Deltacorpus 1.1

sah-23

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Аан дойду экэниэмикэтин сүрүн хайысхалара эрэ буолбакка , бэлиитикэ үгүс ырычааҕа Азия - Чуумпу акыйаан эрэгийиэнин диэки сыҕарыйбыта . От ыйын 2 күнүгэр эмиэ Хабаровскайга буолан ааспыт мунньахха дойду бэрэсидьиэнэ Дмитрий Медведев итини тоґоҕолоон бэлиэтээбит буоллаҕына , суруналыыстар түмсүүлэрэ ону бигэргэттэ диэххэ сіп . " Вся Россия - 2009 " фестиваль быйыл Дагомыска бала ± ан ыйын 25 - 29 кµннэригэр буолла . Дагомыска мустан сыллаа ± ы µлэни тµмµктµµр фестиваль хайыы - µйэ µгэскэ кубулуйда . Россия Журналистарын союґа бу тэрээґиІІэ улахан бол ± омтотун уурар . Фестиваль кэмигэр бэчээт сайдыытыгар , журналистар иннилэригэр тирээн турар боппуруостарга дискуссиялар , " тігµрµк остуоллар " ыытыллаллар , конкурстар тµмµктэрэ тахсар . Быйыл Саха Республикатын улахан делегацията фестивальга кыттыыны ылла . Саха Республикатын Журналистарын союґун председателэ Галина Бочкарёва салайааччылаах 22 киґилээх делегация Дагомыска тиийдэ . Ґчµгэйэ диэн , улахан хаґыаттар , " Саха " НКИК эрэ буолбакка , оройуон хаґыаттара ( " Алданский рабочий " , " Индустрия Севера " ) кытыннылар . " Индустрия Севера " хаґыат редакцията бэйэтин массыынатынан Нерюнгриттан Дагомыска тиийдэ . Салгыы » Сайдыылаах омук сиригэр сµіґµнµ µксµн хааччахха туруоран аґаталларын эбэтэр ілгім µµнµµлээх ыґыы оттоох мэччирэІІэ мэччитэллэрин истибиккит буолуо . Онно сµіґµнµ наука сµбэтинэн аґатан , ілгім бородууксуйаны ылаллар . Хаанын састаабынан быґааран , тиийбэт эттиги рационугар эбэн биэрэн иґэллэр , ол иґин сµіґµлэрэ мээнэ ыарыыга бэриммэт , тірµі ± э тірілкій , ыанар µµтэ дэлэгэй буолар . Бу " Ынах µµтэ - тылыгар " диэн саха мындыр іґµн хоґоонун санатар . Салгыы » 1636 сыллаахха Дьокуускайдааҕы хаһаактар пуолкаларын күүһүнэн Охотскай муора кытыла « Дьокуускай кыраайга » холбоммута , оттон Охотскай Чуумпу акыйааҥҥа Арассыыйа бастакы муоратааҕы пуорда буолбута . Мантан аттаналлара - Камчаткаҕа уонна Америкатааҕы холуонньаларга атыыһыттар , түүлээх хомуйааччылар , муоранан устааччылар , сэрииһиттэр . Охотскайга Дьокуускай нөҥүө айан сыллата кэҥээн испитэ . Ол курдук , XVIII үйэ ортотугар Охотскайга сыллата бурдук уонна да атын аһы - үөлү , сэби - сэбиргэли , табаары тиэммит 4 - 5 тыһыынча ат көлө барара . Бэркэ таптаан аа ± ар " Саха сирэ " хаґыаппар ітірдіі ± µтэ сµµлµктэр тустарынан суруллубутун аа ± ан улаханнык саллыбытым . Ону тµбэґэн аахпатах дьоІІо ис хоґоонун кылгастык билиґиннэрдэххэ маннык . Икки киґи ааґан иґэр массыынаны тохтотон , арааґа , кілµіґэІ тэстибит быґыылаах диэбиттэр . Массыыналаах киґи тахсан кірбµтэ барыта этэІІэ µґµ . Тохтотооччулартан биирдэрэ ону - маны ыйыппыта буолан аралдьытар кэмигэр , иккиґэ массыына иґигэр ыйанан турар бинсээк сиэбиттэн балачча элбэх харчылаах кумааґынньыгы , докумуоннары уонна кµлµµс тылын сойботон ылбыт . Паспорга ыйылла сылдьар аадырыґынан тиийэн , ааны кµлµµґµнэн аґан киирэн араас сыаналаах малы - салы уорбуттар . Јссі тутуу былдьаґан ол киґи паспорын туґанан ботуччу со ± ус кредит ылбыттар . Онон іс киирбэх муІнаа ± ы улахан ороскуокка тэппиттэр . Мин икки сыллаа ± ыта манна маарынныыр тµгэІІэ тµбэґэ сылдьыбытым . Бэйэм тµірт мэндиэмэннээх дьиэ ± э олоробун . Сарсыарда аайы балкоммар тахсан ону - маны кірір идэлээхпин . Ыам ыйын ортотун диэки этэ . Арай , балкоммуттан 10 - ча миэтэрэлээх сиргэ турар , икки саґаантан ордук µрдµктээх таас будка µрдµгэр туох эрэ суумка ± а маарынныыр кіппійі сытар . Итиччэ µрдµккэ туох суумкатын тамнаабыттарай дии санаатым . Ол онон ааста . Суумкам нэдиэлэ кэриІэ сытта . Кµн аайы кірір буоламмын аны санаам онтон арахпат буолла . Ба ± ар , туох эрэ наадалаах мал сытара буолуо . . . Бэл , тµµн уґугуннахпына кытта саныы тµґэр буоллум . Ол эрээри , итиччэ µрдµккэ тахсар кирилиэґим да суох . Дьэ , онтон ій ыламмын таІас ыйыыр быабын сулбу тардан ыллым . Кµрµчµіккэ маарынныыр салбахтардаах дэгиэ оІоґуннум уонна кэдэйэ - кэдэйэ бырах да бырах . Биир тылынан эттэххэ , били , хоту дойду олохтоохторо барахсаттар маамыктаны эрийэ тута - тута быра ± алларын курдук чааґы быґа мучумааннанным . Ардыгар кµрµчµігµм µрдµбэр тµґээри куттаталаата . Сатахха ити кµн сµрдээ ± ин куйааран , тиритии - хорутуу бі ± і буоллум . Ааґан иґэр дьоннор бэркэ соґуйа кіріллір . Биир эдэрси дьахтар : " Бу о ± онньор итирик дуу ? Јссі быаламмыт , туґахтаммыт буола , буола … Кутталлаах саха турар быґыылаах … " , - - дии - дии ыраа ± ынан тумнан ааста . Эдэр эрдэхпиттэн ісіґµм сµрдээх , ол кэмэлдьим кэм да ааґа илик эбит . Сиґим быстыар диэри быабын тамныы турдум . Кэмниэ - кэнэ ± эс дэгиэм суумка тутаа ± ар хатана тµстэ . Бэрт сэрэ ± инэн , били , муІха быатын курдук сыыйа тардан бардым . Ылбытым сµрдээх муодунай чымыдаан курдук суумка эбит . Бµтµннµµ быыл , кир - хох буолбут . Сахсыйан кірін баран муннукка бырахтым . Ґлтµ сылайан киирэн утуйан хааллым . Киэґэ сынньанан туран баран , суумкабын сууйан - сотон , аґан кірбµтµм бииргэ тиґиллибит хас да кµлµµс , араас кумаа ± ы , докумуоннар уонна тэрилтэ бэчээтэ угулла сылдьаллар эбит . Хаґаайынын аата " Э " диэн , Халтурин уулуссатыгар олорор киґи буолан биэрдэ . Сарсыныгар ол аадырыґынан тиийбитим атын сиргэ кіспµттэрэ диэтилэр . Илдьит хаалларан баран тінµннэ ± им дии . Ол кµн телефоннаатылар , онтон хаґаайын дьиэбэр тиийэн кэллэ . Суумка ± а сыаналаах фотоаппарат баарын ылбыттар диэтэ . Онтон атына барыта баар µґµ . Мин элбэ ± и токкоолоґо барбакка , суумка ± ын хайдах сµтэрбиккиний диэн ыйыттым . Ма ± аґыын таґыгар тохтоон турда ± ына икки киґи кэлэн кэпсэппитэ буолбуттар . Биирдэрэ бэркэ э ± э - дьа ± а буолбут . Ол кэмІэ иккиґэ массыынаттан суумканы элэс гыннаран ыла охсубут эбит . Сµтµктэммитин кэлин биирдэ кірбµт . Хата , суумкатыгар харчытын , паспорын укта сылдьыбатах . Дьэ , итинник кµлµк курдук сылдьан уорар дьоннор бааллар . Онон хас биирдии киґи сэрэхтээх буолуон наада . Автобустарга эмиэ уоруунан дьарыктаналлар . Кинилэргэ киирэн биэримэІ ! Хабырылла , куорат олохтоо ± о . Улууска кумах ардайдаах туой курдук тутуу матырыйаала , киэҥник таҕаммыт сиртэн хостонор баай биирдиилээн көрүҥнэрэ баар . Былыр көмүс сууйаллара . Дьокуускайдааҕы педтехникуму бүтэрэн баран 1924 - 1929 с . ГПУ - НКВД уорганнарыгар үлэлээбит . 30 - с Москубаҕа Коммунистический университет трудящихся Востока үөрэммит , " Кыым " хаһыат эрэдээктэринэн үлэлээбит . 1938 с . репрессияҕа түбэспит . Сэрии кэмигэр штрафной ротаҕа ыытыллыбыт , Сталинград анныгар сэриилэспит . Сэрии кэнниттэн кинигэ кыһатыгар уонна " Хотугу сулус " сурунаалга үлэлээбит . Бары билэрбит курдук , быйыл Јлµіхµмэ куорат 375 сыллаах µбµлµійµн бэлиэтиир . Ону тэІэ СР норуоттарын V спортивнай оонньуулара ыытыллыа ± а . Онон сибээстээн , ілµіхµмэлэр кµµстээх µлэ сµпсµлгэнигэр олороллор . Оонньууларга анаан быйылгыттан Јлµіхµмэ ± э миэстэтигэр , тµірт киґилээх дирекция тэриллэн µлэлиир . Салайааччынан ИДЬМ - н эйгэтигэр 25 сыл устата µлэлээбит милиция подполковнига Н . М . Антонова , онтон спортивнай боппуруостарга солбуйааччынан араас кµрэхтэґиилэр кыайыылаахтара А . В . Киселев анаммыттара . Ону тэІэ уопсай боппуруостарынан специалист С . Г . Хисамутдинов , аска эппиэттээх µлэґит А . П . Ермолаева дьарыктаналлар . Салгыы » Биґиги хотугу циркэбитигэр " Циркэ ± э - сулустар " диэн саІа бырайыак бэлэмнэниллэ сылдьарын туґунан иґитиннэрбиппит . Бу , ча ± ылхай уонна олус интэриэґинэй бырайыак сотору кэминэн , сэтинньи 16 - 17 кµннэригэр кірііччµ бол ± омтотугар таґаарыллыа ± а . Салгыы » Маар - бµтэґик биэрэпис быґыытынан тыґыынчаттан тахса киґи олорор нэґилиэгэ . Манна дьон - сэргэ сµіґµ ииттэн , оскуола , о ± о саада , балыыґа , Культура дьиэтэ , почта , профессиональнай училище курдук бюджет тэрилтэлэригэр µлэлээн дохуоттанар . « Маар - ТВ » телестудиялаахтар , хаґыаттаахтар . Ол курдук , нэґилиэккэ баар профессиональнай училище ± а биэс уонча киґи µлэлиир . Училище тэриллибитэ 50 сылын ааспыт сылга бэлиэтээтэ . Маардаа ± ы орто оскуола ± а биир оччо учууталлаах педколлектив айымньылаахтык µлэлии - хамсыы олорор . Оскуола 186 µірэнээччилээх . 1978 сыллаахха тутуллубут оскуола дьиэтэ тымныы буолан , ааспыт сылга ірімµінµ ыыппыттара балачча сылыйбыт . Хамнас тілібµрµн саІа системата киириэ ± иттэн сорох нэґилиэктэргэ эмп тэрилтэлэригэр сарбыйыы тахсан , Ґідэй , ХаІалас нэґилиэктэриттэн ыалдьар дьон Маар 10 эрэ миэстэлээх балыыґатыгар сытан эмтэнэллэрин нэґилиэк баґылыга Егор Егорович Иванов табыгаґа суох дииригэр киґи сіпсіґір . - Бу µс нэґилиэктэр нэґилиэнньэлэрин уопсай ахсаана икки тыґыынча . Онон биґиги нэґилиэкпитигэр , саатар , амбулатория тутарбыт буоллар диэн ба ± алаахпыт . Ааспыт сылга буолбут Муниципальнай тэриллиилэр µґµс съезтэригэр бара сылдьаммын , « Тыа сирин сайдыытын программатыгар » урут сылга уопсай практикалаах быраас уоннуу офистара республика µрдµнэн кірµллэр эбит буолла ± ына , 2011 - 2015 сыллардаа ± ы программа ± а ол хаалыа дуо диэн ыйыппытым . Доруобуйа харыстабылын министрин солбуйааччы Припузов оннунан хаалыа ± а диэбитэ . Дьэ , ону биґиги эрэнэ кэтэґэбит . Билигин оптимизациябыт модернизация диэнинэн солбулунна . Онон урукку сопхуос са ± ана тутуллан хаалбыт балыыґабыт билиІІи кэм ирдэбилигэр эппиэттээбэтин быґыытынан , арыый модернизированнай балыыґа баар буоллун диэн туруорсабыт , - диир кини . Маардар биир µірµµлээх сонуннарынан ОДьКХ министерствота инвестиционнай программатыгар квартальнай хочуолунайдарын тутуутун кірін , µлэ ± э киллэрбитин астына кэпсииллэр . 2008 сыллаахха улууска Правительство кіґі сылдьар мунньа ± ын тµмµгэр Ньурба улууґун чугастаа ± ы кэмнэргэ сайдар кэскилин туґунан Правительство анал дьаґала тахсыбыта . Ол дьаґалга ахсыс пуунунан ХаІаласка , Маарга , Чуукаарга модульнай установкалаах квартальнай хочуолунайдары тутуохха диэн уураах ылыллыбыта . Дьэ , ол олоххо киирбититтэн нэґилиэнньэ µірэн олорор . - Дьиэтин улуус іссі сайын тутан бµтэрбитэ эрээри , хойутаан да буоллар , µлэ ± э киирдэ . БилиІІитэ о ± о саада у онна кулууп холбонон тураллар . Бу сылга спортивнай саала , балыыґа уонна олохтоох дьаґалта дьиэтэ холбонуохтара . Билигин µлэтэ суох хаалар алта хачыгаарбыт инникитин µлэлээх буолаллара кµчµмэ ± эй буолла . Куґа ± ан µчµгэйдээ ± э диэн : пенсионердар , биир - икки киґи пенсия ± а тахсар саастара кэлбит . Онон хочуолунайы саІатытыы сорох µлэтэ кыратык хойутуура эмиэ да наадалаах курдук дэґэллэр кинилэр . Съезкэ ОДьКХ министерствотыгар олорор дьиэлэри холбуохха диэн туруорустубут . То ± о диэтэххэ , уба ± ас оттугунан µлэлиир буолан , элбэх итиини биэрэрин туґаныахха наада . Онон биґиги быйыл биир кварталы холбуурга µлэлиэхпит . Урукку баґылыкпыт Герасим Солтуев спортивнай саала тутуутун кі ± µлээн , хамсааґыны таґаарбыта . Онтубутун µлэ ± э киллэриэхтээх этибит . Нэґилиэнньэ іттµттэн сіптііх µлэни ыыттыбыт уонна олохтоох бюджеппытыттан биэс сµµс тыґыынчаны кірбµппµт . Итэ ± эґин - быґа ± аґын ситэрэммит , аны сайын µлэ ± э киллэриэхпит . Балыыґабар сылаас туалет туттарыытыгар матырыйаалыгар уонна µлэґиттэрин хамнаґыгар кыра µбµ - харчыны булан туттардым . - Олохтоох салайыныы билиІІи тутула тіґі кідьµµстээх дии саныыгын ? - Ґп - харчы іттµнэн , атын да туох да механизм суох буолан , баґылык кі ± µлµµр , сµрµннµµр , уопсай тэрээґини хааччыйар , дьону тµмэр , быґата , моральнай ійібµл оІорор оруоллаах . Мин бу боппуруоска маннык кірµµлээхпин : олохтоох салайыныы сиригэр - уотугар µлэлиир тэрилтэлэр салайааччылара нэґилиэк Сэбиэтин мунньа ± ын депутаттара буолуохтаахтар диэн . Оччо ± о нэґилиэк социальнай - экономическай сайдыытын программатын тэрилтэ салайааччыларыттан турбут депутаттар оІорор буоллахтарына , ійдіґµµ да баар буолуо , нэґилиэк сайдарын туґугар кыґаллыы да баар буолуо этэ . Оттон билиІІи бу олорор усулуобуйабытыгар кинилэр ( тэрилтэ салайааччылара ) кімі кірдµµллэрин эрэ билэр курдуктар , уруккулуу . дьаґалта син хамсанар буолан , саас мас бэлэмнэтэбит . Пилорамалаахпыт , тыраахтардаахпыт . Онноо ± ор « Байар » СХПК кірдіґін , дьиэтин ірімµіннэттэ . Мин тэрилтэлэрим салайааччыларыгар аныгыскы быыбарга нэґилиэк депутатыгар киирсиІ уонна нэґилиэк социальнай - экономическай сайдыытын программатын , тэрилтэ - тэрилтэ ахсынан сыныйан µірэтэн , оІоруо ± уІ диэн этэбин . Дьэ , оччо ± о ол программа ± а нэґилиэк бюджетыгар уопсай сµбэнэн µп кірдіхпµтµнэ , ону µбµлµµр бырааптаахпыт . Тыа сиригэр нэґилиэк Сэбиэтэ диэн институт кыайан µлэлээбэккэ турар . Баґылык уонна Сэбиэт председателэ биир сирэй . Куґа ± анын талан эттэххэ , сµрэ ± э суох баґылык туох гынаары бэйэтигэр µлэни толкуйдана , сорудах бэринэ олоруой ? Оттон , дьиІинэн , бэрэстэбиитэллээх уорган , нэґилиэк Сэбиэтэ дьон санаатын истэн баран , олохтоох дьаґалта ± а , ситэриилээх уоргаІІа маны оІор , толор диэн сорудахтыахтаах этэ буолла ± а дии . Ону бу икки дуоґунаґы бииргэ тутан олорор баґылык бэйэтин кыа ± ын таґынан бэйэтигэр элбэх µлэни сµктэриммэтэ чуолкай . Ол иґин нэґилиэк Сэбиэтин председателлэрэ туспа кірµллэллэрэ эбитэ буоллар , кэм хамсааґын тахсыа этэ . Аны туран , муниципальнай тэриллии баґылыга уонна олохтоох дьаґалта баґылыга диэн тус - туспа икки дуоґунас баар . Муниципальнай тэриллии баґылыга дьаґалтатын салайааччытын контракка кэпсэтэн µлэ ± э ылыахтаах диэн муниципальнай сокуоІІа сурулла сылдьар . Сорох улахан нэґилиэктэргэ маннык тэринэн олороллор . Оттон кыра нэґилиэктэргэ бюджеттара да кыайан уйуммат . Боломуочуйаларбыт бары µбµлэнэллэрэ буоллар , кооператив диэни тэрийэн бараммыт , боломуочуйабыт µбµлээґинин кооперативка биэриэ , µбµн - харчытын онно кірµі этибит . ОДьКХ сылааґы эрэ биэрэринэн дьарыктанар . Холобура , нэґилиэнньэ бі ± µн тариф олохтооннор , таґыахтарын сіп этэ . Аны бу кµннэргэ уот линиятыгар саахал тахсан , Марха эІэринээ ± и алта - сэттэ нэґилиэк сылааґа суох хаала сыстыбыт . Таґырдьа 10 - тан эрэ тахса кыраадыс тымныы буолан , тулустубут . Айыл ± абыт бэйэтэ быыґаата . Бу іттµгэр ОДьКХ саахал кэмигэр носуостаах буолары кірµнэрэ ордук буолсу , - диэн Егор Егорович олохтоох салайыныы систематыгар быґаччы µлэлии сылдьар киґи быґыытынан тус санааларын µллэстэр . Маарга дьаґалта олохтоох тэрилтэлэри кытта ыкса сибээстээхтик , былааннаахтык µлэлиир буолан , нэґилиэк оло ± ор - дьаґа ± ар суолталаах социальнай объектар быр курдук µлэлии олороллор . Кулуупка , оскуола ± а , училище ± а , маардар РФ Президенин граныгар кыайаннар , онно тирэ ± ирэн тэриллибит « Эрэл » реабилитационнай кииІІэ киирэ сырыттыбыт . Хас тэрилтэ ахсын бэрт айымньылаахтык , тахсыылаахтык µлэлииргэ дьулуурдаах µлэґиттэр элбэхтэр . Урукку іттµгэр олус тымныы кулууптара саІа хочуолунайга холбонуо ± уттан сылыйбыт . Баґылык манна сылааґы кээмэйдиир саІа прибору туруортарбыт . Бэл , эргэ кылабыыґалара кµрµілэммит , саІалара µчµгэй эргитиилээх . Дьаґалта ОДьКХ министерствотын департаменын ніІµі нэґилиэнньэни иґэр уунан хааччыйыыга техника ылаары кыттыгас µбµлээґиІІэ транш туруорса сылдьар . Бу сылтан ыла тыа хаґаайыстыбатын боппуруоґугар государственнай боломуочуйаны улуус бэйэтигэр ылла . Онон сибээстээн Маар нэґилиэгэ быра ± ыллыбыт « Сиэн бааґынатыттан » 40 гектардаах сири сіргµтэн , элбэх сыллаах оту µµннэрэргэ ылсары былааннанар . Ґчµгэйдик µµнэр дьылларыгар маннык сиртэн биир гектартан алта тоннаны ылар этибит дииллэр . Манна олохтоох республика µтµілээх землеустроителэ Ксенофонт Васильевич Васильев іссі 2008 сыллаахха ходуґа сирдэрин « Земельная компания » диэн тэрилтэ ± э докумуоннатан эрдэ оІорторбут . « Ити µлэ сал ± анар . ДьоІІо сирдэ ылан тіґі ба ± арар оІоґун , туґан диэн ійдітµµ µлэтэ наада » , - диир баґылык . Бу кµннэргэ « Маар нэґилиэгэ » муниципальнай тэриллии ааспыт сыллаа ± ы µлэтин нэґилиэнньэ « µчµгэйинэн » сыаналаата . Ким µлэлиир - ол сыаналанар . Елена Иванова Быйыл тимир суол Аллараа Бэстээххэ тиийиэхтээх диэн буолла . Бу туґунан бырабыыталыстыбаҕа соторутааҕыта буолбут мунньахха эттилэр . Г . Данчикова ыыппыт мунньаҕар бастакы вице - премьер Г . Алексеев , премьер А . Скрыбыкин , тимир суолу тутууга кыттыгастаах министиэристибэлэр , тэрилтэлэр салайааччылара кытыннылар . Томмоттон Дьокуускайга ( Аллараа Бэстээххэ ) диэри тимир суолу тутууга , холбоон , 31 043 , 77 міл . солк . туттулунна . Мантан 8 281 , 8 міл . - 2010 сылга . 439 км суолу тартылар , Аллараа Бэстээххэ диэри 69 км хаалла . Саха хомуска кутун туттарбыт омук . КыґыІІы томороон тымныыны сылытыспыт , сайыІІы сындал ± аннаах µлэни сымнатыспыт саха кыракый до ± оро - хомуґа - сиэп иґигэр сэмэйдик µйэлэри туораґан баччааІІа диэри кэлистэ . Бэс ыйын 23 - 26 кµннэригэр саха хомуска махталын , тапталын билинэр кµннэрэ - Хомус норуоттар икки ардыларынаа ± ы VII конгресс - фестивала буолаары турар . Тэрээґин µлэ хайдах - туох баран иґэрин туґунан Хомус аан дойдутаа ± ы музейын директора , СР µірэ ± ириитин , культуратын туйгуна Николай Спиридонович Шишигини кытта кэпсэттибит . - Николай Спиридонович , улахан тµґµлгэ тэрээґин µлэтэ ситэн - хотон эрэр дуо ? - Хомус II конгреґа Саха сиригэр сµµрбэччэ сыл анараа іттµгэр ыытыллыбыта . Ґрдµк таґымІа барбыта , онон бу да сырыыга онтон тµспэтэх киґи диэн ба ± а санаалаахпыт . Конгреґы кірсі СР Президенин уураа ± а тахсыбыта , вице - президент Д . Е . Глушко салайааччылаах тэрийэр комитет µлэлиир . Эмблемабыт , дьаралыкпыт оІоґулунна , бу Кулааньык диэн ОлоІхо дойдутун хомус муостаах тугутчаана . Тµірт кинигэ тахсыахтаах , компакт - диискэлэр , сувенирдар оІоґулла сылдьаллар . Музейга саІа экспозицияны туруораары бэлэмнии сылдьабыт . Отучча дойдуга конгресска ыІырыы барбыта , 25 дойдуттан кэлэбит диэн чуолкай эппиэти тутан олоробут . Барыта 200 - чэкэ омук киґитэ , 600 - чэкэ бэйэбит дьоммут кыттыахтара . Фестивальга µс куонкурус ыытыллыа : хомуґу охсор уустарга « Аан дойду бастыІ хомуґа » , толорооччуларга « Аан дойду виртуоз хомусчута » уонна бэйэтин тірдµн - ууґун , тірµт культуратын тута сылдьар кэрэ кыргыттарга аналлаах « Хомус Куо » . Конгресс - фестивальбыт оруобуна Туймаада ыґыа ± ын кэмигэр тµбэґэр . Онон быйылгы Туймаада ыґыа ± ар тыґыынчанан хомусчут хомуґу биир кэмІэ тардыахтара . Бу тµгэни сµµс сыллаа ± ыта биґиги улуу поэппыт Јксікµлээх Јліксійбµт іті кірбµт эбит диибит . Ол курдук « Хомус » диэн айымньытыгар « сµµс омук мустубут улууканнаах ыґыа ± а буолуо » диэн суруйан хаалларбыт . - Кэлбит ыалдьыттар улуустарга тахсыахтара дуу ? - Туймаада ыґыа ± ын кэнниттэн сэттэ уонча омук киґитин ылан , Бµлµµгэ хомус ыґыа ± ар барыахтаахпыт . Онно эмиэ тыґыынчанан хомусчут биир тэІинэн тардарга бэлэмнэнэн , кустук курдук куоґанан олороллор . Дьокуускай бары болуоссаттарыгар , культуратын дьиэлэригэр хомус тµґµлгэлэрэ аґыллыахтара . Биґиги ба ± а санаабыт диэн бу кµннэргэ Саха сирин хас биирдии нэґилиэгэр , республика сиригэр - уотугар киирбит кітір , устар аалларга , поезтарга хомус тыаґа дьырылыы кутуллуохтаах . Норуот бµттµµн бырааґынньыга буолуон ба ± арабыт . - Бу улахан тэрээґин хайаан да туох эрэ суолу - ииґи хаалларыахтаах буолла ± а . - Саха киґитэ туохха барытыгар дьоґуннаахтык сыґыаннаґар , µлэ тµмµктээх буоларын ситиґэ сатыыр . Онон норуоттар икки ардыларынаа ± ы статустаах киин буолуохтаахпыт , хомус сайдыытыгар чугастаа ± ы 10 - 15 сылга былаан оІоруохтаахпыт , бары дойдулар баґылыктарыгар бу µлэни олоххо киллэрэргэ мэктиэ сурук ыытыахтаахпыт . Саха хомуґун , хомусчуттарын кімілірµнэн кэлиІІи кэмІэ аан дойдуга хомус тар ± анна , сайынна . Онон олохтоохтук µлэлиирдии оІостон , µп - харчы кірµллэрин ситиґэ сатыахпыт . Хомус уустук кэмнэри туораан , 21 µйэ ± э дьоґуннаахтык µктэниитигэр наука доктора , Хомус киинин президенэ И . Е . Егоров - Хомус Уйбаан , иккис конгресс µрдµк таґымнаахтык ыытыллыытыгар Бастакы президеммит М . Е . Николаев , Хомус киинэ , музейа саІа дьиэ ± э кіґірµгэр СР иккис президенэ В . А . Штыров іІілірі улахан . Е . И . Михайлова вице - президенниир кэмигэр , иккитэ кэлэн хас да кэскиллээх улахан боппуруостарбытыгар быґаччы кіміліспµтэ . Онон киниэхэ махтанан туран , аан дойдуга со ± отох титулу « Хомус эйгэтин Далбар Хотуна » диэн ааты иІэрбиппит . БилиІІи вице - президент Д . Е . Глушко эмиэ быґаччы тэрийсэр , бэйэтэ хомуска тардар . тас дойдулардыын сибээс министрэ В . Максимов хомуґу Саха сирин брендэ оІорорго былааннаах µлэни ыытар . Быйыл , Космонавтика сылыгар , хомус космостан чугдаарарын туґугар Ким Борисов Москва ± а µлэлэґэ сылдьар . Мантан да кістірµнэн , Правительство таґымыгар биґиги республикабытыгар хомуска улахан бол ± омто ууруллар , ол да иґин АХШ профессора Фредрик Крейн 40 - тан тахса сыл мунньубут 600 - чэкэ хомуґун коллекциятын биґиги музейбытыгар бэлэхтиэ дуо ? Бэл , Америка хаґыаттара соґуйан суруйбуттара баар : то ± о Фредрик Крейн коллекциятын Сибиир музейыгар биэрдэ диэн ? Онно профессор бэрт дьоґуннук эппиэттээн турар : « Бу Саха сиригэр хомус государство таґымыгар ійінір , анал музей µлэлиир итиэннэ киґи барыта хомуска тардар диэн » . Онон хайдах µлэ барарын туґааннаах дьон бэркэ билэллэр эбит . - Россия регионнарыгар , КГТ дойдуларыгар хомус тіґі тар ± аммыт инструмент буоларый ? - Сµµрбэччэ сыллаа ± ыта мілтіх этилэр . Билигин саха хомуґунан , хомусчуттарын кімітµнэн сµрдээ ± ин сайынна . Бэл , аны сайын хомус уустарын кµрэ ± эр тэІ таґымІа та ± ыстыбыт диэн нуучча уустара анаан - минээн кµін кірсі кэлээри бэлэмнэнэ сылдьаллар . Москва , Санкт - Петербург диэки сµрдээх мындыр , барыны сатыыр уустар бааллар , матырыйааллара да µчµгэй . Соболев диэн биир дойдулаахпыт хомуґу атыылыыр икки ма ± аґыыннаах . Саха хомуґа онно икки бµк ыарахан сыана ± а атыыланар . Эт кулгаахпынан истэн турабын нууччалар киирэн сахалыы хомуґу кірдіібµттэрин . « Якутский есть ? » - диэн ыйыталлар , ону « вот есть » диэн сонно таґааран кірдірбµттэрэ . Итинник хомуґу сэІээрэр , атыылаґар эйгэ баар эбит . - Оттон тардар ньымалара хайдах буолуой ? - Иккис конгресс кэнниттэн сахалыы сыыйа тардыыны бары µтµктэр буолбуттара . Ол иґин бэґис конгресска оннук тардааччылар сэмэлэммиттэрэ , омук бэйэтин µгэґин тутуґуохтаах диэн буолбута . Холобур , нуучча хомуґу адьас атыннык тардар , эІсэлитэн , иэйиилээхтик , бэйэтин норуотун ырыатын курдук таґаарар . Ону тэІэ эт - хаан іттµнэн бідіІ , кыахтаах буолан олус кµµстээхтик , дохсуннук таґаарыан сіп . Варганы кинилэр былыр байыаннай музыкальнай инструмент быґыытынан тутталлар эбит , сэриигэ киирээри турар буойуннар санааларын кµµґµрдэргэ . Тµµрдэргэ , монголларга хомус араас кірµІэ уруккуттан баар , кинилэрдиин интернетинэн билсэ - сибээстэґэ олоробут . Билигин о ± о саадын о ± олоро µчµгэйдик тардар буолбуттар . Соторутаа ± ыта « Чарующие звуки хомуса » диэн куонкурус буолан ааста , онно Сунтаартан сылдьар 5 - с кылаас µірэнээччитэ Вова Дормидонтовы истэн баран сіхпµтµм . ЭтэІІэ сырытта ± ына улахан кэскиллээх киґи буолсу . О ± о саадын иитиллээччилэрэ , алын кылаас µірэнээччилэрэ тиистэрэ µµнэр кэмэ буолан туспа сымна ± ас хомуска тардаллара ордук . Бэґис кылаастан кµµскэ дьарыктанан барыахха сіп . - Билигин араас кыыл , кітір саІатын µтµктµµнµ хомуска тардар киґи µксэ сатаата диэххэ сіп . Јссі ханнык сонун хайысха баарый ? - Мин санаабар , µгэс буолбут ньыманы сµрµн µіс быґыытынан тутан иґэн , атын саІа хайысхалары , ньымалары кірдµіххэ , сайыннарыахха наада . Саха былыргылыы сыыйа тардыытын сµтэрбэккэ аар - саарга аатырда . Хомойуох иґин , балачча элбэх ньыманы сµтэрдибит . ДэгэрэІнэтэн тµргэнник тардыы ньымата эмиэ баар . Оттон ити ойууннар - уда ± аннар туттар суордуу - кэ ± элии хаґыыларын µтµктµµнµ кіннірµ омуктары сіхтіріргі , соґутарга туґаныахха сіп . Былыргы умнуллан хаалбыт ньымалары хомусчут киґи бэйэтин бэйэтэ иґиллэнэн , эмискэ булан ылыан сіп . Холобур , Спиридон Шишигин наґаа нарын ба ± айытык сахалыы ырыа матыыбыгар чугаґатан таґаарарын сі ± і истэбин . Ардыгар кини : « Соро ± ор хомуґум миигин истибэккэ бэйэтэ бара турар » , - диэн этээччи . Бµлµµ чулуу маастара Егор Гоголев хомуґугар тарда турар кэмигэр , о ± онньор мичээрдии олорор курдук буолар µґµ . Онон дьо ± ус да буоллар , ібµгэлэрдиин дириІ ситими , кистэлэІ тылы , санааны тута сылдьар инструмент быґыылаах . Холобур , мин хомуґум хаґан эрэ хос - хос сиэммэр тиксиэ , ібµгэм хомуґа диэн тардан , миигинниин кэпсэтэн , кµµс - кімі , сµбэ - ама ылыа турда ± а . Онон хомус оонньонон баран « талыр » гына быра ± ыллыбат , бэйэтэ туспа анал миэстэлээх , хаалаах буолуохтаах . - Хомуґу охсор уус билигин тіґі элбэ ± ий ? - 80 - ча саха ууґа баара биллэр , ол онтон 40 - ча киґини олох µчµгэйдик билэбит . Нэґилиэнньэттэн элбэх сакаас киирэр буолан , сорохтор тустаах µлэлэрин хаалларан наар хомуґу охсуунан дьарыктаныахтарын да ба ± араллар . Мин санаабар , хомус хас биирдии саха ыалыгар баар , быґата аныгы киґи аргыґа буолуохтаах . Антонина ЭВЕРСТОВА Семен Семенович Сюльскай бэйэтин кэмин уола этэ . Сюльскайы кірсµбµт дьон бары кини µрдµк уІуохтаа ± ын , ыраас хааннаа ± ын , дьону кытта сатаан кэпсэтэрин , бэйэтин олус сатабыллаахтык ылыннарарын бэлиэтииллэрэ . Сюльскай µлэтинэн , дьоІІо сыґыанынан дьиІнээх эталон этэ . Билигин архыыптан кістµбµт биир доноска тохтуохпут . Онно этиллэринэн " … Сюльскай элбэх ойохтоох , эдэр , µµнэн иґэр искусство µлэґиттэрин буорту гынар … Государство харчытын билэринэн ыскайдыыр " . Москваттан бэрэбиэркэлииргэ дьаґал бэриллэр . Ґбµ ыскайдааґына дакаастаммат , балерина А . Посельскаялыын сибээстээ ± э бигэргэтиллэр . Сюльскай мэлдьэспэт , Посельская ± а кыыстаахпын , кіміліґібµн диэн билинэр . Ити " буруйдарынан " кинини эппиэккэ тардар кыаллыбатын билэн , партийнай комиссия эбии хасыґан , ханнык эрэ тµбэлтэнэн " аґааґын " тэрийбитэ диэнинэн киирэр . Буруйдаах Сюльскайга учетнай карточкатыгар киллэрэн " кытаанах быыгабар " биэрэллэр . Салгыы » Дойдуга 60 - с , 70 - с сылларга СПТУ - лар , ПТУ - лар киэІник тар ± анан , ахсааннара улаатан , сириэдийэн - силигилээн а ± ай олорбуттара . Ордук тыа сиригэр , СПТУ - лаах біґµілэк атыттардаа ± ар быдан сайдыылаах , кыахтаах ахсааныгар киирэрэ , республика ± а биллэрэ - кістірі . Маннык біґµілэктэргэ тутуу да бэркэ барара , техника элбэ ± э , эдэр ыччат сібµлээн олохсуйара . Республика рабочай кадрдарга наадыйара . МэІэ - ХаІаласка ТіІµлµ , Амма ± а Алтан , Чурапчыга Одьулуун , Ньурба ± а Маар , НамІа Граф Биэрэгин , Уус - АлдаІІа Суотту , о . д . а . СПТУ - лара аатыраллара - сура ± ыраллара . Онтон уларыта тутуу са ± аланан , рынокка киирэммит , сопхуостар , хаґаайыстыбалар эстэннэр , ыарахан , бутуур кэмнэргэ олохпут уустугуран , µлэ - хамнас уопсайынан сатарыйан , орто µірэх кыґалара умнууга хаалбыттара . Рабочай идэлэр престиґэ суох аатырбыттара , ыччат , ба ± арардыын - ба ± арбаттыын µрдµк µірэххэ тардыспыта . Ол эрээри , бу орто анал µірэх кыґаларын атарахсытымыа ± ыІ , маннык µчµгэй базаны , техниканы ыґымыа ± ыІ диэн , а ± ыйах да буоллаллар , этэр - тыынар , редакция ± а суруйар дьоннор баалларын ійдµµбµн . Дьэ онтон , бу билигин , 2020 сылга диэри Саха Республикатын оІорон таґаарар кµµстэрин , энергетикатын уонна транспорын кэлимник сайыннарар сыаллаах МэІэ бырайыактар ылыллыбыттарынан , дойду , республика µрдµк квалификациялаах рабочай кадрдарга ордук наадыйар буолбутунан , кэнники кэмІэ СПТУ - ларга , ПТУ - ларга бол ± омто эмиэ улаатта , µп - харчы да кірµлµннэ . Экономическай наука доктора Александр Пахомов салайааччылаах СР Наука ± а уонна профессиональнай µірэхтээґиІІэ министерствота республика СПТУ - ларын , ПТУ - ларын материальнай - техническэй баазаларын бі ± іргітµµгэ , µірэхтээґини саІардыыга былааннаах кэлим µлэни ыытар , кадрдары бэлэмнээґиІІэ улахан бол ± омтотун уурар . Салгыы » Өрөспүүбүлүкэбит бэрэсидьиэнэ Е . А . Борисов « тыа сирин дьонун олохторун таһымын үрдэтиигэ уонна тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга ыытыллан кэлбит бэлиитикэ көдьүүһэ кыратын » бэлиэтээн туран , « саҥа хайысханы тутуһан , судаарыстыба өйөбүлүн саҥа мэхэньиисимнэрин киллэрэн сайдыы сөптөөх суолун булуохтаахпыт » диэн соругу сөпкө туруорар . Саха полицейскайдара Санкт - Петербурга « былааґы ылан » кэллилэр Ыам ыйыгар Санкт - Петербург куоракка номнуо сµµрбэґис сылын « ҐрµІ тµµннэр аґымаллара » диэн сулууспанан эбээґинэстэрин толоро сылдьан ілбµт милииссийэ µлэґиттэрин кэриэстиир РФ Ис дьыала ± а министерствотын Бµтµн Россиятаа ± ы акцията ыытыллыбыт . Быйыл бу акцияны « Щит и лира » диэн Россия ИДьМ - тын VI фестивалын кытта холбуу оІорбуттар . Дойду араас муннуктарыттан барыта 570 милииссийэ - полиция µлэґитэ манна кыттыбыт . Биґиги республикабытыттан « Служба 02 » диэн министерство ансамбла кыттан кэллэ . Салгыы » Сүбэлэр олоххо киирдэхтэринэ бэрт туһалаах буолуохтара . Оттон онуоха диэри саха тылын сэргэ аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар тыллара эмиэ биир сыарҕаҕа олорсон , култуура да , үөрэх да эйгэтигэр биир сомоҕо кыһалҕа буолан , сыһыллан - соһуллан айаннаан аҥаарытан истэхтэрэ . Сокуон чааһынан эттэххэ , биһиги « һай » диэтибит да - анарааҥылар « бөө » дииллэр , « һат » диэтэхпитинэ - тугу дииллэр ? Сити курдук , Суруйааччылар союзтара мэлдьи кэм - кэрдии ирдэбилигэр эппиэттэґэн испитэ , инники кирбиигэ сылдьыбыта . Ааспыт µйэ 70 - 80 - с сылларыгар саха литературата бµтµн Советскай Союзка киэІник биллибитэ . Бу кэмІэ саха поэттарын Семен Данилов , Леонид Попов , Моисей Ефимов , Иван Гоголев , Савва Тарасов , Петр Тобуруокап кинигэлэрэ элбэх ахсаанынан Москва ± а тахсаллара . Семен Петрович туруулаґыытынан Јксікµлээх уонна Алампа тылбаастарын кинигэлэрэ киин издательстволарга кµн сирин кірбµттэрэ . Бу кэмІэ эмиэ Семен Петрович туруорсуутунан олоІхобут нууччалыы тылбаастаммыта . Мин кини союґу салайбыт кэмин саха литературатын кімµс µйэтэ эбит дии саныыбын . БµгµІІµ саха суруйааччылара ити µтµі µгэстэри хайдах сал ± аан иґэллэрий ? Бу ыйытыыга судургутук эппиэттиир кыаллыбат . Эмандьа күөл . Аадыча өрүс тардыытыгар Дэрбэкэ намталыгар сытар күөл . Иэнэ 33 км ² , тардыытын иэнэ 179 км ² . Урут Сэргэлээххэ коменданнаабыт Юрий Босиков Октябрьскай уокурук управатын ба ´ ылыгынан ананна . Онтон ³ р сылларга Сайсаар уокуругар үлэлээбит Петр Ильдеркин Автодорожнай уокурук управатын ба ´ ылыга буолла . Былыргы сахалар сири µчµгэй уонна куґа ± ан тыыннаахха хайдах арааралларай ? Ґйэлэр ула ± аларыттан утумнанан , кілµінэттэн кілµінэ ± э бэриллэн кэлбит тірµт µгэспит соро ± о сµтэрэ сµтэн , умнуллара умнуллан эрэр . Ону сіргµтэн , µтµі іттµн сайыннаран , билиІІи ырыынак кэмигэр туґанар кідьµµстээх . Айыл ± а харыстабылыгар анаммыт элбэх тэрилтэ баар . Ол гынан баран , айыл ± абыт , сирбит - уоппут айгыраабытын курдук айгырыы , киртийбитин курдук киртийэ турар . Ааспыт сылларга араас химияны , пестицидтэри харса суох туґаммыппыт , біґµілэктэри бідіІсµппµппµт тµмµгэр сирбит 30 % - на туустанна , 40 % - на туґаныллыбат , 60 - 70 тыґ . гектар сири промышленнай тэрилтэлэр айгыраттылар . Сопхуос са ± ана аґыІаны суох оІоробут диэн ір кэмІэ дьайар эмтэри сир µрдэ маІхайарынан кутарбыт , Јлµінэ ірµс талахтарын утары охсуґабыт диэн самолетунан араас химическэй веществолары ыґан , чыычаахтары - кітірдірµ кыдыйарбыт . Хата , билигин сыана ыараан уонна Россия ± а химическэй собуоттар суох буоланнар , химияны туттарбыт а ± ыйаан , айыл ± абыт бытааннык да буоллар , оґорунуон сіп . Киґи элбэхтик барбат - кэлбэт тµілбэлэригэр айыл ± а іссі улаханнык айгырыы илик . Олору харыстыырга уонна кээґэммит сирдэри чілµгэр тµґэрэргэ тіґі да элбэх анал тэрилтэлэр баалларын иннигэр , улахан туґа тахсара саарбах . Ол оннугар ібµгэбит айыл ± а ± а уонна кини харыстабылыгар сыґыаннаах µгэстэрин , ньымаларын µірэтэн , саІа олох ирдэбилинэн сайыннарар кідьµµстээх . Мин бу боппуруоґу наука іттµнэн кірін быґаарыахпын уонна олору хайдах туґанарга санаабын µллэстиэхпин ба ± арабын . Былыргы кырдьа ± астар о ± ону кыра сааґыттан олорор алаґа дьиэ турар , сµіґµ иитэр , оттуур - мастыыр сирдэр тіґі табыгастаахтарын , табыгаґа суохтарын эрдэттэн быґаарарга µірэтэллэрэ . Олорор сири , дьиэни - уоту абааґы айанныыр сиринэн , куґа ± ан тыыннаах сирдэргэ тутуллубат , µчµгэй тыыннаах сирдэри тутуґуллар куолу дииллэрэ . Итини ойууннары эбэтэр мындыр кырдьа ± астары ыІыран билгэлэтэллэрэ . Ґчµгэй сири буллахтарына , µрдµк Айыыттан кірдіґін , алгыс этэллэрэ , сирдэрин - уоттарын кымыґынан айах туталлара , салама ыйаан бэлиэтииллэрэ . Сири туох сибикинэн сирдэтэн быґаарар этилэрий ? Куґа ± ан тыыннаах , киґи кута - сµрэ тохтообот сиригэр булт - ас мээнэ тохтообот , кітір - сµµрэр а ± ыйах буолар , саха сµіґµтэ - сылгыта уоскуйан , нусхайан сынньаммат , от - мас µчµгэйдик µµммэт - сайдыбат , киэґэ - сарсыарда тымныы салгын µрэ турар , сайын кыра холоруктар эргийэ сылдьаллар . Оттон µчµгэй , сылаас тыыннаах сир ото - маґа сайдыбыт , булт - ас , µін - кійµµр тохтуур , саха сµіґµтэ - сылгыта таптаан то ± уоруґар тµґµлгэтэ буолар . Былыр маннык сирдэри хас биирдии сааґырбыт саха киґитэ этинэн - хаанынан билэрэ . Мин кыра сылдьан а ± абын кытары субай сµіґµгэ бостууктуурум . Сµіґµ ордук таптаан мэччийэр , мустар сиригэр тµптэлиирбит , оттон кута - сµрэ тохтообот сиригэр тіґі да тµптэни оІорон сµіґµнµ киґи тохтоппот эбит этэ . Ґчµгэй тыыннаах сирдэри саха сµіґµтэ , сылгыта µчµгэйдик билэллэрэ , онтон кэлин кэлбит боруода сµіґµлэр мээнэ тµбэґиэх сирдэргэ тохтуу сатыыллар эбит . Сэрии сылларыгар уонна онтон кэлин холкуоска биригэдьииринэн , бэрэссэдээтэли солбуйааччынан µлэлиир кэммэр дьиэни , хотону туттарарга табыгастаах сири булууга ити µгэґи туґанарым . Наука эйгэтигэр киирэн сири - уоту , оту - маґы чинчийэн кірін биллэхпинэ , ичигэс тыыннаах , от - мас ілгімнµк µµнэр , тыыннаах харамай сібµлээн тохтуур сирдэринэн µксµн былыргы ітіхтір , хатыІ чараІнар , элбэх талах , чаллах тииттэр µµнэр сирдэрэ буолар эбиттэр . Кинилэр µчµгэй хара буордаахтар , элбэх сири - буору µіскэтэр чиэрбэлээхтэр , µіннээхтэр - кійµµрдээхтэр . Бу чиэрбэлэр , кійµµрдэр сэбирдэх , сыыс от сытыйбыт тобохторунан аґаан - сиэн олороллор . Дьэ ол иґин , сэбирдэхтээх мастар , оттор ілгімнµк µµнэр сирдэригэр хара буор элбэх буолар . Оттон хара буордаах сир сииги , ардах уутун тутумтуо , иІэмтэлээх веществоларынан баай . Кырсынан салгын хара буора суох сирдээ ± эр 3 - 4 кыр . сылаас буолан , µµнээйитэ кыра хаґыІІа ылларбат . Маннык сирдэр Саха сирин киин , Бµлµµ эІэр уонна ордук со ± уруу улуустарыгар элбэхтэр . КэлиІІи кэмІэ биир омсолоох быґыы µідµйдэ . Даачалар , сад - о ± уруот учаастактара элбээтилэр , куораттарга , біґµілэктэргэ кі ± ірдµµ хампаанньата маассабайдык тар ± анна . Ити биир іттµнэн µчµгэй эрээри , бу дьаґалларга сыл аайы 100 тыґ . тахса кубометр хара буор , сир быйаІнаах араІата , кырса туох да харысхала суох таґыллар , атыыланар . Ол тµмµгэр сирбит дьадайар , маґа - ото кэхтэр . Кі ± ірдµµнµ маннык ыытыы µйэлээ ± и , кэскиллээ ± и толкуйдаабаттан тахсар . Ол оннугар араас біхтін - сыыстан , тобохтортон , сµіґµ саа ± ыттан араас биокомпостары оІорон , ону сэргэ аан дойду уопутун туґанан кµіх уо ± урдууларынан уонна µµнээйилэр маассаларыттан , силистэриттэн сирбитин уо ± урдарбыт ордук туґалаах буолуо ± а . Биокомпост уонна кµіх µµнээйи уо ± урдуу быґыытынан киллэриллэр сирдэригэр сири оІорор чиэрбэ , µін - кійµµр элбиир , µчµгэйдик µіскµµр - сайдар , сир быйаІнаах араІатын байытар . Ол тµмµгэр , хаачыстыбалаах ілгім µµнµµнµ ір сылларга , химията да суох ылар кыах µіскµµр . Бу курдук дьаґаннахпытына , аны 10 - 15 сылынан сирбитин µчµгэйдик тупсарыахпыт . Ол туґунан мин былырыын таґаарбыт " Приемы повышения плодородия почв земель в личных подсобных хозяйствах населения Якутии " диэн кинигэбиттэн билсиэххитин сіп . Ґчµгэй тыыннаах , ілгім хара буордаах сирдэри айгыраппат инниттэн правительство іттµттэн дьаґал ылыллара наада . Ону сэргэ хас биирдии сири бас билэр хаґаайын сирин биокомпостарынан , кµіх уо ± урдууларынан тупсарар буолла ± ына , нолуоктуур оннугар биґириир миэрэлэри олохтуур сиэрдээх . Бу , биллэн турар , биир сайын иґинэн олоххо киирэр дьыала буолбатах , ір сылларга ыытыллар сыралаах µлэ тµмµгэр ситиґиллиэ . Санааны ууран са ± алаатар эрэ сыл ахсын кыралаан тупсарыллыбыт сир элбээн иґиэ . " Отонноотоххо оІоойук туолар " диэн іс хоґооно мээнэ ± э эппэт . Алексей АБРАМОВ , биологическай наука доктора . Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриитэ . Херши эмийин 38 ККК размерга диэри улаатыннара сылдьыбыт : хас биирдии өттүгэр түөрт аҥаар лиитэрэ силикон хачайдаппыт . Айа да ! Ол « өҥөтүгэр » Бразилияҕа бириэмийэ ылбыт . Ол бириэмийэлэрэ Гиннес рекордун кинигэтигэр атылыы диэн этэллэр . Ол айылааҕы хайдах көтөҕө сылдьыбыта буолла . Аатырар да сыанан - арыынан аҕаабат . Биґиги , сахалар , кіннірµ киґи кірбітµн кірір дьо ± урдаах дьону « аґа ± ас эттээхтэр » диэн ааттыыбыт . Нэґилиэккэ биир эмэ маннык киґи баар буолар . Киґи аайы мээнэ кістµбэт эйгэ , нууччалыы этэр буоллахха , параллельнай олох эйгэтэ баарын « аґа ± ас эттээхтэр » ірµµ да буолбатар , хаґан эмэ алтыґан ааґар тµгэннэригэр кіріллір эбит . Бу кістµµлэр киґи хара ± а иирэриттэн эбэтэр дьэргэлгэн кубул ± атыттан буолбатахтарын наука дакаастыырга холонор да , билиІІитэ чиІ - чаІ курдук , чуолкай бигэргэтэ илик . Онон маны биґиги киґи аймах таайылла илик таабырына , арылла илик аартыга диэхпитин сіп . Сирдээ ± и олохтон ордук баар дуо ? Кістµбэт эйгэ кістµµлэрин туґунан сир - сир аайы араас кэпсээн , уус - уран литература ± а , фантастика аІардаах сэґэн арааґа баар . « Аґа ± ас эттээхтэр » , бэл , билиІІэ диэри кірібµт , кірсін ааґабыт диэн кэпсииллэр . Олортон кэпсиир буоллахха , маныаха майгынныыр тµгэннэр ордук элбэхтэ ахтыллаллар . КµґµІІµ киэґэ борук - сорукка кустаан дуу , куобахтаан дуу кэлэн иґэр киґи сыырга іксійір суолунан испит . Арай са ± ах кырыытыгар кыґайан кірді ± µнэ , сыыр µрдµттэн киниэхэ утары туу курдук быґыылаах , дьоннор диэ ± и , дьоІІо маарыннаабат , киґиттэн быдан уґун µс кµтµр суодаґан иґэллэр эбит . Туора тахсан куота сµµрµі ± µн саныы иґэр киґиэхэ , бокуой биэрбэккэ , субу тиийэн кэлбиттэр уонна кини диэки хайыґан да кірбіккі , баран испиттэрин курдук салгыы бара турбуттар . Ыга куттаммыт киґи нэґиилэ дьиэтин булбут . Арай биирдэ биллэхтиилэр иккиэ буолан , µрэх баґыгар тайахтыы тахсыбыттар . Бу сир уруккуттан иччилээ ± инэн биллэрин истэр - билэр эбиттэр , ол эрээри син дьон бултаан сылдьар сирдэрэ дии санаан , холку эбиттэр . Тиийбит киэґэлэригэр µµтээннэригэр сээкэйдэрин киллэрэн сааґыланан , сирдэрин аґатан , бэйэлэрэ аґаан - сиэн бараннар , наара ороннорго утуйбуттар . Ортолуу утуйан эрдэхтэринэ , биирдэстэрэ баттатан уґуктан , аанньа утуйбакка сыппыт . Ол сытта ± ына , куґа ± ан ба ± айы сыт аІылыйан кэлбит . Киґи , дьэ , били этэр кµтµрдэрэ буолла ± а диэн куттаныах санаата кэлбит . Ийэ - хара кіліґµнэ сарт тµспµт , суор ± анын быыґынан кірµі ± µнэн кірі сыппыт . Аргыґын ыІыран кірір да , туох да кыґал ± ата суох утуйа сытара µґµ . Сыт кэлэр сирин диэкиттэн туох эрэ модьу , арба ± ар быґыылаах барыгылдьыйарга дылы гыммыт да , киґи µрдµгэр туох эрэ ыарахан ба ± айы кэлэн , баттыы олорунан кэбиспит . Киґибит тыына хаайтаран , а ± ынньыта тіллін , ілірµнэн міхсµбµт , ыґыытыы - хаґыытыы сатаабыт . Онуоха били кµтµрэ аны ата ± ыттан ыла - ыла таґырдьа диэки соґуспут . Ырычаахтаґыы киэнэ ыарахана буолбут . Онуоха били утуйа сыппыт аргыґа « туох буолла ? ! » диэн уґукта биэрбит . Улуу кµтµрµ кытта хачымахтаґа сылдьар киґи : « Уоккун умата тарт ! » , - диэн ыґыытаабыт . Аргыґа чµмэчигэ уоту да ± айаатын кытта били ба ± айылара мэлис гынан хаалбыт . Сирбит сµгµн бултатыа суох диэн атын сиргэ сы ± арыйан биэрбиттэрэ µґµ диэн буолар . Биирдэ тірдµс кылааска µірэнэрбитигэр Маайа диэн о ± о сааґым табаарыґынаан сэтинньи бµтµµтэ ыйдаах ба ± айы киэґэ иккис симиэнэ ± э µірэнэн баран , дэриэбинэттэн биэс - алта биэрэстэлээх Муомаан диэн ферма ± а ірібµллэрбитигэр ірµµ , дьоммутугар баран истибит . ҐрµІ Собо кµілµнэн сыар ± а суолунан иґэбит . Арай , анараа тібіттін суол устун иґэр атах тыаґа дьыбардаах салгыІІа чыбыр ± аччы саайыллар . Киґи ата ± ын тыаґа бачча улахан буолар эбит дуу диэн биґиги бэркэ дьиктиргээтибит , ким буолла ± ай дии санаатыбыт . Ол икки ардыгар кµіл уІуор ким эрэ иґэрэ хара туочука буолан кіґµннэ . Чыбыр ± аччы хааман кыыратан , кірµіх бэтэрээ іттµгэр кµіл ортотугар , онтон биґиги аттыбытыгар баар буолла . Эргэ хара тэлэгириэйкэни ыга курдаммыт , саал былааты тууна бааммыт дьо ± ус кырдьа барбыт дьахтар эбит . Ґчµгэйдик кірµіх тµгэн биэрбэккэ , тугу эрэ міІµттэр курдук , баллыгырыы - баллыгырыы ааґа кіті турда . Дьиэбитигэр кэлбиппит , мантан ким да барбата ± а диэтилэр . Эдьиийбит Аанычча « туохха илэчийдэхтэрэй » эрэ диэбитэ . Оттон ол сарсыныгар дэриэбинэ ± э дьахтар бэ ± эґээ киэґэ о ± олоноору хаана баран ілбµтµн туґунан истибиппит . Кістµбэт эйгэ олохтоохторо эбитэ дуу , туох эбиттэрэ дуу , биґиги олохпут эйгэтигэр биллэн ааґар сорох тµгэннэрэ итинник . Биґиги ібµгэлэрбит дьыбардаахха саІардыбат , айыл ± аны алдьаттарбат , сир - дойду иччилэригэр сµгµрµйэр µгэґи халбаІнаабакка тутуґаллара . Кинилэр киґи бу Сиргэ со ± отох буолбата ± ын сэрэйэр этилэр уонна хайдах сатыылларынан ааттаґа , маанылыы сатыыллара . Оттон анаан µірэтээччилэр , учуонайдар этэллэринэн , дьыл тµірт араас майгыннаспат , сааскы , сайыІІы , кµґµІІµ , кыґыІІы кэмнэргэ арахсарын , айыл ± а оло ± о онно дьµірэлэґэрин курдук , бэл , уу эмиэ тµірт кірµІµ ылан , туман , хаар , муус буола уларыйа , сиринэн халлаанынан эргийэ турарын курдук , олох кірµІнэрэ эмиэ тµірт кірµІнээх дииллэр . Онон бэйэ бэйэлэриттэн тутулуга суох кістір уонна кістµбэт тµірт эйгэ баар курдук . Олор олохтоохторо : µрдµк айыылар , аанньаллар , абааґылар , иччилэр , µірдэр , дьаабаллар , сатаналар уо . д . а . биґиги олохпутугар кістµбэттэр эрээри , ханан эмэ биллэн ааґалларын кэрэґилиир кэпсээннэр уонна тµбэлтэлэр бааллар . Јбµгэлэрбит киэґэ борук - сорук тµстэ ± инэ , абааґы , иччи туґунан мээнэ саІарары боболлоро : « Ыраа ± ынан сырыттыннар » , - дииллэрэ . Оттон киґи аймах оло ± ун устатыгар µрдµк айыы таІараларга µІэн - µІсэн , кімі кірдіґін , мэлииппэ бі ± ітµн аа ± ан кэллэ . Биґигиннээ ± эр атын айыллыылаах , халлааІІа эбэтэр салгыІІа дуу , харахха кістµбэт эйгэ ± э олохтоох µрдµк кыахтаахтар бааллар диэн итэ ± эл баарын ким да мэлдьэспэт . Оттон итэ ± эйбэт іттµбµтµн мистика , фантазия диирбит чуолкай . Килэйбит - халайбыт киэргэллэрдээх , солотуулаах куполлардаах улахан таІара дьиэлэрэ , манастыырдар элбэхтэр . Айан аартыктарыгар сир - дойду иччилэригэр бэрик - ньымаат биэрэн ааґар сирдэрбит эмиэ элбэхтэр . « Анараа дойдуларга » , холобура , ырайга , олох биґиэнинээ ± эр ордук , ханнык да кыґал ± а , муІ , эрэй суох , ас - таІас , баай - дуол , о ± о - аймах туґа диэн тµбµгµрµµ , умса - тінні тµґµµ суох , µµт - тураан µчµгэй µґµ дииллэр . Онтон атын эйгэлэргэ , сор ± отугар улахан накаастабыллаах , эрэйдээх буолар курдук . Ол эрээри орто туруу бараан дойдуга тіґі да олорорго кыґал ± алаа ± ын иґин , сирдээ ± и сиэдэрэй олох быдан ордук диибит . Аартыктары арыйарга холоноллор Оттон наука тугу диир эбитий ? Кэккэлэґэ баар атын олохторго киирэр - тахсар аартыктары киґи арыйыа , баґылыа дуо ? Били , этэргэ дылы , таґаараа ыалга киирэн тахсар курдук , онно хайдах быґыы - майгы буола турарын киирэн кірін тахсар албаґы дуу , аартыгы дуу , іркін ійдііхтірбµт хаґан булуохтарай ? « Анараа дойдулар » тустарынан научнай теория ааспыт µйэ 50 - с сылларын эргин µіскээбит . Теория автора Хью Эверетт ( АХШ ) кістµбэт эйгэлэри квантовай механика таабырыннарыттан биирдэстэринэн ааттаабыта . Бу боппуруос элбэх міккµірµ тарда сылдьыбыта биллэр . Итинтэн кэлин Дэвид Дитч баґылыктаах Оксфорд учуонайдара улахан суолталаах математическай арыйыыны оІордубут диэн иґитиннэрбиттэрэ . Кинилэр киґи аймах оло ± ун сэргэ кістµбэт олох баарын квантовай механика ± а тирэ ± ирэн дакаастаабыттара . Атом туґунан арыйыы іссі биллэ илигинэ , ол туґунан киґи туох да ійдібµлэ суо ± а . Кини квантовай механика сайдыа ± ыттан ыла атом , частица , молекула курдук , киґи хара ± ар кістµбэт , ол эрээри аан дойду оло ± ун туллар тутаахтара буолар ійдібµллэр баалларын билбитэ . Частицалар биир тµгэІІэ манна , атын тµгэІІэ онно буолар , уларыйа сылдьар позициялаахтар . Итиннэ маарыннатан толкуйдуур буоллахха , манньыаты µіґэ бырахтахха , « орел » эбэтэр « решка » буолуо . Онон кинилэр арыйыыларын сµрµн тµмµгµн таґааралларыгар улуу куйаарга баар туох барыта кини сор ± ото буолар диэнтэн са ± алыыллар . Ол сор ± олор олохторун ис хоґооно тус - туґунан , хамсыы - имсии , уларыйа турар айылгылаахтар . Бэл , хас киґи баар да , соччо араас ис хоґоонноох олох баар . Оттон хамсыыр - харамай , араас µµнээйи олохторун сокуоннара букатын майгыннаспаттар . Атыннык эттэххэ , олохтор версиялара бара турар элбэх : биґиги кірірбµтµттэн - кірбіппµтµттэн тутулуга суох кістір уонна кістµбэт айылгылаах олохтор киґи оло ± ун сэргэ кэккэлэґэ сылдьаллар . Биґиэхэ олортон биирдэстэригэр эрэ , киґи аймах олорор эйгэтигэр эрэ , тіріін - µіскээн олорон ааґар кыах бэриллэр дииллэр учуонайдар . Этэргэ дылы , арай Владимир Ильич Ленин тіріібітіх буоллун , ыраахтаа ± ылаах Россиянан олорбут буолуо ± уІ ? Ити курдук соро ± ор ийэм уонна а ± ам кірсµбэтэх буоллуннар , оччо ± о мин тірµім суох эбит дии саныыгын . Олоххо µксµгэр « теория вероятностей » баґыйар курдук . Бэл , ардыгар массыына быґылааныгар тµбэґии тµмµгэ киґи аайы биир буолбат : бииригэр , олорсон иґэр киґи ілµін , оттон суоппар тыыннаах хаалыан сіп ; атыныгар , олорсон иґэр киґи тыыннаах хаалыан , оттон суоппар ілµін сіп ; µсµґµгэр , иккиэн тыыннаах хаалыахтарын эбэтэр иккиэн ілµіхтэрин сіп . Олоххо ити курдук альтернатива , сценарий , версия элбэх . Хайата эйиэхэ тµбэґиэн билбэккин . « Анараа дойдулар » олохторун сокуона биґиэниттэн чыІха атын буолар дииллэр . Холобур , биґиэхэ µчµгэй дии саныырбыт « кинилэргэ » куґа ± ан диэн ійдібµлгэ киирэр . Ол иґин уус - уран айымньыларга суруйааччылар маны сиэркилэ кэтэх іттµнээ ± и олох диэн ааттыыллар . Киґи іллі ± µнэ , сиэркилэни сабар µгэс бары норуоттарга баара мээнэ ± э буолбата ± а буолуо дии саныыгын . Сиэркилэ ± э наґаа кірµнэри буойар µгэс эмиэ баар . Туох эрэ биллибэт биричиинэнэн биґиги ити атын эйгэ баарын кірір кыахпыт суох . Ол туґунан Интернеккэ , бэчээккэ суруйалларынан : « Достаточно предположить , что мы , в силу каких - то причин , не можем воспринимать непосредственно эти « дополнительные » пространственные измерения , и получится логически вполне стройная картина множественности миров » . Атын эйгэлэр баалларын - суохтарын µірэтэр учуонайдары сэргэ фантаст - суруйааччылар биґиги олохпутун сэргэ баар олохтор тустарынан уус - уран суруйуулара аа ± ааччылар улахан кэрэхсэбиллэрин ылаллар . Ол курдук кинигэ геройдара биир эйгэттэн атын эйгэ ± э баар буолан хаалаллар . « Мааппа » кэпсээн оннук айымньылартан биирдэстэрэ . Сорох кинигэлэргэ сµрµн герой сирдээ ± и олохтон кістµбэт эйгэ оло ± ор баар буолар уонна « ол дойду » олохтоохторун кытта эйэ дэмнээхтик олорор . Сорох кэпсээннэргэ , романнарга герой « ол дойду » ынырык олохтоохторуттан кімµскэнэрэ ойууланар . Астрофизик - учуонайдар кістµбэт олохтоох эйгэни буолбакка , атын планеталарга , космос атын куйаардарыгар Сирдээ ± и олоххо маарынныыр олох баар дуо диэн кірдµµллэр . Улуу куйаар тµгэхтэригэр , ба ± ар , ханна эрэ биґиэхэ маарынныыр µрдµк дуу , намыґах дуу таґымнаах олохтор бааллара буолаарай диэн санаа арахпат . Ол курдук Сиргэ киґи айма ± ы сэргэ кістµбэт олохтор бааллара буолуо диэн , кіхсµгµнэн - иэІІинэн , эккинэн - тириигинэн билэр , ол эрээри хараххар бу илэ кістµбэт эйгэІ чахчы баар дуу , суох дуу диэн санаа эмиэ арахпат . Хас биирдии киґиэхэ , µксµбµтµгэр ити курдук санаалар киирэн ааґар буолуохтаахтар . Хаґан эрэ кэмэ кэллэ ± инэ , наука бэйэтин арыйыытын оІоруо ± а . Онуоха диэри тіґі кэм мэґэйдээн турара буолуой ? lЕлена Иванова Нэґилиэк саастаах дьоно ыччатын кэскилигэр кыґаллар , долгуйар µгэстээх . Ону биґиги мунньахтарга , Правительство отчуоттарыгар , редакция ± а киирэр суруктарга да µгµстэ кірііччµбµт . « Ыччат - кэскилбит » , « Саха сайдар саргыта - ыччатыгар » , « Ыччаты тыа сиригэр олохсутуохха » , о . д . а . диэн лозунг аІардаах этиилэр нэґилиэктэр кулууптарыгар ТЫЛЫНАН ЭТЭЛЛЭРЭ µгµс буолааччы . Бачыым Оттон тылтан ДЬЫАЛАЎА кістіххі ? Ґгµстэр ньам баран хаалаллар . То ± о диэтэххэ , тылтан дьыала ± а кіґір сµрдээх ыарахан . Ордук идэтийбит куолуґуттарга . « Идэтийбит куолуґут » ааттан босхолонор со ± отох суолу тутуспут дьон биирдиилээн бааллар . Улууска да , куоракка да . Бу суол - тус бэйэ сµрэ ± иттэн са ± аланар : « Оттон мин тугу гынабыный ? » диэн ыйытыныахха . « Ол баар » диэн ыйар проблема ± ын быґаарарга бэйэІ икки илиигинэн µлэлиэххин наада . Дьыала уонна куолу икки арда манна сытар . Ґгµс дьон бу сиргэ кэлэн : « Ээ , тустаах µлэґиттэр бааллар , µлэлээтиннэр » , - диэн куотуналлар . Арда атта ± а ол . . . Амма улууґун Эмис нэґилиэгэр соторутаа ± ыта « Ыччат - биґиги кэскилбит » диэн элэйиэр диэри туттуллубут лозуну дьыала ± а кубулуттулар . « Эмис кэскилэ » диэн фонда µлэлээтэ . Алексей Ильич Гаврильев - « Эмис кэскилэ » фонда салайааччыта . « Фонда » диэн аата эрэ кµµстээх . Республика ± а баар аарыма улахан « Бар ± арыы » , « Инники кілµінэ фондалара » курдук буолаахтыа дуо , кини - нэґилиэк дьоно биир сµбэнэн ый аайы хамнастарыттан бырахсыыларын аата . Ол эрэн , дьиІнээх кідьµµґµн бырыґыанынан аахтахха кинилэри холкутук таґымныыр . Фонда тэриллиитэ Маннык этиини нэґилиэк кырдьа ± ас олохтоохторо киллэрбиттэрин баґылык Илья Пестерев ійіібµт . Нэґилиэк хас биирдии тэрилтэтигэр мунньахтар ыытыллыбыттар . Со ± отох бэбиэскэ - « Эмис кэскилэ » фонда ± а хамнаспытыттан 30 - туу солкуобайы тутабыт дуо ? Уонча тэрилтэ баара бары 100 % ійіібµттэр . Харчы сыыйа хомуллан барбыт . 30 солк . - усунуос алын кээмэйэ . Ыйга сµµсчэкэ киґи чуолкай биэрэр . Манна бэтэрээннэр уонна ба ± а іттµнэн биэрээччилэр эбиллэн биэрэллэр . Хонтуруол Фонда тэрилиннэр эрэ тута кини аттыгар паразиттар µіскµµр µгэстээхтэр . Ол иґин бу фонда салайааччытынан нэґилиэк дьоно ытыктыыр , ір сылларга оскуола дириэктэринэн µлэлээбит киґини бэрт ір тылларыгар киллэрэн талбыттар . Алексей Ильич этэринэн , фонда балаґыанньатын быґыытынан , µп о ± олорго µс хайысханан µллэґиллэр : - Ґірэх - Спорт - Идэни µрдэтинии . Ирдэбил Биир эмэ о ± о ханна эрэ барара тирээтэ ± инэ тіріппµттэрэ сµµрэр µгэстээхтэр : « О ± ом киґи - хара буолуо этэ , кіміліґµІ ! » - диэн . О ± о онуоха ардыгар махталлаахтык , эппиэтинэстээхтик сыґыаннаспат . Ылыахтаа ± ын ылбыт курдук саныан сіп . Ол иґин фонда кіміліґір о ± олоругар бэйэтин усулуобуйатын туруорар : о ± о БЭЙЭТЭ кэлэн кірдіґін сайабылыанньа суруйуохтаах , сµµрµіхтээх - кітµіхтээх . Киирбит сайабылыанньаны фонда хамыыґыйатын чилиэннэрэ мунньахтарыгар кіріллір . Харчы биэрэллэр . Ол эрэн 100 % буолбатах . Россия таґымыгар кµрэхтэґэ ( спортивнай , интеллектуальнай ) барааччыларга билиэтин сыанатыттан 70 бырыґыанын , Дальнай Востокка 50 , республика таґымыгар 30 тілµµллэр . Бастакы тµмµктэр Фонда иккис сылын µлэлиир . Бу кэм устата тµірт о ± о ± о кімі оІоґуллубут . Барбыт о ± олор эппиэтинэґэ бэрдиттэн эбитэ дуу , ірµµ ситиґиилээхтик кыттан кэлэллэр . 1 . Новиков Дима - Россия устудьуоннарын кµрэхтэґиитигэр тустан 3 - с миэстэлээх кэлбит . 2 . Иванова Ира - Кытайга баран ситиґиилээхтик остуол тенниґигэр эрчиллэн кэлбит . 3 . Новиков Коля - Дьокуускайга тілібµрдээх µірэххэ киирэн ситиґиилээхтик µірэнэ сылдьар . 4 . Оскуола ансамбла республикатаа ± ы « Эрэкэ - дьэрэкэ » конкурска ситиґиилээхтик кыттыбыт . Кэпсэтиибит тµмµгэр Алексей Гаврильев республика дьонугар маннык ыІырыы тылларын эттэ : - Саха сирин нэґилиэктэрэ , µіґэттэн кімінµ кµµтэн олорумуохха . Ыччаты иитиигэ толкуйдаабыт бачыыммытын батыґыІ ! Прокопий БУБЯКИН . Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . Саха сирин бары олохтоохторо биир сомоҕо буолан үлэлээн - хамсаан , Арассыыйа Федерациятын социальнай - экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылааттарын киллэрэллэр , дойдуну сайыннараллар , біҕіргітіллір . Сааскы халаан уута нэґилиэк , дьиэ кэргэн аайы кіґµтµллµбэтэх алдьархайы , кыґал ± аны а ± алар буолбутун республика хас биирдии олохтоо ± о этинэн - хаанынан билэр иэдээнинэн буолла . Биґиги Харбалаахпыт біґµілэгэ 1998 сылтан ууга барар буолан , біґµілэк сайдыытыгар харгыґы , нэґилиэнньэ ± э охсууну µіскэтэр . Ол курдук , 1998 сылга біґµілэк 97 % ууга барбыта . Онно кірсµбµт алдьархайы , республика ± а айдааны тарпакка , бэйэбит кµµспµтµнэн хас да сыл устата оґоруммуппут . Техника да сэнэх этэ , олохтоохтор да туруммуттара . Онтон 2000 сылга нэґилиэк 50 % , 2007 сылга 60 % ууга барбыта . БылырыыІІы уу нэґилиэги іссі улаханнык ылыа ± ын олохтоохтор 10 кµнµ быґа арда ± а - хаары аннынан µлэлээн даамба оІорон , 12 тыґ . куулу буорунан , кума ± ынан толорон дьаптайбыттара . Быйыл элбэх уу кэлэрэ эрдэттэн биллибитэ . Олохтоох дьаґалта сэрэтэр µлэни эрдэттэн былааннаахтык тэринэн ыыппыта , аґынан - µілµнэн , иґэр уунан , эминэн - томунан эрдэттэн хааччыллыбыппыт . Чааґынай сµіґµнµ хаайарга ТіІµттэ диэн сиргэ кµрµі ірімµіннэммитэ , " Тірµт " ТХПК ( дир . В . К . Татаринов ) отунан , сенаґынан хааччыйбыта . Аччыгый саастаах о ± олор , кыаммат кырдьа ± астар , кыра о ± олоох ийэлэр - барыта 416 киґи Чычыма ± ынан , Ытык Кµілµнэн , Дьокуускайынан эвакуацияламмыттара . Уу балысхан эбиллиитэ ыам ыйын 16 кµнµттэн биллибитэ . Олохтоохтор даамбалары µрдэтэр µлэ ± э туруммуттара , ОДьКХ маастара А . Ф . Халыев биригээдэтэ шлагы , буору кутан µрдэтэр µлэни ыыппыттарын µрдµнэн куул а ± ыйа ± ынан уонна уу таґыма олус µрдээбитин тµмµгэр нэґилиэги кімµскµµр кыаллыбата . Барыта 137 чааґынай дьиэ , 7 муниципальнай олорор дьиэ , социальнай объектар : 18 № - дээх профессиональнай лицей , балыыґа , о ± о музыкальнай оскуолата , кулууп , о ± о саадын икки корпуґа , АТС , почта , дьаґалта хонтуората , " Харбалаах кітірі " ХЭТ , " Тірµт " ТХПК фермата , мастарыскыайа , гараґа , арыы , комбикорм сыахтара , ветпункт , аптека , орто оскуола , сельпо , заправкалыыр пуун , ОДьКХ хочуолунайа " Тілін " ААО объектара , чо ± у хостуур котлованнара , бааґыналар , оттуур сирдэр , мэччирэІ , о ± уруот сирэ тимирдилэр . Хас биирдии ыал мала - сала , сиэмэ хортуоппуйа , рассадата , сайын сиир этэ - аґа ууга былдьаннылар . Улахан уу дэриэбинэ суолларын суурайан , иґинээ ± и - таґынаа ± ы муосталары алдьатан , атын нэґилиэктэри кытта сырыыны быста . Улуус киинин кытта улахан эрэйинэн сибээстэґэбит . Бу барыта дьон - сэргэ оло ± ор улахан эрэйи - мэґэйи µіскэттэ . Оскуоланы бµтэрээччилэр ЕГЭ туттаралларыгар бу иэдээн сыллата улахан охсууну оІорор буолла . Итилэри этэн туран , биґиги сыллата кірсір алдьархайбытын чэпчэтэр , дьон оло ± ун тупсарар сыалтан Саха Республикатын Правительствота биґиги кыґал ± абытын бол ± омто ± о ылан , былааннаах кімінµ оІорорун эрэнэ кµµтэбит . Олохтоохтор улахан ууттан кімµскµµр даамба тутуллан , нус - хас олох тµстэниэн ба ± арабыт . О ± олорбут сыллата сииктээх дьиэ ± э кыстаан , тымныы оскуола ± а µірэнэн доруобуйалара айгыраата , хас уонунан сылларга кэтэґэр таас оскуолабыт тутуутун тµргэтэтэргэ туруорсабыт . Таатта улууґун Харбалаах біґµілэгин олохтоохторун кірдіґµµлэринэн суруйда Валентина КРИВОШАПКИНА . Ыам ыйын 23 кµнэ , 2008 с . Уопсайынан , суол - иис , инфраструктура сайдыытыгар мантан ыла улахан болҕомто ууруллаары турар . Саҕаланна да диэххэ сіп . СЈ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Г . Алексеев эппитинии : « Уґук Илин бары эрэгийиэннэрин кыґалҕата биирдиІи - инфраструктура суоҕа . АІаардас ол туґуттан , Саха сирин баараҕай баайа ХХ үйэ бүтүір диэри ситэ туґаныллыбакка турбута » . Арбаанай боруутугар Һсапонинһ уонна Һэквизетин алкалоидтараһ диэн дьааттар бааллар . Балар сылгы этигэр - сиинигэр баар В ( тиамин ) битэмиини алдьатар , урусхаллыыр адьынаттаахтар . Итинтэн сылтаан ҺВһ битэмиин тиийбэт буолан , сылгы Һшатунаһ үөскүүрүгэр тиэрдэр . Данные правила действуют на всей конференции . В отдельных разделах и форумах конференции возможно наличие собственных правил , которые уточняют и детализируют правила поведения в них . При этом данные правила остаются обязательными в любом случае . Сэрии , быстарык олох - дьаһах ыар содула - тыҥа ыарыыта элбэх киһи дьылҕатын кэбирэппитэ . Баишевтар сэлликкэ ылларбыт аҕаларын эмтэтээри Мэҥэттэн от үрэх дойдуга - Чурапчы Күндүлүгэр көспүттэрэ . Ону күннээн олорбут сопхуос биирдэ үрэл гыммыта да дьэҥкэтик көрдөрбүтэ . Ханнык баҕарар дуоһунаска умньаммыт киһи туох барыта киниттэн тутулуктаах буолуон баҕарар . Сир эргийэр киинигэр кубулуйуон саныыр . Ону тохтотоору , аан дойду чөмчөкөлөөхтөрө былаас үллэстиитин , бэйэ - бэйэлэрин хонтуруоллатаары , сиэрдээх буолууну хааччыйаары , дьокутааттары , суут - сокуон тэрилтэлэрин толкуйдаатахтара . Ону баара , дэмэкирээтийэ мэлигир эбэтэр ол кыайан сайдыбатах дойдутугар ити былаастар , били , бэйэ - бэйэлэрин хонтуруоллаһыахтаах , көрүөхтээх - истиэхтээх барахсаттар , силлиһэн , сибээстэһэн хаалан , норуот туһугар үлэлииллэрэ тохтуур . Экэниэмикэ сыыһа сайдан барар . Хоруупсуйа , чунуобунньук күннүүр былааһа үөскүүр . Алларааттан этии учуоттаммат эбэтэр иһиллибэт буолар . Устунан кыһалҕа чунуобунньук хараҕынан көрүллэн , саргы сатаҕайдык быһаарыллан барар . . . Эмиэ бу олоІхо ± о этиллэринэн , Дьыл ± а Тойон тµірт уґуктаах а ± ыс кырыылаах чэркил таас остуолба ± а ийэ куту суруйда ± ына мµлтµрµйбэт бµтµн оІоґуу , халтарыйбат хатан ыйаах µіскµµр эбит . Онон киґи оІоґуута , ыйаа ± а ийэ куту кытта ыкса сибээстээх эбит . А5а дойдуну кёмускуур сэриигэ активнайдык сэриилэспитим иhин " А5а дойдуну кёмускуур сэрии II степеннээх орденынан " , " За боевые заслуги " диэн , " За победу над Германией " диэн мэтээллэринэн уонна " 25 лет Победы в войне 1941 - 1945 гг . " , " 50 лет Вооруженных Сил СССР " диэн знактарынан на5араадаламмытым . Сэрии кэнниттэн норуот хаhаайыстыбатын сайыннарыы улэлэригэр активнайдык улэлэспитим иhин Саха АССР уёрэ5ин министерствотын уонна Саха АССР Ойуурун хаhаайыстыбатын Министерствотын Почетнай грамоталарынан на5араадаланан турабын . Маны сэргэ Горнай оройуон уонна Орджоникидзевскай оройуон исполкомун , райкомнарын , Горнай холкуос правлениетын , Горнай лесхоз дирекциятын , месткомун Почетнай грамоталара бааллар . 1972 сыллаахха оройуон Бочуотун кинигэтигэр киллэриллибитим . Ити курдук , оҕо , учуутал төрөппүт , спонсордар , тэрилтэ салайааччылара бары бииргэ түмсэн үлэлээтэхпитинэ инники көлүөнэни иитиибит , үөрэтиибит тупса - сайда туруоҕа . Булчут Ньукулай кэпсээниттэн икки түбэлтэ Мин былыр эдэр сылдьан Наахара Тиэлигитигэр " Улахан Элэнкэ " диэн былыр - былыргыттан анды сөбүлээн түһэр күөлүгэр хас да саас андыга сытыһан турабын . Биир саас андыһыттар элбэх буолан икки дурданан оҥостон сыттыбыт . Холобур , олохтоох бырамыысыланнас сайдыытын сүрүннүүр туспа тэрилтэ баар буолуохтаах . Сүрүн сыала - соруга - инвестициялары тардыы , саҥа технологиялары киллэрии , ис ырыынакка олохтоох бородууксуйаны элбэтии , эргиэн - урбаан орто уонна дьоҕус тэрилтэлэрин икки ардыгар сыһыаны олохтооһун . Ҳайз ёки нифос ( туғруқ ) қони келаётган хотинларнинг видолашув тавофини қилишлари вожиб эмасдир . Бунинг далили Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳумо ривоят қилган ушбу осордир : « ( Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ) одамларнинг охирги ишлари Уй ( Каъбани тавоф қилиш ) бўлишига амр этдилар . Фақатгина ҳайз кўраётган аёлга енгиллик бердилар » . - Олимпия , дьиҥнээх аатыҥ диэбиккэ дылы , уопсайынан билсиһиэххэ эрэ , ким диэҥҥиний ? Хантан төрүттээххиний ? - Мин дьиҥнээх аатым Лана Степанова диэн . Үөһээ Дааҥыттан төрүттээхпин . Ол гынан баран тохсус кылааска үөрэнэ сырыттахпына дьоммун кытта Дьокуускай куоракка көһөн кэлбиппит . Ийэм Анна Ивановна атыы - эргиэн эйгэтигэр үлэлиир , аҕам Геннадий Тимофеевич идэтинэн эһиги курдук суруналыыс . Урут « Эхо столицы » , « Вся республика » диэн хаһыаттарга эрэдээктэрдии сылдьыбыта . Билигин бырабыыталыстыба аппараатыгар үлэлиир . Өссө икки убайдаахпын . - Көрөн - истэн , саҥаран - иҥэрэн кыыс оҕото быһыылааххын ээ . Кыра сылдьан , бука , мэник буолуоҥ . . . - Уолаттары кытары улааппыт буолан эбитэ дуу , кыра сылдьан букатын уол курдук этим . Кип - кирдээх сирэйдээх , арбайбыт баттахтаах , сол курдук ыстааннаах , этэрбэстээх . . . Уолаттары кытары оонньоон тахсарым . Охсуһары кытары охсуһан , тэбиэлэһэри кытары тэбиэлэһэн . Ыаллаах этибит ээ . Кинилэр мин саҕа кыргыттардаахтара . Ол кыргыттары кытары адаарыстахпына эбитэ буолуо , кырбаталаан кэбиһэр этим . Аҕалара ( украинец ) мөҕөрүн оннугар тэптэрэн биэрэр этэ . Кыргыттарын охсуһа , көмүскэнэ үөрэниҥ диирэ . Букатын мэник мэнигийээн этим . - Айыбыын . . . - Ити да буолларбын олус уйан , аһыныгас сүрэхтээҕим . Сылдьарым тухары дьэллик ыттары , куоскалары барыларын аһынан подъезпар аҕаларым . Инньэ гынан , подъезпытыгар куруук кус - хаас , куоска , ыт бөҕө буолааччы . Биллэн турар , ыалларбыт олус саҥараллар этэ да , мин онно эрэ кыһаллыбат этим . Биирдэ , бэл , кутуйаҕы булан дьааһык иһигэр уган « иитэ » сатаабыттааҕым . Онтум дьааһыгым муннугун тэһэ кэрбээн куотан хаалбыта . - Мэник мэнигийээн хайдах муусука эйгэтигэр кэлэн хаалбытыҥ буолуой ? - Онтум эмиэ бэйэтэ туспа устуоруйалаах ээ . Уопсайынан , кыра эрдэхпиттэн бэйэм дьаһанан сылдьар этим . Биирдэ мусукаалынай оскуолаҕа тиийэн үҥкүүгэ уонна муусукаҕа суруйтарбытым . Онно ый кэриҥэ үөрэммитим кэннэ дьиэбитигэр « харчыгытын төлөөҥ » диэн сурук кэлбитигэр төрөппүттэрим , дьэ соһуйдулар . Ол иннинэ билбэккэ да сырыттахтара дии . Инньэ гынан хайыахтарай , салгыы үҥкүүбэр сырыттаҕым дии . Үҥкүүгэ , муусукаҕа , ускуустубаҕа , кэрэҕэ сыстыбыт оҕо туох да куһаҕаҥҥа умньаммат ээ . Манна диэн эттэххэ , үҥкүү куруһуогар сылдьан баран , дьэ арыый кыыс курдук таҥнар - симэнэр , туттар - хаптар буолбутум . Ол үөрэнэ сырыттахпына куоракка көспүппүт . Кэлэн 26 нүөмэрдээх оскуолаҕа үөрэммитим . - Майгыҥ - сигилиҥ уларыйар кэмигэр көспүт эбиккит дии . Аан бастаан кэлээт , куораты хайдах ылынныҥ ? - Аан бастаан куораты , куорат оскуолатын , оҕолорун олус абааһы көрбүтүм . Наһаа тоҥуйдар , киэбиримсэхтэр , нууччалыы эрэ саҥараллар дии саныыр этим . Саатар , оруобуна диэбиккэ дылы , майгым - сигилим , этим - сииним , өйүм - санаам уларыйар кэмэ этэ . Ол да буоллар бэйэм саҥалаах соҕус , элэккэй , арыт бойобуой буолан эбитэ дуу , син уопсай тыл булан оҕолору кытта бодоруһан барбытым . Владислав Петров Дьокуускай тустууга анал хайысхалаах спортивнай оскуолатыгар эрчиллэр кэмигэр , ол аата , 2004 сылтан биллэн барбыта . Кини атырдьах ыйын 30 кµнµгэр 1990 сыллаахха Бµлµµ улууґун Дьіккін нэґилиэгэр µс о ± олоох ыалга иккис о ± онон кµн сирин кірбµтэ . Тустууга бастакы тренеринэн , а ± атын бииргэ тіріібµт убайа Егор Егорович Петрову ааттыыр . Егор Егорович Дьіккін орто оскуолатын директорынан µлэлиир , билигин да ± аны быраата Владислав µгµс тэрээґин боппуруостарыгар быґаарса олорор , кµµс - кімі буолар . Кини этиитинэн Владислав тірдµс кылааска Бµлµµтээ ± и о ± о спортивнай оскуолатыгар тустууга дьарыгын сал ± аабыта . Онон тустуук буолан уґаарыллан тахсыытыгар Бµлµµ тренердэрин кылаата баарын бэлиэтиэххэ сіп . Оттон 2004 с . « Боотурдар оонньууларыгар » кытта кэлэн баран , устунан манна хаалан , Дьокуускай 2 № - дээх орто оскуолатыгар µірэнэр уонна 3 № - дээх о ± о спортивнай оскуолатын тренердэрин салалтатынан дьарыктанар . Кинини элбэхтик эккирэтиґэн улахан кібµіргэ тренердэр П . С . Иванов , В . П . Керемясов уонна Н . Н . Никифоров таґаардылар . Владислав дьиІинэн о ± олорго элбэх мэтээллээх . Куорат кµрэхтэґиититтэн , « Албан » кулууп сµµмэрдиир аґа ± ас тµґµлгэтиттэн са ± алаан , республика ± а сылын аайы ыытыллар 5 - 6 бідіІ кµрэхтэґиигэ хаста да чемпионнаабыта уонна призёрдаабыта . Бу кирбиилэри ыларыгар биир дойдулаа ± а , Бµлµµ ыччата , кібµіргэ утарылаґааччыта , оттон кµннээ ± и оло ± ор биир паарта ± а олорон µірэммит до ± оро , Россия спордун маастара Егор Дмитриев оруола сµрµн миэстэни ыларын Владислав тоґо ± олоон бэлиэтиир . Ол эбэтэр , чуолаан , кинини батыґан республика киин куоратыгар µірэнэ , эрчиллэ кэлбитин µтµітµк ахтар . Онон о ± олорго сылдьан кини ортотунан 60 - 70 мэтээллэр коллекцияларын хомуйан илдьэ сылдьар . Ол иґигэр Дальнай Восток уонна Россия чемпионун ааттара эмиэ бааллар . Билигин улахан дьоІІо Владислав Петров саІа тустан , кµµґµн холоґон эрэр итиэннэ Россия таґымыгар эдэрдэргэ баарын биллэрэн кэллэ . Ол курдук , 2008 сыллаахха Хабаровскайга ыытыллыбыт Дальнай Восток Федеральнай уокуругар иккис уонна 2009 сыллаахха Калининградка буолбут Киин Федеральнай уокурук чемпионатыгар бастакы миэстэлэри ылаттаабыта . 2010 сылга кини балачча µрдµк кирбиилэри ситиспитэ . Саха сирин спордун а ± атынан билиниллибит Николай Тарскай аатынан Саха Республикатын чемпионатыгар боруонса мэтээли ылар чиэскэ тиксибитэ . Бу , эдэр спортсмен ата ± ар чиІник турарыгар , бэйэтин кµµґµгэр , кыа ± ар эрэнэригэр элбэ ± и быґаарар кирбии буолар . Итинтэн салгыы Хабаровскайга Дальнай Восток эдэрдэргэ тµґµлгэтигэр кыайыы кынаттанан , Санкт - Петербурга Россия эдэрдэргэ спартакиадатыгар уонна Јлµіхµмэ ± э ыытыллыбыт СР норуоттарын спортивнай оонньууларыгар иккис миэстэлэнэн , улахан эрэли µіскэппитэ . 2011 сылга киирэн баран Болгария ± а Дан Колов аатынан норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирга иккис буолуутугар аан дойду биир кµµстээх бі ± іґі азербайджанец Намик Севдимовы кытары эрбии биитин курдук тэІІэ тустубута . Итини тэІэ Белоруссия ± а , албан аатырбыт Александр Медведь аатынан турнирга уонна Улан - Баторга Монголия аґа ± ас чемпионатыгар пьедестал µґµс µктэлигэр тахсыыта - кини тустуук быґыытынан улахан маастардары кытта тэІІэ тустуон сібµн туґунан санааны µіскэтэр . Тренер В . П . Керемясов бэлиэтииринэн , Владислав Петровка саамай эппиэттээх кэм кэлэн турар . Эдэрдэртэн улахан дьон білі ± ір тахсан µрдµк ситиґиилэри кірдірµµ быыґык кэмэ . Улахан спорка , эдэрдэр ахсааннарыттан тахсаат , улахан дьон ортотугар ситиґиилэнии олох а ± ыйаан турар кэмигэр , Владислав эриэ - дэхси кірдірµµлээх . Биґиги оскуолабыт иитиллээччилэриттэн Европа икки тігµллээх призёра Владислав Андреев эрэ итинник кирбиини ситиґэн турар . Аны маннык таґымІа Владислав Петров чугаґаан кэллэ . Кини спорка оло ± ор кэскилэ - иннигэр . БилиІІи кэмІэ Владислав кµµс - кімі , ійібµл буолар тіріппµттэригэр Изабелла Николаевна ± а уонна Василий Егоровичка , бастакы тренерэ Е . Е . Петровка , Бµлµµ улууґун дьаґалтатын баґылыга Д . Н . Махаровка , улуустаа ± ы спорткомитет председателэ Г . С . Евсеевкэ , « Тілій » общество директора Ф . Е . Петровка уонна Дьокуускай 3 № - дээх спортивнай , Ґрдµкµ спортивнай маастарыстыба итиэннэ 2 № - дээх орто оскуолаларын салалтатыгар истиІ махталын тиэрдэр . Манна эбэн эттэххэ , Дьокуускайдаа ± ы педагогическай колледж директора , Россия µтµілээх учуутала Клавдия Иннокентьевна Копылова биґиги тустуук уолаттарбыт µµнэн , сайдан тахсалларыгар ірµµ кыаллары барытын оІорорун бэлиэтиир то ± оостоох . Федот СОЛОВЬЕВ , Дьокуускай куораттаа ± ы 3 № - дээх СДЮСШОР директора . Хаартыска ± а : Дан Колов турнирын 55 кг призердара : хаІастан уІа В . Петров , Н . Севдимов , Я . Алиев уонна Р . Великов . Айылҕа харыстабылын Дьокуускайдааҕы кэмитиэтэ Оҕо дыбарыаґыгар 5 - 16 саастаах оҕолорго анаан « Экомода - 2010 » аґаҕас куонкуруґу тэрийэр . Манна кыттааччылар айылҕа матырыйаалыттан , быраҕыллыбыт малтан тигиллибит таІаґы кірдіріллір . Елена Алексеева партийнай бырайыак олоххо киириитин туһунан кэпсииригэр , доруобуйа харыстабылын эйгэтин үлэһиттэрин хамнастарын боппуруоһун эмиэ таарыйда . « Үлэ төлөбүрүн саҥа тиһигэр көһүүнэн сибээстээн , биһиги хамнас үрдээһинин саҥа механизмын үлэлэтиэхтээхпит . Хамнас үрдээһинэ хас да түһүмэҕинэн барыа . Биһиги манна базовай эйгэни барытын кэриэтэ көрдүбүт , үөрэттибит » , - диир депутат . Медицинскэй көмө стандартарын туһунан этэригэр , кини хамнас үрдээһинин механизма , бастатан туран , амбулаторнай - поликлиническай сулууспаларга киллэриллэр , диэн чопчулаата . Бу соторутаа ± ыта суруйааччы , драматург , чинчийээччи В . Е . Васильев - Харысхал 60 сааґын томточчу туолла . Баґылай Егорович сааґырдым диэбэт - киэІ сирдэринэн тэлэґийэн ХХ µйэ саІатыгар олорон ааспыт саха интеллигенциятын дьыл ± атын суоллаан , сонордоон µірэтэр , чинчийэр . Ол тµмµгэр миллионер атыыґыт Г . В . Никифоров - Манньыаттаах Уола , саха омук лидерэ В . В . Никифоров - Кµлµмнµµр , Ксенофонтовтар дьиэ кэргэн тустарынан спектакллар туруоруллан дьон - сэргэ биґирэбилин ыллылар . Бµгµн биґиэхэ суруйааччы , чинчийээччи , айанньыт Баґылай Харысхал ыалдьыттыыр . Ааспыты анаардахха - Василий Егорович , сахалар " дойдулаах суор " диэн ійдібµллээхпит . Онон элбэ ± и ыраІалаан кірір чинчийээччи быґыытынан сыаналаатаххына , Амма улууґа Саха сиригэр туох суолталаа ± ый ? - Ойуунускай биир хоґоонугар " Ґс саха тірµі ± эр , µірµµлээх кµнµгэр " диэн этэр . Дьэ , ол µс саха тірµтµттэн биирдэстэрэ - хоролор . Мин нэґилиэгим , дьонум - сэргэм ібµгэлэрэ - хоролор . Ґс хоро ууґа диэн ааттаах нэґилиэк . Улуу Хоро о ± онньор Кэнньэ , БітµІ , ДьоІку диэн µс уолаттардаах . Улууспут аата онтон тахсар . Нууччалыыта Скороульскай буолас диэн . Биґиги - I Скороульскай , Аба ± а - II Скороульскай нэґилиэктэрэ диэн ааттаналлара . Гражданскай сэрии , былаас уларыйыыта да буоллун , ол холоруктар бары Амма сирин - уотун ортотунан ааспыттара . . . Ол биричиинэтэ биллэр - Амманан µс суол ааґар . Бастатан туран , Лээгинэн , Јнньµіґµнэн , Благовещенскайынан Амырга тахсар аартык барар . Иккиґинэн , Уус - Маайанан , Ньылханынан АйааІІа тахсар аартыктаахпыт . Ґсµґµнэн буолла ± ына , Сул ± аччынан , Чымынаайынан тµстэххэ Охотскайдыыр суол ааґар . Инньэ гынан , µс суолу миинэ сытар буолан , гражданскай сэриигэ биґиги улууспут атыттардаа ± ар улахан охсууну ылбыта . ҐрµІ да , кыґыл да , Пепеляев да , Коробейников да бары биґиги сирбитин таарыйан ааґаллара . Ол иґин икки іттµттэн - µрµІнэртэн да , кыґыллартан да сµрдээх улаханнык эмсэ ± элээбиппит . ҐрµІ - кыґыл охсуґуутун кэмигэр генофондабытын улаханнык сµтэрбиппит . Улахан µірэхтээх , сайдыылаах дьон µіскээн испиттэрин µрµІ - кыґыл дии - диибит кырган кэбиспиппит . Аны гражданскай сэрии кэнниттэн Артемьевынан сирэйдээннэр наґаа элбэх киґини репрессиялаабыттара . Онон Бµлµµ сµнньµн , Јлµіхµмэни кытта тэІнээн кірдіххі , кинилэргэ µірэхтээхтэрэ , учууталлара чіл ордон хаалбыттара . Кэтээн кірдіххі , итинник улахан охсуу 60 - 70 сылынан эрэ оґор эбит - дьэ , саІа µірэхтэнэн саІа ґай - ґат диэн эрэбит . - Саха интеллигенциятын дьыл ± атын µірэтэн баран туох диэн тµмµк санаа ± а кэллиІ ? - Былыргыны , быйылгыны да тэІнээн кірдіххі , атын - атын буолла ± а . ТаІас - сап , компьютер , телевизор эІин барыта ураты … Ол эрээри ис турукпут 1820 - с сыллардаахха , бу µйэ са ± аланыытыгар да буоллун барыта биир . Тіґі да сайдыылаах µйэ ± э µктэннэрбит ис турукпут , санаабыт уларыйбатах . Ньэгэй киґи µрдµк да µірэхтэнэн уларыйбат , оттон µтµі киґи хаґан ба ± арар µтµітµнэн хаалар эбит . - Араас кілµінэ саха интеллигенцията µйэлэр тухары тугу туруорсубутай ? - Саха интеллигенцията былыр - былыргыттан , Софрон Сыраанап , Сэґэн Ардьакыап , Степной думаны тэрийбит Мигалкин , Кµлµмнµµр , Байбал Ксенофонтов да буоллуннар , саамай улахан туруорсуулара - саха омук бэйэтин баґын бэйэтэ бас билэр буолуута - государственнай таґым . Биґиги омукпут симэлийбэккэ тыыннаах хаалыахтаах , атын улахан омуктар быыстарыгар киирэн суураллыа суохтаахпыт диэн . Софрон Сыранов сахалар бэйэбит сууттаах - сокуоннаах , сирбитин - уоппутун бэйэбит бас билэр буолуохтаахпыт диэн ыраахтаа ± ыга тиийэн туруорсубута . Јйдіін кірдіххі , барыта эргийэн кэлэ турар . Холобура Байбал Ксенофонтов конфедералист буолан союзнай статуґу туруорсубут эрээри бириэмэтэ ааґан хаалбыт . Билигин да ± аны саха интеллигенцията хайдах эмэ гынан бу урбанизация , аан дойдуга хамсааґын ірµµ бара турар кэмигэр олохпутун , тылбытын - іспµтµн , культурабытын чіл хааллардарбыт диэн µлэлэґэр … - Василий Егорович , µілээннээхтэриІ , билиІІи саха интеллигенциятын туґунан тугу этиэххиний . . . - 1980 - с сылларга аґара хааччахтаабыттара . Онноо ± ор республика салалтатын , устудьуоннар 70 % нууччалар ылыахтаахтар дииллэрэ . Ол долгунугар " биґиги эмиэ дьоммут , кµн анныгар миэстэлээх буолуохтаахпыт " диэн ійдібµлтэн улахан хамсааґын тахсыбыта . Бу барыта 1986 сыл сааґын кэнниттэн . . . Ол тµмµгэр суверенитет кэлбитэ . СаІа тахсан эрэр интеллигенция - А . С . Борисов , Н . А . Лугинов уонна а ± а до ± отторбут С . П . Данилов , Далан буолан мустан ірµµ сµбэлэґэрбит . Ол тµмµгэр " Саха омук " тµмсµµ µіскээн , элбэх боппуруостарга далааґыннаахтык µлэлээбитэ . Интеллигенция , университет бµттµµнэ " Саха омук " тула тµмсµбµтэ . Аан дойдуну ар ± ардахха - КиэІ сирдэринэн тэлэґийэр , араас омуктардыын алтыґар киґи сыаналаатаххына , " саханы саха дэппит " ханнык хаачыстыбалаахпытый ? - Сахалар сµрдээх µлэґит , мындыр омукпут . Хомойуох иґин , ону сэбиэскэй былаас умуннаран кэбистэ . Биирдэ ДьааІыга сылдьан Баата ± айтан Адьыаччыга баран иґэн курданалларыгар диэри ууга турар икки киґини кірдµбµт . Балыктыы сылдьар буоллахтара диибит . Онтубут курданарынан ууга киирэн от охсо тураллар эбит . Аны охсубут отторун целлофаІІа ууран баран соґон таґааран кыра та ± ааІІа куурдаллар . Бу дьон маннык ньыманан оттоон , 20 сµіґµнµ иитэн олороллор µґµ ! Ити баар - µтµі хаачыстыба ! Бу 60 кыраадыс тымныылаах дойдуга итинник µлэлээн айахпытын ииттэн кэллэхпит . Аны сахалар атын омуктарга холоотоххо сµрдээх мындыр дьоммут . Биир холобур . Аляска штатын кылаабынай компьютерщига - Николай Иванов диэн саха уола . Киниттэн компьютеры хантан билэрин ыйыталаспыппар : " А ± ам эргэ списаниеламмыт компьютеры бэлэхтээбитэ . Ол алдьана сылдьарын хасыґан , оІорон µірэммитим " , - диэн хардаран соґутан турардаах . Бу саха мындыр ійі буолбатах дуо ? ! - Василий Егорович , оттон сахалар ордук ханнык омуктартан , кимнээхтэн холобур ылыахпытын сібµй . - Мин санаабар , биґиэхэ ахсааннарынан , айыл ± аларынан дьаґанан олорууга холобур буолуон сіптііх финнэр бааллар . Ис туруктарынан сахалар курдук дьон . Кинилэр саамай сµрµн сыалларын Россияттан арахсыбыттарын кэннэ президеннэрэ Карл Густав Маннергейм финнэр омук быґыытынан а ± ыйах ахсааннаахтарын учуоттаан : " Биґиги аан дойдуга , Европа ± а ааппытын ааттатыахпытын ба ± арар буоллахпытына , саамай µрдµк хаачыстыбалаах бородууксуйаны оІоруохтаахпыт , оннук оло ± у - дьаґа ± ы тэриниэхтээхпит " , - диэн сыал - сорук туруорбут . Ол иґин финнэр тугу оІорбуттара барыта - µрдµк хаачыстыба . Финляндия ± а электроника , кибернетика улаханнык сайдыбыт буолан ахсааннара быдан а ± ыйах эрээри ситиґиилэрэ µрдµгµнэн сорох кірµІнэргэ Японияны куоґараллар . Оттон сири - уоту , дьиэни - суолу тутан - дьаґанан олорууга Алясканы биґирээтим . Кинилэргэ эмиэ ирбэт тоІ баар , кыґын тымныы тµґэр буолла ± а . Ханнык да уґулуччу матырыйаалтан оІорботоллор да дьиэлэрэ - уоттара олус µчµгэй , боростуой эрээри олус табыгастаах . Суолларын - иистэрин олус биґирээтим . Јскітµн биґиги дьоммут суолу оІороллоругар икки араІаны кутар - кумах кэнниттэн тута асфаллыыр эрэ эбит буоллахтарына , Аляска ± а алта араІаны куталлар . Ол иґин термос курдук буолан ирбэт тоІ олох хамсаабат . Суолларын гарантията 20 сыл . - Ийэ дойдубутун Россияны мээнэ ± э улуу держава диэн ааттаабаттар ээ … - Амматтан тірµттээх Асклипиодот Рязанскай диэн эмигрант баар . Финляндия ± а сылдьан кини суруктарын булбутум . Онно Соловкиттан кµрээбит сахаларга суруйбут суругар : " Мин атын омуктар - англичаннар , немецтэр , французтар , онноо ± ор японецтар , кыра омуктарга сыґыаннарын кэтээн кірдµм . Кинилэр кыра , а ± ыйах ахсааннаах , сайдыыта суох омуктарга ыттыы сыґыаннаґаллар . Онуоха холоотоххо , нууччалары кытта киґи уопсай тылы булар , тэІІэ аахсар , тіґі ба ± арар бэйэ быраабын туруулаґар кыахтаах " , - диэбит . Аны Аляска ± а сылдьан индеец профессор Джим Уолтер о ± онньору кытта билсибитим . Кини биґигини , сахалары , ордук саныыр : " Эґиги университеттааххыт , эґиги театрдааххыт , эґиги президеннээххит " , - диир . Бэйэтин омугун кытта тэІнии сатыыр - кинилэр литературалара суох , тіріібµт тылларынан µірэммэттэр , бары английскайдыы эрэ саІараллар … Америка , Кытай сµрдээх улахан имперскэй амбициялаах государстволар . Россия саамай уратыта , кµµґэ - µгµс норуоттаа ± ар , элбэх культуралаа ± ар . Нуучча ыраахтаа ± ылара ону ійдіін чіл хааллара сатаабыттара . Бу Россия саамай улахан кµµґэ , баайа буолар . Ол баар буолла ± ына Россия эстиэ суо ± а ! Сахалар тустарынан санаалар - Василий Егорович , эйигин норуоппут туґугар ордук туох - ханнык санаа ырыта тыытарый ? - Сэбиэскэй культура биґиэхэ , саха дьонугар , икки сµрдээх улахан омсолоох суолу хаалларда . Бастатан туран , Дьокуускайга , онноо ± ор сахаларга , олохтоох киґи диэн ійдібµл суох . Холобура массыынанан ааґан иґэн тµннµгµнэн біхпµтµн тамныыбыт . Маннык психология Саха сиригэр бµтµннµµтµгэр иІэн хаалбыт . Бу биґиги дьиэбит - уоппут , тэлгэґэбит диэн ійдібµл суох . Онноо ± ор тыа сиригэр ! Иккис омсолоох ірµппµт , коммунистическай кэмІэ улаханнык µлэлээбэккэ эрэ хара ± ы баайан аат - суол , уордьан - мэтээл ыла охсубут киґи диэн ійдібµл иІмитэ буолар . Харах баайыытыгар баран хааллыбыт . Интернат о ± отун курдук " государство моонньо суон " диэн ійдібµл µіскээтэ . Мантан ордук тыа сирэ иэдэйдэ . Совхозтар эстибиттэрин кэннэ , оскуола ± а , о ± о саадыгар , балыыґа ± а баар а ± ыйах миэстэ ± э µксэ дьахталлар эрэ µлэлииллэр . Эр дьон µксэ дьыбаан киэргэлэ буоллулар . - Оччотугар бу проблеманы быґаарарга тугу гынабыт . - Ґлэ суох диэн буолбатах - промышленноска вахтанан баран , куоракка киирэн µлэлиэххэ сіп эбээт ! Манна да ± атан кыбыттахха , японецтартан , кытайдартан биир суолга ордук кыґанан µірэниэхпитин сіп этэ . Ол - мындыр µлэґит буоларга . - Саха сиригэр промышленность кэннэ іссі ханнык салааны сайыннарыахпытын сібµй ? - Аны эт , µµт технологиятын сайыннарыахха . Маннык µтµі хаачыстыбалаах аґы аан дойдуга хантан да булбаккын ! Јрдіі ± µтэ немецтэри Саккырыырга илдьэ сылдьыбытым . Дьонум ынах , сылгы , таба этин , сµігэйи , µµтµ " маннык µтµі аґы ханна да сиэххит суо ± а " дэґэ - дэґэ истэрэ уйарынан симинэллэрэ . Ханнык да омук культуратын билиґиннэрии ас - µіл культуратыттан са ± аланарын ійдµіхтээхпит . Биґиэхэ биир " Тыгын Дархан " эрэ рестораннаахпыт . Холобура итальянскай , французскай , японскай , кытай куухуналара аан дойдуга биллэллэр . Аатырар " Макдональдс " аґа - американскай культура кэрэґитэ . ОлоІхо эйгэтин арыйа сатыыбыт . Онуоха олоІхо дойдутун аґын µіскэтиэхтээхпит . - Республика Президенэ Егор Борисов тыа сиригэр бол ± омтону ууруохтаахпыт диэн этэр . Онон бу хайысха ± а улахан хамсааґыннар тахсаллара кµµтµллэр . Василий Егорович , тыа сиригэр сыґыаннаан тугу этиэІ этэй ? - Тыа сиригэр та ± ыстахха , сµрµн проблема - суоллар . Ардах кэнниттэн киґи сатаан хаампат - бырыы да , бадараан буолар . Урут 60 - с сылларга тротуардары , палисадниктары оІорор µгэс киирэн испитэ ээ . Онноо ± ор кыра дэриэбинэлэргэ . Суолу оІорууга улахан хамсааґын наада . Уопсайынан , улахан біґµілэктэр Саха сиригэр алдьатыылаах со ± устар быґыылаах . Киин улуустарга сырыттахха , онноо ± ор , дьиэ верандата , кырыыґа фронтона суох буолара µгµс . Оттон сорох хоту улуустарга тиийдэххэ , дьон толору хааччыллыылаах дьиэ ± э олороллор . Манна улахан хамсааґыны таґаарыахха наада . Холобура , ипотеканан тутуллар дьиэ хайаан да толору хааччыллыылаах буоларын ирдиэххэ . Киґи киґиттэн кірін µтµктэр . Онон бу бэрт тµргэнник тар ± аныах этэ . Септик оІордоххо сир бэйэтэ иІэрэ да туруон сіп . Россия хоту іттµгэр Архангельскайга дьон барыта оннук туттан , дьаґанан олорор . Алясканы , Финляндияны этэ да барыллыбат . . . Туомтуу тардар оннугар - Василий Егорович - ірµµ олох оргуйар µіґµгэр сылдьар киґи , тµмµккэ кичэмэ санаа ± ыттан µллэґин эрэ … - Омугум атын омуктар ортолоругар сµтэн , симэлийэн хаалбакка бэйэтин аатын µрдµктµк тутуон , ааттатыан ба ± арабын . Аан дойду барыта хаґыллан , сирин баайа хостонон , дьон бі ± і олохсуйан бµттэ . Билигин ар ± аа , со ± уруу да буоллун саамай чіл айыл ± алаах Саха сирэ эрэ хаалла . Биґиги бу проблема кµірэйэригэр бэлэм буолуохтаахпыт уонна сирбит баайын - дуолун сатаан туґанан , сахабытын умнубакка " ґай - ґат " диэн олоруох тустаахпыт ! Јссі биири этиэхпин ба ± арабын . Айар µлэ диэн - µірэх . Олус элбэ ± и µірэтиэххин , билиэххин наада . Тарбаххыттан эмэн суруйбутуІ хаґан ба ± арар кэрэгэй буолар . Ол иґин кэнники 20 сылга саха интеллигенциятын историятын µірэтэбин , чинчийэбин . Ол да гыннар барытын биллим диэн этэрим іссі да эрдэ буолуо … Гаврил АНДРОСОВ Хаартыска ± а : Баґылай Харысхал Джуно куоракка Аляска штатын архыыбыгар хас да тігµл µлэлээбитэ . 2008 с . Саамай киґини сіхтірбµтэ , итириктэр элбэхтэрэ . СынньалаІ сир аттыгар турар кафеларга пиибэ туох да µтµмэн µрдµк сыана ± а атыыламмытын µрдµнэн итинник элбэх итирик баара хомолтолоох суол . Аны ол дьоммут охсуґан , сутуруктара оонньоон , дайбаґан чиччигинэйэн эчи сµрдэрин ! Оттон пляж харабынайдара сорох - соро ± ор бэйэлэрэ да охсуґуу тірді буоллулар . Кэлин іттµгэр , маннык тэрээґиннэр элбэх арыгыта , пиибэтэ суох , бэрээдэктээх со ± устук ыытыллаллара буоллар диэн ба ± а санааны этиэ ± и ба ± арыллар . Каадыр боппуруоһун быһаарарга . Аспирантураҕа сыл аайы сэллик хайысхатынан үстүү киһини ыытарга . Сэллиги чинчийэр быраастарга материальнай , моральнай көмөнү күүскэ оҥорорго . Быраас Радэны дьиссэртээссийэтин көмүскүүрүгэр командировкаҕа ыытарга » . Кунду биир дойдулаахтарбын Таатта оройуона тэриллибитэ 80 сылынан итиитик - истицник э5эрдэлиибин ! ! ! Алгыс утуетэ , санаа саргыта эЬиэхэ тиийиэхтин , ба5а санаа5ыт барыта туолуохтун ! Саргылаана Айыл ± а уонна киґи алтыґыытын сокуоннара , ыйаахтара былыр былыргыттан сахалыы олох - дьаґах оІостунуутугар , сиэр - майгы быґыытыгар , сиэри - туому тутуґууга , сахалыы ійгі - санаа ± а , тылга - іскі киирэн сылдьар . Арай ону наука киэбигэр киллэрии наада уонна ки ? и , дьон - сэргэ ( общество ) оло ± ун туту ? ар сокуоннара буолуон с ? п . Гражданскай сэрии араас суол тірµіттэнэн 1921 сылтан 1928 сыллаахха диэри сал ± анан барбыта . Ол тухары Уус - Маайа улууґа сэрии сылдьар сырыытын киинэ буолан байыаннай сабыытыйаларга улахан суолтаны ылбыта . Саха ірі туруута ( 08 . 1921 - 10 . 1922 с . ) , Пепеляев киириитэ ( 10 . 1922 с . - 06 . 1923 с . ) , тоІус ірі туруута , " артемьевщина " ( 05 . 1924 с . - 08 . 1925 с . ) µгµс хаан тохтуулаах хапсыґыылара а ± а кілµінэ ійµгэр - санаатыгар сµппэт - оспот бааґы хаалларбыта . Оччолорго биґиги улууспутун Россия ± а да , Саха сиригэр да киэІник биллэр гражданскай сэрии геройдара да , антигеройдара да таарыйбыттара . Олортон биирдэстэрэ - Эллэ Туллович Рахматуллин ( Боссоойко ) . Салгыы » Ааспыт күннэргэ Дьокуускайдааҕы уонна Јлүінэтээҕи аккыырай Роман Бүлүү улууґугар тиийэ сырытта . Кини Бүлүү куорат олохтоохторун , дьаґалта үлэһиттэрин кытары кірсін , улуус духуобунай сайдыытын , ыччаты сиэр - майгы , итэҕэл ійдібүллэригэр иитии туһунан кэпсэттэ . Роман аккыырай Бүлүү куоратыгар тутулла турар саІа таІара дьиэтин кірді - иґиттэ уонна арыалдьыттарын кытта 80 - тан тахса сыл ыытыллыбатах таІара сулууспатын ыытта . Манна Кыґыл Сыыртан , Бүлүү куоратыттан , Ґіґээ Бүлүүттэн тиийэ олус элбэх киґи кэлэн кытынна . Аккыырай Казактар сквердэригэр , өлбөт мэІэ уокка сибэкки дьірбітүн уурда . Оттон сырыытын түмүгэр Бүлүү куорат баґылыгын кытта кэпсэтэн - бу кырдьаҕас куорат баай историятын үірэтэн , баай култууратын сіргүтүіххэ диэн этии киллэрдэ . « Сыар ± а ± ын сайын оІоґун » диэн бэрт сіпкі да этэллэр эбит . Кыстыкка киирэн баран хоту улуустар тіґі сылаастык олороллорун туґунан билиґиннэриэхпитин ба ± арабыт . Суол - иис уустуга , республика кииниттэн ыраахтара барыта хоту улуус олохтоохторугар кэккэ ыарахаттары µіскэтэрэ чахчы . Ол эрээри ханна бэлэмнээхтэр да ± аны , онно этэІІэ буоларын олох бэйэтэ кірдірір . Масчыт муомалар Маґынан оттуллар элбэх хочуолунайдаах улууґунан Муома буолар . Муомалар 9 хочуолунайга мас оттугу бэлэмниир кыґал ± атын кірсіллір . Холобур , бу улууска Соболооххо , Победа ± а 7 - 8 тыґ . куб . маґынан сыл тахсаллар . Баларга 2 - лии хочуолунай маґынан оттуллар . Јссі Сайдыыга , Хонууга эмиэ уокка оттор мас наада . Уопсайынан ыллахха , бу хочуолунайдарга сылга 32 тыґ . куб . маґы бэлэмнээтэхтэринэ , сыл тахсаллар . Уокка оттор маґы филиал бэйэтин кµµґµнэн бэлэмниирин таґынан , чааґынай предпринимательтэн эмиэ атыылаґар . ИП - тан Сайдыыга , Хонууга анаан 17 тыґ . куб . маґы ылаллар . Дьэ , бу маґы бэлэмнииллэригэр , тиэйэллэригэр техника кµµґµн хото туґаналлар . Техника хотугу тымныыны тулуйбат , алдьаныы - кээґэнии тахсан , атахтыыр . Уу таґар массыыналарга эмиэ итинник балаґыанньалаахтар . Сааґыырга уонна Тібµлэххэ саІа массыыналаммыт буоллахтарына , Хонууга , Соболооххо , Победа ± а техниканы саІардыы боппуруоґа сытыытык турар . Таас чо ± унан оттуллар хочуолунайдарга чохторо баар . Оттугу тиэйиигэ « Полюс » ХЭТ тендергэ кыайбыт . « Биґиги Щепиннээх буолан олоробут » , - дииллэрин ірдіі ± µтэ истэн турабын . Ити филиал директора В . С . Щепин туґунан муомалар киэн тутта этэллэр эбит . Виктор Семенович этэринэн , тохсунньу - кулун тутар ыйдарга кыґыІІы суолунан техническэй сыалга туґаныллар матырыйаалынан ( ПТН ) толору кээмэйинэн хааччылыннахтарына эрэ табыллар . Бу филиалга кадр боппуруоґа эмиэ сытыытык турар . Сантехник , сварщик , суоппар курдук идэлээхтэргэ наадыйаллар . Олохтоох ыччат бу идэлэргэ µірэниэн ба ± арбат эбит . Ол , хамнас намыґа ± ыттан сылтаан . Кыґал ± аттан тахсар туґуттан сылга биирдэ µірэтэр комбинаттан кэлэн миэстэтигэр µірэтиини тэрийэллэрэ абыраабыт . Ґлэ ± э - хамнаска тіґі да уустуктар баалларын µрдµнэн , Муоматаа ± ы филиал кыстыгы этэІІэ туоратар туґугар сыралаґар . « СР ОДьКХ » ГУП быйылгы сылтан оптимизацияны олоххо киллэрэр сыалтан Ґіґээ Халыма , Орто Халыма , Аллараа Халыма улуустарын холбоон « Халыматаа ± ы » филиалы Орто Халыма ± а кииннээн тэрийэргэ быґаарбыта . Бу хоту сытар Халыма улуустарын оло ± ор - дьаґа ± ар инникитин хайдах сабыдыаллаах буолбутун кэм бэйэтэ кірдірµі ± э . Јліін улууґунаа ± ы филиалга ахсынньы 12 кµнµттэн оттугу тиэйэ тураллар . Онон газ конденсатын Таас µрэхтэн уонна Ленскэйтэн « Бултсаха » , « Багира » , « Дальнеагропромкомплект » ХЭТ - тэр таґаллар . Тиэйии былаанын толорон иґэллэр . Филиал директора бэлиэтииринэн , автоматика іттµгэр хаалан иґэллэр , горелкалар итэ ± эстэр , итинтэн атыІІа барыта этэІІэ . Эрдэттэн хааччынан Хоту улуустар филиалларыгар кадрынан хааччыллыыга хамнас оруола кырата суох буолуохтаах . Ити эрээри эдэр ыччат хоту диэки тардыґарын Аллайыаха улууґун холобуругар кірµіххэ сіп . Маннаа ± ы филиалга директордара уонна кылаабынай инженердэрэ - иккиэн эдэр дьон . Бу улуус нэґилиэктэригэр быйыл тохсунньу ыйга ітірµнэн тµспэтэх тымныы ( - 49 кыраадыс ) бэлиэтэммитэ . Итинтэн сибээстээн нефть эІин хойдуутун курдук проблемалар тахса сылдьыбыттарын , µлэ бэрээдэгинэн миэстэтигэр быґаччы туораппыттар . Хаґаастаах буолар хайда ± ын ыраах сытар русскай - устьелар ( бастыІ µлэлээх учаастак маастара А . В . Шкулева ) биллилэр . Манна уматыгы кутар емкостар объемнарын улаатыннарыы тµмµгэр ыам ыйыгар тиийэр уматыгынан хааччынан олороллор . Ол да буоллар , уматыктаахтар диэбэккэ , аны кµґµн атырдьах ыйын 8 кµнµттэн хочуолунайдары оттор туґугар эрдэлээн тиэйиэхтэрэ . Бу нэдиэлэттэн Бірілііххі уонна БыйаІныырга оттугу тиэйиини са ± алаабыттар . Онон уматык боппуруоґугар барыта этэІІэ курдук . Ити эрээри , уматыгы тиэйиигэ техника эргэтэ эрэ буолбакка , суол - иис ыарахана эбиискэлэґэр . Холобур , БыйаІныыр нэґилиэгэ биэрэктэн 12 км тэйиччи сытар . Ол иґин тиийбит оттугу биэрэктэн біґµілэккэ диэри тракторынан эбэтэр массыынанан таґаллар . Хата , техникалара эргэриитэ бэлиэтэнэр . Икки сыллаа ± ыта « Уралы » ылбыттара , онтон атыттара эргэ техника . 2002 с . 2 « КамАЗ » атыыласпыттара . Бу филиалга механик , экономист курдук идэлээхтэр наадалар . Ґчµгэй идэтийбит специалистара олохтоох нефтебаза ± а , « Сахаэнерго » филиалыгар хамнастара µрдµк диэн матыыптаан кіґіллір эбит . Улуустаа ± ы коммунальнай хаґаайыстыба филиалын µлэтигэр олорор дьи э - уот фондата бэлэмэ суо ± а ірµµ кыґал ± аны эбэрин директор К . В . Нестеров бэлиэтиир . Быйылгы оттук сезонун республика ± а бастакынан са ± алаабыт аллайыахаларга кыстык хаамыыта итинник . Ыаллыы Абый улууґугар эмиэ техника эргэриитэ сµрµн кыґал ± аларынан буолар . СаІа дьыл иннинэ уонна уґун ірібµллэр кэмнэригэр Белай Гора ± а бульдозердара алдьанан , атын тэрилтэттэн уларсан µлэлэтэн , кыґал ± аттан тахсыбыттар . Улуус киинигэр олорор дьиэ фондатыгар ірімµін ыытыллыбата ± а ырааппыта сылааґынан хааччыйыы хаачыстыбатыгар охсубут . Кµґµн былааннаммыт уматыктара кэлэн сµікэммит ( 5750 т таас чох , 2880 т газ конденсата , 4685 т сырой нефть ) . « Јрімµін программатынан салайтаран кыстыкка киириигэ µлэ ыытыллыбыт буолан , билигин µлэ - хамнас этэІІэ баран иґэр » , - диэн быґаарар директор А . И . Алексеев . « СР ОДьКХ » ГУП быйылгы сыллаа ± ы былааныгар Кэбэргэнэ ± э саІа хочуолунайы тутуу киирбит . Филиал салалтата Сотуруоха ± а , КиэІ Кµілгэ саІа хочуолунайдары туттарар былааннаах . Эмиэ кадр боппуруоґугар эргиллэн кэллэххэ , сэтинньи ыйтан Анаабырдаа ± ы филиалы Алик Низам Оглы Мехралиев салайар . Онон итии дойду уола хоту тымныылыын « эрийсэр » . « Уматыгынан хааччыллыыга 21 хонук саппаастаахпыт , учаастактарга барыта кэминэн » , - диэтэ бэрт судургутук саІа директор . Ґбµлµій кэнниттэн Арай хотулартан булуІнар саІа дьылы бэрт кыґал ± алаахтык кірµстµлэр . Ґбµлµійдээбит µірµµлэрэ сотулла сыста . Саахал тахсан , тоІор турукка киирэ сыстылар . Хата , СР Правительствотын іттµттэн суґал дьаґаллары ылан , саахалы туоратыыга кµµскэ µлэлээн , балаґыанньаттан та ± ыстылар диэххэ сіп . Буур ± алаах - тибиилээх дойдуга Уус - Алдан , МэІэ - ХаІалас , Амма , Горнай , ХаІалас , Нам улуустарын коммунальнай хаґаайыстыбаларын филиалларыттан тиийэн саахалы туоратыыга кімілістµлэр . Балар бары да ± аны « СР ОДьКХ » ГУП - ка биир бастыІ µлэлээх тэрилтэлэринэн буолаллар . « Якутскэнерготтан » эмиэ 1 биригээдэ µлэлээбит . Тиксиигэ олорор дьиэ фондатыгар ірімµін ыытыллыбата ± а ырааппыта , сіптііх кірµµ - истии суо ± а атахтаата дииллэр . Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр бастакы этээстэрэ кураанах кэриэтэ тураллара , олохтоохтор дьиэбит тымныы диэн атын дьиэлэргэ кіґµтэлээн хаалыылара барыта тэптэ ± э . Саахалы туоратыыга техническэй сыалга туґаныллар матырыйаалынан хааччыллыы да улахан оруоллаах . Дьокуускайтан самолетунан 5 рейсинэн саппаас чаас кэлбит . Бэ ± эґээ эмиэ а ± албыттар . Улууска µіскээбит ыксаллаах балаґыанньанан сибээстээн штаб тэриллибит . Миэстэтигэр саахалы туоратыыга хааччыйар хампаанньалар эмиэ кыттыспыттар . Соторутаа ± ыта эрэ кылаабынай инженеринэн анаммыт П . И . Петров иґитиннэрбитинэн , бэ ± эґээІІиттэн улууска µіскээбит ыксаллаах балаґыанньа уґуллубут . Онон тоІуу - хатыы туоратыллыбыт . БулуІнар бу хобдох тµбэлтэ кэнниттэн µлэлэригэр - хамнастарыгар сіптііх сыанабылы бэринэллэр ини . Кыстыкка бэлэмнэнии хайдах ыытыллыбыта , най барыы кістµµтэ баара ырылыччы кіґµннэ . Онон кэлэр кыстыктарын билиІІэттэн толкуйдаатахтарына табыллыыґы . Хоту дойду кытаанах айыл ± ата кэмигэр бэлэмнээх , хаґаастаах буолары ирдиир . Ханна , хайдах кыстаан эрэллэрин туґунан кылгастык тохтоотоххо итинник . Женни СТРЮКОВА Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . - Талар кыах баар буолуохтаах : бу демократтар , бу коммунистар , бу либераллар … пиибэ иһээччилэр баартыйалара диэн . Мантан бэйэҕэр барсары таллаххына , өйгөр - санааҕар тоҕо « батарыаҥ суоҕай » ? Ону билигин ТАЛАР кыахпыт суох . Биһиги баҕарарбытын хоту , биһиги интэриэспитин дьиҥнээхтик туруулаһар баартыйабыт суох . Быйылгыттан Степан Иванов үтүө дьыалаҕа төһүү буолар меценат быһыытынан эмиэ биллэн эрэр . Урбаанын эмиэ кэҥэтэр . Ол курдук , Бүлүү куоракка « Альянс » издательскай дьиэни , реклама ааҕыныстыбатын арыйда . Эһиил онно бэйэтин типографиятын тэрийэн , « Алмаастаах түөлбэ » ( « Алмазная провинция » ) хаһыаты таһаарар санаалаах . Бу хаһыат 2004 сыл от ыйын 1 күнүттэн тахсар « Мирный - Инфо » хаһыат сыһыарыыта буолуохтаах . 2011 сыл ахсынньы 20 күнүгэр Абаҕаҕа кииннэнэн тэриллибит Амма улууһа 100 сыллаах үбүлүөйүн үрдүк тэрээһиннээхтик бэлиэтээри турар . Бүгүн нэһилиэккэ 1192 киһи олорор . - Биґиэхэ оннук буолбатах . Субуотунньуга суох хайдах сатаныаІый ? Бээ ( сонньуйар ) , испииґэк біҕілііхпүт . Бэйэм туора турбаппын , бастакынан сылдьабын . Ким эрэ туґугар буолбакка , бэйэбит , оҕолорбут туґугар үлэлиир буоллахпыт . Ким да кыґаллыбатын кэннэ , кимиэхэ найыланан олоруоІуй ? ! Оттон уопсастыбаннай үлэ үбүгэр сайыІІы үс ыйга бостуук , диисэли холбооччулары наймылаґабын . 6 - лыы тыґыынчаҕа . Біґүілэктэн 5 - 6 км тэйиччи сэбиэскэй саҕанааҕы сайылыктаахпыт . Кэпэрэтиип ынахтара бэс ыйыгар тахсан баран , балаҕан ыйыгар диэри сайылыыллар . Ол онтон кэллэхтэринэ , ыанньыксаттарбытын сынньата түґэбит , дьонунан солбуйтаран . « Кэскил » 49 cүіґүтүттэн 24 - дэ ыанар . Сүіґү ахсаанын элбэтэргэ суоттанан , « Чолбон » ЖСПК тэрийбиппит . Былырыын 149 cүіґүлээҕиттэн биэс уона ыанньык . Быйыл 161 - гэ тиэртибит . Сылгыбыт элбэҕэ суох - 90 тібі . Эбээрибит сылгы базата тэринэ сатыыбыт . Сылгынан дьарыктаныан саныыр биир киґи бэйэтин күүґүнэн хааччах , күрүі тутта сылдьар . Быйыл іртііґүнү ыыттыбыт . Кіріргүт курдук , Сысолятин силиэстийэ кэмигэр тіґі да кірдірүүтүн араастаан уларыта сырыттар , суукка буруйун билиммэтэр , кини буруйдааҕа кістін турар курдук . Оттон туоґу кыргыттар ким кигиитинэн буруйу Федоровка түґэрэ сатаабыттарын сэрэйиэххэ эрэ сіп . БыґылааІІа сылдьыспыт туоґулар , бары , Федоров утуйа сыппытын бигэргэтэллэр . Ґґүін куолаан ілірбүттэр диэҕи сиэртибэ кырбаммыт эчэйиитэ суох . « Культурная Эволюция » Андрей Борисов авторскай биэриитэ , форматынан дискуссионнай кулууп , биэриигэ араас боппуруостар сырдатыллаллар . РФ культура ± а уонна коммуникация ± а министрэ Александр Соколов , Евразийскай хамсаа ? ын лидерэ Александр Дугин , СР Духуобунаска Академиятын академиктара , суруйааччылар кыттыыны ылбыттара . FIFAҕа 1908 Соҕуруу Африка , 1912 Аргентина уонна Чили , 1931 Канада уонна АХШ футбол салайар тэрилтэлэрэ кыттыыларын кэнниттэн FIFA Эуропа кэриҥиттэн тахсыбыта . Иккис аан дойду сэриитин кэнниттэн FIFA сайдыытын саҥа таhыма саҕаланар . Бары континеннарга FIFA салайар футбол конфедерациялара тэриллибиттэрэ . Билигин FIFA глобал футбол түмсүүтэ буолар . ~~Банаан уонна табах мөккүспүттэр , хайалара саамай ынырыктык өлөрүн быһаарсыбыттар . Банаан кэпсиир :~~ Тас көстүүтугэр харрахха быраҕыллар уратылара : тоботугэр кэтит көҕүллээх , сиэрпэ курдук өҕүллүбүт олордоҕуна көстөр куорсуннардаах . Ол да сиэринэн , бу күннэргэ Улуу Туймаада хочотугар ыытыллар « Хомус ( trump ) аан дойду култууратын эйгэтигэр » норуоттар икки ардыларынааҕы VII кэнгириэскэ ыраах сирдэртэн ыалдьыттар кэллилэр . Кинилэр бу дьоҕус эрээри дьикти күүстээх , аан дойду 200 - тэн тахса омугар баар үстүрүмүөн күүһүн - кыаҕын билэргэ , кыратык да сыстан , алтыһан , күүстэригэр күүс , санааларыгар санаа эбинэр баҕалаахтар . ( Ити саҕана Дагестаҥҥа эмиэ оҕолор өлүүлээх баһаар тахсыбыта . Онно дойду салалтатын кытары быһа эфиргэ тахсыыга Кавказ омуктара улаханнык кыһыйан - абаран туран үрдүкү салалтаны мөхпүттэрэ - эппиттэрэ . Түбэһэн туох баар кыһалҕаларын барытын быһааттарар курдук кэпсэппиттэрэ . Онтон . . . Саха сирин правительствотын бэрэссэдээтэлэ баһылыктаах " Сыдыбыл олохтоохторо " " төрөөбүт правительстволарыгар махтана турбуттара " . . . Туораттан көрүүгэ киһини сонньуйуох олуона хартыыната этэ ) . Киһи олоҕун дьыл кэмин кытта тэҥниир олус табыгастаах . Холобура , саас маҥнайгы туораах сиртэн быгар , тыллар кэмэ . Саас маҥнайгы сиэмэни олордобут . Ол курдук , киһи эмиэ олоҕу маҥнайгы көрүүлэрэ оҕо сааһыттан силис тардаллар . Дьокуускайга бэ ± эґээ , бµгµн , сарсын - субуотунньук . Республика кµнµн , Маай бырааґынньыгын , Кыайыы кµнµн кірсі Дьокуускай куорат баґылыгын дьаґалыгар оло ± уран ыытыллар тэрээґин сыл аайы µтµі µгэскэ кубулуйда . Бэ ± эґээ сарсыарда 9 чаастан µлэ коллективтара , биирдиилээн кірµІнэриттэн тутулуга суох тэрилтэлэр уулуссалары біхтін - сыыстан ыраастыы та ± ыстылар . Бастакынан 7 - с остолобуой таґынаа ± ы территорияны хомуйа сылдьалларын кірдµбµт . Салгыы » - Кыґын үүт ыама аҕыйыыр . Квота бүтэрэ эмиэ итиннэ тирэх буолара . Ол тохтуо . Ол иґин ити ол кэм үүтүн сыанаҕа тутар буолан эрэбит . Иккиґинэн , үүт туттарааччыларбыт тіґі да « сыананы үрдэтиІ » диэн күүскэ туруорусталлар , туттарар үүттэрин хаачыстыбата олус мілтіх . О . э . кислотноґа ортотунан 20 буолар , бакыаттыырга , саатар , 17 - 18 буолуохтаах . Кислотноґа 21 - дээх үүт хайдах да стерилизацияҕа барбат , арыыга эрэ барар . Аны « термоустойчивай » боруобата 80 - нааҕы ааґыахтаах . Биґиэннэрин киэнэ баара эрэ 70 - Іа тэІнэґэр . Ґүтү стерилизациялыырга 135О С тиийэ оргутуохха наада . Онно тыа үүтэ хайдах да тулуктаспат . Быґата , атын ханнык да үүт аґы оІорбокко , баара эрэ пастеризациялаах бакыаттаммыт үүтү ылыахха сіп . Ону да , ол кислотноґа эппиэттэґиэн наада . Ол үүт уґаабыта үс хонукка барар . Куйаас сайын иккилии суукка айанныыр суоллаах сиргэ сібі суох . Туттуллар болдьоҕо бүтэрэ бу кэлбит үүтү маҕаґыын ылбат . Аны , суол - иис суоҕунан , ити этэриІ курдук , миэстэтигэр дьоҕус астыыр тэрили туруоруу эмиэ кыаллыбат . Хаачыстыба эппиэттэґиэн наада . Оттон атыы - эргиэн тэрилтэлэрин сыаналарын бэйэбит холбутунан уодьуганныыр кыахпыт суох . Судаарыстыба кімітүнэн ситиґиэххэ сіп . Холобур , быйылгыттан Дьокуускайга атыы иґин эбии ааҕыыга ( надбавкаҕа ) кэккэ ыйыы оІоґуллар буолла . Ыам ыйын 12 күнүгэр Муома оройуонугар бырааттыылар иирсибиттэр . Биирдэрэ сутуругунан быраатын сирэйгэ саайбыт . Улаханнык уордайбыт чугас хаан уруута саатын үрдүгэр түһэн бииргэ төрөөбүтүн ытан өлөрбүт . Билигин 44 саастаах өлөрүөхсүт тутулунна . Холуобунай дьыала силиэстийэлэнэ сылдьар . Дьэ онтон µ ? µс кэрдиис кэлэр - кыыллыйыы . Ки ? и истэрэ , билэрэ - к ? р ? р ? та ? ы - бы ? а уларыйар . Тыаттан µрэххэ к ? т ? н тµ ? э ± ин - ким ааспытын билэ ± ин , сыта олорон хаалар . Туох µлэ ? ит буолара биллэр . Информация ыла ± ын . Оннук сытымсах буола ± ын . Ол и ? ин ити кыыллар билэллэр . Онноо ± ор туох ки ? игин … Ки ? и к ? р ? р ? букатын атын буолар . Сµрµ к ? рµµтэ кµµ ? µрэр . Истэри ? эмиэ уларыйар . Суор са ? атын ? йдµµр курдук буола ± ын . Куола ? ын хас уларыйыыта суолталаах , кэпсээн курдук . Ки ? и ити кэм ? э му ? ура суох кµµ ? µрэр . Бу куоска кыы ? ырда ± ына - абарда ± ына , туохха да кыайтарбат буоларын кэриэтэ . Итинник дьиктилэр элбэхтэр … Суукка ± а сµµрбэччэлии к ? ? µ бара ± ын . Атаххар кыаллар , сыыдам буола ± ын . Оннук кэмнэргэ 50 - 70 киилэлээх тµ ? рт куул бурдугу сµгэр кыахтана ± ын . Ки ? и этэ - сиинэ му ? ура суох эбит . Ол сылдьан ал ± ас тутуннаххына , доруобуйа ± ар улахан ку ? а ± аны о ? оруохха с ? п . Айыл ± а ± а маннык сылдьан тµ ? ээн да билбэтэххин билэ ± ин . Чара ? сарсыардаа ? ? ы ибирин - сибирин , кµнµскµтµн , киэ ? ээ ? ? итин кыыллыйбыт ки ? и этэ - хаана барытын билэр . Ити сылдьан сир сиигэ , салгына охсон ыалдьан хаалыахха с ? п . ИДьМ систиэмэтэ сабыылааҕа милииссийэни кимэ - туга биллибэт , аата - суола суох сиэрэй маассаҕа кубулутта . Милииссийэ эдэр үлэ ´ иттэригэр холобур буолар , сокуону та ² ара о ² остубут биир да ИДьМ үлэ ´ итэ баарын истэ иликпит . Холобур , били ² ² и ГИБДД үлэ ´ иттэрин ортотугар сэбиэскэй кэм ² э чиэ ´ инэйинэн аатырбыт , куорат барыта билэр Алексеевтарын курдук , чахчы суоппардар ытыктыыр , толлор « гаишниктара » баарын ту ´ унан истибэккин . Оттон С . Михалков суруйбут милииссийэ « Дьээдьэ Степатын » ту ´ унан этэ да барбаккын . ~~Ынах ахсаанын аҕыйаппат туһугар өссө биир этии баар :~~ Быйылгы Ыһыах Улуу Кыайыы 65 сылыгар уонна Учуутал сылыгар ананар . Былыр - былыргыттан ыһыах кэмигэр аҕа көлүөнэ кэнчээри ыччатыгар норуот тыһыынчанан сылларга чочуллубут билиитин - көрүүтүн , үтүө үгэстэрин тиэрдэр . Ыччат кырдьаҕастар холобурдарынан өбүгэ үгэстэрин үөрэтэр , үтүөҕэ - кэрэҕэ тардыһар , быһыйдар - күүстээхтэр , ырыаһыттар - үҥкүүһүттэр күрэс былдьаһаллар . - Бэрэсидьиэн Ил ТүмэІІэ Илдьитэ дирбиэннээх - дарбааннаах баараҕай бырайыактар туґунан буолбакка , дьокутааттар иннилэригэр чопчу сыалы - соругу туруорар ис хоґоонноох . Илдьит Саха сирин олохтооҕун күннээҕи олоҕун кытта ыкса ситимнээх . Бэйэбит дьоммутун кытта үлэлэспэтэхпитинэ , ким биһиги дьоммутун кытары үлэлиэҕэй , кинилэргэ кыһаллыаҕай ? Хайдах үлэлэтэбит ? Биһиги аҕаларбыт , ийэлэрбит саҕа үлэһит дьон суоҕа . Ол аата иитии , идеология үлэтэ эмиэ барыахтаах . Дьону үлэҕэ төнүннэрэргэ , үлэни сыаналыы үөрэтэргэ туохха , кимиэхэ тирэҕириэхтээхпитий диэн үчүгэй анаалыс наада . Дьаа ? ыга ы ? ыа ± ы тэрийии мунньа ± а буолла . Ба ? ылыктара Иван Иванович Горохов баар . Мин кµнµ к ? рсµµ ы ? ыа ± ын ту ? унан кэпсээтим . Ба ? ылык ? й ? ? т ? , маннык ы ? ыах бастаан улуус киинигэр буолуохтаах , онтон нэ ? илиэктэргэ тэриллиэхтэрэ диэтэ . Онон ы ? ыахтыыр тµ ? µлгэ тутуллубутунан барбыта . Ба ? ылык бэйэтинэн тутуу хаамыытын , хаачыстыбатын хонтуруоллаата . 9 ампаары тутан , сэргэлэри о ? орон бэлэмнээн кэбиспиттэрэ . Кэргэммэр Клара Егоровна ± а : « Барса ± ын , ситиитэ ? р , Шаман хайатыгар тахсан алгыс этэн сиэр - туом о ? оруохпут » , - диэтим . Иван Герасимович Васильевы алгысчытынан , Александр Васильевич Саввиновы о ? уохайдьытынан , кµнµ к ? рсµµгэ ыллыыр , о ? уохай тылын этэр устудьуон кыы ? ы Рая Захарованы илдьэ бэ ? иэ буолан Дьаа ? ылаатыбыт . Ааспыт сылтан са ± алаан " Якутпроект " ААО генеральнай былааны оІорор отделын архитектордара биир бідіІ бырайыакка µлэлэрин са ± алаатылар . Ол - Дьокуускай куоракка тутуллуохтаах аан дойдутаа ± ы ирдэбилгэ эппиэттиир аэровокзал дьиэтин уонна бу комплекска киириэхтээх тимир суол вокзалын тутуу бырайыактара . Тимир суол билиІІи аэропорт турар сиригэр Марханан эргийэн Быковскай уулуссатынан киириэхтээх эбит . Бырайыак быґыытынан , урукку сууллубут аэропорт оннугар икки мэндиэмэннээх , 170 м уґуннаах саІа аэровокзал дьиэтэ биир чааска 700 пассажиры тµґэриэхтээх . Билигин оІоґуллар бырайыакка сібµлэґии , техническэй усулуобуйатын кірµµ ыытыллар . Маны таґынан федеральнай экспертизаны ааґыахтаах . Архитектордар бэйэлэрэ этэллэринэн , саІа аэровокзал дьиэтин тутуу бырайыагын са ± алаабыттар . Бу федеральнай таґымнаах программа буолар . Онон билиІІи µлэлии турар аэропортан чахчы да улахан аэровокзал буолара саба ± аланар . АІардас аэропорт билиІІи сиригэр баар эргэ мас дьиэлэр кітµрµллэн болуоссакка кубулуйуохтаахтар . Аны бырайыакка киирбитинэн , аэровокзалтан 250 м сиргэ тимир суол вокзала тутуллуохтаах . Бу дьиэ бырайыага билигин чуолкайдык ситэриллэ илик , кумаа ± ыга маннык буолуохтаах эрэ диэн кірдірдµлэр . Генеральнай былаан быґыытынан , тимир суол вокзала кµІІэ 400 киґини хааччыйыа ± а . Кэлин троллейбус ДЕПО - та аттыгар тутуллан биэриэхтээх . Этэн аґарбыппыт курдук , бу ір кэмнээх бырайыак . Олоххо хаґан киирэрэ биллибэт . Ол эрээри саха архитектордара тібілірµн холбоон , уустарын - ураннарын киллэрэн туран саІа аэровокзал уонна тимир суол вокзалын дьиэтин тутуутун бырайыагын оІороллор , дьиэ ис - тас кістµµтµгэр µлэлэґэллэр . Ханна да суох , хатыламмат , µйэлээх аныгы аэровокзал комплексын тутан таґаарарга холоноллор . Хаартыска ± а : СаІа аэровокзал бырайыага олоххо киирдэ ± инэ маннык буолуохтаах . Светлана ХАЛГАЕВА 60 млрд кубометр гаастаах сири бас билэ сылдьыбыта кимиэхэ эрэ улаханнык мэһэйдээтэҕэ буолуо . Сир баайын былдьаһыы сэриитин биир көрүҥэ буолуон сөптөөх . Бэйэбит испитигэр буһа - хата сылдьан , ыннарааттан , үөс сиртэн туох - туох адаҕыйарын билбэппит . Ханнык хампаанньалар " интэриэстэрин " быһа хаамарыбытын сэрэйбэппит . Максимов улаханнык айдаарсыбакка " биэрэн " кэбиспитэ эбитэ буоллар , онон хаалыа эбитэ дуу . . . " Туорайдаһымаҥ " диэн суос бэринэн " показательнай " тутуу - хабыы дьүһүнүн быһыыта эбитэ дуу . . . Оччолооҕу сиэбит - аһаабыт , бүтүн судаарыстыбалары кэтэх бас билии оҥостубут дьиҥнээх сур бөрөлөр тоҕо эрэ тутуллубаттар ээ . Куска сыһыаран эттэххэ , биһиги хонтуруоллуур уорганнарбыт Японияттан кэлэр көтөр радиацията хайдаҕын кистиэхтэрэ суоҕа . Ол эрээри эргэрбит инструкциялар , уопут , билии тиийбэтэ , тустаах прибор суоҕа дьиҥнээх хартыынаны толору арыйыа суоҕа . Ити туохтан көстөрүй ? Фукусимаҕа саахал тахсаатын кытта , сонуну тарҕатар ааҕыныстыбалар станция тула альфа - фон олус үрдүк диэн биллэрбиттэрэ . Ол аата , радиоактивнай иод элбэх тахсыбыт . Бу - кылгас үйэлээх радионуклид . Ол эрээри бастакы 10 хонук кутталлааҕын туһунан « Кыымҥа » суруллан турар . Оттон тэлэбиисэргэ биһиги хонтуруоллуур уорганнарбыт Сахалиҥҥа , Приморьеҕа гамма - фону ( радиоактивнай цезийи уонна стронцийы ) бэрэбиэркэлиир төрүт былыргы ДП - 5Б прибору көрдөрө - көрдөрө радиация таһыма нуорма диэн көрдөрбүттэрэ . Былырыын Кытай Харбин диэн куоратыгар Саха сириттэн тиийэн үөрэнэ сылдьар икки устудьуон бииргэ үөрэнэр уолларын ( эмиэ саха оҕото ) өлөрбүттэрин туһунан киһи куйахата күүрүөх дьулаан сурах өрөспүүбүлүкэни биир гына тилийэ көппүтэ . Ол кэннэ , биллэн турар , араас сурах - садьык тарҕаммыта . " Иккиэннэрин өлөрүүгэ уураллар үһү " , " буруйдаах уолаттары кытайдар хайыы - үйэ өлөрбүттэр " диэн дьулаан иһитиннэриилэр эмиэ иһиллэн ааспыттара . Хас дэриэбинэҕэ , улууска тиийдэхпит аайы ааҕааччыларбыт үксүлэрэ бу дьыала ханна тиийбитин ыйыталаһаллар . Ол иһин дьыала иһин сиһилии билбэтэрбит да , онтон - мантан ыйыталаһан суруйарбытыгар тиийэбит . Буолбут аата буолбут . . . Ону норуоттан хайдах даҕаны кистээбэккин . Аны покровскайдар ы ? ырдылар . Кµнµ к ? рс ? р ы ? ыа ± ы о ? оруохха диэн . Николай Семенович Рафаилов диэн олус µчµгэй ки ? и Покровскайга мэр этэ . Салайааччы норуотун культуратын дьи ? нээхтик ? йдµµр , ? йµµр буолла ± ына , норуот культурата сайдыан с ? п эбит дии саныыбын . Кэскили µчµгэй салайааччылар тµстµµллэр . Николай Семеновичтаа ± ы кытта Покровскайга кµнµ к ? рсµµ ы ? ыа ± ын о ? орон турабын . Соторутаа ± ыта Москва ± а норуот маастара , СР культуратын µтµілээх µлэґитэ Анна Зверева тэрийэн µлэлэтэр " АбылаІ " студиятын кыттыылаахтара РФ Художниктарын союґун дьиэтигэр " ОлоІхо . Этно . Арт . " быыстапканы ситиґиилээхтик туруоран кэллилэр . Манна иистэнэр , маґынан уґанар , муос оІоґуктарга дьарыктанар Нам , Таатта , Чурапчы талааннаах дьоно , Нам педколледжын , АГИКИ студеннара кыттыыны ыллылар . Салгыы » Ахсынньы 20 күнүгэр « Дракон » кулуупка айдаан тахсыбыт . ( Дьиҥинэн , түүҥҥү кулуупка итирик дьон айдаарара аата - ахсаана суох буолаахтаатаҕа ) . Кулууп иһигэр айдаарсыбыт дьон киэҥ - куоҥ сиргэ сутуруктаһаары таһырдьа тахсыбыттар . Таһырдьа тахсан биир киһиэхэ түөрт буолан саба түһэн ибили кырбаабыттар . Кырбаммыт киһи балыыһаҕа киирээт тына быстыбыт . ИмэІэ , иэйиитэ , сиэкиґэ суох таптал тутах , сымсах , эбэтэр ончу да ± аны суох диэІІэ сібµлэґэр инигит ? Оттон аІардас эт - хаан кірдіібµтµн эрэ толуйуу , та ± ылы таґаарыы татымын ааґан , куруубай . Онон сиэкис тематыгар киґи кэпсэтэ туруон сіп . Бу тема оннук киэІ , арыт міккµірдээх , саІаны арыйыылардаах , сібµлэґэр да , сібµлэспэт да ірµттэрдээх . Бµгµн , сиэкис тематыгар врач - сексолог Надежда Дмитриевна Кузьминалыын кэпсэтэбин . - Надежда Дмитриевна , сахалар бу туґунан бэйэ икки ардыгар кыайан аґа ± астык кэпсэппэппит эрээри , дьиІэр , олоххо утуму ууґатарга биир саамай сµрµммµт буолла ± а . Олох кэрэтин маны кытта эмиэ сибээстиибит . Сиэкис диэни медицина іттµттэн туох диэн быґааран биэриэІ этэй ? - Сиэкис диэн киґи интимнэй оло ± ор астыныыта , дуоґуйуута , µірµµтэ , дьоло . Киґи ій - санаа , эт - хаан , иэйии іттµнэн имэІирэн , абылатан туран чугасаґыытын ситиґэр саамай µрдµкµ муІутуур чыпчаала . Маныаха киґи бэйэтин этин - сиинин сатаан истэ µірэнэрэ наада . Сіптііх , доруобай сексуальнай оло ± унан олорор дьон , хаґан ба ± арар чэгиэн уонна уґун µйэлээх буолаллар . Ол эрээри , киґиэхэ таптал баар эрэ буолла ± ына , имэІ баарын ійдµіххэ наада . Итинтэн сиэттэрэн , туох - ханнык иннинэ , µгµс саха ыала суорумньунан холбоґууларын таарыйыахпын ба ± арабын . Манна µксµн со ± отох хаалартан ыксаан , ыал буолуохтаахпын эрэ диэн санаанан салайтараллар . Ол кэнниттэн , этэргэ дылы , ис дууґаттан иэйиитэ , имэІэ суох эт - хаан кірдііґµнµнэн кµдээринэ олоруу , ардыгар кэргэнниилэр сыґыаннарыгар уустуктары µіскэтэр . То ± о диэтэххэ , дьахтар таптал хайдах буолуохтаа ± ын ійµгэр оІорон кірµµтэ , кэтэспит эрэлэ , иэйиитэ туолбат . Итинтэн сылтаан дисгармония ( эр киґи уонна дьахтар сыґыаннарын кэґиллиитэ ) са ± аланар . Олох сал ± анан барар . О ± о тірµµр , улаатар , дьиэ кэргэн ситэ - хото курдук буолар эрэ . Ол эрээри , кырачаан тіріппµттэрин сыґыаннарын кимнээ ± эр да ордук билэ , таайа , сµрэ ± инэн сэрэйэ сылдьар . Быґата , тіріппµттэр модель буолаллар . О ± о улаатан , олоххо дьонуттан ылбыт " оскуолатынан " барар . - Оттон сексуальнай культура , ити тема ± а билиибит таґыма биґиэхэ хайда ± ый ? Ученайдар олоххо баар µс быґыыны ордук чорботон бэлиэтииллэр . 1 . Сиэкискэ билии - кірµµ іттµнэн грамотнайа суох буолууну . 2 . Сиэкискэ ньµдьµ - балай сыґыаны . 3 . Сыыґа иитиини - такайыыны . Итилэри быґааран биэрэриІ буоллар ? - Јскітµн тіріппµттэргэ билии тиийбэт буолла ± ына , кэнчээригэ тугу биэриэххиний ? Эппитим курдук , о ± о кµннээ ± и олохтон , тіріппµттэрин кірін µірэнэр . Аны туран , ити µс бэлиэ ± э эбии " сыыґа бобууну " киллэриэм этэ . Холобур , " ЭдьиийиІ эрдэ кэргэн тахсан , о ± о тірітін баран , сонно арахсыбыта . Сэрэн , эн эмиэ оннук буолаайа ± ын ! " . Эбэтэр : " Ити уолтан сэрэнэ сырыт ! " , о . д . а . бобуу элбэх бі ± і буолла ± а . Тіріппµт о ± отугар µчµгэйи ба ± аран итинник этэр эрээри , ій - санаа іттµнэн тµІкэтэхситэн кэбиґии барар . Кыыс эр дьонтон , уолаттартан дьулайар , куттанар . Устунан дууґатыгар , ійµгэр - санаатыгар улахан мэґэй µіскµµр . Дьэ , маннык улааппыт кыргыттар , хомойуох иґин , биґиги олохпутугар элбэхтэр . Холобур , устудьуоннуу сылдьар саамай кэрэ кэмнэригэр уолу кытта сатаан кэпсэппэттэр , табаарыстаспаттар , ханна да сылдьыбаттар . Бу кыргыттар µірэхтэрин бµтэрэн тыа сиригэр µлэлии бараллар . Итиэннэ сааґырыахтарыгар диэри комплекстарын ыґыктыбаттар . Хомойуох иґин , µйэ тухары эр киґи диэни билбэккэ , кыыстарынан сылдьааччылар биґиги олохпутугар бааллара ону дакаастыыр . Иккиґинэн , билии - кірµµ іттµнэн грамотнайа суох буолууга тохтоотохпутуна , киґи билбэтэ муІура суох элбэх . Ол эрээри , дьахтар тугу кэтэґэрин , тугу ба ± арарын эр киґиэхэ этиэхтээх . Манна да ± атар буоллахпына , хас биирдии киґи бэйэтэ туспа сексуальнай кодтаах . Эр киґи дьахтары кытта таптаґарыгар , кини тугу ба ± арарын таайыахтаах , билиэхтээх , табан туґаныахтаах . Дьахтартан да хардатын эмиэ оннук эппиэт эрэйиллэр . Ґсµґµнэн , сиэкискэ ньµдьµ - балай буолуу , ол эбэтэр половое невежество диэн . Билигин , сайдыылаах аныгы µйэбитигэр , саамай биллэр , µксээбит сыґыан . Холобур , эдэрдэр киэґэ дискотека ± а билсиґээт , сонно сиэкистииринэн µлµґµйэллэр . Бу аата , хайа да іттµттэн та ± ылларын эрэ тар ± атар ньµдьµ - балай сыґыан диэн буолар . Манна ханнык да иэйии , дууґа туґунан этиллиэн да сібі суох . Тірдµґµнэн , иитии - такайыы . Эппитим курдук , тіріппµттэр хаама сылдьар сиэркилэлэр . Бырастыы гыныІ , µгµстµк кірсібµт : " Наґаа µчµгэй тіріппµттэрдээх этэ дии ! О ± олоро хайдах оннук буолтай ? " , - диэн хойутаан соґуйуу элбэх буолааччы . Тіґі да хомолтолоо ± ун иґин , бу ыал тас кістµµтэ эрэ лаах курдук эбит . Оттон ис іттµгэр туох баарын , ким да билбэтэх . Арай , ону о ± о эрэ билэ сылдьыбыт буолан тахсар . - Сиэкистэн туттунуу эр киґиэхэ , дьахтарга доруобуйатыгар хайдах дьайарый ? Уопсайынан , сиэкис тіґі - хачча буолуохтаа ± ар " быраабыла " баар дуо ? - Хас биирдии киґиэхэ туспа половой конституциялаах . Ол киґи суонуттан - хатыІырыттан , тµргэнник дуу , бытааннык дуу туттарыттан - хаптарыттан тутулуга суох . Оттон сексуальнай энергияны таба туґанар киґи , туохха ба ± арар мэлдьи ситиґиилээх буолар . Холобур , айар ійдііх - санаалаах киґи табан туґанар буолла ± ына , тугу эрэ айан таґаарыан сіп . Оттон тіґіті сиэкистиэхтээ ± иІ туґунан анал быраабыла суох . Дьахтар сиэкиґэ суох буолла ± ына , доруобуйата мілтµµр , настарыанньата суох буолар , туохтан ба ± арар киІэ - наара холлор , утуйбат буолар . Оттон таптыыр , таптатар буолла ± ына , эр киґини кытта чугасаґыытыттан , оргазма суох да буолла ± ына , гормоннары ылар , настарыанньата кіті ± µллэр , µчµгэйдик утуйар . Эр киґиэхэ эмиэ оннук . Бэйэтигэр эрэлэ кµµґµрэр , ханнык да кыра стреґи чэпчэкитик аґарар . Ол эбэтэр иэйии , имэІ , таптал - депрессияны утарар ураты кµµстээх . - Оргазм туґунан таарыйар буоллахпытына , µксµн дьахталлар " оргазмы билбэппит " диэн муІатыйаллар . Маныаха ким буруйдаах буоларый ? Итиэннэ оргазм диэни быґааран биэрэриІ буоллар . - Оргазм диэн дьахтардаах эр киґи имэІирэн туран таптаґыыларыгар киирэр а ± ыйах сікµµндэлээх ураты турук , муІутуур чыпчаал . Дьахталлар аІардас билбэттэринэн муІатыйаллара сыыґа . Оргазмы дьахтар бэйэтэ билэргэ дьулуґуохтаах . Ону тус бэйэтин организмыттан билэн , тугу , хайдах гыннахха ордугун , онноо ± ор ханнык кэмІэ µчµгэйин быґаарыахтаах . ЈйдііІ , киґи мэйиитэ саамай " сексуальнай " орган . Оттон оргазмы билии - дьол . ОргазмІа эндорфин гормона , ол эбэтэр " дьол гормона " тахсар . Бу гормон киґи ір кэмІэ эдэр сылдьарыгар улахан кімілііх . Јй - санаа ырааґырар , чэбдигирэр , эт - хаан ірі тыынар , чэпчиир , эрчимирэр . - Балачча ір олорбут кэргэнниилэр : " ОроІІо таптаґыы диэн биґиэхэ умнуллубута ыраатта . Бэйэ - бэйэбитигэр µірэнэн хаалбыппыт быґыылаах " , - диэн эппиэттээччилэр . Быґата , бастакы кэмнээ ± и ба ± алара у ± араан хаалар . Онтон сылтахтанан , арахсыы , араас ійдіспіт буолуу барыта тахсар . " Сойон " хаалбаттарын туґугар , тугу сµбэлиэІ этэй ? - Дьахтар да , эр киґи да кµн аайы бэйэ - бэйэлэрин абылыахтарын , оннук турукка киириэхтэрин наада . Олоххо сиэкис хайаан да наадатын ааґан , манна эбии бэйэ - бэйэни ійдіґµµ , ытыктабыл , таптал , санаа дьµірэлэґиитэ баар буолуохтаах , о . д . а . киґи аа ± а туруон сіп . Дьахтар айыл ± ата айбытынан , эбии араас албаґы толкуйдуохтаах . Јскітµн дьахтар таптаспыт кэмнэригэр астыммыт , дуоґуйбут , дьолломмут буолла ± ына , аныгыскы сырыыга ону то ± о хатылыа суо ± ай ? Оттон имэІнэрэ тиийбэтэх буолла ± ына , хомойуу , хоргутуу , тэйсии барыта µіскµµр . Дьэ , ол иґин бэйэ икки ардыгар сатабыллаах сыґыан ирдэнэр . Холобур , " аптаах тыллары " туттуу . Ол эмиэ искусство . Оттон биґиги кµннээ ± и олохпутугар хайда ± ый ? Дьахталлар эр киґиттэн аІардас ирдииллэр эрэ , хардалара кэмчи . Проблемалаах дьону кытта кэпсэттэхпинэ , холобур ойо ± о эрин хаґан да хай ± аабата иґиллэр . ДьиІэр , " кµлµµс тыллара " наадалар . Дьахтар ону умнуо суохтаах ! Дьахтар , холобур , тапталлаа ± ар эрэ анаан , то ± о " танец живота " µІкµµлµі суохтаа ± ый ? Манна да ± атан эттэххэ , бу µІкµµ дьахтар ис органыгар олус туґалаах . Эбэтэр стриптиґи Киниэхэ эрэ анаатын ! Мантан сиэттэрэн куустуґуу , имэрийсии , сыллаґыы , эрогеннай зоналары булуу имэІи , тапталы кµµґµрдэр кыахтаахтар . Ис дууґаттан аґа ± астык кэпсэтии " хатаммыт кµлµµґµ " аґыа этэ . То ± о табыллыбат буолуой , сымна ± ас массаж , имэрийии . Ылан кірµІ , мусульманнарга дьахтар эр киґи ата ± ын сууйар . Ити " Акт служения " диэн ааттанар . Икки іттµттэн эмиэ ураты истиІ сыґыаны , ійдіґµµнµ µіскэтэр . * * * Маннык кэпсэтии кэнниттэн мин араас саастаах дьоІІо ыйытыылары биэрдим . Биэґэ - кэрэ аІар , биэґэ - эр дьон . 1 . КэргэІІин кытта истиІ кэпсэтии эґиэхэ баар дуо ? Сарсыарда , кµнµс киэґэ тіґі ір кэпсэтэ ± итий ? 2 . Арай , кэргэниІ эйиэхэ эрэ анаан " танец живота " эбэтэр стриптиз µІкµµлээтин ? Туох дии саныаІ этэй ? 3 . Мусульманнарга дьахтар эрин ата ± ын сууйуута , киниэхэ µчµгэйи оІорууга тэІнээх . Арай , эн кэргэниІ атаххын сууйаары тэриннин , туох диигин ? Эбэтэр эн тус бэйэІ тапталлаа ± ыІ ата ± ын сууйарга бэлэмІин дуо ? Ґчµгэй , истиІ массааґы туох диигин ? Эппиэттэри маІнай кэрэ аІардартан са ± алыа ± ыІ . Саастара 25 - тэн 55 - гэр диэри . 1 . Дьахталлар саастарыттан тутулуга суох маІнайгы ыйытыыга : Ис дууґаттан кэпсэтиэхпитин тіґі да ба ± арбыппыт иґин , бириэмэ суох . Сарсыарда аґыы олорон муІутаан уонча эрэ мµнµµтэ кэпсэтэбит . Ону да кµннээ ± и наадабытын . " О ± о ± о ол наада , бу наада . Ол кран таммалыыр , бу кран алдьаммыт " , - диэн . Эбэтэр µлэ сонунуттан быґа тардан . Кµнµґµн бу ыйыталаспыт дьонум кэпсэтиэхтээ ± эр буолуох , эбиэккэ да кірсµбэттэр эбит . Киэґэтин ыал мустан аґыы эрэ олорон чаас аІара кэпсэтэр эбит . Ону да , кэрэ аІардар µксµн " хаарыаннаах " киинэни куоттарымаары , иґити - хомуоґу сууйа охсоору тиэтэйэллэр . Оттон киэґэ кэпсэтии " ыых - ээх " диэнинэн тµмµктэнэрин билинэллэр . Биричиинэтэ : таІас - сап сууйуута , мэґэйэ суох киинэ кірµµ , уруок аахтарыы , телефонунан сэґэргэґии , о . д . а . " Сытан баран , утуйуохха диэри ис дууґаттан кэпсэтиэ ± и ба ± арабыт " , - дииллэр . 2 . Ґіґэ ааттаталаабыт µІкµµлэрбин биир да кэрэ аІар утарбата . " Ол эрээри , µчµгэй фигуралаахтар µІкµµлµµллэрэ туох куґа ± аннаах буолуой ? " , - диэн ис санааларын быктардылар . 3 . Ґґµс ыйытыыны икки эрэ кэрэ аІар утарбат . " Олус интэриэґинэй . Сууйуом да , сууйтарыам да этэ . Киґи дууґатын иґинэн буолары то ± о оІоруо суохтаахпытый ? Тіттірµтµн , романтичнай буолуо этэ . Оттон массаж букатын да бэрт буолуо " , - диэн эппиэттээтилэр . Ґс кэрэ аІар ( саастарынан 25 , 34 , 55 ) туох да иґин сібµлэспэттэрин биллэрдилэр . " Ата ± астабыл курдук буолбатах дуо ! " , " Пахайбыын . Дьэ , туох да иґин сууйбаппын , сууйтарбаппын ! Массаґы , ба ± ар , оІорторуом да этэ " , - диэн эппиэттэри ыллым . р дьоІІо саастара эмиэ араас . 27 - тэн 50 - гар диэри . 1 . Ыйытыылары биэрбит дьоммуттан тµірдэ : " Ис дууґаттан кэпсэтэ олорорго бириэмэ суох . Сарсыарда µлэ ± эр бараары аґыы олорон , 5 - 6 эрэ мµнµµтэ кэпсэтэбит дуу , суох дуу . Кµнµґµн тірµт да кірсµбэппит . Киэґэ эмиэ остуол тула олорон кыратык ону - маны кэпсэппитэ буола ± ын . Онтон киэґэ хаґыат , кинигэ аа ± ыыта , компьютердааґын , телевизорга µчµгэй биэриини , сонуну кірµµ . Ол эрэ быыґыгар кэпсэтэн , мі ± µллээччибит " , - диэн эппиэттэри ыллым . Арай биир эрэ киґи : " Сарсыарда µлэ ± э барыы - кэлии . Кµнµґµн кыайан кірсµбэккин . Ол иґин , киэґэ о ± олорбутун сытыартаан баран , хайаан да иккиэйэ ± ин олорон ис дууґабытыттан кэпсэтэрбитин астынабыт . Сонуннарбыт , санаа µллэстиитэ элбэх буолааччы " , - диэн эттэ . 2 . Бу ыйытыыга хоруй эмиэ араас буолла . Икки тойон эр ону утарар . Биирэ : " Эмиэ тугун µІкµµтэй ! Мин эмээхсиним ону µІкµµлµµрµн сатаан санаабаппын ! Суох ! Суох ! " . Кµлэр . Иккиґин эппиэтэ : " Ээ , кэбис ! Иитиибит атын буолла ± а ! Оннук отой табыллыбат ! " , - диэн тібітµн быґа илгиґиннэ . Икки эппиэттээччи : " Бэрт буолуо этэ . Ґчµгэй µІкµµнµ миэхэ эрэ аныыр буолла ± ына , то ± о интэриэґинэйэ суох буолуой . Сонун буолуо эбит " , - диэн буолла . Бэґис эппиэттээччи : " Наґаа интэриэґинэй буолуо этэ дии саныыбын . Романтиканы эбэр , санааны кµµґµрдэр . Јссі хал буолууну , улугурууну аґаран , туох эрэ саІа сµµрээни дохсуннук киллэриэ , бэйэ икки ардыгар романтиканы кµµґµрдµі этэ " . 3 . Ґґµс ыйытыыбар икки эр киґи утарарын биллэрэр . Бастакы эппиэттээччим : " Ээ , хантан ол мин кэргэним атахпын сууйар µґµі ! Јґµргэнэн ілір буолла ± а дии ! Хата , таастаах уутунан µчµгэй а ± айдык бэйэбин саба ыґар ини ! Дьэ , онно ба ± ас туох да иґин сібµлэспэт . Массаж да оІоруо суо ± а . Мин да оннук , ата ± ын сууйан эрэ бэрт . Айыкка , аны массажтыы сылдьыам дуо ? Уопсайынан , биґиги урут - уруккуттан о ± онньордоох - эмээхсин курдук дьоммут ээ . Бэркэ гынна ± ына , кіхсµбµтµн тарбаґабыт " , - диэн эппиэттээтэ . Иккис утарааччы : " Ол тірµт табыллыбат ! Пахай да , атах сууйтарар , сууйар диэн , киґини ата ± астааґын курдук ! Массаґы да наґаа бэрт диэбэппин . Уопсайынан , биґиги иитиллиибит тірµт атын буолла ± а дии ! " . Икки эппиэттээччим µірэн " іттµктэрин µлтµ тµґэ сыстылар " : " Аата , µчµгэйин ! Дьэ , сібµлэґэрэ буоллар , сууйтарыам да , сууйан боруобалаан да кірµім этэ . Туох куґа ± аннаах буолуой ? Массаж да ааттаах буолла ± а ! Олоххо туох эрэ саІа , бэйэІ эрэ билэриІ киирэрэ бэрт буолуо эбит ! " , - диэн эппиэттэри биэртэлээтилэр . Бэґис ыйыталаґааччым : " Мин санаабар , бэйэ - бэйэ ± э наґаа нарын сыґыаны уґугуннарыа , олохтуо этэ . Мин тірµт утарыам суо ± а этэ " , - диэтэ . Сардаана БАСНАЕВА Ааспыт нэдиэлэ ± э Јлµіхµмэ ± э улуус сиринэн ааґар " ИСТА " нефтепроводы тутуу боппуруоґугар анал хамыыґыйа мунньа ± а буолан ааста . Јлµіхµмэ улууґун баґылыгын бастакы солбуйааччы В . Н . Васильев салалтатынан барбыт кэпсэтиигэ бырайыак сµрµн туґаайыыларын таарыйдылар . Салгыы » XVII үйэ саҕаланыытыгар нуучча казактара билиҥҥи Томскай уобалаһын сириттэн хакастар төрүттэрэ олорор Минусинскай хотооллоругар кииритэлээн барбыттара . Хакаастар оччолорго баһылыыр - көһүлүүр биис уустарын аатынан Кыргызтар диэн ааттаналлара . Дьэ , ол кыргызтар биир баһылыктара Номча диэн киһи саҥа кэлитэлээн эрэр нуучча казактарын үөрэ - көтө көрсүбүтэ . Ол гынан баран , бу Номча кэргэнин кытта Томскай куоракка ыалдьыттыы тиийэ сырыттаҕына , Ржевскай уонна Бартенев диэн воеводалар кини ойоҕуттан олус мааны киис сонун ымсыыран былдьаан ылбыттар . Мантан улаханнык кыйахаммыт Номча дойдутугар төннөн баран сэрииһит дьонноох эргиллэн кэлэн Томскай буоласка киирэр нуучча бөһүөлэктэрин халаабыт . Кини кэнниттэн уола Ишей Мерген бу дьыаланы салгыы тэрийэн ыыппыт . Саха сиригэр , өрүү да буоларын курдук , « Биир ньыгыл Арассыыйа » баартыйа кыайда . Кулун тутардааҕы быыбарга бу баартыйа туруорбут дьонуттан 58 , 56 % - на кыайбыт буоллаҕына , бу сырыыга 73 % - ҥа тиийдэ . Онон киин толоруулаах кэмитиэккэ Уһук Илиннээҕи үлэни сүрүннүүр Г . Сахьянов Саха сиринээҕи толоруулаах кэмитиэт салайааччыта А . Ноевка махтанна . А . Ноев бары быыбардааччыларга өйөбүллэрин иһин махтанан туран , дьон - сэргэ үрдүк итэҕэлин түһэн биэрбэт курдук үлэлииргэ эрэннэрдэ диэн олохтоох салаа пресс - сулууспата иһитиннэрэр . Уопсастыбаннай иниспиэктэрдэр урбаанньыттары уонна кэтэх дьиэлээх дьону кытары біҕү таґыыга 135 дуогабары түґэристилэр . ДьиІэр , Дьокуускай к . холобурунан , біҕү куорат сыбаалкатыгар сүікээґин иґин биирдиилээн дьонтон тілібүр ылбат бэрээдэги киллэриэххэ баар этэ . 2008 с . кулун тутарга ыытыллыбыт Саха Республикатын Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) быыбарыгар А . Н . Жирков салайааччылаах Аграрнай партия Саха сиринээ ± и салаата « Тыам сирэ » программанан киирсибитэ . Аграрнай партия республика 37 тыґ . 600 быыбардааччытын ійібµлµн ылан Ил ТµмэІІэ µс депутаты : А . С . Уаровы , А . И . Поисееваны , С . С . Иванову аґарбыта . Маныаха уокуруктартан кыайбыт депутаттар эбиллэн Ил ТµмэІІэ сэттэ киґилээх Аграрнай партия фракцията тэриллибитэ , онно А . Н . Жирков , А . С . Уаров , Д . Ф . Наумов , С . С . Иванов , А . И . Поисеева , А . Г . Подголов , И . А . Корнев киирбиттэрэ . Аграрнай партия Ил ТµмэІІэ бэйэтин быыбар иннинээ ± и этиилэрин толорууга µлэтин са ± алаабыта . Партия лидерэ А . Н . Жирков Ил Тµмэн Председателин солбуйааччынан , А . С . Уаров бюджекка , µпкэ , тµhээн уонна сыана политикатыгар , бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар комитет председателинэн , Д . Ф . Наумов аграрнай политика ± а уонна тыа сиригэр комитет председателинэн , А . Г . Подголов дьиэ кэргэн , о ± о - аймах , ыччат , физическэй культура уонна спорт дьыалаларыгар комитет председателинэн , С . С . Иванов Аграрнай партия фракциятын салайааччытынан талыллыбыттара . 2008 сыл бала ± ан ыйыгар Москва ± а Россия Аграрнай партиятын « Биир ньыгыл Россия » партияны кытта холбуур туhунан быhаарыы ылыныллыбыта . Yіскээбит быhыыга - майгыга Аграрнай партия Саха сиринээ ± и салаатын иннигэр икки суол турбута : ыhыллыы эбэтэр « Биир ньыгыл Россия » партия ± а холбоhон , бэйэ иннигэр туруоруммут соругу бідіІ партия сыалыгар кубулутан , тыа сиригэр бол ± омтону , µлэни кµµhµрдэргэ дьулуhуу . Тµмµккэ иккис суол талыллыбыта . Салгыы 2009 сыл ыам ыйын 27 кµнµгэр Ил Тµмэн Председателин солбуйааччы А . Н . Жирков « Тыам сирэ » аграрнай программаны « Биир ньыгыл Россия » Саха сиринээ ± и салаатын партийнай конференциятын иннигэр туруорбута уонна аграрнай программаны « Биир ньыгыл Россия » партия тыа сиригэр µлэтин хайысхатын быhыытынан ылынарыгар этии киллэрбитэ . Конференция аграрнай программаны кытта сµнньµнэн сібµлэґэн туран , нэґилиэнньэ дьµµлµгэр таґаарбыта . Ол тµмµгэр , « Тыам сирэ » программаны аны « Биир ньыгыл Россия » партия тыа сиригэр µлэлиир программатын быhыытынан саІалыы дьµµллэґиигэ 19 улуус бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах Сунтаарга , Майа ± а уонна Ытык Кµілгэ улахан мунньахтар буолбуттара . Бу мунньахтарга , Аграрнай партия холбоммутун кэннэ « Биир ньыгыл Россия » партия Политсоветыгар талыллыбыт аграрник - депутаттар А . Н . Жирков , А . С . Уаров , Д . Ф . Наумов , С . С . Иванов , А . Г . Подголов , ону сэргэ партия чилиэннэрэ М . У . Тимофеев , Д . В . Саввин , П . П . Шарин , В . И . Эляков , И . И . Харлампьев уо . д . а . кыттыбыттара , дьµµллэhиини таhынан « тігµрµк остуоллары » ыытан , киирбит этиилэри ырытыыны республика бэчээтигэр уонна 11 улуус хаhыатыгар таhаарбыттара . Бырайыак 247 нэhилиэккэ , 224 тэрилтэ ± э , бааhынай хаhаайыстыба ± а , 263 бастакы сµhµіх , 30 олохтоох партийнай тэрилтэлэргэ дьµµллэhиллибитэ . 513 эбии этии , бэлиэтээhин киирбититтэн талыллан бырайыакка 130 кіннірµµ киллэриллибитэ . Бу µлэ тµмµгэр « Биир ньыгыл Россия » политическай партия Политсовета 2009 сыл алтынньы 21 кµнµгэр Аграрнай партия Саха сиринээ ± и салаатын программатыгар оло ± урбут « Биир ньыгыл Россия » партия Саха сиринээ ± и салаатын « Тыам сирэ » аграрнай программатын тыа сиригэр µлэлиир программа быhыытынан бигэргэппитэ . « Тыам сирэ » аграрнай программа 14 тµhµмэ ± эр 57 партийнай сорук киирбитэ . Ону олоххо киллэриигэ 23 чилиэннээх ( ол иhигэр 11 Политсовет чилиэннэрэ ) анал партийнай хамыыhыйа тэриллибитэ . 9 білі ± µнэн эппиэттээх салайааччылар , специалистар анаммыттара . Бу кµннэргэ « Тыам сирэ » аграрнай программа µлэтин бастакы сылын тµмµгэ оІоґулунна . Программа ± а бастакы тірµт буолар параметрдар баар буоллулар . Ґлэ тµмµгэ ырытыллан брошюра буолан киэІ аа ± ааччыга , ордук тыа сиригэр олохтоох нэґилиэнньэ дьµµлµгэр анаан таґаарылынна . Киирбит сэІээриилэр , эбиилэр тµмµллэн « Тыам сирэ » программа салгыы µлэлииригэр тирэх , кімі буолуохтара . Ил Тµмэн аграрнай білі ± µн туруорсуутунан тыа хаґаайыстыбатыгар туhаныллар сирдэргэ бас билии быраабын олоххо киллэрэргэ « СР 2011 сылга государственнай бюджетын туґунан » Сокуон бырайыагар уларытыы киллэриллэн , Уус - Алдан , Кэбээйи , Бµлµµ , Yіґээ Бµлµµ , Нам улуустарыгар 100 міл . солк . кірµлµннэ . Тыа хаґаайыстыбатын министерствота ( С . С . Охлопков ) , « Эльконнаа ± ы хайа металлургическай комбинат » ( О . В . Варвара ) уонна Тыа хаґаайыстыбатын Табаары оІорон таґаарааччылар союзтара ( А . А . Софронеев ) 2010 сыл тохсунньу 20 кµнµгэр быра ± ыллыбыт бааґыналары чілµгэр тµґэриигэ , тыа хаґаайыстыбатын производствотын ійііhµІІэ туґуланар Сібµлэґии тµґэристилэр . Ил ТµмэІІэ « Биир ньыгыл Россия » партия Саха сиринээ ± и салаатын фракциятын аграрнай білі ± і Горнай , Чурапчы , МэІэ - ХаІалас , ХаІалас , Нам , Амма , Уус - Алдан улуустарыгар сири туґаныыга , быра ± ыллыбыт сирдэри чілµгэр тµґэриигэ уонна сири тірдµттэн тупсарыы боппуруостарын олоххо киллэриигэ , µбµлээґиІІэ дьµµллэhиилэри ыытта . Ааспыт 2010 с . бу программа соруктарын толорууга µбµлээґин кээмэйэ 8 , 8 млрд . солк . тиийдэ , эбэтэр 2009 с . кытта тэІнээтэххэ , 330 міл . солк . ордук µбµлээhин оІоhулунна . Ол иґигэр , федеральнай бюджеттан 305 міл . солк . , СР бюджетыттан 5 , 9 млрд . солк . уонна бюджеты таґынан 2 , 6 млрд . солк . ( Республиканскай инвестиционнай компанияттан 67 міл . солк . , баан кирэдиитэ 1 , 9 млрд . солк . , лизинг кирэдиитэ 537 міл . солк . ) µбµлэннэ . 2009 с . программаны µбµлээhин 8 , 473 млрд . солк . тэІнэспитэ . Ол иhигэр , республика бюджетыттан 5 , 6 млрд . солк . бэриллибитэ . Федеральнай бюджеттан µп кірµллэригэр СР Тыатын хаhаайыстыбатын министерствота , Ил Тµмэн депутаттарын аграрнай білі ± і Государственнай Дума ± а « Тыа сирин сайдыытын туhунан » Федеральнай сокуоІІа тустаах этиилэри киллэрбиттэрэ . Ол курдук , 2008 с . 283 , 4 міл . солк . , 2009 с . 446 , 2 міл . солк . , 2010 с . 304 , 8 міл . солк . кірµллµбµтэ . Бу µбµлээhини Тыа хаhаайыстыбатын министерствота олорор дьиэ тутуутугар , уунан , гаhынан хааччыйыыга , µµтµ ыаhыны ійііhµІІэ уонна субсидия быhыытынан µµнээйи страховкатыгар , племенной µлэ ± э , таба уонна сылгы иитиитигэр , баан кирэдиитин бырыhыанын аччатыыга , хас биирдии хайысха ± а тус - туhунан сыаллаах алын программаларга киирсэн ылбыта . Тыа хаґаайыстыбатын баалабай бородууксуйатын оІорон таґаарыы кээмэйэ 2010 с . 18 , 3 млрд . солк . тэІнэстэ . Ол эбэтэр , бюджеттан бэриллибит хас 1 солкуобайга 3 солкуобайдаах бородууксуйа оІоhулунна . Депутат А . Н . Жирков салайааччылаах µіґээ ааттаммыт µлэлиир хамыыґыйа білі ± і тыа сирин олохтоохторун ійµн - санаатын программаны оІорууга тµмэн улахан µлэни тэрийдэ . Роман ЕГОРОВ , АПК иґитиннэрэр - методологическай киинин пресс - киинин µлэґитэ .

Download XML • Download text

sah-23

sah-23

View options