Deltacorpus 1.1

sah-26

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

« Биэнсийэ үрдүүр » дииллэр да … Урут холкуос саҕана турудобуой киниискэ диэн суох буолан , ким тугу үлэлээбитэ да учуокка ылыллыбат этэ . Ол курдук , мин сэрии сылларыгар 11 сааспыттан холкуос араас ыар үлэтин барытын билэн улааппытым . Сахабыт сиригэр ыллыыр - туойар , айар - суруйар дьо ± урдаах , ба ± алаах киґи µгµс . Былыр - былыргыттан этэллэригэр дылы , саха саадьа ± ай о ± уґун мииннэ ± инэ ырыатын дьиэрэппитинэн барар . Бу аата тіґі да тымныы дойдуга , ыарахан усулуобуйа ± а олордорбут , кэрэ ± э , сырдыкка тардыґыыбыт хаґан да у ± араабат . Ол курдук саханы айыл ± аттан талааннаах , айдарыылаах омук быґыытынан уруккуттан билинэллэр . Олох сайдыытын хаамыытынан сахалар аны µрдµкµ культура ± а , музыкальнай искусство ± а сыстан барбыттара , бастакы идэтийбит ырыаґыттар , музыканнар иитиллэн тахсыбыттара . Айар интеллигенция биир сµрµн кµµґµнэн композитордар буолбуттара . Ханнык ба ± арар омук , государство сайдыытын культурата хайдах таґымнаа ± ыттан кірін сыаналыыллар , аахсаллар . Онуоха Россияны тас дойдуларга кµн бµгµІІэ диэри Чайковскай , Рахманинов , Шостакович , Свиридов айан хаалларбыт музыкаларын кытта ыкса ситимнииллэрэ , ол аата ханнык да нефтээ ± эр , алюминийдаа ± ар , духуобунай нэґилиэстибэ µйэлээ ± ин , бараммат кµµстээ ± ин кірдірір буолла ± а . Композитор ахсаана хаґан да элбэх буолбат , ол иґин кинилэри улуу генийдэргэ мээнэ ± э холооботтор . Уґулуччу дьо ± уру , іркін ійµ таґынан сµдµ тулууру , ураты дьулууру ирдиир идэ ± э , арааґа , дьыл ± а - хаан ыйыытынан айыл ± аттан ананан тірµµллэр быґыылаах . Ол сиэринэн республикабытыгар ырыаґыт , мелодист кэккэтэ биир кэм хаІыы турар буолла ± ына , композитор µрдµк аатын ылбычча сµгэр уустук . Бµгµн биґиги кэпсэтэр киґибит Кирилл Герасимов , кинилэртэн биирдэстэрэ , СР искусствотын µтµілээх деятелэ , СР Композитордарын союґун бырабылыанньатын эппиэттиир секретара , Республика гимнин автора . - Кирилл Афанасьевич , билиІІи кэмІэ композитор буолар тіґі эппиэтинэстээ ± ий ? - Бу кµннэргэ СР Композитордарын союґа тэриллибитэ 30 сылыгар аналлаах тэрээґиннэр , концертар буолаллар . Онно о ± олор , студеннар кіхтііх кыттыыны ылаллар . Ыччат дьон саха композитордарын айымньыларын толоруулара биґиэхэ моральнай ійібµл буолар . То ± о диэтэххэ , композитор µлэтэ тус уратылаах . Кіннірµ штатнай µлэґит буолбатаххын . Айар дьарыккын ірµµ сайыннара , чочуйа сылдьыахтааххын . Композитор µлэтэ , этэргэ дылы , ис дууґа туруга . Јйдібµлэ суох дьон музыканы µксэ поп - ырыаґыттары кытта ситимниир буолан хааллылар . Сатыыр , сатаабат барыта музыкаммын дэнэр буолла . Оттон академическай , классическай музыка элбэх µлэни , дириІ билиини эрэйэр . Музыка ± а араас жанр элбэх . Рынок сыґыаннаґыытыгар киирбиппит кэннэ Россия ± а классическай музыка кµлµккэ хаалбыт курдуга . Ол эрэн , билигин академическай искусство ірі тахсан , дьон аІардас дириІ ис хоґооно суох чэпчэки сµµрээнтэн хал буолан , дьоґуннаах музыка ± а наадыйыыта , талаґыыта улаатта . Ол µтµі холобурун Саха сиригэр кірібµт . КэлиІІи кэмІэ биґиги республикабытыгар аан дойдуга киэІник биллэр ырыаґыттар , музыканнар , дирижердар кэлэр µгэстэрэ олохтонно . Билиэт сыаната µрдµгµн аахсыбакка дьон бі ± і то ± уоруґар . Ааспыт ірібµллэргэ аатырбыт скрипач Коган концерыгар театр саалатыгар киґи тобус - толору . Ыалдьыппыт Дальнай Востокка Саха сирин кірііччµтэ саамай музыкальнай диэн µрдµк сыанабылы биэрдэ . Бу хамсааґын тахсыытыгар СР культура ± а , духуобунай сайдыыга министрин солбуйааччы Наталья Базалева оруолун этиэххэ наада . Кини бэйэтэ музыкант , дирижер буолан , республика ± а классическай музыканы сайыннарыыга элбэх µлэни ыытар . Манна да ± атан бэлиэтиир буоллахха , Дальнай Восток регионугар композитордар айар холбоґуктара Саха сиригэр эрэ баар . Онноо ± ор Владивосток , Хабаровскай курдук улахан куораттарга композитордара суох . Композитор µірэ ± э сµрдээх ыарахан . АІардас консерватория ± а бастаан толорооччу - инструменталист быґыытынан µірэ ± и ылыахтааххын , теорияттан са ± алаан хас биирдии инструмеІІа , оркестрга музыка хайдах суруллуохтаа ± ын эндэппэккэ билиэхтээххин . Мин композитор буолан тахсыыбар уопсайа 18 сылбын анаабытым . Музыкальнай оскуола ± а 5 сыл , музыкальнай училище ± а 4 сыл , Уфатаа ± ы искусство институтугар 5 сыл , Новосибирскайдаа ± ы консерватория ± а 4 сыл µірэммитим . Уфа ± а институту баянист быґыытынан бµтэрбитим . Ґірэнэ сырыттахпына , учууталым Равиль Рахимов баяІІа сахалыы музыканы чочуйан суруйарбар сµбэлээбитэ . Бэйэм композитор диэн ханна эрэ µіґээ халлаан олохтоо ± о , оттон мин сиринэн сылдьар кіннірµ киґи буолла ± ым дии саныырым . Ол гынан баран , учууталым этиитин ылынан , боруобаланан кірбµтµм . Ону кини истэн µчµгэй сыанабылы биэрбитэ . Ол кэннэ сыыйа улам сыстан барбытым , этэргэ дылы , туґугар " вируска " ылларыы кэриэтэ буолбута . Мин ийэм сµрдээх музыкальнай этэ , олус ис киирбэхтик ыллыыра . Биґиги кыра эрдэхпитинэ улахан тыас - уус суо ± а , радио эрэ баара . Тыыннаах дор ± оону баян , балалайка таґаарарын олус кэрэхсиирбит . Ол иґин музыкальнай оскуола ± а баян кылааґыгар сµµрµµнэн тиийэн суруттарбытым . Билигин уолум Афанасий музыка эйгэтин талан скрипачтар государственнай ансамблларыгар кыттар . - Классическай музыканы айарга туох дьо ± ур ирдэниллэрий ? Эн тіґі айымньыны суруйдуІ ? - Бастатан туран , син биир айыл ± аттан суруйар уонна ис дууґа талаана , фантазия баар буолуохтаах . Техническэй іттµнэн истэр дьо ± ур , интеллектуальнай ій ирдэниллэр . Ґірэххэ , олорон эрэ µлэлииргэ тулуурдаах киґи барсар . Ардыгар киґи талааннаах буолан баран , сатаан тэриммэккэ , дьулуура суох буолан , тиґэ ± эр тиийбэккэ туораан хаалар . Итиэннэ идэ ± э бэриниилээх , бэйэ дьыалатыгар фанат буолар наада . Композитор µлэтэ атын жанрдарга холоотоххо , кэнэ ± эскигэ , история ± а µлэлээґин буолар . Ґчµгэй айымньыны табыллан суруйда ± ына , онтуката µйэлээх буолуо . Композиторга музыканы суруйарыгар эйгэтэ кэІиир . Ырыаттан , романстан ураты фортепиано ± а , духовой инструменнарга , оркестрга , хорга анаан айа ± ын . Мин симфоническай оркестрга µлэлэрдээхпин . " Ойуун " балетым Опера уонна балет театрыгар турбута . Соторутаа ± ыта суруйбут µлэм - народнай оркестрга аналлаах " Хотугу матыыптар " . 60 - ча ылланар ырыалаахпын . Альбина Борисова репертуарыгар , холобур , Иван Алексеев " Сардаана сибэкки " , Степан Дадаскинов " Екатерина Захарова кэриэґигэр " , Николай Герасимов " Кэтэґии " хоґоонноругар ырыаларым бааллар . Соторутаа ± ыта Алданнаа ± ы оркестры кытта концерка кини биир отделение мин ырыаларбын , ол иґигэр " Эйиэхэ , ыйдаІа " триптихпин толорбута . Альбина Борисова ыллыырын сµрдээ ± ин астынабын , киґи ырыаларыгар сіп тµбэґэр толорооччутун булар эбит , онон салгыы айарбар кµµс эбэр . Эдэр ырыаґыт Анастасия Мухина Христофор Горохов тылыгар " Эйиэхэ мин ырыа бэлэхтиэм " , Михаил Тимофеев тылыгар " Саха сирин халлаана " уо . д . а . ырыаларбын ыллыыр . - Омукпут национальнай уратыта музыка ± а хайда ± ый ? - Сахалар хомустаахпыт , кырыымпалаахпыт . Кырыымпа инструмент быґыытынан сµрµннээн ыллыыры эрэ батыґар . Сахалар куоласпытынан баай омукпут . Кылыґах диэн тыл этимологиятынан кыл уонна сах ( кылы охсор ) диэнтэн турар . Ол аата кылыґах до ± уґуолга наадыйбат , киэІ тембрдээх , бэйэтин бэйэтэ до ± уґуоллуур . Оттон казахтар ырыалара мэлдьи домбра арыаллаах буолар . Ол иґин биґиги инструменнарбыт , мин санаабар , ити іттµгэр улаханнык сайдыбатахтар . Тойукпут инструмена суох толоруллар . Радио ± а симфоническай оркестр баар эрдэ ± инэ салайа сылдьыбытым , театрга дирижердаабытым . Ардыгар симфоническай оркестр сахаларга наадата суох диэн этээччилэр . Ити этии тірдµттэн сыыґа . Симфоническай оркестр чопчу хайа да омук киэнэ буолбатах , аан дойду араас омуктарын инструменнарыттан тµмэн , сыымайдаан , тупсаран уопсай оІордохторо . Онон сахалыы тыыннаан биэрдэххэ , омукпут уратыта кістін тахсыа . - Сахалыы классическай жанр µіскµµрµгэр µтµілээх бастакы кілµінэ композитордартан кими ахтан - санаан ааґыаІ этэй ? - Марк Жирков саха олоІхотун улахан классическай музыка эйгэтигэр сыґыаран , Москва композитордарын кытта µлэлэґэн , бастакы национальнай опера айыллыытыгар революционнай хамсааґыны таґаарбыта . Грант Григорян киґи быґыытынан хорсунун кірдірін , ыраах дойдутун хаалларан , саха музыкатын сайыннарыыга ис дууґатынан , оло ± ун анаабыта . О ± олор араас инструменнарга µірэнэллэригэр сайдыыны а ± албыта . Москваттан идэтийбит композитор Николай Бажов биэс сыл айымньылаахтык µлэлээн иґэн ілбµтэ . 60 - с сылларга Николай Берестов , онтон Герман Комраков , сахалартан бастакы композитор дипломнаах Захар Степанов кэлэннэр , биллэр хамсааґын барбыта . 80 - с сылларга эдэр кілµінэ композитордар баар буолбуттара . Билигин айар союзпутугар 11 чилиэннээхпит , 7 композитор , 4 музыковед . Ардыгар эґиги ахсааІІыт то ± о а ± ыйа ± ый , то ± о бэйэ ± ит кэккэ ± итигэр дьону ылан испэккит дииллэр . Ґіґээ этиллибитин курдук , композиторга µірэнии ыарахан . Ол эрэн биир республика холугар 7 композитор эмиэ да а ± ыйа ± а суох . Итиэннэ биґиги союзпут Россия Композитордарын союґун Сибиирдээ ± и салаатын быґыытынан µлэлиир . Онон Союзка Россия таґымынан чилиэннэри ылаллар , биґиги мэктиэлиибит эрэ . Ол эрээри , кэлиІІи сылларга Музыка µрдµкµ оскуолата академическай музыка ± а улахан тирэх буолла . Санкт - Петербург консерваториятын Николай Михеев бµтэрдэ . Эдэр музыковед Чайаанда Скрыбыкина баар . Кинилэри союзка киирэргэ мэктиэлээтибит . - Кирилл Афанасьевич , общество ± а культура таґыма намтаата , ыччакка чэпчэки олох идеаллара соІноноллор дииллэрин хайдах кірі ± µн ? - Ґлэ кэлимник , системалаахтых барыахтаах . Холобур , оскуола ± а µірэхтээґин - олохсуйбут бэлэм тиґик буолла ± а . Маныаха о ± ону кыратыттан классическай эйгэ ± э µірэтэр , сыґыарар суоллары тобулуохха сіп . Оттон сиппит , улааппыт о ± о кэмэлдьи - иккис майгы дииллэринии , классическай музыканы эрдэттэн истэ µірэммэтэх буолла ± ына , кэлин ылынарыгар уустук буолуо . Классическай музыканы истибит киґи уулусса ± а тахсаат , охсуоланыа - тэбиэлэниэ , дьону кырбыа суо ± а . Оттон рок , поп - музыка агрессивнай туругу кµіртµін сіп . Классика дууґаны , ійµ - санааны уґугуннарар . Билигин дууґаны µлэлэтиэхтэрин сµрэ ± элдьииллэр . Аралдьыйыахтарын эрэ ба ± араллар . - Республика музыкальнай искусствотын сайдыытын туохха кірі ± µн ? - Музыка µрдµкµ оскуолата , музыкальнай колледжка , АГИКИ - га µчµгэй таґымнаах музыканнар иитиллэ сылдьаллар . Республика музыкальнай искусствота сайдарыгар сіптііх филармония , симфоническай оркестр , хор , квартеттар , ансамбллар баар буолуохтаахтар . Норуот сайдыытын культурата кірдірір . Омук быґыытынан дириІ фольклордаахпытынан киэн туттабыт , ол биґиги бараммат баайбыт . Онно тирэ ± ирэн салгыы айабыт - тутабыт . Идэтийбит композитордар салгыы таґымы кірдірµіхтээхпит . Кэлии омуктар фольклорбутун кірін экзотика курдук ылыныахтара , оттон билиІІи таґымІыт хайда ± ый , туохтааххыт диэхтэрэ , дьэ онно атын сайдыылаах омуктартан хаалсыбаппытын , тэІ таґымІа турарбытын , сорох - сорох іттµгэр іссі кыахтаахпытын дакаастыахтаахпыт . Сирбит баайынан киэн туттабыт . Ол бэйэбит оІорон таґаарыыбыт буолбатах , айыл ± абыт биэрбит баайа . Онон тібібµтµн µлэлэтэн , культурабыт , духуобунаспыт дьиІнээх таґымын ірі таґаарарга бол ± омтобутун ууруохтаахпыт . Дьон - сэргэ классическай музыка ± а хайыґан , тіріппµт о ± отун иитиитигэр сыґыарда ± ына , тугу да сµµйтэриэхпит суо ± а дии саныыбын . - Кирилл Афанасьевич , кэпсээниІ иґин махтал . lСаргылаана Данилова боппуруос керулуннэ . Сурун бол ^ омто « Об энергосбережении и повышении энергетической эффективности » сокуон олоххо киириитигэр уурулунна . 2010 сыл от ыйын 30 кунутэр диэри республика ^ туе сыаллаах программаны бэлэмнииргэ сорудах бэрилиннэ . Оттон муниципалитеттартан от ыйын 15 кунугэр туе сыаллаах программа онороллорун ирдээтилэр . Би1шги улууспут « Энергосбережение на территории МО « Момский район » на 2010 - 2014 гг . » туе сыаллаах программаны бэлэмнээн от ыйын 7 кунугэр улуус сессиятыгар бигэргэттэрэн турабыт . Энергияны харыстааЬын уонна кедьуустээхтик туЬаныы дьапалларын бастакы тупумэ ^ инэн энергоресурсалары , сылаас ороскуоттанарын учуоттуур анал прибор дары туру ору у буолар . Манна бипиги улууспутугар бытаарыы баар . Атын улуустар 2006 сылтан куускэ улэлэпэннэр , бюджетнай тэрилтэлэр 80 % тиийэ счетчик туруорбуттар . Тэрилтэлэр энергияны харыстаапын уонна энергияны кедьуустээхтик тугшныы бастакы суолталаадын табатык ейдоеннер улэлэпэллэрэ ирдэнэр . 1968 сыллаахха Тарасовтар дьиэ кэргэттэрэ А ? ыма б ? ? µ ? лэгэр к ? ? ? н кэлэн олохсуйаллар . Николай Михайлович олус к ? рсµ ? , сымна ± ас майгылаах , аргыый наллаан са ? арар эгэлгэ сэ ? эннээх , сэргэх кырдьа ± ас этэ . Булт к ? рµнµттэн балыктыырын , ордук мунханан дьарыктанарын с ? бµлµµрэ . А ? ыма ± а биир да мунха Ньукулайа суох буолбат этэ , аал уоту а ? атан , ал ± аан , сиэри - туому ситэрэн - толорон дьон санаатын к ? т ? ± ? р ? , Байанай да биэрэрэ баар буолааччы диэн мунха ± а бииргэ сылдьар до ± отторо ахталлар . Ньукулай олохтоох библиотека ± а элбэхтик сылдьара , уус - уран литератураны , оло ? холору тартаран туран аа ± ара , сурунар , бэлиэтэнэр эбит этэ . Библиотекарь Т . В . Ивановалыын а ? а ± астык санаатын атаста ? ара , арай биир кµн кэлэн « Мин оло ? холоохпун » диэ ± иттэн Ньукулай оло ± ун кэпсээнэ сана кэрдиис кэмнэнэр . ~~1857 сыллаахха көһөн кэлбит ниэмэстэр олохтообуттар . Куорат испаанныы аата Campo Aleman .~~ ~~- Сэмэн Никонович , Арассыыйа классиктарыттан ханнык драматуру сэргиигиний ?~~ 14 сааскын туоллуҥ - сокуоҥҥа эппиэттиигин . . . Кэнники сылларга , олохпут « аһара сайдан " эбитэ дуу , хас киоска , маҕаһыын аайы пиибэ , джин - тоник курдук кыраадыстара кыратынан испиирдээх арыгы ахсааныгар киирсибэт утахтар атыыланаллар . Маннык « утаҕы » иһэ - иһэ оскуола да , ыччат да араас быһылааҥҥа түбэһэр , буруйга тардыллар . Дьокуускай куорат Ис Дьыалаҕа управлениетын иһинэн үлэлиир сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорунан дьарыктанар отдел иниспиэктэрэ , капитан Туйаара Степановна Васильеваны кытары көрсөн кэпсэттим . Икки сыллаа ± ыта республика µрдµнэн ас - µіл наборун алын кээмэйэ 2056 солкуобайынан быґыллан , билигин бу кірдірµµ сыл са ± аланыыта 800 солк . эбиллэн 2857 солк . тиийдэ . Онон , икки тігµрµк сыл устата республика нэґилиэнньэтин оло ± ун уйгута 800 солк . " тупсубутун " да µрдµнэн , потребительскэй ырыынакка µіскээбит бµгµІІµ быґыыны - майгыны кытары сіпсіспіт . Бµтэґик икки сыл устата бюджет µлэґиттэрин хамнаґа кыралаан да буоллар , хаста да ± аны тіхтµрµйэн µрдээтэ да ± аны , нэґилиэнньэ дохуота билиІІи олох ирдэбилигэр эппиэттэспэт . » Сиґилии . . . " Ґлэ ! Хамнас ! Сиэрдээх олох ! " 1 Маайдаа ± ы акция тµмµгэ Россия µрдµнэн профсоюзтар 1 Маайдаа ± ы дьаґалларыгар 3 міл . тахса киґи кыттыыны ылла . Дьокуускай ( 60 тыґ . тахса киґи ) , Владивосток ( 57 тыґ . тахса киґи ) , Краснодар ( 52 тыґ . тахса киґи ) , Сургут ( 42 тыґ . тахса киґи ) , Пермь ( 40 тыґ . тахса киґи ) , Волгоград ( 28 тыґ . тахса киґи ) , Хабаровскай , Москва , Ижевскэй , Астрахань , Санкт - Петербург ( 25 тыґ . тахса киґи ) , Курскай ( 22 тыґ . тахса киґи ) , Архангельскай , Грознай ( 20 тыґ . тахса киґи ) , Екатеринбург ( 15 тыґ . тахса киґи ) , Магадан ( 13 тыґ . тахса киґи ) , Казань ( 12 тыґ . тахса киґи ) , Кызыл , Вологда ( 10 тыґ . тахса киґи ) куораттарга ыытыллыбыт демонстрацияларга , миитиннэргэ ордук элбэх киґи та ± ыста . Профсоюз 1 Маайдаа ± ы акциятыгар Россия µрдµнэн саамай кіхтііхтµк Дьокуускай куорат олохтоохторо кытыннылар . Профсоюз федерацията сокуону кі ± µлµµр быраабын кµµскэ туґанан , µлэ - социальнай сыґыаннаґыылары сµрµннµµр республикатаа ± ы хамыыґыйа кіхтііхтµк µлэлээн , былаас ситэриилээх уонна сокуону оІорор уорганнарын , политическай партиялары уонна общественнай холбоґуктары кытта бигэ туруктаах социальнай бииргэ µлэлээґин µгэстэрэ олохсуйдулар . Саха сирин профсоюзтарын кі ± µлээґиннэрин Республика Президенэ , Правительствота уонна парламена , муниципальнай тэриллиилэр баґылыктара ірµµ ійµµллэр . Кэнники сылларга 1 Маай бырааґынньыгын тэрийэр республикатаа ± ы , куораттаа ± ы комитеттар уонна республика профсоюзтарын кµµстэрин бииргэ тµмµµ µтµі µгэскэ кубулуйда . Ол тµмµгэр республикабыт киин куоратыгар бырааґынньыктаа ± ы демонстрация ± а Дальнай Восток федеральнай уокуругар эрэ буолбакка , бµтµн Россия µрдµнэн саамай элбэх киґи тахсар буолла : 70 - 80 тыґ . киґи . Быйыл эмиэ кµµґµ холбоон , тіґі да былыттаах - ардахтаах кµн - дьыл турдар , 1 Маайдаах демонстрация ірі кіті ± µллµµлээхтик , µрдµк тэрээґиннээхтик баран , политическай партиялар , общественнай холбоґуктар , µлэ коллективтара республика ± а ыытыллар социальнай политиканы ійµµллэрин бигэргэттилэр . Дьокуускайга буолбут митиІІэ уонна сэлэлээн хаамыыга 61 , 3 тыґ . киґи кыттыыны ылла . 1 Маайдаа ± ы дьаґаллар биґиги биир сомо ± обутун , иллээх - эйэлээх олоххо дьулуурбутун , биир сыаллаах - соруктаах µлэлиирбитин кірдірдµлэр . Аан дойдутаа ± ы кризиґи этэІІэ туоруурбутугар ити ураты дьоґун суолталаах . Улуустарга уонна оройуоннарга буолбут 1 Маайдаа ± ы дьаґалларын профсоюз тэрилтэлэрин салаалар икки ардыларынаа ± ы сµрµннµµр сэбиэттэрэ иилээн - са ± алаан ыыттылар . Бигэргэтиллибит чахчыларынан , итиннэ барытыгар 76 , 8 тыґ . кэриІэ киґи кытынна . Миитиннэр , сэлэлээн хаамыылар кэннилэриттэн ханна барытыгар бырааґынньыктаа ± ы кэнсиэрдэр , спортивнай кµрэхтэґиилэр , быыстапкалар , дьаарбаІкалар , оттон хоту улуустарга кыґыны атаарыы , профсоюз туруорбут бириистэригэр муус аннынаа ± ы балыктааґыІІа кµрэхтэґиилэр тэрилиннилэр . Мирнэй к . ( 10 тыґ . киґи ) , Алдан к . ( 5 тыґ . кэриІэ киґи ) , Уус - Алдан ( 9 , 7 тыґ . киґи ) , Ленскэй ( 7 , 5 тыґ . киґи ) , Бµлµµ ( 7 тыґ . тахса киґи ) , Ньурба ( 6 , 5 тыґ . киґи ) , Сунтаар ( 4 , 5 тыґ . киґи ) улуустарыгар дьон - сэргэ ордук кіхтііхтµк кытынна . Бырааґынньык иннигэр профсоюз тэрилтэлэрэ µлэ харыстабылын ыйын , профсоюз биир кэлим уруоктарын тэрээґиннээхтик ыытан , ону тэІэ сонуннары киэІник тар ± атар средстволар кімілірµнэн буолаары турар акция сыалын - соругун , профсоюзтар тугу туруорсар санаалаахтарын сиґилии быґааран , нэґилиэнньэ профсоюз ыытар 1 Маайдаа ± ы дьаґалларыгар кіхтііхтµк кытынна . Уопсайа республика µрдµнэн бырааґынньыктаа ± ы миитиІІэ , сэлэлээн хаамыыга 138 тыґ . кэриІэ киґи та ± ыста . Ґлэ миэстэтин а ± ыйатыыны , хамнаґы кыччатыыны , µлэттэн маассабайдык ууратыыны утаралларын биллэрдилэр , µлэ миграннарын квотатын профсоюз хонтуруоллуурун , пенсия алын кээмэйин оло ± у мэктиэлиир таґымІа тэІниири , оІорон таґаарар эйгэ ± э государство дьиІ ійібµлµн , о . д . а . тыын суолталаах боппуруостары туруорустулар . 1 Маайдаа ± ы миитиннэр резолюциялара уонна труорсуулара РФ Президенигэр , Правительствотыгар , Федеральнай Мунньа ± ар , былаас государственнай уорганнарыгар , олохтоох сокуону оІорор уорганнар депутаттарыгар ыытылынна . СР Профсоюзтарын федерациятын пресс - сулууспата . Мария ВАСИЛЬЕВА ( СИА ) тµґэриитэ . - - Хомсомуол миэхэ элбэҕи биэрбитэ : үлэҕэ , тэрийэргэ уопуту , дьону кытары сыһыаҥҥа эппиэтинэһи , үгүс үтүө доҕоттору , табаарыстары … Үлэбэр , олохпор , сайдарбар - үүнэрбэр сүрүн оруолу оонньообута . Хомсомуол саҕана үлэлээбит доҕотторбун кытары билиҥҥээҥҥэ диэри билсэбит . Бу SMS ыытан эҕэрдэлэһэн эрэбит : - ) . ~~Не мотай на ус то , что тебе вешают на уши~~ Ф . П . Егорова хаґыат киирии тылыгар маннык суруйбут : « Кыым » диэн ааттанар хаґыаппыт иккитэ саба баттаммыта , ону үґүстээн « Кыым » диэн ааты тилиннэрэргэ соруммутум ыар буруй - сэмэ , сыыґа быґыы - майгы аатырбата буолуо дии саныыбын . « Кыым » иккистээн сабыллыбытыгар сорох - сорохтор ааҕааччыларын кытары букатыннаахтык бырастыыласпыттара , арахсыбыттара , кэс тылы этэн туран , хаґан да эргиллибэттии элэ - была тылларын эппиттэрэ . Оо , онно тіґілііх ааҕааччы хомойбутун , ытамньыйбытын , сүрэҕэр ыттарбытын ааҕан сиппэтиІ буолуо . Суох , суох ! Оннук буолуон табыллыбат ! Ол иґин бүгүн « Дорообо « Кыым » , - диэн дорҕоонноохтук этиэҕиІ . Дорообо , саІа үйэ « Кыыма » ! СаІалыы тыын ылан тахсар дьылҕаламмыккынан ! Ґілэстэн үімэлэс кыым кытыастан тахсар буоллаҕына - ол аата тыыннаахпыт бэлиэтэ » . . . « Кыым » тахсар буолла ! Эрэл кыымын саҕан . Кэрэни кэрэхсээччи , үтүінү үксэтээччи быґыытынан ! Тигинэччи оттулла турар оґох сыралҕаныгар уґаарыллан үіскүүр манньыйбыт санаа курдук . ТоІон - хатан , аччыктаан иґэр айанньыт урааттан ыґыахтанар кыымы кірііт , үірэн эгди буола түґэринии » . . . Ол гынан баран ити ыраах сиринэн сылдьар автобустары таарыйар быһыылаах , тоҕо диэтэххэ , дьон бэлиэтииринэн , куорат уонна сэлиэнньэлэр истэригэр сылдьар автобустар ол эрэ туһунан санаабаттар . Дьиҥэ суолга автобуһунан куттала суох айанныырга курданан сылдьарбыт айаҥҥа өссө эрэллээх буолуо этэ . / / Бу бренд іссі " кытаатар " : арболит , шлакоблок , пенополистирол , стеклопакет - маны барытын улууска оІороллор . Кµґµн Сунтаар улууґугар командировка ± а бара сылдьан , тутуу матырыйаалларын миэстэтигэр оІорорго холоноллорун туґунан ыстатыйа таґаарбытым . Бу сырыыга тутууга , тутуу матырыйаалларын бэлэмнээґиІІэ ыччат кыттыытын туґунан суруйарга сыал - сорук оІостон , эмиэ Сунтаар диэки командировка ± а айаннаатым . 2008 сыллаахха улуус µрдµнэн 6 , 5 тыґ . кв . м . иэннээх дьиэ тутуллубут . ТэІнээн кірір буоллахха , 2005 сыллаахха 3 , 5 тыґ . кв . м . этэ . Кэнники сылларга харахха быра ± ыллар курдук элбэх тутуу барбыт . Сунтаар сэлиэнньэтин генеральнай былаана саІа оІоґулла сылдьар буолан , билигин дьоІІо уґаайба сирин биэрбэттэр . Ол иґин дьон кыґал ± аттан сэлиэнньэ киинигэр баар эргэ дьиэлээх уґаайбалары атыылаґан , онно саІа дьиэ туттар буолбуттар . Салгыы » Маны сэргэ , дириэктэр дьаһалынан , Васильева диэн бу интэринээт үлэһитин аатыгар тэрилтэ электростанциятыгар холбонон олорор чугас ыаллартан төлөбүр киирбит . Силиэстийэ быһаарбытынан , дьиҥинэн , тэрилтэ уотун - күөһүн бүддьүөт үбүттэн - харчытыттан төлөнөр эбит . « Чугас олорор ыаллартан харчыны хомуйуҥ » диэн министиэристибэттэн да , хантан да дьаһал киирбэтэх . Аны туран , ыйыллыбыт төлөбүр түһүөхтээх анал счета суох буолан биэрбит . Кассир ыаллартан ылбыт төлөбүрүн барытын дириэктэригэр биэрбит . Дириэктэр ол харчыны ханна гыммытын сэрэйиэххэ эрэ сөп . Манна даҕатан эттэххэ , « СӨ ОДьКХ » ГУТ ааспыт сылы ночооттоох көрсүбүтүн өссө биир « сүдү » төрүөтүнэн дьон - сэргэ ититэр ситимтэн сылаас ууну туох да харыыта суох куттан ыларын ааттаатылар . Ити баҕас сэбиэскэй саҕаттан уопсай эбэтэр элбэх кыбартыыралаах дьиэ олохтоохторун барыларын « ыарыыта » буолуохтаах . Уопсайтан босхо туһаныы - « ытык иэс » . - Биґиги литературабыт бигэ , чиІ силистээ ± иттэн айар µлэнэн дьарыктанар хайа да эдэр киґи бэйэтин тирэхтээхтик сананар . Саха литературатын тірµттээбит суруйааччыларбыт барахсаттар айан - тутан хаалларбыт µтµікэннээх айымньыларын отой о ± о эрдэхтэн умсугуйан туран утаппыттыы аа ± ан , тіріібµт тірµт тылбыт сілігійдііх сµмэтин сµрэххэ - быарга иІэринэн улаатыы - - айар µлэнэн дьарыктанарга тіґµµ кµµс буолара саарба ± а суох . Оскуола боруогун атыллаабатах , ол эрэн Ийэ айыл ± аларыттан айдарыллыбыт сахалыы ураты айылгыларын айгыраппатах , тыа сирин µлэтин бары ымпыгын - чымпыгын баґылаабыт ийэ ± э , а ± а ± а иитиллиим , онтон салгыы биґиги бастыІ суруйааччыларбыт тэттик кэпсээннэриттэн , хоґоонноруттан са ± алаан - бастакы бідіІ романнары сі ± і - махтайа аа ± ыым - о ± о киґи ій - санаа іттµнэн тобулларбар , иитэр - µірэтэр іттµнэн сµІкэн суолталаммыттарын этэ , кэпсии да барыллыбат . Соторутааҕыта мин алларанан Сунтаарга баран кэллим . Бараары эрэй бөҕөнү көрбүппүн өтөрүнэн умнубатым буолуо . Массыынабыт субу - субу алдьан да алдьан . Ааммыт сэгэйэ сылдьар аһаҕастаах буолан , аара суолга баар быылы " биирин да ордорбокко " барытын сиэн тиийдибит . Биир тылынан эттэххэ , " өҥө " да дэнэр кыаҕа суох өҥө этэ . Ол гынан баран , билэр суоппарым буолан , туох баар санаабын барытын малтаччы этэн баран харчыбын төлөөтүм . Дьиҥинэн , атын киһи эбитэ буоллар итинник кэбилээн аҕалбытын иһин төттөрү суоппартан харчы көрдүө этэ . Давоска « аан дойдуну үп кириисиґиттэн кытайдар суґал , сууххай дьаґаллара быыґаата » диэн билиннилэр . Ол эрээри , кытайдар аан дойдуну барытын аґатан - таІыннаран социальнай буунтан быыґыыллара биллибэт . Тіттірүтүн , уруккута күІІэ биир пиала рис аґылыктаах кытайдар байан эти , арыыны , атын да үчүгэй аґы элбэҕи аґыыр буолбуттар . « Кытай аґыыра элбээн ас тиийбэт » диэн сорох дойдулар чімчікілірі буруйдарын , мілтіхтірүн кілбірүтүнэр албастаннылар . Сосед Туох диэхпиний , сааһым 37 - м . Номнуо - 37 - м . Эдэр сааһым « пакаа - пакаа » диэн сэлээрчэх баҕайытык илиитинэн сапсыйат , миигиттэн икки атаҕынан куоттаҕа . Дьиҥинэн , тас көрүҥмүнэн эдэрбин ээ , ким да миэхэ 37 сааһы биэрбэт . 44 - с размер таҥаһы кэтэбин . Сэтинньи 29 күнүгэр Нерюнгри куоракка дьиэ подъеһын тымныы муостатыттан саҥа төрөөбүт оҕону бырахпыттарын булбуттар . Чараас суорҕан дуомҥа сууламмыт кыһыл оҕону кытары хаһан төрөөбүтэ уонна аата суруллубут кумааҕы баар эбит . Республика ± а араас эксперимени олоххо киллэрэр оскуола - µгµс . Олортон " Айыы кыґата " оскуола хара маІнайгыттан ураты суолу - ииґи тутуґан µлэлиир - хамсыыр , куорат о ± олорун сахалыы тыыІІа , ібµгэ µгэстэригэр иитэр . Ол да иґин чахчы да ХХI µйэ инновационнай оскуолатынан ааттыахха сіп . Ону кэрэґилээн , бу кыґа ± а о ± олорун µірэттэриэн ба ± алаах тіріппµт элбээн иґэр . " Айыы кыґатын " тірµттээбит , айыл ± аттан педагог буолан ананан кэлбит киґинэн Лидия Шамаева буолар . Ґірэхтээґин эйгэтигэр отутус сылын бэриниилээхтик айа - тута сылдьар . Оччотоо ± уга , Майа орто оскуолатыгар µірэнэрин са ± ана , кини µІкµµґµт , геолог , хирург идэлэрин интэриэґиргии сылдьыбыттаах . Ол эрээри , дьыл ± а - хаан ыйаа ± ынан сирдэтинэн , удьуор утумун сал ± аан , оскуола кэннэ Новосибирскайдаа ± ы пединститукка туттарса барар . Маныаха учуутал буолар булгуруйбат санаата дьиэ кэргэнтэн эмиэ иитиэхтэнэн кэллэ ± э . Ол курдук , Лидия Петровна ийэтэ , таайа , эдьиийэ , быраата - бары педагог µрдµк аналын туппут дьон . Учуутал сылынан ситимнээн бµгµн биґиги хаґыаппытыгар энтузиаст , саІаны киллэрээччи , сонун кірµµлээх аныгы кэм учууталын , салайааччытын кытта кэпсэтиибитин эґиэхэ билиґиннэрэбит . Салгыы » Ґгүс урбаанньыт бэйэ оІорон таґаарыытынан дьарыктаныан баҕарбакка , эргиэни уонна үп эпэрээссийэлэрин ордорорун билиниэх кэриІнээхпит . Урбаан эргиэнтэн саҕаламмытын ійдүіххэ сіп эрээри , дьоҕус урбаан оІорон таґаарыыга ылсарын ырыынак сокуона ирдиир . Онон маннык этиилээхпин : - Айаал Иванович , боростуой дьон эйигин « эйэҕэс » диир , оттон үлэһиттэриҥ « олус кытаанах » дииллэр . Холуобунай буруйдааґын кытаанах , ол эрээри аныгы уонна гуманнай буолуохтаах . Криминал эйгэтин « саІа каадырынан » толоруо суохтаах . Холуобунай кодекс саІа ыстатыйата бастакы буруйу оІоруу уонна кыра буруй иґин хаайыыга ыыппакка , ыстараабынан эбэтэр күґэлэІ үлэҕэ ыытан накаастыыр гына уларыйыаҕа . Суут күүґэ кытаанах эрэ буолбакка , ханна да куоттарбат , оттон соруга - дьон ійүн - санаатын кіннірүү . - Чиэґинэйдик билинэбин , Президент быґыытынан , Ленскэй оройуонугар бу кµІІэ диэри илиим - ата ± ым тиийэ илик этэ . Мантан ыла Ленскэй оройуонунан ыкса ылсан дьарыктанар былааннаахпын . Бары бииргэ ылсан µлэлээтэхпитинэ Ленскэй киґи астына олорор оройуона буола сайдыа ± а . Оттон сайдар кыах Ленскэй оройуонугар баар . Республика баґылыга Егор Борисов Ленскэй оройуонугар бастакы билсиґии - сырыытын итинник аґа ± ас , истиІ кэпсэтииттэн са ± алаата . Оттон ити этиллэр сайдыыны олоххо киллэриэхтээх , кини дьаґалларын толоруохтаах хамаанда Дьокуускайтан кэлэн олороро : Айсен Николаев , Павел Маринычев , Анатолий Скрыбыкин , Александр Борисов , Екатерина Кормилицына , Владимир Членов , Владислав Горкун уо . д . а . Президент самолеттан тµґээт , Ленскэйгэ ити кµн са ± аламмыт оройуон Инвестиционнай Форумугар тиийдэ . Бэлиэтээн эттэххэ , бу форум таґыма сµрдээх µрдµк этэ . Республика улуустарын таґынан , Омскай , Новосибирскай куораттартан тиийэ бааллара . Нефть , газ сыта барахсан кими угуйбата ± а баарай ? Ленскэй - инникитин улахан кэскиллээх улуус . Нефть ( Таалакаан ) , газ ( ЧайыІда ) аарыма саппаастара булуллубуттара . Булуллубуттара кыра , билигин ол баайы номнуо хостоон эрэллэр . Ол иґин ханна харчыны барыстаахтык угуохха сібµн кэлии дьон кытта толкуйдаан эрдэхтэрэ . Ленскэй республика ± а - туораттан инвестицияны киллэриигэ , орто хамнас кээмэйинэн атын улуустары ыраа ± ынан куотан иґэрэ биллэр . То ± о ? Эппиэтэ эмиэ биллэр : нефть у онна газ . Салгыы » Кыайыылаахтарга - буойуннарга уонна тыыл µлэґиттэригэр уруй - айхал буоллун ! Кµндµ биґиги ветераннарбыт , кэлэр кілµінэ туґугар эґиги µйэлээх хорсун быґыыгыт иґин улахан махтал буоллун ! Эґиэхэ чэгиэн доруобуйаны , чугас дьоІІут истиІ - сылаас сыґыанын уонна бол ± омтотун , дьиэ кэргэІІитигэр этэІІэ буолууну ба ± арабын ! Оттон биґиэхэ барыбытыгар , кыайыылаах хорсун кілµінэ нэґилиэнньиктэригэр , µµнэр кілµінэ ± э - ыраас уонна эйэлээх халлааны ! Үгэс быһыытынан , үчүгэй үлэһит дьон сыыйа үрдээн , дуоһунастара улаатан иһэр . Холобур , балыыһаҕа ньээҥкэнэн үлэҕэ киирбит эдэр киһи сыыйа үөрэнэн , үрдээн , сиэстэрэ , биэлсэр , кэлин быраас , кылаабынай быраас буолуон сөп . Көстөрүн курдук , түһүмэх аайы эбээһинэс , дуоһунас үрдээн иһэр . Өскөтүн Кадыров этиитэ олоххо киирдэҕинэ , биһиэхэ хайдах буоларый ? Арассыыйа , баҕар , биир бэрэсидьиэннэннин . Оттон өрөспүүбүлүкэбит , улууспут , нэһилиэкпит салайааччыларын ааттара барыта « баһылык » диэн буолар дуо ? Ити төһө сөбүй ! Биир улахан капитальнай µлэ о ? ордорбун - научнай хабааннаах , кырдьа ± астар кэпсээбит сибидиэнньэлэрин , бэйэм санааларбын тиэрдибит ки ? и диэн ба ± а санаалаахпын . Ойуу - бичик диэн улахан µлэ диэн саамай сµрµн былааным . Биир санаам - саха дьµ ? µнµ к ? рµµтµгэр атлас о ? оруу . Саха сµ ? ? µтµн ойуута - дьµ ? µнэ маннык диэн кыраасканан ойуулаан о ? орбут ки ? и . - Кини . Мин эмиэ ол біґүілэктэн сылдьабын ( Күлэр ) . Баары этэр . Халбаакы 800 - чэ нэґилиэнньэлээх . Оскуолаҕа сүүсчэ оҕолоохпут . Саас кэлбит . Бөрө , саһыл уонна эһэ харыйа анныгар олороллор , бөрөлөөх саһыл олус ырбыт , дьүүкээрбит , өҥнөрө - түүлэрэ бүппүт көрүҥнээхтэр . Оттон эһэ олус уойбут - топпут дьүһүннээх . Кинилэр кыһыны хайдах атаарбыттарын кэпсэтэллэр : Саһыл : Мин күрээтинньик аттыгар кыстаатым . Нэдиэлэ аайы биирдии кууруссаны сиибин . Хаһаайын кууруссалара сүтэрин билэн баран хапкаан туруорбута . Нэһиилэ босхолоннум . Бөрө : Мин сибинньэ ферматын аттыгар кыстаатым . Нэдиэлэ аайы биирдии сибиинньэнэн сойботон испитим . Хаһаайын сибиинньэтин ааҕан баран ыттарынан манатта . Нэһиилэ куоттум . Эһэ : Оттон мин тутууга кыстаатым . Күн аайы биирдии киһини сойботон истим . Тутууга үлэлиир хаачыктар ахсааннарын ким ааҕыай , кэлэ тураллар . . . l Республика ± а ыам ыйын 14 кµнµттэн " МАК - 2009 " диэн икки тµґµмэ ± инэн ыытыллар оперативнай - профилактическай операция са ± аламмыта . Манна быраабы араІаччылыыр , ситэриилээх былаас уонна олохтоох салайыныы уорганнара бары кытталлар . l СР ИДьМ - тын правовой алын салааларын µлэґиттэригэр " Идэтигэр бастыІ " диэн куонкурус ыытыллыбыта . Бастакы тµґµмэххэ кыайыылаа ± ынан ИДьМ правовой отделын µлэґитэ , милиция капитана Андрей Пермяков буолла . Владивосток куоракка ыытыллар куонкурус иккис тµґµмэ ± эр биґиги республикабыт чиэґин кімµскµµ кини барыа ± а . Салгыы » Ахсаан ойуулар бааллар . Сахалар былыр на ? аа ахсаанньыт омукка киирэллэр эбит . Саха о ± олоро ахсаа ? ? а на ? аа дьо ± урдаахтар диэн к ? ск ? кэлбит дьон бэлиэтээбиттэрэ . Ч ? рк ? ? х та ? аратын дьиэтин тутуутугар куораттан икки инженер тахсан черте ? ун о ? орбуттар . Хамнаска сатаспакка , быра ± ан барбыттар . Онуоха 70 - тан тахсыбыт Луковцев Владимир Алексееви ? и - Молодьуос маастары , ийэбинэн хос - хос э ? эбин , 7 та ? ара дьиэтин туппут ки ? ини маастардата ы ? ырбыттар . Егор Дмитриевич Андросов этэринэн , 5 улахан та ? ара дьиэтин , 10 та ? ара дьиэтин объектарын туппут эбит . Дьэ са ? аттан смета о ? орон , Молодьуос маастар тымтыгы маска бы ? а ± ынан кы ? ан бэлиэ о ? остор . Биирдээ ± э - туруору кылгас , уоннаа ± а - у ? ун туруору сураа ? ыннар , 100 - кириэстии охсуу , ты ? ыынча - т ? гµрµк . Бу та ? ара дьиэтигэр т ? ? ? мас наадатын суоттаабыт , т ? ? ? то ? о ± о наадатын , куупалыгар т ? ? ? лиис киириэ ± ин , араамата т ? ? ? - хачча буолуо ± ун суоттаан кумаа ± ыга тµ ? эртэрбит . Эрдэ бэлэмнээбит мастарын улахан а ? арын туора состорбут . Бэйэтэ бэлэмнээбит мастарын эрэ киллэрбит . Революция иннинэ тутуллубут та ? ара дьиэтэ били ? ? э диэри эмэх диэн ханан да сыстыбакка турар . Тутан бµтэрбиттэрин кэннэ , чоро ? со ± отох икки хаамыылаах мас ордубутугар , о ± онньор « кырдьыбыппын , буорайбыппын , сыы ? а туттубуппун » , - диэбитэ µ ? µ . ? бµгэлэрбит айыл ± аны харыстаан , ордугу - хо ? у туттубат эбиттэр . О ± онньор аахпыт то ? о ± отуттан дуоннаах ордубатах , барыта чуолкай эбит … СИА кэпсииринэн , Алдан улууhугар сааскы халаан уутугар бэлэмнэнии үлэтэ түмүктэннэ . Нэґилиэктэртэн Томмот , Хатастыыр , Кутана , Чагда ууга барар кутталлаахтар . Быйыл өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн халаан уутун туоратарга 36 аІаар мөлүйүөн солк . көрүлүннэ . 7 суґал біліх тэрилиннэ . Манна 15528 специалист үлэлиэҕэ . 120 туонна буомба бэлэмнэммититтэн 10 туонната номнуо Томмот куоракка кэлэн сытар . Улуус иhигэр бэлэмнэнии тэрээhиннэрэ ыытыллыбыттар . " Оґуордаах бичик Унаар саас кэлэн , Сиэдэрэй мичик Сибэкки тыллан Сµрэхпэр киирдэ , Сµрэхпин µіртэ Мутукча сыта , Мутукча сыта … " Саха народнай поэта Бµітµр Тобуруокап уонна саха народнай артыыґа Аркадий Алексеев айан кэбиспит " Мутукча сыта " ырыалара ама хайа саха киґитин иэйиитин уґугуннарбат , кутун долгуппат буолуо ± ай ? ! Бу - дэгиттэр талааннаах дьоммут биир саамай табыллыбыт , норуот тапталын ылбыт айымньылара . Дьэ маннык ырыа аатынан - " Мутукча сыта " диэн , бу ааспыт субуота ± а СР государственнай циркэтигэр бэртээхэй концерт буолла . Айар коллектив бу уочараттаах сонун бырайыагын СР µтµілээх артыыската Валентина Ивановна Чиркова иилээн - са ± алаан , бэйэтэ салайан ыытта . Сайын кэлиитин , айыл ± а тыллыытын , дьон - сэргэ µірµµтµн - оло ± у уруйдуур - айхаллыыр норуот таптыыр , уостан тµспэт ырыалара бу дьоро киэґэ ылланнылар . Маннык µчµгэй бырайыакка , биллэн турар , бастыІтан - бастыІнар кыттыыны ыллылар . " Мутукча сытын " саха эстрадатын а ± алаатар а ± ата да диэтэхпитинэ омун буолуо суо ± а - СР народнай артыыґа Юрий Платонов толордо , тµґµлгэ ± э " Бэс ыйа " ырыатынан , быйылгы сезоІІа олус кіхтііхтµк , айымньылаахтык µлэлээбит нарын куолас Ангелина Файрушина та ± ыста , алаас уола , дэгэрэІ ырыа маастара Дмитрий Иванов " Ґчµгэйиэн , алааспар " ырыатынан дьон кутун тутуон тутта , оттон саха кыргыттарыттан - дьахталларыттан биир бастакынан ырыа суруйуутунан дьарыктаммыт µтµі дьµігэбит Галина Шахурдина бу дьоро кµн дьонун ылба ± ай ырыатынан э ± эрдэлээтэ , эриэккэс куолас Анатолий Бурнашов " СардаІалаах аартыгынан " ырыатын эт куолаґынан ыллаан доллоґутта , кылыґа ± ын кылыгыратта , ол кэнниттэн Дмитрий Павлов саксофоІІа Алексей Бандеров " Сардаанатын " толорбутугар Кыыс Амма кытылыгар кыыспыт сардааналар субу кістін кэлэргэ дылы гыннылар , кэрэ куолас Александра Алексеева кірііччµлэригэр " Сарсыарда " диэн сабыс - саІа ырыатын бэлэхтээтэ . Онтон уол о ± ото Аскалон Павлов , хаґан да буоларын курдук , сібµлээн ыллыыр ырыаларын олус итэ ± этиилээхтик толордо , СР народнай артыыската Нина Чигирева кэлэн ыллаата - " Миэхэ уун , кынаккын , кыталык " уонна " Кµірэгэйдиин кірсµґµµ " ырыаларынан кµіх сайыІІа µктэммит дьонун - сэргэтин µірµµтµн µллэґиннэ , СР культуратын туйгуна Раиса Крылова баяІІа до ± уґуоллаата . Опера іссі биир ча ± ылхай сулуґа , эдэр солист Николай Попов , кэргэнниилэр СР µтµілээх артыыската Ирина Пудова , СР народнай артыыґа Игорь Мясоедов " Таптал µІкµµтµнэн " ( А . Петухов туруоруута ) µірµµбµтµн іссі µксэттилэр . Дьэ , уонна саха уола Саарын - Александр Дьячковскай " Оґуор ойуу " ырыата саха куттаах сµрэ ± ин - быарын ортотунан киирэн , олох диэн , чахчы , кэрэ да ± аны , диэн іссі тігµл бигэргэтэн , уйадытта , µіртэ - долгутта … Јтірµнэн кістµбэтэх µчµгэй концерт буолла . Татьяна Афанасьева . " Сергей , кіс олох µірµйэ ± ин эттиин - хаанныын тірµі ± µттэн иІэринэн , кыратыттан улахан дьону батыґан , айыл ± а о ± отун µгэґинэн тугутчааннары кытта оонньоґон , бодьуустаґан µіскээбитэ . Ол тугутчааннарын - билигин адаар муостаах табалары кытта тэІІэ улаатан , 16 сааґыгар номнуо улахан µірµ киэІ нэлэмэн туундара устун хайалары , µрэхтэри уІуордаан кірір - истэр , хараанныыр . Баата ± ай эбээннэрин ууґугар 3 тыґ . табалаахтарын тµірт дьиэ кэргэн тутар . Табалар кіс омуктарга баар - суох баайдара буолла ± а . Ол иґин Сергейи о ± о эрдэ ± иттэн бірілірµ бултаґарга такайбыттара . Ол эрэн арай биирдэ кини оло ± ор ураты тµгэн µµммµтэ . Ол кµн кини ийэ бірі уйатыгар саІа тіріібµт кып - кырачаан тµірт о ± отун кытта хайдахтаах курдук бодьуустаґа сылдьарын тµбэґэ кірін сµрэ ± э ууллубута . Јр да ір одуулаан турбута , эбиитин чугаґаабытыгар улахан бірі мэґэйдэґэ сатаабыта , ол эрэн быыкаа бірічііннір уолга кэлэн эйэккэлээн , илиитин - сирэйин салаабыттарыттан кыґамматтыы туттубута . Устунан бэйэ - бэйэлэригэр убанан , Сергей бірілірµ кытта до ± ордоґуута са ± аламмыта . Бу туґунан кини кимиэхэ да кэпсээн быктарбата ± а . Тµгэн булла да , бірілірі баар сирдэригэр сµµрбµтэ эрэ баар буолара . Уол уларыйбытын сібµлµµр кыыґа Настя сэрэйэн билбитэ уонна кистэлэІи эмиэ кимиэхэ да эппэтэ ± э , икки таптаґар эдэр сµрэх бэйэ - бэйэтин ійдіспµтэ . Салгыы » Бүтүн көлүөнэ мэҥэ бэлиэтинэн буолбут - Виктор Цой , саҥа Арассыыйаҕа сүгүрүйүү таһымыгар таһаарыллыбыт соҕотох азиат . Кини Петербурга Богословскай кылабыыһаҕа көмүллэ сытар . Сылын ахсын музыкант төрөөбүт күнүгэр уонна өлбүт күнүгэр сүгүрүйээччилэрэ мустан бэлиэтээн ааһаллар . Саха сиригэр тіріібµт татаар бухатыыра Боссоойко кµµґµнэн - уо ± унан , дохсун сырыыларынан саха норуотун уос номо ± ор киирбит атын омук ахсааннаах дьонуттан биирдэстэрэ . Кини , син эмиэ атын бэйэтин кілµінэтин бэлиэ дьонун курдук , ірібілµµссµйэлэр , гражданскай сэрии очуругар о ± устаран , тэхтиригэр тэптэрэн оло ± о огдолуйбута . Улууканнаах историк Лев Гумилев этэринэн олох отуора уларыйар , туурата тулхадыйар кэмэ ыар тыынын ійдііх - µірэхтээх , кµµстээх - быґый , сытыы - хотуу , дьо ± урдаах , быґатын эттэххэ , дьоІІо - сэргэ ± э ытыктанар дьон µрдµнэн ааґар … Боссоойко , тоІ маґы то ± ута тардар модун кµµстээх эр бэрдэ , кыґыллар кыыґар , µрµІнэр µідµйэр сахтарыгар кµігэйэр кµнµгэр , дьэрэйэр дьэтигэр сылдьара . Кµін кірсір кµµстэр салайааччылара маннык дьону харах далыгар тутан кэтии , то ± оостоох тµгэни туґанан бэйэ ± э тарда сатаабыттара сэрэйиллэр . Онон чыкаалар Эллэ Рахматуллины кыыллаан кылыыны µктээбиттэрэ - айа эстибитэ . Инньэ гынан атыыр о ± уґу туруору туппут курдук бідіІ , Саха сиригэр биллэр киґи бастаанньыс бастыІа , µрµІ µтµітэ буола тµґэр … Кіні сµрµннээх татаар бухатыыра сыыйа Сэбиэскэй былаас кыр істіі ± ір кубулуйар . Ол тµмµгэр уонча сыл устата аар тай ± а дойдуланан , µрэх баґа уйаланан µрµІ тыына тµІ тыа ± а быстар … Тіґі да сэбиэскэй кэмІэ саха " буржуазнай националистара " эрэ бассабыык баартыйаны утарбыттара диэн токурутан суруйдаллар , Саха сиригэр 1918 - 1930 сыллар устата тохтуу - тохтуу барбыт уґун - унньуктаах гражданскай сэрии историятыгар µрµІнэр , бастаанньыстар да кэккэлэригэр , пепеляевецтары аахпакка да эрэ , араас омук дьоно син балайда кістµтэлииллэр . Анал µірэхтээх ыраахтаа ± ы , Колчак эпписиэрдэрэ , атыыґыттар биир µксµн тус идея , іс - саас ситиґэр иґин эбэтэр кіннірµ халыыр - талыыр туґуттан сэриилэспит буоллахтарына биирдиилээн Саха сирин туґа диэн охсуспуттар да бааллара . Холобура , рота командира нуучча Гаврил Семенов , татаар Эллэ Рахматуллин - Боссоойко ордук биллэллэр . Онон , толкуйдаан кірдіххі , µрµІнэргэ да " интернациональнай иэстэрин " тіліін олохторун толук уурбуттар суох буолбатахтар . Боссоойко суорума суолламмыт дьыл ± ата - ол ча ± ылхай туоґута ! Саха сиринээ ± и гражданскай сэрии историята іссі да µчµгэйдик чинчиллэ илик . ҐрµІ бээтинэлэр - µгµстэр . ҐрµІµ - хараны іссі да сатаан араарбаппыт , ол тµмµгэр Боссоойко курдук саха норуотун туґугар олохторун анаабыт дьоммутун ситэ сыаналыы иликпит … Ол эрээри история кырдьыгы таптыыр ! Ал ± ас сотору кінµі - Боссоойко боґомо аата реабилитацияланан ырааґырыа диэн эрэллээхпин . Итиэннэ урааІхай тыллаах уоґун номо ± ор киирбит татаар бухатыырын биир тµрбµіннээх сырыытын туґунан тіріібµт нэґилиэгим кыраайы µірэтээччитэ Роман Хатылаев суруйбут сэґэнин биэрэбин . Валентина Павлова уруґуйа . Боссоойко Баайа ± а ± а сылдьыыта Боссоойко диэн татаар бухатыыра . Кµµстээх Уйбаанныын тэІІэ сылдьыбыт киґи . Ону бандьыыт буолан онон - манан эргийбитэ диэн кэпсииллэр . Ити Боссоойко Баайа ± анан эмиэ кэлэн ааспыт эбит . Мі ± µрµінµнэн кэлэн бу СаІа - Оло ± унан со ± уруу тµспµтэ µґµ . Боссоойко 10 - тан тахса киґилээх этэрээтэ Мі ± µрµіІІэ Чэппиэдэй Алданыттан , билиІІинэн Уус - Тааттаттан тиийбит . Дідµµкµн Јліксій - Чообуй Јліксій диэн о ± онньорго хоммуттар . Ол бала ± ана билигин да турар . Боссоойко улахан уІуохтаах , сµрдээх халыІ , кытара буспут , сымна ± ас , сµрдээх кэпсэтинньэІ , кµлэ - µірэ сылдьар киґи µґµ . Урут сэбиэскэй са ± ана быґахтаах бандьыыты уруґуйдуулларын курдук буолбатах эбит . Туох да о ± омсох ба ± айы µґµ . Дьэ о ± ордук бандьыыттар кутулла тµспµттэр . Арай Боссоойко сыгынньахтанан баран бала ± ан µіґээ іґµітµн аппаччы , аІар илиитинэн , ірі анньан туран харда ± ас ылан укпут . Дьиэлэрэ хапытаалынай іґµі , ол аата икки хос іґµілээх . Онуоха дьиэ буора саккыраабыт . Былыргы бала ± ан буора билигин да халыІ . Ону барытын ірі анньан харда ± ас кыбытан баран µтµлµгµн , бэргэґэтин онно ууран куурдубут µґµ . Оннук кыахтаах киґи . Уонна уу сахалыы ыал хайдах олорорун , дьыл хайдах иґэрин туох да µчµгэй ба ± айытык кэпсэппит . О ± олор баалларын сыллыырын сыллаан , кіті ± ірµн кіті ± ін туох да µчµгэй ба ± айы хоноґо хонон ааспыт . Ити сэбиэскэй са ± ана ілірµіхсµт , сиэбит - аґаабыт диэбит курдук буолбатах , киґи бэрдэ эбитэ µґµ . Чообуй Јліксій далга аґыы турар сылгылартан биир сылгыны ілірін биэрбит . Ону астааннар аґаан - сиэн , µірэн - кітін хоммуттар . Итиэннэ бэйэлэрэ тоІ эти тиэйэ сылдьаллар µґµ . Мантан баран Чыллахыга хонон ааспыттар . О ± ордук хоно - хоно со ± уруу тµґэ турбуттар . " Боссоойко этэллэрин курдук ілірі - іґірі сылдьар киґи буолбатах , икки былаас икки ардыгар кыбыллан хаалан онтон тэптэрбит киґи эбит . Кыбытыыга тµбэґэн ніІµі іттµгэр тµбэґэн хаалбыт " , - - диэн быґаарбыттар олохтоохтор . Оччотоо ± у кэм биир бэлиэ киґитэ ити курдук Баайа ± аны таарыйан ааспыт уонна олохтоохтору наґаа астыннарбыт . Итинник дииргэ төрүөт баар . Санаан көрдөххө , ыраах Сибиир түгэҕэр хомуска кутун туттарбыт саха диэн омук олороро кими баҕарар дьиктиргэтэр диэн саныыбыт . Ол эрээри , Норвегияҕа , Германияҕа , Австрияҕа хомуһунан кими да соһуппаккын , бэйэлэрэ маҕаһыыҥҥа атыыланар хомустаахтар . / / Аан дойдуга миллиард табахсыт баар . Бу дьону хайдах гынабыт ? Билигин оскуола о ± олоро уулусса ± а , дьиэлэр ойо ± осторугар , араас общественнай сирдэргэ табах уобан туралларын кірірбµт олус элбээтэ . Оскуола ± а µірэнэр кэм - о ± о бары іттµнэн саамай сайдар , ійµн - тійµн тутар кэмэ . Оскуола ± а ылбыт билиитэ - кірµµтэ , хаґан да умнуллубат , оло ± ун устата туґалыыр . Билигин саамай кутталлаа ± а диэн , эдэр кыргыттар , кэрэ аІардар табахтыыллара хойунна . Кинилэр тіґінін эрдэ таба ± ы кытта « алтыґаллар » , соччонон тµргэнник ыллараллар . Табахтарын быра ± аллара олус уустук буолар . Табахтыыр о ± о эт - хаан , ій - санаа іттµнэн бытааннык сайдар . Ґірэнээччи табахтан сылтаан сирэйэ - хара ± а іґір , кі ± і намтыыр , µлэ ± э интэриэґэ сµтэр , аптарытыата тµґэр . Сылдьар эйгэтигэр ситиґиилэнэригэр табахтаабат киґиттэн быдан элбэх ыарахаттары кірсµін сіп . Туох барыта кыраттан са ± аланар . Аны ілір ілµµгэ - наркотикка ылларыы эмиэ олус кыраттан са5аланар . Таба ± ы « кіІµллэммит наркотик » диэн мээнэ ± э эппэттэр . Табах сымна ± ас буруотун дьайыыта атын ійµ - санааны сµµйэр наркотиктарга бастакы µктэли оІорор . Специалистар « билиІІи кэмІэ табахсыттар орто саастара олус эдэрсийбитин , 12 - 13 саастаах о ± олортон са ± алаан , кырдьа ± аґыгар тиийэ дойдубут олохтоохторун улахан аІара барыта табахтыыр буолбутун » бэлиэтииллэр . Табахтыыр киґи бэйэтигэр эрэ буолбакка , атын киґиэхэ , кинини тулалыыр дьоІІо барыларыгар куґа ± аны оІорор . Хомойуох иґин , кµн - дьыл ааґан истэ ± ин аайы табахтыыр киґи ахсаана биллэрдик эбиллэр . Аан дойду µрдµнэн табах дьаллыгар ылларар киґи ахсаана хас сыл аайы 2 , 1 % - нан µрдээн иґэр . Аан дойду µрдµнэн сыл ахсын 1500000 киґи таба ± ы кытта сибээстээх ыарыыларынан ыалдьан іліллір эбит . Табах буруотугар уопсайа 30 дьаат араас кірµІэ баара биллэр . Онтон статистика кірдірірµнэн , аан дойду бары табахсыттара ( миллиард кэриІэ киґи ) сылга 4 - 5 триллиоІІа тиийэ табах арааґын атыылаґаллар эбит . Ол аата сыллата 85 - 100 миллиард доллар харчы табахха тэбэнэр . Табах киґи доруобуйатыгар тута куґа ± аннык дьайбат , аа - дьуо биллибэккэ сылдьан киґи доруобуйатын кэбирэтэр . Аа - дьуо эрээри , эргиллибэттик . Табахтан сµтэрбит доруобуйа ± ын хайдах да эргиппэккин . Таба ± ы олох аргыґа оІостон олорбут киґи оло ± о кылгыыр . Табах аны со ± отох сылдьыбат . Кини арыгы , наркотик атастардаах , кинилэр содуллара этиґии - охсуґуу , араас оґоллорго тµбэґии . Нэґилиэнньэ ілµµтэ улаатар уонна , биллэн турар , киґи инники кэскилигэр ( о ± олоругар ) куґа ± аннык дьайар , араас ситэ сайдыбатах ( сахалыы эттэххэ , чиччик ) о ± олор тірііґµннэрэ элбиир . Саамай интэриэґинэйэ диэн былыр ХVI µйэ ± э Россия ± а табахсыт киґини маґынан кырбыыр , кулгаа ± ын , мунунун быґар уонна Сибииргэ сыылка ± а ыытар эбиттэр . Оттон табах атыылааччылары тутатына іліртіін иґэллэрэ . Ол мин саныырбар мээнэ ± э буолбатах . Ханнык ба ± арар норуот бэйэтин инники кілµінэтин харыстыыр , кини чіл олохтоох , уґун µйэлээх буолуон ба ± арар . Аныгы олоххо киґи бэйэтэ туспа ійдііх , киэІ толкуйдаах буолуохтаах инники кілµінэтин туґунан саныахтаах . Оччо ± о эрэ саха омуга кэскиллээх буолуо ± а . Юля ОСИПОВА . Бэрдьигэстээх , Горнай улууґа . « Аргыс » ОТРС эдэр корреспондена . Сайын , кыһын чаһыы стрелкатын уларытар үгэс инньэ сэбиэскэй саҕаттан олохтоммута . Инньэ гынан халлаан сырдыгынан туһанан электроэнергияны харыстыыбыт . Олус уларытар баҕалаах дьон Арассыыйаҕа 11 - тэн биэс эрэ чаһыы пояһын хааллараары гыналлар эбит . Виктор Ишаев ону " алыстыыллар , сэттэҕэ диэри аҕыйатыахха " диэн иккини эбэр . Алтынньы 3 кµнµгэр Дьокуускайга тыа хаґаайыстыбатын академиятын саІа сµрµн µірэнэр - лабораторнай куорпуґун аґыллыыта буолла . Бырааґынньык µірµµтµн академия студеннарын , преподавателлэрин кытта республика салалтата кэлэн µллэґиннэ . Дьоро тµгэІІэ СР Президенэ В . А . Штыров , СР Правительствотын Председателэ Е . А . Борисов , СР Государственнай Мунньа ± ын Председателэ В . Н . Басыгысов , " Биир ньыгыл Россия " Саха сиринээ ± и салаатын салайааччыта А . С . Николаев , " Дьокуускай куорат " уокурук баґылыга Ю . В . Заболев , министерстволар , ведомстволар салайааччылара , тутааччылар уо . д . а . кыттыыны ыллылар . Республика Президенэ Вячеслав Штыров э ± эрдэ тылыгар Сахабыт сирин инникитин тµстµµр бідіІ дьаґалларга тыа хаґаайыстыбатын сайыннарыы дьоґун суолталаа ± ынан ойуччу миэстэни ыларын , хайа да регионнаа ± ар муІутуур тыйыс усулуобуйа ± а сµіґµнµ иитэрбитинэн , сири туґа ± а таґаарарбытынан туґааннаах салаа ± а Президент программата олоххо киирэрин санатта . БµгµІІµ кµІІэ Саха государственнай тыа хаґаайыстыбатын академията студенын ахсаанынан , µірэтии хаачыстыбатынан , аграрнай секторга идэтийбит специалистары бэлэмнээґининэн Дальнай Восток уокуругар биир бастыІынан биллэр . Оттон бу саІа куорпус тутуллуута µлэ - хамнас , µірэх - билии таґыма іссі тупсарыгар , тыа сирин кэскилигэр улахан тіґµµ буолуо ± а . СаІа тутуу федеральнай , республика µбµн сэргэ " Сургутнефтегаз " компания быґаччы ійібµлµнэн барда . Вячеслав Штыров " Сургутнефтегаз " компания биґиги республикабытыгар тірдµс сылын бииргэ µлэлээґинигэр нефть , газ промышленноґын далааґыннаах бырайыагар быґаччы кыттыыны ыларын , кµн сарсын ИСТА нефтепровод бастакы учаастагын туґа ± а таґаарар историческай тµгэн буоларын санатта . Ол курдук республика социальнай - экономическай сайдыытыгар биллэр кылааты киллэрэн , билигин " АЛРОСА " АК кэннэ республика хааґынатын бідіІ нолуогунан хаІатар . Туґааннаах компания быґаччы эбээґинэґин сэргэ республика оло ± ор кіхтііхтµк кыттарын , социальнай объектарга инвестиция угарын бэлиэтээтэ . Ону кэрэґилээн бу тыа хаґаайыстыбатын академиятын тµірт мэндиэмэннээх сабыс - саІа куорпуґа дьэндэйдэ . АІардас бу тутууга " Сургутнефтегаз " биир бастакынан спонсордаан 180 міл . солк . µбµ кірбµт . Чугастаа ± ы сылларга компания Мирнэйгэ университет комплексын , Пеледуйга нефть - газ техникумун , ВитимІэ оскуола , о ± о саадын тутар былааннаах . Инньэ диэн туран Президент республика олохтоохторун аатыттан нефтяниктарга , чуолаан компания салайааччытыгар , µлэ коллективыгар махтанна уонна " Сургутнефтегаз " президенигэр Владимир Богдановка республика µрдµкµ на ± араадатын - " Хотугу сулус " ордены туттарда . Бэлиэ тµгэнинэн Президент грамотатынан , " Гражданскай килбиэн " бэлиэнэн тутааччылар - " ДСК " ААО , " Сантехсервис " ХЭТ бэрэстэбиитэллэрэ на ± араадаланнылар . Харда тылы Владимир Богданов этэригэр , саІа объект эдэр ыччакка ананара икки бµк µірµµлээ ± ин , долгутуулаа ± ын , онон бу академия ± а Дальнай Восток эрэ буолбакка , Россия бастыІ студеннара µірэниэхтэрэ диэтэ уонна СР Президенигэр µрдµкµ на ± араада иґин махтанна . Салгыы мустубут дьоІІо РФ тыатын хаґаайыстыбатын министрэ Алексей Гордеев академия коллективыгар э ± эрдэтин аахтылар . Министр аныгы оборудованиенан хааччыллыбыт куорпуска олохтоох кадр тыа хаґаайыстыбатыгар , аграрнай наука ± а сайдыытыгар саІа кирбиитин ситистин диэн ба ± а санаатын эппит . СГТХА саІа куорпуґун символическай кµлµµґµн " ДСК " ААО генеральнай директорын э . т . Татьяна Антипкина академия ректорыгар Леонид Владимировка туттарда . Ректор республика салалтатыгар - ПрезидеІІэ , Правительство ± а , Ил ТµмэІІэ , " Сургутнефтегаз " компания ± а , тутааччыларга махталын биллэрдэ . Дьэ , онон бµгµІІµ кµІІэ академия Дальнай Востокка агропромышленнай сектор специалистарын бэлэмнээґиІІэ тирэх ВУЗ аатын сµгэрин аны материальнай - техническэй базата саІардыллыбыта , аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир бэртээхэй сырдык киэІ - куоІ дьиэлэммитэ туоґулуур буолла . Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Саргылаана Данилова Улуу Кыайыы 65 сылыгар анаммыт ураты тэрээґиннэртэн биирдэстэринэн Дьокуускай куоракка Ис дьыала управлениетын µлэґиттэрэ уонна кинилэр дьиэ - кэргэттэрин чилиэннэрэ Тулагы уонна Хатас нэґилиэктэрин олохтоохторугар кірдірбµт кэнсиэрдэрэ буолбута саарба ± а суох . Милииссийэлэр сындал ± аннаах - сылаалаах µлэлэрин быыґыгар араас айар куонкурустарга кыттан - кыттан кэллилэр . Талааннаах дьон бу эйгэ ± э олус элбэх . Оттон бу курдук , µлэлэрин кэпсии - отчуоттуу , дьону кытта кірсі , нэґилиэнньэ санаатын истэ таарыйа , бэйэлэрэ кэнсиэр кірдірбµттэрин бу диэн ійдіібіппµн . Онон , киин куорат милииссийэтэ маннык тэрээґини аан маІнайгытын ыыппытын уонна онто бэркэ табыллыбытын бэлиэтиибин . Салгыы » - Мин карьерам боростуой үлэһиттэн саҕаламмыта . Ол кэмтэн ыла « барыта сатаныа » уонна « үлэҕэ ис сүрэхтэн дьулуһуу » диэн санааны иитиэхтээбиппин сүтэрбэккэ кэллим . Олохпор ыарахаттар үөскээтэхтэринэ , мэһэй баар буоллаҕына - ити барыта көмөлөһөр . Көстөрүн курдук , Г . У . Эргис саха былыргы олоҔун арыйан көрдөрөр ис хоһоонноох наардааһыны оҥорбута . Н . В . Емельянов учуутала Г . У . Эргис саха былыргы сэһэннэрин уонна кэпсээннэрин үөрэппит оруолун туһунан : « 60 - с сыллар саҔаланыыларыгар сэбиэскэй фольклористика норуот айымньытыгар остуоруйаттан атын проза жанрын саҥа үөрэтэн эрэр кэмэ этэ . Г . У . Эргис остуоруйаҔа киирбэт прозаическай жанрдары чинчийиини саҔалаабыт сэбиэскэй фольклористартан биирдэстэрэ буолар » диэн түмүк санааны эппитэ [ Емельянов , 1977 , с . 4 ] . / / Университет аттынаа ± ы ма ± аґыыннарга итирдэр утах билигин да ± аны атыыланар " Эдэр саас " ыам ыйын 25 кµнµнээ ± и нµімэригэр " Сэргэлээххэ - арыгы - 3 " диэн ааттаах матырыйаалы таґаарбыппыт . ХИФУ уонна ДьГТХА сирдэригэр - " Чіл олох территорията " диэн табличкалардаах дьиэлэргэ арыгы кіІµллµк атыылана турар . Бу сокуону кэґии буолар . " Онон сіптііх миэрэни ылыныІ " диэн ыІырбыппыт . ХИФУ ректорыгар Е . И . Михайлова ± а , Дьокуускай куорат мэригэр Ю . В . Заболевка , Дьокуускай куорат ис дьыала ± а управлениетын начальнига полковник Н . И . Кульбертиновка ирдэбил - суруктары ыыппыппыт . " Саха сирэ " редакциятыгар ( " Эдэр саас " - " Саха сирин " сыґыарыыта ) харда сурук университеттан ( бастакы проректор Ю . Н . Буслаев илии баттааґыннаах ) эрэ кэллэ : " Ыччакка тириир кыґал ± аны туоратарга кімі ± µтµн уонна кыґал ± аны сырдатан общественность бол ± омтотун тардаргыт иґин махтанабыт . Биґиги эмиэ маны утары охсуґабыт . СР Президенин уонна Правительствотын дьаґалтатыттан са ± алаан , Дьокуускай куорат мэриятыгар , СР прокуроругар А . А . Подласенко ± а уонна Дьокуускай куорат прокуроругар А . В . Морозовка тиийэ " университет территориятыгар аґыы утах атыытын тохтотуІ " диэн ис хоґоонноох суруктары ыыппыппыт . Харданы кµµтэбит " , - диэбит . Биґиэхэ махтал наадата суох , ыччат кыґал ± ата быґаччы быґаарыллыыта наада . Биґиги санаабытыгар , университет салалтата суруктары ыыталыырынан муІурдаммакка , іссі быґаччы хардыылары оІоруохтаах . Онтон атыттар ? То ± о эппиэттээбэттэрий ? Ол кэмІэ , ма ± аґыыннарга арыгы атыыламмытын курдук атыылана турар . Ба ± ар , атыыланара наада буолаарай ? Атыылааччылартан сэмээр ( кіннірµ атыылаґааччы устудьуон быґыытынан ) " пиибэни то ± о атыылыыгытый ? " диэн ыйытан кірдіххі , кыыґыран силбиэтэнэ тµґэллэр . " Эн билэ ± ин дуо ол ? КимІиний эн , биґигини бэрэбиэркэлиир ? БэйэІ атыылаґан испэт буоллаххына , ааґа тур " , - диэн сирэйгэ сырбатардыы эппиэттииллэр . Кырдьык да ± аны , мин курдук устудьуон киґи ыйытан атыыґыттан мі ± µллэр эрэ кыахтаах . Ґрдµк сололоохтор " улахан ітµйэлэрэ " манна наада . Онон лµІсµйэн маннык атыыґыттары тохтотуохха , ыччат чіл оло ± ун туґугар дьиІнээхтик охсуґуохха сіп . Виктория ФЕДОТОВА . Устудьуоннарга итирдэр ута ± ы атыылыыр объектар : " Шоколадник " ( 14 - с уопсай ойо ± оґо ) " Минимаркет Ассорти " ( 14 - с уопсай кэннэ ) " Опт Маркет " ( 66 - с уопсай ойо ± оґо ) " Дойду " ( 14 - с корпус кэннэ ) " Паскаль " ( ХИФУ Культура киинин уонна ГУК икки арда ) " Афанасий " , урукку " Студенческай " ( 18 - с корпус кэннэ ) " Парадокс " ( ДьГТХА ойо ± оґо ) Суолга турар остановка - киоскалар Билиҥҥитэ , киһи киһиэхэ « конкурент » , көнөтүнэн эттэххэ , « сиэмэх кыыл » диэн бириинсиптээх хапыталыысым тутулун аан дойду 11 % - на эрэ биһириирин туһунан этэллэр . Оттон 50 % киһи ырыынак экэниэмикэтин тосту уларытары туруорсар буоллаҕына , дьон 23 % - на хапыталыысым муҥур уһугар тиийдэ , онон отой атын суолу тобулуохха диир эбит . Бэл , Франция курдук « буржуазнай өрөбөлүүссүйэ дойдутугар » ыйытыллыбыт дьон 43 % - на хапыталыысым сотору эстиэ диирэ хайдаҕый ? Арай АХШка эрэ хапыталыысымы ый - күн оҥостооччу арыый да элбэҕэ көстүбүт . Утарааччылартан арыыйда элбэҕэ . Ааспыт ірібµлгэ Саха сирэ бµтµннµµтэ Россия кµнµн µрдµк µірµµлээх - кітµµлээх быґыыга - майгыга бэлиэтээтэ . Ити кµн Дьокуускайга дьон - сэргэ бол ± омтотун ордук хото тардыбыт тэрээґининэн бу бырааґынньыкка уонна студеннар тутар этэрээттэрин µлэлэрин кэмин арыйыыга аналлаах киэІ ыІырыылаах миитин буолла . Онно СР Прави - тельствотын чилиэннэрэ , Ил Тµмэн депутаттара , министерстволар уонна ведомстволар эппиэттээх µлэґиттэрэ , общественность , национальнай общиналар уонна эдэр ыччат холбоґуктарын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар . Салгыы » Дьон ахсаана элбээтэҕинэ - көдьүүстээх сайдыы барар . Дьон - сэргэ олус элбээтэҕинэ , батан олорбокко , саҥа олорор сир көрдөнө сыҕарыйаллар . Холобур , кытай омук аһара элбээн аан дойдуну барытын да сабардаан эрэрин көрөбүт . Быйыл - биһиги « Кыым » хаһыаппыт үбүлүөйдээх сыла . Хомус буоллун , олоҥхо буоллун , « Кыым » буоллун - бу бары сахабыт норуотун бэлиэ символлара . Холобур , биһиги « Кыым » хаһыаты 90 сылыгар тиэрдэр ытык чиэһи сүгэ сылдьабыт . Бу соторутааҕыта , ыһыахха , биһиги түһүлгэбитигэр саха элбэх ытык кырдьаҕаһа , саарына ыалдьыттаата : Ксенофонт Уткин , Семен Руфов , Василий Сивцев уо . д . а . Кинилэр этэллэр : « Биһиги уончалаах оҕо сылдьан кыайан аахпат дьоммутугар « Кыым » хаһыаты ааҕан биэрэр этибит » . Ол курдук , оччоттон - баччаҕа диэри сахалар өрө тутан кэлбит , бары бэркэ диэн билэр « Кыым » хаһыаппыт быйыл 90 сыла . Саныахха астык . Бу күһүн онно анаммыт кэккэ далааһыннаах тэрээһиннэри ыытыахпыт . Сахабыт дьоно ол тэрээһиннэргэ барытыгар көхтөөхтүк кыттыахтара диэн эрэнэбин уонна ыҥырабын . Онно эрэнэрбэр төрүөт баар : « Кыым » сурутуута быйыл да уруккутун курдук үрдүк . Ол аата , хаһыаппытын дьон сурутар , ааҕар , күүтэр . Биһиги « Ситиммит » , « Кыыммыт » норуотун туһугар үлэлээбитэ , үлэлии сылдьар уонна үлэлии да туруо . Ааҕааччыларбыт итэҕэллэрэ биһиэхэ туохтааҕар да күндү ! Ол итэҕэли биһиги эрэллээхтик күөрэччи тутан иннибит диэки баран иһиэхпит . Сахабыт сирин , норуотун сомоҕолуур биир да тэрээһинтэн туора туруохпут суоҕа , дьоммутун - сэргэбитин кытта мэлдьи бииргэ буолуохпут . Салайааччы ылбыт бэлэҕин сэттэ күнү аһарбакка хамыыһыйаҕа туттарар эбээһинэстээх . Бэлэх ырыынакка турар сыаната учуоттанар . Оттон өскөтүн устуоруйа , култуура өттүнэн сыаналаах буоллаҕына , анал эспэртиисэни ааһар . 3 тыһ солкуобайтан кыра сыаналаах бэлэҕи ылбыт киһиэхэ төннөрөллөр . Мантан ыарахан сыаналаах буолла да - бэлэх өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр киирэр . Ол эрээри бэлэҕи илиитигэр туппут киһи сокуон быһыытынан төттөрү бэлэҕин атыылаһан ылар бырааптаах . Бу бэрээдэк арай киһи үтүө суобастаах үлэтин иһин биһирэбил быһыытынан бэриллибит эрэ буоллаҕына тарҕаммат . Кини идэтинэн - травматолог быраас . Ол эрээри , мин кинини альпинист диэн ааттыыбын , соро ± ор ЛабыІкыр кµіл дьикти кыылын кірдіспµт киґи быґыытынан этэбин . Оттон кини бэйэтин спортивнай туриспын диэн судургутук билиґиннэрэр . МэІэ - ХаІаластан тірµт - силис тардар , алаас уола хайалары таптаабыта сµµрбэттэн тахса сыл буолбут . Онон бу сирдээ ± и оло ± ор дьиэ кэргэнин , µлэтин уонна туризмы бииргэ дьµірэлээн илдьэ кэллэ . Саха сирин кэрэ айыл ± алаах Јймікіін , Муома улууґун биир гына сыыйан : туруук хайа ± а ыттан , хоту дойду тµргэн сµµрµктээх ірµстэринэн устан , этэргэ дылы , бу сири - уоту олус таптаан кэпсиир киґини кµннээ ± и олоххо µгµстµк кірсµбэккин . Онон хаґыаппыт бµгµІІµ ыалдьыта спортивнай туризмынан утумнаахтык дьарыктанар - Георгий Цыпандин . - Георгий Ионович , кэпсэтиибитин са ± алыахпыт иннинэ , бэйэІ тускунан кыратык билиґиннэр эрэ . - Мин МэІэ - ХаІалас ТіІµлµтµгэр тіріібµтµм . Биґиги дьиэ кэргэІІэ быраас идэлээх киґи суох этэ . Дьонум тыа сирин туруу µлэґиттэрэ . Онон тіріппµттэрим Марфа Васильевна уонна Ион Павлович курдук дьоІІо - сэргэ ± э туґалаах буолаары травматолог быраас идэтин талбытым . 1981 сыллаахха СГУ медицинскай факультетын бµтэрбитим . Онтон ыла бу идэбинэн µлэлии сылдьабын . Билигин республиканскай балыыґа ± а µлэлиибин . - Эн бэйэ ± иІ спортивнай туриспын диэн эттиІ дии . Бу дьарыгыІ суола хаґааІІыттан са ± аламмытай ? - 1980 сыллаахха Москва куоракка олимпиада ыытыллыбыта . Арааґа , оччотоо ± у эдэр дьон бары да ± аны бу тэрээґини олус сµргэбит кіті ± µллэн туран кірсµбµтэ . Киин хаґыаттартан , ордук " Комсомольскай правда " ыстатыйаларыттан биґиги саастыы эдэр дьон анал маршрутунан айаІІа сылдьалларын туґунан аахпыппыт . Бу сырыыларын , ситиґиилэрин олимпиада ± а аныыллара . Биґиги эмиэ бу ірі кіті ± µллµµлээх долгунтан хаалбакка , ханна эмэ айанныахха баар этэ диэн толкуйдаабыппыт . Онон мин до ± орбунаан Дьокуускай - Ытык Кµіл - Јймікіін маршрутунан эт атахпытынан сатыы айаІІа туруммуппут . ЈймікііІІі биир ый устата айаннаан тиийбиппит . Саха сирин кэрэ хатыламмат айыл ± атын манна кэлэн ійдіін кірбµтµм уонна бэйэбэр саІа тапталы - хайа ± а дабайыыны аспытым . Дьокуускай куоракка кэлэн баран туристары тµмэр " Лена " туркулууп µлэлиирин билбитим . Манна туризм оскуолатыгар биир эрэ сыл дьарыктаммытым . 1981 сыллаахха µірэхпин бµтэрэн ЈймікііІІі Уус - Ньара ± а анатан µлэлии барбытым . Онно оскуола о ± олоругар туркулуубу аґан µлэлэппитим . Элбэх айаІІа , походтарга сылдьыбыппыт . О ± олор кулууптарын " Норд - Ост " диэн ааттаабыттара . О ± олору кытта Јймікіінтін Муома ± а диэри хайалар быыстарынан барбыппыт оло ± ум биир умнуллубат тµгэнэ . ЈймікііІІі µлэлиир сылларбар чугастаа ± ы хайалары барытын кэрийбитим , сорохторугар ыттар да этим . Кэлин , 25 сыл ааспытын кэнниттэн мин тэрийбит кулуубум сіргµтµллэн µлэлээн эрэриттэн µірэбин . Бу ааспыт сайын улуус эдэр туристарын µірэтэр сыаллаах бара сырыттым . - Мин санаабар , хайа диэн ійдібµл биґигиттэн букатын ыраах курдук . Бу киґи эрэ ылсыбат сырыытыгар - - хайаны дабайыыга сахалар тіґі сылдьалларый ? - Сµµрбэ сыл анараа іттµгэр хайа ± а тахсыыга ордук нуучча дьоно хото сылдьаллар этэ . Билигин хайа ± а саха дьоно эмиэ тахсар буолан эрэллэр . Биґиги бу кірµІµнэн дьарыктанар дьону кытта билсэбит . Хайа - киґини ыарыы курдук курдат тардар , ыІырар дьикти кµµстээх эбит . Хайа ± а тахсар бары іттµнэн доруобуйа ± а туґалаах : салгына ырааґа , уута дьэІкирэ , кµнэ сылааґа , киґиэхэ эт - хаан іттµнэн дьайыыта барыта кімілііх . - Георгий Ионович , эн саамай µрдµк чыпчаалыІ ? - Мин саамай µрдµк чыпчаалым - Эльбрус хайата . Бу 5 тыґ . µрдµктээх . Маны тэІэ , Казбекка , Италия ± а баар Этна , Польша - Чехославакия икки ардыгар баар Татры хайаларга ыттыбытым . Ґп - харчы іттµнэн барытын бэйэбит уйунан сылдьабыт . Соро ± ор Саха сиригэр ыытыллар аан дойдутаа ± ы экспедиция тэрилиннэ ± инэ онно быраас уонна быыґааччы быґыытынан сылдьабын . - Хайа ± а тахсарга климат уларыйыыта 3 тыґ . µрдµктэн биллэр . Аанньа утуйбат , аґаабат буола ± ын . Холобура , Эльбруска сылдьан биир нэдиэлэ кыайан утуйбата ± ым , хамсаныыІ ыараан хаалар , салгын тиийбэтиттэн толкуйдууруІ бытаарар . Бу хайа ± а бытааннык тахсаллар . Биґиги бастаан эппитин - хааммытын µірэтээри чугастааІы хайаларга тахсыбыппыт . Эльбрустан биґиги біліхпµт тµспµтµн кэннэ , кэннибититтэн тахсыбыт 7 турист тоІон ілбµт этэ . Онтон Эверест хайа ± а тахсарга биир ый дьарыктаныаххын наада . - Саамай ійдіін хаалбыт айаннарыІ , мµччµргэннээх тµгэннэриІ ханныктарый ? - Биир сыл дьоппуоннары кытта ытынан айаІІа сылдьыбытым . Байкалтан са ± алаан Гренландия ± а тиийэр сыаллаах - соруктаах этибит . Саха сирин Берингов силбэґиитинэн ааґан Аляска ± а тахсыахтаахпыт . Ыттарбыт эрчиллиилээх , тулуурдаах ба ± айы этилэр , биир кµІІэ 100 - 150 км сµµрэллэрэ . Туундара булчуттарын эрэллээх до ± отторо буолалларын манна сылдьан итэ ± эйбитим . Хомойуох иґин , Чукотка ± а тиийэн баран визабытыттан тутуллан айаммыт тохтоон хаалбыта . Дьоппуоннарбын ылан хаайан кэбиспиттэрэ . ДьиІэр , пограничнай зонаны ааґар кіІµллээх этибит ээ . Биир ыппыт ыалдьыбыта , ону кірдіріірµ ветеринарга тиийбиппит . Ветеринарбыт дьоІІо кэпсээбитэ Чукотка Правительствотыгар тиийэ охсубут . Онон экспедициябытын тохтотон кэбиспиттэрэ . - Мµччµргэннээх тµгэн хас биирдии сырыыга буолар . Бу ааспыт сайын ЈймікііІІі хайалар быыстарынан аттарбын сиэтэн истэхпинэ , чыпчылыйыах тµгэнигэр атым бµдµрµйбµтэ . Быабын кыратык эмит сымнаттым да ± аны аллараа кµрµлµµ барыахтаа ± а . . . Аттарбын тардан ылаары улахан дьирээ буолбута , онно илиибин уонна олорор кіп миэстэбин ілірбµтµм . Аны Сунтаар µрэ ± эр катамаранынан устан Магадан суолугар тиийиэхтээхпит . Манна кµрбэттэн ( порог ) сууллан катамараммыт эргийэн ууга биирдэ чомполоґо тµспµппµт . Хайа ± а тиийэргэ ледниги туорааґын буолар , онно эмиэ кутталлаах буолааччы . Килиэ - муус анныгар тµстµІ да - туох да ± аны быыґаабат дойдута . ЈймікііІІі баар Палатка хайа ± а тахсан истэххинэ утары таастар таммалыыллар . Былыт мэґэйдиир буолан хантан кэлэрин да билбэккин , аны олох тыаґа - ууґа суохтар . Таастар кээмэйдэрэ : киґи сутуругуттан са ± алаан массыына са ± а улахан буолааччылар . Ол , дьэ , кутталлаах . - Георгий Ионович , ити Палатка хайа ± а былырыын Казань туристара кэлэн иэдэйбиттэрэ дии . Бу быґылааны эн туох дии саныыгын ? - Былырыын Казаньтан кэлбит икки турист ілбµтэ . Ґс киґилэрин хайаттан хаар тµґэн баттаабыт этэ . Биир киґитин нэґиилэ хаґан , ороон таґаарбыттар . Мин оруобуна ол кµн ыраах хайыґардыы сылдьар этим . Онно СР Ыксаллаах быґыыга - майгыга министерствота телефоннаабыта . Бу перевал ханна баарын туоґуласпыттара , барса ± ын дуо диэн ыІырбыттара . Мин санаабар , Казань туристара , арааґа , сыыґа быґаарыныыны ылыммыттара буолуо диэн саба ± алыыбын . Бастатан туран , хайа уратытын , ол аата техническэй іттµнэн билбэттэр , иккиґинэн , бары бииргэ тахсан лавина ± а тµбэспиттэр . Биґиги ханна эмэ барарбытыгар улаханнык саІарбаппыт , эппэппит . " Хайа хаґан да бэриммэт , соро ± ор кіІµллµµр " диэн халбаІнаабат принциби тутуґабын . Хайа олус кµµстээх энергетикалаа ± ын Кавказка сылдьан билбитим . Айыл ± а кµµґµгэр итэ ± эйбитим . Киґи ордук билбэт , хаґан да сылдьыбатах сириттэн сэрэниэн наада . Биґиги бастатан туран куттала суох буолуу быраабылатын , техникатын тутуґабыт . Хаґан ба ± арар тахсыахпыт диэн ыксаабаппыт , тиэтэйбэппит . - Билигин республика иґигэр туризмы киэІник сайыннарыахтаахпыт диэн СР Правительствотын таґымыгар тиийэ кэпсэтии ыытыллар . Эн , дьиІнээхтик дьарык оІостубут киґи быґыытынан , бу салаа тіґі кэскиллээх буолуон сібµн этиэІ дуо ? - Биґигини кытта быйыл Яков Кондаков диэн тірµт Јймікіін олохтоо ± о хайа ± а тахсыґа сырытта . Мин µлэлиирим са ± ана 10 саастаах уол этэ . Биґиги кэлэ - кэлэ ааґарбытын кірір этэ . Быйыл бу санаатын дьэ толорон барыста . Бэйэтэ табаґыт , хайа тэллэ ± эр куруутун сылдьар , табаларын маныыр . Кини ледниги кірін сµрдээ ± ин соґуйбута , саллыбыта . Онон бу уол холобурун ыллахха да ± аны , айыл ± абытын билбэппит µгµс . Саха сирэ олус кыраґыабай айыл ± алаах , бу маны анал маршрут оІордоххо то ± о туризм сайдыа суо ± ай ? Биири бэлиэтээн эттэхпинэ , іймікііннір туризм сайдыытын сµрдээ ± ин ійµµллэр . " Айан " диэн туристическай тэрилтэни быйыл Семен Баишев тэриммитэ . Киниэхэ улуус дьаґалтата , СР Предпринимательство ± а , туризмы сайыннарыы министерствота " Тымныы полюґа " бырайыагы салгыы сайыннар , µлэлэт диэн биэрбиттэрэ . Маннык курдук тэрилтэ элбэх буолуон наада . Республика бары да улуустарыгар . Бу чааґыгар " Киґилээх " хайатын маршрут оІорбут дьааІылар маладьыастар . Омук сиригэр туризм кµµскэ сайдыбыт . Сорох дойдулар дохуоттарын сµрµн чааґа мантан тиґиллэр . " Эльбрус " хайа тэллэ ± эр балкар норуота олорор . Биґиги курдук тыллаах - істііх дьон , майгыннаґар ірµппµт элбэх . Манна кµІІэ 1000 - н тахса турист сылдьар . Хайа ± а тахсарга хонтуруоллуур - быыґыыр пуун баар . Манна кэлэн бэлиэтэнэн ааґа ± ын . Сорохтор хайа тэллэ ± эр хайыґардыыллар , уопсайынан , сынньанар кірµІнэрэ элбэх . - Георгий Ионович , " Искатели " программаны кытта биир сайын ЛабыІкыр кµілгэ бара сылдьыбытыІ дии . Кырдьык , ити кµілгэ туох эмэ баар дуо ? - Баар . Айыл ± а дьиктитэ ( кµлэр ) , ол эрээри динозавр буолбатах . Мин бастаан кірдµµр - чинчийэр экспедиция буолуо дии санаан барсыбытым . Биир билэр киґим кµіл кистэлэІин арыйымаІ диэн кірдіспµтэ . Бу программа режиссердара биґигини туох эрэ баар диэн этиІ дииллэр этэ . Ону туох диэн сымыйалыы туруохпунуй ? Кэлин билэр дьонум кµлµµ - элэк гыныахтара дии . Ол эрээри , мин санаабар , улахан балык баара буолуо дии саныыбын . Соторутаа ± ыта эрэ санаабытым ээ , хаттаан бара сылдьыбыт киґи диэн , ону таарыйдыІ . - Эґиэхэ соґуччу былааннамматах айан тахсааччы дуо ? - Былааннамматах айан кµµппэтэх іттµгµттэн соґуччу тахсан кэлээччи . Быйыл кµґµн Муома ± а киґи ыалдьыбытыгар санитарнай авиациянан бара сылдьыбытым . Икки хонукка иллэІ буолан хаалбытым . Онно дьону кірдіґін Хонууттан мотуорканан 5 чаас айаннаан былыргы Зашиверскай куоракка тиийбитим . Бу Халыма - Индигиир быґа охсуутугар турар былыргы " ілбµт " куорат омоонун кірдірір эмэ ± ирбит дьиэ акылааттара , памятниктар бааллар . Кэлбит киґи чочуобуна дьиэтигэр журналга суруйан хаалларар эбит . Манна µксµгэр Абый , Аллайыаха , Муома суоппардара , булчуттара сылдьаллара кістір . ДьиІэр , былыр уоспа , чума ыарыыта бары куораттарга тура сырытта ± а . Бу куораты айыл ± а бэйэтэ харайбыт дуу дии саныыгын . Билигин баара да буоллар , таґа ± ас тиэллиитинэн уустуктардаах , сырыы - айан табыгаґа суох сирэ буолуо эбит . Былыргы дьылларга саспыта ырааппыт киґи олорон ааспыт , улаханнык саІарыллыбат биир ытык сир быґыытынан киґи сыаналыыр . Муомалар бу былыргы куораты туристическай маршрут оІоруохтарын сіп . - Георгий Ионович , кэрэхсэбиллээх кэпсээниІ иґин махтанабын . СаІа , сонун аартыктары арыйаргар ба ± арабын . Светлана ХАЛГАЕВА Тиксии бөһүөлэгэр тоҥмут дьиэ бу кэмҥэ суох диэн биллэрэллэр . Бэҕэһээ 3 дьиэ уута уонна итиитэ барыта өрөмүөннэнэн , чөлүгэр түстэ . Билигин ууну киллэрии үлэтэ 17 дьиэҕэ ыытылла турар . Бу сурукка ахтыллар Үөһээ Бүлүү улууһун ГАИ - тын начальнига , милииссийэ подполковнига Евсей Николаевич СОФРОНОВЫ СР ИДьМ салалтата биир бастың үлэлээх салайааччы быһыытынан сыаналыыр . Кини СР ИДьМ Бочуотун дуоскатыгар тахсыбыта уонна улуус Бочуотун кинигэтигэр киирбитэ бэрт элбэ5и этэр дии саныыбыт . « Мы жаловати попов и чернецов и всех богадельных людей , да правым сердцем молятза нас Бога , и за наше племя без печали , благославляют нас , да не клянут нас . . . Аще кто имать неправым сердцем за нас молити Бога , то грех на нем будет » . У Вас в Хатассах шаманов и шаманок много . Попросите их проведение ритуала " КЭЙЭЭРИН " . С мест гибели лощадей в отдельности , попросив разрешения и благословения у духов , соберите кровь и шерсть , голову и глаза третьей лошади , а также ему нужен будет свидитель - мужчина или женщина не вступившие в половой близости в последние три года . В отсутствие шамана или шаманки этот ритуал могут провести сами пострадавшие . Во время ритуала присутствие посторонних лиц запрещается , также нельзя чихать . кашлять , разговаривать даже шепотом . Какое наказание попросите оно исполнится в ту же секунду независимо от географического местонахождения тех грешных сволочей . Шаман должен попросить местных духов помочь ему в поиске буор . салгын и ийэ куттарын , также попросить направить стрелы своих давно почивших предков на тех эсктрасенсов , которые будут мешать проведению ритуала . Саҥа төрөөбүт оҕолору тууйан кэбиһэр эбит . Дьахтар прокурорга этэринэн , кэргэнэ кини хат буоларын билбэт үһү . Хоонньостоххуна туох буоларын бачааҥҥа диэри « билбэт » эр киһи дьикти эбит . Оттон дьахтар оһоҕостонноҕуна иһэ улаатар үгэстээх . Баҕар балай буолаахтыа . . . Олунньу 27 күнүгэр , Москватааҕа ГУВД Култуурунай киинигэр , саха кыыһа Саина , сценаҕа ыллаабытын 15 сылыгар анаан улахан концерт тэрийдэ . Ходуґаны , мэччирэІи , бааґынаны тупсарыы - ілгім µµнµµ мэктиэтэ . Јбµгэлэрбит туґаныллар сиргэ харыстабыллаахтык сыґыаннаґан барытын тус - туґунан кµрµілµµллэрэ , сири тэпсибити сэмэ ± э тардаллара . 1950 - с сылларга диэри сир маннык кірµллэрэ . БідіІсµтµµ са ± аланыа ± ыттан учаастактар эстэн , біґµілэктэр µіскээбитэрэ , ходуґа , бааґына кµрµілэммэт буолбуттара . Массыыналар ханан кіні , бадараана суох сиринэн хайыта - тырыта сµµрэннэр , элбэх сир илдьи тэпсиллибитэ . Арай , кэнники сылларга сир чааґынай ыалларга , фермердэргэ бэриллэн , кµрµі - хаґаа син баар буолла . Салгыы » Бу былырыыІІы бастакы кыбартаалтан 46 % - нан элбэх . Ол эрээри 2008 сылы кытта тэІнээтэххэ , соччо үчүгэйэ суох дииллэр . 2008 сылга 12 , 6 міл . т . , оттон былырыын 7 , 14 міл . т . чох хостоммут . Чоххо наадыйааччы аҕыйаабытын түмүгэр , уруккутааҕар аҕыйаҕы хостуур буолбуттар . Быйыл Уус - Алдан улууґа тэриллибитэ 80 , Мµрµ алааґыгар улуус кииннэммитэ 205 , улуустаа ± ы " Мµрµ саґар ± ата " хаґыат бастакы нµімэрэ тахсыбыта 75 уонна Мµрµ нэґилиэгэ тэриллибитэ 50 сылын бэлиэтиир µрдµк эппиэтинэстээх сылбыт тосхойдо . Ґгµс µбµлµійдээх сылга бэлэмнэнии тэтимнээхтик ыытыллан , араас хабааннаах тэрээґиннэр номнуо са ± аланнылар . Ол курдук , тохсунньу 16 - 17 кµннэригэр Мµрµ нэґилиэгин дьаґалтата ( баґылык В . И . Аммосов ) 50 сыллаах µбµлµійµн кірсі чіл оло ± у , маассабай спорду уонна физкультураны , олорор сиринэн µлэни кі ± µлµµр сыаллаах , тµілбэлэр икки ардыларыгар бастакы кыґыІІы спартакиаданы тэрийэн ыытта . Спартакиада ± а нэґилиэк 15 тµілбэтиттэн 250 киґи хабыллан , бары олус кіхтііхтµк кытыннылар . Спорт сэттэ кірµІэр : волейболга , саахымакка , дуобакка , хабылыкка , хаамыска ± а , остуол тенниґигэр уонна канат тардыґыытыгар илин - кэлин тµґµстµлэр . Салгыы » 2009 сылга сµіґµ аґылыгын бэлэмнээґин кідьµµґµн µрдэтэр уонна 2009 - 2011 сылларга тыа хаґаайыстыбатын хаачыстыбалаах аґылыгынан хааччыйар сыалтан уонна сµіґµ , сылгы ахсаанын аччаппат туґугар Саха Јріспµµбµлµкэтин Тыатын хаґаайыстыбатын министиэристибэтэ 2009 сылга от бэлэмнээґинигэр кµрэхтэґии тэрийэн ыытар . Салгыы » Сэтинньи 25 күнүгэр Москуба Останкинотыгар быйыл саІа олохтоммут Владислав Листьев аатынан бириэмийэни туттарыы буолла . Бастакы бириэмийэни ( биир мілүйүін солкуобайы ) биллиилээх телесуруналыыс Леонид Парфеновка туттардылар . Кини В . Листьев аатынан бириэмийэтин ыларыгар эппит тыла дойду үрдүнэн дуорааннанан , киэІ сэІээриини ылла . Арассыыйа суруналыыстыкатыгар бэлиэ киґи күүтүллүбэтэх этиитин федеральнай ханаалларга кірдірбітіхтірі . Аан дойдуга Интэриниэтинэн тарҕанна . Тоҕо итинник буолбутун сэрэйиэххэ сіп . Мантан аллара кини этиитин билиґиннэрэбит : Кір , уоруйахтарбыт КП киґитин эккирэтэн кэлэн , аны , кини кэтэх ампаарын алдьаппыттар . Хата , ороскуот тахсыбат быатыгар эбитэ дуу , түүлээх уллуІахтар ампаары алдьатаары субу сыбдыйан эрдэхтэринэ , ол киґи оҕото бэйэтин кыра наадатыгар тахса сылдьан үргүтэлээбит . Дьокуускай куоракка , төрөппүттэр уонна уопсастыбаннас хас эмэ сыллаах сыралаах киирсиилэрин түмүгэр , мээрийэ үөрэххэ управлениета саҥа төрөөбүт оҕолору электроннай испииһэккэ суруйарыгар , « оҕоҕутун ханнык тыллаах оҕо саадыгар киллэриэххитин баҕараҕыт ? » диэн ыйытар уонна ону докумуоҥҥа киллэрэр буолбут . Бу күннэргэ билэр дьонум саҥа төрөөбүт оҕолорун дьыссаат уочаратыгар суруйтара тиийэн баран итинник кэпсээннээх кэллилэр . Арассыыйа бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ В . В . Путин көҕүлээһининэн дойду оскуолаларын материальнай - техническэй базаларын тупсарарга уонна учууталлар хамнастарын кээмэйин үрдэтэргэ туһуламмыт үөрэх эйгэтин модернизациялааһын бырагыраамата кылгас кэм иһигэр бэлэмнэнэн , бу сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн олоххо киирэр буолла . Кэнгириэс спонсора « Ямаха мюзик » хампаанньа бэйэтин кыаҕын туһанан итинник ethno - dance , khomus - dance диэн саҥа үҥкүү тэтимнэрин айан аны сайыҥҥа диэри компакт - диискэ таһаарара буоллар . Сайын хомус дискотекаларын эдэр дьонунан тэрийтэриэххэ сөп . Дьэ , ол чахчы сонун , ураты көстүү буолуох этэ . Билигин эдэр дьон Америка дьадаҥы ньиэгирдэрэ айбыт брейк - данстарыгар , рэптэригэр сүгүрүйэллэр , бүтүн хамсааһыннары тэрийэллэр . Хомус тула ыччаппыт омугун аатырдар хамсааһыны тэрийдин ээ . Кудукка µіґээІІи µрдµк кµµс - кут киирэн иитиллэр . Ити кµµґµ бастаан утаа Хотугу эмээхситтэр ииппиттэрин кэннэ , аны чахчы чулууларын Кудай Бахсы уокка уґаарар . Кудай Бахсы куттары итинник уґаарбыт ойууннара бастакы суолталаах буолаллар . Ойууннааґыны µірэппит Н . А . Алексеев инньэ диир . Профессор Кс . Уткин « Культура народа саха » диэн бэйэтин µлэтигэр : » В числе персонажей , имеющих небесное происхождение , относятся образы Кыдай Бахсы и Сээркээн Сэсэн . Оба они являются сыновьями ҐрµІ Айыы Тойона . Всех своих прямых потомков верховный управитель поселил на разных ярусах верхнего мира . Для Кыдай Бахсы определил местом страну , находящуюся на границе Среднего и Нижнего мира » - диэн ыйар . Бу дьыл тохсунньу 26 - 27 кµннэригэр Россия Олим - пийскай комитетын , Киин олимпийскай академиятын уонна Россия физкульту - ра ± а , спорка , туризмІа государственнай университетын кі ± µлээґиннэринэн эдэр учуонайдар уонна студеннар XXII Олимпийскай научнай сессиялара Москва куоракка буолан ааста . Онно Роман Дмитриев аатынан Олимпийскай эрэл училищетын бастакы курсун студентката , « Азия о ± олоро - 2008 » оонньуу кыргыттарга тустуутун 57 киилэ ± э µрµІ кімµс призёра Лида Иванова ситиґиилээхтик кыттан кэллэ . Училище 8 - с кылааґын µірэнээччитэ Сергей Сидоров Лидаттан , хайдах кыттан кэлбитин ыйыталаста : - Лида , баґаалыста , Москва куоракка туох кµрэ ± эр кыттан кэлбиккин билиґиннэр эрэ . - « Олимпизм , Олимпийское движение , Олимпийские игры , история и современность » диэн ааттаах эдэр учуонайдар уонна студеннар научнай сессияларыгар кытынным . Темам аата « Проблемы базовой подготовки девушек борцов вольного стиля » - Тіґі элбэх студент кытынна , ханнык куораттартан ? - Россия араас куораттарыттан 27 студент уонна 14 аспирант кыттыыны ылла . Ґлэлэрбитин дьµµллµµр сµбэ ± э Киин олимпийскай академия президенэ , ГЦОЛИФК ректора , проректора , физическэй культура ± а , спорка уонна олимпийскай µірэхтээґиІІэ кафедратын сэбиэдиссэйэ уонна олимпийскай µірэхтээґин управлениетыттан дьµµллээтилэр . - Бу теманы то ± о талбыккыный ? - Мин бэйэм тустуунан дьарыктанабын . Ол инниттэн бу тема миэхэ чугас диэн уонна кµµскэ ис иґиттэн ырытаары , киэІ ійдібµлµ ылаары . - Научнай салайааччыІ кимий ? - Миэхэ маннык кµрэх баарын туґунан уонна онно баран кыттыахпытын сібµн училищебыт директорын µірэххэ солбуйааччы Любовь Тимофеевна Егорова эппитэ , ону быґа гыммакка холонон кірµµм диэн сібµлэспитим . Салайааччыларым - Петр Иванович Кривошапкин , Николай Ефимович Гоголев . Кинилэри кытта кµµскэ µлэлээбиппит , ол курдук элбэх теманы ырытан , икки ый устата суруйбутум . - Бу µлэнэн іссі дьарыктанар туох былааннааххыный ? - Саха сиригэр дьахталлар тустуулара кµµскэ сайдарын туґугар µлэлэґэр ба ± алаахпын . - ТэрээґиІІэ ордук тугу кэрэхсии кірдµІ ? - Эдэр ыччат кіхтііхтµк кыттара сіхтірір , аан дойдуга буола турар проблемалары быґаарсаллар . - Лида , ба ± а санааІ тугуй ? - Мин ба ± а санаам диэн … Эдэр ыччат туора турбакка , туохтан да толлубакка туох баар сайдыыга тэІІэ хардыылаґан иґэригэр , туохха барытыгар кіхтііх буоларыгар ба ± арабын . - КэпсэтииІ иґин махтанабын . Чинчийэр µлэ ± эр ситиґиилэри ба ± арабын . Вице - президент Дмитрий Глушко салалтатынан барыта холбоон үс сүүсчэкэ киһи кытынна . Хомсомуол болуоссатыттан саҕалаан куорат киин уулуссаларынан Доҕордоһуу болуоссататыгар бырааһынньыктааҕы тэрээһин буолла . « Транс - Байкал » велопробег кыттыылаахтарын үөрүүлээхтик чиэстээтилэр . ~~Тиксиигэ сана уулларыы са5аланна , итии куннэр ууннулэр , хайалар тоболоро харааран эрэр Ураа !~~ Америка Айова - Сити куоратыгар 1984 сыллаахха Хомус ( варган ) аан дойдутаа ± ы бастакы конгреґа ыытыллыбыта . Онно баара - суо ± а 21 эрэ киґи кыттыыны ылбыта . Оччолорго Иван Егорович Алексеев - Хомус Уйбаан тула Спиридон Шишигин , Петр Оготоев , Альбина Дегтярева курдук саха омук историятын , духовнай культуратын дириІник ылынан ійдµµр , талааннаах уонна дьµккµірдээх ыччаттар тµмсэннэр , ібµгэ µтµмэн сыллары уІуордаан кэлбит алыптаах музыкатын тилиннэрэр соругу туруоруммуттара . Салгыы » Хомус диэн хантан , ха ? ан µ ? скээбитэ олус м ? ккµ ? рдээх . Истиэп олохтоохторун бастакы музыкальнай инструменнарыттан биирдэстэрэ . Хому ? у мастан , муостан , мамонтан о ? оруохтарын с ? п . Тимир хомус µ ? скээ ? инэ тимири у ? анар буолууну кытта сибээстээх . - Үөхпэтэҕим . Мин кинилэр итэҕэстэрин - быһаҕастарын этэр этим . Урукку , луоһун , былакаат үйэтигэр үөскээбит киһи ону өйдөөбөт . Сэбиэскэй пропагандабыт күүһэ бэрт буоллаҕа ! Мин биирдиилээн дьону буолбакка , систиэмэни кириитикэлиирим , буруйдуурум . Саха Республикатын Правительствота µлэ тілібµрµн биир кэлим тарифнай сеткатыгар оло ± уран хамнастара аа ± ыллар республика государственнай учреждениеларын µлэґиттэрин хамнастарын µбµлээґини олунньу 1 кµнµттэн 14 бырыґыан µрдэтэргэ быґаарда . Онуоха хамнаґы улаатыннарыы µлэ ± э кі ± µлµµр тілібµрдэри олохтооґунунан эбэтэр ити тілібµр кээмэйин улаатыннарыы кімітµнэн ситиґиллиэхтээх . Ис дьиІэр бу барыта ааспыт уонча сыл устата ыытыллыбыт бюджет µлэґиттэрин хамнастарын индексациялааґынтан чыІха атын . Хамнаґы улаатыннарыы бу механизмын Правительство то ± о талбытын быґаарар туґугар , ааспыты эргиллэн кірµіххэ . Российскай Федерация бюджет µлэґиттэрин хамнастарын тілібµрµн тиґигин уларыта тутарга хас да тігµллээн холонон кірбµтэ . Реформа автордара тіґі да араас кірµµлээх буоллаллар , концепцияларыгар барытыгар µлэ хаачыстыбатын µрдэтэри , тэрилтэ µлэтин тупсарары хааччыйар кі ± µлµµр тілібµрдэри олохтуур наадатын ыйбыттара . Ґлэ тµмµгµттэн хамнас тутулуктаныытын боппуруоґун РФ оччотоо ± у Президенэ В . В . Путин туруорбута . РФ Федеральнай Мунньа ± ар Анал суругар кини : " . . . бюджет эйгэтигэр хамнаґы хайаан да µрдэтиэххэ наада . Ити эрээри , хамнаґы судургутук µрдэтии бюджет эйгэтин проблематын быґаарбатын ійдµµр наадалаах . Социальнай эйгэ тэрилтэлэрэ бэйэлэрэ кідьµµстээх тµмµгµ ситиґэллэригэр кі ± µлµµр µп - харчы механизмнарын тобуларга уолдьаста " , - диэбитэ . 2005 сыл бала ± ан ыйын 5 кµнµгэр национальнай бырайыактар чэрчилэринэн РФ Правительствотын чилиэннэрин , Федеральнай Мунньах салалтатын уонна Государственнай Сэбиэт президиумун чилиэннэрин кытта кірсµґµµтµгэр Россия оччотоо ± у Президенэ маннык соруктары туруорбута : - " учаастактаа ± ы терапевтар , педиатрдар уонна уопсай практика быраастарын хамнастарын µрдэтэргэ . Онуоха хамнас чопчу кээмэйэ оІоґуллубут медицинскэй іІі кээмэйиттэн уонна хаачыстыбатыттан быґаччы тутулуктаныахтаах ; - учуутал хамнаґа ыыппыт уруогун ахсааныттан тутулуктанарын тохтоторго , хамнас тілібµрµн саІа тиґигэр кіґіргі . СаІа тиґик µірэтии хаачыстыбатыгар тирэ ± ириэхтээх " . Президент туруорбут соруктарын олоххо киллэрэр инниттэн , РФ Правительствота федеральнай учреждениелар µлэ тілібµрµн саІа тиґигэр 2008 сыл тµмµктэниэр диэри кіґµіхтээхтэрин туґунан уураа ± ы таґаарбыта . СаІа тиґик уратытынан кі ± µлµµр тілібµр чааґын улаатыннарыы буолар . 2010 сыл тохсунньу 1 кµнµгэр кі ± µлµµр тілібµр кээмэйэ µлэ тілібµрµгэр бюджеттан кірµллэр µп 30 бырыґыаныттан итэ ± эґэ суох буолуохтаах . 2008 сыл олунньу 1 кµнµгэр республика ± а салааларынан µлэ тілібµрµгэр кіґµµ са ± аламмыта . Хамнас кі ± µлµµр чааґын кээмэйин улаатыннаран , µлэ тµмµгµттэн уонна хаачыстыбатыттан хамнас тутулуктаныытын хааччыйар µлэ тілібµрµн тиґигин салааларынан олохтооґун билиІІи кэмІэ , 2008 - 2009 сс . , уустуктары кірсір , оттон ардыгар кыаллыбат - бюджет эйгэтин сорох салааларын µлэґиттэрин хамнастарын тутулугар кі ± µлµµр чааґа отой да суох . Хамнас кі ± µлµµр чааґа бюджет эйгэтигэр эрэ - саІа кістµµ , µлэ тілібµрµн бу принцибэ государственнайа суох тэрилтэлэргэ ситиґиилээхтик киирбитэ ыраатта . Саха Республикатын Правительствота урукку курдук хамнас дуоґунас акылаатын чааґын индексациялаабакка , кі ± µлµµр тілібµрдэри киллэрэн эбэтэр улаатыннаран хамнаґы улаатыннарыы туґунан уураа ± а µлэлии турар сокуоннар ирдэбиллэригэр уонна РФ Правительствотын федеральнай государственнай учреждениелар µлэґиттэригэр сыґыаныгар сіп тµбэґэр . 2007 сыл бала ± ан ыйын 1 кµнµттэн федеральнай учреждениелар µлэґиттэрин хамнастарын тарифнай ставкалара µрдээбэтэ ± э , билигин федеральнай учреждениеларга 1 - кы разряд ставката 1221 солк . тэІ , оттон биґиэхэ - 1404 солк . Федеральнай учреждениеларга бэриллэр эбии тілібµр хамнас кі ± µлµµр чааґын µрдэтиигэ туттуллар . Хамнаґы улаатыннарыы маннык ситиґиллэр : хас биирдии государственнай тэрилтэ ± э µлэґиттэри µлэ ± э кі ± µлээґин туґунан балаґыанньа ылыллар уонна тустаах фонда тэриллэр , ол фондаттан хас биирдии µлэґиккэ кі ± µлµµр тілібµр оІоґуллар . Бюджеттан µбµлэнэр хас биирдии тэрилтэ профсоюз кыттыылаах дьо ± ус нормативнай докумуоннары хаачыстыбалаахтык оІороллорун туґугар , мин уонна республика µлэ уонна социальнай сайдыыга министрэ µлэґиттэри µлэ ± э кі ± µлээґини бастаан µлэґит чопчу хамнаґын 14 бырыґыаныгар тэІ кээмэйдээх бириэмийэни биэриинэн са ± алыырга сµбэлээтибит . Национальнай бырайыактарынан тілінір тілібµрдэр ( маны федеральнай бюджет µбµлµµр ) итиннэ сыґыаннара суохтар . Республика тэрилтэлэрин сор ± ото ыйыллыбыт болдьох иґигэр µлэ хаачыстыбатын уонна тµмµгµн µрдэтиини кі ± µлµµр дьо ± ус нормативнай докумуоннары ситэ ыла иликтэринэн , Правительство республика бары муниципальнай тэриллиилэригэр 2008 сыл муус устар - от ыйдарыгар µлэґиттэргэ кі ± µлµµр тілібµрдэри маннык бэрээдэгинэн биэрэргэ сµбэлээтэ : - µлэґиттэри µлэ хаачыстыбатын уонна тµмµгµн µрдэтиигэ кі ± µлµµр балаґыанньалары ылыммыт государственнай уонна муниципальнай учреждениеларга µлэ ± э кі ± µлээґини ити балаґыанньа ± а оло ± уран тэрийэргэ . - µлэґиттэри µлэ хаачыстыбатын уонна тµмµгµн µрдэтиигэ кі ± µлµµр балаґыанньалары ылына илик учреждениеларга 2008 сыл муус устар - от ыйдарыгар инники ыытыллыбыт сµбэлэргэ оло ± уран , олунньуга уонна кулун тутарга ыытыллыбыт µлэґиттэри µлэ ± э кі ± µлээґини салгыырга . Ґп министерствота республика бары муниципальнай тэриллиилэрин кытары сібµлэґиилэри тµґэристэ уонна олохтоох бюджеттарга муус устар ыйы киллэрэн туран µбµ харчыны кірді . Онон кі ± µлµµр тілібµрдэри тілііґµІІэ ханнык да харгыс суох буолуохтаах . Хомойуох иґин , олох атыны кірдірір тµгэннэрэ баар . ҐІсµµлэри бэрэбиэркэлээґин кірдірірµнэн , µІсµµ тірµітµнэн поселение таґымыгар олохтоох салайыныы органын нормативнай - правовой актата суо ± а буолар . Федеральнай сокуоннарынан , олохтоох салайыныы органнара муниципальнай тэриллии учреждениеларын µлэґиттэрин хамнастарын тілііґµн туґунан быґаарыыны ылыыга туохтан да тутулуга суохтара бу проблема тірµітµнэн буолар . Тµгэнинэн туґанан , бюджет µлэґиттэрин бу дьоґун суолталаах кыґал ± аларын быґаарыыга бытаарыыны таґаарбакка , олунньу 1 кµнµттэн хамнастарын хат аа ± ан µрдэтиллибит хамнаґы тілµµллэрин поселениелар баґылыктарыттан ирдиибин . " Бу дьаґаллар тµмµктэригэр хамнас тіґі улаатыай ? Ыйыллыбыт тілібµрдэри хамсаабат , ол эбэтэр булгуччулаах оІорор хайда ± ый ? " - диэн учреждениелар профсоюзтара , µлэґиттэр µгµстµк ыйыталлар . Бастакы ыйытыыга эппиэтим судургу - хамнас 14 бырыґыан µрдµіхтээх . Иккис ыйытыыга хоруйдуур буоллахха , федеральнай государственнай учреждениелар µлэґиттэригэр µлэни кі ± µлµµр тілібµрдэр тиґиктэрэ 2007 сыл бала ± ан ыйын 1 кµнµттэн киирбиттэрэ , оттон биґиэхэ - 2008 сыл олунньу 1 кµнµттэн . Ол иґин федеральнай государственнай учреждениелар РФ Правительствотын быґаарыыларыгар оло ± уран 30 уонна 15 - тэн 30 бырыґыаІІа диэри бириэмийэлээґини тутталлар , онуоха тарифтарын ставката ( акылааттара ) биґиэниттэн 14 бырыґыан намыґах . Ґлэни кі ± µлэээґини салгыы сайыннарар буоллахпытына , бюджет учреждениелара эмиэ бу тиґиккэ киириэхтэрэ . Хамнас алын кээмэйэ - ураты боппуруос , іскітµн кини урут Биир кэлим тариф сеткатын бастакы разрядын быґаарар буолла ± ына , билигин бу таґымтан намыґах хамнас аа ± ыллыа суохтаах . Республика ± а билигин хамнас алын кээмэйэ 3500 солк . , оттон Российскай Федерация ± а ортотунан - 2300 солк . Ытыктабыллаах хаґыат аа ± ааччылара ! Бюджет µлэґиттэрин хамнастарын тілібµрµн тиґигэр µіскээбит сорох боппуруостары эрэ таарыйдым . Чугастаа ± ы кэмІэ сонуннары киэІник тар ± атар средстволарга Ґлэ уонна социальнай сайдыы министерствотын уонна атын салаа министерстволар специалистара хамнаґы тілііґµн боппуруостарын сиґилии быґааран , ыйан - кэрдэн биэриэхтэрэ . Александр ВЛАСОВ , Правительство Председателин солбуйааччы Бэҕэһээ , бэс ыйын 23 күнүгэр , халаан уутуттан улаханнык эмсэҕэлээбит Нам улууһугар араас тутуу матырыйаала гуманитарнай көмө быһыытынан ыытылынна . Сотору маннык көмө Дьокуускай , Хаҥалас уонна Мэҥэ - Хаҥалас кэтэх дьиэлээхтэргэ оҥоһуллуоҕа . Хас биирдии дьиэтэ алдьаммыт хаһаайыҥҥа 50 тыһыынча суумалаах тутуу матырыйаалынан көмө оҥоһуллуохтаах . Бастатан туран , ытыллыбыт дьон бу быһыыга - майгыга « хайдах дьон буолаллара » туох да суолтата суох - сэрии кэминээҕи өстөөх саллааттара буолбатахтара чуолкай . Иккиһинэн , Рудаков өлөрүөхсүт буоларын быһыытынан , манна , кырдьык , « быһыт » баар буолуохтаах . Ол эрээри , төһөтүн да иһин , өлөртөөбүт дьонун кытта холбуу « между тремя убитыми проходит четкий волнорез » диэн суруйар толоос . Маннык « чараас » түгэннэр мөлтөх дьону ( этэргэ дылы , « уҥуох тостуулаахтары , ньиэрбэлэрэ сылаабайдары » ) « сиэртибэ » оруолугар киллэрэллэр . Оннук « сиэртибэ » , көрөргүт курдук , ытыы - ытыы , дьону аа - дьуо ытыалыан сөп . - Учительскай институту бµтэрэн , хоту Эдьигээ ? ? э учууталлыы барбытым . Оччотоо ? уга учительскай институту бµтэрбит ки ? и Дьэли ? дэ сэттэ кылаастаах оскуолатыгар директорынан ананан тиийбитим . Физика , математика учуутала этим . Эдэр µ ? рэхтээх дьон нэ ? илиэк бары тэрээ ? иннэригэр к ? хт ? ? хтµк кыттарбыт . Мин нэ ? илиэк Сэбиэтин комсомольскай сэкэрэтээрэ этим . Ол сылдьан кинини к ? рбµтµм - Анна Спиридоновна Иннокентьева со ± отох биэлсэр этэ . Со ± ус - со ± ото ± ун акушерка , врач , хирург оннугар сылдьара . Дьахталлары т ? р ? т ? р ? , бэл , биирдэ нуучча дьахтарын и ? игэр ? лбµт о ? отун , ийэтин быы ? аары , эттээн ылбыттаа ? а . Ки ? и у ? уо ? а тостубутун тутара , э ? э туппут ки ? итин тигэр диэн хирург µлэтэ буолла ? а . Мин кинини сонно с ? бµлµµ к ? рбµтµм - сµрдээх номо ? он , интеллигентнэй ба ± айы , та ? а ? а - саба да ± аны онно дьµ ? рэлии этэ . Общественнай µлэ ± э сылдьан билсибиппит , биир сыл до ± ордоспуппут . Оччотоо ± у дьон сэмэйбит бэрт этэ . Биирдэ киэ ? э биэчэр кэнниттэн дьиэтигэр атаардым . Кы ? ын . Тымныы со ± ус . . . Суолга улахан кэпсэтии суох буолла . Дьиэтин айа ± ар диэри атаардым . Онтон кини дьиэтигэр ы ? ырда . Дьиэ ± э киирэн кэпсэттибит . Онно : « Миэхэ кэргэн тахсыа ? дуо ? » , - диэтим . Кини : « К ? рµ ? м , толкуйданыам » , - диэтэ . Дьэ , онтон с ? бµлэ ? ин биэрэн , холбо ? он , ыал буолбуппут . Быйыл ыал буолбуппут 54 - с сылын туолла . ? й ? ? ? н - тапта ? ан олус эйэлээхтик олорон кэллибит . Маны сэргэ элэктэриичэстибэ уотунан сылытынар Сунтаар уонна Ньурба улуустарыгар 1 кВтч иґин 2 солк . 23 х . тілүүр буоллулар диэн « Якутскэнерго » АХ ААУо Энергосбытын пресс - сулууспата иґитиннэрэр . Билиҥҥи олоххо кистэл буолбатах , үгүс дьон сылайдахтарына , тутатына уоскутар эмп үрдүгэр түһэллэр . Ол эрэн , бу биһиги турукпут сылаатын төрдүттэн , хомойуох иһин , таһаарбат . Дьиҥнээхтик сылааны таһаарарга үлэлэһэргэ , эн сылайбыккын чуолкай бэйэҕэр билиниэххин наада . ( Аһара үлэһит , трудоголик дьон ону бэйэлэригэр билинэртэн кыбысталлар , санаан да ылбаттар ) Нуучча сиригэр түмэн өйдөбүлэ хойукка диэри дьон , сир аатыгар туттуллара . Холобур , ХУ11 үйэҕэ Ярославль , Соликамск куораттарга бырааттыы Василий уонна Роман Агишевтар - Тюменнэр воеводалаабыттара . Былыр Батый - хан ставката турбут Астраханскай губерниятыгар Енотаевскайдааҕы уезд Хошеутскай улуус киинэ Тюменевка дэнэр . ~~« Ийэ айылҕаны илэ бааччы тилиннэрэр ааҕыы » - - Иннокентий Макаров , Галина Бочкарева .~~ Кырдьык да судургута суох быһыы - майгы үөскээбит : хампаанньа бырайыактарын үбүлүүргэ кирэдьииттэри ылар кыаҕа суох , оттон аахсыйалары бас билээччилэр ( ол иһигэр Саха сирэ ) туораттан инвестордары тардартан сэрэхэдийэллэр . Бу быһыыга - майгыга үбү - харчыны тардыыга саамай судургу суолунан хампаанньаны « арыйыы » , ол эбэтэр бас билии көрүҥүн уларытыы буолар . СР Президенин уонна Правительствотын Дьаґалтатын салайааччы Айсен Николаев 2007 - 2011 сылларга республика µтµі аатын салгыы бі ± іргітµµ концепциятын дьµµллэґэр киэІ ыІырыылаах « тігµрµк остуолу » тэрийдэ « Тігµрµк остуол » µлэтигэр концепцияны сµрµннµµр сэбиэт чилиэннэрэ , общественность бэрэстэбиитэллэрэ , депутаттар , эдэр ыччат , бизнес , культура эйгэтин µлэґиттэрэ кытыннылар . Айсен Николаев киирии тылыгар республика µтµі аатын бі ± іргітµµ республика ± а туох суолталаах буолуохтаа ± ар тохтоото . Ол да иґин бу боппуруоска элбэх сонун санаа этилиннэ . Василий Иванов ( « Знание » уопсастыба ) µрдµк таґымнаах , µчµгэй бэлэмнээх кадрдар республика сирэйинэн буолуохтаахтарын бэлиэтээн туран , ордук бол ± омтону республикабыт киинигэр - Дьокуускай куоракка уонна арктическай улуустары « уґугуннарыыга » ууруохха наада диэтэ . Национальнай библиотека директорын солбуйааччы Ольга Афанасьева информационнай - коммуникационнай эйгэ ± э информацияны тар ± атааччынан библиотекалар буолалларын санатта , ону тэІэ национальнай культура ± а профессиональнай искусствоны киллэрэри умнумуохха диэн этиилээх . Региональнай экономика институтун директорын солбуйааччы Туйаара Гаврильева Россия пиар - агентстволарын кытыннаран государство сакааґын тµґэрэр наадатын тоґо ± олоон : « Республикабыт иґигэр хайдах µлэлиирбитин бэйэбит билэ олоробут , онон имиджпитин республика тас іттµгэр кіті ± µіхпµтµн наада , Россия хаґыаттарыгар Саха сирин кэпсиир матырыйааллар наадалар » , - диэн этиитин суруналыыстар , бука , сэргииллэрэ буолуо . Сорох тыл этээччилэр сіптііх µп наада диэн ійдібµлµ тириэртилэр . « Саха » НКИК республика уратыларын кірдірір сирэйдэнэрин туґугар µлэлиирэ кэрэхсэниэн сіп . Телевидение ± э олоІхону туґаныы ураты сахалыы тыыны биэрэрэ чуолкай . Атын сайдыылаах республикалар уопуттарын туґаныахха диэн эмиэ сіпкі этэллэр . Холобур , татарстаннар курдук спордунан тахсар , атын да уратыбытын , кыахпытын туґанар кыах баара эмиэ учуоттаныахтаах . « Саха сирэ » хаґыат редакцията » ААО генеральнай директора - кылаабынай редактора Наталья Харлампьева республика аатын - суолун иґитиннэрэр - биллэрэр средстволар кімілірµнэн бі ± іргі - тµіххэ сібµн дакаастаан маннык эттэ : « Россия таґымыгар ыытыллар пресса фестивалларыгар биирдиилээн буолбакка , эрдэттэн тэринэн , холбоґон кыттыы сµµйµµлээх буолара чуолкай . Онуоха сіптііх µбµлээґин наада , атыттар курдук улахан павильоннары ылан , видео кірдірін , концерт туруоран , республикабытын хайа ба ± арар билиґиннэрэр кыахтаахпыт » . Егор Шишигин бу оІоґуллубут концепция олус улаханын бэлиэтээн туран , норуот ійдµµр гына судургутук оІоруохха диэн этии киллэрдэ уонна республика баайынан , сыаннастарынан Јлµінэ эбэбит , саха тыла буолуохтаахтарынан , итилэри инники кµіІІэ тутар наадатын тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . « Тігµрµк остуолу » салайан ыыппыт А . С . Николаев республика оло ± ор суолталаах кэпсэтии тахсыбытын тоґо ± олоон бэлиэтээтэ уонна республика аатын - суолун бі ± іргітµµ моделын оІоруу стратегическай , орто уонна кылгас болдьохтоох ыытылларын эттэ . Онон имидж политиката диэн ійдібµл киирэн , республика общественнай - политическай , экономическай оло ± о туруктаах инвестицияны тардар , атын регионнары уонна аан дойду таґымыгар тиийэ хардарыта барыстаахтык µлэлиир , атыттардыын тэІІэ хардыылыыр туґугар µлэ - хамнас са ± аламмытын бу бэрт сэргэхтик , тµргэн тэтимнээхтик ыытыллыбыт « тігµрµк остуол » туоґулаата . Женни СТРЮКОВА Уол ийэтэ өлбүтүн кэннэ , эһэтэ ыарытыйан , 1916 сыллаахха бастакы болуотунан Эргиһи куоракка киллэрбит . Онон Георгий аҕыс сааһыттан икки сүһүөхтээх орто оскуола үөрэнээччитэ буолар . Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыттан ордук тыл үөрэҕэр дьоҕурдааҕа биллибит . Аттестатыгар « Кини тылга , литератураҕа уонна ойуулуур - дьүһүннүүр искусствоҕа ураты дьоҕурдаах » диэн бэлиэтэммит . « Бырабыыталыстыба Саха сирин дьоно - сэргэтэ байылыат олохтоох буоларын ситиґэр соруктаах . Култуура уонна духуобунай сайдыы таґыма онно ситэ эппиэттэспэт буоллаҕына , ити кыаллыбат . Бырабыыталыстыба эґигини кытары бииргэ үлэлииргэ уонна ійүүргэ бэлэм » , - диэн Е . Борисов түмүктээтэ . Солбуйааччыта Ю . Куприяновка , Экэниэмикэ сайдыытын уонна үп министиэристибэтигэр ыам 1 күнүгэр диэри кірсүґүүгэ киирбит бары этиигэ харда биэрэргэ сорудахтаата . Инньэ гынан , былырыын кулун тутар 10 күнүгэр Нам улууһун бултуур сирин - уотун үллэриигэ куонкурус тэриллэр . Куонкуруска , биллэн турар , интэриэстээх тэрилтэлэр , дьон бары кыттыбыттар . Сэрэйбиккит курдук , « Эҥсиэли булт » уонна « Түбэ » ТХПК куонкуруска кыайан , уһун болдьоххо бултуурга туһанар көҥүл ылаллар . Заровняев , били , сайаапка түһэрэн ылыахтаах сирэ ( 24 000 гаа ) бу тэрилтэлэр ылбыт сирдэригэр киирэр . Инньэ гынан , « Хайгыалаах » бааһынай хаһаайыстыба ( Заровняев ) ылыахтаах сириттэн - уотуттан ытыс соттон хаалар . Куонкурус түмүгүнэн « Эҥсиэли булт » ХЭТ - 178 000 гаалаах , оттон « Түбэ » ТХПК - 28 000 гаалаах сири ылаллар . « Түбэлэр » суукка кыайбыттар уонна олохтоох уолаттар диэки буолбуттар . Элбэх бутууру Саха сирин уонна Арассыыйа сокуоннара тиэрэ - маары туойа сылдьаллара таһаарар . Судаарыстыба хааччыйыытыгар киирэр саас , төлөбүрдээх үөрэххэ үөрэнэр оҕолорго пособия төлөөһүн , уочаракка турар сааһы чуолкайдааһын курдук боппуруостар хайа да өттүттэн мөккүөрдээхтэр . Ил Түмэн дьокутаата Александр Подголов бу мунааҕы чопчулуохха диэн Госдумаҕа тахса сылдьыбытын , « боппуруос көрүллэ сылдьар » диэн ааттаан күттүөннээх харданы биэрбэтэхтэр . Дьэ онон , « Јбµгэбит кµнµ к ? рс ? р ы ? ыа ± ы ыытар этэ . Маны дьо ? ? о - сэргэ ± э тиэрдэн ыытыахха , оччо ± о Айыл ± абыт да у ? уктуо этэ . Ы ? ыах диэн итэ ± эл . Ол аата айыл ± абытын кытта биир тµгэ ? ? э тэ ? ? э аалсан , кэпсэтэн , к ? рд ? ? ? н , сµгµрµйэн аа ? ар ытык кµммµт буолуохтаах . Кэлэр кэнчээри ыччаппыт муммут кус о ± отун курдук , бу ырыынак дьалхааныгар туохха да итэ ± эйбэт , эрэммэт буолан хаалла . Кырдьа ± ас к ? лµ ? нэ дьон хас эмэ сыл тухары бэйэлэрин сахаларын итэ ± эллэрин сµтэрэн ханна барыахтарын , тугу о ? оруохтарын билбэккэ сылдьаллар . Саха дьоно буоларбытынан бэйэбит итэ ± элбитигэр , айыл ± абытыгар т ? ннµ ? ± µ ? . ? рдµк Айыылартан к ? рд ? ст ? хпµтµнэ би ? иги омук бы ? ыытынан тыыннаах хаалыахпыт . Итэ ± эллээх , культуралаах эрэ буоллахпытына , аан дойду омуктара ытыктыы , сµгµрµйэ к ? рµ ? хтэрэ » диэн ис хо ? оонноон , « туох санаалааххын эппиэттээ » диэн И . В . Бочкаревка суруйбуппар : « Бэртээхэй санаа , ол эрээри кырдьа ± астар с ? бµлээбэттэр . Кырдьа ± ас , дьон ? лµµлээх сир - Тэкэрээттэ диэтилэр . Бэйэ ? кэлэ сырыт , кырдьа ± астары кытта кэпсэт » , - диэн эппиэт кэллэ . . . 1990 с . тохсунньутугар кµнµ к ? рсµµ ы ? ыа ± ын сценарийын суруйан бµтэрбитим . Робертка к ? рд ? рбµппэр µ ? рбµтэ а ± ай . . . Дьуһаал , ( юссаль , руск . ) - биирдиилээн ыалынан уонна аҕа ууһунан тарҕаныы уонна олохсуйуу аата . Дьуһаал - соҕотох мээнэ сылдьар диэн суолталаах . Холобур . Күһүн тайах сүүлүгэр атыыр тыһыны көрдөөн хаамар . Бырах хаамар . Оннук атыыр тайах тыһы тайаҕы була илик буоллаҕына дьуһаал тайах диэн ааттанар . Тыһыны булан хаайса сылдьар буоллаҕына хаайсыы тайаҕа диэн буолар . Хотторон баран хааһыыны тулалаан сылдьар тайах элээн тайах диэн . Тайах уопсайынан үөрдүспэт кыыл . Дьуһаал сылдьарын ордорор . Биирдиилээн дьон былыр оннук тарҕанан олохсуйбуттара элбэх . Онтон үөскээбит дьон дьуһаал бииһин уустара диэн ааттаналлар . Онон сүрүн киип үөртэн арахсан туспа баран , атын сиргэ харах таһаарынан олоҕурбут аҕа уустара Дьуһааллар диэн ааттаналлар . Оннук элбэх . Элбэхтик ырытар наада суох . Холобур . Үөһээ Дьааҥыга . Дуулаҕа Дьуһаал диэн нэһилиэк баара . Билигин " Дулҕалаах " дииллэр быһыылаах . Дьиҥэ , " Дуулаҕалаах " диэн . Ити былыргы Дуулаҕа диэн саха биис ууһун тобохторо . Дьуһаал баран тарҕанан хаалбыттар . Уу үйэтин кэмигэр Дьааҥы хайатыгар куотан тахсан тыыннаах хаалбыттара иһиллэр . Ол сөп . Уу үйэтигэр Бүлүүгэ Туобуйа хайата , Чуона чочута , Арҕаа Эбэлээх хайата , Сунтаар хайата , Хоту Дьааҥы хайата , Илин Сунтаар хайата куотан быыһанан олорор сир буолбуттара чуолкай . Саха тобоҕо хаалбыта онно дугуйданан олордоҕо . Дуулаҕа өйдөбүлү быһаарыы . Дуулаҕа - бухатыыр , боотур киһи тимир бэргэһэтин аата . Нууччалыыта Богатырский шлем диэн буолар . Дуулаҕа - иккис суолтата , күүстээх - уохтаах , идэтийбит , анал үөрэҕи барбыт , тургутууну ааспыт боотуру ааттыыллар . Былыр боотурга уһуйан үөрэтэн баран тургутан көрөллөр үһү . Ол кэннэ боотур буолбут бэлиэтин бэргэһэлээн дуулаҕа кэтэрдэр үһүлэр . Былыр оннук . Ойох ылаары гыннаххына бэргэһэлииллэр , соло ыллаххына , ыраахтааҕы буолаары гыннаххына бэргэһэлииллэр . Боотур , Бухатыыр да буолар буоллаххына бэргэһэлииллэр . Былыр тойону бэргэһэтиттэн көрөн билэллэр . Дуулаҕа бэргэһэни былыр мээнэ киһи кэппэт . Суолдьут - хоһуун , буойун дуулаҕа бэргэһэтэ суох буолар . Боотур буоллаҕына биирдэ эрэ дуулаҕа кэтэр кыахтанар . Онон былыр тойону араараллар . Чыын - хаан бэлиэтэ . Дуулаҕа бииһин ууһа хоту Дьааҥыннан , Өлөөнүнэн , билиҥҥи Красноярскай кыраай хоту өттүнэн , Дьэһиэйинэн Турухаанынан тарҕанан олорбуттар . Өспөх сахаларын уонна Бөтүҥнэри , Хадан Хатыҥыттары кытта бииргэ уонна сэргэ . Нууччалар Саха сириттэн Красноярскай кыраайы арааралларыгар Дуулаҕалары : " Эһиги саха буолбатаххыт , эһиги туспа омуктаргыт , ааккыт мантан инньэ Долган буоллун , " диэн сурукка киллэрэн , туспа арааран Красноярскай кыраайы быһа анньан ылан туспа оҥорбуттара . Ити соторутааҥҥы дьыала . Онон Дуулаҕа бииһин ууһа Долган буолан хаалбыта . Пааспарт дөкүмүөнүгэр " Саха " диэн суруктаах буолар этилэр . Көрбүт дьыалам . Омуктара буоллаҕына Долган диэн . Чэ , итинник дьаабы . Дьаа - бы элбэх . Барытын сырсан ырытар кыах суох . Бүлүү өрүс хоту эҥээр хайаларыгар Өлөөн , Анаабыр , Хатыҥы , Дьэһиэй хайаларыгар Уу Буһук саҕаттан үс - түөрт улахан саха бииһин ууһа олорбут . Олор ааттара : Хадан Хатыҥы , Бөрө Бөтүҥ , Баатаҕай , Дуулаҕа . Ити саха бииһин уустара билиҥҥи Өлөөн , Анаабыр , Дьааҥы , Булуҥ буолан олороллор . Баатаҕай - Саха биис ууһа . Сахарал билиитигэр : Бат - атах - аҕа - ай диэн хас да өйдөбүл холбоспута буолар . Атаҕы батыһан , аҕа саҥа сиргэ , саҥа олоҕу ай , диэн суолталаах . Дьуһаал соҕотоҕун бырах баран араҕар буоллаҕына , Баатаҕайдар тутуспутунан сылдьаллар . Мээнэ арахсыбаттар . Ол иһин кинилэр барыылара нэһилиэгинэн буолар . Аа - дьуо , наллаан сыҕарыйан баа - таҕайдаан сир уларыталлар . Дьааҥыга Саха биистэрин икки ардыларыгар 200 сыл анараа өттүгэр Хатыҥыттан , Ямалтан - Лаамы муоратыгар диэри таба үүрүүтүн саҕанааҕы тоҥус күөбүргэннэрэ бааллар . Күөбүргэн диэни тоҥустутан Кэбэргэн диэн ааттыыллар . Хаданнар , Бөтүҥнэр , Дуулаҕалар билигин да Бүлүүгэ , Сунтаарга , Ньурбаҕа , Өлөөҥҥө , Анаабырга , Дьэһиэйгэ бааллар дойдуларыгар олороллор . Сорохторо Дьааҥыга Дьуһааллар , Баатаҕайдар буолан олороллор . Сорохторо Нам улууһугар хочоҕо түһэн олороллор . Холобур . Биэс Бөрө Бөтүҥ нэһилиэгэ . Хадан Хатылылар Чурапчыга бааллар . Бэйдиҥэ - сахарал билиитигэр маннык . Бэйдиэ - иҥ диэн икки тыл холбоспута . Дьонуттан бэйдиэмнээн туспа тэйиччи баран олохсуйбут дьон аата . Холобур . Уус - Аллан Түмэт нэһилиэгэр киирсэр Өнөр , 1 - Өспөх , 2 - Өспөх , Түүлээх , Бээрийэ сорҕото , Бэйдиҥэ нэһилиэгэ . Түмэт нэһилиэктэрэ утум - ситим олороллор . Оттон Бэйдиҥэ нэһилиэгэ дьонуттан ойдон атын сиргэ баар . Сүрүн үөрүттэн тэйиччи баран бэйдиэлээн тиийэн олоҕурбут . Бэйдиҥэ диэн ити аата . Ыччаттарга анаан ахтыллар . Быстах - сүрүн киип үөрдэриттэн быстан арахсан атын дойдуга тиийэн быстах кэмҥэ олохсуйуу аата быстахтааһын диэн . Быстах баран бараннар атын сиргэ олохсуйар дьоннор эмиэ бааллара үһү . Быстах аҕатын уустара диэн нэһилиэк аайы бааллара . Билигин умнуллан хаалла . Күөбүргэн - Быстахтар олохсуйар буоллахтарына , өлбүгэ сир ыланнар кэлбит нэһилиэктэригэр харах таһаарынан олохсуйаллар . Күө - бүрээччи ыал буола сатыыллар . Өрө тахсан киэбирии , байыы - тайыы диэкки тускуллаах олоҕу тэринии күөбүргэн диэн ааттанар . Киэп - үргэн диэн икки тыл сылдьар . Киһилии киэби онтон - мантан үргээн харах таһааран ыла сатаан муҥнана сылдьар дьон аата . Кинилэр саҥа сиргэ кэлэн баран олохтоох дьону кытары тэҥнэһэ сатыыр баҕалаахтар . Эбэ сатыыр майгы . Күөбүргэн аҕатын уустара нэһилиэк аайы бааллар . Холобур . Үөһээ Бүлүү Кэнтигэр . Күөбүргээйи , аҕатын ууһа диэн күөл иһин түбэтигэр хаҥаластар быстахтара олохсуйан билиҥҥэ диэри бааллар . Күөбүргээйилэр диэн ааттаналлар . Иккис холобур . Былыр Хатыҥыттан таба үүрбүттэр . Онно айаннарын суолугар түһэргэннэри хаалларбыттар . Олор элбэх сыл атын сиргэ күөбүргэннээн олорбуттар . Таба ааһарыгар тохтоон тыын ылар сирдэр . Олор олохсуйан үргүлдьү хаалбыт сирдэрэ элбэхтэр . Тоҥустар сатаан ааттаабакка бэйэлэрин диэкки иэҕэн Кэбэргэн дииллэр . Кэбэргэнэ аҕа уустара билигин сир - сир аайы бааллар . Үһүс холобур . Мухтуйа улууһугар ( Ленский ) Наахаралар күөбүргэннэрэ диэннэр бааллар . Күөбүргэн аҕа уустара буолан билиҥҥэ диэри бааллар үһү . ( Т . Легантьева этэринэн : " Биһиги күөбүргэннэрбит . " ) Билигин тыа сирэ , сµрµннээн , тыа хаґаайыстыбатын , оскуола , балыыґа суотугар олорор . Ґірэх 66966 µлэґитэ ортотунан - 17451 солк . , доруобуйа харыстабылын 36808 µлэґитэ - 19316 солк . , тыа хаґаайыстыбатын 10637 µлэґитэ 10273 , 7 солк . эрэ хамнастаахтар . Маннык дьадаІы балаґыанньа ± а тиийбиппит . Бу - норуот , тыа сирин кэхтэр суолугар кубулуйан хаалыа суо ± а дуо ? А ± ыйах сылынан улуустары , нэґилиэктэри сабаттаан , куораттарга симиллэн , « Саха сирэ » диэн ійдібµлµ сµтэриэхпитин да сіп курдук . Чіркііх оскуолатыгар учууталларга « Сир тыына уонна киґи доруобуйата » диэн тиэмэҕэ лиэксийэ аахпытым . Лиэксийэм кэнниттэн 2 - 3 учуутал дьахтар ( хастарын чопчу ійдіібіппүн ) миэхэ : « Биир оҕону кірдірүі этибит . Бу оҕо ійүгэр - санаатыгар тірүіҕүттэн кэґиллиилээх , ол иґин оҕолор кинини үіҕэллэр , дьээбэлииллэр . Онтон сылтаан бу оҕо олус кырыктанна , атын оҕолору аІаар кырыытыттан кырбыы - охсо сылдьар , уруогу сүгүн ыыттарбат . Кини анал оскуолаҕа үірэнэригэр эрэкэмэндээссийэ суруктаах да , ийэтэ , учуутал эрээри , ону ійдіібіт , оҕотун ыыппат . Баҕар , бу оҕо кутугар - сүрүгэр туох эрэ куґаҕаны илдьэ сылдьара буолуо . Ону кірін ыраастаа эрэ » , - диэтилэр . Дьокуускай куорат общественноґын саха народнай поэта С . П . Данилов тіріібµтэ 90 , саха народнай суруйааччыта Софр . П . Данилов тіріібµтэ 85 сыллара туолуутугар аналлаах µірµµлээх мунньа ± ар Саха Республикатын вице - президенэ Евгения Михайлова дакылаата Кµндµ общественность µірµµлээх мунньа ± ын кыттыылаахтара ! Кµндµ до ± оттор ! Биллэрин курдук , духуобунай сыаннастары дьон µіскэппиттэрэ , буолан баран чопчу дьон . Бэйэлэрин µлэлэринэн тус бэйэлэрин ааттарын ілбіт - сµппэт оІорбут эрэ буолбакка , ону ааґан А ± а дойдуларын , Ийэ дойдуларын , бэйэлэрин норуоттарын µйэ - саас тухары албан ааттаабыт дьон µіскэппиттэрэ . Салгыы » Республика киин куоратыгар 1 Маай парадыгар 80 тыґыынчаттан тахса киґи кыттыыны ылла . Соруйан анаабыт курдук сааскы кµлµм - ча ± ыл ылааІы кµІІэ долгуйар Дьокуускай куораппыт киин проспегын устун µлэ коллективтара , куорат уокуруктара , студеннар , оскуола µірэнээччилэрэ , улуустар бэрэстэбиитэллэрэ , национальнай общиналар , итэ ± эл араас конфессиялара эйэ , µлэ , саас бырааґынньыгын э ± эрдэлиир транспараннары , былаахтары , араас эгэлгэ шардары кµірэччи тутан тохтоло суох субустулар . Сарсыарда уон чаастан мустубут кэккэлэр эбиэт кэннэ µс чааска диэри µірµµ - кітµµ , " ураа " хаґыы , ырыа аргыстаах Кµіх Маайы уруйдуу хаамтылар . Айсен Николаев уонна Виталий Басыгысов баґылыктаах республика Правительствотын , Ил Тµмэнин уонна Президент , Правительство дьаґалтатын µлэґиттэрин колонната парад бастакы кэккэтигэр дьоґуннаахтык хааман ааспытын диктор куолаґа дуораччы э ± эрдэлээтин кытта " ураа " хаґыы ньиргийэ тµґэр . Инники кэккэлэргэ " Биир ньыгыл Россия " партия 10 - тан тахса тыґыынча киґилээх колонната биир ньыгыл кэккэнэн Россия уонна Саха сирин былаахтарынан куорат олохтоохторун айхаллыы далбаатанан ааспыттара дойдубут , республикабыт туґугар киэн туттуу санаатынан толордулар . Ґгэс курдук бырааґынньыктаа ± ы колонналар Орджоникидзе болуоссаттан До ± ордоґуу болуоссатыгар тиийэ хаамтылар . Манна киин куоракка µлэлиир эІин - эгэлгэ тэрилтэлэр , театрдар , рестораннар , іІі эйгэтин коллективтара , спортсменнар , велосипедистар , байкердар бэйэлэрин плакаттарын , эмблемаларын илдьэ тахсыбыттара бииртэн биир сонун уонна кірµіххэ - билиэххэ олус интэриэґинэй буолла . Бачча элбэх тэрилтэ баар эбит дуу диэн сі ± і кірі ± µн . Ґірэх министрэ Феодосия Габышева баґылыктаах " Юность России " общественнай тэрилтэ чилиэннэрэ , алта сааґыттан 14 сааґыгар диэри о ± олор хааман ааґыыларын дьон - сэргэ кэрэхсии , астына кірді . В . И . Ленин пааматынньыгын трибунатыгар республика вице - президенэ Евгения Михайлова , Правительство Председателэ Егор Борисов , Президент , Правительство дьаґалталарын салайааччы Айсен Николаев , вице - премьердэр Юрий Куприянов уонна Василий Власов , куорат мэрэ Юрий Заболев , СР Идэлээх союзтарын Председателэ Александр Ким - Кимэн µлэ коллективтарын , куорат олохтоохторун уруйдуу - айхаллыы кірµстµлэр , 1 Маай бырааґынньыгынан ірі кіті ± µллэн туран э ± эрдэлээн , тыл эттилэр . Советскай кэм ааґыа ± ыттан ыла ітірµнэн буола илик дьон - сэргэ маннык µірµµтэ - кітµµтэ , Маай бырааґынньыгар кµргµімµнэн тахсыыта ким ба ± арар сµргэтин кіті ± ір кэрэ кістµµ . Маайдаа ± ы демонстрация кэнниттэн болуоссаттарга , сатыы киґи сылдьар уулуссаларыгар баянынан µІкµµ , ырыа - тойук , концерт , араас куонкурус тохтообокко сал ± анна . Ленин болуоссатыгар искусство маастардара , эдэр артыыстар , µІкµµ ансамбллара кыттыылаах концерт элбэх киґини тµмтэ . Оттон До ± ордоґуу болуоссатыгар саха оґуохайа бырааґынньык дьонун биґирэбилин ылыан ылла . Бу кµн айыл ± а барахсан уґун кыґын кэнниттэн сылааска , кµлµм - ча ± ыл кµІІэ сыламныы - сыралла , оонньуу - кірµлµµ тµстµннэр диэбит курдук сылааґынан сыдьаайан , ханан да былыта суох інділ маІан халлаанынан кµндµлээн , µірµµнµ - кітµµнµ іссі ірі кітµттэ . Саас буолан , саргылаах Маай кэлэн , бары да бэркэ µірдµбµт . Хаартыскаларга : 1 Маайдаа ± ы демонстрация ± а . Виктор Яковлев ( СИА ) , Виктор Эверстов тµґэриилэрэ . Елена ИВАНОВА Е . С . : Владимир Семенович , дьэ . Ил Тумэн иккис ыnырыылаах 6олдьо5о тумуктэнэн эрэр . Онон сибээстээн манныгы ыйытар сиэрдээх буолуо . Депутаттыыр сылларгар тугу ситистим , туох кыаллыбата дии саныыгын уонна у ` hус болдьоххо бэйэn кандидатура5ын туруора5ын дуо ? В . С . : Бастатан туран , тереебут - уескээбит Уёhээ Булуум дьонугар - сэргэтигэр , то5ус сыл анараа ёттугэр хаhан да , ханна да биллибэтэх эдэр киЬиэхэ эрэнэн - итэ5эйэн туран политика эриирдээх - мускуурдаах чыпчаалыгар дабаппыккытьгар бар5а махталбын биллэриэхнин ба5арабын . Бу сыллар усталарыгар эhиги итэ5элгитин сугэhэр оnостон кыа5ым баарынан улэлээн - хамсаан кэллим . Ол тухары киhи да , политик да быhыытынан элбэ5и биллим - кердум , ей - санаа ёттунэн эбилинним , сайынным Араас дьону кытта эристим , билистим - у ` гус до5оттордоннум да5аны , утуену санаабат да дьоннор уксээтилэр . Оннук буолуохтаах да буолла5а . Ааспыт то5ус сыл устата биир да суолталаах быhыыны - майгыны кетуппэккэ , республика политическай оло5ор быhаччы кыттыыны ыллым диэн эгилитэ - бугулута суох этиэхпин сеп курдук . Ол тухары кыайыы да , кыайтарыы да хомолтотун илэ - чахчы биллим , бустум - хаттым . Сокуон барылларын ылыныы ымпыгар - чымпыгар эhиги ааккытыттан туруорсан , эhиги интэриэскитигэр эппиэттэhэр септеех сокуоннары да , дьаhаллары да турууластым дии саныыбын . Парламеnnа мин биир да этиим сыыска - буорга хаалбата , сокуон ылыныытыгар бары кэриэтэ учуоттаннылар диир толору кыахтаахпын . Быhаччы маны оnордум , ону туттардым диэн этэр кыах суох . Барыта элбэх киhи сырата , кууhэ - кудэ5э , ейун улэтэ холбоhон туох эмэ ту ` мук тахсар . Манна да5атан эттэххэ , биhиэхэ , сахаларга , биир омсо баар . Туох эмэ куттуеннээх улэ оnоhулунна да , киhи барыта былдьаhа - тарыhа " мин туттардым , мин оnоттордум " диэн буолааччы . Ити тердуттэн сыыhа чабыланыы буоларын киhи барыта да5аны ёйдуурэ буолуо дии саныыбын . Ол курдук , гимназия тутуута да буоллун , газ киллэриитин туруорсуу да буоллун , социальнай хааччыллыыга чэпчэтиилэр , тыа хаhаайыстыбатыгар сыhыаннаах быhаарыылар да буоллуннар , Ил Тумэн хас бнирдии депутатын , Правительство , Президент кылааттара баар . Итини мэлдьэhэр табыллыбат . Ёесе биир дьоhуннаах ситиhиибинэн " Хоhуун " диэн республиканскай общественнай хамсааhын тэриллибитэ буолар . Бу общественнай тэриллии неnуе бу ` тун Россиятаа5ы " Евразия " хамсааhын норуоттары сомо5олуур идеялара биhиги республикабытыгар тар5аммыттарынан , ону ааhан оло5урар турукка киирбиттэринэн киэн туттабын . СР Президенэ Вячеслав Штыров бэс ыйын 6 кунунээ5и 270 нуемэрдээх ыйаадынан тэриллибит , кини быhаччы салалтатынан улэлиир общественнай - консультативнай Субэтигэр чилиэнинэн анаабыттара . Е . С . : Дьэ , бу тугунан дьарыктанар тэрилтэний ? В . С . : Субэ отут то5ус саха сирин биллиилээх , утуелээх , тумус туттар дьонуттан турар уонна 2006 сылга диэри туруоруллубут " Инникибит илиибит иhигэр " диэн программа туолуутугар теhуу куу ` с буолуохтаах . Субэ5э баар дьрнтон а5ыйах киhини ааттаатахха : В . Н . Басыгысов - Госдума депутата , А . Н . Гаврильев - КПРФ саха сиринээ5и отделениетын бастакы секретара , С . С . Сосин - СР профсоюhун председателэ , А . Л . Дохтуров - - ветераннар сэбиэттэрин председателэ , Н . А . Лугинов - РФ суруйааччыларын союhун секретара , В . Д . Михайлов - философскай наука доктора , " Инникигэ хардыы " академия президенэ , о . д . а . Эhиги бэйэ5ит да5аны санаа ымыыта оnостор буолуохтааххыт - былаас норуоттан тэйэн хаалбатын , ким , туох туhугар улэлиэхтээдин умнубатын диэн . Демократия су ` рун тутула буолла5а дии , маннык дьаhаныы . Дьэ , ол туhугар улэлиэхтээх бу общественнай - консультативнай Субэ . Атыннык эттэххэ , норуот уонна ситэриилээх былаас икки ардыларыгар бу Субэ неnуе тиhигэ быстыбат кэпсэтии барыахтаах уонна ол кэпсэтии тумугэ суох хаалыа суохтаах . Ол аата туох баар общественнай институттар , тэриллиилэр , хамсааhыннар республиканы салайыыга кыттыыны ылыахтаахтар . Билигин олохтоох салайыныыга киирии , парламент тутулун уларыта тутуу , социальнай алтыhыы тускулларын тобулуу супсулгэннэрэ угэннээн турдахтарына , общественность бэйэтин санаатын дор5оонноохтук этэрэ эрэйиллэр . Хаhан ба5арар икки ёруттэн хайалара да5аны уруттаабат буолла5ына общество нус - хас олохтонор . Дьэ , бу манна , былаас уонна общество салалта5а тэn куоластаналларын уонна туруоруллубут соругу кемелеен быhааралларыгар , уопсай тумуккэ кэлэллэригэр туhуланар Субэ сурун сыала - соруга . Е . С . : Субэ улэтин хайы - сах са5алаата5а дин ? В . С . : От ыйын саnатыгар " Инникибит илиибит иhигэр " программа туолуутун стратегиятын былаанын барылыгар эбии этиилэри уонна уларытыылары киллэрбиппит . Мин туерг этиини киллэрбиппин барытын бигэргэппиттэрэ . Олортон саамай суолталаахтарын аатгаталаатахха маннык . Холобура , стратегическай былаан биир пуунугар " АЛРОСА " компания баайын - дуолун комплексыгар республика ёлуутун улаатыннарар суолу тобулуу туhунан этиллэр . Онуоха мин , алмаастаах провинция депутата буоларым быhыытынан , ити тыллар кэннилэриттэн " АЛРОСА 8 бырыhыаннаах акцияларын муниципальнаи тэриллиилэргэ хаалларан туран " диэн тыллары киллэртэрдим . Мин этиибин ылыммыттарыттан Субэ5э махталым муnура суох . Дьэ , бу а5ыс бырыhыан туhугар туруулаhарбыт буолуо . Ол аайы алмаастаах провинция депутаттара эрэ буолбатах , мантан инньэ республика общественноhа барыта бу акциялары туруулаhар буолла диэн санаан кэбиhиn Аны туран , кыhыл кёмуhу угэс курдук хостуур нэhилиэнньэ5э анаан кёмуhу тутар сирдэри арыйыыны туруорустум . Биирдиилээн дьон ёбугэлэрбит курдук кемус хостоон , ону государство5а туттаран эбии дохуот киллэриниэхтээхтэр . Маны правительство кемус хостооhунун программатын оnорууга учуоттуохтаах диэн буолла . Биhиги республикабыт сирэ - уота киэnинэн Россия урдунэн тэnнээдэ суох диэххэ сеп . Онон Аляска холобурунан , хайаан да спутниковай сибээс наада . Ити сорук туоларын наадатыгар спутник ситимигэр елуулэhэн киириэххэ , ол эбэтэр туспа спутниктанан сибээс ити кэскиллээх керун - эр кеНуеххэ наада диэбиппин ылынаннар , правительство дьуулугэр киллэрдилэр . Е . С . : Бу сотору кэминэн олохтоох салайыныыга кёhёёру олоробут . Манна , биллэн турар , улуус бюджета республикаттан кэлэр упкэ оло5уруо диэтэххэ татым санаа буолуо . Улуус бюджетын хаnатыыга , оnорон таhаарыыга туох эмэ сыhык санаалааххын дуо ? В . С . Баар диэххэ сеп . Онтукабыт да5аны сеhургэстээн турар . Итиннэ саамай сэрэхтээ5э уонна киhини суем туhэрэрэ диэн баар , алмааhы кырыылааhын туох да барса суох салаа курдук санаа уескээбитэ буолар . Дьиnинэн бу туох да сурдээх барыстаах салаа . Санаан керуn - ханнык производство салаата итинник чэпчэкитик тэриллибит сыанатын толуйарый ? Киниэхэ аарыма киnкинэспит сыахтар , сыллата уларыйа турар оборудование , холобура , автомобили онорор собуоттарга курдук , наадата суохтар . Хоту дойдуга айыл5а бэйэтинэн анаабыт компактнай дьарыга буолар . Хомойуох иhин , биhиги сорох салайааччыларбыт алмааhы кырыылааhыны сапсыйбыттара ыраатта буолан баран , биhиги теттерутун дакаастыырга бэлэммит . Омук ырыынагар биhигиттэн бедеn бриллианнары ыган ылаары , хара маннайгыттан улахан алмаастартан эрэ оnоhуллубут бриллианнарга туhулаабыттара . Отгон бедеn бриллианнары кырыылыырга туох да сурдээх улахан маастарыстыба наада . Ол биhиги , бастакы келуенэ огранщиктарбытыгар , кыаллыбат . Билигин кэлэн сахалар сатаабат эбиккит , онон огранканы киин сирдэр кырыылааччыларыгар итэ5эйиэххэ , эhиги сырье5ытын биhиэхэ ыытыn диэн турдулар . Ол гынан баран , орто уонна бытархай алмааhы кырыылааhыnnа биhиги огранщиктарбыт сатабыллара тиийэр , ол аата орто уонна бытархай алмаастары кырыылааhыnnа бол5омтобутун ууруохпутун наада . Манна диэн эттэххэ , ювелирнай производство5а кыра уонна орто эрэ бриллианнар бараллар эбээт . Онон бу дьахтар киэргэнэр кэмэлдьилээ5ин тухары утума быстыбат суол . Манна туспа ырыынак баар , онно киириэххэ наада . Дьэ , ол наадатыгар адыс депутаты кытта кэпсэтэн " АЛРОСА " салалтатыгар быhаччы тахсан туруорсуубут тумугэр , " Аар Таас " диэн консорциум тэрилиннэ . Ити саnа тэриллиигэ биhиги гранильнай собуоппутун кытта Сунтаардаады " Элгээйи Даймонд " , Дьокуускайтан " Саха - Диам " , " Кристалл - 99 " уонна профтех - уерэхтээhин управлениета киирдилэр . Билигин " АЛРОСА " - ны кытта 2006 сылга диэри таnастамматах алмааhынан хааччыйыы туhунан кэпсэтии бара турар . Инникитин консорциум уонна улуус дьаhалтатын икки ардыларыгар дохуоту тыырсыы туhунан Себулэhии туhэрсиллиэхтээх . Мантан тереен тахсыбыт дьоhуннаах ситиhиинэн от ыйын 28 кунугэр Президент салалтатынан ыытыллыбыт мунньах ту ` мугун ааттыахха сеп . Мунньах боротокуолун 7 . 2 пуунугар маннык суруллубут : " АЛРОСА " АК ( Калитин В . Т . ) 2002 с . алтынньы 15 кунугэр диэри Сунтаар уонна Уеhээ Булуу гранильнай собуоттарын челугэр туhэриини олохтоох дьаhалталары кытта дьууллэhэргитигэр эбээhинэстиибит " . Боротокуолга В . Штыров илии баттааhына турар . Онон гранильнай собуот иккис тыынын ылыа улуус бюджеты таnар тутаах тэрилтэтинэн буолуо диэн эрэнэбин . Е . С . " Хоhуун " хамсааhын туhунан ахтан аhарбытыn . Бу хамсааhын чэрчитинэн туох улэ - хамнас барбытын аа5ааччылар интэриэhиргииллэрэ эрэбил . В . С . : " Хоhуун " суола - ииhэ суох сутэн - иnэн хаалбата . Дьон - сэргэ , чуолаан , илин эnэр улуустара анаан - минээн , сураhа - сураhа кэлэн кэпсэтэн , хамсааhын улэтин - хамнаhын интэриэhиргээн бараллар . У ` гус улуустарга " Хоhуун " бастакы суhуех тэрилтэлэрэ улэлииллэр . Холобура , Хаnалас улууhун Хачыкаатыгар хоhууннар олохтоох салайыныыга нэhилиэгинэн киирээри у ` гус улэни ыыттылар , конституционнай бырааптарын туруулаhан , чиновниктары утары аата - ахсаана суох сууту кыайдылар . Бу хоhууттар аnардас культурнай - спортивнай хайысханан эрэ барбакка , политика5а эмиэ сыыйа киирэн эрэллэрин бэлиэтэ . Бу со5отох кестуу буолбатах , аахтахха итинник холобурдары у ` гуhу бэлиэтиэххэ сен . 1997 сылтан са5алаан " Хоhуун " хамсааhын иhинэн кырата суох улэ барда . Хара маnнайгыттаn чел олох , чэгиэн эт - сиин , илэnсэ ей , тереебут дойдуга таптал уонна бэриниилээх буолуу мэктиэтэ буолар диэнинэн сирдэппиппит . Сахабыт Сирин , Россия дьиnнээх , идеологиянан токурутуллубатах историятын хасыhан билэ сатаабыппыт , сыыйа бу ` тун Россиятаа5ы " Евразия " хамсааhыны ( быйыл партия5а кубулуйбута ) кытта дириn сибээhи олохтуурбутугар тиэртэ . А5a уонна орто саастаах келуенэ ортотугар улуyстаhыы курдук омсолоох кестуу тоhелеехтук саха айма5ы атахтаабыта буолуой ? Ону суох оnорор сыалтан иккис сылын " Хоhуун ыччат ыhыа5ын " ыhабыт . Онно СГУ уонна да атын урдук , орто уерэх кыhаларыгар уерэнэр араас улуус о5олоро мустан оонньууллар - керулууллэр , хааппыла арыгыны испэттэр , атааннаhыы диэни билбэттэр . Киhиэхэ кыра наада , туох барыта кыраттан са5аланар . Элгээйинэн , Eймекеенунэн , Уehээ Булуунэн " Хоhуун оонньууларын " ыыппыппыт эмиэ ыччаты эт - хаан эрэ еттунэн буолбакка , до5ордоhуу , б эйэ - бэйэни ёйенсуу тыыныгар иитэргэ туhуламмыта . Манна да5атан эттэххэ , хомуур тустууну аан бастаан тэрийиибит философията эмиэ итиннэ сытар - сарын сарынтан куускэ eйeс диэн . Итинник ыраас санаа5а тирэ5ирэр буолан хомуур тустуу дьон - сэргэ биhирэбилин тумэ тарта диэхпин ба5арабын . Билигин Уehээ Булуугэ эрэ буолбатах , сир - сир аайы хомуур тусталлар . Онон , туох да омуна суох , " Хоhуун " хамсааhын Туймаада туйаарар хочотугар эрэ буолбатах , саха сирин бары муннуктарыгар Уеhээ Булуулэр ааттарын ере кетехте диэххэ сеп . Учугэйтэн уeрэбин уонна киэн туттабын . Уопсайынан , " Хоhуун " хамсааhын былыргы руническай суруктары аа5ыыттан , саха ытык сирдэрин араnаччылыыртан са5алаан , республика общественнай - политическай оло5ор барытыгар кыттар . Эппиккэ дылы , хоhууттар орооспотохторо диэн суох быhыылаах . Хамсааhыны дьон - сэргэ араас араnата ейуурун " Бочуоттаах Хоhyyн " аатын саха сиригэр киэnник биллибит дьон сугэллэрэ кэрэhэлиир . Ким билбэтий , саха кэскилэ диэн баран " муннукка ытаабыт " Багдарыын - Хоhуун , Айыnа - Хоhуун , Тэрис - Хоhуун , Дабыл - Хоhуун , Уххан - Хоhуун , Дьурантай - Хоhуун уо . д . а . ааттарын ? Е . С . : Владимир Семенович , ааспыт уон сылга Уehээ Бу ` луу улууhа хайдах - туох олорон кэллэ дии саныыгын уонна кэлэр кэскилбит кэнэ5эскитэ хайдах буолуо диэн тууйэ5ин ? В . С . : Быйыл " Уеhээ Булуу . Бэ5эhээ , бу ` гун , сарсын " диэн учугэй ба5айы кинигэ та5ыста . Онтон да кeрдeххе , биhиги улуус су ` рун баайынан кини утуe - мааны дьоно буолаллар эбит . Хайа бэйэлээх алмааска , кемускэ бэриллибэт улэhит , хоhуун дьон . Республика5а кинилэр баар буоланнар Уеhээ Бу ` луу аата ааттаммыта . ааттаныа да турда5а . Дьэ , бу гынан , ааспыт уон сыл тухары дьоnnо - сэргэ5э бэйэ - бэйэлэрин кытта алтыспат араnалар уескээтилэр . Сорох байда , сорох дьадайда . Россия урдунэн бара турар кестуу диэххит гынан баран , биhиги улууспут курдук дьон - сэргэ кыра , дьаhамыр тумсуутугэр дохуотунан улахан арыттаhыы тахсыыта бу хайысха5a улэ итэ5эhин кэрэhэлиир . Байар киhи наhаа байар , дьадайар дьадайарын ааhан кумалаан барар . Холобура , мин о5о эрдэ5иттэн билэр киhим бу кыhын хоргуйан , дистрофиялаан охтон ту ` спутун , балыыhа5а киллэрэн eруhуйбуттэрин туhунан истэн улаханнык соhуйдум да5аны , харааhынным да5аны . Салгыы эттзххэ , итинник улахан социальной араастаhыы арыгылааhын , ускул - тэскил сылдьыы , уоруу - алдьатыы курдук омсолоох кестуулэри куедьутэн биэрэр . Онон бу араастаhыыны кыччатар туhугар улэ улуус дьаhалтатын таhымыгар барыахтаах , салалта су ` рун сыалынан - соругунан буолуохтаах . Куннээ5и ту ` бугу у ` мурутуу диэн кыра , aнал программа улэлиэхтээх . Олохтоох бэйэни салайыныы киирдэ5инэ хайа улуус уйана - хатана ырылыччы кeстен тахсыа . Холобура , М . Е . Николаев баhылыктаан олордо5уна , Птицын у ` п министрэ эрдэ5инэ Мэnэ - Хаnалас улууhугар у ` бу - харчыны куду анньан биэрии балысхан этэ . Хаnалас улууhун туhунан этэ да барыллыбат . Дьэ , бу маннык харчы суурээннэрэ тохтоотохторуна , ким сомо5олоох , харытын сорунуулаахтык ньыппарыммыт , бэйэ - бэйэни кытта биир тылы булбут улуус дьоно олохторун оnостор кыахтаныахтара . Биир бэйэм , Уеhээ Булуулэргэ оннук кыах баар дии саныыбын . Е . С . : Владимир Семенович , аhа5ас кэпсэтииn иhин махтал буоллун . Арай , бу мунньах түмүгүнэн , проф - үірэхтээґин таґымыгар туспа оробуочай біліх тэрийэн , этиилэри бэлэмнииргэ диэн буолбутун үірэ истиэххэ сіп . Президент дуоһунаһыгар үһүс кандидат туһунан « Саха сиригэр сыһыаннаах - урут ОДьХХ миниистиринэн үлэлээбитэ » диэн киин хаһыаттар суруйаллар . Олоҕу - дьаһаҕы хааччыйар хаһаайыстыба биһиги дойдубутугар бэрт дьикти , таайтарыллыбат таабырыннаах эйгэ . « Оччо харчы угулунна , бачча харчы баранна » диэн сылын аайы дакылааттыыллар даҕаны үтүө түмүгүн көрбөтөх дьоммут . Саба быраҕан « ЖКХ - түгэҕэ көстүбэт буочука » диэн ааттыырбыт даҕаны киһини сэрэхэдитэр буоллаҕа . ~~Куорат элбэх аныгы үрдүк дьиэлэринэн биллэр . Сыл аайы араас конференциялар буолаллар .~~ Славянскай сурук - бичик уонна культура кµнµн бырааґынньыга сибэтиэй Кирилл уонна Мефодий кэриэстэригэр ананар . Быйылгы бэлиэ тµгэн іссі ордук суолталаах , то ± оостоох буолла . Ол курдук , РФ Президенэ В . В . Путин 2007 сылы Россия ± а уонна аан дойдуга Нуучча тылын сылын быґыытынан официальнайдык биллэрбитэ . Ол да иґин манна анаммыт дьаґаллар аан дойду цивилизациятын сайдыытыгар нуучча тылын оруолун , норуоттар икки ардыларынаа ± ы до ± ордуу сыґыаны іссі чиІэтэн сайыннарыахтара турда ± а . Биллэринэн , аан дойдуга бµгµІІµ кµІІэ 288 міл . кэриІэ киґи нуучча тылын тіріібµт тылын быґыытынан ылынар . Манан сиэттэрэн СР Президенигэр Тыл политикатын сэбиэтин эппиэттиир сэкирэтээрэ , филологическай наука кандидата Р . Р . Жиркованы кірсін биґиги республикабытыгар нуучча тылыгар сыґыаннаан туох µлэ - хамнас ыытылларын туґунан кэпсэттибит . - Римма Романовна , эн тыл политикатын государственнай таґымІа сµрµннээччилэртэн биирдэстэрэ буоларгынан , нуучча тылын биґиги республикабытыгар оруолун хайдах кірі ± µн , бу іттµгэр бол ± омто тіґі уурулларый ? - БµгµІІµ кµІІэ нуучча тыла государственнай тыл буоларынан биґиги республикабытыгар элбэх этностан турар общество ± а омуктар икки ардыларыгар сибээґи бі ± іргітµµгэ , хардарыта ійдіґµµгэ кіміліґііччµ тыл быґыытынан олохпут бары политическай , социальнай , культурнай эйгэтигэр государство символын кэриэтэ гражданнары сомо ± олуур аналы толорор . Ол иґин тыл политиката биґиги республикабытыгар государственнай политика быстыспат сор ± ото буолар . Республика ± а нуучча тылын оруолун , балаґыанньатын бі ± іргітір сыалтан Саха Республикатыгар нуучча тылын ійііґµн СР тыл политикатын сайыннарыы программатыгар киирбитэ . Манна тыл политикатын тірµтµнэн нууччалыы - сахалыы , сахалыы - нууччалыы икки тыл тэІник дьµірэлэґэн сайдыыларыгар усулуобуйаны тэрийии , Саха Республикатыгар государственнай уонна официальнай тыллар сайдалларыгар , бэйэ - бэйэлэрин хардарыта байытыґалларыгар то ± оостоох усулуобуйаны µіскэтэр , итиэннэ киґи тыллары туттууга социальнай , экономическай , юридическай бырааптарын сокуонунан кімµскэнэрин хааччыйар инниттэн 2002 сыллаахха СР Президенигэр Тыл политикатын сэбиэтэ тэриллибитэ . Сэбиэт µлэтин хайысхатыгар µлэ бары эйгэтигэр тыллары туттууга , научнай , µірэтэр - методическай хааччыйыыга , тыллары туттуу нормативнай - правовой базатын саІардыыга баар проблемалар чопчуламмыттара . Нуучча тылын эйгэтигэр дьаґаллары ыытар холбоґуктаах былаан чэрчитинэн туґааннаах сэбиэт министерстволары , ведомстволары , Саха государственнай университетын кытта республика ± а тыл политикатын проблемаларын тула хаста да ± аны " тігµрµк остуол " тэрийбиппит . " Русское слово и словесность в РС ( Я ) " , " Новые технологии в филологическом образовании " уо . д . а . конференциялары ыытаммыт , специалистар нуучча тылын проблематын киэІник дьµµллэспиттэрэ . Нуучча тыла Саха сирин элбэх ахсааннаах омугун сомо ± олуур , национальнай тыллар , культуралар чугасыґыыларын , хардарыта байытыґыыларыгар кіміліґір уонна уопсай государство наадыйыытын : государствоны салайыы , делопроизводство , наука , µірэх , промышленность уо . д . а . хааччыйыыга ураты эбээґинэґи толорор . 2001 сылтан Саха сиригэр нуучча тылын кµнэ , оттон Россия ± а 1992 сылтан Славянскай сурук - бичик кµнэ олохтоммуттара . Миэстэтигэр нуучча тылын оруолун , суолтатын бі ± іргітір инниттэн республика ± а нуучча тылын бырааґынньыгын , славянскай сурук - бичик , культура кµнµн бэлиэтээґин курдук улахан тэрээґиннэр ыытыллаллара µгэскэ кубулуйда . Бу маннык кµннэргэ нуучча тылын проблемаларыгар , тыл - іс культуратыгар ыстатыйалар бэчээттэнэллэр , нуучча классическай прозатын биэчэрдэрэ , радио - уонна телебиэриилэр цикллэрэ тахсаллар . - Нуучча тылын туругун чинчийиигэ кэлиІІи сылларга туох µлэ ыытыллар ? - Ґіґэ этиллибит государственнай программа ± а сіп тµбэґиннэрэн , 2003 сылтан СГУ филологическай факультетыгар профессорскай - преподавательскай састаап араас эйгэ ± э нуучча тылын туругун уонна официальнай - дьыалабыай эргимтэ ± э , публицистика ± а тыл культуратын таґымын µірэтиини кэтээн кірір . Онно оло ± уран , студеннар дипломнай µлэни кімµскµµллэр , аспираннар научнай чинчийиини ыыталлар . Ол курдук , филологическай факультекка Саха Республикатыгар нуучча тылын туттууга , туругун быґаарыыга , тыллары байытыыга , хардарыта дьайсыыларыгар дьоґуннаах чинчийиилэри ыыталлар . Нуучча тылын , уопсай языкознание , риторика , журналистика , нуучча тылын , литературатын µірэтии кафедралара " Фразеология русских говоров Якутии " , " Языки и формирование сознания в контексте социальных процессов " , " Слово в фольклорном тексте : семантика и структура " , уопсайа 20 научнай - чинчийэр тема ± а программалары оІорууга µлэлэґэллэр . КэлиІІи сылларга " Словарь русских старожильческих говоров на территории Якутии " 4 томнаах материальнай , духуобунай культура уґулуччулаах пааматынньыга оІоґуллан икки том кµн сирин кірді . Саха сиригэр олорор нууччалар тіріібµт тылларын туттууларын уратытыгар матырыйаал сурулунна . Регионнаа ± ы нууччалыы ассоциативнай тылдьыт тезиґэ бэлэмнэннэ . " Особенности языковой личности билингва в профессиональном общении " , " Новые подходы в исследовании языковой оценочности в современных СМИ " , о . д . а . µлэлэри оІордулар . Национальнай оскуола ± а нуучча тылын µірэтии теориятын тірµттэрэ , национальнай оскуолалар µірэнээччилэригэр тылы сайыннарыыга сыґыаннаах методика тірµттэрэ , туґааннаах программалар оІоґулуннулар . Нуучча тылыгар учуонайдар кэккэ монографияны , научнай µлэлэр 10 - ча хомуурунньуктары таґаардылар . Русистика проблемаларыгар аналлаах научнай конференциялар , семинардар , " тігµрµк остуоллар " ыытыллыбыттара . 2004 сыллаахха " Актуальные проблемы функционирования , преподавания и изучения русского языка и литературы в современных условиях " Бµтµн Россиятаа ± ы конференция , 2005 , 2006 сс . " Практика формирования имиджа региона : опыт и перспективы " регионнар икки ардыларынаа ± ы научнай - практическай конференция республика тас іттµгэр тиийэ улахан сэІээриини ылбыттара . - Оттон нуучча тылын µірэтии хаачыстыбатын тупсарыыга туох саІа сµµрээн бэлиэтэнэр ? - Нуучча тылын оскуола ± а уонна µрдµк профессиональнай µірэхтээґин тиґигэр µірэтии хаачыстыбатын µрдэтиигэ филологическай факультет ураты бол ± омтону уурар , бу µлэни сµрµннµµр . Ол сиэринэн µрдµк таґымнаах специалистары бэлэмнээґиІІэ , оскуола учууталларын квалификацияларын µрдэтиигэ сіптііх µлэ барар . Тутаах преподавателлэр - методистар учууталларга авторскай семинардары , конференциялары , " тігµрµк остуоллары " ыыталлар . Эмиэ бу факультет иґинэн нуучча тылын , литературатын учууталларын республикатаа ± ы ассоциацията тэриллибитэ . Ассоциация нуучча тылын пропагандалааґыІІа балачча µлэни ыытар . Нуучча тылын , литературатын методикатын кафедратыгар гуманитарнай хайысха ± а национальнай салаа ± а µірэнэр студеннарга тылбаас теориятын уонна практикатын курсун программата оІоґуллубута . Бу µрдµк таґымнаах кадры бэлэмнээґиІІэ оруоллаах , студеннар эбии референт - тылбаасчыт , редактор - тылбаасчыт быґыытынан идэтийии ылар кыахтаналлар . Маны сэргэ РФ Правительствотыгар Нуучча тылын сэбиэтэ оІорбут " Нуучча тыла " федеральнай программа ± а сіп тµбэґиннэрэн , нэґилиэнньэ кэпсэтэр культуратын µрдэтэр сыалтан µрдµк µірэх бары кыґаларыгар анал курс уопсай стандарта киллэриллибитэ . Сыллата республика ± а нуучча тылыгар уонна литература ± а µірэнээччилэр олимпиадалара ыытыллар . Олимпиада тµґµмэ ± э кэтэхтэн ыытыллар , бастыІнары Бµтµн Россиятаа ± ы олимпиада ± а сµµмэрдииллэр . Манна нууччалыы тылынан µірэнээччилэргэ , национальнай оскуолаларга тус - туспа сорудахтар кірµллэллэр . Тыл политикатын сэбиэтин µлэтин чэрчитинэн университекка µірэнэр омук студеннарын нуучча тылыгар уґуйаллар . Ааспыт сылга маннык курстарга Америка , Германия , Австрия студеннара µірэммиттэрэ . Кинилэргэ анал µірэнэр пособие бэчээттэммитэ . Итини таґынан Кытай , Корея студеннара нуучча тылын баґылыыр тµргэн методиканан µірэммиттэрэ . СГУ - га РФ вуз - тарыгар киирэр омук гражданнарыгар нуучча тылыгар тестирование ыытар киин µлэлиир . Бу іттµгэр преподавателлэр Санкт - Петербурга , Владивостоккка бэлэмнэниини барбыттара . Филологическай факультекка дьо ± ус филологическай академия филфакка туттарсар абитуриеннары кытта µлэни ыытар . Ааспыт сылга 55 абитуриентан 22 - тэ сертификат ылбыта . - Римма Романовна , тµмµккэ тугу этиэІ этэй ? - СР Президенигэр Тыл политикатын сэбиэтин уонна СГУ филологическай факультетын бииргэ µлэлэрин сµрµн хайысхата республика салалтатын бол ± омтотугар , хонтуруолугар сылдьар . БµгµІІµ кµІІэ бэлиэтиэх тустаахпыт , тылы байытыы , харыстааґын бу аІардас тыл µірэхтээхтэрин , политиктар , журналистар , учууталлар эрэ кыґал ± алара , эбээґинэстэрэ буолбатах . Тыл проблемата республика хас биирдии олохтоо ± ун долгутуохтаах . Тылы таба туґаныы - омук µгэґин , культуратын , оло ± ун сайдыытын тірµтэ буоларын умнуо суохтаахпыт .

Download XML • Download text

sah-26

sah-26

View options