Deltacorpus 1.1

sah-27

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Долгуйа кµµппµт тµгэммит эрдэ бэлэмнэммит программанан дьэ са ± аланна . Оскуола о ± олоро оллоонноон олорон олоІхоттон быґа тардан оло ± урбут ньыманан бэрт сэргэхтик толорон иґитиннэрдилэр . Бу дьоґуннаах тэрээґини µірµµлээхтик аґыы кэмигэр улуус баґылыгын солбуйааччы Анатолий Константинович Бочуруков , культура киинин солбуйар директора Гаврил Гаврильевич Вырдылин , µірэх салаатын методическай кабинетын сэбиэдиссэйэ Виктор Васильевич Винокуров ис - истэриттэн сырдаан эппит санааларын истэ олорон санаабыт кіті ± µлµннэ . Кырдьык да ± аны маннык µтµі ійдііх - санаалаах дьоннордоох буолан µлэ тиґиктээхтик барар эбит . Кинилэр эппит санааларын билиґиннэрэбит : улуус солбуйар баґылыга Анатолий Константинович маннык эттэ : - « ОлоІхо диэн биґиги саха норуотун оло ± о - дьаґа ± а , ійі - санаата , майгыта - сигилитэ , тыла - іґі , культурата буолар . Биґиги Таатта дьоно бэйэбит тµілбэбитин олоІхо дойдута диэн ааттанабыт . ОлоІхо ± о баар улахан ірµстэр : биґиги Алдаммыт , Аммабыт , Тааттабыт , Баайа ± абыт биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о ойууланар быйаІнаах алаастар биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о баар хайыр таас хайалар биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о баар дуула ± а кµµстээхтэр , туруйа уолаттар , кыталык кыргыттар , куба курдук хотуттар биґиэхэ бааллар . Биґиги таатталар олоІхо иннигэр улахан историческай иэстээхпит уонна соруктаахпыт . Ону толоро сылдьабыт , инникитин да толоруохпут дии саныыбыт . Биґиги оскуолаларбыт , хас биирдии нэґилиэкпит олоІхону µірэтиигэ , эдэр ыччакка олоІхо тыынын , олоІхо тылын , ійµн санаатын иІэриигэ улахан µлэни ыыталлар . Инникитин да маннык µлэни ыыта , олоІхобутун µйэ тухары туругурда туруохпут » . Общественнай культурнай киин солбуйар директора Гаврил Гаврильевич : - « ОлоІхону аахтахха киґи ійі - санаата кэІиир , киэн туттуу санаата µіскµµр . Кырдьык да ± аны , улуу олоІхоґуттарбыт кімµлµік иннигэр бала ± аІІа олорон эрэ білµґµік ійдірµнэн µс дойдунан сири - дойдуну барытын кэрийэн , араас омук дьонун кытта алтыґан , киэІ ыырынан сылдьан , барытын ійдірµгэр - санааларыгар иІэрэн олоІхону айбыттар эбит диэн санаа ± а кэлэ ± ин . Онон олоІхо биґиги омукпут баайа , киэн туттуута буолар дии саныыбын . Ону µµнэр кілµінэ ± э тиэрдиигэ биґиги µлэбит тэнийэн иґиэ ± э » . Ґірэх салаатын методическай кабинетын сэбиэдиссэйэ Виктор Васильевич : - « Бу кµммµт силиґэ - мутуга хантан са ± аламмытай ? 2004 сыллаахха кулун тутар 2 кµнµгэр « Ала туйгун » олоІхо кинигэ буолан тахсыытын биґирэмэ буолбута . Онно 20 - чэ тылга , олоІхо ± о µлэлэґэр учуонайдар , культура µлэґиттэрэ бары мустан кинигэни ырытан , кэпсэтэн баран , бµтэґигэр олоІхо дойдутугар Таатта ± а кулун тутар 2 кµнэ - ОлоІхо кµнµнэн буоллун диэн этии киллэрбиттэрэ . Ону улуус баґылыга ійіін , анал дьаґалынан бигэргэтэн ОлоІхо кµнэ быйыл алтыс сылын бэлиэтэнэр . Бу тэрээґиммит сыл аайы хас нэґилиэк ахсын детсадтарга , оскуолаларга , культура дьиэлэригэр ис хоґооно кэІээн , дириІээн , тупсан баран иґэриттэн µірэбит . Быйыл олоІхобут кµнэ саха норуотун биир тумус туттар киґитэ А . Е . Мординов тіріібµтэ 100 сылын бэлиэтээґини кытта алтыґарынан уратылаах . Бу ыытар µлэбит быстах кэмІэ тэриллэн ааґар дьаґал буолбатах , Таатта сиригэр улуу олоІхоґуттар тіріін - µіскээн билиІээІІэ диэри кинилэр сыдьааннара ааттана , удьуор утума сал ± ана турарыгар кімі - тирэх буолан µлэ - хамнас µйэлэргэ бара туруо турда ± а » . Бу этиллибит санаалар дьыаланан бигэргэнэн сириэдийэн бара туралларыгар эрэнэбит . Кулун тутар 19 - 20 кµннэригэр Краснодар куоракка компакт - спортиІІа Россия кубогын бастакы этаба буолан ааста . Манна Саха сирин аатыттан 8 киґилээх икки хамаанда кытынна . Кинилэр ортолоругар Россия спордун маастардара Айаал Макаров , Игорь Егоров , Александр Макаров сµрµн састаапка киирэн , иккис миэстэни ыллылар . Краснодардар бастаатылар , подольскайдар ( Москва уобалаґа ) µґµс буоллулар . Санатан эттэххэ , былырыын ыытыллыбыт Россия кубогын этабыгар биґиги дьоммут маІнайгы миэстэлэммиттэрэ . Быйыл арыый намтааґын баара кістір . Маныаха СР спортиІІа федерациятын президенэ , « Туймаада - нефть » ААУо генеральнай директора Иван Макаров кэккэ биричиинэлэри ыйар . Ол курдук , бастатан туран , кубогы ыытар дьон , олохтоохтор кµµскэ бэлэмнэммиттэрэ кістір диир . Иккиґинэн , биґиги дьоммут кыґын дьарыктанар кыахтара намтааґынынан быґаарар . Биирдиилээн зачекка 130 спортсмен кµрэхтэспититтэн ( ол иґигэр 50 - тан тахса спорт маастара , 1 норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах маастар ) Игорь Егоров иккис миэстэни ылбыт . Кини Краснодар олохтоо ± ор , Россия биир бастыІ ытааччытыгар , хас да тігµллээх чемпионугар Сабир КалимуллиІІа эрэ хотторбут . Оттон « С » категория ± а 28 киґи кыттыбытыттан ( разряда суох дьон ) Евгений Шишигин µґµс бочуоттаах миэстэ ± э тахсыбыт . Федерация президенэ саІа дьарыктанан эрэр киґиэхэ бу µчµгэй кірдірµµ , онон быйылгы сезону биґиги спортсменнарбыт µтµі тµмµктэрдээх са ± алаатылар диэн бэлиэтээтэ . Быйыл атырдьах ыйыгар спортиІІа Россия чемпионата Дьокуускайга ыытыллыа ± а . Манан сибээстээн бэлэмнэнии кµµскэ барар . Биґиги дьоммут ситиґиилээхтик кытталларыгар эрэлбит улахан . Итинник саныырга тірµіттэр элбэхтэр . Олортон биирдэстэринэн , былырыын ыытыллыбыт Россия таґымнаах алта кµрэхтэґии тэриллибититтэн , Саха сирин кыттааччылара алтыаннарыгар µс иґигэр киирбиттэрэ буолар . Ону тэІэ ааспыт сыл тµмµгµнэн бары ытааччылар ортолоругар ( 1000 кэриІэ киґи ) рейтинг тахсыбыта . Манна Айаал Макаров µс иґигэр киирбитэ элбэ ± и этэр . Кини былырыын Россия сµµмэрдэммит хамаандатыгар киирэн , аан дойду чемпионатыгар кыттыбытын бэлиэтиир то ± оостоох . Оттон чемпионакка бэлэмнэнии хайда ± ый ? Атын сылларга , атын кµрэхтэґиилэргэ холоотоххо , спортиІІа бэлэмнэнии туґунан улахан туох да ± аны иґиллибэт этэ . Испэр , уота - кµіґэ суох чемпионат буолаары гынна дуу диэн санаа бааара . Ол эрээри , пресс - конференция ± а иґитиннэрбиттэринэн , Дьокуускайга Россия чемпионатын ыытар уонна бэлэмнэнэр туґунан республика Президенин дьаґала олунньу 17 кµнµгэр эрэ тахсыбыт . Бу кэнниттэн тута республика тэрийэр комитета бигэргэммит , 16 рабочай біліх тэриллибит . Салайааччынан СР Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы А . А . Стручков анаммыт . Россия Спорка , туризмІа уонна ыччат политикатыгар министерствота бигэргэппитинэн , чемпионакка 200 киґи кыттара былааннанар , ол иґигэр регионнартан 120 спортсмен . Бу нэдиэлэ ± э чемпионат символиката бигэргэниэ ± э . Муус устар 1 кµнµттэн « Бэргэн » спортивнай комплекс тутуутун µлэтэ са ± аланыа ± а . Онон бэлэмнэнии былаан быґыытынан баран иґэр . Манна да ± атан эттэххэ , чемпионакка Олимпиада кыттыылаахтарын ыІырар санаалаахтар . Ону тэІэ тас дойдулартан а ± ыйах спортсмен кэлэн зачету таґынан кытталлара былааннанар . Спортины интэриэґиргиир Саха сирин олохтоохторо эмиэ кыттыахтарын сіп диэн этэллэр . Сахалар бэргэн ытааччылар , оттон кµрэхтэґии категорияларынан ыытыллар . Онон спортинг федерацията олохтоохтору эрдэттэн бэлэмнэниигэ ыІырар . Людмила ПОПОВА Саамай чиэһинэй , саамай сиэрдээх уонна … сылаалаах балыктыыр ньыма . Тулуурдаах , киэҥ - холку майгылаах балыксыкка барсар . Өйдөөх , аһыгар - олоҕор талымас балыгы хаптарарга тоҕоостоох ньыма . Дьокуускайга , Оҕо дыбарыаһыгар , улахан кылаас үөрэнээччилэрин ортотугар брейн - ринг тэрилиннэ . Өйү - көрүүнү тургутуу Быраабы билии күнүгэр түбэһиннэриллиннэ . Ыйытыылары Олег Милюков бэлэмнээтэ . Дьокуускайдаа ± ы олохтоох бэйэни салайыныы органнара норуоттар икки ардыларынаа ± ы , федеральнай уонна республикатаа ± ы та ´ ымнаах тэрээ ´ иннэри ыытар бырааптаахтар . Республика бюджета та ² ыллар кэмигэр куорат дьа ´ алтата µп министерствотыгар µлэтин хайысхаларынан наадалаах µп кээмэйин биллэриэхтээх . В . Штыров дойду Уһук Илини сайыннарар былааныгар сөп түбэһиннэрэн , утум быһыытынан , Г . Чиряевтаах саҕана үөскээбит былааны саҥардан , аныгылыы тыыннаан , мэҥэ бырайыактар диэн ааттаан РФ бырабыыталыстыбатын өйөбүлүн ситистэ . Дойду салалтата ол былаан олоххо киириитин Штыров мэктиэлээбит киһитэ салгыахтаах диэн санаалааҕа чуолкай . Сталин норуотун иннигэр оІорбут алдьархайдаах буруйун « Орто Дойду » маннык ньылҕаарыппыт : « Фашизм бүрүүкээн , сэрии куттала суоґаан турар кэмигэр Сэбиэскэй былааґы утарааччылар куорҕаллыыр үлэлэрэ күүґүрэн , репрессия ыытылларыгар күґэйбит . Сымыйаны , албыны кырдьыктан , дьиІнээхтэн араарбакка , үгүстүк сыыґааччыбыт . Ол курдук дьиІнээх істііхтір , таІнарыахсыттар , чиэґинэй буолан кістіннір , коммунистары , саамай чулууларбытын балыйан , репрессияҕа түбэґиннэрбиттэр » . Мииринэй сиригэр буолар Ыһыах эмиэ кэлэр кэмнээх былааны , сонун , саҥалыы көрүүнү ылынарга төһүү буолуоҕа . Биһиги аҕаларбыт , эһэлэрбит уһансыбыт үтүө дьыалаларын , дьоллоох олохторун салгыыр , үйэтитэр иэстээхпит . Кинилэр өрөспүүбүлүкэ , бүтүн Арассыыйа сайдыытыгар киллэрсибит кылааттарын өссө кэҥэтиэхтээхпит , элбэтиэхтээхпит . Бу Ыһыах кэлэр кэнчээри ыччакка үтүө холобур буолуохтун . Мин эрэнэбин - биһиги оҕолорбут төрөппүттэрин үлэҕэ дьулуурдарын , сырдыкка баҕаларын сыаналаан туран , өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар ылсыахтара , билиҥҥи баары өссө хаҥатыахтара диэн . ( Салгыыта . Иннин хаґыат ыам ыйын 8 , 15 , 22 кµннэринээ ± и нµімэрдэригэр кір ) . Мэхээлэ тіґі да ууну - уоту ортотунан аастар , бу бастакы буомбалааґыІІа тµбэґиитэ этэ . Онон уйул ± ата улаханнык хамсаабыта . Халлаантан таІнары сатыылаан тµґэр , ілір ілµµнэн уґуурар кµтµрдэртэн ханна да баран быыґаныа суох курдук этэ да , син тыыннаах хаалбыт . Бэл , дьуккуруйан да кірбітіх этэ . Ол эрээри , уІуо ± а - иІиэ ± э босхо баран , салыбырас буолан хаалбыт курдуга . Аны онно - манна ірі кµµдэпчилэнэр уоту умуруоруу тµбµгэр тµспµттэрэ . Ити икки ардыгар халлаан хараІаран барбыта . Уот улахана сі ± µрµйээтин кытары эмиэ таґа ± ас сµікээґинэ са ± аламмыта . Тµµн хойут бµтэннэр массыына ± а олордоот тіттірµ утаарбыттара . Салгыы » Эдьээн ытык кырдьа ± аґа Михаил Алексеевич Трофимов - Тойон Торопуун быйыл сэттэ уонун туолан баран , илиитигэр тутуурдаах , іттµгэр харалаах кэлбитин истэн бэркиґээтим . - Харах мілтііті , тиит тібітµгэр о ± о да олорор буолла ± ына кыайан кірбіт буоллум , былыттаах кµн тірµт сабыллан хаалан бэйэм суолбун сµтэрэн , онноо ± ор µµтээним таґыгар мунабын . Сааны туппата ± ым , " Бураммын " мииммэтэ ± им икки сыл буолла , - диэн муІатыйбыта . Хайдах бултаабытын истээри дьиэтигэр тиийдим . О ± онньор гараґыгар сµгэ уктуу олорор эбит . - Дьиэ ± э сытыйан сытыахтаа ± ар , бултаабыта буолан , сэргэхсийэн кэллим . Хапкааннаан уонча саарбалаахпын , а ± ыйах тииІнээхпин , µµтээним таґынаа ± ы чµімпэ ± э балыктаатым . Ол да мин кыахпар сірµ сіп булт . Эдэрбэр µчµгэй булчут аатырар эрдэхпинэ да ± аны , сорохтор курдук бултуйда ± ым ахсын ордук харамсыйан харса суох кыдыйа сатаабат µгэстээх этим . Булт болдьо ± ун чуолкайдык тутуґарга µірэтэрим , тірµіхтэрин - ууґуохтарын наада , биґиги бµгµн эрэ олорор , ааґан иґэр дьон буолбатахпыт , о ± олорбут , сиэннэрбит эмиэ бултуохтарын наада . Сиэмэх кітірµ - сµµрэри харса суох кыдыйар сіп . Холобур , сымыытынан аґылыктанар чыыбыґы , уу кітірµн уйата - хомуґу мэлиппит андаатар курдуктары . А ± ыйах сыл иґигэр айыл ± абыт тосту кэ ± иннэ : хонууга ырыа чыычаах тамты эґиннэ , тыа ± а тайах , таба а ± ыйаата , ірµскэ сыаналаах кµндµ балык илимІэ ымньаммат буолла ! - Эн хас кырдьа ± аґы бултаабытыІ буолуой ? Аґынар эрээри то ± о ілірі ± µн ? - Киэн туттубат , киґиргээбэт буоламмын аахпат этим , син балайда буолла ± а буолуо . Сыал - сорук оІостон анаан кірдіін эккирэтэн бултааччым суох , оттон тµбэстэ ± инэ байанайым биэрдэ ± э диэн бултуурум . Онтон аккаастаннахха , булт кэхтэр диэн итэ ± эл баара . Ити ібµгэм эппэр - хааммар иІэрбит µгэґин ыґыкта илик тиґэх тоІустартан биирдэстэрэ буолла ± ым буолуо , - диэтэ . - Тыатаа ± ы ыгым балаґыанньа ± а киллэрэн куттаабыт , эбэтэр бултаабыт кэмІэр ійгір - санаа ± ар сµппэттик иІмит ханнык тµгэн баарый ? - Кырдьык , мээнэ киґи киирсибэт суостаах - суодаллаах , чахчы кыанар , ійдііх кµтµр . Сµрэ ± ин курдат ыттаран баран биэс уонча хаамыыны сыыдамнык сµµрэр , ол гынан баран киґини турбат оІорон ааґар кыахтаах . О ± отун , бэйэтин ата ± астаабыт буоллаххына , сыккын уон сылы быґа ійдіін - сонордоон ситиґэ сатыыр іґµіннээх µгэстээх . Миигин оччо куттаабыта суох , мэлдьи бэринэн сымна ± астык бултатара . Арай биирдэ бэйэм акаарытыйан иэним салаґан , куйахам бµµрµтэ туппахтаан турардаах . Сорохтор курдук ар ± ах айа ± ар бµі мас угааччым суох . До ± орбор , эдэр Митя ± а " быктар эрэ ытаар " диэн баран , уґун титирик быґан а ± алан ар ± ах иґин булкуйан бардым . Кыылым тахсыан ба ± арбат , маспын быґыта хабыалаан истэ . Маґым тібітµн батыґан ар ± ах айа ± ар кэлбиппин билбэккэ хааллым . Сууралыырбар бµілээбит муо ± а , араас абыр ± ала соґуллан тахсан аанын бµілээтэ . Мин тобуктуу тµґэн ону таґырдьа хаґыйан истэхпинэ , илиибин сыыґа харбаат , бу былтас гына тµстэ ! Чуут сµµспµнэн харса сыстым ! Саабын ылаары кэннибин харбыалаан эрдэхпинэ , саа дэлби ыстанан кыылым ньилис гынан хаалла ! Јскі илиибин дуу , тібібµн дуу харбаабытынан тахсыбыта буоллар , до ± орум тута сатаан ыппат , онтон кэлин туох буолбут буолуон билбэппин . Саам тµірт хаамыы тэйиччи титириккэ ійінін турарын кірііт , барыта бµппµтµн кэннэ , дьэ иэним кэдэІнээтэ , куйахам бµµрµтэ туппахтаата . Араас элбэх этэ . Онтон биир сэниэм эстиэр диэри µлэлээбит тµгэммин кэпсиим : кыра буолан баран дэгиттэр булчут ыппынаан тииІнии , саарбалыы сылдьан ар ± ахтаах кырдьа ± аґы бултаатыбыт . Аарыма эґэ ар ± а ± ын икки харыс туруору тµґэн баран сытар сирин хаспыт . Саам , сµгэр суумкам быата уонна ыстааным кура эрэ баар . Наар тіґµµнэн таґаара сатыыбын , курум быґытталанан туґалаабата , сэниэ эґиннэ , тиритии - хорутуу баґаам . Нэґиилэ аІар ата ± ын быктаран , кыра да наада буолан , кіміліс диэн ыппар ытыттардым , ытым эрэйдээх ырдьыгыныы - ырдьыгыныы тардыґан ырычаахтаґар , кір , таґаарыахпар диэри ол ытырбыт ата ± ын ыґыктыбакка абыраата ээ ! Халлаан хараІарбытын кэннэ нэґиилэ таґааран иккиэн µірдµбµт аххан . Михаил Алексеевич 1936 сыллаахха АлдаІІа тµґэр Майа µрэх тібітµгэр Майда ± а холкуостаах ыалга тіріібµт . Сэрии сут сылларыгар тулаайах кыра о ± о , элбэх эрэйи кірсін , киґи буолбут . Кыґал ± а µірэтэн , эрдэ ситэн - хотон , 20 сааґыттан табаґыттар биригээдэлэрин биригэдьиирэ , байанайдаах булчут буолбут . - Сталины солбуйа , дойду муІур тойоно буолбут Н . Хрущев бідіІсµтµµнэн µлµґµйбµт кэтэх хаґаайыстыба хапчайбыт кэмигэр , 1957 сыллаахха , " Майда " уонна " Кыґыл булчут " холкуостары холбообуттара . Онтон 1960 сыллаахха Майданы сіпсіспіт іттµн дьµµл бі ± інін , К . Маркс аатынан холкуоска холбоон , бу 60 - ча кістііх ЭдьээІІэ киґилэри - сµіґµлэри олоччу µµрэн киллэрбиттэрэ . Мин , хара ± ым курдук , харыстаан ииппит табабыттан 600 - чэкэни Югоренокка ( бириискэ ) илдьэн туттубуттара . Біґµілэк олорбутунан хаалбыта . Хаарыан дэгиттэр быйаІнаах , бултаах - алтаах дойдум , Майда киґи - сµіґµ олохсуйбат буолан , отунан - маґынан саба µµнэн , бµілэнэн , µігµлээтэххэ , ітін іі ± µргµµр , хаґыытаатахха , хара суор хардаран хаа ± ыргыыр эґэ - бірі уйата буолан турар . Дэгиттэр дьо ± урдаах эдэр киґи , К . Маркс аатынан холкуоска холбоґоот , сылгы кірір биригээдэни салайбыт . АІардас тірµµр биэтэ 150 эбитэ µґµ . Онтон ынах сµіґµгэ ферма сэбиэдиссэйинэн , µргµлдьµ отделение биригэдьииринэн , быыґыгар управляющайы солбуйан , пенсия ± а тахсыар диэри µлэлээбит . Итинник µлэ ± э , Михаил Алексеевич курдук , 35 сыл µргµлдьµ µлэлээбит киґи сэдэх буолуохтаах . Дьоно - сэргэтэ µтµітµн - іІітµн ійдµµр , билинэр буолан , билигин да ± аны Тойон Торопуун диэн ааттыырыттан µірэр , махтанар , итинтэн атын на ± арадааны билиммэт кырдьа ± ас эбит . Михаил ТРОЛУКОВ . Эдьээн . Хаартыска ± а : сорсуннаах булчут М . А . Трофимов . Арҕаа Аллараа Тунгускаттан саҕаланар уонна илин диэкки Өлүөнэ ортоку сүүрээнин батыһан Амма өрүскэ дылы тиийэр . ~~- Быйыл ханнык үірэх кыґалара эксээмэн тута кэлэллэрин күүтэҕитий ?~~ - 2006 сыллаахха Дьокуускайга кэлэн баран , Степан Константиновичка үөрэнэн барбытым . Кини бэйэтин омугун өрүү өрө тутар , сөбүлүүр . Омук дьонун кытта ыкса сыралаһан үлэлиир . Кини омуктарга - « Саха сирин түннүгэ » . Уопсайынан да тылы үөрэтэр олус уустук . Саха төрүт култууратын наһаа сөбүлүүбүн . Саха сирин Правительствота омук дойдуларыгар µлэ ± э - хамнаска уопут атастаґар , билсэр - кірсір уонна ситим олохтуур сыаллаах - соруктаах айаннаабыта хас да сыл буолла . Соторутаа ± ыта Президент Вячеслав Штыров баґылыктаах Саха Республикатын делегацията Германия Федеративнай Республика ± а ыалдьыттаан кэллэ . Бу сырыы туґунан биґиги хаґыаппытыгар СР промышленноска министрэ Алексей Голубенко , министерство таас чоххо отделын салайааччыта Михаил Новиков уонна техническэй наука доктора , профессор Борис Заровняев сэґэргээтилэр . Делегация Германия ± а тµірт біліххі арахсан тус - туспа хайысхаларга µлэлээбит . Алексей Голубенко аан бастаан ААО " Сахаэнерго " генеральнай директора Николай Парникову , итиэннэ ОДьКХ уонна энергетика министрин солбуйааччы Владимир Тихоновы кытта Аллараа Саксония ± а Хельмштедт куоракка баар EON компания ± а - Германия уонна Европа саамай бідіІ энергетическэй концерныгар сылдьыбыттар . Манна кинилэргэ таас чо ± унан µлэлиир тепловой электростанцияны кірдірбµттэр . Сонуна диэн ТЭЦ разрезка турар эбит . Чо ± у станция ± а транспортернай лиэнтэнэн тиэрдэллэр . Маны таґынан бі ± µ - сыыґы уматан , электроэнергияны оІорон таґаарар собуокка сылдьыбыттар . Бу собуокка регион эргинээ ± и сиртэн барытыттан бі ± µ - сыыґы хомуйан а ± алаллар . Алексей Владимирович собуот технологията судургу , буруота , сыта суох кіннірµ паар тахсар диэн кэпсиир . Немецтэр оннук бэртээхэй ыраастыыр системаны айбыттар . Собуот ТЭЦ сыллаа ± ы былаанын 10 % тэІнэґэр энергияны оІорон таґаарар . Бі ± µ - сыыґы уматыы кэнниттэн хаалбыт отхуоду фирмаларга тутуу матырыйаалын быґыытынан атыылыыллар . Ол курдук суолу оІорууга кытта туттуллар эбит . EON компания ФРГ - га то ± ус бі ± µ - сыыґы уматар собуоттаах . Мындыр немецтэр электроэнергияны , отхуоду атыылыылларын таґынан , бі ± µ - сыыґы суох оІорууга олохтоох дьаґалтаттан эмиэ харчылаґан , µс тігµл барыґыраллар эбит . Маныаха интэриэґинэйэ диэн , собуокка баар компьютерга салгыІІа тіґі бырыґыан , хайа сµлµґµн быра ± ылла турара кісті турар . Кірдірµµ кіІµллэнэртэн намыґах . Маннык монитордар хас биирдии олохтоох дьаґалта ± а бааллар . Онон тіґі , туох сµлµґµн быра ± ылларын кэтии - маныы олороллор . Министр промышленнай µлэ кэнниттэн немецтэр сири рекультивациялыылларын - чілµгэр тµґэрэллэрин сі ± ір - махтайар . Ол курдук , бµтµннµµ сиринэн тіттірµ кімін , бааґына оІорон , о ± уруот аґын эгэлгэтин уонна астаах мастары олордоллор . Астаах мастара аны паспордаах буолар эбит . Немецтэр бµгµІІµ кµІІэ рекультивация ± а былааннара 2080 ( ! ) сылга диэри хайыы - µйэ бэлэмэ , кырдьык , киґини сіхтірір . Кинилэр сирдэрин - уоттарын , айыл ± аларын оннук харыстыыллар . Итини сэргэ Алексей Голубенко Энергетика министерствотын бэрэстэбиитэллэрин кытта тыал кµµґµнэн µлэлиир электростанцияларга сылдьыбыт . Иккилии мегаватт кыамталаах 14 электростанцияны немецтэр биэс сыл иґигэр туппуттар . СГУ студеннара Германия ± а µірэниэхтэрэ СГУ бэрэстэбиитэллэрэ - учуонайдар Германия ± а , аан дойду саамай кырдьа ± ас µірэхтэрин кыґаларыгар - Фрайберг уонна Клаусталь горнай академияларыгар сылдьыбыттар . Студеннар µірэнэр куорпустарын , бэртээхэй минеральнай музейы кірбµттэр , Фрайберг горнай академиятын салалтатын кытта сібµлэґии тµґэрсибиттэр . Манна хардарыта конференциялары , семинардары ыытыы , студеннары стажировкалааґын , специалистары бэлэмнээґин киирдэ . Бу кэпсэтии тµмµк сыалынан студеннарга Германия Федеративнай Республикатын уонна Саха Республикатын университеттарын дипломун туттарыы буолуохтаах . Фрайберг академиятын салалтата маныаха Саха сирин учуонайдарыгар хайа µлэтигэр аналлаах учебниктары бэлэхтээтэ . Клаусталь Фрайберг горнай академиятыттан сааґынан арыый балыс . Бу µірэх кыґатын кытта научнай чинчийиилэргэ µлэлэґиигэ кэпсэтии барда . Научнай ыстатыйалары бэчээттииргэ дуогабар тµґэристилэр . Тµмµккэ , академия профессора Дребенштет ыам ыйыгар Саха сиригэр университет µлэтин кытта билсэ кэлэргэ ба ± атын биллэрдэ . Маны сэргэ немец учуонайдара промышленность министригэр Алексей Голубенко ± а уонна кини µлэґиттэригэр хайа µлэтигэр лекция тиийэн аа ± алларыгар этии киллэрдилэр . Профессор Борис Заровняев маны таґынан Подсдам куоракка Арктика уонна бай ± аллары чинчийии институтугар сылдьыбыттарын сэґэргээтэ . Бу кыґаны кытта СГУ ГРФ факультета ірдііІІµттэн сибээстэґэр . " LIEBHERR " компания Нерюнгрига ыалдьыттыа ± а Саха сирин Промышленноска министерствотын таас чоххо отделын салайааччыта Михаил Новиков массыына оІорор компанияларга сылдьыбыт . Бастакынан " Такrаf " компания µлэтин - хамнаґын , бородууксуйатын кытта билсибит . Бу тэрилтэ промышленнай µлэ ± э уонна портарга туттуллар оборудованиены , массыыналары оІорон таґаарар . Итини сэргэ компания портары тутуунан дьарыктанар . Билигин " Такrаf " техникатын Кузбасска уонна Иркутскай уобаласка тутталлар . Сырыы биир сµрµн сыалынан ыарахан бульдозернай техниканы , погрузчиктары , экскаватордары оІорор " LIEBHERR " компания µлэтин - хамнаґын , технологиятын кытта билсии буолбут . Бу тэрилтэ бородууксуйатын хаачыстыбатынан аан дойдуга аатырар . Компания салалтата бэс ыйыгар Дьокуускайга ыытыллар 5 - с норуоттар икки ардыларынаа ± ы " Республика инвестиционнай кыа ± а " конференция ± а кыттыа ± ын ба ± арарын биллэрбит . Маны таґынан Нерюнгрига тиийэн техникаларын µлэлэтэн кірдірір , олохтоох усулуобуйаны кытта билсэр санаалаахтарын эппиттэр . Ол курдук , инникитин ханнык хайа боруодата баарыттан кірін , итиигэ - тымныыга сіп тµбэґиннэрэн , Саха сиригэр барсар техниканы бэлэмнииргэ , оІорорго былаанныыллар . " LIEBHERR " компания собуоттарыгар тимир лиистэртэн са ± алаан барытын , миэстэтигэр оІорон таґаараллар . Техниката олус бі ± і уонна экономичнай . Онон аан дойдуга улаханнык биллэр . Промышленность министрэ Алексей Голубенко республика ± а компанияны кытта µчµгэй сыґыан олохтоноругар эрэллээх . Хаартыска ± а : СР промышленноска , энергетика ± а уонна коммунальнай хаґаайыстыба ± а салайааччылара Германия таас чохтоох разреґыгар . Сергей МУКСУНОВ хаайбыттарын да иhин , быhылааннар син биир үөдүйэ , тахса тураллар . Мииринэйдээҕи прокуратура сонуннары тарҕатар тэрилтэлэргэ биэрбит чахчыларынан , 2008 сыллаахха наркотик тула 65 , 2009 сыллаахха - 93 буруйу оҥоруу тахсыбыт . Оттон , Мииринэйдээҕи ис дьыала уорганнарын пресс - сулууспата иhитиннэрэринэн , 2010 сыл устата 17 наркотигы атыыга бэлэмнээбит дьону туппут тyбэлтэлэрэ бэлиэтэннэ . 20 холуобунай дьыала тэрилиннэ . Ол иhигэр - 6 ыарахан уонна икки ыар ыарахан . Бу дьыалалар суут дьүүлүгэр тириэрдилиннилэр . Аатырбыт хомусчут Лука Турнин оонньуурун к ? р ? рµм . ? сс ? биирдэ бииргэ оонньоон турабын . Ытык - Кµ ? лгэ улахан ы ? ыахха . Хотугулуу сµрдээх чэпчэки ба ± айытык сэгэччи тутта сылдьар ки ? и этэ . Кини аан бастаан хомуска б ? л ? ± µнэн оонньуурга ансамбль тэрийбит ки ? и . Хомуска бастакынан суолта биэрэн , умнуллубуту с ? ргµппµт ки ? и . 1957 с . Москва ± а баран бастакынан со ± ото ± ун хомуска оонньообут . Саха хомуска искусствотын киэ ? эйгэ ± э к ? рд ? рбµт ки ? и . Кини кыра - кыралаан миигин оонньуурга µ ? рэтэр этэ . Анаан - минээн дьи ? нээх учууталым диэм суо ± а . Ки ? и барыта хомуска оонньуон с ? п . У ? улуччулаах оонньооччу диэн ту ? унан буолла ± а . Концертары бары бэрээдэгэ суох тахсар буолбуттар ИП буолла эрэ бутэрин курдук . Туох да контролируйдуур орган суох кэриэт . Бээ , сарсын тахан афиша ыйыам диэбит курдук ) ) ) Сахалар концертара уопсайынан сыаната аьары ырыаабыт аата бала5ан аайы баар ырыаьыттары короору 3000 - 5000 рб . толообот киьи сахалыы концертарга оччо суумманы . Филологическай факультет декана А . А . Бурцев А . Е . Мординовынан киэн туттарын , кинини холобур оІосторун , Таатта сирэ - ытык сир буоларын , мантан Саха Республиката сайдарыгар уґулуччу µ т µ ілээх элбэх улуу дьон µ іскээн , иитиллэн тахсыбыттарын , ону µ рд µ кт µ к сыаналыырын этэн туран , факультет туґунан иґитиннэрии оІордо . Хомойуох иґин , бу факультекка кэлин кэмІэ Тааттаттан а ± ыйах о ± о туттарсан µірэнэрин бэлиэтээтэ , µчµгэйдик бэлэмнэнэн филологическай факультекка киирэн µірэнэргэ ыІырда . Физическэй факультет теоретическай физика ± а кафедратын сэбиэдиссэйэ Ю . М . Григорьев университет Хотугулуу - Илин федеральнай университет статуґугар кіґµµтµн туґунан , билигин туох - хайдах балаґыанньа µіскээбитигэр тохтоон кэпсээтэ . Университет федеральнайга кісті ± µнэ элбэх таґымнаах µірэхтээґин систиэмэтигэр киириэхтээ ± ин , о . э . студент 4 сыл µірэнэн бакалавр аатын ылан , салгыы дойду , тас дойду хайа ба ± арар µрдµк µірэ ± ин кыґатыгар µірэ ± ин сал ± аан , магистр буолуохтаа ± ын билиґиннэрдэ . Кини кылааннар уонна эрэгийиэннэр интэриэстэригэр сыстыбакка , олорго " сиэттэрбэккэ " " үрдүлэринэн көтө сылдьан " үлэлии сатыыр . Оттон " былаас шизофренията " син биир баар : биир өттүнэн , Арассыыйаны өрө көтөҕө сатыыр курдуктар ; иккис өттүнэн , Арассыыйаны эһэргэ туһуламмыт " Гарвардааҕы бырайыак " илэ - чахчы хамсыыра көстөргө дылы . Онон Арассыыйа былааһа , икки төбөлөөх өксөкү кэриэтэ , эмиэ икки аҥыы хайдан олорор . Эмиэ сол курдук " Биир ньыгыл Арассыыйа " баартыйа даҕаны онтон хайдах туора туруой ? Иитимээйи алаа ´ ыттан үс ини - бии Байбаллыков Афанасий Михайлович аармыйаҕа 1943 сыл бэс ыйын 15 күнүгэр ыҥырыллыбыт . Ытык Күөллээҕи орто оскуола 10 кылааһын махтал кырааматалаах бүтэрбит , оччолорго 19 эрэ саастаах эбит . диэбитим - күһүнү , кыһыны быһа кур бэйэлэрэ кубулуйбатылар . Улаатан да быстыбаттар , өлөн да биэрбэттэр . Кэмниэ - кэнэҕэс кэтэһэ сатаан баран , " чэ , илиим ыарахан эбит " диэн түмүккэ кэлбитим кэннэ , арай , биирдэ сибэкки маҕаһыынын атыыһытын кытары билистим . " Биир эмэ сибэккигин манна аҕалан көрдөрөөр " , - - диэтэ . - Надюша , хайа туох буоллуҥ ? Эмиэ оҕолор атаҕастаатылар дуо ? - Нильс сэрэнэн Надюша төбөтүн имэрийдэ . Уч ёшга яқин болада сюжетли - ролли ўйинларга эҳтиёж туғила бошлайди . Агар бу пайтда айтиб берилган эртакларни у билан ролга кириб ўйнасангиз , фойдадан холи бўлмайди . Бу уйдаги театр ҳолида бўлиб , « саҳна » ни жонлантириш учун уйчалар қуриб , қаҳрамонлар расмлари ёки ҳайкаллар ясаш ҳам мумкин . - Бу кэм иґигэр сокуоннайынан 6 ыалы саахсалаатым , кіннірү « гражданскайынан » олорооччуларым баґаамнар , - диэн кэпсээнин саҕалаата . Яна бир оятда : « ( Эй Мухаммад саллаллоху алайхи ва саллам ) , Оллохга ва охират кунига иймон келтирадиган кавмнинг Оллох ва Унинг пайгамбарига душманлик килган , уларнинг чегараларидан чиккан кимсалар билан - гарчи улар ўзларининг оталари , ёки ўгиллари , ёки ога - инилари , ёки кариндош - уруглари бўлсалар - да - дўстлашаётганларини топмассиз . Ана ўшаларнинг дилларига ( Оллох ) иймонни битиб кўйгандир ва уларни Ўз томонидан бўлган Рух - Куръон билан кувватлантиргандир . У зот уларни остидан дарёлар окиб турадиган , улар мангу коладиган жаннатларга киритур . Оллох улардан рози бўлди ва улар хам ( Оллохдан - У зот берган ажр - мукофотлардан ) рози бўлдилар . Ана ўшалар Оллохнинг хизбидирлар . Огох бўлингизким , албатта Оллохнинг хизби ( бўлган зотларгина ) нажот топгувчидирлар ! » ( Мужодала : 22 ) . Сэтинньи 10 күнүнээҕи мунньахха Ил Түмэн хамыыһыйатын салайааччыта Александр Уаров сокуон барылын уһата - кэҥэтэ барбакка иккис уонна үһүс ( бүтэһиктээх ) ааҕыыга ылынарга этии киллэрдэ . Туундара диэн тугун саха биллиилээх прозаига Николай Габышев бэрт бэргэнник быһааран кэбиспитэ баар . Сыыспат буоллахпына , кини быһа холоон , « туундара диэн алаадьылаах хобордоох . Алаадьылар - күөллэр » диэбиттээх . Классик суруйан хаалларбытын курдук , туундара диэн тиһигин быспат күөл дойду . Уйаара - кэйээрэ биллибэт улуу күөллэр диэн дьэ манна бааллар . Кураанах сир ( дьиҥинэн , олус « кураанаҕа » суох , үктээтэххэ сиик ыгыллан тахса турар лабыкта - муох дойду ) ол күөллэр быыстарыгар бэрт чараас ырбыы эрэ курдук баар . Аны туран , ол күөллэр бары бэйэ - бэйэлэрин кытта сиэннэринэн ( үрэхтэринэн ) холбоһор буолан бары биир таһымнаахтар . Дьиҥнээх , « ыраас » туундараҕа мас үүммэт эбит буоллаҕына , тыалаах туундараҕа күөллэр быыстарынан барар чараас сэндэҥэ тиит ойуур , от үүнэр ходуһа сирдэр баар буолаллар . Маны таһынан , үөт , талах үүнэр . Атын мас үүммэтин тэҥэ . Орто Халыма улууһугар Хатыҥнаах , Березовка диэн чопчу « ыйа » сылдьар ааттаах , саамай соҕуруу сытар бөһүөлэктэр эрэ тастарыгар хатыҥ үүнэр үһү . Уопсайынан , манна үүнэр тиит мас олус иинэҕэс , кыра - куйа буолан улахан тутууга барааччыта бэрт кэмчи эбит . Управление сүрүн испэсэлииһинэн үлэлээбит Маргарита Семеновна Игнатьеваҕа , консультант Лидия Ивановна Васильеваҕа , кыл . буҕаалтыр Галина Николаевна Гатиловаҕа « Эҥкилэ суох үлэлэрин иһин » Арассыыйа Үрдүкү суутун департаменын мэтээлин управление начаалынньыга Николай Николаевич Пестряков туттарда . Үөрүүнү тэҥҥэ үллэстибит биир идэлээхтэрэ кинилэр Саха сиригэр суут ситимэ сайдыытыгар оҥорбут үтүөлэрэ улаханын бэлиэтээтилэр уонна ситиһиилэри баҕардылар . - Кылаабынайа , муус доруобай буолуохтааххын уонна идэҕэ барсар дуу , суох дуу диэн тургутан көрүөхтэрэ . ~~Ботомоойу Казанскай таңара дьиэтэ ( муус устар 10 ( кулун тутар 29 ) к . )~~ Бу күнү 1973 сыллаахха АХШ Небраска штатыгар олорор икки ини - бии Маккормактар толкуйдаабыттар . Кинилэр аан дойду араас муннуктарыгар хас эмэ сүүґүнэн дойдуга дорооболоґор суруктары ыыталаабыттар . Бу сурукка араас дойдулар кіннірү олохтоохторо эрэ буолбакка , салайааччылара эмиэ хоруйдаабыттар . Онтон ыла бу күн үтүі настарыанньа , үірүү - кітүү , хардарыта эҕэрдэлэґии күнүгэр кубулуйбут . ~~2007 сылга туризм хайысхатыгар үлэлиир 7 ОЭЗ Арассыыйа араас муннугар олохтоммута .~~ Маныаха бастаан « үчүгэйдик утуйуу » диэни өйдүөххэ наада . Өскөтүн эһиги сарсыарда уугутун ханан , астынан уһугуннаххытына , эһиги үчүгэйдик утуйбуккут диэн буолар . Өскөтүн турарга уонна утуйарга ыарахаттардаах буоллаҕына , ол аата эһиги мэлдьи сылайа сылдьар эбиккит диэн буолар . Бµгµн , ахсынньы 9 кµнµгэр , Саха сирин Суруйааччыларын союґа тэриллибитэ 75 сылын бэлиэтиибит . Чуумпутук , дирбиэнэ - дарбаана суох . Сыл аайы буолар мунньахпытын бу кэрэ бэлиэ кµІІэ сіп тµбэґиннэрдибит . Субу курдук ахсынньы аам - даам тымныытыгар 1934 сыллаахха саха суруйааччылара бастакы республикатаа ± ы конференция ± а мустубуттара . 10 хонугу быґа мунньахтаан Саха сирин Суруйааччыларын союґун тэрийбиттэрэ , Платон Алексеевич Ойуунускайы бырабылыанньа бэрэссэдээтэлинэн талбыттара . Ол онтон силис - мутук тардан кµн бµгµн тиийэн кэллибит . Савва Тарасов - саха народнай поэта : Поэт Ефрем Степанович Сивцев - Таллан Бµрэ Нам улууґун БітµІ нэґилиэгэр тіріібµтэ . 1929 сыллаахтан бэчээттэнэн барбыта . 1937 с . тахсыбыт бастакы кинигэтэ уобарастарын уратытынан , поэтическай тылынан - іґµнэн аа ± ааччылары тута сэІээрдибитэ . Кини баай фантазиялаах , дьикти истииллээх поэзията саха литературатын биир таабырыннаах кістµµтэ буолар . Јр сылларга Ефрем Степанович БітµІ орто оскуолатыгар саха тылын , литературатын учууталынан µлэлээбитэ . Јлбµтµн кэннэ 1994 с . кини аата µлэлээбит оскуолатыгар иІэриллибитэ . Салгыы » « ДьиІнээх учуутал , о ± олор майгылара - сигилилэрэ хайда ± ыттан тутулуга суох , кинилэри барыларын таптыахтаах , аґыныахтаах . Ити - кини олоххо талбыт идэтин сµрµн ирдэбилэ . Ис дууґаттан о ± о ± о таптал , ытыктабыл суох буолла ± ына , оннук уччуутал эрдэ - сылла оскуолаттан барбыта ордук » . Хайа ба ± арар бэлиэ кµн , µбµлµій ааспыты анаарары , тµмµктэри оІорору эрэйэр . Сити курдук санаалаах биґиги бу кµн тµмсµіхпµт . Хас биирдии айар киґи , суруйааччы бэйэтин иґигэр кэм - кэрдии кістµµлэрин ырыта , дьонун - сэргэтин , омугун оло ± ун кэтээн кірі сылдьара саарба ± а суох . Ол санаалар , ырытыылар , толкуйдар , кэтээґиннэр уус - уран айымньы буолан тахсаллара уустук дьыала . ДьиІнээх талаан , эппиэтинэстээх буолуу , уус - уран суруйуу муІутуур кµµґэ бµгµІІµ кµнµ кірдірір айымньылары µіскэтиэхтэрэ . Суруйааччы норуотугар утары уунара - айымньыта . Јйµ - санааны уґугуннарар , куту - сµрµ бі ± іргітір , историяны кытта ситимниир , кэлэр кэми іті кірір айымньыта . Маннык эрэллээх биґиги , суруйааччылар , тэрилтэбит тірµттэммитэ 75 сылын кірсібµт . Хаһыат тахсыбытын кэннэ , биир үрдүк сололоох хотун , арааһа мунньаҕы тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ быһыылаах , « сымыйанан суруйбуккут , бу дьонтон аҥаардара суох этилэр » диэн уордайан төлөпүөннээбит . Хотун уордайыытын тиһэх уораана омуннуран кэлэн , чохчос гыныахпар диэри оройго оҕуста . Күрэх аһыллар сиэрэ - туома саҥа тутуллубут стадиоҥҥа барда . Үөрүүлээх аһыллыы бырааһынньыгар Саха сирин аҕа баһылыга Егор Борисов , дьокутааттар , бырабыыталыстыба чилиэннэрэ , бочуоттаах ыалдьыттар , бэтэрээннэр , спортсменнар уонна олохтоохтор кыттыыны ыллылар . Бу улахан күрэхтэһии Өлүөхүмэ куорат 375 сааһын туолар бириэмэтигэр сөп түбэстэ . Онон оройуон сайдар суолга турбутун биир улахан кэрэһитэ буолбутун чопчулуур . Балаҕан ыйын бүтэһигин диэки 15 сааҺын туола илик ырыаһыт оҕолорго кастинг буолар . Манна кыайбыт оҕолор Евровидение куонкуруһугар кыттыахтара . Толорор ырыа оҕо ырыата буолара булгуччулаах . Мин кинини авиатор быґыытынан суруйан турабын . Уоттаах сэриигэ сылдьыбытын туґунан ахтан эрэ ааспытым . Онон бµгµн кинини Улуу Кыайыыны уґансыбыт , саалаахтан самныбатах , охтоохтон охтубатах албан ааттаах буойун быґыытынан кірдіріргі кыґаныам . Н . С . Степанов Ньурба Сµлэтиттэн тірµттээх , онтон силис - мутук тардар . Ар ± аа немец фашистара Сэбиэскэй Союґу утары сэрии уотун тілі тардалларын са ± ана Никандр Степанов 21 - гэр сылдьара . Оччотоо ± у ыччаттар олох ыарахаттарыгар эриллэн эрдэ ситэллэринэн сылыктаатахха " ійµн - санаатын " толору туппут , сиґин этэ сипит , холун этэ хойдубут киґи сылдьара . ДьиІэр да оннуга , µлэ бі ± інµ µлэлээбит , олохтоох оскуола 7 кылааґын уонна педучилище биир курсун бµтэрбит , эппиэтинэс диэни ійдіібµт , толоругас буолан саастыылаахтарыттан хайдах эрэ чорбойор курдуга . Никандр Семенович тіґі да 1943 сыллаахха биирдэ бэбиэскэ туппутун , кµґµн бала ± ан ыйын 20 , оруобуна тіріібµт кµнµгэр Ийэ дойдутугар бэриниилээх буоларга уонна істііхтіртін ону биир хааппыла хаан хаалыар диэри кімµскµµргэ анда ± айбытын иґин киниэхэ сэрии уот - буур ± а холоруга , тымныы тыына іссі эрдэ биллибитэ . 1941 - 1943 сыллар уот кураан уонна хоргуйуу аргыстаммыттара . Тыа сирин олохтоохторо сиик тµспэтэх бааґыналарыгар тугу эмэ µµннэрдэхтэринэ , эргэнэ хара тыаларыгар тахсан кµндµ тµµлээ ± и бултаатахтарына , кµіх далай ууларыгар киирэн кімµс хатырыктаа ± ы хостоотохторуна тугу да ордорбокко " Тугу барытын - фроІІа ! " диэн туран былдьаан ылаллара . Салгыы » Дириэктэр кулун тутар 25 күнүгэр педсэбиэккэ « миигин хаґыаттаабыккыт » диэн , ыгыы - түүрүү , хаґыы - ыґыы біҕі буолбут . Мин истэн турдахпына ( ааптар ) , колледж дириэктэрэ Чабыеваҕа , Прокопьеваҕа туґаайан : « Эґигини быйыл уураталыам , чааскытын кыччатыам » , - диэн сааммыта . - Бастакытынан , РФ бэрэсидьиэнэ Е . А . Борисовы талбытын « саамай сіптііх быґаарыы » диэн ійүүрбүт туґунан биґиги « Сиэрдээх Арассыыйабыт » кэмпириэнсийэтигэр уураах ылбыппыт . Иккиґинэн , Егор Афанасьевич - саамай уопуттаах , бэлэмнээх , күүстээх салайааччы . Онон биґиги , саха дьоно , эрэлбит олус улахан . Саха сиригэр күүстээх экэнэмиичэскэй сайдыы баран эрэр . Итини кини бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьан бэлэмнэспит , билэр дьыалата . Ил Түмэн ааспыт сиэссийэтигэр үп уустук кэмигэр аҕыс ый түмүгүнэн нолуоктан 5 , 6 млрд солк . эбии дохуот хомуллубутун бигэргэппиттэрэ . Ону саха киґитин быґыытынан , « бэрэсидьиэммит үпкэ - харчыга Байанайдаах киґи эбит » диэн быґаарыахха сіп . Биґиэхэ Байанайдаах , дьолуолаах киґи наада . Кэлэр уон сылга Саха сиригэр иккис түґүмэх индустриализация барыахтаах . Итиннэ балысхан элбэх харчы хамсаары турар . Биґиги сайдыыбыт туґугар саІа салайааччыбыт тула сомоҕолоґуохтаахпыт . ДьоІІо кэлэр сайдыы сэбиэскэй кэмІэ курдук абстрактнай , « ханна эрэ тіґі эрэ мілүйүін туонна ыстаал , чугуун уґаарыллыбыт , ньиэп хостоммут , атыыламмыт » диэн таґымынан барбатын быґаарыахха наада . Сайдыы куораттан саҕалаан туундараҕа , үрэх баґыгар тиийэ , хас биирдии іріспүүбүлүкэ олохтооҕун олоҕун таґымын , уйгутун үрдэтиэхтээх . - - Мин - тренербин . Тугуй , киhи итэҕэйиэ суоҕун курдук дуо ? ! Урут оннук буолбатах этэ . Спордунан бириэмэни кэрэйбэккэ дьарыктанарын куруук сэмэлиирим . Эдэр сылдьан эрчиллэ бардаҕына , дьиэбэр күүтэр ахан этим . Кэлин , кини кырдьа да быhыытыйан уонна ыарытыйар да буолан кэтэбил наада буолбута . Ону наhаа дьарыктанан ноҕуруускаланыаҥ диэн бобору төрүт истибэт этэ . Аны , хааммыт баттааhына оччолорго олус үрдүк - 200 - кэ тиийэр . Ону ол диэбэт , Сэмэн . Киэhэ хойукка диэри , эдэр дьон курдук , спорт саалатыгар гиирэнэн « мээчиктэнэ » оонньуур . Дьэ , ол иhин эрчиллэр сиригэр биирдэ хайдах сылдьаахтыыра эбитэ буолла диэн , « Якутнипроалмаас » спортсаалатыгар сэмээр кэтии , « үспүйүөннүү » бардым . Киhим икки чаас оннугар үс чаас устатын тухары уhуннук түспэккэ тимирдэри күөрэ - лаҥкы тутуу бөҕөтө . Санаатым : маннык мөхсөрyн кэтээтэхпинэ эрэ сатаныыhы . Аны , атаҕын тэҥнээн хаалыа диэн . Оҕонньорбун бу дьарыккын бырах диэн туhа суох . Дьарыкпын бырахтахпына , букатын уурайабын диэн тыллаах . Чэ , оччоҕо эн хас эрчиллэргин маныы сылдьыам диэн буолла . Киhи эрэ буоллар син сөбүлэспитэ . Сол кэмтэн ыла , эрчиллэригэр да , күрэхтэhэригэр да арахсыспакка бииргэ сылдьабыт . Москуба буоллун , Украина да буоллун , Архангельскайтан Америкаҕа тиийэ , тренердиирим таһынан , Сэмэн Макаров диетолога , эмчитэ буолабын . Кытаанах эрэсииминэн аhаан олоробут . Аhылыкпыт - күүс - сэниэ биэрэр фасоль , горох , сымыыт . Килиэби бэйэм астыыбын . Туох да арыыта - таймата суох . Ыhаарыламмыты сиэбэппит . Хойуу , үүттээх чэйи испэппит . Барыта - эмтээх от чэй . Ардыгар кылыгыр уунан утахтанабыт . Саахар сиэбэтэхпит ыраатта . Мүөт сиибит . Кэмпиэт , бирээнньик сэдэхтик , бырааhынньык күннэргэ эрэ амсайабыт . Күн аайы Сэмэним ыйааhынын кэмниибин . Билигин , 1 миэтэрэ 70 см үрдүгэр ыйааhына 70 киилэ . Гороскобунан эмтэнэбит . Сылы - сылынан эмтээн хаанын баттааhынын нуорма гынар буоллум . Кытай « » Тяньши » ньыматын туhанабан . Уонча массажердаахпын . Дьэ , уонна « Кимберлит » былчыҥ хачайдыыр сиригэр сиэттиспитинэн сылдьабыт . Оҕонньорбун саппай уопсан араас күрэхтэhиилэринэн сылдьыбытым уонча сыл буолла . Ол , мин саха эмээхсинэ , Америка диэннэригэр букатын дураhыйбатах дойдум этэ . Эгэ кэлэн , Италия Шатилон куоратыгар Шенген визатынан барар туhунан саныам этэ дуо ? Эчикийэ суох ! Сэттэ уон хаарым ыксатыгар дьэ көрдүм хаhан да түhээбэтэх да дойдуларбын . Аны , оҕонньорум ол - бу буолан хаалыа диэн , ханна барытыгар батыhа сылдьа үөрэнэн хаалбыппын . Эрчиллиитин , туох баар эрэсиимин , аhылыгыттан утуйар кэмин кытары - мин тренерэ уонна диетолога көрөбүн , хонтуруоллуубун . Күрэхтэhиилэргэ испииhэк быhыытынан тренэринэн суруллабын , туох баар мунньахтарга кыттабын . 2007 сыллаахха Америкаҕа күрэхтэhэ барарбытыгар « АЛРОСА » сороҕун үбүлээн турар . Уоннааҕыта - бэйэбит биэнсийэбит , уурунуубут . Саха сирэ музыка эйгэтигэр мэлдьи сэргэх . Кэнники сылга талааннаах музыканнарбытынан , ырыа ? ыттарбытынан Россия ? а уонна тас дойдуларга киэ ? ник билиннибит . Республикабытыгар музыка эйгэтигэр инникитин улахан уларыыйар уонна тэрээ ? иннэр к ? ? тэллэр . Манна , бастатан туран , улахан бол ? омто классическай музыка сайдыытыгар , олохтоох композитордар айымньыларыгар ууруллуо ? а . Манан сибээстээн Саха сиринээ ? и филормония уонна 2010 сылга духовой оркестр тэриллэрэ былааннанар . Музыка т ? мэр , ки ? и оло ? ун устатын арыаллыыр с ? д ? аналлаах . Онон ханнык музыка би ? игини тулалыырыттан норуот , ки ? и - аймах ? й ? - санаата ч ? л буолара тутулуктаах . Бу тэриллии уобалас салалтатын эрэ буолбакка , Арассыыйа Ис дьыалатын министиэристибэтин кытта ыксаппыта . Ис дьыала миниистирэ Саха сирин губернаторыгар Булатовка тохсунньу 13 күнүнээҕи ыйыытыгар граф Виттеҕа ыытыллыбыт телеграммаҕа илии баттаабыт дьону барытын түргэнник тутарга , хаайарга уонна эппиэтинэскэ тардарга модьуйбута . Ааптардар санааларынан , сокуон барыла страховкаламмыт дьон босхо медицинскэй көмөнү оҥорууга бырааптарын мэктиэлээһини күүһүрдэр аналлаах . Барылга булгуччулаах медицинскэй страхование бары субъектарын правовой статустара уонна кинилэр хардарыта бииргэ үлэлээһиннэрин механизма быһаарыллаллар . Страховкаламмыт киһи страховой медицинскэй тэрилтэни талар уонна уларытар бырааба көрүллэр . Саха сирин быыбардааччыларын 2500 бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах норуот куоластааґына ( праймериз ) ыытылларын туґунан хаґыаппыт бэ ± эґээІІи нµімэригэр суруйбуппут . Народнай фронт Сµрµннµµр сэбиэтэ онуоха анаан республика ± а 8 быыбардыыр быласаакканы тэрийбитэ . Праймериз ити быласааккаларыттан бастакытыгар - Дьокуускайга бэ ± эґээ республика Ґбµн министерствотын видео - конференц саалатыгар норуот бµттµµнµн барыллаан куоластааґына буолан ааста . КуоластааґыІІа Дьокуускай куорат , Мирнэй уонна Ленскэй оройуоннар бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар . Бу тэрээґиІІэ СР Президенэ Егор Борисов анаан - минээн кыттыыны ылбыта . Праймериз са ± аланыы - тыгар кылгас киирии тылы Бµтµн Россиятаа ± ы народнай фронт региональнай Сµрµннµµр сэбиэтин салайаччы Елена Голомарева эттэ . Ол кэнниттэн аа ± ар хамыыґыйа бэрэссэдээтэлэ Валентина Кириллина куоластааґын бэрээдэгин быґаарда . Онтон СР Президенэ Егор Борисов бµгµІІµ кµннээ ± и тэрээґин сµрµн ис хоґоонун уонна дойду итиэннэ республика общественнай - политическай оло ± ор - дьаґа ± ар тирээн турар суолтатын быґаарда . Кини кэнники кэмІэ Саха сиригэр тэриллибит Бµтµн Россиятаа ± ы народнай фронт уонна республика Общественнай палатата олохтоох нэґилиэнньэ биир сыалга - сорукка уонна ійгі , санаа ± а сомо ± олоґуутун хааччыйыыга киэІ далааґыннаах µлэни ыытар соруктаахтарын тоґо ± олоон бэлиэтээтэ , праймериз кыттыылаахтарыгар ситиґиини ба ± арда . Эмиэ итинник ис хоґоонноох тылы - іґµ Ил Тµмэн депутата Георгий Балакшин , республика дьахталларын тэрилтэлэрин союґун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Марианна Андреева , Афганистан ветераннарын Россиятаа ± ы союґун региональнай салаатын бырабылыанньатын бэрэсэдээтэлэ Валерий Лютый уо . д . а . эттилэр . Ити кэнниттэн праймериз кыттыылаахтара ыйытыыларга хоруйдаатылар уонна кистэлэІ куоластааґыны са ± алаатылар . Ол тµмµгµн хаґыат аныгыскы нµімэригэр сиґилии сырдатыахпыт . Петр ТОМСКАЙ . Петр ОКОНЕШНИКОВ ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриитигэр : Дьокуускайга ыытыллыбыт праймериз кэмигэр . 1997 с . тэриллибит « АЛРОСА - Ньурба » ААУо улууска боччумнаах көмөнү оҥорор : аныгы оскуолалар , аспаал - бетон собуота , ас - үөл кэмбинээтэ , көтөр баабырыката , о . д . а . Ыһылла сыспыт тутар - таҥар трест атаҕар турарыгар төһүү буолла . Алмааһы хостооһун уонна тарҕатыы хас да төгүл улаатан , бүддьүөккэ үп киириитэ эмиэ улаатыа диэн сабаҕаламмыта да , нолуок кодексын « көрүдьүөстэриттэн » сылтаан , улууска 30 эрэ мөл . солк . тиксэр буолла . Оттон 2005 с . аҥаардас социальнай суолталаах эбийиэктэргэ 160 мөл . солк . ыыппыттаах . Бас билээччи уларыйда диэн , улуус уонна « АЛРОСА - Ньурба » икки ардыгар түһэрсиллибит генеральнай сөбүлэһии билигин үлэлээбэт курдук . Госдуумаҕа , Ил Түмэҥҥэ баар дьокутааттарбыт , бэрэсидьиэн , бырабыыталыстыба маны быһаарсыахтара дии саныыбын . " Ґтµі µгэґи µйэтитэн , алгыстаах аартык арылын Чемпион " диэн тыл бу оскуола ± а 50 сыл устата , µгµстµк да киэн тутта , дор ± оонноохтук этиллэн кэллэ ± э . Сахалары аар саарга аатырдыбыт олимпийскай чемпионнарбыт - тустууктар Роман Дмитриев , Павел Пинигин , µрµІ кімµс призербут Александр Иванов , уолаттарга ССРС бастакы чемпиона Вячеслав Карпов , РСФСР бастакы чемпиона Николай Сивцев , " Олимпийскай эрэллэр " кыайыылаа ± а Николай Захаров - Сахаачча , уолаттарга аан дойдуга кыайыылаах Илларион Федосеев , эдэр кілµінэ спортсменнар - дуобакка кимиэхэ да иннин биэрбэтэх Гаврил Колесов , Ирина Платонова , тустууга Россия чемпионнара Роберт Окороков , Николай Аянитов , Тимур Пестерев , эдэр кэскиллээх дуобатчыт Марфа Данилова , онтон да атыттар - ча ± ылхай спортсменнар уонна олох араас эйгэтигэр чемпионнар ааттара іссі да ааттана , эдэрдэр дойдуларын , республикаларын чиэґин кімµскµµ туруохтара . Кинилэр бука бары - айыл ± аттан айдарыылаах тренер Дмитрий Петрович Коркин аатын дьоґуннаахтык сµгэр Чурапчы о ± о республикатаа ± ы спортивнай интернат - оскуолатын выпускниктара уонна µірэнээччилэрэ буолаллар . Дьэ , бу аатырбыт оскуола быйыл , бала ± ан ыйын 14 - 15 кµннэригэр тэриллибитэ 50 сыллаах µбµлµійµн бэлиэтиир . Бу кµннэргэ , бала ± ан ыйын 7 кµнµттэн са ± алаан , оскуола µбµлµійµгэр аналлаах декада ыытыллар . Бµгµн биґиэхэ Д . П . Коркин аатынан республикатаа ± ы о ± о спортивнай интернат - оскуолатын директора , РФ физическэй культура ± а уонна спорка туйгуна Николай Николаевич Гуляев ыалдьыттыыр . Салгыы » Сылын ахсын Мындаҕаайыга Р . И . Константинов аатынан Амма орто оскуолатын иьинэн « Араскы » үлэ - сынньалаҥ лааҕыра үлэлиир . Быйыл сайын лааҕыр 21 - дии хонуктаах 2 сезон устата 40 оҕону хабан сынньатта . Агро - оскуола буоларбыт быһыытынан биир сүрүн хайысхабыт оҕуруот аһын үүннэрии буолар . Быйыл 1 га сиргэ хортуоска , оҕурсу 3 , помидор 6 , биэрэс 3 көрүҥүн ыһан көрдүбүт - иһиттибит . Онон күһүн 1 тонна 8 центнер хортуосканы , 2 центнер 80 кг оҕуруот аһын хомуйдубут . Оҕону үлэнэн иитэр уонна оскуола кэтэх хаьаайыстыбатын ханатар сыалтан Дьячковскай В . М . бааһынай хаһаайыстыбатын кытта дуогабардаһан , 2 га сиргэ хаппыыста үүннэрдибит . 5 тоннаны ыларга былааннанабыт . Үлэни таһынан оҕолор сынньалаҥ кэмнэригэр Амма ыраас уутугар дуоһуйа сөтүөлээн , айылҕаҕа сылдьан , сир астаан , атын ыаллыы лааҕыр оҕолорун кытта ыкса бодоруһан . нэһилиэккэ буолар араас концертарга , Кытай циркэтигэр сылдьан бириэмэлэрин туһалаахтык атаардылар , доруобуйаларын бөҕөргөттүлэр . Лааҕыр үлэтин түмүгүнэн оскуола буфетын итии аһылыга оҕуруот аһынан хааччылынна , нэһилиэнньэҕэ сакаас быһыытынан эмиэ атыыга таһаарабыт . Ґлэбит тµмµгэ бэлиэтэнэр : БилимІэ ситиґиилэр норуоттар икки ардыларынаа ± ы быыстапкаларын µрµІ кімµс мэтээлинэн ( Шеньян , КНР , 2007 ) ; Аан дойдутаа ± ы инновациялар уонна инвестициялар салоннарын боруонса мэтээлинэн ( Москуба , 2003 ) ; " Биир ньыгыл Арассыыйа " бµтµн Арассыыйатаа ± ы билим - бырамыысыланнай форум дипломунан ( Аллараа Новгород , 2002 ) ; " Россия - Франция : сотрудничество во имя прогресса " национальнай быыстапка дипломунан ( Париж , 2010 ) ; « Rusnanotech - 2010 » нанотехнологияларга норуоттар икки ардыларынаа ± ы III форум дипломунан ( Москуба , 2010 ) . - Суох , наһаа оннук ыраламмат этим . Саха сиригэр хоккейы сайыннарыахха наада диэн санаалаах этим … Ээ , чэ , кэпсээбэппин , киһиргээтэ диэхтэрэ ( тугу эрэ саҥаран иһэн тохтуур , күлэр ) . Гептил курдук радиактивнай уматыктаах ракеталар , ба ± ар , билигин да кітіллірµн тай ± а ортотугар олорон ким билиэй ? Тугу кистиигит эґиги , тугу тµстµµгµт иґийэ , диэн ыйытыах санаам кэлэр ардыгар . Ґгµстэр дойдуларын диэки айанныыр тµгэннэригэр тіріібµт дойдуларын туґунан туох да курутуйуута , сµім тµґµµтэ суох сырдык ійдібµлµнэн ахта саныыр буолуохтаахтар . Мин дойдум диэки барар аартыкпын арыйар кµннэрбэр , курус санаа кууґан ылааччы . Халлаан урсунун хайа суруйан , Хорула µрдµнэн аарыгырар аартык оІостубут космическай уонна бойобуой ракеталар салгыІІа быра ± ыллар дьааттаах сµґµіхтэрэ билигин да ± аны таІнары саккырыы турда ± а буолуо диир санаа ааґан - ара ± ан биэрбэт . Кіппµт а ± ай сирдэринэн син биир кіті турдахтара буолуо ээ дии саныыбын . Тіріібµт тірµт дойдум , Ньурба тэбэр тµгэ ± эр сытар кыракый дэриэбинэм ыаллара , Сайылык эбэни биґилэхтии эргийэ олороллор . Ааспыт µйэлэр мындааларыгар биґиги тірµттэрбит кыргыс µйэтин бµтµµтэ киэІ сирдэртэн тэскилээн кэлэн , олохтоох тоІ уустар бултаах - астаах , баай хара тыалаах сирдэрин бэркэ таптаан , дойду оІостон олохсуйбуттар . Билигин да ± аны хорулалар аар тай ± аларыгар та ± ыстахтарына , уулаах сиртэн балыгы сомсон , эргэнэ тыаларыттан булт арааґын бултаан , ібµгэлэр µгэстэринэн , µлэттэн кµннэрин таґааран олороллор . Гептил курдук радиактивнай уматыктаах ракеталар , ба ± ар , билигин да кітіллірµн тай ± а ортотугар олорон ким билиэй ? Оттон радиацияттан сµґµрµµ хаантан хааІІа , удуортан удьуорга бэриллэн бара турар адьынаттаах диэн этэллэр . Онон алдьархайдаах адьарай аартыгын алдьатыылаах дьайыыта хаґан , ханна тиийэн тохтуо биллибэт курдук . Бу туґунан биир дойдулаа ± ым , « Бµлµµ » общественнай - экологическай комитет энтузиаст - эколога , ветврач идэлээх Афанасий Тобонов ір сылларга туруулаґан туран араас таґымІа эппитэ - тыыммыта , хаґыаттарга , дойду µрдµкµ салалтатыгар тиийэ суруйбута , 2007 сыллаахха « Алдьархай аартыгын аргыара » диэн кинигэни таґаартарбыта . Бу кинигэ урукку іттµгэр « чып » кистэлэІІэ тутуллубут химическэй киртитии республика олохтоохторун доруобуйатыгар , айыл ± атыгар , кітірµгэр - сµµрэригэр охсуутун киэІ аа ± ааччыга арыйарынан , экологияны харыстааґыІІа туґулуурунан улахан бол ± омтону тардар . Мин тус бэйэм кинигэ ± э кэпсэнэр нэґилиэккэ тіріібµт - µіскээбит , олорбут , µлэлээн ааспыт буоламмын , биири чопчу бэлиэтиэхпин ба ± арабын : автор дьиІнээх олоххо буолбуту хайдах баарынан суруйбут . Алмаас сууйуллубут кирдээх уутун уонна сир аннынаа ± ы ядернай дэлби тэптэрииттэн сµґµрбµт Бµлµµ уутун испэтэх , ыраас , чэбдик салгыннаах , тай ± а ортотугар ойуччу сытар нэґилиэккэ ордук кµµскэ ааспыт µйэ 80 - 90 сылларыгар рак курдук уодаґыннаах ыарыы араас кірµІµттэн , туга биллибэт эмискэ охторор ыарыылартан суох буолбут элбэ ± э . Ойуурга , тыа ± а кітір - сµµрэр кінньµнэн ілµµтэ , ыллыыр чыычаах бииґин ууґа биллэ - кісті а ± ыйаабыта биґигини , олохтоохтору улаханнык дьиксиннэрбитэ . Бу дьиІэр ханнык да сибирскэй язва буолбата ± ын дьон - сэргэ сэрэйэрэ , алдьархай µіґэнэн ааґар ракеталар содуллара буолуохтаах диэн кэпсэтэллэрэ . Мин эмиэ оннук саныыбын . 1987 сыл этэ . Сайын ортотугар Хорула тулатынаа ± ы ойуур , тыа сэбирдэ ± э биир µтµі кµн кытара саґарымтыйбыт этэ . Ону сорох салайааччылар ханна эрэ Сибиир куоратыгар баар химическэй завод саахалламмыт салгына былыкка олорсон кэлэн , кислотнай ардах буолан тµспµт диэбиттэрэ . Ити итинэн хаалбыта . Атырдьах ыйын ортотуттан ыла µіґэ диэки сирдэргэ , Чиллэ , Садын , Орто Ґрэх , Элиптээн эргин тайах , куобах , мас кітірдірі , кустар , тыыраахылар таах кінньµлэринэн ілбµттэрэ . Убайым Саша Чиллэ диэки туохтан ілбµттэрэ биллибэт тайахтары , сылгылары уматыыга сылдьыспыта . Итини оччотоо ± у салалта сибирскэй язваттан ілбµттэр диэн иґитиннэрбитэ . Ветеринардарбыт ыал ахсын сылдьаннар , прививка туруорбуттара . Кинилэр кінньµнэн ілбµт кыыл - сµіл ілµµтэ сибирскэй язва ± а майгыннаабатын бэлиэтииллэрэ . Кµґµн дэриэбинэбит µрдµнэн кыґыл сулустаах АН - 24 самолет уґаты - туора кіппµтэ а ± ай . Ону дьиктиргии санаабыппытын ійдµµбµн . Олох хойут билбиппит : ракета суулунна ± ына , ол кырамталарын кірдіін , самолеттуун , вертолеттуун кіт да кіт буолалларын . Кінньµнэн ілбµт кыыллары уматыыга сылдьыбыт , ити эргин оттообут убайым уонна да атын дьон утуу - субуу кылгас µйэлэммиттэрэ . Тіріірµ сылдьар кэргэнэ , биирин туолбут уолчаана тулаайах хаалбыттара . Трактористар Николай Иннокентьев , Виктор Васильев , сылгыґыт Василий Николаев , ветврач Алексей Данилов биирдии - иккилии сыл быысаґан олохтон эрдэ туораабыттара . « Эґиилигэр , 1988 с . этэ быґыыта , бала ± ан ыйын бµтэґигэр Максим ( М . Т . Чочанов биригэдьиир этэ ) Дьокуускайдаан иґэбин , кірдірµнэ , бэрэбиэркэлэтэ диэн хонон ааспыта . КірµІэ µчµгэй курдуга . Сир тоІуута Дьокуускайтан таІнары тиэллэн кэлээхтээбитэ . ТыІа рага буолбутун до ± оро µрдµк категориялаах хирург - врач Николай Христофорович Афанасьев бэйэтэ операция оІорбут этэ . Кыаллыбата ± а , быыґаммата ± а … « Иин иґигэр тµґэрбит курдук , туох да ± аны туппата » , - диир балыксыттарбыт Гаврил Данилович Сымытов , Иван Васильевич Иванов утуу - субуу Максим кэнниттэн ілбµттэрэ . Јлбµттэрэ Орто Ґрэх кырдьа ± ас отчуттара : ааспыт сайын биґиги сырыыбытыгар эдэр кыыстыы эрчимнээхтик от мунньан элээрдэ сылдьыбыт Мария Алексеевна - быар рагыттан , кэргэнэ Николай Иванович - куолай рагыттан . Ол иґин дойдубун санаатахпына , кµімэйбэр туох эрэ туора турарга дылы гынар , ол иґин дойдум аартыгар киирдэхпинэ , курус санаа кууґар . Нэґилиэккэ сотору - сотору рактан ілбµт диэни истэр этибит . Убайым 1989 сыллаахха , тиргиччи µлэлии - хамсыы , кµлэ - µірэ , хаадьылаґа сылдьыбыт киґи эмискэ , сууллан тµґээт , суох буолбута соґуччута бэрдэ . Тымыр быстыбыт диэн быґаарбыттара . Ити сыл кыра нэґилиэккэ хаґааІІытаа ± ар да элбэх , 11 киґи ілбµтэ . Ийэм уола суох буолбутун итэ ± эйбэтэхтии , хас кµн аайы тиэргэнин айа ± ар тахсан , уолум иґэрэ буолуо диэн кірін турар буолааччы . Ґлэтиттэн тоІон - хатан кэлиэ диэбиттии , киирэн чэйин , аґын сылыта уурарын кірір олус ыарахана . Итинтэн кини уґаабата ± а . 57 сааґыгар тыІатынан кылгас µйэлэммитэ . А ± абытын Дмитрий Илларионовиґы , дьон - сэргэ Дарымыантабыґынан билинэрэ . Кини іссі эрдэ , 1985 сыллаахха куолай рагыттан ілбµтэ . Бу рак ыарыы хантан кэлэн буулаата диэн ыйытыыга баччааІа диэри ким да кµттµіннээх эппиэти биэрбэтэ мунчаардар . Урукку тутул суулла илигинэ , « Байконур » , « Плесецк » космодромнартан кітір ракеталар туттуллубут уматыктарын тобо ± о салгыІІа быра ± ыллан , таІнары саккыраан , сµґµрдэ турара « чып » кистэлэІІэ тутуллара . Уларыта тутуу сылларыгар демократия бастакы долгуна урут аґыллыбатах кистэлэІнэри дьон - сэргэ киэІ истиитигэр таґаарбыта . 90 - с сыллар саІаларыттан хаґыаттарга бу туґунан аґа ± астык суруйар буолбуттара . « Алдьархай аартыгын аргыара » кинигэ автора сµґµрдэр эттик туґунан бу курдук суруйар : « … Гептил сµґµрдэр содулун туґунан Павел Фельгенгауэр « Независимая газета » 1992 сыл кулун тутар 25 кµнµнээ ± и нµімэригэр « Ракеты бывшего СССР : Горючее опаснее боеголовок » диэн улахан матырыйаалыгар киэІник сырдатар : « … Гептил - это высокотоксическое вещество нервно - паралитического , канцерогенного и удушающего действия . Гептил близок по своим свойствам к боевым отравляющим веществам , но во многом существенно хуже и опаснее . При контакте с кислородом воздуха гептил окисляется с образованием большого числа химических соединений , еще более токсичных , чем исходное вещество . Гептил легко растворяется в воде . Водные растворы на шесть порядков менее токсичны , чем газообразный гептил , но они могут проникать глубоко в почву , создавая тем самым долговременный очаг заражения . А небольшие , сублетальные дозы гептила обладают выраженными канцерогенными свойствами . По моим расчетам , одна ракета Р - 18 может теоретически отравить три миллиона кубических километров воздуха . Одна ракета Р - 20 - в два раза больше » . Гептил уматыктаах биир ракета сµґµі ± э арахсан тµґµµтэ бµтµн Саха сирин салгынын бµтµннµµ сутуйуон сібµгэр тахсар . Быылга , паарга араас кµµстээх сµґµрдэр газтарга кубулуйбут уматык туман буолан тыал хоту кіті , салгыІІа ыйана , уйдара сылдьан хас тыынна ± ыІ , э ± ирийдэ ± иІ ахсын кып - кыралаан тыІа ± ар , ис организмІар киирсэн араас ыарыыны кібµтµін , чуолаан рак ыарыы µіскµµрµгэр тірµіт буолуон сібµн туґунан эмиэ саІардыы биллибит . … Байконуртан кітір « Протон » , гражданскай , правительственнай , стратегическай сибээстэри хааччыйар аргыстары таґаарар ракеталар оттуктара - гептил . Итиниэхэ іссі тµірт установкаттан континентан континеІІа тиийэр гептил оттуктаах бойобуой баллистическай ракеталары боруобалыыр - хонтуруоллуур кітµµлэри ыыталларын эбиэ ± иІ . Плесецкэйтэн кітір икки таґаарааччы - ракеталар « Космос » уонна « Циклон » уматыктара эмиэ гептил » . Итинник уматыктаах тіґілііх ракеталар µрдµбµтµнэн кіппµттэрэ , кітіллірі буолуой ? Ракеталар кітін ааґар трассаларын полигонугар кубулуйбут µс ыаллыы нэґилиэктэр : Хорула , Боотулуу , Сургуулук олохтоохторун доруобуйата айгыраабыт , кітірі - сµµрэрэ а ± ыйаабыт , айыл ± ата эмсэ ± элээбит тірµітэ тугуй диэн ыйытыыга чуолкай харда суох . Маны быґаарарга тіґілііх туруорсуу , хаґыаттарга суруйуу буолбутай - барыта кумаа ± ыга эрэ хаалан иґэр курдук . Анаан - минээн туох да дьаґал ылыллыбата ± а . Туруорсуу ис хоґооно туох этэй диэн іссі биирдэ сіргµтµґэр буоллахха , µіґэ ахтыллыбыт сылларга кінньµнэн ілбµт кыыллары уматыыга сылдьыбыт , доруобуйаларын сµтэрбит дьону учуокка ылан , доруобуйаларын туругун кірдірін , босхо эмтэтэр , ілбµттээхтэргэ материальнай кімі оІоґулларын ситиґэр дьаґаллар ылыллаллара буоллар , чахчы эмсэ ± элээбит дьон туґугар кыґамньы диэн ол буолуо этэ . Гептилинэн саба тибиирэн ааґар ракеталар атын уматыгы туґанар кыахтара суох буолуо дуо ? Бу іттµгэр туох µлэ барарын эмиэ ким да билбэт . « Бµлµµ » общественнай экологическай комитет Космофизика Саха сиринээ ± и институтугар республика сиригэр - уотугар ракета сµґµіхтэрин быра ± ыыны кэтээн кірір Киини аґан µлэлэтэри туруорсубута . Айыл ± а харыстабылын министерствота , дьон - сэргэ социальнай харыстабылын хааччыйыыга быґаччы µлэлиир тэрилтэлэр , министерство , республика ± а экологическай куттал суох буолуутун боппуруоґунан дьарыктанааччылар бу боппуруостарынан туох µлэни ыыталлар дуу , суох дуу диэн ыйытыа ± ы ба ± арыллар . Рак ыарыы эрэ буолбакка , араас дьикти быґыылаах - таґаалаах « ара ± ас » ньирэйдэр , чиччик о ± олор ілбµтµнэн тірііґµннэрэ билигин да баар . Кыайан кістµбэт кыраман µрдµгµнэн кітін ааґар ракеталар аарыктаах аартыктарын алдьатыылаах дьайыыларын а ± ыйатар дьаґаллары хаґан ылыныахпытый ? . . lЕлена ИВАНОВА Семен Горохов : Бэрээдэк баар буолуохтаах . Бэрээдэк баар буолла ± ына ки h и µіскµµр Ки h и µлэттэн дьоллонуохтаах . Сэбиэскэй Союз эстибитин кэннэ бэрээдэк суох буолбута . Сэбиэскэй Союз эстэрин эрдэттэн сэрэйэр этибит . То ± о диэтэххэ , кэжнники сылларга бэрээдэк суох буолбута . Аан маІнай µлэлиирбэр , Сталин са ± ана бэрээдэк баар этэ . Ол и h ин µлэлээн олох олорон чиэскэ - бочуокка тиксэн олордохпут дии . / / Саамай кµндµ бэлэх диэн кэрэ аІардарга тугуй ? Кулун тутар 8 кµнµгэр Дьахталлар аан дойдутаа ± ы кµннэрин бэлиэтиэхпит . Бу кµн кэрэ аІардар сибэкки дьірбітµттэн са ± алаан , араас кµндµ бэлэххэ тиийэ тутуохтара . Билигин бука , µгµс дьон чугастык саныыр кэрэ аІардарын сіхтірір , µірдэр сыаллаах , туох бэлэ ± и оІорбут киґи диэн толкуйга сылдьаллара саарба ± а суох . Ити эрээри , бэлэх сыанатынан эрэ кµндµ буолбатах . Манан сибээстээн , биґиги республикабытыгар общество хара ± ын ортотугар сылдьар кэрэ аІардартан саамай ійдінін хаалбыт , истиІник саныыр туох бэлэ ± и туппуттарын туґунан ыйыттыбыт : Салгыы » Кредитнэй кооперативтар уонна тыа хаhаайыстыбатын бородууксуйатын онорооччулар бааннар кредиттэрин тардыыларыгар солуоктааhын боппуруоhун быhаарар сыалтан « Туймаада » ¥ АПК ГУП иhинэн Солуоктааhын фондата тэриллиэ5э . Ити сыалга АПК сvрvн средствота государство бас билиитигэр хаалларыллан , « Туймаада » ¥ АПК ГУП - ка тvмvллve5э . Итиниэхэ государство , муниципальнай тэрээhин мэктиэлээhиннэрэ оноhуллуо5а . Бу боппуруоһунан чопчу дьарыктанар куораттааҕы бэлитсэбиэт сэкирэтээрин солбуйааччы Александр Синица маннык эттэ : « Хас биирдии оскуолаҕа , дьыссаакка саха оҕото төрөөбүт тылын үөрэтэрин туһугар кыһаныахха , өйүөххэ наада . Сыл аайы мэлдьи үөрэтиллэр бырагыраама быһыытынан туолан иһиэхтээх . « Айыы кыһата » 2012 с . тутулларыгар үбүн - харчытын көрүөхтээхпит . Куорат таһынааҕы уонна куорат оскуолаларыгар , дьыссааттарга саха тылынан иитии - үөрэтии кылааһа , бөлөҕө элбиирин курдук балаһыанньаны тутуһан үлэлииргэ быһаарынныбыт . Боппуруос быһаарыллар кэмэ кэллэ . Атырдьах ыйынааҕы бэлитсэбиэккэ өссө киэҥник көрүөхпүтүн наада » . Тыыннаах эйгэ ± э тыыннаах эрэ сылдьыан сіп буолуо . Ол иґин ойууннар дµІµрдэрин ат гына оІорон бу эйгэ ± э киллэрэн эрдэхтэрэ , ат оІорон айаннаан сырыттахтара , эбэтэр бэйэлэрэ ханнык эрэ кітір , кыыл буола кубулуйан эрдэхтэрэ . Ойууннар охсуґар сэптэрэ - сэбиргэллэрэ µірбэ уонна атара , ол иґин олоІхо ± о бухатыырдар µксµгэр µірбэ буолан µ ? ? эттэн тµ ? эллэр , атара буолан аллараттан тахсаллар . Эрдэ эппиппит курдук киґи ийэ кутун абааґылар уоран ылаллар , оччотугар олоІхо ± о абааґы бухатыыра уоран - талаан барар кэрэ кыыґа - киґи ийэ кута буолуон сіп . Ону баран эккирэтэн , илдьэ кэлэр айыы бухатыыра - киґи буор , эбэтэр салгын кута буолуон сіп . " Дьулуруйар Ньургун Боотур " олоІхо ± о Орто дойду дьонун кімµскµµ биир ыал µс о ± ото - Ньургун Боотур , ҐрµІ Уолан , Айталы Куо тµґэллэр . Оччотугар киґи Космос куйаарын кытта ситимэ кини µс кута буолар . Бу биир хаан , биир удьуор , эбэтэр биир киґи курдук кірдіххі , Айталы Куо - киґи ийэ кута ( ийэ ійдібµлэ дьахтары - тірітір , µіскэтэр кµµґµ кірдірірµнэн ) . Оччотугар олоІхо кыргыттарын уґун батта ± а - киґи оло ± ун уґунун кірдірµін сіп . Сырдык , кэрэ дьµґµннээх , " хараара иирэн , хаґыытыы - хаґыытыы , бас атах охсуллан бара турбут " ҐрµІ Уолан барахсан - киґи салгын кута , оттон кµµстээх - уохтаах , модьу - та ± а Ньургун Боотур обургу - киґи буор кута олоІхо номо ± о буолан туойуллуохтарын син . Спартакиаданы µірµµлээхтик аґыы кэнниттэн , саІа аґыллыбыт " Оленск " стадиоІІа тутатына Россия мас тардыґыыга абсолютнай чемпионата салгыы ыытылынна . Кірііччµлэр ону эрэ кэтэспит курдук миэстэлэриттэн турбакка , арда ± ы ардах диэбэккэ , бµтµн Россия дуолан бухатыырдарын уонна саха мадьыныларын киирсиилэрин илэ харахтарынан кірін дуоґуйаары чаас аІардаах тохтобулу тулуурдаахтык кэтэстилэр . Кµрэхтэґии иккис эргииригэр эмиэ а ± ыс паара сэрэбиэйгэ тµбэґэн , Россия кµµстээхтэрэ бастакы тµґµмэххэ кистэнэ сылдьыбыт кыахтарын кірдірдµлэр . Бу сырыыга аатырбыт мас тардыґааччыбыт Николай Колодко эчэйиини ылан , кыайыы быґалыы Владимирскай уобалас кµµстээ ± эр Александр Клюшевка бэрилиннэ . Оттон биґиги уолаттарбыт Евгений Сивцев , Владимир Шарин , Петр Саввин утарылаґааччыларыттан маґы то ± о тардан ылыылара µгµс ыґыынан - хаґыынан уруйданна . Эргиир ахсын ким кµµстээ ± э , кыайыыга дьулуурдаа ± а кістін истэ . Республика мас тардыґыыга уон тігµллээх чемпиона Анатолий Баишев µґµс сылын утумнаахтык саха тірµт спордунан - мас тардыґыынан дьарыктанар силовой экстрим призерун Анатолий Шмыреву таах то ± о тардан ылла . Бу тµґµмэххэ саамай тыІааґыннаах тµгэннэр µіскээн турдахтарына , аны эмискэ уот баран , µксµн " хараІанан " киирсии буолуталаата . Тірдµс эргииргэ Евгений Сивцев , Анатолий Баишев , Михаил Кокляев , Михаил Сидоричев тэІнээхтэрин булбатылар . Онон , тµірт бастакы миэстэлэри кинилэр µллэстэллэрэ тута билиннэ . Биґиги уолаттарбыт планета , Россия аатырбыт кµµстээхтэрин кытары тэІІэ утарылаґар кыахтаахтарын кірдірдµлэр . Россия бухатыырдара тіґі да ± аны быґыылара - таґаалара уґулуччу уратытын , кµµстээхтэрин µрдµнэн , мас тардыґыы техникатын , кистэлэІнэрин билбэттэрэ кіґµннэ . Тµірт тµґµмэх туругунан , ахсыс миэстэ ± э Виктор Колибабчук , сэттискэ - Дмитрий Кашуба , алтыска - МэІэ - ХаІалас мадьыныта , республика хас да тігµллээх призера Владимир Шарин , бэґискэ - Бµлµµ эрэлэ , ааспыт Россиятаа ± ы чемпионат призера Юрий Протопопов та ± ыстылар . Аан дойду бэртэрэ бµтэй Бµлµµ сиригэр - уотугар кэлэннэр , олохтоохторго уонна ыалдьыттарга чахчы да ± аны тыІааґыннаах , ча ± ылхай тµгэннэри бэлэхтээтилэр . Финалга бастыІтан - бастыІнар тахсаннар , алтыс эргииргэ Анатолий Баишев Михаил Сидоричевка 1 х 2 ахсаанынан кыл мµччµ хоттордо . Оттон ыарахан атлетика ± а Россия сэттэ тігµллээх чемпиона , аан дойду иккис призера , Россия силовой экстримІэ хамаандатын капитана Михаил Кокляев Евгений Сивцевкэ 1 х 2 ахсаанынан кыайтарбытын сібµлэспэккэ , " баттаатыгыт - балыйдыгыт " диэн салгыы кµрэхтэґииттэн туоруурун биллэрдэ . Нуучча бухатыыра : " Америка ± а кµрэхтэґиигэ балыйбыттара . Оттон бэйэм дойдубар - Россия ± а судьуйалар балыйаллара , албынныыллара киґини олус хомотор . Мин салгыы мас тардыґар санаам суох " , - диэн микрофону эґэ охсон ылан трибуна ± а мустубут дьоІІо хомолтотун биллэрээт бара турда . Ол эрээри , то ± о эбитэ буолла , кылгас тохтобул кэнниттэн Кокляев тіттірµ кэлэн баран Баишевтыын кµін кірсµґµµгэ эчэйиини ылан , кµрэхтэґииттэн ба ± атын хоту туораата . Россия мас тардыґыыга µґµс абсолютнай чемпионатын быґаарыылаах , тµмµктµµр эргииригэр дьэ , кытаанах киирсии буолла . Иккиэн да ± аны " мин а ± ай " дэммит мадьынылар Евгений Сивцев уонна Михаил Сидоричев тардыстылар . Уолаттар туох - баар кµµстэрин - уохтарын , тулуурдарын , дьаныардарын киллэрэн туран кииристилэр . Стадион иґэ кэмэ суох : " Женя , Сивцев ! ! ! " , - диэн хаґыыттан туолан олордо . Тµмµккэ , кыайыы ірігійµн нуучча кµµстээ ± э Михаил Сидоричев тутан , Россия мас тардыґыыга абсолютнай чемпионунан буолла . Дьэ , кэтэґиилээх , кµµрµµлээх , тыІааґыннаах мас тардыґыы кµрэхтэґиитэ тµмµктэнэн , кыайыылаахтар быґаарылыннылар . ҐрµІ кімµс призерунан Анатолий Баишев , µґµс призерунан Евгений Сивцев буоллулар . Чемпионат кэнниттэн , абсолютнай чемпион Михаил Сидоричевтыын кэпсэппиппитигэр : " Саха сиригэр кітін кэлэрбэр кыайыам , бастыам дии санаабат этим . Бастатан туран , уопут атастаґар санаалаах кэлбитим . Биґиги мас тардыґыытын µгµс кистэлэІин , техникатын билбэппит . Саха дьоно миэхэ ыалдьыбыттарыгар , ыґыынан - хаґыынан кірсµбµттэригэр махтанабын . Мас тардыґыытынан номнуо хаґыс да сылын умсугуйан туран дьарыктанабын . Јссі бу кірµІµ силовой экстрим спордугар киллэрэр киґи , дьон - сэргэ улахан сэІээриитин ылыа этэ " , - диэн санаатын µллэґиннэ . Бµлµµ куоратыгар Россиятаа ± ы таґымнаах іссі биир улахан кµрэхтэґии тµмµктэнэн , дьон - сэргэ µгµс дуоґуйууну ылла , кырдьык да ± аны , улахан умсугутуулаах , ыксаллаах , киириилээх - тахсыылаах киирсиилэри кірді . Анивера АКИМОВА Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриилэригэр : Икки мадьыны - Евгений Сивцев уонна Михаил Сидоричев . Ол иґигэр олунньу 10 күнүгэр университеткэ дипломат күнүн ыытыы кэккэ боппуруостарын туґунан дьүүллэстилэр . Ону таґынан Хотугулуу - ИлиІІи университет АТР , Индия дойдуларын кытта бииргэ үлэлэґиитин сайдыытын торумнаатылар . Кірсүґүү кэмигэр « Хомус ( trump ) в культурном пространстве мира » VII Аан дойдутааҕы конгресс - фестиваль кыттааччыларын олохтооґун туґунан дуогабар түґэрилиннэ . Ону таґынан СӨ тас сибээскэ министиэристибэтин уонна Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет икки ардыларыгар тас дойдулары кытары сибээскэ бииргэ ылсан үлэлэґии туґанан дуогабарга илии баттанна . Бу туґунан СӨ тас сибээскэ министиэристибэтин пресс - сулууспатыгар олоҕуран СИА иґитиннэрэр . Былыр - былыргыттан саха дьахтарын симэҕэ толору комплега олус сыаналаах оҥоһук буолар . Өбүгэлэрбит эбээттэн ийэҕэ , ийэттэн кыыска биэрэллэригэр симэҕи толорон , ситэрэн иһэллэрэ . Улахан баай , кыахтаах эрэ дьон кыргыттарын ахсыытынан толору симэҕи сүгүннэрэн ыыталлара . Кризиһинэн сылтанан , олигархтар бэйэлэрэ бас билэр эрээри , судаарыстыбаҕа " стратегическай суолталаах " активтарын омуктарга атыылыылларынан куттаан , бюджеттан үп ыһыггыннарарга дьулуһаллар . Экспертэр , сир баайын туһаҕа таһаарар лицензияны ылыыны уонна сири таҥастыыр үлэни хааһына суотугар оҥорторо сатааһыны , Ельцин 1990 сыл саҕаланыытыгар ыыппыт " прихватизациятын " политикатыгар үүт - маас майгыннаталлар . Оччолорго Ельцин , улахан баайы - дуолу приватизациялыырга , туох да солуога - таймата суох сымыйа аукционнары тэрийбитэ буолан баран , былааска чугас турар дьоннору кыайыылааҕынан оҥортоон кэбиспитэ . Ол дьонуҥ хааһына суотугар бөдөҥ активтары буор - босхо приватизациялаан ылбыттара . - Бары сомођолоһон бөһүөлэкпит туһугар үлэлиэххэ - хамныахха , кыаллыбаты кыайыахха . Дьоммор - сэргэбэр бу кэлбит дьылга дьолу - соргуну , доруобуйаны , бары үлэлээх , хамнастаах , дьиэлээх - уоттаах буоларгытыгар . Дьиэђитигэр - уоккутугар дьол - соргу эрэ тосхойдун ! С . А . Зверев - Кыыл Уола 1973 с . кулун тутар 10 күнүгэр сырдык тыына быстыбыта . Республика , улуус общественноһа , суруйааччылар норуот талааныгар сүгүрүйээччилэр , биир дойдулаахтара норуот ырыаһытын тиһэх суолугар атаарбыттара . Ол да буоллар Кыыл Уола кэннигэр хаалларбыт нэһилиэстибэтэ , ырыата - тойуга , үҥкүүтэ - битиитэ , төрүт культура төлкөлөөх түөрэҕэ түһэригэр киэҥ суолу аспыттара . - 2009 сыл алтынньы 5 күнүнээҕи « Государственнай регистрация , кадастр уонна картография Федеральнай сулууспатын территориальнай уорганын туһунан Типовой балаһыанньаны бигэргэтии туһунан » диэн РФ Экономическэй сайдыытын министерствотын 395 № - дээх бирикээһигэр олоҕуран , государственнай регистрация , кадастр уонна картография Федеральнай сулууспатын территориальнай уорганынан туһааннаах сулууспата Саха сиринээҕи Управлениета буолар . Сүрүн дакылааты « АЛРОСА » вице - бэрэсидьиэнэ , Ил Түмэн Судаарыстыбаннай мунньах дьокутаата Валентина Потрубейко , « Профалмаас » бэрэссэдээтэлэ Ришат Юзмухаметов , хампаанньа профсойууhун араас салаатын салайааччылара оҥордулар . В . Потрубейко тыын суолталаах бырамыысыланнас тэрилтэтигэр үп - харчы , экэниэмикэ туруга хайдаҕын сиһилии билиһиннэрдэ . Биирдэ , эмиэ уонча сыллааҕыта быһыылаах , Дьокуускай ипподромугар күһүөрү тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка - дьаарбаҥката буолбуттаах . Ол чэрчитинэн " Ынах бырааһынньыга " диэн , сыыстарбат буоллахпына , аан бастаан тэриллибитэ . Онно түрүбүүнэ иннинэн сиэтиилээх , киэргэтиилээх элбэх ынах ааспыта . Ону көрүөххэ сонун , үчүгэй баҕайы этэ . Онно оччотооҕу миниистир Д . Ф . Наумов ынах ыан көрдөрбүтэ . Бу бэлиэ тэрээһин чэрчитинэн аны сайын ыытыллыахтаах « Хомус ( trump ) в культурном пространстве мира » диэн норуоттар икки ардыларынааҕы VII - c Кэнгириэс - бэстибээл сүрэхтэниитэ буолан ааста . Санатар буоллахха , бу Кэнгириэс биһиги Сахабыт сиригэр бэс ыйын 23 - 26 күннэригэр буолара сабаҕаланар . СР Ыччат политикатыгар министерствотын иґинэн µлэлиир психологическай кімі киинэ " Абитуриент - 2008 . Информационнай - методическай пособие " диэн абитуриеІІа туґалаах , буруолуу сылдьар сабыс - саІа сµбэ кинигэтин таґаарда . Бу пособие ± а идэни сіпкі талыы , библиотека ± а µлэлээґин , профдиагностика , бэрэбиэркэлиир тестэр , наадалаах информациялар киирдилэр . 150 лиистээх ( маннык улахан кээмэйинэн хаґан да тахса илик ! ) кинигэттэн Дьокуускай куорат µрдµк , орто анал µірэхтэригэр туттарсыыга туох уларыйыы , саІа сµµрээн тахсыбытын билиэххит . Кинигэ ± э сµрµн бол ± омто М . К . Аммосов аатынан Саха государственнай университетыгар ( СГУ ) ууруллубут . Манна СГУ картатыттан са ± алаан , студгородокка ханнык автобустар сылдьалларыгар тиийэ информация баар . Абитуриент уонна студент саамай тµптээн сылдьар сирэ , биллэн турар , библиотека буолар . Хас да сµµґµнэн киґи сылдьар сиригэр хайдах сіпкі µлэлииргэ уруґуйдаах холобурдары кірін µірэниэххит . Онтон µірэххэ киирэн баран , бу кинигэ иккис аІарыгар санаа ± ын суруйуоххун , тугу эмэ бэлиэтэниэххин сіп . Арай ійдімміт тµгэннэр , араас мунаарар боппуруостарыІ µіскээтэхтэринэ , со ± отохсуйдаххына , туохтан эрэ куттаннаххына эйигин мэлдьи психологическай кииІІэ кµµтэллэр . Киин µлэґиттэрэ - уопуттаах психологтар бол ± ойон истиэхтэрэ , сµбэлиэхтэрэ . СР Ыччаты социальнай - психологическай іттµнэн ійµµр киин УЛК - тан чугас , Каландаришвили уулусса 21 дьиэтигэр баар . КҮӨХ НЬУРБА ААТЫРБЫТ ОЛОҤХОҺУТА - И . М . ХАРИТОНОВ - СААХАРДААХ ( 1880 - 1974 ) Саха омук олоххо тардыһар ураты күүстээх буолан , быста - быста салҕанан , өлө - өлө тиллэн , омук быһыытынан уостубакка , сиик буолан симэлийбэккэ , баччаҕа тиийэн кэллэҕэ . Кини үйэттэн үйэҕэ , көлүөнэттэн көлүөнэҕэ угуттаан кэлбит олох туһунан ураты философиятын бэйэтин тылынан уус - уран айымньытын куоҕайар чыпчаалыгар - олоҥхоҕо - иҥэрэн сылдьар . Биһиги хомус муусукатын сабыдыалын кэҥэтэр , норуоттар икки ардыларыгар тарҕатар санаабыт ЮНЕСКО өйөбүлүн ылла . Официальнай бигэргэтиини бу кулун тутарга ылыахпыт . Мин кэнгириэһи биисинэспит өйөөбүтүттэн улаханнык үөрэбин . « АЛРОСА » генеральнай , « ЯТЭК » , « Туймаада - нефть » , « Ямаха - мюзик » официальнай спонсордарынан буоллулар . Хомуһу тыыннаахтыы истэр олус үчүгэй , оттон хомус тыаһын электроннай оҥоруу ыччаты күүскэ тардыа . « Ямаха - мюзик » итини оҥорон иһитиннэриэ диэн эрэнэбин . 6 ) Программа5а хааччахтаммыт , тэпсиллибит , биһирэммэт теманы ( пошлость ) , маны тэңэ хаан тохтуулаах , өлөрсүүлээх тиэмэни киллэрбэппит , редактор булгуччу тутуһар ! ! ! Мин Москубаҕа журфакка киирбитим , оттон кини - Иркутскайга , физкультурнайга . Бастаан суруйсубуппут . Онтон суруктара улам аҕыйаан , кэнники олох да хоруйдаабат буолбута . Мин да хардата суох тугу суруйуомуй , тохтообутум . Дьоно атын улууска көһөн , дойдубар тиийдэхпинэ , суох буолара . Маҥнай олус ахтарым , түүн аайы түһээн көрөрүм . Бэл , кинини суохтаан ардыгар кистээн ытыырым . Араас санаа киирэрэ . Атын кыыстаммытын сэрэйбит этим . Үһүс кууруһу бүтэрээри сырыттахпына Мотям Уйусхаан ыал буолбутун суруйбута . Төһө да эрдэттэн сэрэйдэрбин , олус соһуччу , ыарыылаах сонун этэ . Халлааным хараҥарбыта , аат эрэ харата сукуҥнуур буолбутум . Олохпор бастакы таҥнарыы охсуутуттан эрэйдэнним да этэ . . . Ол сыл үөрэхпэр « үстэммитим » . Атын хайа да уолга чугаһаабатаҕым . Москубаҕа саха уола элбэҕэ . Сотору - сотору мустааччыбыт . Бириэмэ эмтиир . Бастакы тапталым , хомолтом бааһа улам оһон , өйүм - санаам уларыйан барбытым . Аттыбар аалыҥнаһар , үгүстүк ыалдьыттыыр , киинэҕэ - тыйаатырга ыҥырар , уолаттарга аралдьыйбытым . Үөрэхпин бүтэрэр сылбар кэргэн тахсыбытым да , табыллан олорботохпут , үс сылынан арахсыбыппыт . Оттон Уйусхаан кэргэниниин Бүлүүгэ олохсуйбуттарын , икки оҕоломмуттарын истэбин . Ол курдук , ыам ыйын 31 күнүнээҕи чахчынан , тоҕус умайыы бэлиэтэммититтэн иккитин умуруордулар . Олохтоох умуруорааччыларга көмө быһыытынан Арассыыйаттан авиалесоохрана 106 испэсэлииһэ үлэлэһэр . Ол курдук , уоту уодьуганныырга Красноярскайтан , Магадантан , Архангельскайтан , Мурманскайтан , Петрозаводскайтан тиийэ кэлбиттэр . 88 тиэхиньикэ , түөрт бөртөлүөт уонна үс Ан - 2 сөмөлүөт сыһыарыллыбыт . Бу булкуурдаах быһыы - майгы быыһыттан С . А . Токарев манныгы булан ылан суруйбут : « . . . Тойоттор барыстаах усулуобуйа иһин туруулаһаллара . Кинилэр 1774 сыллаахха Халымаҕа тиэрдиллэр табаар иһин хааһына төлүүрүн ситиспиттэрэ . Оттон 1784 сылтан ыла атын да сирдэргэ таһаҕас тиэйиитэ төлөбүрдээх буолбута . Ол төлөбүр сыыйа улаатан испитэ . Холобур , 1785 с . сахалар биир ат иһин 10 солкуобайы көрдүүр буоллахтарына , аҕыйах сылынан , хоту барбыт Биллингс ( 1785 - 1793 сс . ) эспэдьииссийэтэ ыарахан балаһыанньаҕа киирбитинэн киниэхэ 60 тыһ . буут таһаҕас тиэрдэр кыһалҕа тирээбитигэр үс улуус сахалара оччотооҕуга ким да үөйбэтэх - ахтыбатах сыанатын көрдөөбүттэр - биир ат иһин 30 солкуобайы . Ааттаһыы муҥунан 20 солкуобайга диэри түһэрбиттэр . Кэлин - XIX үйэ саҥатыгар - ат сыаната өссө үрдээбитэ . Сыана сырсыытын тоҕо чуолаан тойоттор көҕүлээбиттэрэ диибитий ? Тоҕо диэтэххэ , таһаҕас тиэйиитэ төлөбүрдээх буолаатын кытта , бу дьыаланы бүтүннүүтүн тойоттор бэйэлэрин илиилэригэр ылбыттара » . - - Күһүҥҥүттэн өрөспүүбүлүкэ сорох оскуолатыттан Ил Түмэҥҥэ аадырыстаан учууталлартан , үлэ кэлэктииптэриттэн элбэх сурук киирдэ . Учууталлар хамнастара кыччаабытын , көҕүлүүр хамнас ( стимулирующая зарплата ) төлөммөтүн , сорох оскуолаҕа хамнастарын пуондата бүппүтүн суруйаллар . Онон мунньах сыала - соруга - - дьон - сэргэ информациятын истэргэ . Балаһыанньаны дириҥэппэккэ , бириэмэтигэр көннөрөр туһугар барытын үөрэтэн көрүөхтээхпит , - - диэн быһаарда . Ити , дьэ , баар суол . Дьонтон , аан дойду дьонуттан барытыттан биґиги барахсаттар эрэ чобуорхайан , чорбойон ахан биэрэбит . Мииринэйгэ СталиІІа пааматынньыгы саха киґитэ , салайааччы буолан олорон , туруортарбыта . Онтон бу соторутааҕыта буор саха улууґугар Аммаҕа СталиІІа пааматынньык туруорбуттара . Ол пропагандаламмыта . Ленин киинэни бассабыыктар бэйэлэрин идиэйэлэрин бырапагаандалыырга ускуустуба биир саамай табыгастаах к ³ рү ² үнэн мээнэҕэ ааттаабатаҕа . Киинэ , тэлэбиидэнньэ би ´ игини бэркэ салайар кэмигэр олоробут . ¥ рдүкү былааспыт мунньахтарын , ³ йд ³ ³ х баҕайы , ки ´ и ³ р ³ мы ² аан истэ олоруох тылларын урукку « хомуньуу ´ ум ² а ы ² ырыы » сиэринэн истэбит . Кинилэр бүтээттэрин кытта сонно тута « гламур » , « шоу » уонна бандьыыт а ² аардаах , бэрик ылар , бэйэтэ « судьуйа буолар » милииссийэлээх « Глухарь » курдук сэрийээллэри к ³ рд ³ р ³ н бараллар . Бу киинэлэри к ³ р ³ р ки ´ и ИДьМ систиэмэтин ыраастаа ´ ын бэйэтэ ха ´ ан да кыайтарбат « глухарь дьыала » ( кыаллыбат ) диэн санааҕа кэлэр . Иккис өттүнэн көрдөххө , Хотой Айыы сылыгар туруоруммут соруктарбыт : суверинитеты бигэргэтии , маҥнайгы Президены талыы , мөккүһэн - мөккүһэн республикабыт аатын Саха дэтии - барыта олоххо киирдэ , саха норуота бэйэтин билиниитин , инники сайдыытын эркэйиитэ торумнанна . « Тыыннаахтар умнубат сыллара » ырыаны Волгоградка Мамаев курганна ыллаталларын истибит , онно сылдьыбыт А5а дойдуну кемускуур Улуу сэрии кыттыылаа5а Илларион Леонтьевич Омукчанов « Саха сирэ » хаЬыакка суруйбута . ( « Саха сирэ » хаьыат , 1993 с . , ахсынньы 11 к . ) Билигин оҕолор икки сиринэн тарҕанан ү ³ рэнэллэр . Биирэ - урукку дьа ´ алта дьиэтэ . Онно эбии , оскуола умайаатын кытары , түргэнник та ² ыллар « модульнай » дьиэни аҕалан туппуттар . Б ³ ´ ү ³ лэк саамай к ³ стүүлээх дьиэлэрэ - бу оскуола уонна балыы ´ а бы ´ ыылаах . Са ² а оскуола бырайыага эспэртиисэни дьэ аа ´ ан эрэр . Ол кэннэ үбүлээ ´ инэ бы ´ аарыллыахтаах . 2012 сыл балаҕан ыйыгар тутуллан бүтү ³ хтээх диэн былаанныыллар . Бы ´ аас С . Маймаҕа 2011 с . үлэҕэ киирэр диэбитэ да , ол хайдах да табыллыбат ( оройуон ба ´ ылыга П . И . Суворовы кытта кэпсэтиини к ³ рү ² ) . Айыл ± а ± а буолар кістµµнµ араастаан быґаарыахха , итэ ± эйиэххэ сіп . Сахалыы айыы , абааґы туґунан ійдібµл атын омуктар ійдібµллэриттэн букатын атын уонна бу ійдібµл айыл ± а кµµґµн кірдірір . Онон наука ± а сахалыы ійдібµл ордук тµргэнник киириэн сіп . Тутуу миниистирэ С . Дереповскай эппитинэн , суол үлэтэ киин куоракка түөрт хайысханан барар : Бүлүүлүүр суолга ( ГАИ пуоһун атта ) , Лермонтов уулуссатын кэҥэтии ( Петровскай - Каландаришвили уул . ) , Поярков уулуссатын « Юность » стадиоҥҥа диэри аспаалынан бүрүйүү ( 2012 с . түмүктэнэр ) , Сайсары күөлү туоруур муостаны тутуу ( сэтинньигэ саҕаланар ) . Бэтэрээннэргэ аналлаах 70 кыбартыыралаах дьиэ үлэҕэ киирдэ . ИДьМ үлэлиир дьиэтин тутуу бүтэн эрэр . Алын уонна орто сүһүөх үөрэх кыһаларын устудьуоннарыгар уонна уһуйааччыларыгар аналлаах уопсай дьиэ , 72 - с кыбартаалга 190 кыбартыыралаах дьиэ тутуута түмүктэнэрэ чугаһаата . Пассажир терминалын уонна 3 тыһыынча миэстэлээх сабыылаах спорт комплексын тутуу саҕаланна . Балаҕан ыйыгар Богородицкай таҥара дьиэтэ уонна духуобунай училище үлэҕэ киириэхтээхтэр . Дьоллоох буолуІ - ыччаттаргыт аҕа баґын тосту олордуннар , уґун удьуоргут утума быстыбатын , ааккыт ааттаннын ! Бу сайын , саатар биирдэ кафе ± а аґыахха диэн санаанан салайтаран , Дьокуускай хабыллар хаба ортотугар турар аатырбыт " N " рестораІІа тиийдибит . Сайын µгэнэ буолан , дьон - сэргэ элбэ ± э . Миэстэ буламмыт , аспытын - µілбµтµн сакаастаан кэтэґэн олордубут . Јр со ± ус кэтэґиннэрэн , дьэ а ± аллылар . Кµµттэриилээх аспытын аґаан эрдэхпитинэ , арай хортуоппуйдаах , эттээх бµлµµдэбиттэн киґи батта ± ын булан соґуйан , аґыыр аґым ас да буолбата . Тµргэн µлµгэр администраторы ыІыртардыбыт да ± аны , киґибит " айана " бытаан буолла . " Бу тугуй ? " - диэн киґи батта ± ар маарынныыр тµµнµ ороон таґааран кірдірбµппµтµгэр : " Бырастыы гыныІ , билигин уларытыахпыт " , - диэтэ . Ол эрээри хайдах эрэ бары ити кістµµттэн аґыахпытын ба ± арбаккабыт , сыаналаах рестораммытыттан тахсан хааллыбыт . Тахсаары туран били Эльдар Рязанов киинэтин саныы тµґээт : " Дайте жалобную книгу " , - диэтибит . Онтубут кинигэлэрин харахтарын харатын курдук харыстыы кіріллір эбит . Биэрбэтилэр уонна : " Чэ , тілііміІ " , - диэтилэр . Салгыы » - Бырабыыталыстыба икки пууннаах уураах таґаарыахтаах . Бастакыта : СЈ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ , медицинскэй страховка тэрилтэлэрэ , улуус баґылыктара , улуустааҕы доруобуйа харыстабылын салаалара соҕуруу эмкэ барар дьону кытаанах учуокка ылан , кинилэр кыґалҕаларын хааччыйыахтаахтар . Ханна Саха сирин Һпостпредстволараһ баар сирдэригэр булгуччу биллэрэр эбээґинэстэниэхтээхтэр . Иккиґинэн , Москуба , Санкт - Петербург курдук куораттарга бэрэстэбиитэлистибэлэр эмкэ кэлэр дьон эмтэнэн бүтүіхтэригэр диэри кэтэбилгэ ылан хонтуруоллуохтаахтарһ . Ити курдук , Һсудаарыстыба таґымынан кімүскэллээх буоллахпытына , соҕуруу бэрик , харчы ыан ылар сиэмэх дьону кытта тэІІэ аахсар кыахтаннахпытына эрэ бар дьоммут кыґалҕатын кыччатыахпыт . Ытык кырдьаҕас кірдіґүүтүн толорон , кини илдьитин хаґыатынан бырабыыталыстыбаҕа , уопсастыбаҕа тиэрдэбит . Ол туґунан соторутаа ± ыта СР ИДьМ - тын министрин тыыл боппуруостарыгар солбуйааччы , милииссийэ полковнига Сергей Кондаков иґитиннэрбитэ . " Саха сирэ " , " Якутия " , " Наше время " хаґыаттар суруналыыстарын ыІыран кірсµґµµтµгэр . Ис дьыала уорганнарын материальнай - техническэй іттµнэн , сибээс тэриллэринэн , тимир кілілірµнэн , таІаґынан - сабынан хааччыйыы , тутуу , социальнай кімµскэл , эмтээґин - сынньалаІ , баґаартан сэрэхтээх буолуу боппуруостарынан барытынан тыыл сулууспата дьарыктанар . Миигин , бастатан туран , тутуу чааґынан хайдахтара интэриэґиргэтэр . Оччоттон баччааІІа диэри ыалдьар боппуруостарбыттан биирдэстэрэ ити - улуустардаа ± ы милииссийэ дьиэлэрин уонна дьону быстах кэмІэ тутар изолятордар ( ИВС - тар ) туруктара . Јрімµін да быыґаабат хаарбах туруктаах дьиэлэр хас да улууска бааллар . МэІэлэр букатын да гостиница ± а µлэлээн сылдьалларын , дьиэлэрэ суо ± ун хаста да суруйа сылдьыбыттаа ± ым . Дьэ , манна киґини µірдэр сонуннары иґиттим . Ол - бу дьыл ахсынньы ыйыгар МэІэ - ХаІаластаа ± ы Ис дьыала отдела Аллараа Бэстээххэ дьиэлэнэр буолбута . Былырыын Сергей Кондаков бу боппуруоґунан интервью биэрэригэр , " мэІэлэр эґиил дьиэлэниэхтэрэ " диэн биґиги хаґыаппыт аа ± ааччыларыгар эрэннэрэн турар ( " Саха сирэ " , 10 . 09 . 09 , 166 № ) . Онон , ахсынньыга ити эрэннэрбитэ туоларыгар ба ± арабын . Ити ыйга іссі , мэІэлэри сэргэ , Ньурба милииссийэтэ уонна Ис дьыала министерствота саІа дьиэ ± э киирэллэрэ былааннанар . Быыґыгар быґылааннанан да ыллаллар : соторутаа ± ыта эрэ ИДьМ дьиэтин тутуґа сылдьыбыт дьонтон биирдэстэрэ мантан 32 батарыайаны уоран , атыылаан , араллааны таґаарбыта . Кимэ биллэн , ол киґи уорбутун барытын тінµннэрдэр да , холуобунай дьыала син биир тэриллибитэ . Бу µлэґит хамнас тіліібіттірµттэн кыґыйан - кыґарыллан , итинник буруйу оІорор суолга µктэммит . Тиэмэни сал ± аатахха , кэлэр 2011 сылга µбµлээґин боппуруоґа быґаарылынна ± ына , Абыйдаа ± ы , Эдьигээннээ ± и , Чурапчытаа ± ы милииссийэ дьиэлэрин тутуу са ± аланыахтаах . ИВС - тары сылын аайы ірімµіннµµллэр ( манна 8 млрд солк . кірµллµбµт ) . Тимир кілінін хааччыйыы эмиэ куґа ± ана суох - быйыл 100 - тэн тахса массыынаны ылбыттар . Ол " газеллар " , бастатан туран , дьуґуурунай чаастарга бэриллибиттэр . Тµмµктµµр курдук эттэххэ , улуустардаа ± ы ис дьыала уорганнарын муниципальнай тэриллиилэр хайаан да ійіітіхтірµнэ , кімілістіхтірµнэ сатанар . Куттал суох буолуутун боппуруоґа хас биирдиибитин таарыйарын быґыытынан . Сорох улуустарга бэрээдэги бі ± іргітµµгэ , буруйу оІорууну утары миэрэлэри ыларга анал программалар бааллар , оттон сорохтор тарбанан да кірбіттір . Онон , ИДьМ салалтата улуустар баґылыктарыгар итини доло ± ойдоругар тиэрдэр сыалтан СР Президенин аатыгар сурук бэлэмнии сылдьар . Президент анаан - минээн ити боппуруоґунан муниципальнай тэриллиилэр бас - кіс дьонун ыІыран кэпсэтэрэ былааннанар . Вера МАКАРОВА . Чинчийээччи докторскай диссертациятын темата фольклористика уонна литературоведение диэн икки наука быһаарар бэрт уустук боппуруоһун таарыйар . Ол иһин да Ученай совет диссертаҥҥа ити икки специальноска доктор аатын биэрэри наадалааҕынан аахта . Ол аата Василий Тимофеевич Союз үрдүнэн сэдэх идэлээх ученайдар ахсааннарыгар киллэриллибит диир толору кыахтаахпыт . Кини фольклористикаҕа даҕаны , литературоведениеҕа даҕаны иккиэннэригэр тэҥҥэ үлэлиир уонна ити саҥа хайысханан дьарыктанар эдэр ученайдар үлэлэрин салайар , диссертацияларын көмүскүүллэригэр оппонент буолар толору бырааптаах . Онон кини инникитин наука бу салаалара сайдалларыгар , эдэр эрчимнээх , саҥалыы толкуйдуур научнай кадрдар үүнэллэригэр сыратын , бары дьоҕурун ууран үлэлиэ диэн эрэл улахан . Сүрдээх киһи Күндээрийэ Күрүүкэбэ , түөрт уончалаах сытыы - хотуу дьахтар , хаһыаты тэниҥнэтэ - тэниҥнэтэ чаайын иһэн сыпсырыйа олордо . Оо дьэ , арааһы да суруйаллар ! Сахаларбыт да кэнникинэн туохтан да хаалсыбат буоллулар . Ити гынан быйылгы халааІІа , уопсайа 44 нэґилиэнньэлээх пуун хаптарда . 10622 киґи ( 2439 ыал ) итиннэ олороро . 7307 киґи эвакуацияламмыта . 141 социальнай эйгэ эбийиэгэ эмсэҕэлээбитэ . 1201 ынах сүіґү , 892 сыспай сиэллээх ууга былдьаммыта . Біґүілэк иґинээҕи , уопсайа 80 км суол , біґүілэктэр икки ардыларынааҕы 11 . 8 км суол суураллыбыта . 7 муоста , 4 даамба алдьаммыта . Јріспүүбүлүкэ таґымнаах , уопсайа 6 . 5 км уґуннаах 7 суол суураллыбыта . 2011 сыл олунньу 1 күнүттэн МФЦ бу бырайыакка сыґыаннаах сүбэ - ама биэрэн саҕалыа . Ону сэргэ 1616 тіліпүінүнэн эрийэн туоґулаґыахха сіп . Ыалдьыттарга библиотека саҥа дьиэтин көрдөрүөхтэрэ . Ол кэнниттэн улуустааҕы кииннэммит библиотека ситимэ сайдыы саҥа суолугар тахсан туох - ханнык хайысханан киэҥ далааһыннаахтык хайдах үлэлээн эрэрин туһунан Саха Республикатын культуратын туйгуна , директор Мария Прохорова кэпсиэҕэ . Ґбүлүійдээх тэрээґин Мииринэй куораттааҕы « Якутск » киинэ - кэнсиэр комплексыгар буолла . Бу дьоро күн истиІ эҕэрдэлэрин « АЛРОСА » АХ , улуус дьаґалтатын үлэґиттэрэ , хаґыат ааҕааччылара уонна доҕотторо тиэртилэр . Дьокуускайтан Бэчээт уонна телерадиовещание департаменын , « Якутия » медиа - холдинг үлэґиттэрэ ыалдьыттаатылар . Хаґыат үбүлүійдээҕи нүімэригэр билиІІи үлэґиттэр хаартыскалара , суруналыыстар ахтыылара , хаґыат устуоруйатын сырдатар суруйуулар киирбиттэр . Бэйэҕит сэргиир темаҕытын тала сатааҥ . Ол эрээри талбыт темаҕыт туох баар өрүтүн дириҥник , ымпыгын - чымпыгын билэргитин ким да манна булгуччу ирдээбэт . Кэлин билэ сатыаххыт уонна эбэн - тупсаран биэриэххит диэн эрэнэбит . Дьиҥнээх , кырдьыктаах , оруннаах , дакаастаммыт сибидиэнньэлэргэ эрэ олоҕура сатааҥ . Сиһилии көр . манна , источниктар тустарынан манна . Былырыын кыґын сири - дойдуну кірі диэн Чурапчыттан убайбын , Ала ± ар нэґилиэгин ытыктанар киґитэ Андрей Сергеевич Мохначевскайы кытары кини уола , Тиксиигэ ИДьМ - Іа µлэлиир Григорийга ыалдьыттыы Таймылыырга тиийэ сылдьыбытым . Ол дойду µтµі - мааны ыалларыгар Винокуровтарга кµндµ ыалдьыт буолбутум , балыктаспытым . Тіннірбір біртілµіт ыйы быґа кіппіккі хаайтарыы буолбутугар хаґаайыным , чулуу булчут до ± орум А . Н . Винокуров биґиги µс киґини Тиксиигэ " Буранынан " илдьэргэ быґаарыммыта . Силлиэнэн - тыалынан ытылла турар , барбатах балык миинин курдук борук - сорук дойдуга муус кыдьыма ± ы быыґынан " Буран " кілі сыар ± атыгар сахсыллан суукканы эрэ кыайбат кэмІэ 40 кіґµ айаннаабытым ійбµттэн - санаабыттан арахпат , ара ± ыа да суох быґыылаах . Ол туґунан кэпсээммин хаґыат аа ± ааччылара кыґыІІы уґун киэґэни атаара таарыйа истиІ . Айанныырга бэлэмнэнэн , малбытын - салбытын хомунан , кµµстээх тыал , буур ± а эрэ тµспэтэр диэн ба ± а санаалаах киэґэ сыттыбыт . Александр Николаевич сарсыарда 4 чаас са ± ана ойутан туруортаата . - Хайа , халлааммыт хайда ± ый ? . . - дэспитинэн иґирдьэ - таґырдьа киирии - тахсыы буолла . Хата , кµµстээх тыал суох . Суох да диэн буолуо дуо , дойдуга эрдэххэ " тибии " диэн ааттыыр , сылайбакка µрэр , киґи сирэйин быґыта охсор , отох киґини охторор хотугу тыал ханна барыай ? Ыраах айанныыр дьон сиэринэн таба этин , тоІ балыгы тото - хана сиэтибит . Таґа ± аспытын балаакка ± а суулаан " Буран " сыар ± атыгар тиэйэн ыга баайан кэбиґэбит . Икки кілінін барыахтаахпыт . Александр " Буранын " сыар ± атыгар Андрей Сергеевич , оттон Александр быраатыгар мин Григорийдыын олорор буоллубут . Тыалтан - салгынтан хахха оІосторбут дуу дии санаабытым баара , мал µрдµгэр олоро ± ут диэтилэр . Бу кµннэргэ 6 - 7 кіс иґинэн бултаґа - балыктаґа сылдьыбыт киґи син µірµйэх курдук сананан , оннубун булан , олорунан кэбиґэбин . Балайда айаннаан , µрдµк со ± ус сыыры тµґэн муора боротуокатын килэІ мууґунан айаннаатыбыт . Бастакы " Буран " кэлин фаратын кыґыл уота элэІниирин батыґан уолбут элээрдэн иґэр . Мин бµтµннµµ таба таІаґы бойбоччу таІнан , сыар ± а кэлин іттµгэр , Григорий ортоку олорон иґэбит . Сыар ± абыт килэІ мууска киирэн уІа - хаІас халыйталыыр , дірµн - дірµн тыал муспут чіміх хаарыгар охсуллан аІар ыла ± а ірі кіті ± µллэн иІнэри тµґэ сыґар . Ол аайы , тµспэтэрбит , ойон хаалбатарбыт ханнык диэн баарбытынан - суохпутунан , малы кэлгийбит быаттан тутуґан кытаахтаґабыт . Тулабыт хабыс - хараІа . ДэІ кэриэтэ арыылар тастарынан барабыт быґыылаах , суулла турар µрдµк кытыллар барыгылдьыґан ааґаллар . Дьэ , ити курдук хас да чаас айаннаан баран дьоммут тохтоотулар . Биґиги кэлэн аттыларыгар кэккэлэґэ турабыт . Хайыы - µйэ , кіґµйэ быґыытыйбыппытын аґараары хамсаммахтаан ылабыт . Тиэрмэстэн итии чэйи сыпсырыйбахтаатыбыт уонна салгыы куугунатабыт . Биир тохтобулга дьоммут кэниистиртэн " Бураннарыгар " уматык кутуннулар . - Тіґінµ кэллибит , аны тіґі хаалла буолла ? - диэн ыйытабын Александртан . - Ээ , 15 кіс курдугу кэллэхпит буолуо , - диир киґим . - Сотору халлаан кыратык сырдыы быґыытыйыа , ону ірµсµґэ Эбэбит дельтатын туораабыт , ааспыт киґи . . . Улуу Јлµінэ эбэ хотун муора ± а тµґэр сиригэр чугаґаан истэхпитинэ , борук - сорукка уІа диэки ыраах сµдµ хайа чоройон кіґµннэ . Эбэбит муора ± а уутун тµґэрэр сі ± µмэр кµµґµн модун тµіґµнэн кірсін , икки аІы хайытар , аар - саарга аатырбыт Остоолбо хайа буолла ± а дуу ? Суох , Эмиэрикэ хайата диэн µґµ . Американец Джордж Де - Лонг " Жанетта " диэн суднонан хомолтолоохтук тµмµктэммит экспедициятын кэриэґигэр ааттаммыт . Балайда уґуннук айаннаан хайабытын тэйиччинэн ааґабыт . Халлаан сырдыахча буолан истэ ± инэ Остоолбо хайа кіґµннэ диэн буолла . Халлаан сырдаабыт кэмчи кэмин баттаґа харса суох ыстаннарабыт да , хайабыт чугаґыахча чугаґаабат . Дьэ , нэлэґийэн сир да сир ! ( Улуу Јлµінэ ірµс Лаптевтар муораларыгар тµґэр дельтата 32000 кв / км . Миссисипи ірµс кэнниттэн Аан дойдуга иккис миэстэни ылар бу сµдµ дельта ± а барыллаан аа ± ыынан 30 тыґ . кµіл , 6 , 5 тыґ . боротуоха баар диэн суруйаллар ) . Арыый то ± оостоох сир кэллэ ± инэ тохтооруІ , хаартыска ± а тµґэриэм диэн эрдэттэн µлэспитим . Ону санаата ± а , Александрым Остоолбо хайа хоту іттµнэн айаннаан иґэн тохтоото . Ытык сир , сµдµ хайа эйгэтигэр киирэн сыар ± аларбытыттан ойуоккалаґан тµстµбµт . Харах харатын курдук харыстаан , тоІмотор ханнык диэн хоонньубар уктан иґэр фотоаппараппын ороон , тµргэн µлµгэрдик хаартыска ± а тµґэртээтим . Ол икки ардыгар илиим сэллээбэккэ µрэр тыалтан такыччы тоІно , фотоаппараппын нэґиилэ хаатыгар уктум , соммун кыайан тимэхтэммэт буолан илиибин µтµлµкпэр батары анньабын . Хата , Григорий фотоаппараппын тµіспэр уган , соммун тимэхтээн биэрдэ . Дьэ , до ± оор , улуу эбэбит турарыгар , хал ± аґа муустарын іріґілµµ анньан , кыдьымах оІорон кµірэлээбитин быыґынан айанныыр , туоруур чаас тирээн кэллэ . . . Сірµ диэн сі ± µім иннигэр Александр тохтоон " Буранын " µрдµттэн кыдьыма ± ы кірбіхтііт , µіс диэки астаран кэбиґэр . Со ± отохто амырыын айан буола тµстэ . Манна кэлэн иІнэбит , онно баран тохтуубут . Кілібµт тиґилигэ , инники хайыґара намчы ба ± айылар , ханна эрэ тиийэн то ± о анньыллар , алдьанар диэн испэр кутуйах хаамар , куттанабын . Григорийдыын субу - субу ойон тµґэн сыар ± абытын кіннірібµт , анньабыт . . . Ити курдук тиниктэґэн - биликтэґэн " Буран " кілінµ баґылаабыт хоту дойду хоґуун уолаттарын дуула ± а дьулуурдарынан ніІµі кытылы этэІІэ булабыт , µрдµк таас хайа анныгар кэлэбит . Бириэмэни сµµйэ сатаан тохтоло суох иннибит диэки дьулуґабыт . Ол иґэн , инники " Буран " сыар ± ата икки - µс миэтэрэ дириІнээх кіІдійдіібµт мууґу кіІµ µктээн , алдьатан ааспытыгар чуут тµґэ сыстыбыт . ХараІа ± а куту - сµрµ ыга баттыыр µрдµк , туруору таас хайа аннынан балайда айаннаабыппыт кэннэ уоттар кылахачыстылар . Кµнµ - дьылы кэтээн кірір метеостанция µлэґиттэрэ олорор сирдэрэ µґµ . Ону ааґаат , кытылтан тэйэн муус устун барабыт . Сэллээбэккэ µрэр тыалбыт сыыйа кµµґµрэн барда . Соро ± ор ойо ± оспутуттан , соро ± ор кэннибититтэн µрэн силлиэрэр . Тохтуу тµґэр кэммитигэр килэІ мууска кыайан тирэммэккэ тµірт атах да буолуталаатыбыт . Тыал обургу киґини мас сыыґын курдук тутан бу сиэркилэ ньуурун курдук муус устун илдьэ барыах курдук . Тулабыт хабыс - хараІа , ыыс быдаан туман . Киґи миигинньигэ илиммин - ар ± аабын , хайысхабын сµтэрбитим ыраатан , тугунан сирдэтэн бу µлµгэргэ айаннаан иґэрбитин ійµм хоппот . Хамсаабакка биир балаґыанньа ± а , тутуґуохпунан тутуґан , тыІаан - кµµрэн олорортон сылайыы бі ± ітµн сылайдым , олох да кіґµйэн хааллым . Эбиитин бэргэґэм иґинэн сымна ± ас таІаґы саарпык курдук бааммытым , мууґуран сирэйбин быґа хаарыйар . Ол эрээри , хайыыр да кыах суох . - Хайысхабытын эрэ сµтэрбэтэрбит , мумматарбыт . Кілібµт эрэ саахалламматар ! - диэн билэр - билбэт Айыыларбыттан кірдіґін ботугуруубун . . . Илиим бі ± µірэн , сылайан , нэґиилэ тутуґан иґэн , кµµстээх охсууларга быра ± ыллан хаста да сыар ± абыттан эґиллэ сырыттым . Григорийым да хаалсыбата . Хата , иккиэ буоламмыт , мин суулуннахпына кини , кини суулунна ± ына мин , дуолан хаґыыны тµґэрэн уолбутун тохтотон олоробут . Кэлин истибитим , буур ± а кэмигэр сыар ± аттан тµґэн хаалбыт дьон тоІон ілбµт тµбэлтэлэрэ тахсыталыыр µґµ . " Бураны " ыытан иґээччи халыІ таІаґыгар эбии , буур ± а - тыал тыаґын быыґыгар хантан µігµµнµ истиэй , биир эмит эргиллэн кірµµтµгэр пассажирын сµтµктээн тінµннэ ± инэ да , борук - сорук хараІа ± а , тыал суолу тута сабан иґэр буолан булара уустук эбит . Эмискэ тыалбыт ірі чыґыыран , дохсун буур ± а курдук эрийдэ . Тула хаар ірі ытыллан олорор ыыс быдаана буолла . Ону ол диэбэккэ , иннибит диэки дьµккµґэбит . Александр биґиги аґара хаалаары гыннахпытына , тохтоон кэтэґэр . Ханнык да балаґыанньа ± а тэйсиэ , сµтэрсиэ суохтаахпыт . Кытыл омоонун курдугар киирэн баран , хайдах эрэ били куттана испит киґи кэІии тµстµм , дьоммор эрэлим улаатта . Мэктиэтигэр тыал да намырыырга дылы гынна . Балайда барбахтаабыт кэннэ уІа диэки уот кістµбµтµн " маяк " диэн быґаардылар . Онтон ырыых - ыраах дьиримнээн кістµбµт уоттары Тиксиигэ кэллэхпит диэбитим , Быков Тумуґугар киирбиппит . Харса суох элээрдэн истибит . Јр - ітір буолан баран кістір - кістµбэт уоттар кыламнаспыттарын , " Тиксиигэ чугаґаатыбыт " диэтилэр . Нэґиилэ олорон иґэр киґи кэтэспит санаатыгар бу кэлэн быстыбата ± ын . . . Уот муора хомотугар ыраахтан да кістір буолар эбит . Кэмниэ кэнэ ± эс биэрэккэ тахсан туундара устун айаннаатыбыт . Ото - маґа суох хайалар барыгылдьыстылар . Дьэ , син Тиксиибитигэр кэлэммит ірі тыынныбыт . Ґрдµк сыыры ірі сµµрдэн тахсан , быра ± ыллыбыт , тµннµктэрэ оІоґон турар биэстии этээстээх дьиэлэри ааґан уотунан - кµіґµнэн сандаарбыт уулусса устун айаннаатыбыт . Биир дьиэ таґыгар кэлэн арыычча хамсыыр гына кіґµйбµт , эстибит дьон сыар ± аттан нэґиилэ алтахтаан тµґэбит . " Бураннаах " уолаттарбыт хата , сып курдуктар . Сыар ± алаахтар µґµін муннубут , иэдэспит , сµµспµт бµтµннµµ иґэлийэн хаалбыт . - Хоту дойдуга кэлэн баран хайдах туох да бэлиэтэ суох барыаххытый ? - диэн Александр хата , кµлэр . Ханныгын да иґин мээнэ дьон санаммат айаннара эбит . Бу кэпсииргэ эрэ судургу курдук . ДьиІэр , суукканы эрэ кыайбат тохтоло суох айаІІа ійдµµ - саныы сылдьар гына тыйыс айыл ± алыын алтыґан , техника кµµґэ - кыа ± а туґаныллар , уол о ± о уйана - хатана быґаарыллар кирбиитин аастахпыт . ХатыІ чараІнардаах Чурапчы дьоно хоту дойду тыйыс айыл ± атын эппитинэн - хааммытынан биллэхпит , кини µтµі - мааны майгылаах хоґуун дьонун кытары алтыстахпыт . Бар ± а махтал буолуохтун туундара эбэ хотун чулуу уолаттарыгар ! Григорий ТУРАНТАЕВ . Чурапчы . ~~- Коллегаларым . Мин атырдьах ыйыгар ананнаҕым , ол иһин бэлэмҥэ кэлбитин да диэххэ сөп .~~ Тµірт чаас харабыл - милиционердары кытта Уоруйах сирэйин - хара ± ын суут саалатыгар буолбакка , буруйу оІорбут миэстэтигэр " тутан туран " кірµіхпµн куруук ба ± арар этим . Ол санаабын толороору , ааспыт бээтинсэ ± э , муус устар 18 кµнµгэр , рейдэ ± э та ± ыстым . Ис дьыала министерствотын иґинэн µлэлиир Тас тэрилтэлэри харабыллыыр ( вневедомственнай ) отдел милиционердарын кытта . Бу отдел µлэтин уонна Дьокуускай куоракка " Безопасная квартира " диэн операция ыытыллыбытын туґунан кылгастык " Саха сирэ " хаґыат кулун тутар 29 кµнµнээ ± и нµімэригэр иґитиннэрэн турабын . Рейдэ ± э тахсыы туґунан онно сµбэлэспиппит . Бастакы аргыстарым - старшина Алексей уонна сержант Геннадий . Араспаанньаларын то ± о эрэ этиэхтэрин ба ± арбатылар . Алексей милиция ± а армия кэнниттэн µлэлии кэлбит , 10 сыл ыстаастаах . Оттон Геннадий Дальнай Востоктаа ± ы юридическай институт Дьокуускайдаа ± ы филиалыгар µірэммит , µлэлээбитэ тµірт сыл буолбут , эдэр . Кинилэр бµгµн патруллуур оройуоннара - ГРЭС , 202 - с микрооройуон , Бестужев - Марлинскай , Федор Попов , Хабаров уулуссалара . Ґлэлиир бириэмэлэрэ - киэґэ 18 . 00 чаастан сарсыарда 09 . 00 чааска диэри . СынньалаІнара - икки кµн . Бу отдел бµгµІІµ кµннээ ± и туругунан , республика µрдµнэн 3 . 700 - тэн тахса тэрилтэ дьиэтин , 4 . 700 - тэн тахса квартираны харабыллыыр . Улуустарга филиаллардаах . Онон ити харабыллыыр объектарын эрэ кэтииллэр - маныыллар . Дьуґуурунай чааска сигнал киирдэ да , ол ханнык оройуоІІа буолбутун рациянан биллэрээттэрин кытта , чугастаа ± ы массыына онно сµµрдэн тиийэр . . . ЫІырыы киириэр диэри µлэбитинэн арааґы кэпсэтэбит : уоруйах диэн µлэлиэн ба ± арбат , " чэпчэки " харчыга хара ± а хараІарбыт , буруйа накаастабыла суох хааларыгар бµк эрэллээх кіннірµ киґи буолар дэґэллэр . Уоруйах дьиэ иґигэр баарыгар тµбэстэхтэринэ , иккис , кімі , чугас сылдьар патруль ыІырыллар . Оччо ± о тµннµктэри - µілэстэри , ааннары барытын " бµілээн " , " тµµлээх уллуІа ± ы " харытыттан харбыыллар . . . . 202 - с микрооройуоІІа баар дьиэттэн сигнал киирдэ диэн рациянан биллэрээттэрин кытта , онно ойуттубут . ОПС ( " охранно - пожарная сигнализация " ) µлэлээбит . Аадырыска тиийэн , домофону астаран , квартира ± а киирдибит . Дьиэ хаґаайката холкутук хаамыталыы сылдьар : µлэтиттэн кэлэн баран , сигнализациятын араарыахтаа ± ын умнан кэбиспит эбит . Милиционердар анал докумуоІІа илии баттатан баран тахсаллар . Итинник ал ± ас сигнал элбэх буолар µґµ - араарары умнан кэбистэхтэринэ , уот барда ± ына - кэллэ ± инэ , улахан тыаґы хапта ± ына уо . д . а . Ону барытыгар хайаан да тиийэн бэрэбиэркэлииллэр , кіріллір - истэллэр . Суукка ± а уопсайа 60 - ча ыІырыы киирэр µґµ . Ол иґигэр ал ± ас сигналлар элбэхтэр диэн ійдіітµм . Ити кэнниттэн дьонум участковай боломуочунайга таарыйан , бэлиэтэнэн та ± ыстылар . Патрулга кинилэр сылдьалларын туґунан . Ирдэбил оннук . Бу киэґэ биэс массыына µлэ ± э тахсыбыт эбит . Ол кэмІэ Толстой уулуссатыгар халааґын буолбутун туґунан уонна ол дьон ориентировкаларын ( дьµґµннэрин - бодолорун , таІастарын - саптарын ) рациянан биллэрдилэр . Бэґиэлэр - сэттиэлэр µґµ , сырдык іІнііх куурка былдьаабыттар . Мин бу " Охрана " массыыналара объектарын эрэ кэтииллэр - маныыллар дии санаабытым , общественнай куттал суох буолуутун милициятын ( МОБ ) сулууспатыгар киирэллэринэн , уулусса ± а буолар буруйдарга эмиэ тиийэллэр эбит . Чиряев уулуссатыгар биир холуочук кірµІнээх саха уолун туттулар . Кинилэр тылларынан , " 01 " - ри . Общественнай миэстэ ± э , уулусса ± а холуочук , итирик туруктаах дьону итинник ааттыыллар ( оттон гаилар уруулга олорор итирик суоппары итинник этэллэр ) . Тутуллубут уол µбµлµійгэ сылдьан баран , сатыы дьиэлээн иґэрин кэпсээтэ . Туох маллаа ± ын ( сотовай тіліпµінµн , баайыы бэргэґэтин , таба ± ын ) , харчытын барытын аа ± ан - суоттаан туттарда , ол боротокуолланна . Ону аа ± ан баран , илии баттыахтаах этэ да , баттаабата . Кинини билигин медвытрезвитель массыыната кэлэн , туругун бэрэбиэркэлээн баран , биитэр илдьэ барыахтаах , биитэр ыытыахтаах . Онно тиийдэ ± инэ , ити маллара эмиэ хайаан да бэлиэтэниэхтээхтэр . Уол , журналист буоларбын таайан , аатын , дьиэтин аадырыґын толору миэхэ суруттарда , " если что " диэтэ . Мин нµімэрбин эмиэ суруттаран ылла . Тута эрэнэн , туох эмит буоллахпына кіміліґµі диэн быґыылаах . Аргыстарым : " Пьяный человек является субъектом или объектом преступления " , - диэн µгµстµк истибит тылларбын этэллэр . Ол эбэтэр , маннык туруктаах сылдьан , киґи сиэртибэ да буолуон сіп , буруйу да оІоруон сіп диэн . Ол кэмІэ Орджоникидзе болуоссатыгар ыччаттар охсуґа сылдьаллар диэн иґитиннэрии кэллэ , онно элээрдэн тиийдибит - µрµі - тараа куотан эрэллэр эбит . Дьонум ойон тахсан , эккирэтии буолла . Биир уолу тутан а ± алан , массыынабытыгар уктулар . Ити кэмІэ миигин атын массыына ± а кіґірбір эттилэр . Иккис аргыстарым - прапорщик Александр Васильев уонна старшина Гурий Платонов . Милиция ± а µлэлээбиттэрэ ырааппыт , уонча - уонтан тахса сыл . Кинилэр куорат киин оройуоннарын патруллууллар . Марат болуоссатыттан эмиэ биир саха уолун а ± аллылар . Итирик . Куорат устун маннык туруктаах то ± о сылдьарын ыйыталаспыппар , " пятница - питница , уолаттарбын кытта бээтинсэни бэлиэтээтим " диир холкутук , олох да наадыйбат . Петр Алексеев уулуссатыгар тиийбиппитигэр , маарыІІы аргыстарым эмиэ бааллар эбит . Били уолу эксперт - милиционер бэрэбиэркэлии турар . Улахан итиригэ суох диэн , дьиэтигэр ыытта . Уол тиэтэйэ - саарайа , аттыбынан ааґан иґэн , тохтоон , миэхэ то ± о эрэ махтанан эрдэ ± инэ , " кытаат , дьиэ ± эр сµµр эбэтэр таксита тут , эмиэ тµбэґиэІ дии " диэн сапсыйан кэбистим . Јссі биир итирик киґи тутуллан а ± алыллыбыт этэ . 61 саастаах нуучча о ± онньоро . Кырдьа ± ас киґибин , дьиэбэр ыытыІ диэн кірдіґір . Ити кэмІэ ыІырыы кэлэн , биґиги ол аадырыска бардыбыт . О ± онньору хайаабыттара буолла . . . " Силуэт " ателье кэннигэр баар " Ленский дом " эргиэн дьиэттэн сигнал киирбит эбит . А ± ыйах мµнµµтэнэн элээрдэн тиийдибит . Александр тахсан , ааннары , тµннµктэри бэриэбиэркэлээтэ . Халлаан хараІарбыт буолан , банаарынан сырдатан , барытын сирийэн кірір . Онтон Гурий массыына ± а хаалан кэтэґэр , бэлэм олорор . Сотору кини эмиэ тахсан , иккиэн балайда бириэмэ чинчийэллэр да , барыта бµтµн курдук . Эмиэ ал ± ас холбонон , тыаґаабыт быґыылаах . Маннык тµгэннэргэ техниги ыІыраллар эбит . Кини кэлэн быґаарар , туохтан сигнализация µлэлээбитин . Оттон отдел дьуґуурунай чааґыттан эргиэн дьиэтин хаґаайыныгар эрийэн биллэрдилэр . Биґиги ол хаґаайын кэлэрин кэтэґэ олорор кэммитигэр , аны иккис ыІырыы киирдэ . Тимирязев уулуссатыгар турар ма ± аґыыІІа диэтилэр . Залог оройуонугар . Ааспыкка , операция кэмигэр , сигнал киирдэ да , онно 4 - 8 мµнµµтэ иґинэн тиийиэхтээхтэр диэн эппиттэрэ чахчы эбит . Киров уулуссатыттан Залог оройуона син тэйиччи курдук этэ да , кыл тµгэн иґигэр ыйыллыбыт аадырыска биирдэ баар буолан хааллыбыт . Александрдаах Гурий тахсан , ма ± аґыын иннин - кэннин сирийэн кірдµлэр , бэрэбиэркэлээтилэр - мэлигир , барыта бµтµн турар . Эмиэ ал ± ас быґыылаах . Ма ± аґыын хаґаайынын дьуґуурунай ыІырбыта буолуо , биґиги ону кµµппэккэ , µґµс ыІырыыга бардыбыт . Чернышевскай уулуссатын биир дьиэтигэр хаґаайыны икки саха уола уґуктаа ± ынан ( заточка диэтилэр ) куттаан туран , тугу эрэ кірдіібµттэр диэн иґитиннэриигэ . Ориентировкаларын тута биллэрдилэр : биирэ саха , иккиґэ " бааґынай " , 22 - 23 саастаахтар , 1 . 70 - 1 . 75 µрдµктээхтэр , хараІа іІнііх тирии кууркалаахтар . Ярославскай - Чернышевскай уулуссаларын диэки куоппуттар . Ыйыллыбыт аадырыска тиийэн иґэн , биир тиэтэйэ - саарайа баран эрэр киґини бэлиэтии кірін , ол киґини тутан а ± алан , массыына кэннигэр олортулар . Мин кірдіхпµнэ , ориентировка ± а соччо сіп тµбэспэт : нуучча киґитэ ( ба ± ар , " бааґынай " буолуо ) уонна сааґа 22 - тэ буолбата ± а кістін турар , лаппа саастаах , арай хараІа тирии куурката эрэ сіп тµбэґэр . . . Аадырыґы булан тиийдибит . Кирилиэскэ хойуу ба ± айытык онон - манан сип - сибиэґэй хаан таммалаабытын тута бэлиэтии кірдµбµт . Дьиэ аанын таґыгар эмиэ кытара сытар . Биґигини сэргэ , патруллуур - постовой сулууспа ( ППС ) милиционердара эмиэ кэлбиттэр . ХалааґыІІа , талааґыІІа , уорууга , " бытовой " дэнэр буруйдарга суґаллык тиийээччилэр , итинник тµбэлтэлэргэ быґаччы µлэлиир эбээґинэстээхтэр кинилэр буолла ± а . Дьиэлээх хаґаайыттар ( элбэхтэрэ да бэрт ) µрµт - µіґэ кэпсии тоґуйдулар : икки уол кэлэн , хайа эрэ кыыґы дуу , дьахтары дуу ыйыппыттар , ону билбэппит диэбиттэригэр , уґуктаах тимиринэн суоґур ± аммыттар , тµннµк тааґын алдьаппыттар , милицияны ыІырбыттарын истэн , атахха биллэрбиттэр . Итинник быґаарыыны истээт , Александр хаан суолун батыґан , кµлµгээттэр ир суолларын ирдии ыстанна , Гурий массыынатынан кинини кэнниттэн батыґа истэ . ППС биир милиционера эмиэ хаан суолунан кірдµµ сылдьар эбит . Мин блокноппун , уруучукабын , фотоаппарааппын туппутунан , кинилэр кэннилэриттэн эмиэ тилэх баттаґа , саппай уопсан истим . Сибиэґэй хаан суола субу кытара сытар , санаабар , сибилигин олох тутаттыах курдукпут . Дьонум элэстэнэн , сыыдамнара бі ± і . Банаарынан тыктарар буоланнар , кинилэргэ µчµгэйдик кістірі чуолкай . Мин буоллар , тµннµк уоттарыгар сырдатан кірібµн . Дьонум ырааттылар . Александр аара баар " Чикаго " кафе - барга киирэн , тугу эрэ ыйыталаґа турарын кірдµм . Онно тиийэн истээри оІостон эрэрим баара . . . халтарыйаммын , тас иэмминэн таралыйа тµстэ ± им µґµ ! Кэтэ ± им биирдэ аґыс гынна , харахпар кµлµмµрдэс сулустар кістін аастылар ! Гурий кэлэн туруорда , " производственная травма " диэн кµлµстµбµт . Сотору буолан баран , Александр ыІырбытыгар , " Туйаара " ма ± аґыын кэннигэр тиийдибит . Хаан суола тµµннэри атыылыыр дьо ± ус ма ± аґыын аттыгар тиийэн сµппµтµн эттэ . Ма ± аґыын харабыла уол " ким да киирбэтэ ± э " диэбит . Чэ , ону идэлээх - µлэлээх дьон бэйэлэрэ булуохтара диэн уонна кэтэ ± им да ыалдьара бэрдиттэн салгыы барартан аккаастанным , рейдэбин тµмµктµµрбµн эттим . Киэґэ 19 . 30 чаас са ± ана са ± аламмыта , тµµн µіґэ буолара чугаґаата . Дьиэлииґикпин . Маннык буолааччы : журналист рейдэ ± э та ± ыста ± ына , ону таайбыт курдук , биир да уоруйах да , халабырдьыт да тµбэґээччитэ суох . Уопсайынан ыллахха , ол µчµгэй бі ± і буолла ± а . Оттон журналист быґыытынан эттэххэ , ол интэриэґинэйэ суох . . . . " Хата , дьолго , туох да буолбата " диэн µірбµттµµ уонна чэпчээбиттии ірі тыыннылар , милиционердарым , дьиэбэр а ± алан , бараары туран . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Вера МАКАРОВА Бу күннэргэ Н . П . Олесов диэн хаһыаппыт ааҕааччыта , ИДьМ бэтэрээнэ , биир тылы чуолкайдаһа киирэ сырытта . Кини « күлүгээн дьайыытыттан охсууну ылбыт киһи « эмсэҕэлэнээччи » , оттон киниэхэ куһаҕаны оҥорбут киһи « эмсэҕэлээччи » буолар . Эһиги хаһыаккытыгар сыыһа суруйаҕыт » диир . ООН ( ХНТ ) төрүт олохтоохтор бырааптарын декларациятын 22 сыл устата аан дойду бары государстволарын кытта дьүүллэһэн , ырытан , сөпсөһүннэрэн , сөбүлэһиннэрэн баран ылынна . Аан дойду төрүт олохтоохторо , бэйэлэрин төрүт көҥүллэрин , бары бырааптарын көмүскэнэллэригэр , туруорсалларыгар сүдү суолталаах дөкүмүөн ылылынна . Маны төрүт олохтоох саха омугун кэнгириэһэ улахан үөрүүннэн , аҥардас манна анаан бырааһынньык тэрийиэн сөптөөҕө . . Кэнгириэс общественнай тэрилтэ . Кини төрүт олохтоох саха омугун аатыттан ( правительсвотын аатыттан буолобатах ) бу правительствотыгар , Ил Түмэнигэр , бирисидиэнигэр ХНТ тийэ бэйэтин бырааптарын туруорсар кыахтаах сахалар соҕотох общественнай тэрээһиммит . Кэнгириэспит нөҥүө омукпут култуурнай , экономичэскэй , политичэскэй , сиргэ - уокка бырааппытын , дойдубут баайыттан тииһиниибит , бэл арахсыы боппуруостарыгар тийэ туруорсуохпутун сөптөөх . Аан дойду омуктара правительстеннайа суох кэнгириэстэрин нөҥүө бэйэлэрин правительстволара быһаарбат , быһаарар кыаҕа суох боппуруостарын норуоттарын аатыттан туруорсаллар . Биһиэнэ бырабыыталыстыба бэйэтэ тэрийбит бэйэтин хармааннай кэнгириэһэ буолбута . Ол да иһин бу үлүгэрдээх дойдубутун туран биэрии кэмигэр биирдэ да мунньахтаабата үлэлээбэтэ . Суверенитеты туран биэрии кэнниттэн сахалыы санаа , дойдулааҕымсыйыы , барыта тохтоото . Сир баайдаах територияларбытын туран биэрдилэр . Төрүт олохтоохтор онно саҥата суох хааллыллар . Бүлүү бөлөх баһылыктара төһөлөөх сирдэрин туран биэрэн баран бары куустуспутунан болдьохторун иннинэ миниистир , миниистири солб . дуоһунастарыгар кэлбиттэрин олохтоохтор билбэттэр . Чып кистэлэҥ . Кэнгириэстэрин чилиэннэрэ бары администрация , эбэтэр онно сөп түбэһэр култуура үлэһитэ буолар . Общественнай , төрүт олохтоохтор бырааптарын туруорсар атын тэрээһиннэрэ суох . Ким да туохха да кыһаммат . Барытыгар сөп түбэһэ сатааһын . Бэйэ туһун эрэ көрүү . Интэлигиэнсийэ диэн суох буолла . Дьиҥ дойдутун , омугун дьылҕатыгар , кэскилигэр кыһаллар киһи сүттэ , саста , хорҕойдо , сороҕо хам баттана , ханан да санаатын этинэр кыаҕын сүтэрдэ . Интэлигиэнсийэ оруола сүппүтүн М . Е Николаев бэйэтин этиитигэр тоһоҕолоон бэлиэтээтэ . Уопсайынан да кини төрөөбүт дойдутун , саха сирин , саха омугун иннигэр тирээбит кыһалҕаларын туһунан үчүгэйдик этиннэ . Биир сылга 5 млрд сууммалаах арыгыни испиппит . Сыл аҥардааҕыбыт 3 , 5 млрд . солк . тийбит диэн буолла . 6 мөл . нэһилиэнньэлээх Францияҕа сылга 500 - чэ киһи бэйэтигэр тийинэр эбит буоллаҕына , биһиэнэ оччоҕо тийбит . . Этиллибит кыһалҕалары хайдах быһаарабыт диэҥҥэ бары да чопчу этиилэрэ суох . Арай Чомчоевтаах бэл кэнгириэс түмүктүүр дөкүмүөннэрин бырайыагын эрдэттэн оҥорон аҕалбыттара . Мин сирбэр ол тахсыбыта . Аляска моделын тутуһуохха диэн Чомчоев этиитэ сэҥээрилиннэ Кэнгириэһи кыһалҕаны этинэргэ « механизм » курдук өйдөөһүн баар . Ньургун Тимофеев , Егор Жирков , Тумарча , Анатолий Чемчоев , Диана Николаева , Филип Охлопков , Иван Шамаев олохтоох , кыһамньылаах этиилэрин киллэрдилэр . . / / Ньурба ± а буолар ыґыах туґунан Дьокуускайга кэпсэттилэр Кулун тутар 29 кµнµгэр Ыччат министерствотын дьиэтигэр Ньурба улууґугар ыытыллыахтаах Ыччат ыґыа ± ын тэрээґинин тула кэпсэттилэр . Мунньа ± ы СР ыччат политикатыгар министрин 1 - кы солбуйааччы Гаврил Семенов , отдел салайааччылара Гасан Гасанбалаев , Афанасий Матвеев иилээн - са ± алаан ыыттылар . Мунньах быґаарыытынан , муус устар 21 - 23 кµннэригэр Гаврил Семенов уонна Афанасий Матвеев Ньурба ± а тиийэн ыґыах тэрээґинин мунньа ± ын ыытар буоллулар . Ыам ыйын 1 кµнµгэр республикатаа ± ы ыґыах дьаралыгын куонкуруґун хаґыаттарга бэчээттииргэ , муус устар 10 кµнµгэр диэри ыґыах программатыгар уларыйыылары , эбиилэри - сабыылары киллэрэн бµтэрэргэ диэн быґаардылар . Виктория ФЕДОТОВА . Прокопий БУБЯКИН 2010 сыллаа ± ы Ыччат ыґыа ± ын хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Саха сирин салалтата кэлиІІи сылларга республика сайдыытыгар , промышленноґы сайыннарыыга µбµ тардыыга улахан бол ± омтотун уурда . Ол инниттэн Саха сирин кэлимник сайыннарарга аналлаах улахан былаан оІоґуллан РФ Президенин , Правительствотын биґирэбилин ылан , баара ± ай бырайыактары олоххо киллэриигэ µтµмэн µп - харчы кірµллэн кµµстээх µлэ ыытыллан эрэр . Баара ± ай бырайыактар республика сайдыытыгар улахан суолталаахтарын ійдіін уонна ботуччу со ± ус хамнастаах µлэ миэстэлэрэ тахсар буолан , олохтоохтор эмиэ бэркэ биґирииллэр . Ол эрээри , ууну булкуйдахха былыык ірµкµйэринии , улахан тутуулары ыытар уонна сир баайын хостуур µлэлэр тулалыыр эйгэ ± э хоромньута суох буолбаттар . Билигин урукку курдук кімµскэ , алмааска хараІаран айыл ± аны , тулалыыр эйгэни сиэрэ суох алдьатыы - кээґэтии туох дьайыылаах буоларын , ордук олохтоох нэґилиэнньэ ± э охсуулаа ± ын , дьэ , дириІник ійдіін эрэбит . Онон ити µлэлэр барылара айыл ± а харыстабылыгар аналлаах сокуоннары , ирдэбиллэри кытаанахтык тутуґан ыытыллыахтаахтар . Ону государство іттµттэн анал сулууспалар , айыл ± а харыстабылын µлэґиттэрэ тиґигин быспакка хонтуруоллууллар . Оттон общественнай экологическай холбоґуктар чилиэннэрэ тулалыыр эйгэни саамай туруулаґан туран араІаччылааччыларынан буолаллар . Кинилэр ханна эмэ дьиэк та ± ыста да , улахан айдааны тардаллар . Ол курдук , бу кµннэргэ Алдан улууґугар , Томмокко , аґа ± ас халлаан анныгар 250 буочука ± а 80 тонна урановай руда хараллан сытар диэн иґитиннэрии киирэн биґиги корреспондеммыт СР Айыл ± а харыстабылыгар министерствотыттан ылбыт быґаарыыта хаґыат алтынньы 4 кµнµнээ ± и нµімэригэр бэчээттэммитэ . Онно урановай руда Москва ± а Бµтµн Россиятаа ± ы химическэй технологияларга научнай - чинчийэр институкка чинчийиигэ ыытыллаары ылыллыбытын уонна руда хараллыбыт сиригэр , ол таґыгар да ± аны радиактивноґы бэрэбиэркэлээґин ирдэниллэр нуорма ± а сіп тµбэґэрин туґунан иґитиннэриллибитэ . Биллэн турар , итиччэ ыраах сиргэ кутталлаах таґа ± аґы туох да бычыгыраабат анал оІоґуулаах буочукаларга кутан илдьэн эрдэхтэрэ буолуо эрээри , дьон олорор сириттэн олус чугас харайыы сыыґата чахчы . Олохтоохтор уонна общественнай экологтар урановай руданы Томмот куоратын тас іттµгэр таґаарары туруорсаллар . Кинилэр руда хараллыбыт учаастагыттан 300 миэтэрэлээх сиргэ АГРЭ микрооройуон олохтоохторугар анаан уу оборторулларын , уулусса уІуор дьон олорор 12 дьиэтэ баарын , салгыы ма ± аґыын , балыыґа , бэкээринэ , ас - µіл ыскылаата уо . д . а . баалларын ыйан туран , бу кутталлаах таґа ± ас куорат таґыгар таґаарылларын модьуйсаллар . Бу дьиІэр сиэрдээх туруорсуу . Олохтоохтор " Элькон " ГОК салалтатыгар итинник этиилээх тиийбиттэр да ± аны , кыккыраччы аккаастаппыттар . Уран , кырдьык , оннук кутталлаах эттик дуо ? Ол туґунан кылгастык билиґиннэрдэххэ маннык . Уран уонна кини холбоґуктара киґи организмыгар улахан сµґµрµµнµ таґаараллар . Ордук уран аэрозоллара уонна кини холбоґуктара кутталлаахтар . Ууга суураллар уран холбоґуктарын аэрозолларын салгыІІа баар муІутуур таґыма биир кубическай миэтэрэ ± э 0 , 015 мг , оттон суураллыбат холбоґуктарга 0 , 075 мг буолуохтаах . Јскітµн уран киґи этигэр - хааныгар ітін киирдэ ± инэ , клеткалары сµґµрдэн , бары органнарыгар дьайар дьаат буолар . Бастатан туран , бµір улаханнык эмсэ ± элиир . Онон итинник кутталлаах руда " дьукаахтаґара " кими ба ± арар дьиксиннэрэрэ чахчы . Оттон манна 1000 мкр / ч экспозиционнай дозалаах эттик харалла сытар ээ . Онон Томмот олохтоохторун ким ба ± арар ійдµі дии саныыбын . Кинилэр анал оІоґуулаах да буоллаллар , буочукалар чараас эркиннэригэр эрэммэттэр . Бу туруулаґыы туох тµмµктэммитин билээри биґиги Томмокко уран рудата харалла сытар учаастагын начальнига М . Е . Гарнизоновка уонна общественнай эколог М . А . Пушкарева ± а эрийэ сырыттыбыт . М . Е . Гарнизонов АлдаІІа баран суох буолан биэрдэ . Кырдьыгынан эттэххэ , кини бу кµннэргэ кимиэхэ да таба туттарбат буолан хаалбыт µґµ . Онон кини кэлэрин кµµтэр туґата суо ± а биллэр . Биир аатын эппэтэх киґи кутталлаах таґа ± ас атын сиргэ тиэллиэхтээх диэтэ . Ол эрээри хаґан уонна ханна тиэллиэхтээ ± ин эппэтэ , учаастак начальнига кэллэ ± инэ бэйэтэ быґаарыа диэн тµмµктээтэ . Оттон общественнай эколог М . А . Пушкарева буочукалары полиэтилен пленканан эрэ бµрµйэн биэрдилэр уонна сыппыттарын курдук сыталлар диир . Кини итини таґынан Алдан улууґунаа ± ы , бэл , Дьокуускайдаа ± ы да ± аны специалистарга итэ ± эйбэппит , онон тутулуга суох экспертэри кірдµµ сылдьабыт диэтэ . Ити кэнниттэн Саха Республикатыгар айыл ± аны туґаныы эйгэтигэр Федеральнай сулууспа управлениетын салайааччы В . В . Севастьяновы кытары кэпсэтэ сырыттым . Кини Томмокко бэйэбит µлэґиппитин бырайыак быґыытынан руданы харайыы хайдах оІоґуллуохтаа ± ын бэрэбиэркэлэтэ ыыттыбыт . Онно кэґиилэр баалларын туоратыы биґиги эбээґинэспит , оттон радиация таґымын бэрэбиэркэлээґини Роспотребнадзор оІорор диэтэ . Уран олус кутталлаах , улахан сµґµрдэр дьайыылаах эттик . Ону тіґі да анал иґиттэргэ куппуттарын иґин , дьон олорор сиригэр харайыы айдааны тардара биллэр . Уугунаа ± ар чугас уран баара кими ба ± арар дьиксиннэриэ этэ дии саныыбын . Онон бу кутталлаах таґа ± аґы суґаллык оннун буллара охсор , дьону - сэргэни уоскутар ордук буолуо этэ . Данил МАКЕЕВ / / " ЭС " корреспондена милиционердары кытта арыгы - иґэр , кµµлэй тэбэр абитуриеннары тутар рейдэ ± э сылдьыспыт репортаґа От ыйын 3 кµнµгэр сокуоннай саастарын ситэ илик ыччат бэрээдэгин хонтуруоллуур рейдэ са ± аланна . СайыІІы рейдэ ордук µірэххэ туттарсыы кэмин хабан µлэлиир былааннаах . От ыйын 2 кµннээ ± и дааннайынан , республика улуустарыттан 951 выпускник киин куоракка экзамен туттара кэллэ . Выпускниктар уопсай ахсааннара быйыл 10671 да буолаллар . Салгыы » Билигин хас биирдии сµіґµлээх - астаах тыа сирин ыалын µµнэр сылга судаарыстыба ійібµлµн саІа механизма туох - хайдах тосхоллонуохтаа ± а ордук долгутар . Ол иґин биґиги хаґыаппыт редакцията бу боппуруоґу чочуйууга быґаччы µлэлэспит эппиэттээх салайааччыны - тыа хаґаайыстыбатын министрин бастакы солбуйааччы Н . Н . Попову кытта кэпсэтиини тэрийэргэ эрдэттэн былааннаабыта . Бµгµн Николай Николаевиґы сирэй кірсін , атах тэпсэн олорон судаарыстыба ійібµлµгэр киллэриллибит саІа уларыйыылар тустарынан сэґэргэґэр , кини санаатын истэр тµгэн тосхойдо . Кэпсэтиигэ кытыннылар : экономика наукатын доктора , аграрник - учуонай , Хотугу сир региональнай экономикатын институтун дириэктэрин наука ± а солбуйааччы , институт АПК экономикатыгар отделын сэбиэдиссэйэ Василий Романович Дарбасов уонна институт ити отделын ыстаарсай научнай µлэґитэ Алексей Петрович Герасимов , тыа хаґаайыстыбатын менеджерэ , республика бааґынай хаґаайыстыбаларын уонна кооперативтарын ассоциациятын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валерий Николаевич Ефремов , « Ґікµйэ » бааґынай хаґаайыстыба баґылыга Константин Семенович Макаров . Судаарыстыба ійібµлµн механизмыгар туох тосту сонун уларытыы киллэриллэрэ торумнаммытын туґунан Н . Н . Попов маннык быґааран биэрдэ : - Тыа хаґаайыстыбатыгар µіскээбит проблеманы кэлиІІи икки сылга дириІник ырытыы оІоґулунна . Ол барыта тµмµллэн , саІа механизм дьµµллэґилиннэ . СР Президенэ Е . А . Борисов Ил ТµмэІІэ Анал этиитигэр бу туґунан тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Ити этиллэр чахчылар дьиІ олоххо бааллар . Cалайыы , сµрµннээґин олус кииннэнэн , миэстэ ± э , кырдьык , айымньылаахтык µлэлииргэ илии - атах кыаґыланар балаґыанньата µіскээтэ . Кэлэр сылтан олохтоох салайыныы боломуочуйата балачча кэІэтиллэрэ торумнанар . Ол курдук , пилотнай бырайыагы 4 - 5 улууска киллэрэн са ± алыахпыт . Балар - бастакылар . Маныаха 9 кірдірµµгэ сіп тµбэґэр , эппиэттиир улуустары талан ылабыт . Холобур , туґааннаах улуус муІутуур кірдірµµлээх 1990 сылтан ыла сµіґµ - сылгы ахсаанын тіґі харыстаан илдьэ кэлбитий ? Чурапчы улууґа бу кірдібµлгэ 115 % эппиэттэґэр буолла ± ына , сир µлэтигэр мілтіх : оччотоо ± у бааґынатын 20 эрэ % - ын туґанар . Улууска 50 - тан элбэх ынах сµіґµлээх хас тэрээґиннээх хаґаайыстыба баара эмиэ аахсыллар . Сокуон барыла бэлэмнэннэ , методика оІоґулунна . Ыйаах уонна уураах бырайыактарын бэлэмнээтибит . Пилотнай бырайыакка киирбит улуустарга µлэлии олорор тыа хаґаайыстыбатын управлениетын уонна нэґилиэктэрдээ ± и специалистар муниципальнайга бэриллиэхтэрэ . Ґп министерствотын кытта кµµскэ µлэлэґэбит . Тыа сирин сайыннарыы программатын µбµлээґиІІэ 2011 сылга 5 млрд 163 міл . солк . кірµллэрэ былааннаммыт эбит буолла ± ына , 500 міл . солк . улаатыннардыбыт . Тэрээґиннээх хаґаайыстыбалартан ыабыт µµттэрин 30 солк . итэ ± эґэ суох харчыга тутарга быґаарылынна . Уларытыы сµнньµнэн табаары о ² орон та ´ аарыыга туґуланар . Хотону кимиэхэ уонна хас т ³ б ³ ± ³ , хайдах тутабытый ? Ыанньык турар хотоно 100 т ³ б ³ ± ³ суоттанар . Итиччэ ынахтаах ха ´ аайыстыба ± а тутабыт . Бµгµ ² ² µ кµн кµ ³ нµттэн к ³ рд ³ хх ³ , дьи ² нээх ха ´ аайын баа ´ ынай эрэ баар . Хотону судаарыстыба суотугар тутан биэриэхпит . Механизма маннык : µбµ судаарыстыба киэптээх тэрилтэ ± э биэрэбит . Холобур , бу тµбэлтэ ± э « Туймаада » компания . Кини устааптаах капиталыгар µп угабыт . Бу алта сыллаах программа . Хотон судаарыстыба балаансатыгар хаалар . Ону туґаныахтаах хаґаайыстыба ± а аренда ± а биэрэбит . Аныгы матырыйаалынан тутуллар бырайыакка куонкурус биллэрдибит . Конструктор курдук хомуллар , тµргэнник тутуллар гына толкуйдаммыт буолуохтаах . Тутуутун ороскуота - 14 м ³ л . солк . и ´ инэн . Кэлэр сылга судаарыстыба бюджетыттан 100 м ³ л . солк . суумалаах µп « Туймаада » ҐХАПК - ± а угуллар . Ол µбµнэн компания баантан эбии 300 міл . солк . суумалаах кредит µбµн тардар , ону судаарыстыба тіліґін сабар . Онон эґиил барыта 400 м ³ л . солк . суумалаах тутуу ( хотонтон ураты атын объектары киллэрэн туран ) ыытыллыа ± а . Ону та ´ ынан судаарыстыба 120 м ³ л . солк . техниканы атыыла ´ ыыга уонна технологическай сэбилээ ´ и ² ² э угар . Бу 4 , 6 т ³ гµл улаатар : хаґаайыстыба 5 - 10 сылга арааран техника , тэрил 50 быры ´ ыанын бэйэтэ т ³ лµµр , аІаарын судаарыстыба уйунар . - Николай Николаевич , мантан инньэ « тэрээґиннээх » диэн араІа ± а кимнээх хапсыахтарай ? - БилиІІи туругунан , туттарыллар µµт кээмэйиттэн тэрээґиннээх киэнэ 31 % - ын ылар . Ити кооперативтар , бааґынай хаґаайыстыбалар кыстык хотонноругар 50 - тан , оттон сайылыктарыгар 100 - тэн итэ ± эґэ суох ынахтаах буоллахтарына эрэ , биир лиитирэ µµттэригэр 30 солкуобайы ылыахтара . Биллэрин курдук , µµт 70 % - а сайыІІы кэмІэ ыанар . Эґиил 163 сайылыгы киллэрдэхпитинэ µµт 40 % - ын тэрээґиннээхтэртэн ылыахпыт . - Оччо ± уна бытархайдар , кэтэхтэр хайдах буолаллар ? - Икки ынахтаах ыал µµтµн бэйэтэ аґыырыгар туттуо буолла ± а . £ ск ³ тµн тµ ³ рт ынахтаах буолла ± ына , икки ына ± ын µµтµн туттарыа ± а . Ким ба ± алаах µµтµн 20 солкуобайга ( атыылаґыллар сыаналыын ) туттарарын курдук туттарыа . Ол хааччахтаммат . Кооперациялаґыы µіґээ таґыма - батарыы . Кооператив буолбакка , паайсыктаах кооперативы салайыахтаах . Экономиканы бэйэ салайыыта олохсуйуохтаах . Биґиэхэ 13 улууска со ± отуопкалыыр кооператив баар . ДьиІинэн , со ± отуопка монополията суох буолуохтаах . Холобур , Новосибирскай уобаласка ким µрдµк сыана ± а атыылаґарга туттараллар . Саха сиригэр суолбут - ииспит мілті ± µнэн итинник талар кыаллыбат , чугастыы кимиэхэ сыґыарбыттарынан туттараллар . - Ити 6 сыл устатыгар хас хотон тутуллуой ? - ДьиІинэн , 434 хотон тутуллара эрэйиллэр . Ону толоруу программа ± а кірµл - лµбµт µп хайдах кірµллэрит - тэн улахан тутулуктаах . Ол туолла ± ына - 2016 сылга диэри ыанньык 60 % - ын кыстык хотонунан хааччыйыахпыт . Оччо ± уна табаарынай µµтµ оІоруу материальнай - техническэй базатын сіргµт - тµбµт диир кыахтаныахпыт . В . Р . Дарбасов : - Мин µµт харчытын 30 солкуобайга диэри µрдэтэргэ этиини биґирээтим . Пилотнай бырайыагынан оІорон таґаарыыга µбµ тардыыга табыгастаах механизм толкуйдаммыт . Ол эрээри , республика µрдµнэн баар сµіґµ µс гыммыт биирэ эрэ тэрээґиннээххэ турар , онтон атына - бытархай , кэтэх хаґаайыстыбалар бас билиилэрэ . Кинилэр туттарыллар бородууксуйа 70 - 80 % - ын оІорон таґаараллар . Соторутаа ± ыта НамІа тахса сырыттым . Бааґынайдар муІутаан 10 - нуу , 15 - тии , биирдиилээн ыаллар элбээбитэ 5 - тии ыанар ынахтаахтар . Кинилэр хайдах буолалларый , кыттыґаллар дуу , хайдах ? Ону быґааран ійдітір µлэ киэІник барыан наада эбит . В . Н . Ефремов : - Уопсайынан ыллахха , куґа ± ана суох механизм толкуйдаммыт . Ол эрээри , механизациялаах кыстык хотону 50 тібіттін са ± алаан тутуохха баара , 100 ыанньык диэн элбэх . Хас да ± аны бааґынай бииргэ кыттыґара уустук буолуо . Онуоха бэлэмэ да ± аны суохтара бэрт . Пилотнай бырайыагы тµґµмэхтэринэн µлэлэтиэххэ . МаІнайгы тµґµмэххэ µµт тутуутун 25 ыанньыктан са ± алыахха наада , оччо ыанньыктаннаххына сµіґµІ кыралыын - улаханныын барыта бэйэтэ 100 - чэ буолар дии . Ити биирэ . Иккиґинэн , сиргэ сыґыаны эмиэ хос кірµіххэ . Пилотнай бырайыак олоххо киирэн , хотонун туттан - оІостон , эбии атыылаґан , ыанньыгын ахсаанын 50 , 100 тібі ± і тиэрдибит бааґынайыІ сµіґµтµн айа ± ын хайдах хааччыйарый , сирэ суох олорон ? Сир барыта µллэґиллэн хаалла , бааґынайдар элбээбитэ 10 - нуу эрэ гектардаахтар . Онон , хотон тутуутун сэргэ сир боппуруоґун кэлимсэ быґаарар ордук этэ . Ґсµґµнэн , кірµллэр харчы тардылыга суох уонна урутаан хамсаан иґэрэ кідьµµстээх буолуо ± а . Ол былааннаммыт µлэ кэмигэр баран иґэрин хааччыйыа ± а . К . С . Макаров : - Урут кредити бары тэ ² ² э т ³ лµµ олорбуппут . Министерство ± а Н . Попов кэлиэ ± иттэн бы ´ аччы бы ´ аарыылар ылыллан эрэллэр . Кэли ² ² и сµµрбэччэ сылга ки ´ и истибэтэх сууматын Николай Николаевич и ´ итиннэрдэ . Мин кредит ылан , бэйэм кыахпынан т ³ л ³ ´ ³ сылдьабын . Аны билигин « хотону тутан биэрэбит » диэтигит . Манна специалист бы ´ ыытынан с ³ бµлэ ´ эбин . Ол гынан баран , дьи ² олоххо кыаллыбат ³ рµттэрдээх . ¥ с ха ´ аайыстыба кытты ´ ара уустук . ¥ лэ ´ иккэ µчµгэй усулуобуйа наада : кабинет , душ . Хотон тутуллар буолла ± ына , µрдµттэн олорор тупса ± ай дьиэ эмиэ тутуллуохтаах . Сµµрбэччэ сылы бы ´ а ыччаты µлэлэппэтибит . Дьи ² нээх ха ´ аайын баар буолла ± ына эрэ бу бырайыак олоххо оннун булуо ± а . В . Р . Дарбасов : - « Табаарынай производство » диэн киґи бэйэтэ туґанарыттан ордорон , атыыга таґаарар табаарын оІоруу ааттанар . Табаары оІоруу киґи аймах сайдыытын кытта быґаччы ситимнээх . Ол µлэ оІорумтуотун уонна мэнэйдэґиини сайыннарыыттан тутулуктанар . Кини уопсастыба араас тµґµмэхтээх сайдыытыгар : кулуттааґыннаах , феодальнай тутулларга , капитализмІа , социализмІа сайдан кэлбитэ . МуІутуур сайдыыта ырыынак бэлиитикэтин кэмигэр тµбэґэр . Ол эбэтэр табаары оІорон таґааран атыылааґын уопсастыбаны , судаарыстыбаны сайыннарар . Онуоха тіґµµ кµµс - сыана . Табаары олус ыарахан сыана ± а туруордахха , атыыга барбат . Ол иґин табаары оІорооччу бородууксуйатын чэпчэтэргэ дьулуґар , онон сыана ырыынага сµрµннэнэр . Ити маассабай табаарга сыґыаннаах . Оттон тыа хаґаайыстыбатын табаара - ураты табаар . Аан дойду сайдыылаах судаарыстыбалара тыа хаґаайыстыбатын табаарыгар дотация , субсидия , нолуок , сокуон , программалар , кредит , µп - харчы ніІµі чэпчэтиилэри оІороллор . То ± о диэтэххэ , киґи барыта аґыыр аска наадыйар . Итиэннэ ол аґылык стандарка эппиэттиир хаачыстыбалаах буолуохтаах . Дьэ , маны ійµµргэ бэлиитикэ µлэлиэхтээх . Биґиги республикабытыгар тыа хаґаайыстыбатын табаарын оІорооччуну ійііґµн Тыа сирин сайыннарыы программатынан оІоґуллар . СаІа Президент саІа хайысханы туруорда : табаарынай производствоны сайыннарыыга . Субсидияларынан аІаардас сµіґµ иитиитигэр 1 млрд 600 міл . солк . тілінір . Ол гынан баран , республика бюджетыттан тыа хаґаайыстыбатыгар бэриллэр µп кээмэйэ улааппакка турар . Быйыл уонна эґиил 5 , 5 млрд солк . , ол эбэтэр 2011 сыл бюджетын ( 89 млрд ) 6 , 1 % - на , ити кыра . 2000 с . ити ирээти 15 % - Іа тиийэ µрдэтэргэ этии киирэ сылдьыбыта . Ону олоххо киллэриэххэ наада . Итиэннэ ыал кэтэх хаґаайыстыбатын предпринимателлээґин биир суол кірµІµн быґыытынан сыаналыахха баар этэ дии саныыбын . А . П . Герасимов : - СаІа Президеммит чопчу табаары оІорооччуну ійµµргэ сорудахтаата . Ааспыт іттµгэр , 90 - с сылларга , хаґаайыстыба салайааччытынан µлэлиирбэр аренднай бэдэрээт быґыытынан ыаллартан ыанньыктарын ылан , ол µµтµн сопхуос суотугар туттаран былааны толорор буоларбыт . Ол билигин кооперациялаґан элбэх µµтµ ыан табаарынай бородууксуйаны оІоруу соругар дьµірэлэґэр . Билигин тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйатын баґыйар іттµн кэтэх хаґаайыстыбалаахтар биэрэ олороллор . Николай Николаевич этэрин курдук , аны 50 - тан элбэх ыанар ынахтаах хаґаайыстыба ± а биир лиитирэ µµтµгэр 30 солкуобайтан итэ ± эґэ суох сыананы олохтуурга быґаарбыттар . Ыанньык турар хотонун судаарыстыба суотугар тутан биэрии - сіптііх бэлиитикэ . Ол эрээри , дьон ына ± ын биэрэртэн туттунуон сіп . То ± о ? Бастатан , дуогабар икки ірµтµ иккиэннэрин астыннарар гына оІоґуллуохтаах . Ына ± ын туттарбыт киґиэхэ µµт харчыта счетугар тута тµґэриллэн иґиэхтээх . Иккиґинэн , дьон кэмчи µµттээх ына ± ын биэрэ сатыырга дьулуґуон сіп . Ол иґин Тыа хаґаайыстыбатын министерствота муниципальнай тэриллии баґылыктарын кытта ыкса µлэлэґэрэ уонна уруккулуу хаґаайыстыбаннай ньыманан сайылыктарга сылдьыґар суолу - ииґи оІостууга , уот ситимин тардыыга кіміліґірі эрэйиллэр . Оттон сайылыкка 100 миэстэлээх титииги хаґаайыстыбалар ( кооперативтар ) бэйэлэрэ туттуохтарын сіп . Кыстык хотону 50 ынахха суоттаан тутар ордук буолуох этэ . Дьон майгыта уларыйда . Тіґінін чікі да ± аны , кыттыґыы соччонон судургутуйуо , суґалсыйыа дии саныыбын . Тыа дьонугар кэтэх ыал туттарбыт µµтµгэр харчы тіліні туруо диэн быґааран ійдіті охсуохха . Мин Сунтаарга командировка ± а тиийэ сырыттахпына « кэлэр сылтан µµт харчыта бэриллибэт µґµ » диэн элбэх ыал ына ± ын а ± ыйатаары олороро . Сµіґµ ахсаана тосту кі ± µрээтэ ± инэ эбэр ыарахан буолуо . Онон , кэтэх хаґаайыстыбалаахтарга интэриэґи µіскэтэр булгуччу наада : ыаллар бэйэлэрэ кооперацияны тэрийэллэрин ситиґиэхтээхпит . Ґптэнэн - харчыланан , сµіґµлэрин эбэн , ордуктарын туттаран , саІа технологияны туґанан , µрµІ аґы астаан , дохуоттанар буоллахтарына , аренда ± а дьиІнээхтик ылсыахтара . Ити , биґиги ырытан - анааран кірµµбµтµнэн , 2013 сылтан олоххо киириэхтээ ± э . Ол гынан баран , саІа механизмы биирдиилээн киллэрэн иґэр сіп . Сыыґатын - сібµн олох бэйэтэ кірдірµі , кіннірµі . Бу хамсааґыІІа тутаах оруолу кадр ылар . Дьокуускайга µµтµ - эти оІорон таґаарыыга µлэлиэхтэрин ба ± алаахтар бааллар . Хотон тутан , кинилэргэ хаґаайынныы сыґыаны иІэрэн , туґаныахха сіп этэ . Судаарыстыба хотоно хаґан , хайдах эргийэн кэбиґиэ ± иттэн кинилэр дьаахханаллар . . . Н . Н . Попов : - НамІа тахса сырыттахпына сµµс ынахтаахтар « хотон туттан , бэйэбит астыахпыт - µіллµіхпµт » дэґэллэр . Бюджет µбэ хааччахтаах . Суолу тутууга , уот ситимин тардыыга судаарыстыбаттан кіміліґµн нэрээри гына ± ыт . 131 - с № - дээх сокуонунан , суолу муниципальнай тэриллиилэр бэйэлэрэ оІостуохтаахтар . Билигин биир биэрэстэ усталаах суол ортотунан 10 міл . солк . оІоґуллар . Уот линиятын ба ± аната аныгы ирдэбилинэн тимир - бетон атахха туруохтаах . Онон , биэрэстэтигэр 1 міл . солк . µп угуллуон наада . Ол эбэтэр чугастаа ± ы сайылыкка диэри кырата 5 міл . солк . кірµіххµн наада . Бу оннугар ТХМ " Туймаада Лизинг " ніІµі дьо ± ус электростанцияларынан хааччыйар хайысханы тутуґар . Редакцияттан : Кэпсэтиигэ этиллибит санааны бµтэґиктээх быґаарыы курдук ылынарга эрдэ . Тустаах дьаґалларга сотору кэминэн илии баттанан бигэргэн нэ ± инэ эрэ судаарыстыба ійі бµлµн саІа механизмыгар туочука туруоруллуо . Василий НИКИФОРОВ , Раиса СИБИРЯКОВА

Download XML • Download text

sah-27

sah-27

View options