллэр . Ордук « массовка » диэн ааттыыр элбэх дьону түмэ тардар сценаларга эрэйдэнэллэр . Дьэ , экраҥҥа аҕыйах мүнүүтэ көстө түһээри бу массовкаҥ дьоно күнү быһа камера иннигэр туттуу - хаптыы … " Саха сирэ " хаґыакка " Сµнньµн булбатах субсидия уонна умнаґыкка кубулуйуу " диэн ыстатыйабынан ( 24 . 06 . 2010 ) Сунтаар Тойбохойуттан Сергей Корнилов санаатын µллэстэригэр ( 16 . 07 . 2010 ) тыа сирин оло ± ун бі ± іргітіргі олохтоох салайыныы оруолун µрдэтиэххэ диэн хабааннаахтык туруорсан суруйбутун олус сэІээрэн аахтым уонна бу боппуруоска уґуннук ыанньыйбыт санааларбын µллэстэргэ быґаарынным . Онно эмиэ то ± о куоба ± ы буккуйдуІ , сууттаныыны таарыйдыІ диэтэххэ , маннык . Јрдіі ± µтэ , сэбиэскэй былаас туругуран турда ± ына , дойдубар Кытаанахха хас да сыл нэґилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн µлэлээбитим . Ол са ± ана салалта ± а , дьоІІо - сэргэ ± э бу мин нэґилиэгим сирэ - уота диэн ійдібµл , айыл ± а ± а харыстабыллаах сыґыан син баара . Хайа да былааска олохтоох салайыныы диэн , мин ійдµµрбµнэн , аан бастакынан , бэйэ олорор сиригэр - уотугар хаґаайын буолан харыстааґын , кинини кідьµµстээхтик туґаныы буолар дии саныыбын . Онно уруккуну уонна билиІІини тэІнии тутан икки холобуру а ± алыым . Ааспыт µйэ 70 - с сылларыгар биир нэґилиэк хамаандата Наммара µрэ ± эр Хатааччыма диэн кµіл куула тыатыттан аІардас биир µµрµµгэ 700 - кэ ( ! ) куоба ± ы ілірбµппµт . Сэрии тыаґын курдук тиІийэн - таІыйан ытыалаан , куобахха " баттатан " , µірµµ - кітµµ сµрдээ ± э ! Иккис сыл кµґµнµгэр эмиэ куобахтыы ол баттаамалаах сирбитигэр эбиэт са ± ана тиийдибит . Тиийбиппит , ыалларбыт болтоІолор тыабытын ньимси µµрэн , саІа бµтэн , уІуор куула ± а мустан тураллар эбит . Кыґыы - аба бі ± і буолла . Араас саІалар иґилиннилэр . Мин , сэбиэт киґи , дьоммун уоскуттум уонна а ± ыйах киґилээх массыынанан болтоІолорго бардым . Тиийэн : " Биґиги тыабытын то ± о бултаатыгыт ? " - диэн бараммын , тіґінµ ілірбµттэрин ыйыттым . Дьонум міккµспэттэр , кулу - халы буоллулар уонна 200 - тэн тахсаны ілірбµттэрин туґунан эттилэр . Онуоха мин : " Эґиги биґиги куобахтарбытын бултаабыккыт , онон кырата µстэн биирин а ± алыІ " , - диэтим . Дьоммут да ордук - хоґу саІата суох 75 куоба ± ы аа ± ан биэрдилэр . Биґиги тиэнэн дьоммутугар кэллибит . Кір , оннук . Оччолорго бу мин нэґилиэгим тыата - хонуута , ходуґата , кµілэ диэн ійдібµл нэґилиэк олохтоохторугар барыларыгар баара . Аны санаатахха , ол болтоІолор букатын туора - туспа сиртэн кэлэн бултаабатахтара . Ити Хатааччыма куула сиґин салгыыта , уІуоргу ітті , кинилэр сирдэрэ ( тыалара ) буолар . Оттон билигин итинник тµбэлтэ ± э , куобахтарын босхо биэриэ этилэр дуо ? Суо ± а чахчы . Иккис холобур . Аныгы кэм . 2007 сыл . Эмиэ кµґµн . Бастакы муІха са ± аланыыта . Куораттан биир улахан хаґыат 3 суруналыыґа Чурапчыга тахсан хаґыакка суруйтарыыны а ± ытаассыйалаан , 2 кµн µлэлээтилэр . Баралларыгар , ірібµл кµн , олохтоох хаґыат редакцията тэрийиитинэн , а ± ыйах буолан , кинилэри кытта муІхалаатыбыт . Эмиэ чугастыы БолтоІо сиригэр . Нэґилиэк баґылыгын кірсін кіІµллэтэн , биир дьо ± ус кµілµ тартыбыт . Кыра балыгы ылан , ыалдьыттарбытын эбиэттэн киэґэ µірэ - кіті атаардыбыт . Барыта µчµгэй . Ый кэриІэ ааста . Арай дьоммут - БолтоІо нэґилиэгин баґылыга уонна олохтоох хаґыат редактора сууттаммыттар , харчынан ыстарааптаммыттар . Баґылык - федерация бас билэр кµілµн кіІµллээбитин , реадктора - кіІµлэ суох муІхалаппытын иґин . Чэ , итинник . Урут уонна билигин сиргэ , айыл ± а ± а сыґыан кістµµтэ , ол олохтоох былаас олорор сиригэр дьайар кµµґэ . Ону бэйэ ± ит сыаналаан , тэІнээн кірµІ . Аны сирбит улахан аІарын ылар кµіх тыабытыгар сыґыаммытын ылыа ± ыІ . Урут нэґилиэк леснигэ кэм дэлээнэ быґан , мас кэрдиитин хонтуруоллуур , ыстарааптыыр да кыахтаа ± а . Мин сэбиэттиирим са ± ана дэриэбинэ тулатыгар 2 - 3 биэрэстэ иґинэн " кµіх зона " диэн олохтоон , суол тірдµн аайы биллэрии ыйаан , мас кэрдэр бобуллара . Ойуур баґаара барда ± ына , букатын " сэрии курдук " хомуур биллэрэн , турары - турбаты барытын таґаарарбыт . Оттон билигин ? Лесхоз µлэґиттэрин ахсаана кыра аІардара хаалбыт . Олорбут да ± аны икки тус - туспа тэрилтэ ± э арахсыбыттар " ГАУ - лес " диэн аІардас дэлээнэ быґарынан дьарыктанар а ± ыйах киґилээх туспа тэрилтэ баар буолбут . Олор дэлээнэни быґан баран , ону хонтуруоллуур , ыстарааптыыр бырааптара суох µґµ . Быстылар - бµттэ . Эргиллэн кірбіттір . Ону улуустан тахсан лесхоз µлэґиттэрэ бэрэбиэркэлээн , ыстараапка тµґэриэхтэрин сіп µґµ . Ол а ± ыйах киґи бµтµн улуус дэлээнэтин кэрийэн бэрэбиэркэлииргэ кыахтара тиийбэтэ биллэр . Дьэ , дьиибэ диэтэ ± иІ . Быґааччыта туспа , бэрэбиэркэлээччитэ атын киґи . Олохтоох салалта онно тірµт да орооспот . Федерация ( ! ) тыата буолла ± а дии ! Тµмµгэ тугуй ? Тыаны туґаныы , кэрдии букатын бас - баттах барда , дэриэбинэ таґыттан са ± алаан ким тµбэґиэх , талбытынан кэрдэрэ кіІµл курдук буолла . Киґи хараастар эрэ . Хаарыаннаах тыабытын олус кэбилээн эрэбит . Аны быґаччы нэґилиэк дьаґалтатын ( баґылыгын ) оруолугар тохтуум . Ханнык да сиргэ , тэрилтэ ± э µбµ - харчыны бас билэр , дьаґайар , илии баттыыр киґи ол дьиІнээх былаастаах , толору салайар кыахтанара биллэр суол . Оттон ол олохтоох салайыныы саамай тірдµгэр , нэґилиэк таґымыгар хайда ± ый ? Элбэ ± и куолулуу барбакка , бэйэм Кытаана ± ым нэґилиэгин холобуругар кірдірµµм . Јссі сэбиэскэй са ± ана , биир кэмІэ , нэґилиэк бюджета бииргэ тµмµллэн оскуола , о ± о саадын µлэґиттэрин хамнастара сельсовет ніІµі тілінір буола сылдьыбыта . Онно нэґилиэкпит быдан тµмсµµлээх буолбута . Онтон 1985 с . биир туруорсуулаах директор кэлэн бюджетын араартарбыта . Бµттэ . Оскуола " туспа " государство буола тµспµтэ . Нэґилиэк общественнай оло ± ор кыттыылара букатын мілтіібµтэ . Биир кыра алааска олорон оскуола ± а туох дьаґаллар барбыттарын кэнниттэн сура ± ын эрэ истэн хааларбыт . Ырыынакка киирэн баран , улууспут иккис баґылыга А . А . Шадрин нэґилиэк бюджетын эмиэ бииргэ дьаґалта ± а холбообута . Бу олус сіптііх быґаарыы этэ . Нэґилиэкпит эмиэ тµмсэ тµспµтэ . Баґылык оруола µрдээбитэ . Оскуола директорын , о ± о саадын сэбиэдиссэйин анааґыІІа , учуутал кадрдарын булууга орооґор буолбута . Ити сылларга нэґилиэгинэн тµмсэн " Ґтµі дьыала " чэрчитинэн тутуу бі ± інµ ыыппыппыт . Ити кэнниттэн республика ± а олохтоох салайыныы туґунан сокуон , дьаґал бі ± і та ± ыста , мунньах , семинар арааґа , съезд кытта ыытыллар , олору дьаґайар структура , общественнай ассоциация баар курдуктар . Ол µлэ , " кµµґµрдµµ " тµмµгэр . . . нэґилиэк тэрилтэлэрэ эмиэ ыґыллан , туспа бэчээттэнэн , улуустан быґа салаллар буолбуттар . Оскуола , о ± о саада холбоон туспа бухгалтерияламмыттар , балыыґы киинтэн хамнастанар . Нэґилиэк дьаґалтата 3 µлэґиттээх культуратын дьиэтин эрэ тутан хаалбыт . Ол кэннэ дьаґалта баґылыга тіґі былаастаах буолуо ± ун бэйэ ± ит сыаналааІ . Олохтоох салайыныыга аны биири эбиим . Хас нэґилиэк аайы улуустан , республикаттан , Москваттан тиийэ салаллар , хамнастанар µлэґит а ± ыйа ± а суох . Холобур , тыа , сир , уот , сибээс уо . д . а . салаа µлэґитэ , ветеринар да буоллун . Кинилэр µлэлэриттэн нэґилиэк оло ± о улахан тутулуктаах . Ол эрээри , кинилэр урут да , билигин да олохтоох салалтаны ситэ билиммэттэрин , µлэлэрин миэстэтигэр ким да ± аны хонтуруоллаабатын кэриэтэ . Улууспут маІнайгы баґылыга И . С . Сивцев бу дьон µлэлэрин таабылын нэґилиэк баґылыгынан бэрэбиэркэлэтэн , илии баттата сылдьыбыттаа ± а . Сыґыанара , µлэлэрэ букатын атын буола тµспµтэ . Билигин биир судаарыстыба ± а олорон , федеральнай структуралар ( " федераллар " ) , сир баайын хостооччулар олохтоох былааґы аанньа билиммэт , туспа туттар , µіґээнэн кірір курдук буоллулар . Онуоха , хата , саІа Президеммит Е . А . Борисов кинилэр биґиги сирбитигэр - дойдубутугар олороллорунан - µлэлииллэринэн олохтоох былааґы билиниэхтээхтэр диэн кытаанахтык эппитин , боппуруоґу кітіхпµтµн олус биґирии иґиттим . Олохтоох салайыныыга нэґилиэк олохтоохторун ( быыбардааччылар ) оруоллара эмиэ тµстэ . Холобура , а ± ыйах сыллаа ± ыта Нам Хама ± аттатын баґылыга А . Дунаев арыгы атыытын уопсай мунньа ± ынан бопторон , бэрээдэги олохтоору , µчµгэйи оІороору сэмэлэммитин , сууттаммытын туґунан суруйбуттара . Тµмµгэр манныктары этиэм этэ . Хас биирдии нэґилиэк , аныгы тылынан муниципальнай тэриллии ( поселение ) сайдыыта - бу бµтµн государство сайдыытын тірµтµнэн , силиґинэн буолар . Мілтіх , иинэ ± эс силистээх мас хаґан да сириэдийэ µµммэтин кэриэтэ , сирин - дойдутун , µбµн - харчытын ситэ бас билбэт , дьаґайсыбат олохтоох салалта чэчирии сайдара кыаллыбата чахчы . Оттон биґиэхэ олохтоох салайыныыны киллэриигэ µлэ бі ± і барар курдук эрээри , мин саныахпар , тіттірµтµн , аґары кииннээґини ыытыы , бу дьыаланы мілтітµµ барар курдук . Холобур , ити бюджеттарын араарыы , кµіллэри кіІµллээґин , арыгыны бопусуу иґин сууттааґын . Эбэтэр ити Сунтаар киґитэ ійіібµт мин субсидия туґунан ыстатыйабар ахтыбытым курдук , нэґилиэк дьонун саатар туттарбыт µµттэрин - эттэрин харчыта нэґилиэккэ тµспэтэ , тыа хаґаайыстыбатыгар кірµллэр кімі , субсидия , биир убаґаны атыылаґыы сыанатыгар тиийэ , улууґу да таарыйбакка , куоратынан быґаарыллара . Олор тµмµктэригэр тыа дьоно биир тылы утары эппэккэ , умнаґыт курдук , наар кірдіґі - ааттаґа , ытыґы тоґуйа сылдьар , мэлдьи µіґэлэргэ µІэр - сµктэр усулуобуйалара олохтонно . Ити кэнниттэн олохтоох салайыныы толору киирдэ диэххэ сіп дуо ? Мин саныахпар - букатын ыраах . Онно , кылаабынайа , нэґилиэк бюджета барыта бииргэ тµмµллэ илигинэ , ити хаґан да ± аны ситиґиллиэ суо ± а . Оттон , хатылаан эттэххэ , бу судаарыстыба , республика тірді , силиґэ - олохтоох салайыныы сайда илигинэ , уопсай сайдыы атахтана туруо ± а . Эґиги санаа ± ытыгар хайда ± ый ? Иван ПОНОМАРЕВ . Чурапчы . Саастара туолан , инбэлиит буолан уонна иитэр - аһатар киһилэрин сүтэрэн ( СПК ) үлэ биэнсийэтин ылар дьоҥҥо биэнсийэ страховкаланар өлүүтүн улаатыннарыы кээписиэнэ 1 , 063 тэҥнэһэр . Биэнсийэ кээмэйэ , ортотунан , Саха сиригэр маннык улаатыахтаах : Дойдубутугар суотабай тіліпүінү уоруу сылтан сыл элбээн иґэр . Оннук дьиксинии баар . Чэ , сылдьан эрдиннэр . Сотору кэминэн уоруйахтар салгыннара бүілэнэр ини диэн эрэх - турах сананабыт . Судаарыстыбаннай дуумаҕа суотабай оператордар былдьаммыт , уоруллубут , сүппүт суотабай тіліпүіннэри суґаллык арааралларын курдук сокуон дьүүллэґиллиэхтээх . Хас биирдиии тіліпүін IMEI нүімэрдээх . Онон араарылларын курдук кэпсэтии бара сылдьар . Өлөрсүү - өһүөн тыынын итинник үүрэн баран , удаҕаттар Кыыс Ньургуну өлбөт мэҥэ уутунан уһугуннараллар . Онтон ордук тупсар , торолуйар Кыыс Ньургун бухатыыр . Айыы Умсуур удаҕан Хаан Дьаргыстай Айталыын Куону кытта эр - ойох буолар аналлаахтарын туһунан иһитиннэрэр . Оҕо Тулаайах айбыт аҕалаах ийэтин алгыһын ылан , Хаачылаан Куону кэргэн кэпсэтэ аттанар . Айаннаан иһэн Тимир Дыыбырдааны көрсөр . Охсуһан , Оҕо Тулаайах хотторор . Кини ыҥырбыт икки эдэр бухатыырдара эмиэ хоттороллор . Онтон ыксаан Оҕо Тулаайах Дьулуруйар Ньургун Боотуру ыҥырар . Көмөҕө Ньургун Боотур Кыыс Ньургуннуун кэлэллэр . Кинилэр Тимир Дыыбырдааны өр - өтөр гыммакка өлөрөллөр . С . А . Зверев « Оһуокайа » атын үҥкүүлэрин тылын кытта хосуһар , майгыннаһар түгэннэрдээх . Дьиҥэр да оннук буолуохтаах . Холобур , 1947 с . суруллубут « Ыччат ыһыаҕа » диэн үҥкүүтүн тылыгар төрөлкөй төрүөх төрдө - ууһа атыыр оҕуһу , аар баҕаҕы , кымыс көйөрүүтүн хоһуйуу түгэннэрэ баар даҕаны , сирийэн көрдөххө , магнитофоннай суруйууга хоһооннонон хоһуйан этии араастаан бэриллэр . Оттон 1972 с . Угут Күөл ыһыаҕар эппит үҥкүүтүн тылларыгар лирическэй герой ыһыахха хомунан барыыта эмиэ хоһуллар эрээри , үүт - маас сөп түбэсиһэр ойуулааһыннар суохтар , уопсай тускула , ис хоһооно эрэ дьүөрэлэһэр , атылыы буолар эбит ( 12 ) . Сүөм түһэр , курутуйар , санаа кулута буолар түгэҥҥэ сүргүн сөргүтэр , куккун сылаанньытар , күүс - күөх ылар мэҥэ түөлбэ кэриэтэ кэрэмэн дьон бааллара абыраллаах да буолар . Виктор Лебедев - кіІµл тустууга норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Иван Ярыгин турнирын µґµс призёра , аан дойду кубогын хамаанданан кыайыылаа ± а , Европа чемпионатын боруонса призёра , Россия уонна аан дойду чемпиона . Тренерэ - В . Г . Модосян . Руслан Поисеев - тхэквондо ± а спорт маастара . Россия студеннарга чемпиона , аан дойду студеннарга иккис призёра , Европа кубогын кыайыылаа ± а , Россия чемпиона . Тренерэ - Я . В . Гаврильев . Леонид Спиридонов - кіІµл тустууга норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Казахстан чемпионатын µґµс призёра , Азия оонньууларын боруонса призёра . Тренерэ - Б . Г . Яковлев . Салгыы » Ленскэй оройуона былыр - былыргыттан кімүс хостооччулар , дьаамсыктар , ірүс үлэґиттэрин дойдулара . Алмаас кістүіҕүттэн ыла Ленскэй « суоппардар куораттара » аатырбыта . Күн бүгүн манна - Саха сиригэр бырамыысыланнас сайдыытын биир сүрүн киинэ . Быґата , былыргы Мухтуйа суолтата үрдээтэр үрдээн иґэр . Холобур , бу күннэргэ оройуон салалтатын уонна Омскай уобаластааҕы Биисинэс үрдүкү оскуолатын тэрийиилэринэн Јлүінэтээҕи I инвестиционнай форум буолан ааста . Муниципальнай тэриллии иґинэн маннык таґымнаах тэрээґин мээнэ буолбат . / / Университет сиригэр - " чіл олох территориятыгар " арыгы то ± о кіІµллµк атыыланарый ? А ± ыйах сыллаа ± ыта бµтµн Сэргэлээх µрдµнэн ма ± аґыыннартан " Шоколадник " уонна " От кµіх кырыыґа " ( устудьуоннар Ойуунускай уулуссатыгар турар ма ± аґыыны итинник ааттыыллара ) эрэ баар курдуктара . Пиибэ оччоттон атыыланара . Милиция отделын кытта сэргэстэґэ тураллара . Оттон билигин , устудьуон µірµін иґин , кµнµстэри - тµµннэри µлэлиир улахан да , дьо ± ус да саІа ма ± аґыын , киоска бі ± і Сэргэлээх чугаґыгар тутулунна - эчи чугастара , сыаналара удамыра . . . Бу ма ± аґыыннарга арыгы атыыланар ! Оттон ырыа ± а ылланар Сэргэлээх - " чіл олох территориятыгар " киирсэр этэ буолбатах дуо ? Сир аайы " Территория трезвости " диэн табличка бі ± і ыйанан турар ! Салгыы » - Аҕабыт айылҕаҕа сылдьан туох эрэ ураты күүс - уох ылар быһыылааҕа . Бу санаатахпына , дьонтон - сэргэттэн сылайан чуумпуга тардыһар эбит . Күһүн , саас балыктыы , кустуу барааччы . Кэлин үлэтэ - хамнаһа , суруга - бичигэ элбээн , бултуу барбат буолан хаалбыта . Аҕабыт баарына да , билигин даҕаны дьиэнэн куруук сир астыы , тэллэйдии , балыктыы диэн айылҕаҕа тахсарбытын , дьэ , туохтааҕар да сөбүлүүбүт . Мин тыаҕа тахсан таах " сүүрэн " хаалааччыбын . Баһылай бастаан утаа ситэ сатаан баран , ситтэрбэтим иһин кэлин олох даҕаны сырсыбат буолбута . Мин билигин даҕаны хаамабын . Сайын буоллун , кыһын буоллун , хайдахтаах да күҥҥэ булгуччу хааман кэлэбин . Бу билигин эмиэ хаама бараары турабын . Ити күн улууска үөрүүлээх улахан мунньах буолара сабаҕаланар . Оччотугар ол сиртэн Аллараа Бэстээх тиһэх ыстаансыйатыгар диэри лоп курдук 50 км . уһуннаах тимир суол кэрчигэ хаалар . Даҕатан эттэххэ , туһааннаах тутууга бу 2011 сылга анаан , 8 млрд солк , бырайыактыыр үлэҕэ 200 мөл . солк . көрүллүбүт . А ± ыйах хонугунан Литва Шяуляй куоратыгар ФИЛА кі ± µлээґининэн тустуу национальнай кірµІнэригэр , ол иґигэр мас тардыґыыга Европа чемпионата ыытыллаары турда ± ына , « Мегафон » хампаанньа Саха сиринээ ± и салаата сонуну киэІник тар ± атар средстволар µлэґиттэрин уонна суруналыыстар икки ардыларыгар мас тардыґыыга сонун кµрэхтэґиини тэрийдэ . Кµрэхтэґии СР Суруналыыстарын сойууґун уонна Манчаары аатынан спорт национальнай кірµІнэригэр киинин ійібµллэринэн « Модун » спорткомплекска ыытылынна . Салгыы » О ± о сырыттахха улахан дьон : « О ! Дьэ , кµлµмнэтэн тµґэн , киґи оло ± о тµргэнник да устар , чыычаах тµннµгµнэн элэс гынан ааґарын курдук ! » - - диэн этэллэрэ . Ону ким чахчыга ылыа баарай , бу дойдуга мэлдьи кэлбит уонна мэлдьи эдэр , эрчимнээх сылдьыах курдук сананарбыт . Оннук санаа Николай Филипповичка эмиэ киирэ сылдьыбыт буолуохтаах . Эдэр саас барахсан ! Бастакы ыраас , уоттаах таптал тиийэн кэлэр бу сирдээ ± и дьол манна тосхойор . Јлµіхµмэ ± э µірэнэ сылдьан Николай Филиппович бастакы сµрэ ± ин кыымын Роза Рыбникованы кірсін , уол о ± о сµрэ ± э эппэІнээбитэ . Кини тоІуй тапталыгар кыыс сэмэй эппиэтин ылан халлааІІа кітµіх курдуга . Ити ыал билигин µс о ± олоох , а ± ыс сиэннээх . Силис - мутук тардынан баара ± ай тиит мас курдук киґи эрэ µірµіх силигилии сайдан олороллор , инникилэригэр кµµстээх эрэллээхтэр . Николай ыал а ± ата буоларын са ± ана , « Булгунньахтаах » совхозка механигынан µлэлии сылдьан , тала ± ы кырбатан бурдук оІорорго рационализаторскай этии киллэрбитэ оройуонугар эрэ буолбакка , республика µрдµнэн туґаныллар буолбутугар Тыа хаґаайыстыбатын министерствота уонна научнай - техническэй общество грамоталарынан на ± араадалаабыттара . Итинтэн эдэр µлэґит долгуйа µірэр уонна инники кµіІІэ сылдьарга куорсун анньынар . Бу сылдьан кини СГУ тыа хаґаайыстыбатын факультетын бµтэрэн аны сопхуоґугар кылаабынай зоотехник буолар . Манна эмиэ 1 ыанар ынахтан 2000 л ордугу ыан бастакы миэстэни ылаллар . Оттон « Маяк » ферма ыанньыксыта , Октябрьскай Революция , Ґлэ Кыґыл знамята орденнар кавалердара Г . Р . Чепалов 4920 л µµтµ ыан республика µрдµнэн аатырбыта . Кини µрдµк ситиґиилэрин Николай Филиппович кімітµнэн ситиспитин мэлдьи тоґо ± олоон бэлиэтиирэ . Онтон « Хачыкаат » сопхуоска µлэлии сылдьан эмис эти ылар туґугар бары кµµґµн уурбута таах хаалбата ± а . Биир кµІІэ ыччат сµіґµ 1200 г эбиллэрин ситиспиттэрэ . Маннык кірдірµµлэри ситиґэргэ олук охсор зоотехнигы таба кірін « 50 лет Октября » сопхуоска директорынан аныыллар . Манна о ± уруот аґын ылыыга , саІа тутуулары ыытарга , туґалаах сири кэІэтэргэ бары кµµґµн уурбута киэІ суолу , µтµі ійдібµлµ хаалларбыта . Николай Филиппович билигин Јліінніі ± µ ДЭС начальнигынан µлэлиир . Хоту сиргэ билигин ханна ба ± арар курдук электричество уота кµннэри - тµµннэри кэлэрэ ирдэнэр . Хочуолунайдар бары итии ууларын насостар электричество кµµґµнэн эргитэллэр . Ол иґин Николай Филиппович ити эппиэтинэґин ураты µрдµктµк тутар . - - Оо , иэдээн дии , насостар µлэлээбэтэхтэринэ батарыайалар хайыта баран біґµілэктэр хам тоІнохторуна ! Бу стратегическай суолталаах объект буолар . Онон µлэ ± э олох чаґы курдук сылдьыахха наада . Бэйэм , этэргэ дылы , кµнµ - тµµнµ аахсыбакка , ірібµллэри манна сылдьабын . Станцияларга кытаанах бэрээдэк баар буолуохтаах , ону тутуґабын . Ґлэ ± э иґэн баран кэлии дуу , итириктээґин - аргылааґын дуу букатын суох буолуохтаах . Ону кытаанахтык тутуґабын . Онтон сылтаан µІсµµ , ійдіспіт буолуу тахса сылдьыбыта , - - диэн кэпсиир кини . Бары станцияларга 22 - 26 сыл µлэлээн дизеллэр олус эргэрбиттэр . Холобур , биир дизель - генератор 60 тыґ . моточааґы µлэлиэхтээх эбит буолла ± ына , кинилэр 80 - 90 тыґ . моточааґы µлэлээн кэлбиттэр . Онон субу - субу алдьана туралларын иґин , кэнники икки сылга Н . Ф . Трофимов манна ананан кэлиэ ± иттэн , улахан сабардамнаах ірімµіннэр ыытыллыбыттар . Электро - кµµґµ элбэтэр сыалтан Анаабыр улууґуттан эбии ДГА - 315 дизели а ± алан ірімµіннээн туруорбуттар . Онон 6 км уґуннаах саІа линияны тардыбыттар , бары трансформаторнай подстанцияларга капитальнай ірімµіннэр ыытыллан , аны 300 устуука остоолбо туруорарга кµµстэрин уурбуттар . Харыйалаах біґµілэгэр тохтоло суох уоту биэрэр сыалтан аны ірµс уІуор линия тардыллан эрэр . Онно аналлаах 3 міл . солк . бырайыак оІоґуллубут . Сири хаґан бетонунан кутуллубут акылаакка тимир тирээбиллэр туруохтара . Ол µлэтэ са ± аламмыт . Сааскылаахтар уоттарын кµµґµрдээри 2 омук дизелин ылбыт этилэр . Онтуларын кыайан µлэлэппэккэ эрэйдэннилэр . Билигин таах быра ± ыллан тураллар . Ол иґин , биґиги Мамина собуокка оІоґуллубут 500 квт / ч . 2 автоматизированнай дизели сакаастаан олоробут , - - диир начальник - олор кэллэхтэринэ дьэ , бэртээхэй буолуо этэ . Николай Филиппович µлэтигэр суобастаахтык сыґыаннаґара іті кістір . Урут туттуллубут уматык ірµскэ сµµрэн киирэр буолла ± ына , кини ону туоратар сыалтан дамба курдук оІорторбут . Онон экология ± а хоромньу суох . Маны таґынан салайааччы µлэґиттэр µірэхтэнэн иґэллэригэр кыґаллар . Ол курдук , холобур , 2005 сыллаахха баара эрэ 2 анал µірэхтээх µлэґит баар буолла ± ына , билигин 5 киґи анал µірэхтээх , биир µрдµк техническэй µірэхтээх , 3 киґи µрдµк µірэххэ киирбиттэр , биир кадр кэлэр сылга инженер - электрик µірэхтэнэн кэлиэхтээх . Бу дойдуга µчµгэй µлэнэн , дьоІІо - сэргэ ± э µтµі сыґыанынан , кэнчээри ыччаты кэскиллээн олох олоруу - дьол . Н . Ф . Трофимов итинник дьоллоох дьонтон биирдэстэрэ . Кини ханна тиийдэ да , µлэтигэр бэриниилээхтик , « хайа кыалларынан туох эмэ µчµгэйи , уратылаа ± ы оІордорбун » диэн сыґыаннаґар . Ол иґин дьон эмиэ киниэхэ эрэнэр , бииргэ тахсыылаахтык µлэлиир . Хаартыска ± а : Н . Ф . Трофимов . Татьяна ЭЛЛЯЕВА . Уонтан тахса сыллаа ± ыта µгµс регионнарга федеративнай сыґыан тосту уларыйыа ± ыттан , ис уонна тас миграция ± а улахан хамсааґын тахсан турар . Бу тµмµгэр сорох дьон кµґэйии уонна ба ± а іттµнэн µйэлэрин тухары олорбут сирдэриттэн атын дойдуга кіґіргі , миэстэлэрин уларытарга кµґэллибиттэрэ . Онон , сорох " мілµйµіннээх " регионнар демографическай туруктарыгар уларыйыы тахсан , билигин миграция боппуруоґа сытыырхайда . АІардас миграннар суоттарыгар онноо ± ор биґиги республикабыт олохтоохторун ахсааннара ардыгар улаатар , биитэр а ± ыйыыр . ( Республика уонна дойду таґыттан µлэ ± э кэлэр дьону бу ыстатыйа ± а судургутутан " омуктар " , " омук гражданнара " диэн ааттаатыбыт ) . Омуктар мэІэ бырайыактарга µлэлэґэллэр Билигин Дьокуускай куоракка эрэ буолбакка , дойдубут бары муннуктарыгар республика таґыттан быстах кэмІэ µлэлии кэлээччилэр ахсааннара элбээтэ . Бу µгµс іттµгэр Саха сиригэр мэІэ бырайыактары олоххо киллэриини уонна сорох дойдуларга µлэ - хамнас суо ± ун кытары сибээстээх . Бэйэбит дьоммут µлэтэ суохтарын да µрдµнэн , µлэни биэрээччилэр ыаллыы сытар регионнартан уонна Сэбиэскэй сойуус урукку республикаларыттан кэлээччилэри тутатына µлэнэн хааччыйаллар . Анаан - минээн олорор усулуобуйа тэрийэллэр . А ± ыйах сыллаа ± ыта Кыргыстан эр бэрдэ Арслан Саха сиригэр харчылаґаары биир дойдулаахтарын батыґан кэлбитэ . Дойдутугар кэргэнэ , о ± олоро хаалбыттар . Билигин кини тутууга анал биригээдэ тэринэн µлэлэґэ сылдьар . Хамнаґа наґаа да улахан буолбатар , дьонугар кыралаан ыыта турар . " Манна олорор усулуобуйабыт мілтіх . Ол эрээри дьоммун иитэр , о ± олорбун атахтарыгар туруорар санааттан ыарахан µлэттэн , араас мэґэйдэртэн ча ± ыйбакка µлэлиирбэр тиийэбин . Бэйэм уон кылаас µірэхтээхпин . Салгыы кыайан µірэммэтэ ± им . Јр µлэ кірдіні сатаан баран , Саха сирин туґунан билэр дьоммуттан истэн , тута манна кэлэргэ санаммытым . Номнуо µґµс сылбар бардым . Билигин то ± ус мэндиэмэннээх дьиэ тутуутугар сылдьабыт " , - диэн кэпсиир . Ол курдук Арслан биригээдэтэ Дьокуускай куоракка хас да ± аны дьиэни туппут . Кэнники µлэлэригэр сатаммакка , хас да ыйдаах хамнастарын аахсыбакка сылдьаллар . Сура ± а , туттарар тэрилтэлэрэ " кризистээн " тутууну биллибэт болдьоххо тоІоруох курдук µґµ . Статистика хара ± ынан кірдіххі , Саха сирин ордук киргизтэр " буулууллар " . Бу сыл уон ыйдаа ± ы туругунан 3408 киґи миграционнай сулууспа ± а учуокка турбут . Ол эрээри тастан µлэлии кэлээччилэргэ квота кээмэйэ а ± ыйаан , былырыыІІытаа ± ар бу кірдірµµ намыґах . 2008 сылга 4481 киргиз республика ± а кэлэн µлэґит кµµс быґыытынан учуокка ылыллыбыт . Кыргыстан чахчыларыгар оло ± уран кірдіххі , 4 мілµйµін нэґилиэнньэлээх дойдуттан , 500 тыґыынча кэриІэ киґи атын дойдуларга баран µлэлии сылдьар эбит . Ол аата социальнай - экономическай туруктара мілті ± µттэн , µлэлиир кыахтаах дьонноро сатаан µлэ миэстэтинэн хааччыллыбакка , атын дойдуга баран " кыбыллан " µлэлии сатыыллар . Ол эрээри маннык тµгэн биґиэхэ охсуулаах . Ґлэни биэрээччилэр тірµт олохтоохтор оннуларыгар , атын дойдуттан кэлбит µлэґит кµµстэри ірі туталлар . То ± о манныгый диэн ыйыттахха , кинилэргэ а ± ыйах харчыны тілµµбµт дэґэллэр . Биґигини ордук кимнээх " буулуулларый " ? Уонча сыллаа ± ыта тас дойдулартан µлэлии диэн ааттаан сылга ортотунан 1000 - 1500 киґи эрэ кэлэрэ . Оттон билигин атын хартыына . Сэтинньи ыйдаа ± ы туругунан Федеральнай миграционнай сулууспа СР управлениетыгар 21 тыґыынча 699 киґи учуокка турбут . Ол эрээри бу ааспыт сыллаа ± ар 23 , 6 % намыґах . Омуктарга квота а ± ыйаан , дьону µлэлэтэ а ± алыы тіґі эмит кыччаабыт . Буоларын курдук , урукку КіІµл Государстволар Тµмсµµлэриттэн кэлээччилэр элбэхтэр . 3713 армянин , 2751 таджик , 2628 украинец , 2097 узбек учуокка турбут . Маны таґынан ыраах сытар омук дойдуларыттан кэлээччилэр ахсааннара лаппа элбээбит . Миграционнай сулууспа бу сыл са ± аланыа ± ыттан 4410 киґини регистрациялаабыт . Мантан улахан бырыґыанын биґигини чэпчэки сыаналаах таІаґынан - сабынан , техниканан хааччыйан олорооччулар - кытайдар ылаллар . Билигин 2454 кытай республика араас улуустарыгар µлэлии сылдьаллар . Дьокуускайга - 1657 , Нерюнгрига - 281 , АлдаІІа - 266 , Ленскэйгэ - 128 киґи кэлбит . Бу урукку сыллардаа ± ар быдан а ± ыйах . Урут сылга ортотунан биэс - алта тыґыынча кытай кэлэн учуокка турара . Холобур , 2008 сыллаахха тохсунньу - алтынньы ыйдарга миграционнай сулууспа ± а 3058 кытай регистрацияламмыт . Мантан 2116 кытай Нерюнгрига " Илин Сибиир - Тиихэй акыйаан " нефть ситимин тутууга анаан - минээн µлэлии кэлбит . Саха сириттэн , онноо ± ор Россияттан ыраах сытар омук сирдэриттэн µлэлии , олохсуйа , кµµлэйдии кэлээччилэр элбээтилэр . АІардас Сербияттан 840 , Германияттан 341 , Японияттан 196 , Америкаттан 164 , Кореяттан 114 киґи кэлбит . Быйыл Индия курдук итии дойдуттан кэлээччилэр ахсааннара хас да бµк а ± ыйаабыт . Былырыын 208 киґи учуокка ылыллыбыт буолла ± ына , быйыл баара - суо ± а 30 киґи . Итии хааннаах индустар биґиги климаппытын тулуйбатахтара эбитэ дуу , µлэлии , кµµлэйдии кэлэллэрин тохтоппуттар . Быстар аІардара эрэ бырааска кірдірбµт Омук гражданнара тіґі да ± аны " чэпчэки " сыаналаах µлэґит илии буолбуттарын иґин , хайдах - туох санаалаах - оноолоох , доруобуйалаах дьоннор кэлэллэрин биґиги билбэппит . Тµґээн да баттаппаппыт . Сорох тµгэІІэ холуобунай дьыала ± а эриллибит , федеральнай ирдэбилгэ ( розыск ) сылдьар , сымыйа докумуонунан кэлэн µлэлээччилэр эмиэ бааллар . Онон маннык дьонтон куттал суоґуон сіп . Ґлэ ± э ыІырааччыларбыт да ± аны докумуоннарын ситэ кірбіккі , медицинскэй ыспыраапката суох дьону µлэ ± э ылаллар . КэлиІІи сылларга ВИЧ - инфекция курдук сыстыганнаах ыарыылар элбээтилэр . Сыстыганнаах ыарыыга сутуйааччыларынан µгµс іттµгэр омук дьоно буолаллар . Холобур , СПИД - киин чахчыларынан , 1996 сылтан республика ± а 834 ВИЧ - инфекциялаах дьон баара бэлиэтэммититтэн , 655 РФ гражданнара , 109 омук сириттэн кэлбит дьон . Кинилэртэн 70 - нара эрдэтинэ маннык диагностаах республика ± а олоро кэлбиттэр . Былырыын ВИЧ - инфекциялаах 84 киґи учуокка турбутуттан 10 - на омук гражданнара . ВИЧ эрэ буолбакка , манна тэІнээх сыстыганнаах ыарыылаах дьоннор эмиэ бааллар . Сорох кэлии " µлэґит кµµстэр " доруобайдарын , туох да ± аны сыстыганнаах ыарыылара суо ± ун туоґулуур медицинскэй ыспыраапкалара да суох буолар . Мантан сылтаан олохтоохтору сыстыганнаах ыарыынан сутуйуу , наркотигы тар ± атыы барар . ДьиІэр , бу барыта бэйэбититтэн тутулуктаах . Ґлэ ± э ылааччылар эрдэтинэ медицинскэй кірµµнµ ыыппаккалар маннык быґыы - майгы тахсар . " Чэпчэки " µлэґит илии тіттірµтµн " сыаналаах " буолан тахсар . 2009 сыл са ± аланыа ± ыттан 8188 µлэлии кэлээччилэргэ медицинскэй ыспыраапка бэриллибит . Бу уопсай ахсаантан икки тігµл а ± ыйах . Итирик суоппардартан сэрэниІ ! Сылга иккитэ - µстэ Ис дьыала министерствота миграционнай сулууспа µлэґиттэрин кытары " Нелегальный мигрант " диэн оперативнай - сэрэтэр рейдэлэри ыытар . Ол курдук бала ± ан ыйынаа ± ы рейдэ ± э омук дьонноро тµмсэн олорор 751 сирдэрэ бэрэбиэркэлэммит . Анал операция тµмµгэр 2526 омук гражданнара бэрэбиэркэлэнэн , 536 административнай быраабы кэґии тахсыбыта бэлиэтэммит . Миграннар республика ± а кэлии - барыы быраабылатын кэґэннэр , 230 гражданнар µлэнэн хааччыллыыга бырааптара дьиІэ суо ± унан аа ± ыллыбыт . Билигин омуктар тутууга µлэлииллэрин таґынан , µгµстэр автомобильнай транспорка , атыы - эргиэн салаатыгар µлэлииллэр . Онон быраабы кэґии µгµс іттµгэр бу салааларга тахсар . " Иностранный водитель " диэн бэрэбиэркэ тµмµгµнэн , РФ миграционнай сокуонун кэспит 72 суоппар тутуллубут . 1681 автобус бэрэбиэркэлэммит . 187 киґи итирик туруктаах массыына ыыта сылдьаллара тутуллубут . Кµн бµгµн Российскай Федерация миграционнай сокуонун кэґэн туран олохсуйа , µлэлии кэлээччилэри бэрэбиэркэлээґин , кірдііґµн сотору - сотору ыытыллар . Бэрэбиэркэ тµмµгµнэн сорох гражданнар дойдуларыгар утаарыллаллар , биитэр миэрэ ± э тардыллаллар . Ол эрээри µгµс іттµгэр µлэни биэрээччилэр кіІµлэ суох омуктары саґыара сылдьан µлэлэтэннэр , миграционнай сулууспа , ис дьыала µлэґиттэригэр µгµс харгыстары µіскэтэллэр . l Анивера АКИМОВА « Туймаада уоттара » хаһыат бүтэһик нүөмэрэ атыыга тахсыбакка бүппүт . Эрэдээктэр Дьаакыбылап хаһыата « хамаҕатык баран » барыһы киллэрбититтэн төһө эрэ үөрдэ , эриэхсит ! Ханнык ыстатыйаттан сылтаан « Туймааданан » « сүрэхтэппиттэрин » кини сэрэйэр . Хата , Өлөксөөндүр ону туһанан , аныгыскы хаһыатын нүөмэригэр эмиэ ол ыстатыйатын туруордаҕына сатанар . Оччотугар хаһыатын эмиэ кууһунан биирдэ лап гына атыылаһалларыгар тиийэллэр . Хаһан хармааннара хапсыйыар диэри сыһа - соһо сылдьан ол сордоох матырыйаалы бэчээттии туруохтаах . Балаһыанньатын лаппа көннөрүнүөн сөп ! Ўзбекистонда энг кўп қўлланилаётган қийноқ турларига газниқоб ёрдамида бўғиш , тирноқларини суғуриш , тирноқ тагига игна тиқиш , товонга ва бошга таёқ билан уриш , эркакларни таёқлар , шиша бутилкалар билан зўрлаш , предметлар устига улоқтириш , калтаклаш , электрошок қўллаш , қайноқ сув билан куйдириш ка . . . Экологическай лаа ± ырга Ааспыт сырыыга суруйбутум курдук , биґиги сылдьар кэммитигэр Орон Бэскэ о ± олор экологическай лаа ± ырдарын µлэтин µгэнэ этэ . Бэрдьигэстээ ± и Семен Данилов аатынан 1 № - дээх орто оскуола ± а µлэлиир Россия µтµілээх учуутала Л . Н . Андреева кі ± µлээґининэн , 2001 сылтан паарка сµрµн базатыгар µірэнээччилэргэ анаан 5 экологическай - педагогическай , 2 оскуола учууталларын уонна 1 улуус эдэр учууталларын лаа ± ыра тэриллэн о ± олору айыл ± аны таптыырга , билиилэрин - кірµµлэрин хаІатыыга , учууталлары сынньатыыга сылын аайы µлэлиир . Онон манна сылга 500 - чэкэ о ± о , учуутал кэлэн дуоґуйа сынньанан бараллар . Лаа ± ыр µлэтин сµрµн сыала экология туґунан билиини - кірµµнµ хаІатыы , µµнэр кілµінэни иитии - µірэтии , туризмы , уус - уран айар дьо ± уру сайыннарыы , µлэ ± э уґуйуу , араас чинчийиилэри ыытыы , эти - хааны сайыннарыы , кэрэни кэрэхсииргэ угуйуу буолар . Лаа ± ырга ыытыллар чинчийиилэр научнай салайааччыларынан педогогическай наука кандидата М . И . Решетникова буолар . Итини таґынан геолого - минерологическай наука доктора П . Н . Колосов , ветеринарнай наука доктора А . Д . Решетников чинчийиилэри ыытыыга ірµµ кіміліґіллір . Оттон айыл ± а пааркатын государственнай инспектордара В . С . Андреев , А . А . Лукин , П . П . Кириллин , Р . В . Сергеев , А . П . Кириллин , Е . И . Андреев , А . П . Семенова , Д . И . Павлова , И . И . Аввакумов о ± олору кытары бииргэ сылдьан паарка ± а µіскµµр кыыллар , кітірдір , Сиинэ тµбэтигэр µµнэр от - мас туґунан кэпсииллэр - ипсииллэр . Учууталлар уонна паарка µлэґиттэрэ араас интэриэґинэй тэрээґиннэри тиґигин быспакка ыытар буоланнар , о ± олор ірµµ туох эмэ дьарыктаах , тµбµктээх буолаллар . Ол курдук , балыксыт , турист , Робинзон , Нептун , Муза , паарка кµннэрэ , ыйдаІа ± а аптаах тµµн , соґуччу бэлэхтээх сарсыарда , ыраахтаа ± ы тµµнэ диэн олус интэриэґинэй тэрээґиннэр буолаллар . Ону таґынан лаа ± ыр олохтоохторо Кыртас Хайа ± а , Суруктаах Хайа ± а тиийэ баран кэлэллэр . Бэл , Маатта µрэ ± инэн икки кµн устуу кытары буолар . Лаа ± ыр µлэтин иилээччи - са ± алааччы А . П . Семенова Айыл ± а харыстабылын министерствотын кытары ыкса сибээґи тутуґан , сµбэлэґэн - амалаґан µлэлиир . Итинник µтµі тэрээґиннэр , ситимнээх µлэ тµмµгэр лаа ± ыр хас да сыл субуруччу республикатаа ± ы араас конкурстар кыайыылаахтарынан буолбута . Биґиги сарсыарда сіпкі туран , Дария Иннокентьевна бэ ± эґээ хаптарбыт балыктарбытын ыґаарылаабытын бэрт минньигэстик сиэн баран , Орон Бэскэ о ± олору кытары кірсі бардыбыт . Сµрµн база ± а чугаґаан иґэн о ± олор барахсаттар ойууру ыраастаан баґаам µгµс абыр ± алы муспуттара онно - манна іріґіліні сытарын кірін аастыбыт . Дьэ , элбэх бі ± µ - сыыґы хомуйбуттар эбит . Лаа ± ырга тиийээппитин кытары о ± олор стройдаан кэчигирэґэн кэбистилэр . Биэс тус - туґунан ааттаах биис ууґугар арахсыбыттар эбит . Олор сирдьиттэрэ ( вождь ) µрдµкµ сирдьиккэ ( верховный вождь ) биис ууґа бэлэмин туґунан дакылааттаабытын кэннэ биис уустарынан оІорбут экологическай бырайыактарын билиґиннэрдилэр . Онтон биґиги араадьыйа ± а , хаґыакка хайдах µлэлиирбитин , суруналыыс идэтин туґунан кэпсиирбитин истэн , арааґы ыйыталаґан балачча ір кэпсэттибит . Сотору о ± олор бары ох курдук оІостон , тэринэн паарка µлэґиттэрин , учууталларын кытары ханна эрэ бардылар . Оттон биґиги Сиинэ ± э киирэн , уу тіґі да тымныы со ± ус буоллар , сітµілээтибит , балыктаатыбыт . Онно сылдьан кірбµппµт µрэх кытыытынаа ± ы инчэ ± эй кумахха о ± олор суолларын таґынан о ± олоох эґэ лэппэрдээбит оґон эрэр суола баар эбит . Паарка µлэґиттэрэ о ± олор кэлиэхтэрин иннинэ о ± олоох эґэ кэлэн ааспыт этэ диэтилэр . Ону кірі - истэ сырыттахпытына , Петр Ивановпут биир сордоІу тилигирэтэн таґаарда . Ону кірііт , эґэ суолун умна охсон кµігµм µрдµгэр тµстµм . Сотору со ± ус дµлµІ са ± а сордоІ хабан кµігµм уга тостуох курдук имиллэІнээтэ . Балачча ір чыраахтаґан адьас кытыыга соґон таґааран истэхпинэ , лескабын быґа хадьырыйан кэбистэ . Хомойон ірі уґуутуу тµстµм . Лескам тібітµгэр тіґі эмэ харыс кэриІэ синньигэс тимир боробулуохалаа ± ын µрдµнэн быґа хадьырыйбыта кыґыылаах . - Блеснаны уоба сылдьар балык ір барбата буолуо , - диэн хомолтобор харан туран аны балык таах ілін хааларыгар тиийэр дии санаан тыл бырахтым . - Ээ , суох , олус дириІник уоппатах буолла ± ына , туох да буолбат . Сорох дьон иккилии блеснаны уоба сылдьар балыгы хаптарааччылар , - диэн Василий Иванович уоскутааччы буолла . Саппаас блесналарбын хаалларан кэбиспит буолан итинэн балыктаан бµттµм . Киэґэлик Орон Бэстэн бэркэ дуоґуйан ХараІаччылаахпытыгар эргиллэн кэллибит . Кутаа тула олорон Аґыы олорон эбэтэр киэґэ хойукка диэри кутаа тула тµмсэн арааґы барытын сэґэргэґэбит . Бэйэм сэІээрэн истэр дьон баар буолла ± ына кэпсиирбин уонна µчµгэй кэпсээни истэрбин наґаа сібµлµµбµн . Оттон Василий Иванович бэртээхэй кэпсээнньит эбит . Ачыкыта кутаа уотун тілінµгэр сытыытык ча ± ылыс гына - гына бииртэн - биир кірдііх тµгэннэри кэпсээн кµлэн уІа сыґыталаатым . Андрейдаах Саша киґилэригэр биир - икки тылынан ханнык эрэ тµгэни санатан биэриэхтэрин эрэ наада . Баґылай ону ыпсаран - хопсорон кэпсээн барар . Саша иллэІ буолбат , уотун кµідьµтэ , чэйин сылыта сылдьан : - Били , хортуоппуйу кэпсээ эрэ , - диир . Онуоха Баґылай эрдэттэн кµлэн быыґыгырыы - быыґыгырыы кэпсээбитинэн барар . - Лукин Александр Александрович диэн инспектордаахпыт . Адьас дьээбэ - хообо хаата киґи . Биирдэ , атырдьах ыйыгар , Уйбаан Уйбаанабыс убайа Сµідэр Уйбаанабыстыын манна кэлбиттэр . Александр ійµі оІостоору эрдэтээІІи хортуоппуйу хостоон а ± албыт . Ас астыы сылдьан ійдіін кірбµтэ сорох хортуоппуйдар сип - синньигэс силистээхтэр µґµ . Оннук биэс - алта хортуоппуйу талан ылбыт уонна ол онно , хонууга , баран ханнык эрэ оту тµірэн ыла - ыла силистэригэр хортуоппуйун силиґин холбуу баайа - баайа кімін кэбиспит . Сµідэр Уйбаанабыс сылаар ± аан µµтээІІэ сынньана сыппыт . Александр араас оту µргээн киллэрэн бу от туох диэн ааттанарый диэн ыйытар µґµ . О ± онньоро : " Ээ , билбэппин " , - дии - дии сытар µґµ . Дьэ , ол курдук хаста да от тута - тута киирэн баран , биирдэ били хортуоппуйун баайбыт отун туппутунан айманан киирбит . - Сµідээр , кір эрэ ! Бу хортуоппуй курдук астаах от баар эбит ээ , - диэн буолбут . О ± онньоро ону кірін , дьиибэргээн олоро тµспµт . Кірµµ - истии , мунаахсыйыы бі ± і буолаахтаабыт . Бэл , быґа ± ынан хайа баттаан ис іттµттэн ойо быґан ылан амсайан кірбµт . - Адьас хортуоппуй хортуоппуйунан . Туох да уратыта суох . Дьэ , дьикти да буолар эбит . Былыр кырдьа ± астар онноо ± ор аас - туор сыллар са ± ана бу туґунан тугу да эппэт этилэрэ ээ . Ама билбэттэрэ буолуо дуо ? - диэн наґаа дьиктиргээбит . Отун ылан бэркэ сирийэн кірбµт - истибит . Сахалар сардаана тірдµн тµірэн ылан , хатаран , мэлийэн сииллэрин киґи барыта билэр . Онон хортуоппуй курдук астаах от баарын билбэттэрэ , кырдьык , дьикти . О ± онньор ол иґин мунаахсыйар буолла ± а дии . Тиґэ ± эр тіґі да сылайан кэллэр , ойон туран хочулуокка уу кутан " хортуоппуйун " буґара уурбут . Буспут " хортуоппуйу " амсайан кірбµттэрэ хортуоппуйтан туох да уратыта суох буолан биэрбит . О ± онньор дьэ эбии мунаахсыйбыт . Оронугар тиэрэ тµґэ сытан араастаан иэ ± э сатаан баран , тиґэ ± эр ойон туран киґитэ дьикти " хортуоппуйу " хостообут сиригэр тиийэн отун µірэтэ сылдьан , силис силискэ бааллыбытын таба кірін , албыІІа тµбэспитин сэрэйэн , хаґыыра тµспµт . Дьэ уонна ыґыы - хаґыы , сааныы бі ± інін дьиэ диэки дьулуспут . Александр оччо алдьархайга сытан биэриэ дуо ? Тыаны былдьаспыт . О ± онньоро мастанан баран эккирэтэн кірбµт да , эдэр киґини хантан ситиэй … Дьээбэлэнэбин диэн маґынан кырбана сыспыт Александр куттанан бэрт ір дьиэ ± э киирбэккэ сылдьыбыт . Онтон сэрэниин - сэрэнэн оргууй а ± ай ньылбыйан киирбитэ , о ± онньоро : " Дьэ , µчµгэйдик тµбэґиннэрдиІ " , - диэн кµлэн быара суох сытар µґµ . Онтон ыла Сµідэр Уйбаанабыс Сиинэ ± э тахсыґар буолла ± ына , уолаттарга эрдэттэн туох да дьээбэтэ - хообото суох сылдьаарыІ эрэ диэн сэрэтэр буолбута , - диэн Баґылай кµлэн быыґыгырыы - быыґыгырыы кэпсээнин тµмµктээтэ . Ити курдук киэґэ ахсын ардыгар киґи кµлэн быара суох барар , ардыгар иэниІ тымныйталаан ылар тµгэннэрин кэпсэтэн кутаа тула хойукка диэри олоробут . Данил МАКЕЕВ Хаартыска ± а : ХараІаччылаахха . Јссі биир сыл ааґа охсон эрэр . Сыллаа ± ы тµмµгµ эридьиэстиир кэм µµннэ . Бµгµн кэпсэтэр салайааччым телевизорга кµн ахсын кістµбэтэр , радио ± а иґиллибэтэр да ± аны , республика олохтоохторо кини тэрилтэтин µлэтэ туох эмэ биричиинэнэн атахтанна ± ына , тута уолуґуйуохтара . Буолумуна , биґиги бары кµннээ ± и олохпутугар телевизора уонна радиота суох сатаммаппыт . Мин кэпсэтэр киґим ТЦТР ( Технический центр телевидения и радиовещания ) ГУП генеральнай директора А . И . Борисов . - Александр Ильич , эн салайар тэрилтэІ 2007 сылы хайдах µлэлээх тµмµктээн эрэрий ? - Биґиги бу сылы µчµгэй µлэлээх тµмµктээн эрэбит диэн бигэтик этиэхпин сіп . Ол курдук , соруктаммыт µлэбитин толордубут . Республика ± а 271 FM радиостанцияны туруоран , территориябыт 99 бырыґыанын хабары ситистибит . Ол эрээри , барыта эриэ - дэхси диэн этэр кµµркэтии буолуо ± а . Кэккэ итэ ± эстэр бааллар . Биґиги инникитин эбии 20 радиостанцияны туруоран сигнал кыайан хаппат территорияларын сабардыахпыт . 500 - чэ µлэґиппитигэр хамнастарын кэмнэригэр тілµµ турабыт , быйылгы дохуоппут эмиэ куґа ± ана суох . Онон СаІа дьылы µчµгэй настарыанньалаах кірсіірµ сылдьабыт . - Телевидение уонна радио µлэтин сµрµннµµр салайааччы политиканы ойо ± оґуттан эрэ кірбітµІ чуолкай . Дойдуга буолан ааспыт быыбардар тустарынан туох санаалааххын ? Сыл туох тµмµктэрдээх буолла ? - Мин политика ± а быґаччы кыттабын диэн этиэхпин сіп . « Биир ньыгыл Россия » Саха сиринээ ± и политсоветын чилиэнинэн буолабын . Дойдуга , республика ± а политическай уонна экономическай быґыы - майгы сµнньµн буллар ханнык диэн ба ± а санаалаахпын , ол туґугар µлэлэґэбин . Быыбардар тµмµктэринэн эттэхпинэ , дьон политиканы интэриэґиргиирин , биир сµнньµлээх , бигэ туруктаах олоххо тардыґарын кірдірді дии саныыбын . « Биир ньыгыл Россия » партия кыайыыта дойдубут оло ± о иннин диэки сайдарыгар мэктиэнэн буолар . - Салайааччы быґыытынан бу сылга саамай улахан µірµµІ туохханый ? - Биґиги 2005 сыллаахха республика Президенэ В . А . Штыров республиканскай радионан бары улуустары хабар туґунан туруорбут соруда ± ын толорбуппутуттан , атын бары ылыныллыбыт соруктарбытын эмиэ олоххо киллэрбиппититтэн µірэбит . Ахсынньы 11 кµнµгэр Москва ± а « 2007 сыл бастыІ хампаанньата » диэн µрдµк ааты ылбыппыт бу дьыллаа ± ы ірігій тµгэммитинэн буолар . - Кэлэр сылга туох сµрµн соруктар туралларый ? - Сорук µгµс , олор бары былаан быґыытынан киллэриллиэхтэрэ . Оттон саамай ба ± а санаабытынан , 2008 сылга улуустарга цифровой телевидениени киллэриини са ± алааґын буолар . Оччотугар , тыа дьоно уонунан телевизионнай программаны кірін билэр - кірір , сынньанар , аралдьыйар таґымнара тута µрдµµ тµґµіх этэ . - Манна анал µп кірµллэрэ эрэйиллэрэ буолуо ? - Бу соругу олоххо киллэрэргэ уопсайа 329 мілµйµін ирдэнэр . Биґиги 2008 сыллаа ± ы µбµ бюджеттан эрэйбэккэ , бэйэбит кµµспµтµнэн булар кыахтаахпыт . Ил Тµмэн мунньа ± ынан бигэргэтиллибит « Электронная Якутия » диэн программа быґыытынан , 2011 сылга республика ± а цифровой телевидение толору киириэхтээх . Ирдэнэр µптэн 110 мілµйµінэ инвестиционнай бюджеттан , 92 мілµйµінэ биґиги тэрилтэбититтэн , хаалбыта анал дуогабардар быґыыларынан ойо ± остон киириэхтээх . Ґп боппуруоґа барыта ыпсарыллан турар , дьыала юридическай эрэ моґолго иІнэр . Ол курдук , РФ тустаах министерствота биґиэхэ анал частота аныыра эрэйиллэр . Оттон бу боппуруос дойду µрдµнэн да быґаарылла илик . РФ билиІІи Правительствота бу боппуруоґу аны кыайан кірбіт . Дьµµллэґиини 2008 сыл муус устар ыйыгар былааннаабыт этилэр . Ол аата , аны саІа Правительство хаґан оннун булан , бу боппуруоска ылсарын кэтэґиэхтээхпит . Оттон онуоха диэри тіґі кэм ааґыа биллибэт . Биґиги маны кэтэспэккэ , республика Президенэ В . А . Штыровка киирэн , кини саамай µрдµкµ таґымІа боппуруоґу республика туґатыгар кэпсэтэригэр этии киллэрэр санаалаахпыт . Татарстан , Калмыкия быстах кіІµлµ ылан µлэлэтэллэр эбит . Вячеслав Анатольевич олохтоохтук ылыста ± ына , бу боппуруос республика туґугар анаан кірµллµі этэ диэн эрэнэ саныыбыт . - Итинтэн кадр боппуруоґа µіскээн тахсарыгар тиийэр … - Биґиги Москваттан , Новосибирскайтан специалистары ыІыртаан , олохтоох кадрдарбытыгар курстары тэрийэн µрдµкµ технологияларга µірэтэ турабыт . Онон кадр іттµнэн ыарахаттары кірсµіхпµт суо ± а дии саныыбын . - Александр Ильич , бары телевизоры кірііччµлэргэ , радионы истээччилэргэ туґаайан тугу этиэІ этэй ? - Кинилэр дьиэлэригэр - уоттарыгар бары телевизионнай уонна радионан биэриилэри туох да ± аны мэґэйэ суох кірі олороллоругар , дойду сонунун кэмигэр кірі , билэ олороллоругар ба ± арыам этэ . - Борисовтар дьиэ кэргэннэрин СаІа дьыллаа ± ы остуолугар сµрµн бµлµµдэлэринэн ханныктар буолуохтарай ? - ТоІ кµірчэх , ыґаарыламмыт Кэбээйи собото , кітір уонна тыа кыылын этэ . - Александр Ильич , кэпсээниІ иґин махтанабын . Кэлэр сылга ба ± а санаа ± ыт туолан , бар дьоІІутугар цифровой телевидениени киллэрэр µлэни са ± алыыргытыгар ба ± арабын . Хаартыска ± а : Саха сиринээ ± и ТЦТР генеральнай директора А . И . Борисов . Геннадий БЕЧЕРЯКОВ Егор Егорович Алексеев 1930 с . от ыйын 12 күнүгэр САССР Ньурба оройуонун Мэгэдьэк нэһилиэгэр төрөөбүтэ . 1957 сыллаахха Москватааҕы государственнай культура институтун бүтэрбитэ . 1965 с . Дьокуускайдааҕы государственнай университет историческай отделениятын бүтэрбитэ . 1966 с . историяҕа кандидатскай диссертациятын көмүскээбитэ . 1984 с . ЯГУ доктарантуратын бүтэрбитэ . 1999 с . Казаньнааҕы ггосударственнай университетка доктарскай диссертациятын көмүскээбитэ . 1954 с . А . Е . Кулаковскай - Өксөкүлээх Өлөксөй олоҕун , үлэтин уонна айар үлэтин чинчийбитэ . Ол түмүгэр икки монографияны Дьэ ити курдук ыраах Дьэһиэй сирин дьоно өбүгэлэрин үгэстэрин салҕаан бэйэлэрин кэскиллээх олохторун түстүү , айа - тута олороллор . Тыа сиригэр тутуу тэрилтэлэрэ эстэн , бэрт а ± ыйах улууска хаалан µлэлии олороллор . Ырыынак экономикатын ыар содулларынан туораабыт тэрилтэлэртэн биирдэстэринэн " Тааттаагротутуу " буолар . Уопсай ыґыллыы - то ± уллуу кэмигэр таатталар тэрилтэни ыспакка , чааґынай фирмаларынан арахсыбакка хаґаайыстыбаны хаалларан , кµн бµгµІІµгэ диэри µлэлэтэн , сайыннаран кэлбиттэрэ хай ± аллаах . Ытык Кµіл халаан уутун содулун аґарынан , біґµілэги чілµгэр тµґэрии µлэтэ бара турарыгар бу тэрилтэ улахан оруоллаах . " Тааттаагротутуу " тэрилтэ директора Петр Калачев этэринэн , 60 - тан тахса дьиэни чілµгэр тµґэрэн алтынньыга туттарар былааннаахтар эбит . Барыта µптэн - харчыттан тутулуктаах , бириэмэтигэр кэлэрэ буоллар , сыал - сорук туруоруллубут болдьоххо ситиґиллиэ этэ . Протоиерей Емельян Попов 180 сааґын туолуутугар анаан чочуобуна тутулла турар . ЗАГС дьиэтэ , спортивнай саала , Чіркііх музейын быыстапкалыыр киинэ тутуллаллар . - Халаан уута пилорамабытын , блочнай сыахпытын ылан , ороскуот бі ± ітµгэр тэптэ , - диир Петр Петрович . - 300 - чэ куб . мас , швырок ууга барда . Пилорамабыт уонна блочнай сыахпыт µлэлээн эрэллэр . Балаґыанньабыт тіґі да ыараабытын иґин санаабытын тµґэрбэппит , аванса харчыта кэмигэр кэлэн иґэрэ буоллар іссі ірі кіті ± µллэн µлэлиэ этибит . Ону таґынан урут µлэлээн туттарбыт объектарбыт иґин тіліспіттірµттэн сылтаан эригийэр харчыбыт суох . Ґп - харчы , уматык тиийбэт . Иэстэрин тіліін иґэллэрэ буоллар , бэл диэтэр , дьиэлэри чілµгэр тµґэрии µлэтин тэтимэ кµµґµрµі этэ . Холобура , 3 міл . солк . харчыбытын кыайан ылбакка сылдьабыт . Ылан кірдіххі кыра да харчы эбит диэххэ сіп . Ол эрээри , биґиэнин курдук дьо ± ус тэрилтэ ± э кыра буолбатах . Биґигини наар улуус бідіІ тэрилтэтэ буола ± ыт диэн иэскэ µлэлэтэ сатыыллар . Улууспут дьонун ійдµµбµт , кыґал ± а диэн µгµс буолла ± а дии . Ол эрээри биґигини эмиэ ійдµі этилэр . Тэрилтэни харыстыахха наада . Урукку сылларга оІорбут µлэлэрбит иґин тіліґін иґэллэрэ буоллар , арыый бі ± і туруктаныа этибит . Тэрилтэ 40 - тэн тахса µлэґит штаттаах . Ону таґынан биригээдэлэри быстах кэмнээх µлэ ± э ылан µлэлэтэллэр . Ґлэґит дьон балаґыанньатын ійіін , тэрилтэ салалтата оттуурга кіІµл биэрбитэ хай ± аллаах . Хас да кµн халлаан ардаабакка турбутугар µлэґиттэр балай да элбэх оттоммуттар . " Мантан кµґµн µлэбитигэр тµґµіхтээхпит " - диир директор . Тэрилтэ балай да киэІ базаны тутан олорор . Манна погрузчиктартан са ± алаан самосвалларга тиийэ техника араас кірµІнэрэ бааллар . Хаґаайын этэринэн , іссі сайыннахха саІаны ылар былаан баар . Тэрилтэни ыґан , чааґынай фирма тэринэн баран техниканы аренда ± а ылан ырааппаккын . Холобура , аІардас µлэґиттэриІ отторун - мастарын тиэйэргэ , о ± олор куоракка эмтэнэ киирэллэригэр тэрилтэ бэйэтэ техникалаа ± а абыраллаах буолла ± а . Салайааччы тыа сиригэр тутууну сіргµтµіххэ , тутуу тэрилтэлэрин атахтарыгар туруоруохха , анал техниканан хааччыйыахха диэн туруорсубута ыраатта . Оччо ± уна эрэ эдэр ыччат тыа сиригэр тутуу салаатыгар µлэ ± э кэлиэ турда ± а . Билигин µлэлии олорор дьонтон ким пенсия ± а тахсара чугаґаабыт , оттон ким доруобуйата мілтіін уурайбыт . Ыччат кэлбэтэ ± инэ идэтийбит маастардарга солбук кістµбэккэ тыа сиригэр тутуу салаата отой эстэр туруктаах . Тутуу эйгэтигэр тыІаан турар боппуруостарга директор Петр Калачев санаатын аґа ± астык эппитигэр махтанан туран , кадр боппуруоґугар инспектор Татьяна Табунанова арыалдьыттаах тэрилтэ базатын , тутар объектарын кірі бардым . Бастакынан уопсай дьиэ хас да квартиралаах дьиэ ± э уларытан оІорулла турарын кірдµбµт . Хас биирдии квартира бэйэтэ таґырдьа тахсар туспа ааннаах . Райпо быра ± ыллыбыт дьиэлэрин кірдµбµт . ДокумуоІІа киирбитинэн , райпо балансатыгар тураллар , таґыттан кірдіххі , быра ± ыллыбыт курдуктар . Бэйэлэрэ да туґамматтар , атыттарга да биэрбэттэр . Протоиерей Емельян Попов 180 сааґын туолуутугар анаан тутуллар чочуобуна кіІдійµн таґааран , сабаллара хаалбыт . Бу объекка билигин µс киґи µлэлиир . Кырыыґатын µрдµнэн икки купол , онтон µіґээ кириэс туруоруллуохтаах . Чочуобунаны тутан са ± алаабыттара а ± ыйах хонук буолбут . Тутуу ордук ыарахан іттµнэн куполын уонна кириэґин туруоруу буолар . Куполы уонна кириэґи православнай церковь епархията бэйэтэ оІотторор . Фундамена сиэмэннээх , кіІдійі блоктарынан тутуллубут . " Тааттаагротутуу " тэрилтэ блоктары оІорор сыа ± а біґµілэктэн тэйиччи турар . Сыа ± ы кірі баран истэхпитинэ арыалдьытым хаґаайыстыбаны сайыннаран , тротуарнай плиталары , хаппыт маґы µлтµрµтэн арболиты оІорон таґаарар былаан баарын кэпсээтэ . Арболит оІорор станогу атыыласпыттар . Ба ± ардар ким эрэ таатталар ба ± алара баґаам дии саныан сіп . Ол эрээри , олох уларыйа турар . Хайа ба ± арар киґи дьиэтин таґын тупсаран оІоро сатыыр . Нэґилиэнньэ аныгылыы оІоґуулаах араас бородууксуйа ± а наадыйарын ійдіін , оІорон таґаарыыны кэІэтэргэ былааннаммыттара µчµгэй . Билигин сыах блоктары эрэ бэлэмниир . " СР тутууга уонна тутуу матырыйаалларын промышленноґын министрэ Сергей Дереповскай кэлэ сырытта ± ына сыах саІа бородууксуйаны оІорон таґаарарыгар уларытан тутарга Саха Республикатын Правительствота µбµнэн кіміліґірі буоллар диэн кірдіспµппµт " - диэтэ Татьяна Гаврильевна . Билигин киґи мас тутууттан тааска кіґір кэмэ . Таас тутуу µйэлээх , кыраґыабай , тахсара да тµргэн . БилиІІи туругунан сыах сайынын эрэ µлэлиир . Оттон уларытан оІордоххо , кыґыннары µлэлиир кыахтаныа этэ . Блогу оІорон таґааран сіптііх сыанатыгар атыылаатахха , нэґилиэнньэ атыылаґар кыахтаах . Билигин нэґилиэнньэ ± э кредит бі ± іті бэриллэр , онон дьон матырыйаалы атыылаґан хайдах ба ± арар дьиэни туттуон сіп . Сыах сиригэр суурадаґын оІорор узел баар , бэчээттэммит блоктар туралларын кірін , сахабыт дьоно таас тутуу матырыйаалларын оІорууну баґылаан эрэллэриттэн µірэ санаатым . 4 киґи µлэлиир сыа ± а сайынын эрэ µлэлиирэ итэ ± эс . Сыах сылы быґа µлэлээтэ ± инэ блогу бэчээттиир объема µрдµі , салгыы собуокка уларытан оІоґуллан тутууга туттуллар атын матырыйааллары оІорон таґаарыа турда ± а . Ытык Кµіл килбэйэр киинигэр тупса ± ай оІоґуулаах µс этээстээх таас дьиэ киэркэйэн турара киґи хара ± ын µірдэр . Бµтµн біґµілэккэ бу со ± отох маннык тутуу . Бу дьиэ ± э сэрии уонна тыыл ветераннара олороллор . Тутуутун " Тааттаагротутуу " тэрилтэ ыыппыта . Тэрилтэ µлэґиттэрэ онон эрэ муІурдамматтар . Кырдьа ± ас дьон дьиэлэрин краннара эІин алдьанна ± ына кэлэн уларытан , оІорон биэрэллэр эбит . Ууга барбыт сэлиэнньэ диэтэххэ , ірі тардыныы µлэтэ кµµскэ барбыт буолан , биґигини арыый хомуллубут кістµµтµнэн кірµстэ . Ол да буоллар , син биир айыл ± а алдьархайа кэлэн ааІнаан барбыта , биллэр . Кµрµілэргэ хаалбыт суолунан тіґі таґымнаах уу кэлэн ааспытын кірµіххэ сіп . Онон - манан уу а ± албыт мастара , бі ± і - сыыґа сытар . Ыаллар дьиэлэрин муосталарын кітµрэн , куурда сылдьаллар . " Тааттаагротутуу " курдук тэрилтэ суо ± а буоллар , балаґыанньа хайдах буолуо биллибэт . Тыа сиригэр хаалбыт тутуу тэрилтэтэ бэрт ахсааннаах . Тэрилтэни ыґымыахха , урут туппут объектарын иґин тілµіххэ , сыа ± ын уларытан оІорон саІа бородууксуйаны оІорон таґаарар кыа ± ын µрдэтиэххэ - оччо ± уна эрэ улууска тутуу иккис тыына киирэр чинчилээх . Хаартыскаларга : 1 . Хас да квартиралаах дьиэ ± э уларытыллан тутуллар уопсай дьиэ ; 2 . Чочуобуна тутуллар ; 3 . Суурадаґын оІорор узел . Кини биһиэхэ алмаас кырыылааһынын эйгэтин тэрийэн , кэриэс бэлэх гынан хаалларбыта . Ол сүдү бэлэҕи ыһан - тоҕон кэбиспэккэ , өссө сайыннаран , өссө кэҥэтэн , аан дойду таһымыгар таһаарарбыт , « Саха сирин бриллианнара » диэн дорҕоонноохтук ааттатарбыт - ытык иэспит . Ким эрэ кутуругун манаабакка , тус бэйэбит кыахпытынан , өйбүт - санаабыт күүһүнэн . Судаарыстыбаны салайыыга , биисинэскэ бастакы сирэй суол тэлээччи буолар . Кини кэнниттэн хамаандата ситэрэн - оһорон иһиэхтээх . Оччоҕо үлэ хорутуулаах , ситиһиилээх буолар . Оттон бастакы сирэй тохтуу - тохтуу эргиллэн , сиппэтэҕи - хоппотоҕу бэйэтэ оҥоро - оҥоро бардаҕына , сырыы бытаарар , сэниэтэ онно баранар . « Эрэллээх тыыл » диэн өйдөбүл олох эрэйиттэн үөскээтэҕэ . Бөх тула үөскээбит быһыыттан « премьер - миниистирбит бырабыыталыстыба бэрэсидьиэммит эрэллээх тыыла буолар балаһыанньатын ситэ олохтуу илик дуу » диэн санаа үөскүөх курдук . МаІнайгы кµн . Муус устар 5 кµнэ . Эркээни хочото . " Орто Дойду " туристическай киин . Бµгµн манна сарсыардаттан хайыы - µйэ тохсус тігµлµн ыытыллар , спорт µгэскэ кубулуйбатах кірµІнэригэр республикатаа ± ы " А ± а кµрэ ± э " са ± аланан эрэр . Бар дьон сынньалаІын атаарарыгар , аралдьыйарыгар туґуламмыт бэртээхэй киин тиэргэнигэр , аґа ± ас кµіх урсун анныгар кµрэх кыттыылаахтара дьикти дьµрµскэн до ± уґуолунан хал ± аґалыы анньан кэккэлии турдулар . Дьэ , до ± оттоор , аныгы кэм Ньургун Боотурдара тахсан , ірі дьигиґитиилээх , тэтимнээх µІкµµлэринэн сэргэхситтилэр , иирэ талахтыы имигэстик имиллэн - хомуллан , сатабылларынан кэрэхсэттилэр , ібµгэ оонньууларыгар илин - кэлин тµсµґэн µрµІ тунах ыґыахха тінµннэрдилэр . Кµрэ ± и арыйар µірµµлээх тµгэІІэ сонун дьаґалы µµннµµр - тэґиинниир Саха Республикатын Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алексей Сергучев бэлиэтээбитинэн , улуустарга а ± алар хамсааґыннарыгар бол ± омто сыллата улаатан иґэр . " Былырыын А ± алар I съезтэрэ буолбутун ійдµµбµт . Биґиги республикабытыгар дойду хайа да регионунаа ± ар а ± а культа µрдµµрµгэр µлэ барара бэлиэтэнэр " , - - диэтэ Алексей Егорович . Бэрт соторутаа ± ыта Россия ± а эмиэ биир бастакынан " А ± алар лигалара " тэриллибитин иґитиннэрдэ . " ХаІалас оройуона " муниципальнай тэриллии баґылыгын кіміліґііччµтэ Николай Макаров бµтµн дойду µрдµнэн биллэриллибит Дьиэ кэргэн сылын кытта да ± аґан улууска Ыччат сыла буоларынан , бу дьыл интэриэґинэйдик , хатыламматтык ааґыахтаа ± ын туґунан кэпсээтэ . " Эллэйада " кэккэ хампаанньалар біліхтірµттэн Петр Андреев , " Биир ньыгыл Россия " партияттан Афанасий Ноев , о . д . а . дьоґуннаах кµрэххэ ким бэлэмнээххэ , кимиэхэ Кµіх Боллох " мичик " гынарын хоту кыайыы тосхойоругар ба ± а санааларын эттилэр . Сµрµн судьуйа Иван ЧеркашиІІа кµрэх хапытаана Дмитрий Шарин рапорт биэрээтин кытта , кµрэх ымыыта - былаа ± ы інділ халлааІІа ірі кіті ± µµ сиэрэ - туома буолла . Бу эппиэтинэстээх , µрдµк чиэс Нам улууґуттан , былырыыІІы " А ± а кµрэ ± ин " хаґаайыннара Баишевтарга , " Эллэйада " хампаанньалар біліхтірµн солбуйааччы директора Алексей Макаровка , Дьокуускай куораттан уон µс а ± а амарах а ± атыгар , " Ытык а ± а " бэлиэнэн на ± араадаламмыт Петр ТарабукиІІа тигистэ . Быйылгы кµрэххэ республика араас муннугуттан уон биэс а ± а уолунаан бастыІ буолар иґин тургутуґар . Кинилэр бу кµн биэс кірµІІэ кыахтарын холоннулар . Тµмµктэри кытта чопчу билиґиннэрдэхпинэ , маґы суорууга Амматтан Дьулусхан , Герман Петрович Христофоровтар тэІнээхтэрин булбатылар . Уоллаах а ± а 1 мµн . 06 сік . иґигэр тµргэн µлµгэрдик тиити " таІастаан " , дьиэ кэргэннэрин сµргэтин кітіхтµлэр . Маґы саґааннааґыІІа ХаІаластан Коля , Афанасий Васильевич Степановтар 1 мµн . 47 сік . инникилээтилэр . Эрбии ньиргиэрдээх дор ± оонноро чугас эІэри тµбµк - садьык µірµµтµн муусукатынан толордулар . Спортинг курдук уустук кірµІІэ Сунтаартан Николай Архипов биэс таба ытыылаах буолан , чорбойуон чорбойдо . Сыалыґар балыгы ыраастааґыІІа , куоба ± ы сµлµµгэ уол уонна а ± а µллэґик сиэринэн " астаатылар " . Онуоха Горнайтан сымса , сылбыр ± а туттунуулаах Вася , Василий Иванович - икки Баґылай Дьячкоскайдар ча ± ылхай буолалларын кэрэґилээтилэр . Дьіґігій о ± отун кілµйµµгэ кыттааччылары кэннилэригэр хаалларан , ХаІаластан эмиэ Коля , Афанасий Васильевич Степанотар биэтэккэ кµірэс гыннылар . Николай Кривошапкин * * * Иккис кµн . Муус устар 6 кµнэ . Кµрэх иккис кµнµгэр хамаандалар ойбон алларыытыгар , тоІуу хаарга сµµрµµгэ , триатлоІІа уонна хайаны дабайыыга кµрэхтэстилэр . Манна ким ойбонугар урут уу киирэн , ойбоно тµргэнник уунан туолуохтаа ± а учуоттанна . Тыа киґитин кµннээ ± и µлэтигэр киирсэр кірµІІэ 13 - 15 саастаах уолаттар сымсаларын , тµргэн - тар ± ан туттунуулаахтарын кірдірдµлэр . Горнай улууґуттан Вася уонна Василий Иванович Дьячковскайдар 2 , 29 сікµµндэнэн ойбоннорун алларан , тэІнээхтэрин булбатылар . Эт - сиин элэйэр эрийсиитин кэнниттэн хаарга сµµрµµгэ хамаанда барыта буолбакка , ким ба ± алаах кыттыахтаа ± а да ± аны , а ± алар уолаттарын тµґэн биэриэхтэрин ба ± арбатылар быґыылаах , бары кытыннылар . Хаарга сµµрµµ кіні хонуунан сµµрµµ буолбатах , ону кыттааччылар эрэ билэн эрдэхтэрэ . Ол да буоллар , кірііччµлэр кірдііх кµлсµµлэрэ уонна сµµрээччилэргэ " ыалдьыылара " кµрэхтэґии хаамыытын сэргэхситэн биэрдэ . Бµлµµлэр биэтэккэ бу чугаґыах курдук буолан истэхтэринэ , горнайдар ситэ баттаатылар уонна " Орто Дойду " туристическай комплекс анал бирииґинэн - іІнііх телевизорынан на ± араадаланнылар . Дэлэ ± э да ± аны , Дьячковскайдар бастакы кµн спортиІІа уонна Байанай биэрбит айыл ± а маанылаах бэлэ ± ин астаан бэлэмнээґиІІэ инники миэстэлэргэ тахсыахтара дуо ? А ± алар кµрэхтэрин кыттыылаахтарын икки кµн устата ХаІалас улууґун символа - хомпоруун хотой µіґэттэн одуулаан олорорго , мустубут дьону кэтээн кіріргі дылы . Ол да иґин , кµрэхтэґии бµтэґик тµґµмэ ± э ХаІалас символыгар сµгµрµйµµгэ ананна . Бµтэґик тµґµмэх кыттыылаахтара хайа муІутуур чыпчаалыгар µіґээттэн одуулуу олорор хотойго дабайан тахсан , кинини таарыйан ааґыахтаахтара . Хамаанда биир чилиэнэ µіґээ дабайан тахсыахтаа ± а , оттон хаалбыта ( уол эбэтэр а ± а ) хотой таарыллыбытын кэннэ аллараа сµµрэн тµґµіхтээ ± э . Биґиги саныахпытыгар , саамай кутталлаах кµрэхтэґиинэн бу буолла . Ґіґээ тахсааччылар тоІуу хаарынан сыыры эрэйдээхтик дабайбыт буоллахтарына , тіттірµ тµґээччилэр тыал хоту хайдах аллараа баар буолалларын билбэккэ да хаалар курдуктара . Сорох дьон илиитин уонна ата ± ын эчэттэ . Манна хаІаластар хайаны дабайа , тµґэ µірµйэхтээхтэрэ дьиІ - чахчы кіґµннэ . ХаІалас уоланнара Коля уонна Афанасий Васильевич Степановтар 2 , 27 сік . эрэ иґигэр хайа чыпчаалыгар та ± ыстылар уонна тµстµлэр . ТэІнээн кірір буоллахха , бу µрдэли саамай уґуннук 4 , 12 сік . устата дабайдылар . Икки кµннээх киирсиилээх кµрэхтэґии тµмµгµнэн кыайыы ірігійµн Сунтаар хамаандата биллэ . Сунтаар улууґун Кутана сэлиэнньэтиттэн сылдьар Николай Николаевич бэйэтигэр уонна уолчаана Айаалга эрэллээ ± э киґи хара ± ар эрдэттэн быра ± ыллара . Ыал а ± а баґылыга : " Улууспутугар да ± аны кыайбыппыт , онон манна да ± аны кыайаары кэллэхпит дии . Хайаан да ± аны улууспут аатын ааттаттахпытына сатанар " , - диэбитэ уонна атын кыттааччылар санааларын кіті ± ііччµ , барыларыгар кіх - нэм буолааччы эмиэ кини этэ . Атыттар да ± аны Архиповтар бары кірµІІэ кыахтаахтык кыттыбыттарыттан сіхпµттэрин - махтайбыттарын кистээбэттэрэ . Сунтаардар кµрэхтэґии устата µс тігµл инники тахсан , кыайыылаах µрдµк аатын ылары ситистилэр уонна 30 тыґыынча харчынан бириэмийэни ыларга сертификатынан на ± араадаланнылар . Иккис миэстэни ылбыт ХаІалас хамаандатыгар - Коля уонна Афанасий Васильевич Степановтарга " Эллэйада " компания ноутбук бэлэхтээтэ ( тµірт тігµл инники миэстэлээхтэр ) . Маґы бэлэмнээґиІІэ , триатлоІІа уонна хайа ± а ыттыыга инники кµіннэргэ сылдьыбыт Петя уонна Владимир Николаевич Габышевтар пьедестал µґµс µктэлигэр та ± ыстылар итиэннэ 20 тыґыынча харчынан бириэмийэни ыллылар . Ґс кыайыылаах хамаанда бастыІ уолаттарын СР Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах комитета " Орленок " лаа ± ырга сынньанарга путевканан на ± араадалаата . Ону таґынан саамай эдэр кыттааччы аатын ылбыт Афоня Сидоровка ( Томпо улууґа ) уонна саамай кырдьа ± ас кыттааччыга Ермолай Волковка ( Орто Халыма улууґа ) анал бириистэр туттарылыннылар . Республика улуустарыттан кэлбит а ± алаах уол аар тай ± аларыгар тахсан сынньаналларыгар уонна бултуулларыгар наадалаах саа ботуруоннарынан , халампаастарынан , балааккаларынан уо . д . а булт тэрилинэн на ± араадаланан , илии тутуурдаах , іттµк харалаах баран эрэллэрин кірін , кірііччµлэр да сµргэлэрэ кіті ± µлµннэ . " А ± а кµрэ ± ин " кыттыылаахтара маннык кµрэхтэґиилэр а ± а оруолун µрдэтиигэ , уол о ± о иннин диэки чиІник , эрдээхтик хардыылыырыгар уонна дьон кыайбатын кыайарга дьулуурдаах буоларыгар µірэтэргэ олус туґалаахтарын туґунан эттилэр . О ± олор эмиэ : " Биґиги маннык кµрэхтэргэ сылдьан элбэ ± и билэбит - кірібµт , биир саастыылаахтарбыт биґиэхэ ымсыыраллар . Эґиил іссі ситиґиилээхтик кыттыахпыт " , - диэн µірэ - кіті этэллэр . Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Надежда ЕГОРОВА Бу сир кэрэтигэр абылатан манна сайылыктанан Семен Васильевич Горохов Герой Сэмэн кэргэнин кытта Быґыттаахха олорбута быданнаата . Семен Васильевич 77 - с хаарыгар µктэммит µйэтин тухары булду ірі туппут байанайдаах булчут . Ытык кырдьа ± а h ы кытта кэпсэтиини э h иги бол ± омто ± утугар аныыбыт . ~~Быйыл эмиэ анкета ыыттым уонна тэңнээн кɵрɵн бу диаграммалары оңордум .~~ Кыһыл Сыырга тахсыбыт айдааны атын уоһунан иһитиннэрдэххэ маннык буолбут . Гааһы таҥастыыр собуот кылаабынай инженерэ дириэктэргэ уоппуска ыларын туһунан сайабылыанньа суруйбут . Дириэктэр И . Юсупов ону аккаастаабыт . Онуоха дагестанец кыыһырбыт уонна саалаах кэлэн дириэктэрин кабинетын өһүөтүгэр ытан хабылыннарбыт . Дириэктир онуоха " кыһаллыбатах " , биирэ аны муостатын тоҕо ыппыт . Айдаан - мучумаан кэнниттэн кылаабынай инженер " бэйэтин баҕатынан үлэтиттэн уурайарын туһунан " сайабылыанньа суруйбут . Официальнай иһитиннэрии ити түбэлтэ туһунан суох . Мин муна сылдьыбытым туґунан ааспытын кэннэ дьон кэпсээтэ ± инэ киґи кµлµіх санаата кэлэр эрээри , кэмигэр сµрдээх ыарахан суол этэ . Кыыс о ± о сылдьан сири - сибиири кэрийэн сир астаан , оттоон - мастаан ахан кэллэ ± им буолуо да , бука , сааґыран илиммин , ар ± аабын араарбат буолбуппун быґыылаах . Биир сыл баччаларга , халлаан номнуо тµµнµн тоІорор буолбутун кэннэ , отон тэллэй кірі таарыйа арыылаах килиэп , чэй ылан баран , куруук кэрийэн сылдьар сирбинэн тахса турдум . Саатар кµммµт да бµдµгµрэн халлаан , кµнµґµн да киэґэтин да киґи араарбат дьаабыта . Сылдьа тµґээт аґыах санаам кэлэн килиэп сиэтим , чэй истим , сотору илдьэ тахсыбыт биэдэрэбин толордум , салапаан саппыйабар эбиитин ділµґµіннээтим . Чэйим сойон хаалбытын иґин таґа ± аспын да чэпчэтинээри аара хаалларан кэбистим уонна дьэ , дьиэм диэки хааман батыччахтаатым . Син ір хаамтым , испэр , ыраах да киирэн хаалбыт эбиппин дии санаатым . Дьиэм туґаайыытынан хаампытым курдук хааман истим , арай хаґан да сылдьыбатах сирдэрбинэн тахсан кэлэ турабын . Ол тухары мунаары гынным диэн санааны ійбµттэн кыйдыы сатыыбын . Олорон сынньанан , табаахтаан ылабын , саатар халлааным киґилии халлаан эбитэ буоллар , кµн киириитинэн сирдэтэн син илиммин , ар ± аабын быґааран барыам этэ . Лаппа хараІаран барда , дэлби тоІон муннум уута сµµрдэ . Кэбис , хараІа ± а балыйтаран адьас атын сиргэ тиийииґикпин диэн аны хонор сир кірдінін бардым . Аны миэхэ тµбэґиэх биир да киґилии µµтээн дуу , ампаар дуу кістµбэтэ , барыта былыргы ітіх оннулара . Биир алаас са ± атыгар тохтоон , мас хомунан уот отуннум . Табахсыт муІутаан , хата испиискэлээх буолан абыранным . Тµµнµ быґа утуйбатым , маґым бµтэн истэ ± ин аайы быра ± а олордум . СарсыІІы кµнµгэр эмиэ хаамтым , алаастары кыйа массыына суолунан хааман иґэбин . Син муммуппун ійдіін , суолу батабын , быґалыы бара сатаабаппын . Иккис кµнµм эмиэ ол курдук тµмµктэннэ , ыт курдук сылайдым , отонум аІарын сиэтим , курта ± ым дэлби аґыйда . Саатар ибиирэн ардаан ылар , сітілµм кібін кэллэ . Сэниэм дэлби эстэн , кэбиґиилээх оту булан , онно оІхой курдук хастан киирэн утуйдум . Тµµнµн эчи тымныытын , хата сарсыарда син тыыннаах уґугуннум . Испэр дьоммун саныыбын , тіґі эрэ айманан эрдэхтэрэ диэн . Маннык сыттахпына илиим - ата ± ым бі ± µірэн , олох да устунан сытан хаалыам диэммин туран хаампыта буоллум . Отонум да ділµґµінµм да бµттэ . Ама сааґыран баран маннык сир - халлаан икки ардыгар сылдьан , тыа ± а мунан ілбµт муІум буолла ± а диэн бэйэбин аґына саныыбын . Харахпар оло ± ум бµтµннµµ ойууланан ааґар , о ± олорбун , сиэннэрбин саныыбын . Ахтыбыт да эбиппин , аны о ± онньорум муІнаа ± ы аґынан бэйэм хара ± ым уута ыгыллан кэлэр . Ол сылдьан биир киэІ алааска тахсан кэллим . Ыраас ба ± айытык оттоммут , кµрµітэ хаґаата мааны , ону барытын то ± о эрэ бэркэ таптыы кірдµм . Оту - маґы ойуулуу иґэр сэниэ да , кыах да суох буолан , µµтээІІэ киирдим . Остуолга иґит - хомуос , долбуурга лапса , туус , чэй баарыттан олус µірдµм . Тимир оґо ± у отто охсон кэбистим . ҐµтээІІэ баар малы - салы арай урут хаґан эрэ кірбµт , билэр курдукпун дьиибэргиибин . Онтон , дьэ , " бабат " диэтим . Киґи ійі баайыллар да эбит , бэйэм бэйэбиттэн бэркиґээтим , кэлэйдим , сонньуйан ыллым . Бэйэлээх бэйэм оттуур сирбэр кэлэн турар эбиппин . ДьиІнээх " ойуур киґитэ " буолуох киґи быґыылаахпын . Эчи кэбирэ ± им да сµрэ , іссі а ± ыйах хонук сылдьыбытым буоллар , дьону кірін тыа ± а тµґэр киґи сылдьабын быґыыта . Лапсабын буґаран , чэй ірµнэн иґэн , сытан утуйан ылан баран , улахан суолга тахсан , эргийэ да барыам диэммин айаммар туруннум . Улахан суолга чугаґаабытым кэннэ тыраахтар тыаґа тирилээн иґилиннэ . Дьэ кірбµтµм , до ± оор , улахан уолум , кэргэним уонна кэргэним быраата шасси тыраахтардарынан иґэллэр эбит . О ± онньорум сордоох сэниэтэ эстиэр диэри маккыраччы ытаабыт , тыраахтарга тиэллэн эрэ иґээхтиир . Уйан дууґалаах бэйэтэ ійµгэр ол - бу барыта киирдэ ± э , аны тыыннаа ± ын кірµім суо ± а диэбит муІа буолла ± а дуу . Мин тыыннаах хаалбыппыттан мэктиэтигэр испэр кыбыста санаатым . Икки тµµннээх кµнµ быґа аймахтарбытын ааґан , нэґилиэк дьоно бары тахсан ойууру биир гына тараахтаабыттар . Онтулара киґилэрэ дэриэбинэттэн а ± ыс кістііх сиргэ тиийэн сытта ± ым . Сµрдээх хаамыыны хаампыт эбиппин . ЭтэІІэ тыыннаах хаалбыппыттан µірµіх эрэ кэриІнээхпин . Ама да ааспытын иґин , саныырга ыарахан , быстахха былдьанан хаалыа эбиппин . Дойдум иччитэ оттуур алааспар сирдээн а ± алла ± а . Уойка . Онуоха РФ территориятыгар « Цептер » мааркалаах иһити атыылыыр « ЦЕПТЕР Интернациональ » ХЭО докумуон бөҕөтүн тиһэн ыыппыт . Россияҕа дьиҥнээх « Цептергэ » сыһыана суох эрээри , эмиэ ити логотибы туһанар , ханна оҥоһуллубута биллибэт « Нaus Muller Zepter » диэн фирма иһити - хомуоһу атыылыыр эбит . Оттон сэрэйдэххэ , « аймахтарбыт » кытайдар обургулар дьыалалара буолуохтаах . 2005 сылтан Арассыыйаҕа төлөбүрдээх медицинаҕа , үөрэххэ көһүү барар , уот , дьиэ , тырааныспар төлөбүрэ сыллата улаатар . « Хапыталыыстыы сарсыҥҥыбыт » : олигарх баайа хаҥыыра , тарыып үрдээһинэ - барыта норуот санныгар сүктэриллэн иһэринэн саҕаламмыта дьиксиннэриилээх . 90 - с сылларга µгµс тэрилтэлэр уйаларыгар уу киирэн , сап са ± аттан сал ± анан µлэлии олорбуттара . Эмиэ бу балысхаІІа о ± устаран техническэй киин ночоокко тэбиллэн , аІардастыы ороскуоттарын эрэ аа ± ынара . Ол эрээри салайааччы сатабылынан бу хараІа кэмнэри улахан ыарыыта суохтук аґаран , билигин республика биир барыстаахтыктык µлэлии олорор тэрилтэтигэр кубулуйдулар . Оччотоо ± у кэмтэн тэрилтэ дохуотун кээмэйэ 15 тігµлµнэн улаатан , билигин аІардас 140 міл . солк . нолуок быґыытынан федеральнай , республикатаа ± ы бюджеттарга тілµµ олороллор . Лена Курбаналиева , урбаан дьыалатыгар , туризмы сайыннарарга уонна дьарыктаах буоларга миниистир солбуйааччыта : Итинтэн сиэттэрэн , электроннай бырабыыталыстыбаны тэрийиигэ ыкса ылыстыбыт . Сыл бүтүір диэри судаарыстыбаннай уонна муниципальнай іІі кэлим портала үлэлиэхтээх . Быйыл муус устарга Дьокуускайга аґыллыбыт Элбэх функциялаах киин ( МФУ ) хааччыйар эйгэтэ сыыйа кэІиэхтээх . Бу барыта былаас үлэтин тупсарарга , бүрүкүрээтийэ хааччаҕын аччатарга , сыалы - соругу ситиґэргэ туґуламмыт салайыы үлэтин уларыта тутуу сорҕото буолар . Бу тэрээһиҥҥэ милииссийэ үлэһиттэрэ боростуой дьон сайабылыанньаларыгар аат харата , ээл - дээл сыһыаннаспыт буоллахтарына , үҥсүөххүтүн сөп . Буруйу оҥоруу кистэммит дии саныыр буоллаххытына , ол туһунан эмиэ санааҕытын үллэстиҥ . Ханнык баҕарар боппуруоскутун бу төлөпүөннэргэ эрийэн быһаарсыҥ . / / Курсант 2 , 5 тігµл улахан стипендиялаах Иллэрээ кµн . Бэчээт дьиэтин Республикатаа ± ы пресс - киинэ . Ыччат армия ± а барыытын уонна байыаннай µірэх кыґаларыгар туттарсалларын пропагандалыыр сыаллаах пресс - конференция . Тэрээґини СР Ыччат политикатыгар министерствота уонна СР байыаннай комиссариата кыттыґан ыыттылар . Салгыы » Бачча аам - даам тымныыга , бу айылаах тумаҥҥа килэйбит - халайбыт джип иһигэр Тумууһап иһэрин , ама да буоллар , гаишник хантан рентгеннээн көрүөҕэй ? Дьиҥинэ , пуоска массыынаны барытын тохтотон көрөллөрө , төттөрү хайҕаныан эрэ сөбө . Эрэйин эрдэтэ , Сөдүөт Сэмиэнэбис массыынатын илин - кэлин өстүөкүлэтигэр умайа сылдьар уоттаах суругу иилэн кэбиһиэх этэ : « Мин иһэбин ! ! ! » диэн . Уонна « тойон буолла да , сөһүргэстии түһүөхтээххит » диэн сокуону , ГД бакаа ылына илик буолуохтааҕа . Баҕар , биһиги , суруналыыстар эмиэ « правовой нигилизмнэнэ » сылдьарбыт дуу … Муус устар 12 кµнµгэр СР Правительствотын уочараттаах мунньа ± а буолла . Правительство Председателэ Егор Борисов Москва ± а сырыытын тµмµктэрин билиґиннэрэригэр , бастатан туран , Дальнай Восток уонна Забайкалье регионнарын сайдыытыгар туґуламмыт программаны олоххо киллэриигэ тустаах комиссия сµбэ мунньа ± а буолбутун туґунан кэпсээтэ . Кини программа барылыгар биґиги республикабыт дьоґун миэстэни ыларын бэлиэтээтэ . Билигин программаны ситэрэн - хоторон биэрэр сорук турар , чуолаан , µбµлэниитин кээмэйин чуолкайдыахха наада . Бу кµннэргэ федеральнай таґымІа со ± урууІу Саха сирин сайыннарыы инвестиционнай бырайыагын рабочай барылын торумнуур µлэ тµмµктэниэхтээх . Москва ± а итини сэргэ Ґп министерствотыгар " АЛРОСА " АК кытары сибээстээх тµґэн хаалар дохуоту толуйууга анаммыт РФ Правительствотын дьаґалын олоххо киллэрии хаамыытын дьµµллэспиттэр . " Бу докумуон туолуутун СР Правительствота кытаанахтык хонтуруоллуур , " - диэн Егор Борисов тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Дьаґал а ± ыс пуунуттан тµірдэ туолбут , µґэ µлэ ± э сылдьар , биирэ - нолуок чааґыгар РФ Бюджетын кодексатыгар уларытыылары киллэрии туґунан федеральнай сокуон барыла Госдума ± а бигэргэтиллиэхтээх . Билигин дьоґун суолталаах докумуон чэрчитинэн , республика кэккэ предприятиеларын федеральнай бас билиигэ биэриигэ µлэ бара турар . Ґс сыллаах бюджекка киириинэн сибээстээн , премьер бэс ыйыгар 2008 сыл бюджетын барыла торумнанан бµтµіхтээх диэтэ , онуоха СР сыана политикатыгар госкомитета , Ґлэ , социальнай сайдыы уонна Тыа хаґаайыстыбатын , о . д . а . министерстволар , ведомстволар бол ± омтолоохтук µлэлииллэригэр ыІырда . Кини бюджекка ірµµ таґа ± ас буолар ГУП , МУП курдук тэриллиилээх предприятиелары сыыйа тохтотор туґунан эттэ . Федеральнай ирдэбиллэринэн , нормативынан уонна дууґа ахсаанынан µбµлээґиІІэ киирии барыахтаах . Бала ± ан ыйыттан - µірэх эйгэтигэр , 2008 с . тохсунньу 1 кµнµттэн - доруобуйа харыстабылыгар . Бу кµн экономика , социальнай эйгэ , культура хайысхаларынан барыта 20 тахса боппуруос кірµлµннэ . Онуоха бастакы кварталга республика социальнай - экономическай сайдыытын барылламмыт тµмµктэрин дьµµллэґии дьоґун миэстэни ылла . Иґитиннэриини СР экономическай сайдыыга министрэ Алексей Стручков оІордо . Кини экономика сайдыытын уопсай хартыыната былырыыІІы туґааннаах кэми кытта тэІнээтэххэ , куґа ± ана суох диэн бэлиэтээтэ . Ол курдук , сыл бастакы µс ыйыгар регионнаа ± ы баалабай бородуукта 2 бырыґыан µрдээбит , атыы - тутуу эйгэтигэр харчы эргиирэ 8 , 3 , тілібµрдээх іІінµ оІоруу 6 , 4 бырыґыан улааппыт . Сµрµн капиталы инвестициялааґын бідіІ компаниялар суоттарыгар µрдээбитэ бэлиэтэннэ ( " Сургутнефтегаз " - 4 , 3 , " АЛРОСА " - 2 , " Якутуголь " - 1 , 8 . ) . Ол эрээри , сорох салааларга , холобур , алмааґы хостооґуІІа , бриллианы оІорон таґаарыыга урукку сыл кірдірµµлэриттэн тµґµµ бэлиэтэнэр . Тыа хаґаайыстыбатын баалабай бородууксуйата 4 , 6 бырыґыан намтаабыт . Ити , сµрµннээн , ынах сµіґµ ахсаана ааспыт сыл биллэрдик а ± ыйаабытынан быґаарыллар . Ол курдук , µµтµ баалабай ыаґын 8 , 1 быр . тµспµт . Бу кістµµ ордук тэрээґиннээх хаґаайыстыбаларга улахан диэн министр кичэйэн бэлиэтээтэ . Итини сэргэ переработка салаатын кірдірµµлэрэ намыґахтар , ордук - аґыы утахтары оІорууга . Алексей Стручков " Якутия " ҐХАПК нолуокка уонна кредиккэ иэстэрин уларыта тутан биэрэр туґунан санаатын биллэрдэ . Премьер боппуруоґу дьµµллэґиини тµмµктµµрµгэр олохсуйбут салаалар туруктаахтык сайдыылара кэскиллээх боппуруостары быґаарыыга тіґµµ буолалларын ыйда . Оттон кэскил боппуруостара , Схеманы олоххо киллэрии боппуруостара инфраструктураны , энергетиканы , транспорт тиґигин сайыннарыыны кытары быґаччы сибээстээхтэр . Онон социальнай - экономическай сайдыыбыт µс ыйдаах тµмµгµн да таґаарар буоллахпытына , ити µс факторы булгуччу учуоттуохпутун наада диэн саІа министргэ сµбэлээтэ . Валентина ПАВЛОВА . Учуутал үөрэнээччитин таптыыра баар көстүү эрээри , урут кистэнэр , мээнэ көрүнньүккэ таһаарыллыбат , кэпсэл оҥостуллубат даҕаны этэ . Манныкка биир үксүн уопута суох , эдэр учууталлар түбэһэллэр . Кинилэр олоххо уопута да суохтарыттан , учуутал идэтин дириҥник билбэттэриттэн , өссө оҕо ураты уйулҕатын өйдөөбөттөрүттэн даҕаны онно түбэһэллэрэ өйдөнөр . Сорох эдэр учууталлар кинилэри таптаан кэбиспит үөрэнээччилэрин кытта салгыы хайдах - туох сыһыаны олохтуохтарын билбэттэр . Юлия , эдэр учуутал : - Үчүгэй оҕо элбэх . Мин барыларын кытта тапсабын , уопсай тылы булабын . Ол эрээри былырыыҥҥыттан ыла уопсай маассаттан биир уол биллэр буолбута . Миэхэ эрийэн төлөпүөннүүрэ , кэпсэтэр этибит , сонуннарын кэпсиирэ , санаатын үллэстэрэ . Мин киниэхэ ону - маны сүбэлээн - амалаан биэрэрим . Ол эрээри биирдэ өйдөөбүтүм , кини миэхэ сыһыана доҕордуу буолбакка , таптыыр кыыһыгар курдук эбит . Онтон уолум эйигин таптыыбын диэн билиннэ . . . Манныкка тиийиэ суохтаах этэ даҕаны , мин хайыыр да кыаҕым суоҕа . Кэлин , мин бэйэм кинини таптаан кэбиспитим . Биһиги оскуолабытыгар биир итинник түбэлтэ баара . Үөрэнээччи физкультура учуутала кыыһы таптаабыта . Уол оскуоланы бүтэрээтин кытта , кинилэр ыал буолбуттара . Холбоспуттара биэс сыл буолла , икки оҕолоохтор . Атын соҕус түбэлтэни Станислав , география учуутала , кэпсиир : - Соторутааҕыттан мин аттыбыттан Яна диэн үөрэнээччим ончу арахпат буолла . Дьыалам хайдаҕын туоһулаһар , ону - маны интэриэһиргиир , хайдах - туох сынньаммыппын ыйыталаһар . Бастаан утаа эдэр учууталы кытта кэпсэтэрин - сэлэһэрин сөбүлүүр диэн , көнөтүнэн боростуойдук саныырым . Онтон арай кини саппыыската миигин букатын соһутан өлөрө сыста . Яна онно миигин хайдах курдук таптыырын билиммит ! Билигин мин хайдах - туох буолуохпун билбэппин . Аны туран , « суох , сатаммат » диэтэхпинэ , тугу эрэ гыныа , бэйэтигэр да тиийиниэ диэн куттанабын . Тугу гыныахпын билигин өйүм хоппот , кырдьыгынан эттэххэ . Щербаковтар дьиэ кэргэттэрэ хайдах холбоспутуй ? Учуутал уонна үөрэнээччи кыыс дьылҕаларын холбообуттарын , өссө дьоллоох ыал буолбуттарын туһунан элбэх холобуртан көрөбүт . Холобур , Щербаковтар дьиэ кэргэттэрэ . Борис Натанович , физика учуутала , былыр сэрии эрэ кэннинэ оскуолаҕа үлэҕэ анаммыт . Түөһүгэр элбэх мэтээллээх - уордьаннаах , байыаннай таҥастаах эписиэр уолу дэриэбинэ да кыргыттара , оскуолатын да үөрэнээччилэрэ - бары сөбүлүү көрөллөрө . Ол иһигэр кини кэргэнэ буолуохтаах үөрэнээччитэ кыысчаан . Ол эрээри " Борис Натанович кытаанах уонна тулуурдаах этэ " диир кэргэнэ . « Хаһан да үөрэхтэн атыҥҥа аралдьыйбат , бэйэтигэр ыкса чугаһаппат этэ . Мэлдьи бэһиэлэй , оҕо болҕомтотун тутар учуутал , ураты киһи . Биһиги бары кинини кытта олус сөбүлээн , отой арахпат этибит » , - диэн ахтар . Кэлин , дьэ биирдэ өйдөөбүттэр , бу - көрдө - көрөөт таптал буоларын . Эписиэр уол таптыыр кыыһа - кини үөрэнээччитэ оскуоланы бүтэрэрин тулуурдаахтык күүппүт . Үөрэҕи бүтэрэр баал кэнниттэн миэхэ кэргэн таҕыс диэн көрдөспүт . Уон сыл буолан баран , кини бу оскуолаҕа дириэктэр буолбут , оттон кэргэнэ - киниэхэ лабарааннаабыт . Онтон ыла алта уон сыл ааспыт . Бэс ыйын 29 - 30 кµннэригэр Ґіґээ Бµлµµ улууґугар Дьокуускай уонна Ленскэй епискоба , Владыка Зосима " Ґіґээ Бµлµµ улууґа " МТ баґылыга В . С . Поскачин ыІырыытынан кэлэн ыалдьыттаан барда . Кинини Бµлµµ уонна Ґіґээ Бµлµµ улуустарын духуобунай а ± ата Андрей а ± абыт , ону сэргэ куораттан Мелетий а ± абыт , Михаил уонна Максим дьякон арыаллаатылар . Биґиги улууска Владыка Зосима икки кµн устата кэлэн барыыта , биллэн турар , соґуччу уонна тµбэґиэх буолбатах . Ол курдук Саха сирин духуобунай а ± а баґылыгын сырыыта Ґіґээ Бµлµµтээ ± и Сибэтиэй Троица аатынан таІара дьиэтэ тутуллубута 110 cылын бэлиэтээґин чэрчитинэн бу ураты историческай суолталаах тутууну чілµгэр тµґэриигэ уонна 1742 cыллаахха Ґіґээ Бµлµµ біґµілэгэр бастаан тутуллубут Николай Чудотворец аатынан таІара дьиэтин µйэтитии бэрээдэгинэн тутуллуохтаах часовня миэстэтин сырдатыыга ананна . Владыка Зосима улуус общественноґа уонна православнай христианскай община чилиэннэрэ кыттыылаах Ґіґээ Бµлµµтээ ± и Сибэтиэй Троица аатынан таІара дьиэтин чілµгэр тµґэрии уонна Николай Чудотворец часовнятын тутуутун µлэтэ - хамнаґа этэІІэ барарыгар ал ± аан мэлииппэ аахта . Владыка Зосима олохтоох нэґилиэнньэ ± э туґаайан этиитигэр Сибэтиэй Троица аатынан таІара дьиэтин чілµгэр тµґэрии уонна Николай Чудотворец чочуобунатын тутуу курдук дьоґуннаах са ± алааґын православнай христианскай итэ ± эли сіргµтµµгэ ылар историческай оруолун тоґо ± олоон эттэ . Тµмµккэ Владыка Зосима уонна " Ґіґээ Бµлµµ улууґа " МТ баґылыга В . С . Поскачин аґа ± ас халлаан анныгар бар дьон иннигэр Сибэтиэй Троица аатынан таІара дьиэтин чілµгэр тµґэриигэ уонна Николай Чудотворец чочуобунатын тутуутугар бииргэ µлэлииргэ сібµлэґэн докумуоІІа ( меморандумІа ) илии баттаатылар . Муттуххай БОРОў . Санатар эбит буоллахха , Айаал Степанов Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин салайан олорбута , ол кэнниттэн правительство салайааччытын солбуйааччытынан үлэлээбитэ . Билигин ситэриилээх былаас тутула уларыйбытын кэннэ , Айаал Степанов саҥа тэриллэн эрэр бөдөҥ агропромышленнай хампаанньаны салайыаҕа . Кини « Нерюнгринская птицефабрика » АО , « Якутская птицефабрика » АО , « Птицефабрика Нюрбинская » АО уонна « Хаптагайский комбикормовый завод » АО - барыларын түмэр холдины тэрийэн , өрөспүүбүлүкэҕэ көтөр иитиитин уонна бурдук оҥоруутун сүрүннүөҕэ . Ахсынньы 4 - 6 кµннэригэр Хабаровскай куоракка « Биир ньыгыл Россия » партия Дальнай Восток уокуругар µлэлиир регионнардаа ± ы салааларын уопсай конференцията ыытыллаары турар . Манна 2020 сылга диэри Дальнай Восток социальнай - экономическай сайдыытын Стратегиятын дьµµллэґиигэ РФ Правительствотын Председателэ Владимир Путин кыттара былааннанар . Манан сибээстээн , салайар партия Саха сиринээ ± и региональнай салаатын уочарата суох конференцията делегаттары талар мунньа ± ын µлэтигэр республика улуустарыттан , куораттарыттан кэлбит партия бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар . Салгыы » БµгµІІµ кµннээххэ о ± о бэйэтин быраабын тіґі билэрин , оттон тіріппµт эбээґинэґин хайдах ійдµµрµн , толорорун туґунан боппуруос сµрдээх сытыытык турар . Итиэннэ бу боппуруоска билии - кірµµ , информация а ± ыйа ± а киґини сіхтірір . Ол иґин буолуо , биирдэ биґиги куораппытыгар " Фемида " диэн кулууп баарын , манна тугунан дьарыктаналларын истэн баран , олус интэриэґиргээбитим . Салгыы » 94 № - дээх федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран , государственнай эбэтэр муниципальнай хантараагы баттаһарга быраабы аукциоҥҥа саамай намыһах сыананы быспыт сирэй ылар . Тутуу үлэлэригэр аукционы ыытыыга бу кэккэ ыарахаттары үөскэтэр . Сокуон этэринэн , конкурска квалификациятыттан , опытыттан тутулуга суох ким баҕарар кыттыан сөп . Ол түмүгэр үгүс хантараактар туолбаттарыгар эбэтэр куһаҕаннык толоруллалларыгар төрүөт үөскүүр . ( Бµтµµтэ . Иннин атырдьах ыйын 11 кµнµнээ ± и № - гэр кір ) Дмитрий Петрович µірэтиитин таґымын , кини ииппит о ± олорун тустууларыттан сыаналыахха сіп . 1970 сыллаахха Волгоград куоракка уолаттарга Союз чемпионатыгар Павел Васильев грузин ааттаа ± а Магарашвилины кытта чемпион аатын былдьаспыттара . Грузин тренердэрэ балыйсалларын иґин , киґилэр кібµірµ туора соґон аа - дьуо илдьэн тренердэрэ кірін олордохторуна хам баттаан , кыґыл кімµс мэтээли ылбыта . Чахчы умнуллубат Саха тустуутун ча ± ылхай кістµµтэ этэ . Кавказ ааттаа ± а Абдулбековы кытта 1969 сыллаахха Минскэй куоракка Советскай Союз чемпионун аатын былдьаґан , Сахаачча тустубута . Сахаачча баґыйа туппута , Абдулбеков куота сылдьыбыта . Сахаачча хас да быра ± ыытын аахпатахтара . Абдулбеков кыайтарбытын билиниитэ - илиитин биэриитэ , Сахааччаны хай ± ааґына этэ . Салгыы » Ааспыт µйэ ± э µірэхтэммит саха эр киґитэ нуучча ойохтоох буолла ± ына , µлэтигэр µіґэ тахсар , тойон буолар диэн аґа ± астык да этиллибэтэр , олоххо , µлэ ± э кірі сырыттахха , кыайан мэлдьэґиллибэт . Оттон таптал ? Уопсайынан , сахаларга таптал ійдібµлэ диэн тугуй ? Сахалары хайдах эрэ тапталы билбэт , ійдіібіт дьон курдук саныыллар . Ордук саха эр дьонун . л , арааґа , саха киґитэ ыарахан , кытаанах усулуобуйа ± а олорор буолан , бэйэтин ис санаатын , µірµµтµн , хомолтотун , кыґал ± атын , кимтэн да кіміліґµннэрэрэ , эрэнэрэ суох буолан , иґигэр тута µірэммититтэн буолуо . Тапталын да иґигэр кистиир буолан туох да иэйиитэ суох киґи курдук кістµін сіп . Кырдьык да ± аны , биґиги сахабыт эр дьонун µгµстэрэ таптал диэни соччо ійдіібіт , билбэт курдуктар . Ол да буоллар , дьиІнээх таптал саха ± а да баар буолла ± а дии . Айыл ± аттан ыллыыр , суруйар , уруґуйдуур талаан бэриллэринии , таптал эмиэ кµндµ бэлэх буолан , киґи аайы бэриллибэт дуу дии саныыгын . Ол иґин , ба ± ар , аІардастыы таптааґын , табыллыбатах таптал баара буолуо . Кимиэхэ да кистэл буолбатах , саха эр дьоно то ± о эрэ нуучча дьахтарын ордук таптыыллара биллэр . Былыр - былыргыттан кыра кыахтаах , байбыт саха нуучча дьахтара сібµлэґэр буолла ± ына , икки илиитинэн ойох ылар , кіссµµ да оІостор . Ба ± ар , ити хас да µйэ тухары саха омуга атын омуктары кытта булкуґан олорорун содула буолуон сіп . " ТаптаатыІ да тайахтаахха , сібµлээтиІ да сµгэґэрдээххэ " диэн этии баарын курдук ійдібµллээх олордохпут . Психологтар : " АІардас таптал быстах иэйиитигэр наґаа бас бэриммэккэ , ійгµнэн эмиэ толкуйдуохтааххын " , - диэн этэллэр эбит . Таптал иэйиитэ ыарыы курдук киирэр уонна син ааґар , бэйэ омугун кытта олорон сахалыы этиспит да ордук диэбит курдук . Омугу кытта олорорго араас элбэх киґи кµµппэтэх - ахтыбатах араас ыарахаттарга тµбэґиэххэ , ійдіспіт , ійдіібіт буолууну , сэнэбили билиэххэ сіп . Саха эрдээх нуучча дьахталларын кытта кэпсэттэххэ , µгµстэрэ саха эрдэрин туґунан элбэх итэ ± эстэри этэллэр . Дьахтар быґыытынан соччо дьоло суохтарын кэпсэнэллэр . Оттон саха дьахтара нуучча дьахтарын курдук эрин туґунан ыґа - то ± о кэпсии сылдьыа суо ± а , хата , ірі тарда , хайгыы , тіґі кыалларынан эрин эрэ µрдэтэ сылдьар буолар . Эдэр да саха дьахталлара итинниктэр ини . Мин билэрбинэн , билигин орто дойдуга баар 60 - чалаах эр дьоммут бары да буолбатар , ыалдьан - сµтэн ырааттылар . Саха эр дьонноро кэргэннэрин сылаас , аґыныгас илиитигэр бµібэйдэнэн , кырдьар саастарыгар киґилии олороллор диэхтээхпин . Биир да саха дьахтара эрэ мілтіібµт - ахсаабыт , ыалдьыбыт тµгэнигэр бырахпыта иґиллибэт . Саха дьахтара бэриниилээ ± э , тулуурдаа ± а , таптыыр киґитигэр эрэллээ ± э µйэлэргэ дакаастанна ± а . Оттон олоххо кірі сырыттахха , омугу ылбыт саха эр дьоно , харчы ілірбіт , баайа суох буоллахтарына , кырдьар да саастарыгар муор - туор со ± устук тутуллан сылдьаллара баар суол , быра ± ыллыбыттар да ахсааннара µгµс . Бу соторутаа ± ыта " Капитанские дети " диэн киинэ ± э , туох да диэн тупсаран , ханарытан кэпсээбиттэрин иґин , баай саха киґитэ дьахтары кµµґµлµµрµн , ата ± астыырын , дьахтарга баттыгастаа ± ын кірдірдµлэр . Былыр саха дьахтара µірэ ± э , µлэтэ суох , эр киґиттэн тутулуктаах , мілтіх олохтоох эрдэ ± инэ , саха эр киґитэ сµрдээх баттыгастаах эбитэ µґµ . Онон эр киґи кыа ± ын ылла ± ына хаґан да баттыгастаах буолар эбит . Дьахтар аймах µйэлэргэ бэйэтин быраабын кімµскэґэн кэлэн , бу µйэ ± э дьэ тэІнэґэн барда , аґары барыах курдук . Арай онно эр дьоммут атыннык утарылаґар курдуктар - арыгылыыллар , содурданаллар , µлэлээбэттэр уо . д . а . Бу олус дириІ проблема быґыылаах . Былыр эр киґи дьахтарга баттыгастаах эрдэ ± инэ , µксµгэр кыыстан ыйыппакка эрэ ойох биэрэллэрэ . Дуруускаланан , кµµґµнэн иннин ылан , кµµс іттµнэн саба баттаан ойох гыныы туох инникилээх , µчµгэйдээх µґµ . Онон да буолуо , былыр дьахтар ілµµтэ µгµс эбитэ µґµ . Оттон билигин саха эр киґитэ атын омук дьахтарын мээнэ кыайан кµµґµлµі суо ± а , барыта иэстэбиллээх буолара ити киинэ ± э кірдірбµттэригэр да кістір . Билигин саха эр дьоно кэлэллэрэ - бараллара , со ± уруу олохсуйаллара µксээтэ уонна иґэ - аґыы сылдьан дьаабыланаллара син иґиллэр . Нуучча дьахталлара ыґыы - то ± уу бі ± і буолла ± а дии . Ити аІардас баай эрэ саха эр дьонун кыдьыга буолбата ини . Бу киинэ ± э кірдірµллµбµт сюжет бµтµн саха норуотун Россия омуктарын иннигэр тµґэн биэрдэ , биґиги эрэ эр дьоммутун ойо ± умсах , кµµґµлээччи курдук кірдірді . Биир саха дьаабыламмыта бµтµн омук дьыл ± атыгар охсуулаах курдук . А ± ыйах ахсааннаах кыра омук киґитэ бэйэтин кірµнэн сылдьыан оннугар , дьэ , дьиэлэриттэн тахсан бардылар да , халлааны хабар ± атынан , муораны тобугунан буолан , атын омук дойдуларыгар иґэ - аґыы , кµµлэйдии сылдьар саха эр дьонун элбэ ± и кірµіххэ сіп . Онон , хомойуох иґин , мэлдьи баар бу куґа ± ан ірµппµтµн кырдьыгынан саралаан кірдірбµттэриттэн іґµргэммэккэ , бэйэ бодобутун тардынан сылдьыах баара . Билигин поезд кэллэ ± инэ тыґыынчанан омук дьоно тобус - толору кэлиэхтэрэ . Дьэ онно буолуо , биґиги куґа ± ан , µчµгэй да ірµттэрбит ыраас мууска уурбут курдук арыллыылара . Ол аайы саха дьахтара эрин итэ ± эґин - быґа ± аґын , арыгыґытын кыайан кистиэ , саба баттыа суо ± а , ким да биґигини харыстыа суо ± а . Кии дуу , киґи дуу буолар кµммµт - дьылбыт чугаґаан эрэр курдук . Саха эр киґитэ бэйэтин сахатын дьахтарыгар тіґі истиІ , харыстабыллаах сыґыаныттан омук дьыл ± ата эмиэ тутулуктаах курдук саныыбын . Оттон саха эр киґитигэр таптыыр иэйии баар дуо ? Саха дьоно тыа уонна куорат сахата диэн араастаґар . КэлиІІи кэмІэ тыа ± а олохтоох сахалар куоракка хото киирэллэр . Урут син тапталынан холбоґуу баар эбит курдук буолла ± ына , билигин ыччаттарбыт нууччалыы эттэххэ , " по расчету " кэргэн тахсыылара , кистээбэккэ эттэххэ , элбэх курдук . Кинилэргэ бэлэм дьиэ , баай , харчы наада . Оттон таптал ? Тыа дьоно сорохторо о ± олорун куорат кыахтаах ыалын о ± олоругар эр - ойох буолуІ диэн ій - санаа угаллар , куоратыІ о ± ото µксэ дьиэлээх - уоттаах , куоракка олохтоох буолла ± а дии . Тыа ± а , холобур , уоллара , кыыстара дуу куорат о ± отунуун ыал буолла ± ына , тіріппµттэр кийииттэрэ дуу , кµтµіттэрэ дуу хайда ± ар кыґаллыбакка µірµµлэрэ муІура суох , дьоллонуу бі ± і буолаллар . Куорат кыахтаах ыала кинилэри тэІнии саныылларыгар дуу , суо ± ар дуу кыґаллыы суох . Уоллара дуу , кыыстара дуу мэлдьи сэнэбилгэ сылдьыахтаа ± ын тµґээн да баттаппаттар . Аныгы тіріппµттэр о ± олорун иннилэрин санаан , о ± олорун тэІнээхтэрин кытта ыал оІорорго , " по расчету " кэргэннэммэттэрин курдук иитиэхтэрин сіп этэ . Чиэґинэй µлэнэн - хамнаґынан , бэйэ тэІнээ ± ин кытта эр - ойох буолан олордоххо дьиІнээх дьол кэлэр буолла ± а . ДьиІинэн , дьыл ± а хаан бэйэІ тэІнээххин , тапталгын бэйэтэ µіґэттэн ыытар курдук . Ону сыыґа - халты тµґэн олох алдьанара µгµс дуу , дии саныыгын . То ± о билигин ыччаттар бэйэлэрин бэрэбиэркэлэґэр аатыран гражданскай ыал буолуунан олороллор ? Ґіґэттэн ананан кэлбити тугун бэрэбиэркэлии сатыыллар ? Эбэтэр тіґі баайдаа ± ын , кыахтаах аймахтардаа ± ын билэн - кірін баран холбоґоору дуо ? Александра КОНСТАНТИНОВА - ДАРХААНА . ~~Та энэ сайтанд анх удаа орж байна уу ? ( 897 )~~ Бу орто дойдуга киґини суоґарар хара дьай элбэх . Арыгы , табах , наркотик . . . Бу µс куґа ± ан дьаллык а ± ыс - балыс курдуктар . Бэйэ - бэйэлэригэр соччо майгыннаспаттар эрээри , сыаллара биир - киґини суох оІорор куґа ± ан , ыарахан " тыыннаахтар " . Аан дойду дьонун мэйиитин наркотик атыйахтаах уу курдук булкуйан эрэр диэн µксµбµт дьиксинэр , саллар . А ± ыйах сыллаа ± ыта Саха сирэ бу кыґал ± аттан ыраах курдук этэ . Ол гынан баран , хара дьай уґун илиитэ тымныыттан куттаммакка , ыраах диэн саллыбакка киирэн эрэр . Дьокуускайдаа ± ы наркологическай диспансер 2 отделениетын сэбиэдиссэйэ Надежда Васильевна Хоютанова кімітµнэн наркотик дэгиэ тыІыра ± ар ытарчалыы ылларбыт киґини кытары кэпсэттим . Биллэр биричиинэнэн аатын , араспаанньатын суруйартан туттунабын . Мин сылдьар кэммэр кинилэр µс буолан эмтэнэ сыталлара . Бастакы уонна иккис ыІыртарбыт дьонум кэпсэтэртэн тута аккаастаммыттара . Сирэйдэрэ - харахтара киґи - киґи курдуктар , сиэрдээхтэр . Онтон µґµс киґи туох да буолбата ± ын курдук бэрт улгумнук сібµлэстэ . Хара ± а оло ± о суох , сµµрэлэс . Наркотик дэгиэ тыІыра ± ыттан эмтэнэ сатыы сылдьара кістір . Чараас сырдык футболканы кэппит . Икки харытын µіґэ ітті дьµµлэ - дьаабыта биллибэт гына бµтµннµµ иннэ суола . - Сааґым 30 . Столяр - тутааччы идэтин Сангаардаа ± ы 9 № - дээх политехническэй училище ± а µірэнэн бµтэрбитим . Маґынан уґанарбын , ону - маны оІорорбун олус сібµлµµбµн , астынабын . То ± о эрэ 21 сааспыттан арыгы , пиибэ иґэн барбытым . Бастаан кірµлээн кэриэтэ испитим . Мин санаабар , эдэр дьон µксµлэрэ маннык са ± алыыллар . Арыгыга ылларан эрэрбин ійдіін эмтэммитим . Ґс аІар сыл испэккэ син тулуйан сылдьыбытым . Кэргэннэммитим , о ± оломмуппут , массыына атыыласпыппыт . Барыта µчµгэй курдук этэ . Ыал дьоІІо этиґии , ійдіспіт буолуу ханна барыай ? Кыыґырсарбыт элбээбитэ . Биирдэ эмэ кыратык да арыгы сыттаах кэллэхпинэ , улахан айдаан тахсара . Этэргэ дылы , бастакы нµімэрдээх істііх аатырарым . Мантан сылтаан санаа ± а - оноо ± о ылларбытым , ійµм - санаам бааллыбыта . Ол тµмµгэр опийдаах уонна кодеиннаах эмтэри ( таблеткалары ) испитим . Ити эмтэргэ аґара ылларан этим - сииним адьас кыґаллыбат буолбута . Ол иґин , ити эмтэри оргутан тымырга шприґинэн бэринэргэ кµґэллибитим . Кіміліґір дьоннор тута кістµбµттэрэ . - Билигин дьиэ кэргэІІин кытта сыґыан хайда ± ый ? - Адьас куґа ± ан , мілтіх . Ким сібµлµій , таптыай ? Арыгыґыты , эбиитин наркоманы . . . Ґµрэн таґаарбыта . Сіпкі гынар . " Ыалдьар " киґини кытары хайдах олоруой ? Кэргэним биир саастаах икки ыйдаах уолун кытары олорор . 60 - 70 тыґ . солк . иэстээхпит , ону тілµµр сыалтан µлэ булбут быґыылаах . Мин буолла ± ына , бу кірірµІ курдук , туох да кідьµµґэ суох сылдьабын . ДьиІэр , мин дьоммун иитиэхтээх этим буолла ± а . Олус абаккалаах ! ( Кыратык куолаґа уйадыйан ылла . Сутуругунан ньилбэгин охсуммахтаата ) . Биир ый курдук эмтэнним . Сарсын тахсыахтаахпын . Тахсаат , бастаан утаа ТаІара дьиэтигэр тиийэн чµмэчи ууруом . Киниттэн кµµґµ - уо ± у кірдіґµім . Абалаах , µчµгэй , кіні суолга µктэммит киґи баар ини ! - ТіріппµттэриІ бааллар дуо ? - Ийэм уонна маачаха а ± ам бааллар . Эбээм , эґээм эмиэ бааллар . - Бу буола сылдьаргын билэллэр ? - Хомойуох иґин , билбиттэр этэ . Биллэн турар , хомойбуттар а ± ай . Санаалара тµспµт . Биирдэ эрэ кэлэн кірсін барбыттара . - Бу иннинэ ханна µлэлээбиккиний ? - Мебель оІоруутунан дьарыктанар чааґынай тэрилтэ ± э реставраторынан µлэлээбитим . Тіттірµ ылаллара буоллар . Дьоммун хайа кыалларынан иитиэхтээхпин , кірµіхтээхпин - истиэхтээхпин . - КэргэниІ дьиэтигэр киллэриэ дуо ? - Дьэ , туох да диир кыа ± ым суох . Ол эрээри , син биир бииргэ олорорго дьулуґуом . Телефонунан кэпсэтэрбитигэр , сирэйгиттэн - хараххыттан , хайдах сылдьаргыттан кірµім диэбитэ . Онон син туох эмэ эрэл кыыма баар курдук ( µіґэ тыынан ылаахтыыр ) . - Наркотик билиэниттэн тілі тµґэр олус ыарахан дииллэр . Тулуктаґыам дии саныыгын дуо ? - Кырдьык , ыарахан эбит . Ону эппинэн - хааммынан µчµгэйдик биллим . Тіґі кыалларынан тулуктаґа сатаабыт киґи . Ый курдук бу балыыґа ± а сытан µчµгэйдик эмтэнним . Быраастар , сиэстэрэлэр олус кыґаллаллар - мµґэллэллэр . Психолог - быраас эмиэ олус µчµгэй киґи . Эрдэ киниэхэ кэлбэккэбин диэн кэмсинэ саныыбын . Бу курдук кэпсэтэ олордохпутуна , эмискэ киґим тугу эрэ саныы биэрдэ уонна ойон тураат ааны былдьаста . Тахсан иґэн кэннин хайыґан тібітµн тоІхох гынна . Кэпсэтиибит итинэн бµттэ . Кэпсэппитигэр махтал ! Салгыы кинини эмтии сылдьар бырааґы кытары кэпсэттим . - Надежда Васильевна , ити уол итинник суолга хайдах тиийбитий ? Эґиэхэ кэпсээбит буолуохтаах . - Бастаан арыгыттан са ± алаабыт . Оттон кіліпµнэни тардыбыт . - Кіліпµнэ туґунан кэпсээбэтэ ээ . - Албыннаата ± а дии . Ол гынан баран , умнан да кэбиспит буолуон сіп . Кини этэ - сиинэ саІардыы чілµгэр тµґэн эрэр . Јйµн - тійµн саІа булла . Арыгылыы , кіліпµнэ тарда сылдьан , тымырга бэринэр дьону кірсµбµт . Бэйэтэ да билбэтинэн наркотик хабалатыгар ылларан кэбиспит . Кµн аайы тымырыгар бэринэр буолбут . Ломкалыыр стадия ± а тиийбит . - Ломка диэн тугуй ? - Ломка диэн эт - сиин дьµµлэ - дьаабыта суох быґыта тыытан ыалдьара буолар . Киґи тылынан кыайан эппэт ыарыыта киґини буулуур . Ол аата наркотикка ылларбыт киґи сіптііх дозатын кµн аайы ылбата ± ына итинниккэ тиийэр . Икки кµн ылбатахтарына , салгыы истэрэ ыалдьар . Кµнµ кµннээн сыптарыйаллар . Эттэрэ - сииннэрэ , ійдірі - санаалара адьас буорайар . Ынырык ыарыыттан куттанан , саллан салгыы укуоллана бараллар . Бу бµтэґик стадия буолар . - Кини µчµгэйдик эмтэнним диир . Бэйэтин туттунуо дуо ? - Ґчµгэй эмтэри туґанныбыт . Билигин туруга µчµгэй . Биллэн турар , бэйэтиттэн уонна чугас дьонноруттан улахан тутулуктаах . Чугас дьоно адьас улахан оруоллаахтар . Ол - бу диэн сирэй - харах анньыбакка илдьэ сырыттахтарына , тулуктаґыа . Маннык дьон олус эмоциональнайдар . Кып - кыраттан іґµргэнэллэр , хомойоллор . Биир кыра туох эмэ соччото суох дьайыыттан кинилэр тіттірµ иннэ ± э кіґіргі кµґэллэллэр . - Киґи то ± о арыгыга ылларарый ? - Судургутук быґаарар буоллахха маннык . Хас биирдии киґи организма бэйэтэ этиловай испиири оІорор . Киґи этигэр - хааныгар кµІІэ бэрт кыра доза наада буолар . Бу доза киґиэхэ олус туґалаах . Нуорма курдук ійдінір . Киґи µірэригэр , хомойоругар кіміліґір . Ити дозаны киґи организма бэйэтэ оІорор . Киґи арыгыны , пиибэни истэ ± ин аайы организм этиловай испиири оІороро кэґиллэр . Тастан киирэр испиири ордорор буолар . Ити тµмµгэр киґи арыгыга ылларар . Арыгыта суох кыайан сылдьыбат буоларга кµґэллэр . - Кэпсэппиккэр махтал . Хобдох сыыппаралар Россия ± а наркотигы эргитиини хонтуруоллуур Федеральнай сулууспатын Саха сиринээ ± и управлениетын пресс - киинэ иґитиннэрэринэн , 2008 сылга Саха сиригэр 559 наркотигы кытары сыґыаннаах буруй оІоґуллубут . Наркотигы атыылыыр 14 притон µлэтэ тохтотуллубут . Украинаттан уонна Казахстантан анал баанда наркотигынан эргинэрэ биллибит . Итини тэІэ , Амурскай , Иркутскай , Новосибирскай уобаластартан , Приморскай , Хабаровскай кыраайдартан , Бурятия , Украина , Казахстан республикаларыттан уонна Санкт - Петербург куораттан наркотик а ± алыллар 44 канаалын арыйан саппыттар . Кірірбµт курдук , ити µіґэ ааттаммыт дойдулартан 44 канаалынан наркотик киирэр эбит . Ол эбэтэр , эргинэр дьон араас ньыманы барытын туґанан наркотигы Саха сиригэр тиэрдэ сатыыллар . Ол курдук , Управление былырыын синтетическэй амфетаминовай біліххі киирсэр наркотигынан эргинэр баанданы туппут . Кинилэр бородуукталарын киґи сі ± µіх экспресс - почтанан ыыталлар эбит . Сотору кэминэн долгуйар Дьокуускайбытыгар тимир суол тигинээн кэллэ ± инэ , ити сыыппалар , арааґа , хас эмэ тігµл µрдµµр , элбиир буолуохтаахтар . 2008 сылга 506 холуобунай дьыала тэриллибит . 257 киґи холуобунай дьыала ± а тардыллыбыт . Наркотигы сокуоннайа суох эргитиигэ 89 киґи сууттаммыт . Сокуоннайа суох эргитииттэн 195 киилэ 473 грамм наркотик былдьаммыт . Итини тэІэ , Управление сотрудниктара азербайджан уонна армян дьонноруттан турар білі ± µ туппут . Кинилэр Новосибирскай , Амур уобаластарын уонна Алтай , Красноярскай кыраайдары кытары сибээстэґэллэр эбит . Бу баанда бэрт ір кэмІэ ити дойдулартан героин киирэрин хонтуруоллуу , учуоттуу олорбуттар . Управление µлэґиттэригэр кµµстээх утарсыыны оІорбуттар . Ол курдук , буруйу оІорооччулар бэйэлэрин массыыналарынан куоппуттар . Ити тµмµгэр Управление сотрудниктара эчэйиини ылбыттар уонна икки массыына алдьаммыт . 2008 сыл ахсынньы ыйыгар МэІэ - ХаІалас улууґун икки олохтоо ± о тымныыны аахсыбакка кіліпµнэни хомуйа сылдьан тутуллубуттар . Кинилэртэн 2 киилэ 914 гр . марихуананы былдьаабыттар . * * * Маннык хабааннаах буруйу оІорууну тіґі ба ± арар ааттаталыы олоруохха сіп . КэлиІІи кэмІэ Саха сиригэр наркотигы киллэрии µксээн эрэр . Ол аата наркотик хабалатыгар киирбит дьон ахсаана элбээтэ ± э . Бу , биллэн турар , туох да µчµгэйэ суох . Норуот эстиитигэр , а ± ыйыырыгар тиэрдэр кібµс - кіні суол буолар . . . Бэлэмнээтэ Александр ТАРАСОВ .

Download XML • Download text

Text view

sah-4

View options