Deltacorpus 1.1

sah-30

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Олоххо оннуларын булбут эдэр дьон туґунан " ЭС " суруйарын сібµлµµр . Кинилэр атыттарга холобур буолалларын иґин . Биир оннук киґини Горнай улууґугар сылдьан билсибитим . Текеянов Александр - 26 саастаах уол . Кэргэннээх , икки о ± олоохтор . Быр - бааччы олорор ыал . Дьиэлэрин кірµіІ этэ : атын дьиэлэргэ тэІнээтэххэ , дьиІнээх дыбарыас . . . Салгыы » Ыччат сайдарын , үөрэнэрин харгыстаһа олорор - мутугу кэрдинии . Уонунан сылларга тэринэн - тэринэн оҥостубут уйабытын ( олохпутун ) биирдэ дайбаары , суулларан түһэрэн баран , саҥа тэринэн үүнэрбит , урукку таһыммытыгар тиийэрбит элбэх сыллаах халлаан эрэйин , үгүс хос үлэни үөскэтэрэ саарбахтаммат . Ити киһи билэр чахчытын билбэт , өйдөөбөт курдук халы - мааргы быһыы СӨ Бырабыыталыстыбатын өттүттэн таһаарылынна : Дьокуускайдааҕы 2 - с педагогическай колледж дьиэтин былдьаан ылан , атын тэрилтэҕэ - гимназияҕа - биэрэргэ өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата быһаарбыт . * ХаІалас , МэІэ ХаІалас , Нам , Уус Алдан уонна Дьокуускай куорат сайаапкаларыгар олоҕуран , халаантан эмсэҕэлээбит 1510 ыалга дьиэлэрин , тутууларын оІостоллоругар диэн , 103 . 9 міл . солк . суумалаах тутуу матырыйаала , кирпииччэ тиэрдиллибит . О . э . биир эмсэҕэлээбит дьиэҕэ тиксэринэн , ортотунан 48 тыґ . матырыйаал бэриллибит . - - Баҕар , буолуо . Ол иһин , поэттар хоһоон айан эрдэхтэрэ . Таптаатахпына , дьэ , чахчы ыллыах , хоһуйуох , айыах санаам киирэр . Санаам түстэҕинэ , туох кэлиэй , ыллыахпын да баҕарбат буолабын . Тыа сирин гаґынан хааччыйыы Бу кµннэргэ улуу Јлµінэ уІуор магистральнай газопровод иккис ута ± ын туоратыы µлэтэ тэтимин ылан эрэр . Ол курдук , " Ленагаз " ААУо биригээдэлэрэ Хатас таґынаа ± ы АГРС таґыттан турба иґэрдэн , Хатас аннынаа ± ы боротуоха ± а тириэртилэр . Манна Эбэ икки чµімпэтин туоратыы курдук олус уустук µлэлэр хааллылар . Билигин боротуоха уута тµґэн массыыналар туоруур буоллулар , онон сварщиктар икки биригээдэлэрэ , турба тиэйэр анал массыыналар , трактордар , самосваллар , икки Т - 150 трактор боротуоханы туораатылар . Дьон олохтоохтук µлэлиирин хааччыйар база кіґірµллэр . Биллэн турар , бу дьыала ± а сµрµн µлэґиттэринэн сварщиктар буолаллар . Биґиги " Ленагаз " ААУо генеральнай директора Константин Федоровы кытта боротуоха ± а тиийэр турба тиґэх сµґµіхтэрин иґэрдэ сылдьар уолаттарга тиийэбит . - Бу , Владимир Сивцев . Сахалар ортолоругар кинини кытта тэІнэґэр сварщик баара буолуо дии санаабаппын . Кини холбообут сииктэрэ биирдэ да сириллэ иликтэр . Бэрэбиэркэ кэмигэр комиссия киниэхэ тугу да тутуґара суох буолааччы . Идэни µрдэтиигэ туттарыллар экзаменнары хаардыы хааман ааґар , - диир Константин Семенович . - Бу газ турбаларын уолаттар иґэрдибиттэрин кэнниттэн , анал рентген аппаратынан тыктаран бэрэбиэркэлииллэр . Оттон идэ ± э сіп тµбэґиини бэрэбиэркэлиир экзаменнарга сорох дьон долгуйан салыбыраан - илибирээн нэґиилэ туттараллар . Ханнык ба ± арар искусство салаатыгар курдук , Владимир чахчы айыл ± аттан бэриллибит сварщик талааннаах киґи . Болуотунньук киґи туттар маґын сыымайдаан кірірµн курдук , Володя турбаны эмиэ уратытык таба тутан , эргитэн - урбатан , саамай табыгастаах іттµттэн сваркалаан ураты хаачыстыбаны ситиґэр . Володяны кытта бииргэ µлэлиир Николай Пудов араа - бараа туттунуулаах буолан , олус тапсан сылдьаллар эбит . Холобур , бу ситимІэ µлэлиир атын биригээдэ кµІІэ биэс холбооґуну оІорор буолла ± ына , бу уолаттар а ± ыґы холбууллар . - Бэйи , до ± ор , технология ирдииринэн биир сиринэн икки турбаны холбуур буоллаххына , µс хос сииги тµґэрэн сваркалыахтааххын . Онон олус уустук , киґи эрэ ылла да толорбот µлэтэ . Володя курдук тµргэнник туттар , таґаарыылаахтык µлэлиир сварщик атын да тэрилтэлэргэ баарын билбэппин , - диир салгыы генерал . Мин Константин Семеновиґы кытта билсибитим бэрт ір буолла да , кими эмэ маннык " уоттаахтык - тіліннііхтµк " хайгыырын іссі истэ иликпин . Онон уолаттар чахчы коллектив киэн туттар дьоно буолбуттар . Былыр арай , Иванов Прокопий Семенович диэн аатырбыт сварщик баар этэ . " Потолочнай сварка " диэн ураты уустук , турба анныгар сытан иґэрдиллэр дьыаланы муІутуурдук баґылаабыт , эмиэ саха киґитэ баара . Магистральнай газопровод бастакы ута ± ын тардарга Таас Тумустан Дьокуускайга диэри , кырдьык , бэйэтэ этэринии " турба аннынан сыылан кэлбитэ " . Онон Владимир Сивцеви первопроходец быґыытынан билиниллэр Прокопий Семенович туйа ± ын хатарааччы диэн толору этэр кыах баар эбит . - Николай Пудов эмиэ биир баар - суох тарбахха баттанар сварщикпыт . Иккиэн туттунуулара , сварка ± а сыґыаннара , айыл ± аттан бэриллибит талааннара дьµірэлии тэІ тэтимнээх , хаачыстыбалаах буоланнар олус тапсан µлэлииллэр . Маннык µлэ ± э биирэ тµргэн , атына бытаан буолла ± ына сатаґымыаххын сіп . Дьэ , ити курдук , кэнэ ± эґин кэнэ ± эс история ± а суруллар эмиэ биир дьоґуннаах тутууну бэйэбит уолаттарбыт баґылаан - кіґµлээн ыыта сылдьаллар . Автор хаартыска ± а тµґэриитигэр : бастыІ сварщиктар Владимир Сивцев уонна Николай Пудов . Николай Крылов Техническэй ал ± ас тµмµгэр муус устар 22 кµнµнээ ± и нµімэргэ бастакы балаґа ± а " Республика ± а бµгµн " рубрика аннынан " Јрµстэр ууларын таґыма кутталы µіскэтэ иликтэр " диэн сааскы халааІІа сыґыаннаах былырыыІІы матырыйаал тахсан хаалбыт . Хаґыакка тахсыахтаах матырыйаалы ардыгар суґаллык уларыта охсор , номнуо таІыллан бµппµт балаґаны хат - хат оІорор тµгэннэр баар буолаллар . Оннук ыктарыылаах кэмІэ хаґыаты таІааччы ал ± аґаан маарыннаґар ааттаах матырыйааллартан атынын туруоран кэбиґэрэ да ханна барыай ? Онон адьас сыыґа информация хаґыакка бэчээттэммит . Аа ± ааччыларбыт µгµстэрэ ал ± ас тахсыбытын ійдіібµттэрэ буолуо диэн эрэнэ саныыбын . Ол эрээри , былырыыІІы иґитиннэрии хат тахсан хаалан автор быґыытынан улахан кыбыстыыга киирдим . Онон аа ± ааччыларбытыттан редакция уонна тус бэйэм ааппыттан бырастыы гыналларыгар кірдіґібµт . Данил МАКЕЕВ . - Элгээ Нерюнгриттан хотугулуу - илин 400 биэрэстэ тэйиччи сытар . Саппааһа - 2 млрд т , хаачыстыбата кырдьык , олох үчүгэй . « Мечел » АО диэн чааһынай хампаанньа Элгээҕэ үлэтин саҕалаата . « Мечеллэр » бэйэлэрин үптэригэр 300 - тэн тахса биэрэстэ тимир суолу , ону сырыһыннара массыына суолун тута сылдьаллар . Элгээҕэ диэри 80 - ча үрэхтэри , өрүстэри туоруур муоста оҥоруохтаахтар . Былаан быһыытынан , ити барыта үлэҕэ киириэхтээх , сайыҥҥыттан чох хостонон барыахтаах . Онтон салгыы чох байытар фабрика , вахтовай бөһүөлэк , онтон да атын олорор - үлэлиир , кэлэр - барар усулуобуйаны тэрийиэхтээхтэр . Арассыыйаҕа ханан да суох бырайыак . Элгээ чоҕо 2020 сылга 20 мөл . т биэриэхтээх . Республика нэґилиэктэригэр кооперация араас кірµІэ киэІник тэнийэн эрэр . Ол гынан баран , билигин да ± аны барыта орун - оннун булла дииргэ эрдэ . Мантан аллара кооперация ± а быґаччы µлэлэґэ сылдьар дьон санаатын кытта билиґиннэрэбит . Салгыы » Чааһы быһа ылы чып саала иһэ иһийэн олорон улахан экраҥҥа көстөр аан дойдуну атыйахтаах уулуу аймаабыт уодаһыннаах улуу сэрии кэмигэр бүтүннүү киирэн хаалла . Геройдары кытары тэҥҥэ ытаһа - ымманыйа , харааста - харыһыйа , үөрүүлэрин үллэстэ олордо . Аматын да иһин , кырдьаҕастарбыт барахсаттар , устар олохторугар хайдахтаах курдук сору - муҥу көрсүбүттэрин , эрэйи эҥэрдэринэн тэлбиттэрин , ол идэмэрдээх иэдээнтэн киһилии сиэрдэрин сүтэрбэккэ , тэбэр сүрэхтэрин чэрдиппэккэ тахсыбыттарын сөҕөҕүн . . . Быыбардааґын уратытык , биллэн турар , хаайыллан олорооччуларга ааґара чуолкай . Манна бэлиэтээн эттэххэ , холуонньаларга буруйдарын боруостаан олорооччулар быыбарга кыттыбаттар , кинилэр куоластыыр бырааптара сокуонунан быґыллар . Онон , силиэстийэлиир изоляторга хаайыллан олорор , дьыалалара силиэстийэлэнэ сылдьар уонна бириигэбэрдэрэ сокуоннай кµµґµгэр киирэ илик дьон куоластыыр бырааптаах . Республика суос - со ± отох силиэстийэлиир изоляторыгар быыбар дьэ , хайдах ааста ? Ол туґунан Россия Накаастабылы толорор федеральнай сулууспатын Саха сиринээ ± и управлениетын начальнигын солбуйааччы , ис сулууспа подполковнига Геннадий Качаевтан ыйыталастым . БµгµІІµ туругунан , силиэстийэлиир изоляторга 642 быыбардыыр бырааптаах киґиттэн 633 - ґэ куоластаабыт . 9 киґи быыбардыыртан кыккыраччы аккаастаммыт , биричиинэтэ - оруна суохха хаайыллан олоробут , силиэстийэ хаамыыта бытаан , оннуттан хамсаабат , ол иґин сыппыппыт ір буолла диэн ісіґін . Усулуобуйабыт куґа ± ан эІин диэн µІсэргээн буолбатах . Бу хатыылаах боробулуоха ніІµі іттµгэр быыбар тэрээґиннээхтик , µрдµк таґымнаахтык барбытын быыбардыыр хамыыґыйа чилиэннэрэ уонна " Биир ньыгыл Россия " , СПС партиялартан , Дьокуускай куорат мэригэр кандидат Юрий Заболев штабыттан кэлбит кэтээн кірііччµлэр бэлиэтээбиттэр . Кинилэр іттµлэриттэн управление аатыгар ханнык да сэмэ - суІха суох . Быыбардааґын СИЗО хас этээґин аайы ыытыллыбыт . Онно анаан хос курдук оІоґуллубут , кабинкалар туруоруллубуттар . Дьону камераларынан уочараттатан , СИЗО µлэґитэ арыалдьыттаах таґаартаабыттар . Ґлэґит быыбардыыр хос тас іттµгэр хаалар , хаайыллан олорор киґи иґирдьэ бэйэтэ киирэр . Онно , биллэн турар , быыбардыыр хамыыґыйа чилиэннэрэ уонна партиялар бэрэстэбиитэллэрэ эрэ бааллар . Ити курдук , силиэстийэлиир изоляторга быыбар сарсыарда 10 чаастан са ± аланан , киэґэ 18 . 00 чааґы ааґыыта бµппµт . Туох да быґылаан тахсыбатах , барыта этэІІэ ааспыт . Вера МАКАРОВА Норуокка Бабыат Макаров улуу олоҥхоһут буоларын туоһулуур биир маннык үһүйээн уос номоҕо буолан сылдьар : « Биирдэ саас , биир бэрт ылаа күн , Бабыат Макаров кыстыгар « Дьэрбэҥҥэ » олорон , оҕуһунан от тиэйэ барбыт . Отун тиэйэн бүтэрэн , оҕуһун миинэн , дьиэтин диэки айаннаан иһэн саҥа таһааран « Ойуун тойуга » олоҥхотун ыллыы испит . Эмискэ тус хотуттан бэргэһэ саҕа ыас хара былыт супту ойон тахсан , кини үрдүгэр кэлэн тохтуурун кытта , бэрт нар , нүһэр куоластаах киһи тэҥҥэ ылласпытынан барбыт . Онуоха Бабыат абааһы уола Былыт кыыһа буолан кубулунан ыллаһар сураҕын эрдэттэн истэр буолан , этин сааһа эбии аһыллан , харса суох ыллыы - туойа испит . Аан дойду араас сирин - дойдутун , ымпыгын - чымпыгын , күрүлэс сүүрүктээх таас үрэхтэрин , улуу өрүстэрин , айгыр - силик айылҕалаах аҥаат - муҥаат алаастарын , талба - талыы хонууларын , эркэнэ хара тыатын хамныыр харамайын , кыылын - сүөлүн - барытын , тылбыйар кынаттаахтан биири да ордорбокко туойан ыллаабыт да , Былыт кыыһа биир да тылы энчирэппэккэ тэҥҥэ үтүктэн , ыллаһан испит . К ? н ? сураа ? ыны тардар ки ? и стрестэрэ олорон хаалбыта и ? нэри токур сураа ? ыннарга к ? ст ? р . О ? орбут ки ? и майгыта - сигилитэ , оло ± ор к ? рсµбµт ыарахаттара тардыбыт суолугар барыллаан к ? ст ? р , бы ? атын эттэххэ , ойуу суола - ии ? э бэйэтэ хобуоччу . К ? н ? сураа ? ыны тартахтарына олоххо к ? рсµбµт ыарахаттара биллэр . Хайдах да ки ? и ааспат суола . Мэйиигэ олорон хаалбыт ? йд ? бµлбµт илиибит хамсаа ? ыныгар дьайар . Билбэт буоллаххына , дьайыыта кыра . С ? бµлµµр буоллаххына , ол аньыы туох да ку ? а ± аны а ± албат , тугу эрэ соччо ылыммат буоллаххына , дьайыан с ? п . " Легион - Лекс " устудьуоннар тутар этэрээттэрэ Алдан оройуонугар тимир суол тутуутугар , ірімµінµгэр " Северо - Восток - Трансстрой " ХЭТ кытта дуогабардаґан µлэлиир . Командир - Виталий Иванов . Кини устудьуоннаабыт биэс сылын тухары тутар этэрээккэ µлэлиир , 2007 сылтан - командир . Быйыл юридическай факультеты бµтэрдэ . Устудьуоннар от ыйын 1 кµнµттэн бала ± ан ыйын 1 кµнµгэр диэри µлэлиэхтээхтэр . Толору икки ый . Ґлэ сарсыарда 8 чаастан са ± аланар уонна киэґэ 8 чааска бµтэр . Јрібµл кµн диэн суох . Онон усулуобуйа чэпчэки буолбатах . Сµрµннээн рельсэни кіннірµµгэ , шпалалары холботолооґуІІа , тимир суол болотунатын уурууга µлэлииллэр . Бу этэрээккэ барыта 100 киґи µлэлиир . 30 киґи тимир суол µрэхтэри туоруур муосталарын тааґын уурууга , 5 киґи Томмокко , 50 киґи Ґіґээ Амма ± а , 5 киґи ХаІалас улууґугар ойууру солооґуІІа µлэлииллэр . Орто хамнас , µлэтиттэн кірін , 20 - 30 тыґ . солк . Этэрээккэ орто , µрдµк µірэх кыґаларыттан барыларыттан кэриэтэ устудьуоннар тµмµллµбµттэр . Ґлэ кыґын да ± аны тохтообот . Ол курдук , араас субуотунньуктар , мунньахтар буолаллар . Онно сылдьыбат уолаттары сыыйан иґэллэр эбит . Уолаттар икки ый устата кµІІэ харааччы сиэппиттэр . Ґлэ быыґыгар АлдаІІа ілгімнµк µµнэр сугуну , бэйэлэрэ этэллэринэн , " тэпсэ сылдьан " сииллэр . Амма ірµс кылыгырас , ыраас уутугар сітµілµµллэр . Кинилэр душтаах евровагоннарга олороллор . КµІІэ µстэ аґаталлар , µлэ таІаґынан хааччыйаллар . Уолаттар этэллэринэн , саамай кылаабынайа - ханнык да ыарахан µлэттэн толлон турбакка , µлэлиир ба ± а , дьулуур баар буолуохтаах . Эдэр саас ырыа - тойук , кір - нар аргыстаах . Манна да гитаралаах , ырыаґыт уолаттар бааллар . 5 уол соторутаа ± ыта Томмокко ыытыллыбыт " До ± ордоґуу кытыла " диэн авторскай ырыа фестивалыгар баран сахалыы ырыаны дьиэрэтsэн , 2 - с степеннээх дипломант аатын ылан , улахан музыкальнай киининэн на ± араадаланан кэлбиттэрэ . Бу эмиэ туґугар улахан ситиґии . Тутар этэрээт уолаттара µлэлиир болдьохторо бµтэн , ахтыл ± аннаах дьиэлэригэр - уоттарыгар тиийэн , чугас дьоннорун , до ± отторун кытары кірсіллірµн тулуйбакка - тэґийбэккэ кэтэґэллэр . Оттон ийэлэр уолаттара кµІІэ харааччы сиэппиттэрин , эр киґилии оттомурбуттарын , эт туппуттарын , сиппиттэрин - хоппуттарын бэлиэтии кірµіхтэрэ . Кырдьыга , µлэ киґини киэргэтэр . Ангелина ВАСИЛЬЕВА . Оттон Наука уонна профессиональнай үірэхтээґин министиэристибэтэ бэс ыйын 20 күнүгэр диэри ол тутар этэрээт устудьуоннарын түґэрэр сири быґаарыахтаах . ( Итиннэ туґааннаан 601 - р нүімэрдээх Дьаґал ыам ыйын 31 күнүгэр тахсыбыт . Онно этиллибитинэн , « Исполнительная дирекция по ликвидации последствий весеннего паводка и организации восстановительных работ в РС ( Я ) » диэн судаарыстыбаннай тэрилтэ бу дьыл бэс ыйын 10 күнүгэр диэри бэдэрээт тэрилтэлэрин кытта тутар этэрээт дуогабар түґэрсиилэрин хааччыйыахтаах . Устудьуоннар медицинскэй бэрэбиэркэни ааґар бэрээдэктэрин доруобуйа харыстабылын миниистирэ бэс ыйын 12 күнүн аґарбакка быґаарыахтаах - Л . ) Бырабыыталыстыба бу ыйааҕа « Азия оҕолорун » Оонньууларыгар , « Арассыыйа - спортивнай держава » диэн улахан форумІа аналлаах тутуулары ыытар соруктаах . Улахан тэрээґиннэргэ тутуллубут инфраструктура норуокка туґалыы хаалар . Ол эбэтэр , аІаардас суол , спорт эбийиэктэрэ эрэ тутуллар буолбатахтар . Онон улахан суолталаах тутуулары дьон санаатын учуоттаабакка , аҕыйах тойон сылаас хоско олорон бэйэлэрин санааларынан быґаараллара сиэрэ суох быґыы . Саха норуодунай суруйааччыта Дмитрий Кононович Сивцев - Суорун Омоллоон " . . . олоңхо саха норуотун энциклопедията , бары к ү нд ү тэ мустубут музейа " диэн эппитэ . Соҕотох хаалбыт кыыс харчыта наар кырыымчык . Ол иһин дьиэтин биир хоһун эдэр киһиэхэ куортамныыр . Эдэр киһибит Камал Абудрахмановпын диэн ааттанар . Дьэ , бу киһи сотору буолаат , дьиэтийэн , квартира хаһаайына ким буоларын сураһан барар . Квартира приватизацията суоҕун билэн , кэтэх бас билиигэ көһөрөргө көмөлөһүөҕүн этэр . 1930 с . Г . У . Эргис Саха АССР Киин Ситэриилээх комитетын иһинэн П . А . Ойуунускай председателлээх саҥа алфавит комитетын учуонай секретарынан ананар . Биллэн турар , бу эдэр киһи үөрэх үлэһитэ буола үүммүтүн бэлиэтээһин курдук көрүөххэ сөп . Өссө 1922 с . от ыйын 22 күнүгэр Баку куоракка түүрк омуктар үөрэхтээхтэрэ латынныы сурукка олоҕурбут саҥа алфавиты айарга комитет тэрийбиттэрэ . Оттон 1924 с . бэс ыйын 27 күнүгэр Азербайджан КСК латынныы алфавит государственнай сурук быһыытынан билиниллибитэ . Түүр омуктарга латынныы алфавит олохтоноругар С . А . Новгородов айбыт алфавита төрүт төһүү буолбута . Түүрдэртэн бастакынан саха омук С . А . Новгородов үтүөтүнэн латынныы суруктаммыта уонна 1917 с . « Сахалыы сурук - бичик » диэн кинигэ Дьокуускай куоракка тахсыбыта . Онтон 1922 уонна 1923 с . саҥа сахалыы букварь « Бастааҥҥы сурук - бичик » оскуолаҕа үөрэтэргэ ананыллан тахсыбыттара . 1924 с . С . А . Новгородов суруга дьиҥнээхтик государственнай суругунан биллэриллибитэ . 20 - с сыллар усталарыгар сахалыы хаһыаттар , сурунааллар , итиэннэ кинигэлэр киэҥник бэчээттэнэн тахсыбыттара . Оттон ылыныллыбыт сурук - бичик ( буукубалар бэлиэлэрэ , тыллары сурукка киллэриини сүрүннүүр быраабылалар , сурук бэлиэлэрэ ) бары өттүнэн олох хаамыытыгар сөп түбэһиннэрэн , улам тупсарыллан испиттэрэ . Республика ± а олоІхо эйгэтин µіскэтиигэ , µгэс быґыытынан олоІхону толорор о ± о - ыччат дьону иитэн - µірэтэн таґаарыыга , µлэ опытын тар ± атыыга республиканскай таґымнаах 3 фестиваль бэйэлэрин суолларын - иистэрин булан µлэлииллэр : эдэр толорооччуларга аналлаах « ОлоІхо дойдутун о ± отобун » , ыччаттарга анаан « МуІха олоІхото » уонна о ± олорго , улахан дьоІІо - « Уруйдан , улуу олоІхобут » . Бу фестиваллар олоІхоґуттар , олоІхону толорооччулар уонна олоІхо ± о уґуйааччылар талааннарын , маастарыстыбаларын сайыннаралларыгар , µлэ опытын атастаґыыга дьоґуннаах оскуола кэриэтэ буоллулар . Бу дакылаакка кэккэ тирээн турар суолталаах проблемалары бэлиэтээн туран , биhиги эhигиттэн yeрэнээччилэри yлэ5э бэлэмнээhин уонна идэ5э yhyйyy аныгы систематын , улуус , сэлиэнньэ , yeрэх учреждениетын чопчу усулуобуйаларын учуоттаан туран , ону киллэрии механизмнарын yeскэтиигэ коллективнай этиилэр киирэллэрин кyyтэбит . Долгуйа кµµппµт тµгэммит эрдэ бэлэмнэммит программанан дьэ са ± аланна . Оскуола о ± олоро оллоонноон олорон олоІхоттон быґа тардан оло ± урбут ньыманан бэрт сэргэхтик толорон иґитиннэрдилэр . Бу дьоґуннаах тэрээґини µірµµлээхтик аґыы кэмигэр улуус баґылыгын солбуйааччы Анатолий Константинович Бочуруков , культура киинин солбуйар директора Гаврил Гаврильевич Вырдылин , µірэх салаатын методическай кабинетын сэбиэдиссэйэ Виктор Васильевич Винокуров ис - истэриттэн сырдаан эппит санааларын истэ олорон санаабыт кіті ± µлµннэ . Кырдьык да ± аны маннык µтµі ійдііх - санаалаах дьоннордоох буолан µлэ тиґиктээхтик барар эбит . Кинилэр эппит санааларын билиґиннэрэбит : улуус солбуйар баґылыга Анатолий Константинович маннык эттэ : - « ОлоІхо диэн биґиги саха норуотун оло ± о - дьаґа ± а , ійі - санаата , майгыта - сигилитэ , тыла - іґі , культурата буолар . Биґиги Таатта дьоно бэйэбит тµілбэбитин олоІхо дойдута диэн ааттанабыт . ОлоІхо ± о баар улахан ірµстэр : биґиги Алдаммыт , Аммабыт , Тааттабыт , Баайа ± абыт биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о ойууланар быйаІнаах алаастар биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о баар хайыр таас хайалар биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о баар дуула ± а кµµстээхтэр , туруйа уолаттар , кыталык кыргыттар , куба курдук хотуттар биґиэхэ бааллар . Биґиги таатталар олоІхо иннигэр улахан историческай иэстээхпит уонна соруктаахпыт . Ону толоро сылдьабыт , инникитин да толоруохпут дии саныыбыт . Биґиги оскуолаларбыт , хас биирдии нэґилиэкпит олоІхону µірэтиигэ , эдэр ыччакка олоІхо тыынын , олоІхо тылын , ійµн санаатын иІэриигэ улахан µлэни ыыталлар . Инникитин да маннык µлэни ыыта , олоІхобутун µйэ тухары туругурда туруохпут » . Общественнай культурнай киин солбуйар директора Гаврил Гаврильевич : - « ОлоІхону аахтахха киґи ійі - санаата кэІиир , киэн туттуу санаата µіскµµр . Кырдьык да ± аны , улуу олоІхоґуттарбыт кімµлµік иннигэр бала ± аІІа олорон эрэ білµґµік ійдірµнэн µс дойдунан сири - дойдуну барытын кэрийэн , араас омук дьонун кытта алтыґан , киэІ ыырынан сылдьан , барытын ійдірµгэр - санааларыгар иІэрэн олоІхону айбыттар эбит диэн санаа ± а кэлэ ± ин . Онон олоІхо биґиги омукпут баайа , киэн туттуута буолар дии саныыбын . Ону µµнэр кілµінэ ± э тиэрдиигэ биґиги µлэбит тэнийэн иґиэ ± э » . Ґірэх салаатын методическай кабинетын сэбиэдиссэйэ Виктор Васильевич : - « Бу кµммµт силиґэ - мутуга хантан са ± аламмытай ? 2004 сыллаахха кулун тутар 2 кµнµгэр « Ала туйгун » олоІхо кинигэ буолан тахсыытын биґирэмэ буолбута . Онно 20 - чэ тылга , олоІхо ± о µлэлэґэр учуонайдар , культура µлэґиттэрэ бары мустан кинигэни ырытан , кэпсэтэн баран , бµтэґигэр олоІхо дойдутугар Таатта ± а кулун тутар 2 кµнэ - ОлоІхо кµнµнэн буоллун диэн этии киллэрбиттэрэ . Ону улуус баґылыга ійіін , анал дьаґалынан бигэргэтэн ОлоІхо кµнэ быйыл алтыс сылын бэлиэтэнэр . Бу тэрээґиммит сыл аайы хас нэґилиэк ахсын детсадтарга , оскуолаларга , культура дьиэлэригэр ис хоґооно кэІээн , дириІээн , тупсан баран иґэриттэн µірэбит . Быйыл олоІхобут кµнэ саха норуотун биир тумус туттар киґитэ А . Е . Мординов тіріібµтэ 100 сылын бэлиэтээґини кытта алтыґарынан уратылаах . Бу ыытар µлэбит быстах кэмІэ тэриллэн ааґар дьаґал буолбатах , Таатта сиригэр улуу олоІхоґуттар тіріін - µіскээн билиІээІІэ диэри кинилэр сыдьааннара ааттана , удьуор утума сал ± ана турарыгар кімі - тирэх буолан µлэ - хамнас µйэлэргэ бара туруо турда ± а » . Бу этиллибит санаалар дьыаланан бигэргэнэн сириэдийэн бара туралларыгар эрэнэбит . - Ирина , Эйигин , ситиґиилэриІ үрдүккэ кынаттаатыннар , былааныІ барыта санаа хоту сатанан истин . Кэнсиэргэ кірсүіххэ диэри ! Иллэрээ кµн Правительство бастакы нµімэрдээх дьиэтигэр , от ыйын 1 - 3 кµннэригэр биґиги Дьокуускайбытыгар ыытыллан тµмµктэммит Россия кіІµл тустууга чемпионатыгар ситиґиилээхтик кыттыбыт спортсменнары уонна кинилэр тренердэрин чиэстээґин буолла . СР Президенэ , республика тустууга федерациятын салайааччыта Егор Борисов , бастатан туран , ситиґии , кыайыы инниттэн маннык улахан таґымнаах кµрэхтэґии тэриллибитэ туґалаах буолбутун бэлиэтээтэ . Итиэннэ чемпионаты тэрийээччилэргэ , спортсменнарга , тренердэргэ туґаайан элбэх тµмµктээґиннэри оІоруохха сібµн биллэрдэ . Салгыы » Билигин дойду салалтата оскуолаҕа , оҕо саадыгар улахан болҕомтону туһаайда . Бэрэсидьиэммит оҕо саадын туһунан этэрэ олус үчүгэй . Билигин ити - саамай улахан кыһалҕа . Олох сайдар , иннин диэки барар , онон манна эмиэ уларыйыы барыахтаах . Саайт көстөр аатын суруйаҕыт , холобур , « Оскуола соннунара » . Манна киһи өйдөөбөтө улахан туох да суох . Арай « комментарий эбэллэригэр авторизацияланыахтаахтар » диэҥҥэ галочкатын ылан кэбис , оччоҕо дьон ааттарын этэн мачайдаммакка эн суруктаргын судургутук ырытыахтара . Үлэһит уолаттар Сорох устудьуон дьонун « моонньугар олорон » уулуссаны мээрэйдии сылдьыбакка , үөрэҕин кэнниттэн үлэлиир . Уол үксэ куруусчуттаан харчы булунар . Базаҕа - тобус - толору киһи . Үксүлэрэ - эдэр ыччат . Барахсаттары киһи хайгыы эрэ көрөр . Түбэһиэх биир уолу тутан ылан кэпсэттим . Билсэн кэбиһиҥ - ЯГИТИ устудьуона Женя . Даадар кулуба бэйэтин кэмигэр баайдартан баайдара эбит , сүөһүтүн ахсаана 1000 наар бииринэн эрэ куоһурбат , дьон кэпсээнинэн бастакы ынахтара икки көстөөх сайылык алааһыгар киирэллэригэр бүтэһик ынахтара хотонтон саҥа тахсар эбит . Манна этиллэринэн , силиэдэбэтэл буруйдааҕы « буруйа суох » диэн сирэйэ - хараҕа суох матыыптаан хаста даҕаны дьыаланы саба сылдьыбыт . Јскітүн , тіріппүт аҕа дьүккүірдээхтик киирсибэтэҕэ буоллар , дьыала соннук сабыллан хаалыах эбит ! Оттон ілірүіхсүттэр " саха уолун " геройдуу ілірбүттэрин туґунан бэйэлэригэр холоонноох астастарыгар - доҕотторугар кэпсэнэ - кэпсэнэ күн бүгүнүгэр диэри күн сирин кілбіҕүрдэн кіІүл сүүрэ сылдьыахтара хаалбыт . Бу курдук " үлэлээх - хамнастаах " " силиэдэбэтэллэр " іссі тіґі дьыаланы маннык хабааннаахтык хамсаппыттарын , хамсатыахтарын ким билиэй . Быйылгы дьикти саас кэнниттэн сайына эмиэ дьээбэ буолла . Сунтаарга ыам ыйын тиґэх кµннэриттэн са ± алаан баран , бэс ыйын бастакы уон хонугар ыйдаа ± ы сіІµµнµ тµірт тігµл куоґарар ардах батары тµспµтэ . Онтон ыла самыыр арахпата . Ол содулугар сорох нэґилиэктэр оттуур сирдэрэ бµтµннµµ ууга устан хаалла . Отчуттартан ыйыталастахха , былырыын оттоммут ходуґаларыттан µстэн биирин сµтэрбиттэр . Салгыы » Ааспыт өрөбүл күннэргэ киин куорат уонна куорат таһынааҕы бөһүөлэктэргэ 912 ыт уонна 314 куоска ииримтийэр ыарыыттан утары быһыы ыллылар . Дьокууускай куорат дьаһалтатынан , муус устар 20 күнүгэр диэри куорат уокуруктарын ыалларыгар баар дьиэ кыыллара учуокка туруохтаахтар . ~~Диний ва маърифий интернет проектлар Диний - маърифий интернет лойиҳалар~~ Минфин бэйэтин быґаарыытыгар 2006 сыллаахха тахсыбыт 807 № - дээх РФ Бырабыыталыстыбатын Уураа ± ын 7 - с пуунугар сигэнэр . Манна « сакаасчыт боломуочуйалаах уоргаІІа хантыраак туолуутун туґунан сибидиэнньэни хантыраак тµмµктэммитин кэннэ µс кµн иґигэр ыытар » диэн суруллубут . Юрист Ю . Гладких этэринэн , манна « сакаасчыт сибидиэнньэни µс хонук иґигэр хайаан да ыытыахтаах » диэн суруллубатах , бу нуорма ± а сибидиэнньэлэри биэрии бэрээдэгэ эрэ суруллар . Онон бу тµгэІІэ сокуоммут олус улахан иэччэхтээх курдук - кими эрэ « сибидиэнньэни ыытарга » , кими эрэ « сибидиэнньэни булгуччу ыытарга » эбээґинэстиэхтэрин сіп . Онон , тэрилтэлэр , хантырааккыт туолуутун туґунан сибидиэнньэни минфиІІэ биэрэ охсорго тиэтэйиІ - сокуон иэччэ ± э эґиги тускутугар хайа диэки хайыґыа биллибэт . Фашистар - сэрииһиттэр , хаанымсахтар диибит . « Таҥара үөрэҕин тарҕатан » орто үйэлэргэ крестовай походтар бүтүн дойдулары , норуоттары эспиттэрэ . Билигин АХШ мусульман итэҕэллээх дойдулар реакционнай салааларыттан дьиксинэн Ирагы , Ираны , Ливияны , Афганистаны боччуйар . Чуолаан мусульман итэҕэллээх дойдулары терроризм уйатынан ааттаналлар . « Верные - неверные » , « правильные - неправильные » … Өлүөхүмэҕэ 24 квартиралаах үс дьиэ , Витимҥэ биир 48 квартиралаах , Алдаҥҥа икки дьиэ тутулларыгар уонна өссө биир дьиэ атыылаһылларыгар барыта холбоон - илбээн 948 мөл . солк . быһылынна . " Транснефть " хампаанньа былырыын Алдаҥҥа уонна Витимҥэ дьиэ тутарын саҕалаабыт . Ааспыт бээтинсэҕэ куорат дьаһалтатыгар хоруупсуйаны утары улахан мунньах буолан ааста . Мунньахха куорат Дууматын бэрэссэдээтэлэ Александр Саввинов , куорат ИДьУ салайааччыта Николай Кульбертинов , киин куорат прокурора Алексей Морозов уо . д . а . кытыннылар . Сүрүн боппуруоһунан муниципальнай дуогабардар докумуоннара түһэриспит контрактарга сөп түбэһиспэттэрэ буолла . От ыйын 2 кµнµн киэґэтигэр Бµлµµ куорат саІа тутуллубут дьоґуннаах ипподромун республика аатырбыт быґый атахтаах , быстыбат тыыннаах сµµрµµк аттара " айааґаатылар " . Бу куораттан а ± ыс биэрэстэ тэйиччи сытар алааска тутуллубут Дьіґігій тµґµлгэтигэр арда ± ы аннынан тыґыынчанан киґи муґунна . Буолумуна да ± аны . Президент бирииґин быйылгы кыайыылаа ± а Данк Шот , Густав , Уин - Лавьер , Боцман курдук кітµіхтэрин кыната эрэ суох аар саарга аатырбыт , ыраас хааннаах аттары Бµлµµ сиригэр сыл аайы кірбіккµн . Салгыы » Красноярскай кыраайга бэҕэһээ , ахсынньы 21 күнүгэр , пассажирдары тиэйэн иһэр автобус улахан грузовик массыынаны кытары тарааннаспыт . Автобуска айаннаан испит аҕыс киһи өлбүт , сэттэ киһи ыарахан туруктаах балыыһаҕа киирбит . - Мин Али диэммин . - Лена илиитин ыга тутумаары сэрэнэн ытыстарын икки ардыларыгар тутта . Иккиэн кыбыстаннар платформа анныгар хараара сытар рельсалары көрдүлэр . Поезд куугунаан иһэр тыаһа иһилиннэ . Бэ ± эґээ Бµлµµ куорат ОлоІхо То ± ойугар " Хомустаах " култуура - этнография киинигэр Бµлµµ улууґун ыґыа ± ын арыйыы µірµµлээх тµгэнигэр республика Президенэ В . А . Штыров сырытта . Улуус быйылгы ыґыа ± а Манчаары оонньууларын кытта алтыґарынан уонна Бµлµµ куорат тірµттэммитэ 375 сылыгар ананарынан уратылаах . Ити эрээри , µбµлµійдээх ыґыах тіґі да ± аны са ± аланнар , кырдьа ± ас куорат µбµлµійэ бала ± ан ыйын саІатыгар бэлиэтэниэ ± э . Ыґыа ± ы арыйыы сиэригэр - туомугар республика баґылыгын кытта ыраахтан ыалдьыт Магадан уобалаґын губернатора Н . Н . Дудовы сэргэ Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлэ В . Н . Басыгысов , РФ Президенигэр СР Бастайааннай бэрэстэбиитэлэ А . К . Акимов , СР Президенин уонна Правительствотын дьаґалтатын салайааччы А . С . Николаев , " Бµлµµ улууґа " МО баґылыга Д . Д . Махаров уо . д . а . кыттыыны ыллылар . Республика Президенэ э ± эрдэ этиитигэр Бµлµµ ытык сириттэн элбэх биллиилээх дьон µµнэн , µгµс µтµі дьыала тірµттэнэн тахсыбыттарын сиэрдээхтик бэлиэтээн туран , махталын биллэрдэ . Саха сирин µрдµнэн µс Сэбиэскэй Сойуус Геройдаах , алта Ґлэ Геройдаах улуус суох . Вячеслав Анатольевич : " Биґиги республикабыт небинэн , гаґынан эрэ баай буолбатах . Бµлµµ іІ сиригэр булт - ас алла турдун , дьиэ кэргэн аайы о ± о эбилиннин ! " - диэн алгыґын анаата . Ґрдµк сололоох ыалдьыттар истиІ э ± эрдэлэрэ , ыччаттар дьэрэкээн µІкµµлэрэ , кырдьа ± аска кымыс µрдµн охторторуу , улуус баґылыга Ытык дуо ± аны анньыыта , 375 хомусчут Бµлµµ уустара охсубут 375 хомуґугар дьµрµґµтэ оонньооґуна барыта Бµлµµ эбэ хотун кµіх долгунугар куустараннар , биир санааланыы сатыылаабытын кэрэґилээтилэр . Бµлµµгэ кіскі кэлэн олорбут политсыылынай Н . Г . Чернышевскай : " Бµлµµ сирэ ітір сайдыа " , - диэн білµґµіктээн этиитэ олоххо дьиІ - чахчы киирэр . Ґµнэ - µрдµµ тур , Ытык Бµлµµ , Кырдьа ± ас Бµлµµ , Сыа Бµлµµ ! Хаартыска ± а : " Бµлµµ улууґа " МО баґылыга Д . Д . Махаровка ( хаІас ) Ытык дуо ± аны туттарыы тµгэнэ . lВасилий НИКИФОРОВ / / Буруйданааччы кытаанах эппиэти сµгµі ± э Ыам ыйын 11 кµнµгэр Дьокуускай куорат килбэйэр киинигэр , Ленин болуоссатыгар сµµґµнэн дьон , µксэ ыччат мустубута . Мустуу тірµітэ - саха кыыґын омук киґитэ кµµґµлээн баран , бытар ± ан тымныыга таґырдьа бырахпытын тµмµгэр кыыс инбэлиит буолбута уонна бу киґини силиэстийэлиир изолятортан баппыысканан таґаарар туґунан суут уураа ± а тахсыбыта . Урутаан эттэххэ , СР Ґрдµкµ суута бу уураа ± ы кітµрэн , буруйданааччы салгыы хаайыллан олорор . ДьиІэ , бу кіІµлэ суох миитин этэ , ону былаас уорганнара айдаан таґаарымаары , " былааґы кытта кірсµґµµ " диэн ааттаабыттара . Кырдьыга , улахан айдаан тахсар тµгэнигэр , кіІµлэ суох миитин , омугумсуйууга , экстремизмІэ буруйдааґыннар баар буоллахтарына - тутуу - хабыы кµµґµрµін сіп . Оннук тµбэлтэлэр баалларын историяттан билэбит ( 1979 , 1986 сс . устудьуоннары хаайталааґын ) . Ону ійдіін , былаас іттµттэн ис дьыала министрин солбуйааччы , полковник Олег Лебедь , ыччат министрин 1 - кы солбуйааччы Гаврил Семенов , коммунист - депутат Виктор Губарев , РФ силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээ ± и управлениетын салайааччытын солбуйааччы Игорь Кононюк тахсан , мустубут ыччаты кытта эйэ дэмнээхтик кэпсэттилэр . Кинилэр буруйданааччы хаайыыга олорорун , сокуон хара ± ынан сіптііх эппиэти сµгµі ± µн , биир сидьиІ киґи туґуттан бµтµн омугу буруйдуур сыыґатын , ити омугумсуйууга тиэрдиэн сібµн быґааран биэрдилэр . Ол тµмµгэр ким да омуктары кырбыы , иэстэґэ барбата , ханнык да кµµґµнэн іттійµµ , охсуґуу тахсыбата . Кырдьыга , араас буолуон сібі . Элбэх киґи муґунна ± ына , кыраттан да , хаппыт туоска кыым тµспµтµн курдук буолуон сіп . Манныкка тиэрдэ сатааччылар , Интернетинэн соруйан кµіртээччилэр , провокациялыыр этиилэри хаґыытыы - хаґыытыы дьон кэннигэр саґан хаалааччылар бааллара . Саха ыччата кинилэр угаайыларыгар киирэн биэримиэн наада ! Маннык тµгэІІэ тугу гынары , тугу саІарары ійдµµ - ійдµµ оІоруохха . КіІµлэ суох миитиІІэ кыттыы , тэрийии иґин , сокуон ирдэбилинэн , хаайыыга да киириэххэ сіп . " Омуктары кырбыахха , іліртµіххэ " диэн хаґыытыы туран , тутулуннаххына , " миигин то ± о туттугут ? " диэн соґуйбаккар тиийэ ± ин . Ити РФ Холуобунай кодексын 280 ыстатыйата олоххо киириитэ . Полковник Лебедь пресс - конференция ± а эппитинэн , бу маннык хаґыытыы турбут биир уол тутуллан , холуобунай дьыала тэриллибит . Буруй эрэ моттойо ± о диэбиккэ дылы , туох баар буруй бу уолга тµґµі суо ± а дуо ? О ± уруктаах угаайы Интернет билигин да " оргуйан " олорор . Онно - манна " стрелкалар " ( охсуґууга ыІырыылар ) " сааллыбыттар " , " кими эрэ кырбаабыттар " диэн о . д . а . араас сурах - садьык баар . Кимиэхэ эрэ бу наада , ким эрэ соруйан кµіртµµ сатыыра биллэр . Буруйу оІоруу омугуттан тутулуга суох , хайа да омукка буруйу оІорооччулар бааллар . Оттон буруйдаах кытаанах эппиэккэ тардыллыахтаах . Биир іттµнэн , ыччат , наада буолла ± ына , тµргэнник хомулларын , сомо ± олоґорун , туруорсарын , норуотун туґугар ыалдьарын кірдірбµтэ µірдэр . Иккис іттµнэн , оо ± уй о ± ус ситимин курдук ірµллµбµт о ± уруктаах угаайыга киирэн биэримиэн наада . Уопсайынан , бу быґыы - майгы кэлии дьон ахсаана элбии турарын , µлэ миэстэтин , µбµ - харчыны кинилэр " хаґыйан " эрэллэрин µгµс дьон сібµлээбэтин кірдірді . ( Бу туґунан " ЭС " 2010 сыл 33 , 37 № - дэригэр суруйан турар - ред . ) . Онон былаас уорганнара бу балаґыанньаны хонтуруолга ылан , сіптііх дьаґал ылыналлара ирдэнэр . " Бэрээдэк олохтонуо ! " Президент Егор Борисов бу дьыаланы тус хонтуруолугар ылбытын санатар то ± оостоох . Кини ыам ыйын 7 кµнµгэр республика прокурорун , Ґрдµкµ Суут бэрэссэдээтэлин , силиэстийэлиир комитет салайааччытын кытары кірсін , силиэстийэ уонна суут сокуон ирдииринэн ыытыллыахтаа ± ын , ханнык да чэпчэтии кірµллµі суохтаа ± ын туґунан кэпсэттэ . Маны сэргэ миграционнай боппуруостарга эмиэ кыґал ± а баарын бэлиэтээтэ . Кини миграннар ахсааннарын а ± ыйатар , паспортнай режимІэ бэрээдэк олохтуур туґунан миграционнай сулууспа салайааччытыгар сорудахтаата . - Кыра хамнаска кэлии дьону µлэлэтэр бэйэбит дьоммутун , µлэ биэрээччилэри эмиэ бэрээдэктиэххэ наада . Онноо ± ор тыа сиригэр кытайдары µлэлэтэр буолан эрэллэр . Ґлэ ± э наадыйар Саха сирин олохтоохторо элбэхтэр . Онон бэйэбит дьоммутун µлэлэтиэхтээхпит , - диэн эттэ Егор Борисов . Оттон болуоссакка буолбут " кірсµґµµнµ " Президент провокация быґыытынан сыаналаата . Бэйэлэрин саарбах политическай интэриэстэрин туґугар элбэх эдэр дьон дьыл ± аларын толук уурар , кинилэринэн оонньуур дьон баалларын ыйда . - Республика ± а биґиги эйэ дэмнээхтик олорбуппут , олоробут , олоруохпут да ± аны , - диэн этиитин тµмµктээтэ . Ангелина ВАСИЛЬЕВА . Максим СОЛНЦЕВ хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Бу кµннэргэ Дьокуускай аэропордун кітір балаґатыгар Москваттан ураты " VIP - пассажирдары " трапка анал массыынанан киирэн µрдµк сололоох чунуобунньуктартан итэ ± эґэ суох кичэллээхтик кірµстµлэр . Бу ыалдьыттар ахсааннара да элбэх - 50 - ча . Саха сиригэр аан бастакы сырыылара . Аан дойдуга со ± отох статустаах театр сµрµн " труппата " Россия µтµілээх артыыґа , норуоттар икки ардыларынаа ± ы куонкурустар лауреаттара Анатолий Ляшенко салалтатынан кэллэ . " Артыыстары " кытта биирдиилээн билиґиннэрдэххэ , манна бааллар - крокодил , попугайдар , эбисийээнэлэр , хотойдор , суордар , ыттар , анаконда , коза , хорек , носуха , кинкажу , " носорог - кітір " , колао . . . " Биґиэхэ циркэ кэллэ " диэн µірµµлээх сонун хаґан ба ± арар о ± о айма ± ы µірдэр . Оттон ити тµгэн оскуола µірэнээччилэрин бастакы уґуІІу ірібµллэрин кытта сіп тµбэстэ ± инэ бырааґынньыкка тэІнээх . Ол курдук , алтынньы 30 кµнµттэн сэтинньи 7 кµнµгэр диэри 12 уонна 15 чаастартан СР государственнай циркэтигэр Москваттан " Кыыллар уонна иллюзия театра " итиэннэ Казахстантан Алма - Ата куораттан µтµілээх артыыстар Елизавета уонна Мурат Джумагалиевтар уґуйуллубут куоскаларын кытта ыалдьыттыыллар . Москва ± а билиІІинэн 92 театр баар . Оттон бу дьикти театр искусство ± а саІа хайысха быґыытынан Россия ± а 1989 сыллаахха тэриллибит . Театр айар µлэтин кі ± µлээґиІІэ Махмуд Эссамбаев , Юрий Никулин , Эмиль Кио , Тереза Дурова , Иосиф Кобзон ійібµл буолбуттар . Билигин бу театры аан дойдуга киэІник билэллэр , Кытайга , Япония ± а , Чехия ± а , Франция ± а , Польша ± а , ПакистаІІа , Германия ± а , Марокко ± а , Голландия ± а , Болгария ± а уо . д . а . сирдэргэ гастроллаабыттар . Москва ± а Дуровтар династиялара кыыллар театрдарын тірµттээбитин бары билэбит . Оттон сэдэх боруодалаах кыыллары уонна иллюзия жанрын , фокуґу бииргэ силбэґиннэрии чахчы да дьикти , уратылаах остуоруйа ± а холоонноох . Театр уопсайа 56 программалаа ± ыттан 26 - та , тыґыынчаттан тахса нµімэр репертуарга киирбит . Коллективка 186 киґи , ол иґигэр ветеринардар , зооинженердар µлэлииллэр . Айар лаборатория баар . Анатолий Ляшенко этэринэн , тымныы сиргэ урут сылдьыбатах буолан , кыыллары тиэйиигэ сµрдээ ± ин долгуйбуттар . Ол эрээри , " Трансаэро " компания , олохтоох аэропорт бу айаІІа бол ± омтолоохтук сыґыаннаґан , Дьокуускайы ыалдьыттар эрэйэ суох этэІІэ булбуттарыгар махтаналлар . Труппа ± а бэрт сэдэх кыыллар бааллар . Холобур , кинкажу диэн Африка тµµІІµ адьыр ± а кітірµн кµнµґµн µлэлиир артыыска кубулуппуттар . Ивановоттан бірі о ± отун ылан ииппиттэр , онно анаан µµт иґэрдээри коза тутар буолбуттар . Кэлин козалары кытта µлэлиир санаа киирэн , 7 козлик нµімэрин толкуйдаабыттар . Труппа ± а быыкаа барабыай да баар . Катя диэн какадуну Мексика ± а сырыттахтарына бэлэхтээбиттэр , билигин труппа биир сµрµн " артыыґа " , салайааччытын " чээн о ± ото " . Дрессировщик Анна Ребекина павлиннары , сибиинньэлэри µірэтэр , олордуун фокус кірдірір , норуоттар икки ардыларынаа ± ы циркэ фестивалларын лауреата . Москва ± а театрдарыгар холбоон 500 кыылы туталлар . Дьокуускайга тонна кэриІэ таґа ± астаах кэлбиттэр . Анатолий Ляшенко биллиилээх композитор Герман Комраков чугас до ± оро эбит . Анатолий Николаевич Саха сирин туґунан ірдіі ± µттэн Герман Никандрович кэпсээниттэн , кини ырыаларынан бэркэ истэн билэр эбит . Комраков Саха сиригэр искусство сайдыытыгар улахан кылааты киллэрбитин киэн тутта ахтар . Москваттан эІин - араас эриэккэс кыыллар кэлбит буоллахтарына , ыраах Казахстантан 9 куоска уонна биир ыт гастролун са ± алаата . Кэргэннии Джумагалиевтар аан дойду циркэтин эйгэтигэр клоуннарын сэргэ куоскалары уґуйааччыларынан киэІник биллэллэр эбит . Быйыл Алма - Ата циркэтэ 40 сылын бэлиэтиир . Ґбµлµійµ кірсі аан дойдутаа ± ы цирковой саммиты ыыппыттар . Ол онно биґиги циркэбит салайааччытын Сергей Расторгуевы кытта билсибиттэр . Урукку сэбиэскэй са ± анаа ± ы сибээґи сіргµтµіххэ диэн биир санаа ± а кэлбиттэр , ол сиэринэн ыраах Саха сиригэр бу до ± ордуу сыґыаІІа " бастакы хараІаччынан " буоллулар . Джумагалиевтар куоскалара ыттары кытта до ± ордуулар , уотунан умайар тігµрµгµ ыстанар хорсун кыыллар . Саамай опыттаах куоскалара Чоча 17 саастаах . Коллективка саІа куоскалар тіріін иґэллэр , биир оннук тµгэн Швейцария ± а сырыыга буолбут . 20 куоска Альпыга сыламныыр " гражданстволаммыт " , олохтоохторго бэлэх ууммуттар . - Биґиги биир тµµр хааннаах буолан , Саха сиригэр интэриэстээхпит , элбэ ± и билэ - кірі кэллибит . Номнуо музейга сырыттыбыт . Сергей Расторгуев чахчы да циркэ искусствотын фаната , сµрдээх хорсун санаалаах , энтузиаст , са ± алаабыт дьыалатын тиґэ ± эр тиэрдэр киґи . Онон алмаастан бриллиант кырыыланарын курдук эґиги эдэркээн циркэ ± ит µлэтэ - хамнаґа сайдан , чочуллан иґэригэр эрэнэбит . Репертуаргыт сорох нµімэрдэрэ уґулуччулар . Циркэ ± ит аан дойду таґымыгар тахсар кыахтаах . Павел Брюн диэн биллиилээх режиссер баар . Кини уон сыл аатырбыт " Дю Солей " циркэтин Лас - Вегастаа ± ы салаатыгар арт - директорынан µлэлээбитэ . Режиссер быґыытынан элбэх бырайыактаах , ол иґигэр Селин Дион шоуларын оІорбута . Бу киґи билигин Россия ± а эргиллэн кэллэ , элбэх былааннаах . Моцарт " Волшебная флейта " оператын туруора сылдьар . Мин киниэхэ официальнай сурук ыыппытым , ол онно Саха сирин циркэтин туґунан сиґилии кэпсээтим . Ону кини бол ± омтотун уурда , кэпсэтиґии барар . Оччотугар Хотугу сир этническэй искусствота іссі саІа таґымІа тахсыа этэ . Манна миэстэтигэр аатырбыт режиссеру ыІыран , усулуобуйа , сіптііх хамаанда , µбµлээґин оІоґулунна ± ына , Саха сирин циркэтигэр , этэргэ дылы , аан дойду орбитатыгар тахсар кыах µіскµµр , онон ба ± а санаам - миэстэтигэр ПрезидеІІит , Правительство ± ыт ійібµлэ баар буоллун , - диир Казахстан циркэтин тірµттэспит , аан дойду цирковой эргимтэтин биллэр бэрэстэбиитэлэ Мурат Джумагалиев . Саргылаана Данилова . Автономнай тэриэбэлэр 7 , 7 Мвт кыамталаах уоту биэриэхтээх буоллахтарына , бастайааннай ситим Дьокуускайдааҕы ГРЭС - 2 тутуллуохтааҕын учуоттаан туран 2020 сылга диэри 62 , 81 Мвт уоту биэриэхтээх . / / Эдэр предпринимательгэ сµбэлэр Кыра уонна орто бизнеґи ылан кірдіххі хартыына сэбиэскэй былаас са ± ана курдук буолбатах . Билигин саІа са ± алааччы предпринимательгэ кыах , кµµс - кімі бі ± і бэриллэр , аныгы µйэ ± э тугу эрэ бэйэІ оІорон таґаарарыІ , бэйэІ дьаґайарыІ быдан барыстаах , ордук курдук буолан тахсар . Мантан сиэттэрэн , " ЭС " саІа са ± алыыр предпринимательгэ сµбэлэри таґаарар . Табаарыстаргын киллэримэ . Бизнеґи со ± ото ± ун са ± алаа . Табаарыстаргын µлэґитинэн ыл . Оччо ± о эрэ туох эрэ тахсыа . Кыттыґа сатааґын - эппиэтинэстэн куттаныы бэлиэтэ . ТэІ буоллаххытына , а ± ыйах сылынан , эрэбил , этиґиэххит . Бастакы сµбэ . Ханнык ба ± арар саІа идея харчыны эрэйэр . Наґаа µчµгэй идея ± ар харчы укпакка кураанахтыы " талкайдыы " сатаатаххына , идеяІ улахан бизнес - бырайыакка кубулуйуо суо ± а . " Сибээґинэн " боппуруоґу быґаара сатаама . Туга - ханныга биллибэт фирмалартан кредит ыларыІ , µп махинацияларыгар кыттарыІ , бизнескин са ± аланыан инниттэн сытытыа . Иккис сµбэ . Бизнес - былааІІын ымпыгар - чымпыгар тиийэ толкуйдаа , быґаар , сурун . Биир µтµі кµн " Ээ , ма ± аґыын арыйар эбиппиин ! " диэн імµрэн µлэлээн , тута сµµрэн - кітін барыма . Толкуйдаа . Ба ± ар , ма ± аґыыны олох атын эйгэ ± э арыйар барыыстаах буолуо . Кыаххын , сайдар кэскилгин кірµнэргэр туґалаах буолуо . Дэлэ ± э да ± аны , улахан компанияларга , фирмаларга µчµгэй бизнес - былаан кімµскэ тэІнэґиэ дуо ? Ґґµс сµбэ . Реклама ± а харчыгын кэрэйимэ . Биллэриитэ , рекламата суох уґулуччу да идея , бизнес симэлийиэ ± э . ДьоІІо биллибэтэх фирма ± ыт кэнникинэн эстэн барыа ± а . Онон ый аайы " реклама ± а " диэн бюджеккар харчыта кір . Тірдµс сµбэ . Рынок эйгэтигэр билиигин хаІат . Эн тугу эмэ билбэт буоллаххына конкуреннарыІ , куоталаґааччыларыІ тута туґаныахтара . Бэґис сµбэ . Сокуоннары µірэт . Хайаан да ± аны . Сокуоннары билбэккиттэн холуобунай эппиэтинэскэ да тардыллан хаалыаххын сіп . БэйэІ бизнескин µіґэ этиллибит сµбэлэринэн сиэттэрэн , оІоґун . КірірµІ курдук , симэлийэр суол сайдардаа ± ар быдан элбэх . Ону статистика да бигэргэтэр . Са ± алаабыт 10 предпринимательтэн 8 - ґа сыл кэриІинэн уурайар . Хайа , куттанныІ дуо ? Сіп ээ . Куттастар биґиги ортобутугар элбэхтэр . Кинилэр ахсааннарыгар кииримэ . Виктория ФЕДОТОВА . ~~Оттон бу дьо ² ² ут ааттарын то ± о суруйбаккыт ? Сэргэй уонна Геннадий Маймага диэннэр~~ Планета орто температуратын µрдээґинэ тохтообото ± уна ХХI µйэ ± э 700 міл . киhи дойдутун ууга былдьатар кутталлаах Сир ийэбит эко - ыарыыта элбээн , температурата µрдээн , баттааґына хамсаан иґэр . Бу кутталлаах кірдірµµтµнэн климат тосту уларыйыыта буолар . Биллэн турар , айыл ± а сокуонунан климат уларыйа турар эрээри , кыраадыс эволюция синусоидатыттан тахсара кутталлаах . Былыр мууґуруу µйэтин кэнниттэн орто температура 5 тыґ . сыл устата + 5 ° С - тан сыыйа µрдээбитэ биллэр . Оттон аныгы промышленнай цивилизация кылгас µйэтигэр биосфера тµргэн тэтиминэн 2100 сылга диэри + 6 , 7 ° С итийэрэ саба ± аланар . Ол аата , сир ньуура муора , океан анныгар тимирэн , " Ной мотуогун " µґµйээнэ чахчыга кубулуйуон сіп . История ± а уочараттаах цивилизация эстэрэ киhи дьайыытынан тµргэтиир чинчилээх . Климат уонна киґи Киґи - айыл ± а о ± ото . " Олох - доруобуйа " диэн киhи ис организма ( биохимическай реактор ) айыл ± а уонна уопсастыба тулалыыр эйгэтин кытары туруктаах тэІнэбилэ ( равновесие ) , сµрэх тэбэрин хааччыйар усулуобуйата буолла ± а . Температура + 36 , 5 ° С - тан , хаан баттааhына 140 / 90 мм - тан µрдээн барда ± ына , киhи доруобуйата эмсэ ± элиир эбээт . Ортоку тымныыга - 24 ° С сµрэх тохтуур . Оттон Саха сирин олохтоохторо ити кэрдииhи 2 - 3 тігµл куоґарар кыhыІІы тымныыны баґылыыр ньыманы тобулан , экстремальнай климаты тулуйаллар . Јбµгэлэрбит бала ± ан , ураґа курдук эко - дьиэни , тирии таІас " скафандры " айан , тыйыс айыл ± алаах хотугу дойдуну туhа ± а таhааран , Арктика цивилизациятыгар боччумнаах кылааты киллэрбиттэрэ . Аграрнай эпоха кэмигэр киhи харытын кµµґµнэн µлэлээн , ат кµµґµн туhанан тулалыыр эйгэни эчэппэт , айыл ± аны кытары ситимин кэбирэппэт этэ . Технократическай цивилизация киhи айыл ± а ресурсатын туhанар кыа ± ын техниканан тігµллээн , энергиянан эбэн , химиянан бутуйан барбыта . Сир ньуура ( ландшафт ) , халлаан ( атмосфера ) , уу ( гидросфера ) киртийэннэр , химическэй састааптара уларыйан испитэ . Киhи тулалыыр эйгэ хаачыстыбатыгар сабыдыалын экологтар " антропогеннай фактор " диэн ааттыыллар . Јссі улахан кутталлаах уларыйыы ХХ µйэ ± э тахсыбыта . Уран ядротын энергиятын арыйан киhи айыл ± аны баттыыр кыа ± а вулкаІІа тэІнээх " геологическай кµµскэ " кубулуйбута . Дьэ , ити кэмтэн антропогеннай фактор климаты эмискэ тосту уларытар алдьархайа ааІнаабыта . Онон , мунньуллубут кµµhµ киhи ал ± ас эбэтэр сэриинэн тілі ыытта ± ына планетаны " ядернай кыhын " тоІорон , тыыннаах олох тохтуур муІуругар тиийэр кутталлаахпыт . Ити бэйэ ± э тиийинии эко - дьулаанын µіскээґинэ дириІ силистээх . Ону киhи айыл ± а экономикатыгар ылсыбата ± ыттан та ± ыста диэн биир тылынан быґаарабын . БаччааІІа диэри Орто дойду олохтоохторо Биосфера диэн уопсай эко - дьиэбитин харыстаабаппыт , сир баайыгар иІсэ у ± арыйбат - уларыйбат . Капиталистическай ырыынак барыґы кэрээнэ суох эккирэтэр дьулуура айыл ± аны утары сэриигэ кубулуйда . Биосфера тулуйар саппааґа улам уостан , айыл ± а тэІнэбилин сокуона аккаастыыр кэмэ чугаhаан иhэр . Киhи бэйэтин утары іhіс дьайыытын " эко - суицид " диэнтэн атыннык ааттаммат . Тыыннаах айыл ± а , атаах о ± ото наhаалаабытыттан кэлэйэн , майгыта уларыйар , кыыhыран илгистэр : сир хамсааhына , торнадо холорук , кураан , эбэтэр уу халаана , цунами дьалхаана элбээн иhэр . Россия ± а климат уларыйыытын содула улааппыта маннык сыыппараларынан бэлиэтэнэр : 2000 с . 250 , 2006 с . 380 уонна 2008 с . 436 тµгэн тахсыбыт . Киhи аймах климаты кімµскµµр суhал дьаґалы ылбата ± ына , глобальнай катастрофа 2050 - 2100 сылларга тахсар кутталлаах . Проблема ис хоґооно Климат уларыйыыта сµрµннээн чэпчэки " парниковай газтар " атмосфера µіhээ дьаптал ± атыгар аhара мунньуллан , сир сірµµкµµр сµµрээнин хаххалыыр экраны µіскэппиттэриттэн тірµттээх . Парник итиини тутар дьайыыта углекислай газ , метан , фтор - хлор - углеводородтар ( фреоннар ) курдук алта сµрµн газ кээмэйэ атмосфера ± а элбиириттэн тахсар . Онно эбии фреон - газтар планетаны кµн УФ - сардаІатыттан кімµскµµр озон куйа ± ын дьілі кітіллір . Промышленнай экономика , транспорт , дьиэ - уот хаhаайыстыбатын энергияларын источнигынан углеводороднай оттуктар ( нефть , газ ( метан ) , таас чох , мас ) буолаллар . Ылан кірµІ : 1 литр бензин 135 кГ углекислай гаhы ( СО2 ) µіскэтэр . Парниковай газтар ахсааннарыгар тоІорор техника ± а туттуллар фреоннар эбиллэллэр . Маны таhынан , вулкан курдук айыл ± а дьайыыта , тыа баhаара , тыаны кэрээнэ суох кэрдии уо . д . а сабыдыаллар бааллар . Климат кімµскэлэ хаґан уонна хантан са ± аламмыта Планета 1972 сыллаахха киhи дьайыытынан сатарыйар куттала баарын " Римскэй кулууп " ырытан , " Сайдыы муІура ( Пределы роста ) " диэн дакылааты оІорбута . Оччолорго учуонайдар этиилэрин политиктар бол ± ойботохторо . 20 сыл буолан баран , 1992 сыллаахха , 170 государство бэрэстэбиитэлэ " Туруктаах сайдыы стратегиятын " ылынан , " ХХI µйэ бэбиэскэтин ( Протокол - 21 ) " биллэрбиттэрэ . Айыл ± аны кімµскµµр дьаґал чэрчитинэн " парниковай газтары " аччатары сµбэлиир суолталаах климат туhунан конвенция 1994 сыллаахха олоххо киирбитэ . Ону сайыннаран , 1997 сыллаахха Япония ± а Киот Боротокуола бигэргэтиллибитэ . Сайдыылаах государстволар иннилэригэр буортулаах гаhы салгыІІа быра ± ыыны 2008 - 2012 сс . 5 , 2 % кі ± µрэтэр ( 1990 с . тэІнээн ) сорук турбута . " Парниковой газтары " атмосфера ± а быра ± ыы квотата СО2 - эквиваленынан аа ± ыллан олохтоммута . Ону кэспит дойду тілµµр , ілµµтµн кэмчилээбит дойду эмиссия сертификатын атыылаан дохуот киллэринэр . 2005 сыллаахха 184 государство ратификациялаан Боротокуол олоххо киирэн , климаты кімµскээhин саамай тµмсµµлээх холобура тахсыбыта . Арай , АХШ тус интэриэhин чорботон , онтон туора туттуммута . Боротокуол болдьо ± о 2013 сылынан бµтэр . Кини сµрµн ситиhиитинэн бµттµµн хамсааґын са ± аламмыта , биирдиилээн µчµгэй холобурдар µіскээбиттэрэ буолар . Ґчµгэй холобуру Германия кірдірір . Кини углекислай гаґы быра ± ары кі ± µрэтии соруда ± ын аІаарын ( 21 % ) толордо , 2012 сылга 41 % - Іа тиэрдэри ситиhэр кэскиллээх . Маныаха ГДР ыарахан промышленноhын сатарыйыыта сабыдыаллаата . ССРС урусхалламмыт алдьархайыттан Арассыыйа биир " барыhа " диэн промышленнай буортулаах быра ± ыыны а ± ыйаппыта буолар . Ити эрээри , РФ Киот Боротокуолугар сыhыана бутуурдаах . Холобур , РНА чилиэн - корреспондена А . П . Капица " парниковай газ " климакка буортута суох диир , сорохтор климат уларыйыытын антропогеннай факторы кытары сибээстээбэттэр , эволюция тэтимин киhи кэспитин билиммэттэр . Оло ± у бириэмэ уhун кэрдииhинэн кээмэйдии µірэммит геологтар ортолоругар " климат айыл ± а сокуонунан уларыйар , итийии кэнниттэн тымныйар , барыта µчµгэй буолуо " диэн уоскутааччылар бааллар . Јґіс Америка 2001 сыллаахха Боротокуолтан тахсыбыта . Аан дойду таґымынан кірдіххі , " парниковай газтары " салгыІІа таhаарыы а ± ыйаабатах , тіттірµтµн , атмосфера ± а сылга 30 млрд т . углекислай газ эбиллэ турбут . Онон , балаhыанньа ыарахан , температура µрдµµр кутталын туормастыыр дьайыы тахса илик . Саха сирэ - экстремальнай климат киинэ Арктика , Антарктида , океаннар , муоралар уонна биґиги Сахабыт сирэ " планета климатын фабрикатынан " ааттаналлар . Саха сирэ климаты кімµскµµр улуу дьыала ± а оруолун туhунан маннык бэлиэтиибин . Хоту , киэІ тыйыс ландшафт биосфера туругун тургутар сабыдыаллаах . Муустаах муора , ирбэт тоІ планета кімµскэнэр куйа ± а буолар . Тыытыллыбатах айыл ± а баай саппааhа эко - суициды утары турар . ҐрµІ Кµн ТаІара ± а сµгµрµйэр саха омуга айыл ± аны кытары ситимин ыhыктыбат µгэhинэн кµµстээх . Ити барыта климат кімµскэлин кэрэhилиир . Аны климат уларыйыытын туоhулуур уонна ону кµµґµрдэр чахчылары ылан кірµі ± µІ . Кэнники сылларга планета орто кыраадыhа + 0 . 50С Їµрдээн , Муустаах муора мууhа ууллан эрэр . Антарктида µрдµгэр озоновай дьілі ± істір µіскээтилэр . Арктическай муус , ирбэт тоІ кµµскэ уулунна ± ына метан эбии µіскээн " парниковай содул " кµµґµрэр диэн гипотеза баар . Саха сиригэр сайыІІы куйаас кµµґµрдэ , кыhыІІы тымныы сымнаата . Біх - тобох мунньуллуута , умайыыта , тыа баґаара элбээн иhэр . Алмаас , чох хостооhунун кэнниттэн Сир ийэ ± э сыр ± ан баастар хаалаллар , далааhыннаах промышленнай тутуулар айыл ± аны алдьаталлара мэлдьэ ± э суох . Палеонтологияттан биллэринэн , Сибиир уонна Саха сирэ былыргы муора оннугар µіскээбиттэрэ . Климат уларыйыыта салгыы µµнэ - тэhиинэ суох барда ± ына , эволюция маховига тіттірµЇ эргийиэн сіп буолбат дуо ? Ону ійдіін , бу хамсааґыІІа хас биирдии киhи тус кылаатын киллэрэрэ уонна киhи аймах бµтµннµµтэ тµмсэрэ наада . Тµмµк тыл : экоцентристскай ійдібµл туґугар Климаты кімµскээhин суhал миэрэлэри ыларга кµhэйэр . 6 , 7 млрд Homo Sаpiens , 1 , 5 міл . киґи уонна 0 , 5 міл . µµнээйи - флора кірµІнэрэ " Биосфера " диэн уопсай коммунальнай эко - дьиэбитин харыстаан , иллээхтик олоруохтаахпыт . БаччааІІа диэри бу кімµс ньээкэ уйабытын кэрээнэ суох киртитэн , кіірітін кэллибит . Араас государстволар экономическай интэриэстэринэн салайтаран бµттµµн экополитиканы тыыра , биир сорукка туруна иликтэр . Туруктаах сайдыы стратегията хапытаал интэриэhин тарпат . Локальнай , быстах холонуулар промышленнай эпоха содулун кіннірір кыахтара суох . Ол тµмµгэр , эко - проблемалар мунньуллан , климат тосту уларыйар чахчыта ыган кэллэ . Билигин ураты миэрэни ыллахха эрэ , сарсыІІы кµн µµнэр буолла . Бу уларыйыы экологияны кииннээн ійдііhµнтэн са ± аланыахтаах . Ол аата , µірэх , µлэ , культура , политика барыта Биосфераны кімµскµµр биир глобальнай сорукка тµмµллµіхтээх . Айыл ± а экономиката олоххо киириэхтээх . Бу тускулу олуктуурга µтµі холобуру Германия кірдірді . БилиІІи туругунан , ФРГ энергия 35 % - нын нефтэн , 24 % - нын чохтон , 23 % - нын газтан ылар . Оттон µіскµµр углекислай газ эмиссиятын тутула маннык : электро - теплоэнергетика 42 % , промышленность 22 % , транспорт 16 % , дьиэ хаhаайыстыбата 14 % , тыа хаhаайыстыбата 5 % , тобох - біх умайыыта 1 % . Энергобаланс 12 % - ын атомнай электростанция биэрэр . АЭС углекислай гаhы µіскэппэт уратылаах , ол эрээри бу энерготехника ± а немецтэр сэрэхтээхтик сыhыаннаhаллар . Итинэн Германия саІа постиндустриальнай экономиканы олохтуурга боччумнаах кылааты киллэрдэ . Ону " Кµіх хайтек " ( экология µрдµк технологията ) диэн ааттыыллар . " Парниковай газтары " µіскэппэт , климаты алдьаппат , айыл ± аны чілµгэр тµґэрэр энергия источниктарын олоххо киллэрэ сатыыллар , ол эбэтэр кµн , тыал , уу энергиятын , сир итиитин ( энергобаланс 1 , 43 % ылар ) , биомаассаны ( 5 % ылар ) туhанар µлэни ыыталлар . Мин Германия кµіх хонууларыгар µрдµк вышка ± а эргийэ турар " вентилятордары " 2001 сыллаахха кірін сіхпµтµм . Экопромышленность 2007 сыллаахха ВВП 8 % - нын хааччыйбыта , ону 2020 сылга 14 % - Іа тиэрдэр соруктаахтар . 2014 сылга углекислай гаґы салгыІІа бырахпат чо ± унан оттуллар электростанцияны µлэ ± э киллэрэр былааннаахтар . Автономнай климаттаах эко - дьиэлэри туталлар . Дьиэ µрдµгэр кµн энергиятын хомуйар фотоника - солярий оІороллор . Мин , ресурсаны сіргµтэр " Экополигон " концепциятын туруорсубут киhи , біх - тобох проблемаларын аныгылыы быhаарар сонуннары интэриэhиргии , арыт ымсыыра истэбин . Бі ± µ - тобо ± у уматан а ± ыйатар оннугар немецтэр уунан араарар технологияны баhылаатылар итиэннэ эко - технологияны тар ± атар µлэни ыыталлар . Дьэ ити курдук , " кµіх " энергияны баhылаан , айыл ± аны алдьаппат , климаты кэспэт кэскил аана арыллан эрэр . Быйыл " Ирена ( IRENA ) " диэн сіргµтµллэр энергоисточниктар норуоттар икки ардыларынаа ± ы агентстволара тэрилиннэ ( киинэ Абу - Дабу ) . Сотору айыл ± а экономиката муода ± а тахсыа . Киhи аймах дьыл ± ата икки сµІкэн кутталы туоратартан тутулуктаах . Бииринэн , ядернай кµµґµ саба тутуу , иккиhинэн , климаты кімµскээhин . Ґµммµт сылга бу глобальнай проблемаларга историческай быhаарыылары таІыы кµµтµллэр . Экоцентристскай ійµ - санааны тутар уолдьаста ! Иоганн МАКСИМОВ , ССРС атомнай промышленноhын уонна іІнііх металлургиятын ветерана , техническэй наука кандидата , СР айыл ± атын харыстабылын туйгуна , " ОлоІхо " эко - бырайыак салайааччыта . Бу иннинэ мадьыналар иккитэ Москубаҕа , биирдэ Бүлүү куоратыгар күөн көрсөн турардаахтар . Бастакы чемпионакка Николай Колодко ( 2007с . ) , онтон иккискэ Юрий Протопопов ( 2008с . ) , үһүскэ , былырыын , Михаил Сидорычев кыайан турардаахтар . Сахастатка « Бүтүн Арассыыйатааҕы биэрэпис Саха өрөспүүбүлүкэтин социальнай - экономическэй сайдыытыгар суолтата » диэн тігүрүк остуол ыытылынна . Манна Сахастат салайааччыта Туйаара Торговкина биэрэпис барыллаан түмүктэрин иґитиннэрдэ . Форум кыттыылаахтара уу хаһаайыстыбата сайдыытын научнай , техническэй , тэрээһин проблемаларын , быраап өттүттэн хааччыйыы боппуруостарын , аныгы технологиялар инвестициялары тардарга сөптөөх климаты олохтуур туһунан теманы дьүүллэстилэр . СР Президенин бирииґигэр быйыл ордук кµµрээннээх сµµрµµ буолуо диэн тэґийбэккэ кµµтэбит . Таптыыр оонньуубут сайын муІутаан кі ± ірін турда ± ына , бэс ыйын 29 кµнµгэр , Тыа хаґаайыстыбатын академиятын ипподромугар µрдµк µірµµнµ бэлэхтээн ааґыа ± а . Президент бирииґин иґин саамай ілгім µптээх , µрдµк ааттаах кµµрээннээх киирсиигэ бэлэмнэнии µлэ билигин µгэннээн ыытылла турар . СаІа улахан старт массыына оІоґуллан , уон ат кыттар кыахтаммыта биир суол биґирэм суолталаах ситиґиибит буолар . Сµµрµін сіптііх аттар бааллар да , кинилэртэн 12 ат ордук мааныланан эрчимнээх эрчиллиигэ сылдьар . Кинилэри республика саамай бастыІ баайааччылара уустаан - ураннаан , хатаран бэлэмнииллэр . Тренер В . А . Игнатьев µлэтин билэ , кірі сылдьабыт . Кини эрчийбит Шаддата Президент бирииґин икки тігµл ылбыта . Ааспыт сылга Шаддат 2 , 16 мµн . кэлбит бириэмэтэ µрдµк кирбии буолан турар . Манна да ± атан эттэххэ , Россия Президенэ В . В . Путин бирииґин кыайыылаа ± а Акбаш итинник дистанцияны 2 , 05 мµн . кэлбиттээх . Василий Анатольевич - Серигно , Шаддат уонна Сафар - Согут диэн аттары бэлэмниир . Ох курдук оІостуу , санаа хоту сытыылааґын манна бара турар . Оттон тренер С . П . Ядреев бэлэмнээбит Ривер де Фео диэн ата Президент бирииґин бастакы кµрэхтэґиитигэр кыайбыта . Бириэмэтэ - 2 , 18 , 7 мµн . этэ . Сергей Петрович билигин Уин Лавьер , Шаллетром уонна Бабар диэн 2002 сыллаахха тіріібµт аттары бэлэмниир . Урукку сµµрµµлэртэн эбиллибит туруктаахтар . Јр сыллаах опыт , µгµс сылга тохтубут кіліґµн туох эмэ тµмµктээх буоларыгар эрэниэ ± иІ . Ким хайа иннинэ эдэригэр кырдьа ± ас баайааччылары кытта бодоруспут , билигин бэйэтэ кырдьа ± ас дэппит тренер Н . Ф . Реев Німµгµгэ тиийэн икки аты талан ылан , тугу эмэ ситиґиэм диэн эр хаанын киллэрэн µлэлии сылдьар . Ол курдук , Президент бирииґигэр ааспыт сылга µґµстээбит 6 саастаах Боцманы ( 2 , 21 мµн . ) анаан бэлэмниир . Реев - ат кыа ± ын толору арыйарга талаана тахсар идэлээх баайааччы . Кини иккис ата - Ривер де Фео хас да сыл тохтоон баран , быйыл улахан тµґµлгэ ± э холонон кірµіхтээх . Амматтан А . А . Баишев бэйэтэ спортсмен буолан , бэлэмнэнэр µлэ суолтатын чугастык билэр киґи . Кини Тасмания , Татарстан , Сеньорелла уонна Авангард диэн аттары бэлэмниир . Сеньорелла Президент бирииґигэр икки тігµл кыттыбыта : бастаан - µґµстээбитэ , иккиґигэр - 2 . 19 , 6 мµн . бириэмэлээх иккистээбитэ . Маны тэІэ П . Н . Савенок диэн баайааччы В . А . Игнатьевтан µірэнэн баран , билигин бэйэтэ Топ - Леди диэн быґый атахтаа ± ы бэлэмниир . Бу ат быйыл µчµгэй кірдірµµлээх . Јссі Амматтан биир улахан опыттаах тренер Андрей Егорович Константинов саІа а ± албыт Алтын Тай уонна Палермо диэн аттара улахан сµµрµµгэ кыттыахтарын сіп . Дьэ , онон , СР Президенэ В . А . Штыров бирииґигэр ат сµµрдµµтµн тулуйбакка , тэґийбэккэ кэтэґэбит . Ханнык ат кыайыай ? Василий ЖЕБСАИН . Тыа хаґаайыстыбатын академиятын ипподромун специалиґа . « Кыым » хаґыат Саха сирин кэнэ ± эски тэхиниичэскэй интэлигиэнсийэтин бэлэмниир , бµтµн дойду µрдµнэн инники кµіІІэ сылдьар µірэх тэрилтэтин кытта ыкса до ± ордуу сыґыаны тутуґар . Хомойуох иґин , кэнники кэмІэ анаан - минээн сойуолаґыы тµмµгэр , былырыыІІы - быйылгы ааттаах дьыллары быґа лицейгэ тиґигин быспакка араас « бэрэбиэркэ » бі ± іті ыытыллан сµгµн µлэлиир кыахтан таґааран эрэрин туґунан сурахтары истэбит . Биґиги бу дьыала салгыытын кэтээн кірµіхпµт . Ол эрээри миниистирдэргэ кэккэ боппуруостар эмиэ бааллар . Соторутааҕыта « Кыым » алмааһы кырыылааһыҥҥа ыыппыт Төгүрүк остуолугар СӨ бырамыысыланнаһын миниистирэ А . Голубенко олохтоох оҥорон таһаарааччылары аанньа ахтыбата , ол оннугар тас дойду хампаанньаларын өрө тутара омнуоланан ахтыллыбыта . Ол санаа бу тиэмэҕэ ыытыллыбыт Ил Түмэн түмэнин истиилэригэр бигэргэммитэ . Бу министиэристибэ халбархай үлэтин түмүгэр улахан кэлии хампаанньалар талбыттарынан айбардыыллар , экологтары буолуохтааҕар , олохтоох милииссийэни , борокуруору да эбийиэктэригэр киллэрбэттэр . Ити курдук , улахан хампаанньалар олохтоох былааһы букатын билиммэт балаһыанньалара олоҕуран хаалыан сөп . Ити охсуута билигин да олус улахан . Холобур , үп бөҕөтүн кутан мэҥэ бырайыактарга анаан элбэх оҕону үөрэттэрэбит да , ол оҕолорбут идэлэринэн үлэ булбаттар . Судаарыстыба харчыта халтайга кутуллар буолбатах дуо ? Дьиҥэр , миниистир Таалакаантан төһө ньиэп хостонорун учуокка ылан , өрөспүүбүлүкэҕэ нолуок чиэһинэйдик төлөнөрүн ситиһиэхтээх этэ буоллаҕа . О5олорбут " Елуенэ кыраайыттан " кыайыылаах кэллилэр ! Бу сессия быыьыгар политология олимпиадата буолбута ол онно 1 - кы местэни Кристина ылаа ол кэннэ 2 местэни Дьулус , 3 местэни Саша ( Бережнев ) . Политология олимпиадатыгар инники местэлэри лицей ( гуманитарий кылаас ) уерэнэччилэрэ ыллылар . Тумук куннэ о5олорго номинация анаатылар . Иннэ гынан Коля " лучший журналист " , Саша Б . " лучший политолог " , Афоня " best рекламщик " , Айсен " лучший политик " номинация кыайылаахтара буоллулар . Саамай гылаабнай тумукпут Афоня , Саша , Лия , Роза улэлэрин ситэри тойоттору кытта улэлээьиннэ таллылар онтон атын о5олорго темаларын уларытан баран учугэйдик улэлииргэ сыал туруордулар . " Салгын Кут " компания 15 сыл анараа іттµгэр тэриллибитэ . Бу интэриэґинэй аатын тэІэ , дьоІІо - сэргэ ± э бэрт сонуну , киґини эрэ умсугутары , сэІээрдэри тобулан , толкуйдаан , чочуйан тиэрдэр , кірдірір айар µлэлээх , соруктаах тэрилтэ . Бµгµн компания тас рекламаны оІоруунан ситиґиилээхтик дьарыктанар . Маныаха офсетнай типографиялаах , µбµлµійдэргэ , урууларга , бэлиэ кµннэргэ киэргэтэргэ , тупсарарга аналлаах сакаастар , µлэлэр кинилэр кімілірі , ураты толкуйа суох барбаттар . Маны сэргэ Ленин болуоссатыгар уулусса ± а турар улахан телевизорга рекламаны кірдірµµ эмиэ кинилэр толкуйдара , сыралара . Онтон уоту - кµіґµ монтажтааґын , компания баґылаабыт µлэтэ диэтэххэ , омуннааґын суох . Маны таґынан , тутуунан дьарыктаммыттара сылтан оппут . БилиІІитэ тутуунан сµрµннээн тыа сирдэригэр µлэлэґэллэр эрээри , сотору кэминэн , іссі кэІиир , сайдар ба ± алаахтар , былааннара да элбэх . Манна да ± атан эттэххэ , куорат , улуус тэрилтэлэриттэн " Салгын Куттарга " кімі кірдіін элбэхтик кэлэллэр . Онтон ол хардата , дьон - сэргэ , о ± о дьиэлэрин , тэрилтэлэр ис сµрэхтэриттэн анаабыт махтал суруктара ону кэрэґилииллэр . Бу тэрилтэни иилээн - са ± алаан µлэлэтэр Юрий Малтугуев тірµттэрэ хас эмэ кілµінэ учууталлар . Онон уолчаан кыра эрдэ ± иттэн кинигэни сэІээрэ , аа ± а улааппыт . Дэлэ ± э да , бастакы кылааска µірэнэ сылдьан , кырачааннар таптыыр кинигэлэрин туґунан кэпсэтии буолбутугар , кини Алексей Толстой " Петр I " диэн кинигэтин кылааґыгар сосуґан а ± алыа дуо ? Јссі Джек Лондон суруйууларын умсугуйан аа ± ара уонна айымньы дьоруойдарыгар майгылыан олус ба ± арара . Кыра кылаастарга наар туйгун сыана ± а µірэнэр . Аан дойдуну кэрийэн кірір ба ± алаах буолан , байыаннай училище ± а µірэниэн ыралыыра . Оскуоланы 1986 сыллаахха µірэнэн бµтэрэн баран , армия ± а барыар диэри дойдутугар Таба ± а ± а , тµннµктэри , ааны оІорор комбинакка µлэлиэн эмиэ санаталыыр . Ол эрээри , ураты толкуйдаах , дьо ± урдаах уол дьыл ± ата атыны тарда турда ± а . Бииргэ µірэнэр о ± олоро Саха государственнай университетыгар туттарсар былааннаахтарын истэн , онно холонорго быґаарынар . Филологическай факультекка туттарсан , экзаменнарын этэІІэ ааґан , устудьуон аатын ылар , 14 - с куорпус олохтоо ± о буола тµґэр . " Якутский университет " хаґыат редактора Надежда Сенькина боччумнаах уолу " суруйуох уол сылдьар ээ " диэн бэлиэтии кірін , хаґыакка матырыйаал суруйарыгар сµбэлиир . МаІнайгы сµрэхтэнии этэІІэ ааґар , ыллык суол тыргыллар . Сотору кэминэн армия ± а Монголия ± а сулууспалыыр , старшай сержанынан танковай чааска таанка командирынан сылдьар . Армия оло ± ор буспут - хаппыт , санаатын ситиґэн тэйэр дьулуурдаах уол кэлээт , оччотоо ± у ыччаттар актыыбынай олохторугар тібітµн оройунан тµґэр . Араас миитиннэр , мустуулар , мунньахтар , санаа атастаґыылара эдэр демокракка бірµітµн сытыылыырыгар улахан тирэх буолаллар . Ураты кірµµлэрдээх Юрий Малтугуев бэйэтэ суруналыыс ааттаа ± а буолан туран , " Саха сирэ " - " Советы Якутии " хаґыаттарга эппиэттиир сэкэрэтээринэн µлэ ± э киирэр . Оччолорго кылаабынай редакторынан олорбут Василий Васильевич Кириллин эдэр µлэґиккэ элбэх сµбэни - аманы биэрэр , ійібµл буолар , санаатын кынаттыыр . Ол кэмнэргэ путч бутуурдаах кэмнэрэ ыганнар , эдэр µлэґит элбэх толкуйга тµґэр , буґар - хатар да кµннэрэ баалларын , билигин санаан сонньуйар . Салгыы эдэр суруналыыґы оччолорго киэІник биллэр элбэх аа ± ааччылаах " Молодежь Якутии " хаґыакка корреспонденынан µлэ ± э ыІыран ылаллар . Эдэр киґиэхэ сµµрµµлээх - кітµµлээх , сырсыылаах , буґуулаах - хатыылаах µлэ санныгар сµктэриллэр . Итинник сылдьан кини олох кырдьыгын хайдах баарынан кірдірін суруйар . Араас дьоннуун алтыґар , аа ± ыллымтыа матырыйааллары таґаартыыр . Эдэр киґи µлэтэ итинник сал ± анан , бииртэн - биир ураты суол кини иннигэр тэлэллэн угуйа , ыІыра тураллар . - Бу µлэбиттэн хамнас кэлбэт буолбутун кэннэ , ыксаан барбытым , - диир . - Дьиэ кэргэммин иитэр туґуттан тугу µлэлээбэтэ ± им баарай ? Ханнык да ыарахан µлэттэн толлубакка тµсµґэн иґэр идэлээхпин . Биллэн туран , ону тэІэ ыра санаабын хаґан да ыґыктааччым суох . Табаарыстарбынаан куруук тугу эрэ туґалаа ± ы , улаханы оІорор ба ± алаах буолааччыбыт . Бу рекламанан µлэлээґиним аан бастаан онтон са ± ыллан , са ± аланан барбыта . Бэрт элбэх кэпсэтиґии тµмµгэр , реклама ± а µлэлэґэргэ кинилэргэ итэ ± эл сµктэриллэр . Ґлэ маІнайгы хардыылара са ± аламмытынан бараллар . Дьэ онон , билигин биґиги іріспµµбµлµкэбитигэр киэІник биллэр ааттаах - суоллаах " Салгын Кут " компания іссі 15 сыл анараа іттµгэр µлэтэ са ± аланар . Бу , дьиІэр , дойдуга рекламанан дьарыктанар тэрилтэлэртэн биир бастакылара буолар . Биллэн турар , маІнай са ± алааґын хаґан ба ± арар ыарахан . Кими тирэхтэнэриІ , тугу кіміліґµннэрэриІ , хантан ійібµл ыларыІ барыта бэйэІ санныгар сытта ± а . Ол эрээри , туруу µлэґит , куруутун саІаны тобулан толкуйдуур дьо ± урдаах Юрий Малтугуев санаабыт санаатын ыґыктыбакка , дьулуурунан уонна тулуурунан компаниятын сайыннаран , билигин сиргэ чиІник µктэнэн тураллар . " Салгын Кут " компания генеральнай директора Юрий Малтугуев , тµірт о ± о тапталлаах а ± ата . Кини тіґі да тµбµктээх µлэ ± э сырыттар , быыс буллар эрэ о ± олорун кытта остуоруйалаґарын , кинигэ аа ± арын , таабырын таайсарын , дьиэ кэргэнин кытта айыл ± а ± а сылдьарын олус сібµлµµр . Итини сэргэ анаан путевка атыылаґан буолбакка , бэйэтин кыа ± ынан айанныыр ураты кыдьыктаах . - Саха сирин уґаты - туора айаннаатым да , сэІээрэрим уонна билиэхпин - кірµіхпµн ба ± арарым іссі улаатан иґэр . Бу тµгэ ± э биллибэт киэІ - нэлэмэн ураты кыраґыабай айыл ± а , мин хаґан да уостубат тапталым , - диир кини . - Маны сэргэ Монголия ± а , ВьетнамІа , Куба ± а , Кытайга уонна АХШ - гар сылдьыталаабыппыт . Миэхэ онно ханнык да кыраґыабай бэйэлээх отель , бастыІ , кэрэ сирдэригэр сылдьан сынньаныы наадата суох . Мин онно сылдьан дьиІнээх µлэґит норуот хайдах олорорун , тугу µлэлээн аґыырын - таІнарын , туох кыґал ± алаахтарын ис сµрэхпиттэн чугастык билэргэ дьулуґабын . Кинилэри кытта тэбис - тэІІэ алтыґабын , сэґэргэґэбин . Хаґан да , ханна да µлэґит норуокка чугас буоларым , миэхэ оло ± у соччонон дириІник сыаналыырга , билэргэ сирдиир диэн санаанан куруук салайтарабын . Кэпсэтиибит тµмµгэр саамай кµµтµµлээх бырааґынньык чугаґаабытынан , СаІа Дьылы хайдах ылалларын ыйыталаґабын . - Ґлэбитигэр СаІа дьылы хайаан да бииргэ ылар µгэстээхпит . Холобур , былырыын автобуґу арендалааммыт Нерюнгрига Нахот сыркытыгар ( источнигар ) бара сылдьыбыппыт . Ахсыньы тымныытын оройугар биґиги сылаас ууга сітµілээн дуоґуйа сынньаммыппыт . Тµгэнинэн туґанан , коллективым туґунан эттэхпинэ , олус иллээхпит . Ханнык да тµгэІІэ бары бэйэ - бэйэбитигэр хардарыта кімілісµґэбит . Дьиэ - уот атыылаґыытыттан са ± алаан , кирэдьииккэ тиийэ ійібµл буолабыт . Ханнык да тµгэІІэ бары бииргэбит , тµмсµµлээхпит . Онтон дьиэбитигэр хайдах ыларбытын кэпсээтэхпинэ , бастатан туран , оло ± ум аргыґыгар , кэргэммэр Гея Николаевна ± а ис сµрэхпиттэн махтанабын . Мин кэргэним сахалыы олус мындыр ійдііх , уйа ± ас дууґалаах , ыалдьытымсах , аныгы кірµµлэрдээх киґи . Биґиги хардарыта ытыктабылбыт , тапталбыт дьиэ кэргэммитин іссі кµµскэ бі ± іргітір . СаІа дьыл µµнэр тµµнµн дьиэ кэргэмминээн хайаан да бары бииргэ кірсібµт . Бэлэхтэрбитин барытын харыйа анныгар ууран , о ± олорбутун µірдэр µгэстээхпит . Тµмµккэ аа ± ааччыларбытыгар ба ± а санаатын тиэрдэригэр кірдіґібµн : - Биґиги дойдубут ыарахан кэмнэри этэІІэ ааґан иґэр . Олох тупсан , киэркэйэн , сыыйа µчµгэй іттµгэр барыыбыт , талаґыыбыт кµµґµрэр . Оло ± у хаґан ба ± арар , дьиІ хайдах баарынан кірін , сыаналаан , ылынан иґиэххэ наада . Итиэннэ хас биирдии киґи тус бэйэтигэр уонна чугас дьонугар эрэллээх буолла ± ына , туох барыта кыаллар . Мин хас биирдии киґиэхэ итини ба ± арыам этэ . Эрэллээх буолуІ ! Сардаана БАСНАЕВА . / / Униформалаах уолаттар уопсайдарга бэрээдэги кірµіхтэрэ Устудьуоннар эдэр уонна элбэх дьон . Ґірэх дьылын кэмигэр Дьокуускай ыччатынан туолар . Саамай элбэх эдэр дьон тµмсµбµт сирэ - - Сэргэлээх . Манна , уопсайдарга 4 тыґ . тахса устудьуон олорор . Араас о ± о , араас бэрээдэк . . Ити ахсаантан син биир кµµлэйдиири ордорор , кµлµгээнниири сатыыр ыччат баар . Салгыы баран эттэххэ , а ± ыйа ± а суохтар . Сиэри таґынан барыы суох буоларын туґуттан бэрээдэги кірір наада . Итинэн 14 - с корпуска олохсуйбут " Студенческий " диэн милиция отдела ( ГОМ ) дьарыктанар . Урут - уруккуттан ГОМ µлэґиттэрэ " тиийиммэппит , учаастакпыт улахан , личнэй састааппыт кыра " диэн ааттыыллар . Онон эбии кµµс хайаан да наада этэ . Салгыы » Дойду салалтата килиимэт уларыйыытыттан тахсар алдьархайдары кэнниттэн эккирэтэ сылдьан « харчынан саба ы ´ ан умуруорар сыы ´ а » диэн , эрдэттэн сэрэтэр с ³ пт ³ ³ х санааны туту ´ уох курдук . Айылҕа алдьархайдарыттан сэрэнэр , сэрэтэр , улахан хоромньуну та ´ аарбат дьа ´ аллаах ³ р сыллаах анал бырагырааманы ылынар ту ´ унан толкуйдаан эрэр . Зайцев Ю . Н . Хацалас улууьун туьунан кылгас иьитиннэрии оцордо уонна духуобунас сылларыгар туох улэлэр барыахтаахтарын туьунан билиьиннэрдэ . Салгыы ыцырыллыбыт ыалдьыттар санааларын эттилэр . Таатта уонна Хацалас дьонноро былыр - былыргаттан ыкса сибээстээхтэрин бигэргэттилэр . Ол курдук , Таатта дьоно Хацаластар кинилэргэ бас - кес дьон буолалларын меккуспэттэр , билинэллэр , ол гынан баран « биьиги бары биир тердулээх дьон буоларбыт быьыытынан , уйэлэр тухары умнууга хаалбат докумуону оцостуохтаахпыт » - диэн бэлиэтээн эттилэр . Сыыґа дьаґалга утары хардарар охсуунан вирус маІнайгы атааката бохсулунна . Ол гынан баран былаас син биир салгыы кимэн киирэ туруо ± ун ійдµіх кэриІнээхпит . Нэґилиэнньэ ± э туґуланар социальнай іІінµ кі ± µрэтэ сатааґын Россия ± а эрэ баар буолбатах . Холобур , Греция правительствота µрдµк µірэхтээґини государство моонньуттан уста сатыырын студеннар утаран пикет , демонстрация тэрийэллэрин сонуннарга биэрэллэр . Оттон бэйэ интириэґин демократия ньымаларынан кімµскэнэргэ µірэнэ илик Россия биир тµгэх , тµІкэтэх регионун дьоно эрдэттэн ійбµтµн - санаабытын сааґыланнахпытына кімµскэнэр кыахтаах буолуохпут . 1909 сылтан 1916 сыллаахха диэри өрүс илин эҥэринээҕи улуустарга сэттэ сыллаах тэлэгирээмэ сута туран , туох да күөҕэ быкпат , биир таммах ардаҕа суох сайыннардаах дьыл - күн , уот кураан сатыылаан , Баайаҕаҕа бурдук буолуохтааҕар салаа да күөх от быкпатаҕа . Кыайан ыраата баран оттообот - мастаабат , дьадаҥы , кыаммат ыаллар аҕыйах ахсааннаах сүөһүлэрин дуомун сиэн бүтэрэн , улахан хоргуйуу , сутааһын саҕаламмыта . Бу элбэх сыллаах кураан , сут « Мөҥүрүөн » ыалларын эмиэ дьадаппыта , аччыктаппыта . Ыал аайы , « бары бүттүүн тутуспутунан хоргуйан быстар буоллубут » , диэн ытаһыы - соҥоһуу үксээбитэ . Маны барытын көрө - билэ , бэйэтэ эмиэ быстара сылдьар Ырыа Дьөгүөнньүк дьонун , бэйэтин туох кыалларынан , хайдах эмэ гынан , быыһыырга быһаарыммыта . Биир саас бэрт эрдэттэн оҥостон , иккиэ буолан , бурдукка Нам , Дүпсүн баайдарынан олоҥхолуу , туойа аттаммыттара . Онно тиийэн бурдуктаах баай , сэниэ ыаллары кэрийэ сыл дьан : « Биһиэхэ Байаҕантайга , Баайаҕаҕа уһун сыллаах уот ку раан , сут түһэн , хоргуйан эстэр кутталланныбыт , көмөлөһүҥ , абырааҥ ! » - диэн үҥэн - сүктэн туран көрдөспүттэрэ , онно эбии харса суох ыллаан - туойан , олоҥхолоон бурдук бөҕөнү бэриһиннэрбиттэр , манньалаппыттар . Ол бурдуктара 9 көлө буолта үһү . Ону тиэйэн аҕаланнар Мөҥүрүөнүнэн , Баайаҕанан хоргуйан эрэр ыалларынан кэрийэ сылдьан түҥэттэрэн , өлөр өлүүттэн элбэх киһи тыынын өрүһүйбүттэрэ диэн Мөҥүрүөн , Баайаҕа кырдьаҕастара Ырыа Дьөгүөнньүккэ кэмэ суох махтанан кэпсииллэрэ . Бу ытык ырыаһыт , умсулҕаннаах улуу олоҥхоһут элбэх ахсааннаах олоҥхолоруттан билигин « Эрэй - буруй аргыстаах Эр Соҕотох » , « Күн сирин көрсө төрөөбүт Кыыс Кыскыйдаан » , « Аҕыс былас суһуохтаах Айталын Куо » уонна « Орто дойдуга тура төрөөбүт Ороһулаан Уол » олоҥхолор ааттара эрэ биллэллэр . Онтон Е . Михайлова научнай истиэпэннээҕин саарбаҕалаабыт табаарыстарга кини " Үрдүк аттестационнай хамыыһыйа быһаарыытынан ( 16 . 06 . 2000 г . № 26д / 64 ) педагогическай наука доктора учуонай истиэпэнэ анаммытын " тоһоҕолоон бэлиэтиир . " 180 научнай үлэтэ ааптара " буоларын санатар . Билигин даҕаны наука эйгэтигэр үлэлиирин этэр . Сунтаар улууһун Түбэй - Дьаарханыгар , Ботомооойу үрэҕин уҥуор Чоокура диэн алааска Уһун Бүөтүр диэн бэртээхэй хоһуун үлэһит бэрдэ , аатырбыт булчут олорбут . Бэттэх үрэх хаҥас өттүгэр Ботомоойу таҥаратын дьиэтэ баар эбит . Манна Иван Повернов - Сиксиллэ аҕабыт олорбут . Уһун Бүөтүр бултаабыт булдун , ыала Сиксиллэҕэ биэрэн , наадатыгар атастаһан , ылсан - бэрсэн бэркэ тапсан олорбуттар . Быһата икки ардыларынан ыаҕастаах уу тэстибэт атастыылар . Оттон аҕабыт хотуна иһэр үүтүн Уһун Бүөтүрдээхтэн ылар , онон сибээстээн Аана Сэргиэйэбинэ эмиэ атастара . Бүүөтүр кэргэннэммитэ сылтан эрэ орто , кэргэнэ Маайа уу көнө кыыс . Күһүн маҥнайгы кырпай түстэ . Бүөтүр идэтинэн сарсын сарсыарда тыалыы тыхсыахтаах . Киириэр диэри оттор маһа , сүөһүтүгэр сиэтэр ото тиэллэн бэлэмнэннэ . Маайа үс ыанньык ынахтаах , эмиэ үс - түөр кыра сүөһүлээх онтун көрөр - истэр . Ити курдук Бүөтүр сарсыарда эрдэ туран тыатыгар таҕыста . Үгэс курдук Бүөтүр тыаҕа тахсарыгар Сиксиллэ кэһиитин киллэриэ , онно манньыйан Эһэкээн үөрүө , көмөлөһүө - дии сылдьыбыта да Бүөтүр тыаҕа тахсыар диэри Сиксиллэтэ биллибэтэ . Сарсыарда хойутаан киирдэ . Маайа остуолун хомуйа сылдьар . Сиксиллэ дьиэтигэр тахсаары аан диэки баран истэҕинэ Маайа ыйытта : - " Баачыкаа , иһим түгэҕэ ыалдьар буолан эрэр , ити туохтан буолуой ? " - диир . Былыр буолбут быһылаан Сунтаарга Дьаархан бииһин ууһугар холбоһон олорор , төрдө « Гурбенскай » буолас киһитэ Тараҕай Болтуҥаа былааһы утары өрө турууну тэрийэн улахан аймалҕаны тарпыт . Ыам ыйын 9 кµнµгэр А ± а дойду Улуу сэриитэ тµмµктэммитэ 65 сыллаах ірігійдііх µбµлµійэ бэлиэтэннэ . Дойдубут болуоссаттарын ахсын Кыайыы ырыата дуораччы ньиргийдэ . Ол сиэринэн , олохтоммут µгэґинэн Дьокуускай куоракка патриотическай концеры Александр Самсонов бар дьонугар бэлэхтээтэ . Онуоха быйылгы Кыайыы бырааґынньыга кини оло ± ун бэлиэ кэрдиис кэмин кытта дьµірэлэстэ . Ол курдук РФ µтµілээх , СР народнай артыыґа , Саха Комсомолун бириэмийэтин лауреата , Дьокуускай куорат бочуоттаах олохтоо ± о Александр Самсонов ыам ыйын 11 кµнµгэр 75 сааґын туолла . Александр Парфеньевич Улуу Кыайыы 65 сылын ураты дьоґуннаахтык кірµстэ . Јссі икки сыллаа ± ыта Саха циркэтин аренатыттан кини " Поклонимся великим тем годам ! " диэн саІа программа тахсан эрэрин билиґиннэрбитэ . Итиэннэ бу программанан икки сыл устата республика бары улуустарын кыґыннары , сайыннары кэрийдэ . " Спасибо вам за все , фронтовики ! " диэн Улуу Кыайыы 60 сыллаа ± ы бырайыагар кини 103 концеры биэрбитэ . Оттон билиІІи µбµлµійµ кірсі 35 улуус нэґилиэктэригэр , 13 куоратыгар уопсайа 200 - тэн тахса кірсµґµµнµ тэрийэн , 20 - чэ тыґ . киґини хапта . Кини кыраґыабай баритон куолаґа Индигиир , Халыма , Бµлµµ , Амма кытылларынан - Саха сирин киэІ нэлэмэн сирин устун дуораґыйда . Александр Самсоновы ханна да тиийдэ ± ин ахсын кырдьа ± аґыттан о ± отугар диэри кіґµтµµлээх ыалдьыт быґыытынан µірэ - кіті кірсін , ураты долгутуулаах концертарга сылдьан умнуллубат тµгэни µйэ - саас тухары иІэрилиннилэр . Маныаха кини аІардас ырыаны эрэ толорбокко , оччотоо ± у ыар кэм туґунан ахтыылары бэйэтин тус оло ± уттан , чугас дьонуттан - хорсуннук сэриилэспит убайдарын сырдык ааттарыгар холобурдаан оІороро ордук эдэр ыччакка туґуламмыт патриотическай эр санаа уруогар холоонноох . Кини концертара лекция ± а , бэсиэдэ ± э тэІнээхтэр . Ол да иґин " Билии " республикатаа ± ы общество биир кіхтііх чилиэнэ буолар . Народнай артыыс ханнык куоракка , нэґилиэккэ сылдьыбытын туґунан кірбµт - истибит дьон бар ± а махталынан киэн туттан улуус , республика хаґыаттарыгар , телестудияларыгар мэлдьи сырдаталлар . Арааґа , Самсонов курдук республика бары кэриэтэ нэґилиэктэригэр , µірэх тэрилтэлэригэр тиийбит артыыс билиІІи кэмІэ суо ± ун кэриэтэ буолуо . Кини ХХI µйэ ыччатын - сэриини билбэтэх эйэлээх кілµінэни тіріібµт дойдуну таптыырга , ааспыт ынырыктаах ыар сэрии сылларын , хорсун буойуннар , ветераннар тустарынан ійдібµл хаґан да ілбіідµйбэтин туґугар бэйэтин ырыаларынан , кэпсээннэринэн иитэр , сааґырдым диэн санаммакка ыраах сындал ± аннаах айаІІа турунар убайдарын буорах сыттаах суруктарын , саґарбыт хаартыскаларын кичэллээхтик бэрийэн . Александр Самсоновы икки бµк ірігійдііх µбµлµійµнэн э ± эрдэлээн туран , айар µлэтигэр іссі да ситиґиилэри , чіл доруобуйаны ба ± арабыт . Кыайыы ырыаларынан эдэр ыччаты уґуйа , сэІээрдэ тур , норуоппут ытыктабыллаах ырыаґыта ! Саргылаана Данилова Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриитэ . Кинини мин хаар быыґыттан сµрдээх чобуотук - дьохсооттук сандаара тыга тыллыбыт Бµлµµ эІэр кµіх ньургуґунугар холуу кірібµн . Ол курдук кини тіґі да ураты намчы , уйан , кэрэ сэбэрэлээх , дьарамай кірµІнээх буоллар , ньургуґун тоІ буору тобулан тахсарыныы , оло ± ун суолугар кірсµбµт уустук кэмнэрин тулуурдаахтык туораан , айар талаана чобуотук - дьохсооттук , туохтан да толлон турбакка , сырдыкка , µрдµккэ ірі дьулуруйар . Мин санаабар , кини кµµґэ - намчытыгар , намчы эрээри , буорахтаа ± ар . Галина Нельбисова … Бу аат саха тыллаах аа ± ааччы киэІ эйгэтигэр биллибитэ µйэ чиэппэрэ буолла . Кини билигин Россия Журналистарын союґун , Россия Суруйааччыларын союґун чилиэнэ , республика культуратын уонна бэчээтин туйгуна , алта кинигэ автора . Аа ± ааччыларбыт билэллэрин курдук , кини « Саха сирэ » хаґыат « Саха ыала » сыґыарыытын эппиэттээн таґаарар социальнай салаатын редактора . Кини Сунтаар Кутанатыгар 9 о ± олоох Марфа Ивановна , Парфений Данилович Николаевтар улахан дьиэ кэргэннэригэр ньургуґун тыллар кэрэ кэмигэр тіріібµтэ . А ± ыйах ыйдаах кыысчааны дьоно ынахтара уолан хаалан , ийэтин эдьиийин аахха , Элгээйигэ олорор Марина Ивановна уонна Василий Павлович Нельбисовтарга µµт иґэрдээри быстах кэмІэ кірдірі илдьибиттэрэ . Нельбисовтар µµт иґэ кэлбит кырачаан кыысчааны олус о ± оргообуттара . Дьоно тіттірµ ылбыттарыгар , а ± ыйах кэмІэ ийэ - а ± а оІостубут дьонун ахтан , ый - хай бі ± ітµн тµґэрбит . Онон Марина Ивановна , бэйэтэ да ахтан аІара буолбут киґи , мэктиэтигэр икки хара ± ыттан уу - хаар баґыар диэри айманан , баран тіттірµ а ± аларыгар тиийбит . « Онон ииппит дьоммор наґаа мааныланан улааппытым . Лыа ± ы сырсар о ± о сааґым Элгээйигэ , Хотун Бµлµµ кытылыгар ааспыта . Кэлин улаатан баран , тіріппµт дьоммун кытта ыкса билсэн , икки ийэлээх , икки а ± алаах буолар дьолун билбитим . Тіріібµт ийэм , Сунтаар Кутанатыгар олорор Марфа Ивановна быйыл кулун тутар 8 кµнµгэр 85 сааґын бэлиэтээтэ . О ± олоро , хос сиэннэрэ мустан ийэбит µірµµтµн µллэґиннибит » , - диир билигин Галина . Бµгµн биґиги кэпсэтиибит барыта - кини айар µлэтин тула . - Галина , хаґыатчыт идэ ± эр тиэрдэр ыллык хантан са ± аламмытай ? - Бастакы ыллыкчаан « Элгээйи кыымнара » диэн корпуунтан тыргыллар диэтэхпинэ , сыыстарбатым буолуо . Элгээйи орто оскуолатыгар итинник ааттаах корпуунтан « Бэлэм буолга » суруйарым . Суруйууларым бэчээттэниилэриттэн µірµµм - кітµµм идэбэр тиэрдэр ыллыкпар тиэртэ ± э буолуо . Оскуола ± а саха литературатын классиктарын айымньыларын ыкса билсэн , аа ± ан истэ ± им аайы , тіріібµт тыл хайдахтаах умсугутуулаа ± ын , тылы тылга тистэххэ , уус - уран оґуор - ойуу кэпсээн тахсан кэлэр эбитин кэрэхсээбитим . Онон СГУ - га саха тылын салаатыгар киирбитим . Ґірэнэ сырыттахпына , журналистика ± а анал курс аґыллыбытыгар , онно дьарыктанар буолбутум . Студент оло ± уттан сонуннардаах суруйууларым « Якутский университет » хаґыакка бэчээттэнэллэрэ . Николай Николаевич Алексеев диэн мындыр преподаватель хаґыат дьыалатыгар уґуйбута . III курсу бµтэриибитигэр , миэхэ Свердловскайга Ураллаа ± ы госуниверситет журналистика ± а салаатыгар кіґін , µірэнэ барар µтµі тµгэн тосхойбута . Онно саха салаатыттан , билигин Саха радиотыгар айымньылаахтык µлэлиир , урукку іттµгэр ір сылларга Сунтаартан сонуннары радионан кэпсээбит - ипсээбит Марта Николаева уонна ХаІалас хаґыатыгар µлэлиир Роман Попов буоламмыт барбыппыт . Идэбэр практикаларбын « Бэлэм буолга » , « Эдэр коммуниска » , салгыы дипломмун суруйар практикабын « КыымІа » барбытым . Дипломнайбын суруйа Свердловскайга тиийбитим кэннэ , « Кыымтан » Милан Афанасьев « учуутал туґунан матырыйаалыІ редакция « Кыґыл дуоскатыгар » та ± ыста » диэн телеграммалаабыт этэ да , мин µлэбин бµтэрэн туттаран кэбиспит этим . Ол курдук хаґыатчыт буолаары µірэнэ сылдьар киґиэхэ « дипломнайыгар кімілііх буолуо » диэн , улахан хаґыат « Кыым » µлэґиттэрэ кыґаллыбыттарын билигин да кµндµтµк саныыбын . 1985 сыллаахха « Эдэр коммунист » хаґыакка кэлэн , µлэ ± э уґаарыллыы оскуолатын ааспытым . Ити кэмІэ билигин республика ± а биллэр - кістір журналистар µлэлии сылдьаллара : Иван Ушницкай , Татьяна Маркова , Анатолий Гоголев , Прокопий Чуукаар , Варвара Угарова , Уйбаан Уххан уо . д . а . « Эдэр коммунист » ити кэмІэ бэрт тахсыылаахтык уонна хоннохтоохтук µлэлээбитэ . - Сорохтор ыйытааччылар , ити Галина кµн аайы тахсар республика улахан хаґыатын бµппэт тµбµктэриттэн хаґан быыс булан кинигэ суруйарый диэн ? Дьэ , кырдьык да , хаґан быыс булаІІын уус - уран дьµґµйµµлэргин сурукка тиґэ ± иний ? - Республика улахан хаґыатыгар « Саха сиригэр » 1994 сылтан µлэлиибин . Нэґилиэнньэ социальнай кімµскэлин , дьиэ кэргэн политикатын , ийэ , о ± о , инбэлииттэр , кырдьа ± астар , пенсиялаахтар боппуруостара барыта биґиги отделбытынан ааґан , киэІ аа ± ааччыга тахса турар . Биґиэхэ кµннэтэ элбэх киґи сылдьан , кэпсэтэн , араас кыґал ± аларын быґаарсан ааґар . Уон сыл анаара іттµгэр « Саха ыала » диэн анал сыґыарыыны отдел оччотоо ± у редактора Айталина Никифорова кі ± µлээґининэн тэрийэн таґаарар буолбуппут . Сыґыарыыбыт билигин ситэн - хотон , туспа - суоллаах - иистээх , аа ± ааччы кэтэґэр сыґыарыыта буолла . Ол туґунан аа ± ааччыларбытын кытта кірсµґµµлэргэ этэллэр , суруйаллар да ± аны . « Сµбэ холбукатыттан » кырыйан паапкалары оІостоллор , ыстатыйалары мунньаллар эбит . « Саха ыалын Кµбэйэ » , « А ± ам биґикки » , « Чіл олох тиэргэнтэн са ± аланар » , « Чээним - чээним сиэнчээним » фотокуонкурстары тэрийбиппитин наґаа сібµлээн кыттыбыттара . Быйыл сыґыарыыбыт тахсыбыта 10 сыла туоларынан « Олохпут дьоллоох тµгэннэриттэн » диэн хаартысканан куонкуруґу биллэрдибит . Тыа дьоно - сэргэтэ « Саха ыалын » кµннэрин ыытарбытын ірµµ кµµтэллэр . Бэчээт департамена уонна Доруобуйа харыстабылын министерствота арыгыны утары охсуґууну сырдатыыга биллэрбит куонкурустарыгар быйыл 1 миэстэлээх дипломунан на ± араадаланныбыт . Бу салаа ± а µлэлээбитим тухары социальнай темаларга , сиэр - майгы , дьахтар , о ± о - уруу боппуруостарыгар суруйбутум элбэх буолуо . Онтум барыта да буолбатар , тыыппалаах ітті уус - уран суруйууларга , дьµґµйµµлэргэ кубулуйаннар , кинигэлэрбэр киирбиттэрэ . БэйэІ билэриІ курдук , кµн аайы тахсар улахан хаґыат µлэтиттэн бириэмэ ордубат . Онон µксµгэр ірібµллэрбэр , уґун бырааґынньыктарга , уоппуска кэмигэр эрэ уус - уран суруйууларбар µлэлиибин . - Манна да ± атан ыйыттахха , кинигэлэргин суруйаргар тіґі элбэх бириэмэ барарый ? - Кэнники сэґэннэрбин , « Тµµл буолан сµтµмэ » , « Син биир кµµтэр эбиппин » кинигэлэргэ , сыл курдук бириэмэ барбыта . Суруйар кэмим киирдэ ± инэ , бастаан ылсан олорон , са ± аланыыта табылынна да , син бэйэтэ тахсан иґэр курдук буолааччы . Оттон суруйан бµттµм да , ону кіннірі , хос - хос суруйа сатаабаппын . Хайдах тахсыбытынан , бастакы суруллубутунан барар . - Саха дьахтарын нарын иэйиитин , барыта этэІІэ буолуо ± ар кµµстээх эрэлин , кэрэ ± э итэ ± элин туґунан суруйаргар ол туґунан санаалары , олох холобурдарын хантан сомсо ± унуй ? - Ол холобурдар олохпор , µлэбэр кірсін кэпсэппит геройдарым санааларыттан , дууґаларыгар илдьэ сылдьар кистэлэІнэрин арыйыыларыттан барыта тіріін - µіскээн тахсар . Барыта аттыгар баар , кµннэтэ кістін ааґар тµгэннэртэн таІыллар . Тус олохпор да кістін ааспыт тµгэннэрим киирэн ааґыахтарын сіп . БэйэІ сµрэ ± иІ - быарыІ ортотунан аґарбытыІ аа ± ааччыга ордук тиийимтиэтик тахсара буолуо . Кэнники кинигэм оннук суруллубута : араас олохтоох , тілкілііх дьахталлар тус - туґунан кэпсээннэриттэн таІыллыбыта . Бу дьахталлар бары бµгµІІµ олохпут аргыстара , сэргэстэґэ сылдьар дьµігэлэрбит , ыаллар ийэлэрэ буолаллар . - Эн санаа ± ар , дьахтар кµннээ ± и устар оло ± ун кыґал ± аларын туорууругар тугу сирдьит сулус оІостуон сібµй ? - Саха дьахтара былыргыттан уґун , киэІ санаалаах , киэІ кі ± µстээх . Оннук да буолан , оччоттон баччааІІа диэри араас уустук кµннэргэ о ± отун - уруутун кірін - харайан , аґатан - таІыннаран олордо ± о . Ыґыллыы - то ± уллуу ыарахан сылларыгар , бэл , ыраахтан - чугастан кытай табаарын сµгэн - кіті ± ін , атыылаан харчылаґан , араастаан быыс - хайа ± ас тобулунан , тииІ курдук эргичийбитэ . Кірі да сырыттахха , ыал ийэтэ буолбут дьахтар оІостубут уйатын олох аргыарыттан харыстыы сатыыр міккµірдээх . Бµтэґиктээхтик хомойдо ± уна , кэлэйдэ ± инэ эрэ , оло ± ун уларытарга кµґэллэр , арахсарга быґаарынар . - Аныгы кэмІэ эр дьон оруола тµстэ дииллэр . Бу туґунан туох дии саныыгын ? - Эр дьон оруола тµстэ диэн общество ± а , дьиэ кэргэІІэ кэпсэтии элбэх . Ону кµннээ ± и олохпутугар кірсір холобурдарбыт эмиэ кэрэґилииллэр . Кэнники кэмІэ эр дьоннор тэІІэ сааґыран эрэр кэргэттэрин таІнаран , саІалыы олох оІостоллоро , о ± олоро олоххо суолларын булар кэмнэригэр муннаран кэбиґэллэрэ баар суол . Кэнники кинигэбэр дьиэтигэр - уотугар , кэргэнигэр дурда - хахха буолар эрэллээх эр киґи уобараґын арыйбытым . Ону сорох аа ± аачыларым : « Ама , итинник эр киґи баар µґµ дуо , бу билигин ? ! Соччо итэ ± этиитэ суох » , - дииллэр . « Дьахтар тапталы эрэйэрин биллэрдэ ± инэ , аккаастанар эр киґи диэн суо ± а буолуо » , - дииллэрин истэбин . Мин итини кытта сіпсіспіппµн : саатар , уон киґиттэн биирэ - иккитэ тапталлаах кэргэнигэр бэриниилээх , туора хаамар туґунан толкуйдаан кірбіт дии саныыбын . - Саха литературатын билиІІи туругун туґунан туох санаалааххын ? - Литература бары хайысханан тэІІэ сайдыахтаах : историческай романнары , дириІ философскай айымньылары сэргэ кµннээ ± и олох кыґал ± аларын сырдатар , аныгы µйэ киґитин ійµн - санаатын , дьахтар уйул ± атын литература ніІµі арыйар айымньылар тэІинэн наадалар дии саныыбын . КэлиІІи кэмІэ сонун автордар элбээн эрэллэрин бэлиэтииллэр . Туох билиэ баарай , ба ± ар , кинилэр ортолоруттан классиктарга чугасаґар бідіІ суруйааччылар µµнэн - сайдан , тыыллан - хабыллан тахсыахтара турда ± а . - Оттон эн бэйэІ о ± оІ айар µлэ ± ин утумнуох курдук дуо ? - Биир уол о ± олоохпун . Анатолий бэйэтэ туспа айар куттаах , аныгы сайдыы тэтимигэр сіп тµбэґэр µлэґит киґи . Интернет эйгэтигэр биллэр - кістір компьютернай веб - дизайнер . Кини : « Эн айар дьо ± ургун атын іттµнэн утумнаабыппын » , - диэччи . Ити эйгэ ± э кэккэ ситиґиилэрдээх . - Бииргэ тіріібµттэр бары кэриэтэ айар куттаах эбиккит … - Биґиги а ± абыт Парфений Данилович іттµнэн суруксут , µірэхтээх , учуутал буолбут дьон элбэхтэр . Таайбыт Михаил Иванович Егоров « а ± а ± ыт іттµттэн удьуору утумнаан , сурук іттµгэр дьо ± урдааххыт кістір » диир . Убайбыт Валериан Парфеньевич Николаев - медицинскэй наука доктора , хас да научнай кинигэ , икки хоґоон хомуурунньугун автора . Борис Парфеньевич « Сунтаар сонуннара » хаґыат кылаабынай редактора . Балтым Надежда Егорова миигин кытта биир отделга « Саха сирэ » хаґыакка µлэлии сылдьар . Кинини саха аа ± ааччылара театр тематыгар хорутуулаахтык суруйбут суруналыыс быґыытынан билэллэр . БилиІІи кэмІэ доруобуйа харыстабылын боппуруостарын сырдатыыга айымньылаахтык µлэлии сылдьар . Балтыбыт Туйаара журналистика салаатыгар µірэнэр . - ДойдуІ туґунан саамай кэрэ ійдібµл буолан иІэн сылдьар ійдібµлµІ тугуй ? - Элгээйигэ тиийдэхпинэ , дьиэбин таґыттан баран кірібµн . Билигин онно атын ыал дьиэ туттан олорор . Ийэм - а ± ам кэриэтэ саныыр ірµс µрдµнээ ± и ыалларбар сылдьан дууґам тэнийэн , астынан кэлээччибин . Сµрэхпэр саамай кµндµ ійдібµлµнэн Сунтаарым кµіх ньургуґуна буолар . Ыра санаабын толорон , аймах - билэ дьонум эдьиийим Фатина Парфеньевна , балтым Эльвира Самуиловна Сунтаартан уонна Элгээйиттэн ньургуґуннарын буордары тµірэн а ± алан , µбµлµійдээх киэґэбин киэргэтэн улаханнык долгуттулар . Куоракка олорон сунтаардар СаІа дьыллаа ± ы кірсµґµµлэрэ уонна ыґыахпыт миэхэ олус кµµтµµлээхтэр . Дьэ , ити курдук µлэлии , айа - тута сылдьар биґиги биир идэлээхпит . Кини Эдьэн Иэйэхситтии амарах , сунтаардардыы на ± ыл , сахалыы ырыаны - тойугу , ыґыа ± ы , оґуохайы ис - иґиттэн биґириир , онтон µірэн - кітін дуоґуйууну ылар ириэнэх - истиІ майгылаа ± ын бэлиэтиир то ± оостоох . Тµгэнинэн туґанан Галина Васильевна ± а айар талааныІ , ЭлгээйиІ кµіх ньургуґунунуу , ірі анньан тахса турдун , диэн бастыІ ба ± а санаабытын тиэрдиэ ± иІ дуу . Елена Иванова Боотурускай улуус аата история ± а аан бастаан 1637 сыллаахха ахтыллыбыта Олох кірдірірµнэн , айыл ± а тыйыс усулуобуйаларыгар µіскээбит , µгµс ыарахаттары , мэґэйи - моґолу кірсµбµт киґи , іскітµн кини кµµстээх санаалаах , олоххо ураты тардыґыылаах , тулуурдаах уонна дьулуурдаах буолла ± ына , иннин хоту дьµккµірдээхтик баран иґэр , µлэлээн - хамсаан , саІаттан - саІаны айан , хачыгырайан , буґан - хатан , іссі µµнэн - сайдан , сириэдийэн тахсар . Мин тіріібµт дойдум дьонун - сэргэтин , чурапчылары кірµстэхпинэ , то ± о эрэ наар итинник санаалар киирэн кэлэллэр . Оттон , µйэтин тухары наар бэлэмІэ сылдьыбытыІ , тіттірµтµн , оло ± ор бастакы ыарахаттары кірµстэ да , µксµгэр бэринэн кэбиґэр µгэстээх эбээт … Биллэн турар , ханна эрэ , адьас атын сирдэргэ , ба ± ар , эмиэ итинник саныыр дьон баара буолуо . Кырдьыгы этэллэр , кыґал ± алаах киґи саІаны - сонуну , уларыйыыны - тэлэрийиини ылынымтыа , диэн . Ол кини µчµгэй іттµгэр эрэлин хаґан да ± аны сµтэрбэтин кэрэґилиир . Чурапчылар былыр - былыргыттан , айыл ± а а ± алар ыарахаттарын туоратарга кµµстэрин - кµдэхтэрин уурбут , харыларын ньыппарынан , сыралаах µлэлэринэн µгµґµ ситиспит дьон . А ± а дойду Улуу сэриитигэр 2500 эр киґи ыІырыллыбыта , µгµстэр сэрии толоонугар геройдуу охтубуттара , оттон тыылга хаалбыттар фронт туґугар µлэлээбиттэрэ , суту - курааны , аччыктааґыны утары охсуспуттара . 1942 сыллаахха хоту кµµс іттµнэн кіґірµµгэ ыытыллан , кµµстээх санаалаах , олоххо дьулуурдаах эрэ буоланнар , тыыннаах ордубуттара дойдуларыгар эргиллэн кэлэн , олохторун саІалыы туппуттара . Јскітµн 1939 сыллаахха оройуон 17 тыґыынча ± а чугаґыыр нэґилиэнньэлээх эбит буолла ± ына , 1945 сыллаахха 8 , 8 тыґыынча эрэ киґи хаалбыта . Нэґилиэнньэтин ахсааныгар сэрии иннинээ ± и таґымын Чурапчы оройуона 70 - с эрэ сылларга ситиспитэ . Оттон 80 - с сыллар ортолоругар эмиэ улахан кураан буолбутугар мин биир дойдулаахтарым республика 8 араас оройуоннарыгар тиийэн оттообуттара , ону барытын кэмигэр тиэйэн а ± албыттара , µлэґиттэринэн кими ба ± арар сіхтірбµттэрэ . Дьон кыґал ± атын ійдіін , 1998 - 2002 сылларга республика , Јлµінэ - Туора - Кµіл магистралынан уу турбатын тартарбыта . Мин ійдµµрµм тухары дьоммут наар курааны утары охсуґаллар , саас хаары мунньаллар , кµіллэргэ уу киллэрэргэ дьулуґаллар , траншеялары да хаґан кіріллір , быґыттары туталлар , кµн бµгµнµгэр диэри сир анныгар иґэр уу тымырын кірдµµллэр … Быыґыгар іІ дьыл буолла ± ына , туттумахтаан хаалаллар . Тыа сирин µлэґиттэрэ республика ± а аан бастакынан бааґынай хаґаайыстыбаларын тэриммиттэрэ , атыттарга холобур буолбуттара . Билигин " Чурапчы " ТХПК оІорор бородууксуйатынан республика бµттµµнэ киэн туттар . Улуус сиригэр - уотугар учуонайдар , историктар µгµс археологическай пааматынньыктары булаллар , µірэтэллэр . Манна олох тµІ былыргы , ХIV - ХV µйэлэрдээ ± и кулун - атахтаа ± ы культура кэмнэринээ ± и араас туттар тэрил , мал - сал кістµбµтэ биллэр . Урут - уруккуттан µгµс чинчийээччилэр , µірэхтээхтэр бигэргэтэллэринэн , сахалар олус баай уонна µрдµк таґымнаах духуобунай культуралаахпытын норуот тылынан уус - уран айымньыта - фольклор кэрэґилиир . Гуманитарнай чинчийии институтун учуонайдара іссі 2000 сыллаахха , сахалар олоІхобут 1250 саастаах буолуон сіп диэн саба ± аалааґыннара , норуокка тахсыбыта . Фольклорбут µйэттэн - µйэ ± э ситимэ быстыбакка , кілµінэттэн - кілµінэ ± э бэриллэн , бµгµІІµ кµІІэ тиийэн кэллэ ± э . Ол барыта норуот талааннаахтарын - олоІхоґуттарбыт , тойуксуттарбыт , сээркээн сэґэнньиттэрбит іІілірі . Кинилэр утумнара быста илигинэ , ааспыт µйэ 20 - с , 30 - с сылларыгар Чурапчы киґитэ ( оччолорго Боотурускай улуус ) Дмитрий Иванович Дьячковскай - Сэґэн Боло саха дьоно олорор оройуоннарын барытын кэриэтэ сатыы , ардыгар атынан , табанан кэрийэн , кэпсэтэн , суруйан ылбыта . " Сэґэн Боло хомуйбут былыргы сэґэннэрин уонна кэпсээннэрин суолтата сµрдээх улахан … Саха былыргы сэґэннэрэ уонна кэпсээннэрэ ХVII µйэттэн бэттэх олоххо чахчы буолбут историческай событиеларга сіп тµбэґэллэрин историктар уонна фольклористар дакаастаабыттара " диэн суруйбута филологическай наука кандидата Гаврил Васильевич Попов , Сэґэн Боло 1938 сыллаахха тахсыбыт " Лиэнэ ± э нуучча кэлиэн иннинээ ± и саха оло ± о " диэн кинигэтэ хаттаан бэчээттэниитигэр аан тылга . Сэґэн Боло норуотун иннигэр сµІкэн улахан µтµілээх киґи . Ґгµс учуонай , дуоктар буолбут дьон чуолаан кини хомуйан хаалларбыт матырыйаалларыгар тирэ ± ирэллэр . Сэґэн Боло бу µйэлээх µлэтин , биллэн турар , тіріібµт нэґилиэгиттэн - I Бологуртан ( Одьулуун ) , Омуоруйа а ± атын ууґуттан са ± алаабыта дииллэр историктар , онтон Боотурускай улуус атын нэґилиэктэригэр , ол кэнниттэн , Дьокуускайга олохсуйан баран , Саха сирин бары улуустарыгар тиийтэлээн , сээркээн сэґэнньиттэр кэпсээннэрин суруйбута . Ол са ± ана хас улуус , хас нэґилиэк аайы олоІхоґуттар , остуоруйаґыттар бааллара эрэбил . Чахчы да ± аны , саха дьолугар маннык киэІ , дириІ ійдііх - санаалаах киґи тіріін - µіскээн ааспыт эбит . Дьэ маннык дириІ тірµттээх - силистээх , баай - талым культуралаах , киэІ историялаах улуус , биллэн турар , тірµттэммитэ да ± аны быданнаата ± а диэн аныгы киґи саныыра оруннаах . Ордук кэнники кэмнэргэ итинник санаалар µгµстµк иґиллитэлиир буоллулар . Ол барыта улуус , нэґилиэктэр бэйэлэрин историяларын ордук дириІник хасыґан µірэтэн , урут туоратыллыбыт , умнууга хаалбыт , улаханнык бол ± омто ± о ылыллыбатах чахчылары сіргµтэн эрэллэрин туоґулуур . Кырдьык син биир хаґан эмит µіґэ дагдайан тахсарын курдук , туох барыта хаґан эмит орун - оннун син биир булар µгэстээх . Мин соторутаа ± ыта народнай депутат , РФ Пенсионнай фондатын Саха сиринээ ± и салаатын салайааччы Альбина Иннокентьевна Поисеева дойдутун дьонун - одьулууннары кытта кірсµґµµтµгэр сырыттым , манна нэґилиэк баґылыга , депутаттар , тэрилтэлэр салайааччылара , нэґилиэк бас - кіс дьоно уонна куоракка баар " Одьулуун " тµмсµµ бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар . Кыайыы 65 сылынан уонна Учуутал сылынан сибээстээн киэІ ірµттээх µлэни са ± алаабыттар , онтон биирдэстэринэн нэґилиэк историятын кэпсиир кинигэ тахсан эрэрэ буолар . Одьулууннар архыып матырыйаалларын хасыґан , Одьулуун нэґилиэгэ диэн аан бастаан сурукка - бичиккэ - хаґаахтар дьаґаахтарын кинигэлэригэр , сорох докумуонунан 1710 сыллаахха , атыІІа 1712 сыллаахха киирбитин быґаарбыттар . Ити чахчылартан хайата чуолкайданарынан , биитэр быйыл 2010 сылга , биитэр 2012 сылга , ол аата аны икки сылынан - Одьулуун нэґилиэгэ диэн сурукка киирэн ахтыллыбыта тігµрµк 300 сыла буолар эбит . Билигин итини чопчулуурга биир дойдулаахтар µлэлэґэ сылдьаллар . Тобулуохтара дии саныыбын . Кырдьык , судургутук сахалыы да санаатахха , Хатылы , Одьулуун , Хадаар , Хайахсыт , Мугудай , Сылан , Мында ± аайы , Тілій , Чакыр , Ала ± ар , Бахсы , о . д . а . Чурапчы улууґун сирдэрин , нэґилиэктэрин ааттара тµІ былыргы кэмнэртэн силис тардаллар . Оттон Чурапчы улууґа диэн аат , анаан дьарыктаммыт историктар бигэргэтэллэринэн , ХVII µйэтээ ± и сурукка то ± о эрэ кірсµллµбэт . Мин тус бэйэм онтон хомойобун , тіріібµт Чурапчым барахсан син биир туохтаа ± ар да кµндµ . Чурапчы диэн тыл кулгаахпар мэлдьитин наґаа сэргэхтик , чэгиэнник - чэбдиктик иґиллэр . Ол гынан баран , Боотурускай улуус диэн сурукка киирбит чахчыны ханна да гыммаккын , баар буолла ± а . . . Ыраахтаа ± ылаах Россия кэмигэр Чурапчы улууґа 1912 сыллаахха , µгµс - киэІ сирдэри холбоон сытар Боотурускай улуус тірµтµгэр олохсуйан тэриллибит , онно µіґэ ааттаммыт нэґилиэктэр бары кэриэтэ киирбиттэр . Урут Боотурускай улууска билиІІи Чурапчы , Амма , Таатта сорох сирдэрэ киирэллэр эбит . Оттон 1930 сыллаахха , кулун тутар 25 кµнµгэр Саха Киин Ситэриилээх Комитетын Президиумун мунньа ± ын уураа ± ынан Чурапчы уонна Таатта диэн икки тус - туспа оройуон тэриллибит . Ол иннинэ Боотурускай уонна Таатта оройуоннара бааллар эбит . Таатта оройуона наґаа киэІ эбит , Хайахсыт нэґилиэгэ то ± о эрэ онно киирэ сылдьыбыт . Ити даатанан , 2005 сыллаахха Чурапчы улууґа тірµттэммитэ 75 сылын бэлиэтээбитэ . Оттон билигин улуус депутаттарын кі ± µлээґининэн комиссия тэриллэн , Боотурускай улуус аата история ± а аан бастаан ахтыллыбыта 375 сыла туоларын бэлиэтииргэ , докумуоннары бэлэмнээґиІІэ µлэ бара турар . Историческай наука доктора , профессор Василий Николаевич Иванов іссі 2009 сыллаахха бигэргэппитинэн , Боотурускай улуус диэн аан бастаан докумуоннарга ( дьаґаах кинигэтигэр ) 1640 сыллаахха киирбит , оттон ол иннинэ 1637 сыллаахха " Боотуруускай сахалара " диэн туспа эмиэ дьаґаах кинигэтигэр суруллубут эбит . Миэхэ бу ыспыраапкалары Улуус Мунньа ± ын бэрэссэдээтэлэ Василий Васильевич Гуляев кірдірбµтэ . Гуманитарнай чинчийии институтун история ± а салаатын кылаабынай научнай µлэґитэ , историческай наука доктора Андриан Афанасьевич Борисов эмиэ , Боотурускай улуус диэн история ± а аан бастаан 1637 сыллаахха ахтыллыбыта диир . Нуучча хаґаа ± ын атамаана Иван Галкин дьаґаа ± ын кинигэтигэр Боотурускай улуус сахаларын ааттара бааллар эбит . Онон , историк - учуонайдар иккиэн 2012 сыллаахха Боотурускай улуус , Боотурускай сахалара диэн история ± а аан бастаан ахтыллыбыта 375 сылын туоларын бигэргэтэллэр . - ХVII µйэ ± э Саха сиригэр нуучча хаґаахтара кэлэннэр , дьаґаах хомуурун туґунан уураах таґаараллар , онуоха тэрээґин баар буолуохтаа ± а ійдінµллэр . Дьаґаах волоґын ( улуус ) тэрийэллэр , биир волоска ( улууска ) оччолорго 2 - 3 а ± а ууґа киирэрэ . Дьаґаах кинигэтин суруйбуттара , онно 18 саастарыттан эр дьону барыларын киллэрбиттэрэ . Оччолорго билиІІи Чурапчы сириттэн Хатылы диэн µгµстµк ааттанар . Холобура , дьаґаах кинигэтигэр " Катылынская волость " диэн суруйаллар , ол эрээри ону " Ботурусская волость " диэн эмиэ ааттыыллар эбит . Быґа холуйан 70 - ча - 80 - ча сыл оннук буолбут , онтон Петр Первэй ыраахтаа ± ы кэлэн , бідіІсµтµµ са ± аламмыт . 17 - с µйэ ± э Саха сириттэн кэлэр дьаґаах , кµндµ тµµлээх - киис , саґыл , тииІ тириитэ , государство бюджетыгар олус улахан оруоллаах , суолталаах эбит . Иркутскай - Дьокуускай трагыгар сахалартан кілі , оІочо , тыы ылаллар эбит , ол тµґээн курдук тµґэриллэр эбит . Аартыкка дьаамнар тураллар эбит , ону эмиэ сахалар , дьиэ - уот , сµіґµ - ас тутан , хааччыйаллар эбит . Онно бу улуустар кытталлар . Онон , бу , дьаґаах ылар эйгэтин ыраахтаа ± ы олус харыстыыр эбит , кытаанах бэрээдэк олохтоммут , холобура , хаґаахтар ити улуустарга , ол аата тыа сиригэр , сахалар олорор улуустарыгар олохсуйалларын бобор эбит . Сир оччолорго атыыламмат . Улууска барар наада тирээтэ ± инэ ыраахтаа ± ыттан улахан кіІµллээх эрэ буоллаххына бара ± ын . Ити , мин санаабар , омук быґыытынан харыстанарга , наґаа куґа ± ана суох политика этэ , . . - диэн санаатын µллэстэр Андриан Афанасьевич . * * * Онон , Боотурускай улуус аата история ± а аан бастаан ахтыллыбыта 375 сыла бэлиэтэнэр буолла ± ына , бу - Чурапчы , Таатта , Амма - бу µс улуус уопсай бэлиэ тµгэнинэн буолуо ± а . Бары Амма - Таатта эІэрдээхпит , биир ірµс , µрэх , биир Эбэ уутун иґэн олордохпут . Ити курдук , историяны бэрт кыратык да сэгэтэн ыллахха , кини саха дьоно бары да ± аны биир суолунан айаннаан иґэрбитин , биир дьыл ± алаахпытын іссі тігµл ырылхайдык кірдірір эбит . Татьяна МАРКОВА ~~Сүтэн эрэр сэдэх көрүҥ . Аан дойду уонна Арассыыйа Кыһыл кинигэлэригэр , I хаттыгаска киирэр .~~ Көстөрүн курдук , бу ойуулааһыҥҥа атын олоҥхолорго курдук бухатыыр дьүһүнэ - бодото биирдик ойуулаан көрдөрүллэр . Ийэлэрэ Көҕөн Кус оҕолорун " орто дойдуга үчүгэйдик олоруҥ , охтоохтон охтумаҥ , саалаахтан самнымаҥ , татаар тыллаах таба эппэтин " - диэн алҕаан - силэйэн баран , үөһээ дойдубутугар күөх буруо буолан унаарыс гынан хаалар . Саха сирин дьоно - сэргэтэ биир дойдулаахтара Сергей Николаев ілбµтµн туґунан хомолтолоох сура ± ы , бэйэлэрин Президеннэрэ В . А . Штыров буруйдаахтары сокуон быґыытынан булгуччу эппиэккэ тардар наадатын туґунан РФ Генеральнай прокуроругар Ю . Чайка ± а туруорсуутун СИА иґитиннэриититтэн истибиттэрэ хайыы - µйэ 40 хонук ааста . Россия Уґук Хотугу сириттэн саахымат оонньуутун историятыгар со ± отох норуоттар икки ардыларынаа ± ы спорт маастара ілбµтµн туґунан сурах биґигини улаханнык соґуппута уонна хомоппута . Интернеккэ µгµс дьон сэІээриилэриттэн , кутур ± аннарын биллэриилэриттэн уонна иґитиннэриилэриттэн Сергей гражданин быґыытынан майгыта - сигилитэ хайда ± ын ойуулаан кірдірµіххэ сіп . Ол эрээри , онноо ± ор Саха диаспоратын иґитиннэриитигэр маннык диэн суруллубут : " Биґиги µгµстэрбит Сергейи , кини хайдах киґи эбитин , туох олохтоо ± ун - дьаґахтаа ± ын µчµгэйдик билбэппит . . . " . Итинэн сибээстээн уонна республика Саахымакка федерациятын кірдіґµµтµн ылынаммыт Сергей туґунан аа ± ааччыларга сиґилии со ± ус билиґиннэриэ этибит . Сережа 1961 сыл кулун тутар 27 кµнµгэр Дьокуускай куоракка Ньурбаттан тірµттээх , биллиилээх журналист Н . Л . Николаев дьиэ кэргэнигэр бэґис о ± онон тіріібµтэ . 80 - с сыллар саІаларыгар мин Сережа убайын Ваняны , эмиэ биґиги харахпыт далыгар улааппыт о ± ону , саахымакка спорт маастарыгар кандидаты кытта ыкса билсибитим . Кини Хаандыга ± а тренеринэн µлэлиирэ , мин - Дьокуускайга . Быґаччы сыґыана суо ± ум µрдµнэн , кини хамаандатын кµрэхтэґиигэ илдьэригэр мэлдьи миигиттэн ыІырыы ыйыталаґара . Оччолорго саІа тахсыбыт " Малая дебютная энциклопедия " диэн кинигэни миэхэ ытыктаан бэлэхтээбитин улаханнык махтанан тураммын ійдібµнньµк быґыытынан тутта сылдьабын . Хомойуох иґин , кини олохтон эрдэ барбыта . Ваня Сережаны 5 сааґыттан саахымакка угуйан , спортивнай куттаах кµµстээх оонньооччу буолуутугар , биллэн турар , улахан оруоллаах . Сережа 9 сааґыттан µірэнээччилэр кµрэхтэґиилэригэр кыттыбыта уонна саахымат µрдµкµ чыпчаалын дабайбытынан барбыта . 12 сааґыгар маІнайгы разряд нуорматын толорбута . 1978 сыллаахха Дальнай Восток µірэнээччилэрин хамаанданан бастыыр иґин кµрэхтэґиитигэр Володя Таппыровтыын I уонна II дуоскаларга чемпионнаабыттара , оттон Таня Пахомова уонна Муся Мосорина бириистээх миэстэлэргэ тиксибиттэрэ . Икки атын дуоска ± а тахсыыта суох оонньоон хамаанданан чемпионнаабакка хаалбыттара . Сережа 14 саастаа ± ар биир кэмнээх оонньуу сеансыгар кыайыыны ситиґэн турар . Номоххо киирбит аан дойду чемпиона А . Карпов " Девятая горизонталь " кинигэтигэр маннык диэн сі ± ін суруйбута : " 14 саастаах Сергей Николаевтан хотторбуппуттан хомойботум , µірдµм , опыттаах - 53 саастаах - саха маастарга кандидата А . Данилов эмиэ хотто . Дьэ , манна да ± аны Европа таґымыттан итэ ± эґэ суох оонньууллар эбит " . Сережа 17 саастаа ± ар Дьокуускай куорат 29 № - дээх оскуолатын ситиґиилээхтик µірэнэн бµтэрэн , спорт маастарыгар кандидат нуорматын толорбут уол , Ленинградтаа ± ы Ф . Энгельс аатынан сэбиэскэй эргиэн институтугар µірэнэ киирбитэ . Сергей студеннаабыт сылларыгар ССРС студеннарын спартакиадатыгар кыттыбыта , " Спартак " общество киин Сэбиэтин чемпионун аатын ылбыта , ону тэІэ САССР µс тігµллээх чемпионунан буолбута , оттон 1983 сыллаахха РСФСР Спартакиадатын финалыгар ситиґиилээхтик кыттыбытыгар ССРС спордун маастарын аатын иІэрбиттэрэ . Институту бµтэрэн баран Сергей тіріібµт куоратыгар эргиллэн кэлэн САССР ЭргиэІІэ министерствотыгар экономиґынан µлэ ± э киирбитэ . Ґлэтиттэн иллэІ кэмигэр Пионердар дыбарыастарыгар тренердээбитэ , республика оройуоннарыгар µлэтинэн командировка ± а сырытта ± ына лекция аа ± ара , биир кэмнээх оонньуу сеансын биэрэрэ , саахымат федерациятын µлэтигэр кіхтііхтµк кыттара . Саахымат учебнигын суруйбута . Кини тіріібµт тылынан суруйбат этэ , ол иґин учуонай - саахыматчыт Иван Винокуровка сахалыы тылбаастата биэрбитэ . Ол эрээри кинигэ биллибэт тірµітµнэн кµн сирин кірбіті ± і . Бу кэмІэ кини кыраныысса таґыгар буолар эппиэттээх кµрэхтэґиилэргэ , а . э . саахымат оло ± ун бідіІ кииннэриттэн тэйиччи уонна Хотугу сир тыйыс айыл ± алаах усулуобуйатыгар бэйэтэ со ± ото ± ун эрчиллэр улахан дьо ± урдаммыта . Ол курдук , баара - суо ± а 2 сыл иґигэр Чехословакия ± а , Югославия ± а , Венгрия ± а ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирдарга кыттан , оонньуу µірµйэхтэнэ тµґэн баран , 1989 сыл сэтинньитигэр Харкани куоракка Аргентинаттан , АХШ - тан уонна Европа µгµс дойдуларыттан 79 саахыматчыт кыттыылаах улахан турнирга 6 гроссмейстер , ол иґигэр ССРС - тан биллиилээх гроссмейстер Е . Свешников уонна 12 норуоттар икки ардыларынаа ± ы маастар иннигэр тµґэн , сі ± µмэр ситиґиилэммитэ - кыайыылаах тахсыбыта ! Сергей Николаев норуоттар икки ардыларынаа ± ы маастар нуорматын 1 , 5 очконан аґары толорбута , инньэ гынан гроссмейстердар аан дойдутаа ± ы µрдµкµ элиталарыгар киирэргэ , этэргэ дылы , аІар ата ± ынан µктэммитэ . Хотугу сир кэнэ ± эски кілµінэ саахыматчыттарыгар кинини батыґалларыгар уґулуччулаах холобурунан буолар ! Айар талаана дьэ сытыырхайан аґыллаары гыммыт эппиэттээх кэмигэр , хомойуох иґин , Союз ыґыллан хаалбыта , Саха сирин Эргиэнин министерствота µлэтин тохтоппута . Сергей µлэтэ суох хаалан , этэргэ дылы , тугунан эрэ дьарыктанан тыыннаах хаалбыт киґи диэн кыґал ± аламмыта . Бар ± а баайдаах империя тобо ± ун хоро µллэстэр иґин ол сытыы киирсии кэмигэр саахымат туґугар ким да кыґаллыбат буолбута уонна Сергейгэ эмиэ . . . Саха сирин саахымакка оскуолатын µрдµкµ сололоохторо , тэрийээччилэрэ уонна общественноґа Сергей улахан саахыматчыт буолуо , ійµн - санаатын ураты ірµттэрин кірдірµі диэн эрэмньи санааны сахпыттара . Ол эрээри , µгµс дьон µйэ чиэппэрин устатыгар эрэнэн уонна итэ ± эйэн туран µлэлээбит тµмµктэрэ кірµіх бэтэрээ іттµгэр сотуллан хаалла . Оттон сайдыылаах дойдуларга ханнык ба ± арар норуот духуобунай уонна культурнай таґыма саахымакка ситиґиилэринэн эмиэ сыаналанар эбээт . . . Ол сылларга биґиги Саха сирин Госснабын " Чагда " коммерческай тутулун салайан µлэлэтэр этибит . Ырыынак экономикатын саґар ± атыгар биґиги µлэбит стратегиятын сор ± ото араас кімінµ оІорууга туґуламмыта : республика эдэр предпринимателлэригэр опыппытыттан µллэстэрбит , сµбэлиирбит - амалыырбыт , табаары кредитинэн биэрэрбит , сэдэх табаары чэпчэки сыананан батарарбыт . . . Ґгµстэрэ билигин да ± аны бизнеґинэн ситиґиилээхтик дьарыктаналлар , кинилэр ортолоругар Сергей Николаев эмиэ баара . Сергей миигиттэн µлэ ± э ыларга кірдіспµтэ мээнэ ± э буолбатах быґыылаах . Кини кµнтэн - чаастан букатын тутулуга суох уонна кіІµл барар - кэлэр буолбута . Сµрµннээн Москва ± а сылдьыбыта , чэпчэтиилээх кредит анаттарбыта , табаарынан хааччыйарга эрэллээх партнердары булаттыыра . Биґиги сыалбыт - сорукпут диэн , сайдыылаах ырыынакка ітін киирии этэ . Ол эрээри Россия ± а бас баттах барбыт ырыынак баґылаабыта . Ол иґин сотору кэминэн Сергейгэ уонна атын эдэр µлэґиттэргэ чааґынай тутул тэринэллэригэр кіміліспµппµт , бэйэбит сарбыллан барбыппыт . Сергей Николаевич билиилээх - кірµµлээх специалист быґыытынан Россия араас регионнарыгар уонна тас дойдуларга олорор саахыматчыт до ± отторун кытта киэІ далааґыннаахтык тµмсэ охсубуттара . Бэрт сотору Кытайтан , Арабскай Эмираттартан эІин элбэх табаары тиэйэн а ± алан атыылаабыта . Табаарын эргиирин кээмэйэ , арааґа , Саха сиригэр баар эргиэн ырыынагын баґыйбыт буолан , Сергей Москва ± а кіспµтэ . . . Сережа иннин биэрбэт саахыматчыт быґыытынан уґулуччу киґи буоларга о ± о эрдэ ± иттэн иитиллибитэ . Кини олоххо да ± аны саахымат тыйыс принцибин , сокуонун уонна быраабылатын халбаІнаабакка тутуґара . А ± ыйах саІалаах , µрдµк культуралаах , наґаа бириинчик , эІкилэ суох дьиссипилиинэлээх , кыра ± а ымыттыбат , тус сыаллаах киґи буола улааппыта . Аан дойду µрдµнэн тар ± анар " 64 " сурунаал 11 № - гэр В . Анзикеев " Туох иґин ! " ыстатыйатыгар маннык суруйбут : " Саахымат эйгэтэ киэІ уонна эгэлгэ кістµµлэрдээх , ол эрээри Сережа Николаев курдук киґини мин кірсі иликпин . БилиІІи кэм киґитигэр олус сэдэхтик кістір майгылаа ± а : кірсµі , эйэ ± эс , бол ± омтолоох , киэІ билиилээх . . . Бу дьыл олунньутугар биґиги кинини кытта Вера Николаевна Тихомирова ± а анаммыт улахан матырыйаалы мунньубуппут . Кинини кытта µлэлээбит дьон ахтыытын хомуйары кини толкуйдаабыта . Россия " саахыматын ийэтин " аатыгар аан дойду бары муннугуттан истиІ махтал тыллар кэлитэлээбиттэрэ . . . " Кырдьык , Сергей Николаев 2006 сыллаахха " Интеллектуальные игры " сурунаал 4 № - гэр саахымат эйгэтин биллиилээх дьонноро киэІник сэІээрбит " Экономика российских шахмат . Хроника падения " диэн ырытыылаах 2 чаастаах улахан ыстатыйаларын бэчээттэппитэ . Сергей Хотугу сир норуотун былыргыттан иІэриммит ійµн - санаатын - айыл ± аттан киэІ кі ± µстээ ± ин , ис - иґиттэн µтµінµ ба ± арарын , бэйэ - бэйэни ійіґір µтµі санаалаа ± ын , улахан баайга - дуолга тардыґа сатаабатын , барыны - бары тулуйумтуо буолуутун утумнаабыта уонна ону Россия таґымыгар тиийэ тиэрдибитэ ырылхайдык кістір . Кытаанах , кµµстээх санаалаах , уоскуйар диэни билиммэт тіліннііх сµрэхтээх , сайдыылаах уонна дьиІнээх патриот , уґулуччу µлэґит киґи буолбутун µрдµнэн . . . Сергей саахыматчыт таґыччы талаанын ситэ арыйбакка , білµґµіктµµ ійµн - санаатын ситэ эппэккэ , µрдµк кылаастаах специалист дьо ± урун ситэ кірдірбіккі " бэйэ дьонун ортотугар сылдьан туора киґи " курдук олохтон барда . . . Сергей Николаевич Николаев туґунан сырдык ійдібµл Россия Уґук Хотугу сиригэр былыргы муударай оонньуу - саахымат сайдыытын историятыгар µйэлэр тухары алмаастыы ча ± ылыйа туруо . Николай ИННОКЕНТЬЕВ . ( кэпсээн ) Бу тµбэлтэ 1970 сыллаахха бэс ыйын саІатыгар , уу куґа µгэннээн кэлэ турар кэмигэр буолбута . Мин Јймікіін совхоз Ґчµгэйдээ ± и отделениетыгар бухгалтерынан µлэлиирим . Биирдэ µлэлии олордохпуна Јліінчі эмээхсин киирэн кэллэ . Тиэтэйбитэ , тириппитэ - хоруппута сµрдээх . - Бэриэскин Хаанньа баар дуо ? - диэн ыйытта . Миигин кірі биэрээт : - Ээ , уолум Куола эбиккин дии . Чэ , кытаат , тоойуом , порка сµµр , до ± оруІ Миичээ сімілµітµ алдьаппыт µґµ . Иирбит дуу , итирбит дуу буолла ± ына , Хаанньаны уонна эйигин эрэ истиэ ± э , чэ , тоойуом , кытаат , сµµр , - диэхтээтэ . Ол са ± ана Березкин Гаврил Гаврилович совхоз кылаабынай бухгалтерынан µлэлиирэ . Манна ахтыллар суоппар хос аата Куо ± ас Миисэ диэн этэ . Почта ± а суоппардыыра . Мин быґа гыныам баара дуо , порка сµµрдэ ± им дии . Порт біґµілэктэн 2 биэрэстэ кэриІэ тэйиччи этэ . Продснаб ыскылаатын ааґааппын кытта , порт диэкиттэн почта массыыната буору бур ± атан кэллэ . Мин сµµрэн иґэрбин кірін , массыына тохтоото . До ± орум Миисэ саха ± а улахан уІуохтаах , толору эттээх - сииннээх , ыыс - ара ± ас хааннаах , дьэлтэйбит улахан сирэйдээх , онно сіп тµбэґэр киэІ арылхай , сырдык харахтаах киґи , кабинатын аанын аґан , быган олорон : - Хайа , ханна кітіірµ сµµрдµІ ? Сімілµіт ітірµнэн кіппіт буолла , - диэт , кµлэн арсайда . Мин киґим сирэйин - хара ± ын одуулуубун да , испитэ биллибэт . Айаннаан иґэн , ийэтиттэн истибиппин кэпсээтим . Киґим кµлэн то ± о барда : - Ээ , ол " быраатым " , кітір алдьаппыт , - диэн баран , ата ± ын анныттан тібіті суох , хаан - сиин буолбут куо ± аґы ылан кірдірді . Куораттан кэлэр сімілµіт Ґчµгэйи µрдµнэн кітін кэлэр уонна Алыґардаахтан ыла сыыйа намтаабытынан барар . Алыґардаахха µс улахан кµіл баар . Јлµµ болдьохтоох диэбиккэ дылы , биир куо ± ас кµілтэн ірі кітін куґууран тахсан , намтаан эрэр сімілµітµ кірді - кірбµтµнэн тиийэн , кынатын аннынан сааллан , мотуоругар киирэн кыбыллан , ілін хаалбыт . Сімілµіт аІар мотуора саахалланан , дьонун тµґэртээн , Усть - Нераттан саІа саппаас чаас а ± алыахтарыгар диэри кіппіккі турбут . Ити сімілµітµнэн кэлсибит табаарыспын кірсін , " итиччэ улахан алдьаныыга туох эмэ биллибитэ дуо " диэн ыйыталаспытым . " Суох , оччолоох туох да биллибэтэ ± э , арай , сімілµіппµт кыратык иІнэІнээн эрэ ылбыта " диэбитэ . Кэлин Миисэни " хайдах сімілµітµ алдьаппыккын кэпсээ " диэн табаарыстара элэктиир буолаллара . Онуоха кини кµлэ - кµлэ : - Ээ , суох , уолаттаар , ол " быраатым " алдьаппыта , кинини кірсін бэйэтиттэн ыйытаарыІ , Алыґардаах кµілµгэр баара буолуо , - диэн эппиэттиирэ . Николай Винокуров . Јймікіін . КыґыІІы кус Соторутаа ± ыта биир сахалыы форумІа " Сунтаарга кус " ДТП оІордо " диэн иґитиннэрии тахсыбыта . Онно сурулларынан , тохсунньу ыйга Сунтаар улууґун Хоро нэґилиэгин таґыгар биир кус трасса ± а тахсан , айаннаан иґэр УАЗ массыына инники істµікµлэтигэр сааллыбыт . Јлбµт куґу улуустаа ± ы ветеринарнай станция ± а кірдірбµттэригэр , кµґµн со ± уруу кітµіхтээх улун кус тыґыта , эмис , ханан да µлµйµµтэ суох эбит . Дьэ , дьикти . Кырдьык буолуо дуо ? Кыґал ± а обургу кыпчырыйда ± ына , муннукка ыкта ± ына , киґи быґыытынан бырааппын кэстилэр , ата ± астаатылар - баттаатылар дии санаатаххына , эйигин , эн быраапкын кімµскµµр , туруорсар , кіміліґір кыахтаах киґи баарын умнума . Ол - Саха Республикатыгар киґи быраабыгар Боломуочунай уонна кини аппараата . Россия ± а итинник бастакы боломуочунай 1994 с . анаммыт эбит буолла ± ына , биґиги республикабытыгар 2003 с - ха баар буолбута . Бу 2003 с . кулун тутар 4 кµнµгэр СР Президенин этиитинэн , республика Парламеныгар кистэлэІ куоластааґынынан бу дуоґунаска 5 сыллаах болдьоххо Федора ЗАХАРОВА анаммыта . Федора Николаевна онно икки тылынан - сахалыы уонна нууччалыы бирисээгэ биэрбитэ . Уонна µлэлээбитинэн киирэн барбыта . Букатын кураанах сиргэ са ± алаабыттара диэтэххэ , омуннааґын буолбатах . Ол сахха кини дьиэтэ - уота суох , турар бэйэтэ эрэ . Са ± алааґын быґыытынан , бастаан Владивосток куоракка баран , анал µірэхтээґини ааспыта . Дальнай Востокка бастакы киґи быраабыгар Боломуочунай Амурскай уобаласка , онтон биґиэхэ баар буолбута . Федора Николаевна µірэнэн кэлээт , дьону µлэ ± э ылаттаан , сэттэ киґилээх аппараат тэриммитэ . Бастакы сылларга сэттиэн биир хоско симиллэн олорон , дьиэлэриттэн бэйэлэрин компьютердарын кытары а ± алан , µлэлииллэрэ . Оттон дьон кэлитэлээн , сайабылыанньалар кииртэлээн барбыттара . Бастакы сылга 800 - тэн тахса µІсµµ , сайабылыанньа киирбитэ ! Билигин µлэлээбиттэрэ бэґис сылыгар барда . Ленин проспегын 22 № - дээх дьиэтигэр балтараа сыл анараа іттµгэр кіґін кэлэн , иккис этээскэ хас да кабинетынан киэІник , холкутук олорон µлэлииллэр . Онуоха бары усулуобуйа тэриллибит курдук . Арай µлэлэрэ элбэх буолан , сэттэ киґи а ± ыйах диэн , Федора Николаевна эбии икки штаты туруорсар . Билигин БулуІ улууґуттан ураты улуустарга барытыгар боломуочунай общественнай бэрэстэбиитэллэрэ диэн баар буоллулар . Бу дьон туох да хамнаґа , кіміті суох , буор - босхо , сµрэхтэрин ба ± атынан , дууґаларын ууран , µлэлии сылдьаллар . Бу бэрэстэбиитэл дьон - сэргэ эрэнэр , итэ ± эйэр , убаастыыр , тылын - іґµн сыаналыыр киґитэ буолуохтаах . Федора Николаевна ордук таґаарыылаахтык µлэлиир общественнай бэрэстэбиитэллэринэн Нерюнгри куораттан Сергей Рябконы , Верхоянскайтан Ульяна Терехованы , Ґіґээ Халыматтан Айталина Даурованы , Эбээн - Бытантайтан Наталья Попованы , Дьокуускайтан Петр Машицкайы киэн тутта ааттаталаата . Маны сэргэ , киґи быраабыгар Боломуочунай бары силовой структуралары кытта бииргэ µлэлэґэрин бэлиэтиибин . Ханнык µІсµµлэри , сайабылыанньалары кини кірір эбитий ? Хайа ба ± арар былаас уоргана , дуоґунастаах чиновник бэйэтин дьайыытынан биитэр дьайыы оІорбото ± унан киґи , гражданин быраабын кэґэн , бу гражданнар кырдьыктарын булаары араас инстанцияларынан сµµрэ - кімµскэнэ сатаан баран , тугу да ситиспэтэхтэринэ биитэр тахсыбыт быґаарыыга сібµлэспэтэхтэринэ , тиґэх эрэл оІостон , киґи быраабыгар Боломуочунайга сµбэ - соргу , кімі - тирэх кірдіін кэлэллэр . Кыґал ± алара араас : дьиэ - уот , µлэ , сир , µірэх , эмтэнии , тэрилтэ моІкуруут барыытын боппуруостара , социальнай хааччыйыы , хамнас тілітµµтэ , буруйдарын боруостааччылар кыґал ± алара , суут уураа ± а туолбатыгар , о . д . а . Маны барытын , хас биирдии сайабылыанньаны , µІсµµнµ бол ± омто ± о ылан , хайаан да кірін , бэрэбиэркэ ыытыллан , быґаарыы ылыныллар . Элбэхтэн икки холобур . Тµірт сыллаа ± ыта аан бастаан киирбит сайабылыанньа , Владимир Журавлев сайабылыанньата , бу сыллар тухары µлэ ыытыллан , Европейскай суукка тиийэн турар . Билигин ол суукка кірµллэ сылдьар . Кини сыыґа сууттаммыта дакаастанан , моральнай уонна материальнай хоромньутун тіліттірір туґунан уураах тахсара ситиґиллибитэ . Логин Фурман бэдэрээтинэн µлэтин толорбутун , ол тілібµрµн мэрия оІорбокко ( 43 тыґ . солк . ) , эмиэ Европейскай суукка тиийэ туруорсан , кини кыайыылаах тахсыбыта . Онуоха улахан кімінµ Саха Республикатыгар киґи быраабыгар Боломуочунай оІорбутун бэлиэтиибин . Федора Николаевна этэринэн , элбэх тµгэІІэ кыґал ± алаахтар µІсµµлэрэ , сайабылыанньалара оруннаах буолан , бигэргэтиллэллэр . Маныаха биир тµгэни бэлиэтиир то ± оостоох : киґи быраабыгар Боломуочунай биир эрэ хааччахтаах , ол - кинини Ил Тµмэн аныырынан , парламент уураахтарыгар µІсµµлэри кірір бырааба суох . Ол гынан баран , кини кимиэхэ да , бэл диэтэр , ПрезидеІІэ бас бэриммэт , кимтэн да тутулуга суох боломуочунай буолар . Сыллаа ± ы µлэтин тµмµгµнэн отчуот буолбакка , дакылаат оІорор . Ол дакылаат толору кээмэйинэн " Саха сирэ " , " Якутия " хаґыаттарга бэчээттэниэхтээх . Киґи быраабыгар Боломуочунай сокуонунан эрэ салайтарар , гражданин интэриэґин туруорсар , киґи кµімчµлэммит быраабын кімµскµµр эбээґинэс - тээх . Премьер Е . Борисов , дакылааты истэн баран , кэнэҕэґин министиэристибэлэр , тэрилтэлэр үлэлэригэр сыана быґарга ханнык киґи туох иґин эппиэттиирин чопчу ыйары ирдээтэ . Биир хайысхаҕа үлэлиир салаалар алтыґыыларыгар болҕомто ууруллуохтааҕын ыйда . / / Президент ыалдьыттаах " слет " сонуннара Киэґэ 6 чаас . Правительство 1 - гы нµімэрдээх дьиэтин саалата анал формалаах , дьыалабыай таІастаах дьонунан туолбут . Сµпсµлгэн . Онтон , эмискэ иґийии . СР Президенэ Егор Борисов киирэн слет буруйдаахтарын э ± эрдэлиир . Сэтинньи 9 - 10 кµннэригэр республика тутар этэрээттэрин слета буолан ааста . ТэрээґиІІэ республикабыт салалтата сайыІІы µлэ тµмµгµн таґаарда , бастыІ этэрээттэри , хамандыырдары , байыастары на ± араадалаата , маны сэргэ µлэ миэстэтин таґаарбыт , этэрээттэри ійіібµт тэрилтэлэри эмиэ бэлиэтээтэ . Георгий Куркутов , ыччат министрэ : - Сайын устата биґиги республикабытыгар уопсайа 4100 байыастан турар 85 этэрээт µлэлээтэ : 2720 киґи - тутар этэрээккэ , 696 - ыччат биригээдэлэригэр , 264 - педагогическай этэрээккэ , 130 - іІі хайысхатынан . Мантан 40 байыас СахалиІІа балык собуотугар уонна " Сочи - Суздаль " хайысхалаах тимир суол тутуутугар µлэлээтилэр . Ону таґынан , 318 устудьуон хамнаґа суох бэйэлэрин ба ± аларынан ууга барбыт біґµілэктэри чілµгэр тµґэриигэ кімілістµлэр . Байыастар хамнастара , ортотунан ыллахха , ыйга 15 тыґыынча солкуобай , саамай µрдµк хамнас - 45 тыґ . солк . тиийэр . Ыччат этэрээттэригэр сылдьан , устудьуон дойдутун туґугар оІорор улахан іІітµн , харчы ілірірµн таґынан , эбии анал дьо ± урданар , іскітµн техническэй µірэххэ µірэнэр буолла ± ына , туохха да бэриллибэт , кэмнэммэт уопут ылар , коллективка µлэлииргэ µірэнэр , элбэх до ± оттордонор . Хамандыырдар , комиссардар салайар дьо ± урдара сайдар . Бу кэннэ , Транспорт , сибээс уонна информатизация министрэ Семен Винокуров трасса оІоруутугар , тимир суол тутуутугар былырыыІІытаа ± ар 65 % элбэх байыас кытынна диэн бэлиэтээтэ уонна этэрээттэри салгыы бииргэ µлэлииргэ ыІырда . Ол эрээри тэрээґин саамай долгутуулаах тµгэнинэн байыастар харда тыллара буолла . " Шепот сердца " педагогическай этэрээт хамандыыра Сергей Кутуков " биґиги эппиэтинэґи ылартан куттаммат буоларга µірэннибит " диэн тыллара Президени астыннардылар . Егор Борисов : " Ыччат эппиэтинэстээх буолара - сайдыыга олук . Хас биирдии киґи дойдутун иннигэр эппиэтинэґи сµгэр " , - диэтэ . Кини техническэй µірэхтээґин салгыы сайда турарыгар , министерстволар устудьуоннар этэрээттэрин кімі оІостоллоругар сµбэлээтэ уонна маннык хамсааґын сайда , хайысхата кэІии турарыгар ба ± арда . СР Президенин уонна Правительствотын Махтал суругунан " Монтажник " производственнай кооператив , " Кэскил " республикатаа ± ы сайыІІы оскуола , " Колми - 95 " , " Якутгазпром " , " Якутцемент " , " Якутскэнерго " АК , " Sakhalife " иґитиннэрэр - биллэрэр сайт , СР Предпринимательство ± а , туризмІа уонна µлэлээх буолууга министерствота на ± араадаланнылар . Сыл бастыІнарынан " Дар " педагогическай этэрээт , " Омега " тутар этэрээт , бастыІ байыас Руслан Ефремов , комиссар Тимофей Томскай , хамандыыр Максим Павлов , бастыІ µірэх тэрилтэтэ ХИФУ , муниципальнай тэриллии - " Нам улууґа " буоллулар . Сыл аайы кіґі сылдьар " БастыІ µлэнэн хааччыйааччы " кубогын ООО " Трансстрой - Восток " тэрилтэ ылла . Онтон Президент саамай улахан бэлэ ± ин - " УАЗ " микроавтобус сертификатын Василий Данилов салайааччылаах " СР устудьуоннарын этэрээттэрин " киин штабыгар туттарда . Муся ВИНОКУРОВА . Мария ВАСИЛЬЕВА ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Соторутааҕыта Дьокуускай куорат дьаһалтатын Атыыга - эргиэҥҥэ , урбааҥҥа управлениетын үлэһиттэрин кытары бэрэбиэркэлиир эриэйдэҕэ бардыбыт . Талбыт түөлбэбит - куоракка саамай " криминальнайынан " биллибит 17 кыбартаал . Попова Акулина Серафимовна СГУ биолого - географическай факультетын бµтэрбитэ , идэтинэн биолог . Оло ? хону к ? рµµлэрэ 90 - с сылларга республика ха ? ыаттарыгар бэчээттэнэрэ . 1996с . философскай наука доктордара А . Г . Новиков , В . Д . Михайлов салайыыларынан « Оло ? хо ? йд ? бµллэрин бµдµмµк ? й - санаа аан дойдуну анаарыытын бы ? ыытынан ырытыы » диэн философия ± а аан бастаан сахалыы тылынан суруллубут µлэни философскай наука ± а сити ? иилээхтик к ? мµскээбитэ . « Оло ? хо киэ ? киэлитигэр » кинигэтэ олус кэрэхсэнэн оло ? хону µ ? рэтиигэ сµрµн пособие буолар . Бастаан Исландия булкаана эстэн , сөмөлүөтү да көтүппэт оҥорбута . Европаҕа дьон хаайтаран араллаан бөҕө таҕыста . Ол булкааммыт салгыы эстэ турар . Булкааны үөрэтэр учуонайдар « айылҕаны , таҥара ыйааҕын билбит суох , тохтоотоҕуна тохтуо » диэн ытыстарын нэлэҥнэтэллэр . Ааспыт сууккаҕа өрөспүүбүлүкэҕэ 11 буруйу оҥорооһун таҕыста . 6 - ны тута арыйдылар . Күннээх Украинаттан сылдьар киһи маннааҕы олохтоох киһини абааһы көрөн , искэ быһаҕынан дьөлө саайбыт . Из тех , кто на 1 - й фотографии , среднюю школу вместе заканчивали только трое : мой старший брат Святослав , Галина Сидорова и я . В те годы классные коллективы не бывали стабильными : кто - то оставался на второй год , кто - то уезжал , а кто - то приезжал . Дьэ ити кэнниттэн Чурапчы баґылыгын солбуйааччы , уруккута бэйэтэ оскуола директора , улуус дьо ± ус оскуолаларын кэрийэ сылдьан « эґигини оптимизациялыыбыт , ону туох да диэн утарылаґымаІ » диэн коллективтарга этэр сура ± а иґиллибитэ , аммалар « биґиэхэ уон биэс орто оскуола баарыттан биэґин эрэ ордороллор µґµ » диэн кэпсээн тар ± аммыта . Улуус аайы сµпсµлгэн буолбута . Сорох улуустар депутаттара маннык дьаґаллары тохтоторго модьуйбуттара . 2002 сыл балаіан ыйыгар - алтынньыга олохтоох референдумнар ыытыллыбыттара , олорго республика улуустарыгар муниципальнай тэриллиилэри олохтуур уонна олор устааптарын ылынар туЇунан принципиальнай быЇаарыы ылыныллыбыта . Олохтоох референдумнар дьон гражданскай эппиэтинэстэрэ быдан ўрдээбитин уонна олохтоох суолталаах быЇаарыылары бэйэлэрэ ылынарга интэриэстээхтэрин кєрдєрбўтэ . Америкаҕа Анкоридж куоратыгар Арассыыйа икки Америка икки кыттыылаах мунньах буолла . Онно төгүрүк сыл эһэни бултуур туһунан боппуруос көрүлүннэ . Сүбэ мунньах быһаарыытынан , мантан инньэ Аляска уонна Чукотка төрүт олохтоохторо эһэни бултууллара көҥүллэннэ . Көҥүл хаарчахтаах , ол курдук сылга 58 эһэни , онтон 19 тыһы эһэни бултууллара көҥүллэммит . Аан дойдуга улаханнык биллэр ырыаһыт Элтон Джон Украинаттан оҕо ииттэ сатыы сылдьар . Бу тулаайах оҕо Лев диэн ааттаах , оҕо дьиэтин иитиллээччитэ эбит . Украина былаастара Элтон Джон сексуальнай ориентациятын учуоттаан , оҕону биэрэри кытаанахтык бопсубуттар . Тыа сирин олохтоохторо республика , улуус сонуннарын саха телевидениетин ніІµі кэмигэр тутатына кіріллір . Тыа сиригэр буолар сонуннары , оло ± у - дьаґа ± ы филиаллар корреспонденнара буруолаппытынан устан ыыталлар . Ол курдук , идэтинэн µлэ - олох µіґµгэр сылдьар киґинэн " Саха " НКИК " Бэрдьигэс " Горнайдаа ± ы филиалын биэриитин ыытааччыта Айгулья Данилова буолар . Эдэркээн , киирбит - тахсыбыт , куруутун µірэ - кіті сылдьар кыыґы µлэтигэр тутан кэпсэттим : - Айгулья , мин биир идэлээ ± им буола ± ын . То ± о чопчу бу идэни талбыккыный ? - Бэйэм айанныырбын , кэлэрбин - барарбын , дьону кытары алтыґарбын наґаа сібµлµµбµн . Ґлэм олус интэриэґинэй . Биллэн турар , ыарахаттар да бааллар . Холобур , интервью ыларга сорох дьон сатаан саІарбаттар , камераттан кыбысталлар . Эрэй бі ± ітµн кірііччµбµт . Маннык тµгэІІэ , киґиэхэ сіптііх сыґыан булан , ыйытылаґан бардахха , дьоннор быдан аґыллан эппиэттииллэр , кэпсииллэр . Онон идэбин сіпкі талбыппын дии саныыбын . Билигин ХИФУ - га кэтэхтэн µірэнэ сылдьабын . - Суруналыыс идэтин іссі ханнык атын µлэ ± э майгынната ± ын ? - Суруналыыс идэтэ сµµрµµлээх - кітµµлээх , сонун буларга , тµµн буоллун кµнµс буоллун мэлдьи бэлэм сылдьа ± ын . О ± о эрдэхпиттэн культура эйгэтигэр сыстыбыт буоламмын , ордук бу эйгэ µлэґиттэрин µлэтигэр майгыннатабын . Кинилэр эмиэ ірібµл диэни аахсыбакка , бырааґынньык кµннэригэр тэрээґин іттµгэр сµµрэллэр - кітіллір . - СюжеттарыІ тиэмэтин хайдах була ± ын ? - Биґиги сюжеттарбыт µксэ тематическай буолаллар . Ону таґынан , улууска элбэх µтµілээх , кэккэ ситиґиилээх , эбэтэр олох сырдатылла илик дьону киэІ араІа ± а таґаара сатыыбыт , бу портретнай сюжет дэнэр . Сонун оІорооччу матырыйаалын µксµн бэйэтэ булуохтаах , кірдµіхтээх . Соро ± ор " Саха " НКИК маннык тиэмэ ± э сонун , интервью наада диэн сакаастыыр . Ґксµн бары бииргэ сµбэлэґэн тиэмэни талабыт . - ҐлэІ ирдиир саамай сµрµн хаачыстыбалара ханныктарый ? - Бириэмэни тутуґуу , дьоІІо сіптііх сыґыаны булуу , хомо ± ой тыл - іс . - Эн оскуоланы кыґыл кімµс мэтээлинэн бµтэрбитиІ . Ґірэнэр кэмнэргэр ылбыт билииІ µлэ ± эр , олоххор тіґіЇє кіміліґірµй ? - Идэм бары іттµнэн билиилээх - кірµµлээх буолары , олоххо буола турар быґыыны - майгыны кытары тэІІэ хардыылыыры ирдиир . Оскуола ± а сылдьан ылбыт , иІэриммит билиим µлэбэр олус кіміліґір . Ґірэнэр кэмнэрбэр театральнай куруґуокка сылдьыбытым эмиэ элбэ ± и биэрдэ . Холобур , дьонтон кыбыстыбакка саІарарга , сыана ± а тутта - хапта сылдьарга µірэтэллэрэ . - Ґлэ ± иттэн аны тус олоххор кіґµіххэ . Дьиэ кэргэнин туґунан кэпсээ эрэ . - Кэргэмминээн 2006 с . ыал буолбуппут . Икки уол о ± олоохпут , улахаммыт тµірт , кырабыт икки саастаах . Кэргэним " Коммунтеплосбыт " тэрилтэ ± э бухгалтерынан µлэлиир . - О ± олоруІ кыралар эбит дии , µлэ ± ин уонна дьиэ кэргэІІин хайдах дьµірэлиигин ? - О ± олорбут икки іттµттэн эбэлээх , эґэлээх буоланнар µчµгэй , кірір - истэр дьонноохтор . Командировкалартан соро ± ор тµµн кэлиэхпин , арыт ірібµллэргэ µлэлиэхпин сіп . Ґлэм тэтимин кэргэним ійдµµр , ійµµр . - ИллэІ кэмІин хайдах атаара ± ын ? - Дьиэ кэргэммэр аныы сатыыбын . Бириэмэ кіґµннэ ± инэ иистэнэрбин сібµлµµбµн . Кистээбэккэ эттэххэ , кэргэн тахсыам иннинэ , ыал кыра о ± ото буоламмын иґит да сууйбат , ас да астаабат этим . Барытыгар кэлин µірэммитим . Билигин ас астыырбын сібµлµµбµн , бырааґынньыктарга дьоммун саІа , ураты бµлµµдэнэн кµндµлµµбµн . Улууспут оло ± ун , сонунун кµіх экран ніІµі республика ± а таґаарар эдэр µлэґиккэ іссі да интэриэґинэй сюжеттары , сонуннары ба ± арабын . Виктория ПЕТРОВА . Горнай .

Download XML • Download text

sah-30

sah-30

View options