Text view

sah-21

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Аан бастаан тахсар ки ? иэхэ дьулайыы , куттаныы баар б ? ± ? буолла ± а дии . Куттаныы диэн бэйэни харыстаныы биир к ? рµ ? э . ? ллэстии диэн ? йд ? бµл баар . Ки ? и , до ± ордоох буолла ± ына , куттаммат , эрэх - турах сананар . Оттон со ± отох ки ? и барыта бары со ± отох . Айыл ± а биэрэрин эмиэ со ± ото ± ун эрэ и ? эринэр . Итинник сылдьан айыл ± а дьикти к ? стµµлэригэр тµбэ ? итэлээхтээбиттээхпин . Абаа ? ы диэни к ? р ? н турабын … Биир ? т ? хх ? хонор санаалаах тиийдим . Сылгы чыычаа ± ын хамсаа ? ыныттан элбэ ± и билиэххэ с ? п . Тула холоруктуу кынатын тµ ? эрэн сылдьар буолла ± ына - ку ? а ± ан тыын , абаа ? ы тахсар сирэ баар буолар . Кукаакы , киргил , суор - ку ? а ± ан сир буоларын этэр бастакы хобуоччулар … Мэ ? э сиригэр Бала ± аннаахтан тэйиччи Суотту диэки барыыга этэ . Хара ? а ба ± айыга кэлэн уот оттубакка , ыраас сир буоллар диэн бала ± а ? ? а бµтµн наараны булан хоннум . К ? нн ? рµ холумтан , о ? ох турар курдуга . Арай ол сыттахпына , уот кытары ? наата . Этим а ? ылынна , куттуур буолла ± ына сытынан биллэр эбит … Уруккута хаппахчы онно бы ? ыылаах , ууну к ? рд ? хх ? дьиримниир буолааччы ээ , ол курдук хаппахчы диэкиттэн салгын дьиримнээн ылла … Айа ? ? а кыл ситиини илдьэ сылдьааччыбын . Кыл ситии и ? игэр туох да киирбэт эбит . Ситиибин тардынан сытабын … Дьиримнээн - дьиримнээн баран та ? ас хамсаата , салгы ? ? а сиидэс былааттаах , сырдык сиидэс ырбаахылаах , тумустаах этэрбэстээх дьахтар салгы ? ? а µ ? скээн тахсан кэлбитин , о ? ох икки долбуур икки ардыгар бала ± ан хоту эркинигэр 5 - 6 мµнµµтэ устата к ? рдµм . Т ? тт ? рµ барбытын кэннэ хаппахчы кэннитэ эмиэ дьиримнээн баран сµтэн хаалла . К ? рбµтµм холумтаным эрэ турар , о ? о ± ум э ? ин суох … Барыта 6 - лыы киһилээх 7 хамаанда кытынна . Бастакы миэстэни 1 № - дээх Куорат классическай гимназията ылла . Иккиһи 7 - с № - дээх оскуола , үсүһү « Даймонд » хомуур хамаанда ылла . Кыайыылаахтарга сотовай төлөппүөн , флеш - карта уонна грамоталар , дипломнар туттураылыннылар . Сэбиэскэй кэминээҕи сопхуостар ыһыллыахтарыттан ону - маны кучу - мачы гынар кыахтаах , толкуйдаах өттө куорат диэки « өгдөҥөлөспүтэ » . Ол кэнниттэн аны , ыччат ол диэки саппай уопсубута . Тыа сиригэр сөпкө салайар , кэскиллээҕи толкуйдуур кыахтаах суоҕун тэҥэ буолбута . Дууhалара ыйан биэрбитэ Бу түбэлтэни дойдубар Аммаҕа 6 - с кылааска үөрэнэ сырыттахпына , эһэм Охлопков Миитэрэй кэпсээбитэ . Кини сэрии кэмигэр кавалерия чааһыгар сулууспалаан баран аата суруллубут именной бинтиэпкэлээх дойдутугар эргиллибитэ . Бу кµннэргэ Дьокуускайга " Куруґаала " атыы - эргиэн дьиэтигэр " Бэчээт тиэргэнэ - 2009 " VI регионнар икки ардыларынаа ± ы быыстапка - дьаарбаІка ыытыллар . Бу бэлиэ тµгэнинэн биґиги республика сµрµн издательствотын - С . А . Новгородов аатынан " Бичик " кинигэ кыґатын директора , СР норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ Август Егоров интервьютун билиґиннэрэбит . Биґиги кэпсэтиибит тэрилтэ саІа аадырыґыгар - Курашов уулуссатын 30 / 1 № - гэр буолбута . - Август Васильевич , саІа миэстэ ± э кіґін кэлбиккитинэн э ± эрдэлиибин . Аа ± ааччылар эґигини µгэс быґыытынан куорат киинигэр , Бэчээт дьиэтигэр , бааргытын эндэппэккэ билэллэрэ . СаІа усулуобуйа ± а хайдах киирдигит ? - Дьэ кырдьык , биґиги - Платон Ойуунускай , Максим Аммосов 1926 сыллаахха тірµттээбит кинигэтин кыґата - µтµі сонуннаахпыт . А ± ыйах хонуктаа ± ыта µйэ чиэппэрэ олорбут Бэчээппит дьиэтиттэн атын дьиэ ± э кістµбµт . То ± отун быґаардахха , кэккэ биричиинэ баар . Бастатан туран , тэрилтэ хара маІнай тэриллиэ ± иттэн ыла билиІІэ диэри бас билэр дьиэтэ суох µлэлээн - хамсаан кэллэ . Ол иґин 2005 сылга СР Президенин " Бичиги " туспа дьиэнэн хааччыйар туґунан дьаґала тахсыбыта . Билигин Правительство Председателин Е . А . Борисов кыґамньытынан дьаґал олоххо киирэр кыа ± а µіскээтэ . Иккиґинэн , быйыл кµґµІІµттэн государственнай унитарнай тэрилтэттэн аґа ± ас акционернай общество ± а уларытыыны барыахтаахпыт . Оннук тµгэІІэ биґиги дьо ± ус тэрилтэ баайбыт - дуолбут баґа биллэр буолла ± а , онон материальнай - техническэй іттµнэн бі ± іргітµµ наадата тирээтэ . Ол иґин Республикабыт Президенин дьаґалын быґыытынан биґиги Правительствобыт , Баайга - дуолга сыґыаннаґыыларга министерство улахан ійібµлµнэн бу дьиэ бастакы мэндиэмэнигэр кэлэн олохсуйдубут . Биґиги холбутугар сірµ - сіп дьиэ . Интернеккэ сабыс - саІа тутуллубут дьиэ ± э киирдилэр диэн сыыґа иґитиннэрии барбыт этэ . Уруккута " Сахагипрозем " µлэлии сылдьыбыт хосторугар от ыйын 1 кµнµттэн балачча ірімµін ыытаммыт , ыйтан ордук кэминэн бµтэрэ охсон киирдибит . Биллэн турар , Бэчээт дьиэтигэр биир эйгэлээх хаґыат , сурунаал µлэґиттэрин кытта алтыґан , ыаллаґан олорбуппут µчµгэй этэ . Акциялаах тэрилтэ буолуубут - олох ирдэбилэ , µіскээбит быґыыны - майгыны ійдµµбµт . Бу саІа миэстэбит кытыы сир буолбатах , куорат кииниттэн чугас , онон аа ± ааччыларбыт , автордарбыт , сакаасчыттарбыт сыыйа , бу эІэр , биґиэхэ , сылдьа µірэниэхтэрэ . БилиІІитэ биир ситэ быґаарылла илик тµгэн баар . Биґиэхэ бу дьиэни Баайга - дуолга сыґыаннаґыыларга министерство бакаа бас билиигэ биэрэ илик . Оттон акционернай общество буоллахпытына , устааптаах капиталы µрдэтэргэ уонна кэлин µрдµк куортамІа кыґарыйтарбакка µлэлиир , кинигэни таґаарар хайысхабытыгар сіптііх усулуобуйа тэриллэригэр олорор этээспит хосторун бас билиигэ ыларга туруорсабыт . Правительство ± а тустаах боппуруоґу сіптііхтµк ійдµµллэр , Президент дьаґалын толоруу чэрчитинэн бас билиигэ бэриллиэ диэн эрэнэн кэтэґэбит . Иллэрээ сыл Президент ыйаа ± ынан С . А . Новгородов , саха бастакы лингвиґин аата кыґа ± а иІэриллибитэ . Онон бу ааты чиэстээхтик сµгэргэ эппиэтинэс ылан олоробут . Кини аатын µрдµктµк тутан , µйэтитэн , саІа дьиэбитин - уоппутун µірµµлээхтик аґыыга анаан С . А . Новгородов бюґун скульптор Василий Бочкаревка сакаастаатыбыт . Бу сиэри - туому алтынньыга ыытыахпыт . СаІа дьиэ ± э µлэбит - хамнаспыт іссі таґаарыылаах , кіхтііх буолуо диэн эрэнэбит . Биґиги рынок сыґыаннаґыытыгар µлэлиири билбит , сакааґы болдьо ± ор толорорго µірэммит дьоммут . БилиІІи аан дойдутаа ± ы кризис кэмигэр іссі сытайан туран кµµскэ µлэлэґиэхпитин наада . Ґлэни хайдах тупсаран , аныгы ирдэбилгэ эппиэттэґэр гына уларытары толкуйдаан , инники сайдарга соруктаах µлэлиибит , ол иґин саІа бырайыактары олоххо киллэрэргэ дьулуґабыт . Аа ± ааччыларбыт да ± аны ону бэлиэтииллэр - кинигэ хаачыстыба да іттµнэн тубуста , интэриэґинэй кинигэлэр тахсаллар , сонун автордар баар буоллулар дииллэр . - Билигин кинигэни аа ± ыы туруга хайда ± ый ? - Олох оІкула уларыйан , урут Сэбиэскэй Союз кинигэни аа ± ыыга бастакы миэстэ ± э сылдьара , билигин Россия Америка ± а , Кытайга иннин биэрдэ . Оттон Дальнай Восток уокуругар туох да міккµірэ суох бэчээттэнэр кинигэ аІарын кэриІэ Саха сиригэр тиксэр . Ол улахан іттµн биґиги биэрэбит . Кинигэбит орто тираґа 2 , 7 тыґ . тахсар . Сылга 300 араас кинигэни , 800 тыґ . кэриІэ экземплярынан бэчээттиибит . Ити статистиканы Россия кинигэтин палатата оІорор . Бу сыыппараттан кірдіххі , саха дьоно кинигэни аа ± ар µірµйэ ± ин сµтэрэ илик . Ол эрээри , хомойуох иґин , хас сылын аайы кинигэни аа ± ааччы ахсаана а ± ыйаан иґэр . Ґс - тµірт сыллаа ± ыта Россия µрдµнэн кинигэни нэґилиэнньэ 40 % - ча олох да аахпата . Соторутаа ± ы статистиканан нэґилиэнньэ 49 % , ол аата аІара кинигэни букатын да аахпат , илиитигэр тутан да кірбіт буолла . Бу , уопсайынан , дойду µрдµнэн баар кутталлаах кістµµ . Билигин студеннар сµрµннээн бэйэлэрин µірэнэр кинигэлэрин , µлэґиттэр идэлэригэр сыґыаннаа ± ы , о ± олор уруоктарын кинигэтин аа ± аллар . Ол аата умсугуйан , иэйэн туран буолбакка , бэйэлэрин наадаларыгар , кµґэллэн кэриэтэ анал литератураны ылан кірір эбиттэр . Уус - уран литератураны аа ± ыы , дууґа ба ± атынан сынньана , билиигэ - кірµµгэ интэриэґинэн ылларан аа ± ара аччаан иґэр . Бу улахан проблема . КэлиІІи 20 - чэ сылга аан дойдуга кинигэни аахпат кілµінэ µµнэн та ± ыста диэн этэллэр . БилиІІи ыччат видеонан , DVD - нэн , Интернетинэн , компьютерынан , радионан µлµґµйэр . Быґата , аудиовизуальнай культура кµінтээтэ . Биллэн турар , µтµі ірµттэр бааллар , ол эрээри маассабай культура омсолоох ітті быдан баґыйар . Кинигэни аа ± ыыга улахан кµрэстэґиини Интернет а ± алла . Сµрдээх тэтимнээх олоххо олоробут . Инньэ гынан , бэчээттэнэн тахсар бородууксуйа электроннай ньыманан тар ± анар сонуннарга баґыйтарыыта баран эрэр . Ити курдук статистика чахчыта хайдах да долгуппат буолуон сатаммат . Биґиги бэйэбит кыахпытынан республика ± а нэґилиэнньэ кинигэни аа ± ыытын кэтээн кірібµт . Сылтан сыл аайы биґиги таґаарар экземплярбыт ортотунан 10 - 15 % элбээн иґэр . Уонча сыл устата ірі тахсыы бэлиэтэнэрэ µчµгэй кістµµ . Ол аата биґиги дьоммут Россия µрдµнэн 50 % аахпат диир буоллахха , мин санаабар , тыа сиригэр нэґилиэнньэ улахан аІара кинигэни аа ± ар , чуолаан уус - уран кинигэни . Ол иґин нэґилиэнньэ наадыйыытын учуоттаан , µлэни ол хайысха ± а аттаран туруоран , рынок ирдэбилинэн µлэлиибит . - Аныгы аа ± ааччы ирдэбилэ хайдах буолла ? - Ирдэбил араастаґар , кырдьа ± ас , орто саастаах сор ± отун ітті классик суруйааччылары , народнай суруйааччылары сµрдээ ± ин ба ± аран туран аа ± ар . Эбии бэчээттиирбитин ирдииллэр . Орто , эдэр кілµінэ мистика , фантастика , детектив курдук араас жанрга наадыйарын учуоттуубут . Ити хайысха ± а автордарга анаан айымньылары сакаастыыбыт . Ханнык ба ± арар кэмІэ таптал темата умсугутуулаах . " Таптал таабырына " диэн сериялаахпыт , уонтан тахса кинигэни таґаарбыппыт хама ± атык атыыланна . Билигин литература ± а дьахтар романын жанра тэнийдэ . Ити хайысха ± а µлэлэґэн эрэбит . О ± олорго мэлдьи бол ± омтобутун ууран µлэлиибит . БилиІІиттэн тіріппµтµ , о ± о тэрилтэлэрин , оскуоланы кытары кµµґµ холбоон , кинилэри кинигэни кэрэхсииргэ иитэн таґаарбатахпытына , олох да аа ± ааччыта суох хаалыахпыт турда ± а . Ол иґин іІнііх , хаачыстыбалаах гына со ± урууІІу кинигэлэртэн итэ ± эґэ суох ойуулаан - бичиктээн балачча кинигэни таґаардыбыт . Хомойуох иґин , кэлиІІи кэмІэ биґиги государствоттан ылар субсидиябыт кэккэ 8 - 9 сылларга улааппакка биир таґымІа турар , инфляцияны учуоттаабакка туран . Дотациябыт 2002 сылга 10 міл . солк . этэ , 2009 сылга - 11 міл . 400 тыґ . солк . Сылын аайы типография ороскуота , кумаа ± ы сыаната µрдµµ турар . Государство харчытыгар тахсар кинигэбит ахсаана кэмчитийэн иґэр , быйылгыбыт арааґа 60 - ча эрэ . О ± о литературата сµрдээ ± ин бу іттµгэр µтµрµйтэрдэ , элбэ ± и кыайан бэчээттээбэппит , эдэр суруйааччылары ба ± абыт хоту кµµскэ таґаарар кыахпыт суох . Итинник кэккэ кыґал ± а баар . ТатарстаІІа эмиэ биґиги курдук национальнай кинигэ кыґата баар , учебниктары таґаарар " Магариф " издательствоны таґынан . Кинилэр сылга 30 - тан тахса міл . ылаллар . Ол гынан баран , таґаарар бородууксуйаларын ахсаана биґиэниттэн ордубат . Ити тэІнэбили билэн дьиктиргээбиппит . Аны БашкортостаІІа государственнай издательстволара ортотунан 130 міл . солк . бюджеттан µбµлэнэр . Бэлэм харчыга олороннор , бырайыак толкуйдуу сатаабаттар эбит . Биґиги итинник улахан кімінµ ыларбыт буоллар , тіґілііх кинигэни таґаарыахпыт этэй ? Аныгы аа ± ааччы практическай суолталаах , дьиэ ± э - уокка сіптііх литература ± а наадыйар . Ол иґин олох араас эйгэтигэр туґалаах кинигэлэри таґаарабыт . Холобур , сылгы кылынан хайдах баайарга буоллун . Норуот маастара Эрнст Алексеевтыын саха бала ± аныгар , мастан оІоґуктарга хас да кинигэни таґаардыбыт . Мандар оґуорга кинигэтэ , Августина Филиппова альбомнара . Сахалыы эмтэниигэ , эмтээх оттору хомуйууга , туттууга . Бу кинигэлэр дьон - сэргэ улахан сэІээриитин ыллылар . Н . И . Протопопова Эдьиий Дора сµбэлэригэр µс кинигэтин таґаардыбыт . Билигин бырайыактарбытын µксµн бэйэбит толкуйдуубут . Соторутаа ± ыта " Айыл ± аттан айдарыылаахтар " серия ± а Таатта Уолбатыттан тірµттээх , дьон - сэргэ улахан махталын ылбыт биллиилээх отоґут Куома Чааскын туґунан кинигэни дьоІІо - сэргэ ± э киэІник билиґиннэрэр , аатын µйэтитэр , эмтиир ньымаларын кэпсиир кинигэни таґаарбыппыт . Урут бу серия ± а К . Чирков , Ньыыкан туґунан кинигэлэр бэчээттэммиттэрэ . Кэлин бэлэххэ анаан хаачыстыбалаах , іІнііх альбомнары бэчээттиир буоллубут . Соторутаа ± ыта Дьокуускай куорат туґунан фотоальбом таґаардыбыт . " Бэчээт тиэргэнэ " быыстапка - дьаарбаІка ± а республика имиджигэр µлэлиир " Якутия удивительная и загадочная " альбому билиґиннэрээри сылдьабыт . Бу бырайыак чахчы ураты , киґини кэрэхсэтэр буолуо ± а , урукку іттµгэр маннык хабааннаах альбом республикабытыгар тахса илигэ . Бу кинигэ текиґин наука доктора Светлана Аржакова хомуйан оІордо . Манна биґиги редакторбыт Розалия Осипова бастакы идеятын биэрбитэ . Сыл аІара кµµскэ µлэлээммит , хаартыска бі ± ітµн хомуйаммыт , Саха сирин айыл ± атын , кыылын - сµілµн , дьонун - сэргэтин , дьикти , кистэлэІ ірµттэр тустарынан араас чахчыны хомуйан , нууччалыы - английскайдыы тылынан таґаардыбыт . Саха сирин кэрэтин , уратытын Россия , аан дойду таґымыгар биллэриэххэ , интэриэґи , кэрэхсэбили тардыахха диэн бу бырайыагы оІордубут . - Август Васильевич , биґиги курдук а ± ыйах эрээри киэІ сиринэн тайаан олорор нэґилиэнньэлээх республика ± а кинигэни тар ± атыы хайдах барарый ? - Урут кинигэни былдьаґыгынан ылаллара , µрэллии кэмин кэннэ µчµгэй суола - ииґэ суох сиргэ - уокка , кырдьык , бу сµрдээх уустук боппуруос . Бэйэбит кэмигэр кинигэни социальнай суолталаах табаар быґыытынан оІорорго туруорсубуппут , ол кыаллыбата , салгыы туруулаґабыт . Маны нэґилиэнньэ , салалта ійдµіх тустаах . Кинигэни аахпат киґи сайдар - µµнэр кыа ± а суох , таґыма кыра буолар . Биґиги кинигэни кыайан тар ± аппат , аахпат буоллахпытына , общество ій - санаа іттµнэн тутахсыйар , сиэр - майгы іттµнэн сатарыйар . Электроннай кинигэтээ ± эр тутан олорон аа ± ыы ордук кідьµµстээх , туґалаах , киґи ырытар толкуйа сайдар , духуобунаґа µрдµµр . Билигин аахпат кілµінэ µµнэн тахсыытын содула бэлиэтэнэр . Россия ± а , хойутаан да буоллар , " Чтение " диэн национальнай программаны общественнай таґымІа ылыннылар да , кідьµµґэ кыра . Правительственнай таґымІа бигэргэнэ илик . Са ± алааґын баар , барбыта ол да µчµгэй . Итиннэ федеральнай бюджеттан элбэх µп - харчы , нолуокка чэпчэтии кірµлµннэ ± инэ эрэ , хамсааґын тахсар кыахтаах . Урут НДС - тан босхолонор этибит . Ол 2002 сылтан сотуллубута . Омуктарга кинигэ ± э НДС кірµллµбэт . Биґиэхэ кинигэ социальнай оннугар коммерческай табаар быґыытынан кірµллэр . Онон кинигэ , кумаа ± ы оІоґуллуутугар , атыылааґыІІа чэпчэтии суох . Ол иґин " Бэчээт тиэргэнэ " быыыстапка - дьаарбаІка кэмигэр " Мир знаний " тэрилтэни кытта кинигэ аа ± ыытын тула проблеманы " тігµрµк остуолга " дьµµллэґиэхпит . Онон сµрдээх наадалаах кэпсэтии буолуо . Мин санаабар , элбэххэ тэнийбэккэ эрэ биир чопчу боппуруоґу ылан кірдіххі , ханнык сиргэ ордук аа ± ар дьон олорор да , онно буруйу оІоруу таґыма атыттардаа ± ар кыра буолуохтаах . Билэр - кірір сиэрдээх - майгылаах киґи мээнэ буруйу оІорууга барыа суо ± а . АІардас ити да иґин улуустар , нэґилиэктэр баґылыктара эмиэ интэриэстээх буолуохтаахтар . Кинигэ тар ± атыытыгар µлэлэґэбит да кыахпыт кыра . Анал сулууспа тэрийбиппит . Хомойуох иґин , республика ± а кинигэни тар ± атар ситим да , тэрилтэ да суох . Нэґилиэктэргэ , улуустарга ма ± аґыын аґар кыахпыт суох , биирдиилээн дьону кытта µлэлэґэбит . Бу сайын Дьокуускайга " Губинскай " эргиэн дьиэтигэр ма ± аґыыны аспыппыт икки ый буолла да , куортам тілібµрэ охсон ороскуоттаах буолла . Онноо ± ор куорат сиргэ ма ± аґыыннар ночооттоохтор , эгэ , тыа сиригэр ма ± аґыын аґан , батарыыттан барыс киллэрэр уустук . Сµрµннээн бары улуустары араас ньыманан хабабыт . " Почта России " , " Холбос " , " Мир знаний " тэрилтэлэри кытта µлэлэґэбит . Чааґынай предпринимателлэри кытта дуогабардаґан тар ± атабыт . Сыллата улуустарга " Бичик " кµннэрин ыытан , нэґилиэктэргэ сылдьан аа ± ааччыларбыт санаатын истэбит , анкета толорон µлэбитигэр - хамнаспытыгар кинилэр ба ± а санааларын учуоттуубут . Тыа сиригэр дьон билигин да ± аны кинигэни олус таптыыр , ылан баран имэрийэ сылдьар аа ± ааччылары кірін µірэ ± ин . Кинилэр атыылаґар кыахтара кыратын , бородууксуйаІ сыанатын чэпчэтэр уустугуттан ырыынак кэмигэр оннук усулуобуйа олохтонно . Биґиги государственнай кыґа буоларбытынан , кинигэни сыанатын аІарыгар атыылыыбыт , сылга 6 міл . суумалаах кинигэни республика бары , олор истэригэр оскуола библиотекаларыгар босхо биэрэбит . Субсидия баарын тухары ол балаґыанньабытын уларыппакка хаалларарга дьулуґуохпут . Кинигэни аа ± ыыга общество уонна государственнай былаас органнара улахан бол ± омто ууруохтарын наада . Олох кэдэрги кістµµлэрин буолан бµппµтµн кэннэ бол ± омто уурарбыт оннугар , эрдэттэн кинигэнэн сэрэтэн , профилактика ыытыахха наада . Кинигэ оннук кµµстээх оруолу ыларын ійдµµр кэм - кэрдии кэллэ . Саргылаана ДАНИЛОВА - Муосчуттарга » Дархан уус " диэн бэстибээл тэрийбиппит . Бэстибээлбит киэҥ сэҥээриини ылан Арассыыйа таһымыгар тахсыбыппыт . Үс төгүл ыыттыбыт . 11 эрэгийиэнтэн кытыннылар . Чукоткаттан , Камчаткаттан , Архангельскайтан , Хантыттан , Москубаттан , Санкт Петербуртан уо . д . а . сиртэн кэлбиттэрэ . • Уерэх сурун программатыгар талан ту ´ анар ( вариативнай ) , оскуола бэйэтэ бы ´ аарар чаа ´ ын ахсаана лаппа эбиллэн , терут культураны ессе киэнник уерэтэр , о5ону иитиигэ - сайыннарыыга кедьуустээх , ту ´ алаах хайысханы , дьарыгы эбии киллэрэр кыах ессе улаатар Күнү - дьылы кэтээн көрөөччүлэр сайын кураан уонна итии сайын буолуо диэн сабаҕалыыллар . Онон хоромньуну таһаарбат , кутталы үөскэппэт туһугар хас биирдии киһи уоттан сэрэхтээх буолуу быраабылатын тутуһуон наада . Чуолаан табахсыттар уонну кулуһуну сөбүлүүр дьон сэрэхэдийиэх кэриҥнээхтэр . Өрөспүүбүлүкэ тыатыгар тахсар баһаар бу кэнники нэдиэлэҕэ 5 төгүл аҕыйаата диэн буолла . Ахсынньы 8 кµнµгэр Правительство Председателэ Е . А . Борисов кэлэр сыллардаа ± ы программалары ырытар мунньа ± ы ыытта . Правительство Председателэ мунньа ± ы аґарыгар В . А . Штыров СР Президенигэр бигэргэтиллибитинэн сµрдээ ± ин астынным , диэн санаатын µллэґиннэ . Маннык кµµстээх салайааччы республика иннигэр туруорбут соруктара ирдэбиллээх буолуохтарын эттэ . Салгыы Президени бигэргэтии мунньа ± ар сорох депутаттар этиилэригэр тохтоото уонна чахчы µлэ ± э - хамнаска эрэ туґуламмыт кириитикэлэри туґаныахпыт диэтэ . Ол кэннэ министрдэргэ " АЛРОСА " АК , " Якутуголь " компания , " Сахателеком " , Арктикатаа ± ы муора пароходствотын тула барбыт айдаан сібµлэґиинэн тµмµктэнэн эрэрин туґунан кэпсээтэ . Ахсынньы ортото Россия баайга - дуолга министерствотын кытары тµмµктµµр сібµлэґиини тµґэрсиэхтээхпит диэтэ . Е . А . Борисов Правительство урукку режиминэн µлэлии олорорун , ол эрээри бу ыйга µгэс курдук , республика баґылыга туруорбут сыллаа ± ы соруктарын туолуутун хаамыытын кірµі диэн министрдэр бэлэмнэнэллэригэр сэрэтэр быґыынан эттэ . БµгµІІµ бэбиэскэ ± э 17 боппуруос кірµлµннэ . Сµрµн боппуруостарынан , кэлэр тµірт сылга тыа сирин социальнай - экономическай сайдыытын , тулалыыр эйгэни харыстааґын уонна 2005 - 2010 сс . транспортнай комплекс сайдыытын , нэґилиэнньэ кыаммат - тµгэммэт араІатын социальнай сайдыытын программаларын бигэргэтиигэ кірµµ буолла . 2007 - 2011 сс . тыа сирин социальнай - экономическай сайдыытын тус сыаллаах государственнай программатын туґунан тыа хаґаайыстыбатын министрэ Айаал Степанов тыл эттэ . Бу биэс сыллаах программаны олоххо киллэрэргэ 45 млрд . тахса µп наада диэн пограмматын хас биирдии салаатын ырытан кэпсээтэ . Дьµµллэґиигэ µгµс министрдэр іттµлэриттэн программа ситэтэ суо ± а , хаґаайыстыбаттан ураты , тыа сирин сайдар кэскилигэр туґуламмыт программа суо ± а ыйылынна . Премьер киирбит этиилэри учуоттаан , бу боппуруоґу ситэрэн биэрэргэ сорудахтаата . Тулалыыр эйгэни харыстааґыІІа анаммыт программа ситэриллэн иккистээн киирбит . Улахан міккµґµµ , этии суох буолла . Биир улахан дьµµллэґиини таґаарбыт программанан транспорт комплексын сайдыыта буолла . Суол , биллэн турар , республика ± а билиІІи кэмІэ тыын суолталаах боппуруоґунан буолан турар , онно эбии тимир суолу тутуу сайдыы барарыгар сµдµ суолталаах . Транспорт министрэ В . М . Членов бу биэс сыллаах программа ± а 422 млрд ирдэнэр диэтэ . Тимир суолу , республикатаа ± ы уонна федеральнай суолталаах суоллары тутуу , Јлµінэ ірµґµ туоруур муоста - бу кэскилгэ туґуламмыт улахан µлэлэр . Ґп министрэ А . С . Николаев бюджет харчыта тиийбэт , программа ± а киирбит сорох хайысхалар федеральнай бюджеттан µбµлэниэхтэрин сіп этэ диэбитин , премьер бу хайысхалар бары республика сайдарыгар туґуланаллар , улахан суолталаахтар , онон µбµ булуохпут диэн программаны бигэргэтэргэ эттэ . Ґлэ уонна социальнай сайдыы министрэ Ю . А . Песковская министерство µлэтин - хамнаґын , соруктарын олоххо киириитин кэпсээтэ . Киэґэ хойукка диэри µлэ - хамнас , бэтэрээннэргэ , инбэлииттэргэ , олох - дьаґах тілібµрµгэр субцидиялары , чэпчэтиилэри киллэриигэ уларыйыылар , эбиилэр туґунан , о ± олоох ыалларга ыйдаа ± ы пособиены улаатыннарыы , о . д . а . социальнай хайысхалаах боппуруостар кірµлµннµлэр , программалар бигэргэтилиннилэр . Сайаана ЛЬВОВА . ( Сэґэн ) Ини - биилэр Ыстапаан білµµн дэлби ыалдьан , сµгµн утуйбата . Сарсыарданан нуктуу эрэ тµґэн ылбыта . Арааґа , бу орто дойдуттан арахсар кэмэ ыган кэлэн иґэр быґыылаах . Кытта кырдьыбыта Маайа да ± аны былырыыІІыттан ыла улаханнык аалларан ыалдьар буолла . Билигин дьиэ иґигэр эрэ сылдьаахтыыр , µксµн сытан тахсар . Хайыай , саастара да ыраатан эрдэ ± э . Ыстапаан быйыл а ± ыс уон иккис хаара , эмээхсинэ киниттэн тµірт сыл балыс . Бииргэ олорбуттара биэс уон ахсыс сылыгар барда . Салгыы » Сахабыт сиригэр ыллыыр - туойар , айар - суруйар дьо ± урдаах , ба ± алаах киґи µгµс . Былыр - былыргыттан этэллэригэр дылы , саха саадьа ± ай о ± уґун мииннэ ± инэ ырыатын дьиэрэппитинэн барар . Бу аата тіґі да тымныы дойдуга , ыарахан усулуобуйа ± а олордорбут , кэрэ ± э , сырдыкка тардыґыыбыт хаґан да у ± араабат . Ол курдук саханы айыл ± аттан талааннаах , айдарыылаах омук быґыытынан уруккуттан билинэллэр . Олох сайдыытын хаамыытынан сахалар аны µрдµкµ культура ± а , музыкальнай искусство ± а сыстан барбыттара , бастакы идэтийбит ырыаґыттар , музыканнар иитиллэн тахсыбыттара . Айар интеллигенция биир сµрµн кµµґµнэн композитордар буолбуттара . Ханнык ба ± арар омук , государство сайдыытын культурата хайдах таґымнаа ± ыттан кірін сыаналыыллар , аахсаллар . Онуоха Россияны тас дойдуларга кµн бµгµІІэ диэри Чайковскай , Рахманинов , Шостакович , Свиридов айан хаалларбыт музыкаларын кытта ыкса ситимнииллэрэ , ол аата ханнык да нефтээ ± эр , алюминийдаа ± ар , духуобунай нэґилиэстибэ µйэлээ ± ин , бараммат кµµстээ ± ин кірдірір буолла ± а . Композитор ахсаана хаґан да элбэх буолбат , ол иґин кинилэри улуу генийдэргэ мээнэ ± э холооботтор . Уґулуччу дьо ± уру , іркін ійµ таґынан сµдµ тулууру , ураты дьулууру ирдиир идэ ± э , арааґа , дьыл ± а - хаан ыйыытынан айыл ± аттан ананан тірµµллэр быґыылаах . Ол сиэринэн республикабытыгар ырыаґыт , мелодист кэккэтэ биир кэм хаІыы турар буолла ± ына , композитор µрдµк аатын ылбычча сµгэр уустук . Бµгµн биґиги кэпсэтэр киґибит Кирилл Герасимов , кинилэртэн биирдэстэрэ , СР искусствотын µтµілээх деятелэ , СР Композитордарын союґун бырабылыанньатын эппиэттиир секретара , Республика гимнин автора . Салгыы » / / Сэргэлээххэ устудьуоннар о ± о площадкатын уон кµнµнэн тутуохтара О ± о площадкатын " саайдылар " … Ол курдук , бэс ыйын 1 кµнµгэр , ( иллэрээ кµн ) , О ± о кімµскэлин кµнµгэр , Сэргэлээххэ 18 № - дээх уопсай иннигэр о ± о площадкатын тутуута са ± аланна . Устудьуоннар профкомнара ( ППОС ) уонна СГУ тутар этэрээтин байыастара бу µлэни сіргµтµіхтэрэ уонна уон кµнµнэн о ± олорго , кинилэр тіріппµттэригэр бэлэм площадканы бэлэхтиэхтэрэ . Ґп - харчы боппуруоґун сэгэттэххэ , устудьуоннар профсоюзнай тµмсµµлэрэ бэйэтэ 50 - ча тыґыынчаны кірді . Тоґо ± онон уонна кыраасканан депутат Александр Подголов ( " Подросток " о ± о тэрилтэтэ ) хааччыйда . " Тылтан дьыала ± а кіґір кэм кэллэ ! Онуоха СГУ устудьуоннара олук уурдулар " , - диэн депутат Подголов этэр . Бу кµнтэн ыла о ± о кімµскэлигэр ылыллыбыт сокуон 15 сылыгар аналлаах месячник са ± аланыа . Кини этэринэн , о ± о площадкатын тутуута ыйдаа ± ы былаан " галочката " уонна киэргэлэ буолбатах . " Бу - хас биирдиибит эбээґинэґэ уонна устудьуоннар о ± олоругар бэлэх " , - диэн Александр Григорьевич туоґулуур . Ректор Анатолий Алексеев устудьуоннарын µлэлэриттэн астынар : " Бэйэлэрин истэригэр баар кыґал ± аны тус кµµстэринэн быґаарбыттара хай ± аллаах . Кыґал ± аны сіпкі кіті ± і уонна быґаара µірэммиттэрин бэлиэтиир " . О ± олор уонна тіріппµттэр µірµµлэрэ µгµс , махталлара муІура суох . " Манна мин сиэним улаатан баран оонньуо , 14 - с сиэним " , - диэн устудьуоннар о ± олорун тыаттан кірі - истэ кэлбит эбээ µірэ - кіті сэґэргиир . Объект маІнайгы тоґо ± олорун ППОС председателэ Александр Сусоев уонна СГУ тутар этэрээтин салайааччыта Василий Данилов эрчимнээхтик саайдылар . Маны кірі туран , Путин Германия ± а кэлэн мас олордо турар хартыынатын саныы биэрдим . Журналистар фотовспышкаларын , оператордар камераларын ортотугар … Тыл этиитэ са ± аламмытыгар тыа сиригэр 55 % дьиэ кэргэн мілтіх балаґыанньалаах олорорун туґунан , парламентарий дьахталлар кулууптарын салайааччыта , народнай депутат Оксана Винокурова этэр . Ол иґин инники интеллигенция , ол эбэтэр сµрµннээн µрдµк µірэх устудьуоннара бу сыыппаралары тупсарарга кыґаллыахтаахтар диэн сыал туруорда . Маннык хабааннаах сыалы - соругу СГУ устудьуоннара номнуо ылсан сылдьаллар эбээт … Итини таґынан Тулаайах о ± олорго - ыраас харчынан ! СГУ - га тулаайах о ± о ахсаана 300 - чэкэ ± э тиийэр . Бу кµннэргэ СГУ ППОС - а уонна Ыччат парламена Госдума депутата Юлия Песковскаяны кытары кірµстэ . Депутат иннигэр туруоруллубут боппуруос туґунан сиґилии этэр эбит буоллахха , маннык . Тулаайах о ± олор 23 саастарыгар диэри государственнай харалта ± а сылдьаллар . Манна ас - µіл , таІас - сап боппуруоґа эмиэ киирэр . Ол курдук , сокуон этэринэн , µрдµк µірэх устудьуоннарыгар кімілтінµ харчынан буолбакка , малынан - салынан бэриллэр . Ол эбэтэр , устудьуоннар сакаастыыллар , социальнай харалта киинэ атыылаґар . Тулаайах о ± олор этэллэринэн , кинилэр сакаастарын " сыыґа " толорор тµгэннэр кістµіхтэрин сіп … Маннык хабааннаах µІсµµнµ ППОС быґаарсан са ± алаабыта . Кинилэр депутат Песковскаяны кытары µлэлэспиттэрэ . Юлия Песковская бу этиини Госдума ± а кітіхпµтэ . Онуоха Ґірэ ± ирии федеральнай агентствотын салайааччыта Николай Булаев социальнай харалта µлэтин сыыґанан аахпыта … Дойду µрдµнэн устудьуоннарга аналлаах социальнай кімілті харчы эрэ быґыытынан кірµллµіхтээх диэн бэлиэтээбит . Бу боппуруоґу салгыы µрдµк таґымнаахтык " быґаарсыы " кµµтэр . Ити барыта - саха устудьуоннара туруорсан , тустаах депутат µлэлээн … О ± о туґугар іссі тігµл … Эбэтэр о ± о саадын туґугар " киирсии " Манна " сµрµн геройдар " - устудьуоннар , председатель Александр Сусоев , норуот депутаттара уонна мэр Юрий Заболев - - О ± о саадын тутуутун боппуруоґугар киирсэ сылдьабыт , - - диэн устудьуоннар профсоюзтарын председателэ Александр Сусоев кэпсиир . Устудьуоннар кырачааннарын µірэх кэмигэр кірір кыахтара суох буолан , тыаларынан эбэлэригэр - эґэлэригэр ыыталлар . Куораттаа ± ы о ± о саадын дьиэлэригэр миэстэ суох , оттон университеттан чугас " Ромашка " о ± о саадыгар СГУ - га икки эрэ квота кірµллэр … О ± о саадын туруорсуу миэстэтигэр турбат . Финансовай экономическай институт ( ФЭИ ) устудьуоннара билигин бу объект тутуутугар барар µп - харчы уопсай бизнес - былаанын оІоро сылдьаллар . Салгыы бу боппуруос Ил Тµмэн депутаттарынан ійінін республика бюджетыгар уларытыы киллэрэр ыІырыыга кіті ± µллµі диэн студпрофком чилиэннэрэ эрэллээхтэр . Эрдэ бу боппуруос куорат мэригэр Юрий Заболевка " киирэ сылдьыбыта " . Атыыр аккааґы ылбакка , боппуруос " кірµллµµгэ " сытар … Ґлэ тµмµгэ таґаарыылаах буоларын туґугар , устудьуоннар кµргµімнээх турунуулара наада . Оттон кµргµімнээх турунууга - кµµстээх хамаанда … Ульяна ЕВСЕЕВА . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Соторутааҕыта бырабыыталыстыба уочараттаах мунньаҕар сэрии уонна тыыл бэтэрээннэригэр олорор усулуобуйаларын тупсарар сыаллаах биир кэмнээх 30 тыһыынча харчы көрүллэр диэн бигэргэтиллибитэ . Балаһыанньа бигэргэтиллэн , билигин сэрии уонна тыыл бэтэрээннэригэр олорор усулуобуйаны тупсарыыга көрүллэр эбии харчы улуустарынан тыырыллыахтаах . - … Сир баайыгар сыһыаннаах тэрилтэлэр бары ( арай , правительство « Нижне - Ленскэй » ААО 100 % - нын уонна « АЛРОСА » - ҕа тустаах бырыһыан бас билэр ) чааһынай тэрилтэлэр . Судаарыстыба чааһынай бизнескэ партнер быһыытынан кыттыһыахтаах . Дьиҥинэн . Ону , тэрилтэлэр сабыллаллар , сарбыллаллар , дьон үлэтэ суох хаалар … правительствоҕа сүүрэн кэлэллэр … нолуок төлөммөт … « Якутнипроалмаз » - алмаастаах хампаанныйа баарын тухары туруктаах сылдьар тэрилтэ диэххэ наада . Ол эбэтэр хампаанньыйа хайдах туох олороро институкка син эмиэ « барометр » тэҥэ . Эмиэ алмаас батарыытыттан , кэскилиттэн быhаччы тутулуктаах . Оттон , улахан хампаанньа 2010 сыллааҕы көрдөрүүлэрэ да куhаҕана суохтар . Онно кэскили сахпыт төрүөтүнэн ааспыт 2010 сыл алмааска наадыйыы үрдээбитэ , Аан дойдутааҕы « сиикэй » алмаастарынан , бирилийээннэринэн эргинэр - урбанар эйгэ , конъюнктура биллэ сэргэхсийбиттэрэ буолар . Билигин , « АЛРОСА » биир күдьүс үс руднигы тутар буолан интситут үлэтэ далааhыннаах , сэргэх . Дьарык да баар , сакаас да элбэх , бириэмийэ да пуондата улахан . Ити курдук , бу диэки туох улахан эбийиэк тутуллар - таҥыллар да « Якутнипроалмаз » сонно кыттыспыта , ылсыспыта эрэ баар буолар . Yүммүт сыл , « Якутнипроалмаз » институкка кэрэ - бэлиэ , ураты чаҕылхай сылынан буолара күүтүлллэр . Быйыл , хампаанньыйа туох баар тутар - таҥар , чинчийэр , барыллыыр үлэлэрин тэрилтэтэ 50 сааhын туолар . Онон , бу кэми көрсө Мииринэйгэ араас хабааннаах тэрээhиннэр , бырааhынньыктар ыытыллыахтаахтар . Ол курдук , муус устар 11 - тэн 15 - гэр диэри хас да күннээх бүгүҥҥү алмаас хостооhунун тула мунньах ыытыллыахтаах . Бу тэрээhин сүрүн ис хоhооно - аhаҕас ньыманан алмаас хостооhунун туруга , сир анныттан урууданы хостооhун ньымалара уонна технология көрүҥнэрэ , алмаастаах урууданы уонна кумаҕы байытыы аныгы ньымалара , урууданан тутахсыйа быhыытыйбыт боруоданы таҥастааhын , урууданан сыныйан дьарыктанар геология , алмаастаах промышленность экологиятын сытыы боппуруостара . Ааспыт сыл , сэтинньи 24 күнүгэр , « Якутнипроалмаз » институт бырайыактааhын 13 көрүҥэр докумуон ылла . Манна , капитальнай тутуу эбийиэктэрин куттала суох буолуулара уонна өр сулууспалааhыннара киирдилэр . Оттон муҥутуур улахан кыаҕынан « Якутнипроалмаз » « АЛРОСА » АХ саҥа барылыгар - Саха сирин соҕуруутугар « Тимир » ( ГМК ) хайа металлургиятын кэмбинээтин тэрийиигэ бырайыактааhыҥҥа көҥүл ылбыта буолар . Итинэн да сылыктаатахха , « Якутнипроалмаз » кэлэр кэскилэ баараҕай , соруктара дьэҥкэ . Бүгүн хайдах буолабын , сарсын хайдах ииттинэбин , дьоммун хайдах хамнастыыбын диэн кыhарыктаах ыйытык турбат . Этэргэ дылы , тэрилтэ олоҕо көхтөөх , ботуччу хамнастаах , кириисискэ улаханнык дайбаттарбакка олорор . Байыаннай бэлэми барар күннэригэр саллааттар эбиэттээн баран , хайаан да 1 чаас устата утуйан ылыахтара диэн ыйар миниистир . Ґчүгэйдик сынньаммыт киґи үлэтэ да , үірэҕэ да таґаарыылаах буолара биллэр . Уутун хамматах , таах хаҕа эрэ сылдьар киґи туох аанньа буолуоҕай ? Оннооҕор опера ырыаґыттара үчүгэйдик утуйдахтарына , аґаатахтарына таґаарыылаахтык партияларын толороллор диэн анал специалистар бэлиэтииллэр . Тігµрµк остуол кэнниттэн тµмµк таґаарыыта буолла . Сыл тµмµгµнэн µчµгэйдик µлэлээбит коллективтарга культура , µірэх салааларын , СГУ университетын , « Арчы » духуобунас киинин , Республикаатаа ± ы ОлоІхо киинин махтал суруктара , ійдібµнньµк бэлэхтэрэ туттарылыннылар . ОлоІхону µйэтитиигэ бастын µлэлээхтэринэн ааттаннылар : Дьµлэй , Чымнаайы , Чіркііх , Баайа ± а , Дэбдиргэ , Тыараґа нэґилиэктэрэ , Ытык - Кµіллээ ± и « Чуораанчык » о ± о сада уо . д . а . Москубаҕа түөрт сылы быһа мэлдьи элбэх араас омугу кытта алтыспытым , бииргэ үөрэммитим , олорбутум , доҕордоспутум . Японияҕа адаптаасыйа барарым ол Москубаҕа бастакы кэмнэрбинээҕэр чэпчэкитик ааспыта диэххэ сөп . Японияҕа хайдах эрэ бары биһиги курдук сирэйдээхтэр - харахтаахтар , онон туох да араастаһыы суоҕа , урууларын курдук ылыналлара даҕаны . Ахсынньы 26 кµнµгэр ат спордун федерациятын элбэх кыттааччылаах , µрдµк тэрээґиннээх мунньа ± ар 2008 сыл тµмµктэрэ , 2009 сыл былааннара дьµµллэґилиннэ . Мунньа ± ы ат спордун федерациятын президенэ А . С . Николаев , вице - президент Л . Н . Владимиров тэрийэн ыыттылар . Тыл этээччилэр , ат спордун федерацията элбэх µлэни тэрийэр , республика оло ± ор биллэр тэрээґиннэри ыытар диэн бэлиэтээтилэр . Урукку іттµгэр мунньах элбэх міккµірдээхтик , ардыгар айдааннаахтык да ± аны барар эбит буолла ± ына , билигин федерация µлэтэ оннун - оло ± ун булан , биир ійµнэн - санаанан салайтарар . Бу - ір сыллаах µлэ тµмµгэр ситиґилиннэ диэххэ сіп . Тыа хаґаайыстыбатын министрин бирииґигэр кµрэхтэґии балаґыанньатын уларытан , аны хамаанданан сµµрдэргэ эттилэр . Дерби сµµрµµгэ кэлин аттары кытыннарыыттан міккµір µіскµµр этэ . Онон бу боппуруоґу дьµµллэґэн баран , аны Дербигэ олохтоох аттары сµµрдэргэ федерация президенэ А . С . Николаев быґаарда . Онон олохтоох аттары элбэхтик бэлэмниэхпит , анаан селекционнай µлэни ыытыахпыт , кыттааччы ахсаана элбиэ дэстилэр . Ат сµµрдµµтµнэн уґуннук , халбаІнаабакка дьарыктаныы наадатын німµгµлэр эттилэр . Кинилэр , Боцман СР Президенин бирииґин ыларын µс сыл устата кэтэспиттэрин , µлэни саІалыы оІостон кыайбыттарын холобурдаатылар . Ат спордунан дьарыктанарбыт республика аатын - суолун µрдэтэрин Айсен Сергеевич тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Экономическай форумІа кэлэ сылдьыбыт Россия бэрэстэбиитэллэрэ ат сµµрдэрбитин сі ± ін , хай ± аан СР Президенэ В . А . Штыровка эппиттэрин кэпсээтэ . 2009 сыллаа ± ы ат спордун федерациятын µлэтин былаанын быґыытынан сааскы сµµрдµµ кулун тутар ый 28 уонна муус устар 4 кµннэригэр барыа ± а . СР Президенин бэґис кµрэхтэґиитэ - бэс ыйын 28 чыыґылатыгар , Ґс ХатыІ сµµрдµµтэ - бэс ыйын 27 кµнµгэр буолуохтара . Оттон тыа хаґаайыстыбатын министрин бирииґэ бала ± ан ыйын 19 кµнµгэр ыытыллара быґаарылынна . Биллэрин курдук , от ыйын саІатыгар Бµлµµ куоратыгар ыытыллар Манчаары спартакиадатыгар ат сµµрдµµтэ киллэриллэн турар . Балаґыанньа быґыытынан аттары арендалаґар кіІµллэнэр , билиІІиттэн арендалаґыы µлэтэ са ± аланыахтаах . Бэс ыйын маІнайгы аІарыгар Чурапчы улууґугар ат сµµрдµµтµн тэрийээччи Иван Иванович Харлампьев µбµлµійµгэр саха аттарын сµµрдµµтэ киэІник хабыллан барыахтаах . СР Правительствотын Председателин дьаґалынан саха аттарын сµµрдµµ былырыыІІытын курдук ыытыллыахтаах . Мунньахха , µгэс быґыытынан бастыІнары быґаарыы буолла . Онуоха 2008 сыл тµмµгµнэн бастыІ тренеринэн Н . Ф . Реев , иккиґинэн В . А . Игнатьев , µсµґµнэн П . В . Протодьяконов ааттаннылар . БастыІ сµµрдээччилэринэн туґааннаа ± ынан В . В . Петров , Н . Н . Герасимов , Р . Ф . Ларионов буоллулар . Оттон бастыІ аттарынан буоллулар : икки саастаахтарга - Рания Бания ( " Манчаары " хаґаайыстыба ) , µс саастаахтарга - Тасмания ( Амма ) , µстэн µіґэ саастаахтарга - Эрэл ( " Манчаары " ) , ыраас хааннаахтарга - Боцман ( Німµгµ ) . Ити курдук , хаґаайыстыбалар икки ардыларыгар ат спордугар µчµгэй µлэлээхтэринэн " Німµгµ " , " Манчаары " , " Амма " буоллулар . Маны таґынан " Эрэл " уонна " Лена " хаґаайыстыбалар µчµгэй µлэлэрэ эмиэ бэлиэтэннэ . Ат спордун тэрээґинигэр µчµгэй кімілірµн иґин Н . С . Арбыкин , А . С . Владимиров , Н . Н . Платонов бэлиэтэннилэр . Ити курдук , ат спордун салгыы сайыннарар инниттэн Саха сирин федерацията Россия национальнай союґугар чилиэн быґыытынан киирдэ . Кинилэри кытта сибээстэґэн , ат спордун олимпийскай кірµІнэринэн дьарыктаныы олохтонуохтаах . Иннибитигэр улахан сайдыы суола кэтэґэр . Василий ЖЕБСАИН , Тыа хаґаайыстыбатын академиятын ипподромун специалиґа . Хаартыска ± а : " Сахаада - спорт " ассоциация президенэ А . Н . Ким - Кимэн ат спордугар сыл бастыІнара , сµµрдээччи Виталий Петровка уонна баайааччы Николай Реевкэ на ± араадалары туттарда . Петр Павлов тµґэриитэ . « Анаабыр алмаастара » хампаанньа үлэтин уопута кэрэхсэбиллээх . Манна 70 % - ра сахалар үлэлииллэр - буолаары буолан бэйэлэрин хаґаайыстыбаларын бырахпакка , сирдэриттэн - уоттарыттан тэйбэккэ . Михаил Степанович Скрябин 1955 сыллаахха муус устар 7 кµнµгэр Амма Аба ± атыгар тіріібµтэ . Дойдутугар а ± ыс кылаастаах оскуоланы бµтэрбитэ . 1970 - 1972 сс . Чурапчытаа ± ы интернат оскуола ± а улуу тренер Д . П . Коркин салалтатынан тустуунан дьарыктанар , устунан киниэхэ кіміліґііччµнэн сылдьар . Ити кэмІэ Дмитрий Петровичка кіміліґін , улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ сылдьан биллиилээх тустууктар хайдах киирсэллэрин , туох - ханнык хамсаныылары , албастары тутталларын µірэтэр - чинчийэр сыаллаах киинэ ± э уґулан , сµдµ матырыйаалы бэлэмнэспит µтµілээх . Тренерин сµбэтинэн Минскэйдээ ± и физкультурнай институкка Семен Макаровтыын уонна Николай Ивановтуун µірэххэ туттарсан киирэллэр . Итиэннэ аатырбыт Александр Медведь тренерэ П . В . Григорьев салалтатынан дьарыктаналлар . Ити кэмІэ Михаил Скрябин Белоруссия ыччаттарга уонна студеннарга чемпионаттарыгар ситиґиилээхтик кыттар . 1980 сыл сааґыгар Дмитрий Петрович ыІырыытынан Ґрдµкµ спортивнай маастарыстыба оскуолатыгар бииргэ µлэлииллэр . Ити кэмІэ Василий Гоголев , Роман Цыпандин , Алексей Стручков , Егор Борисов , Михаил Каженкин , Петр Бурцев курдук биллиилээх бі ± істірµ , Д . П . Коркин ыытар методикатын тутуґан эрчийэр , кµрэхтэґиилэргэ арыаллыыр . Онтон 1985 сыллаахха тіріібµт Амматыгар тренер Руслан Поповтуун таґаарыылаахтык µлэлээннэр , Алексей Соловьев , Николай Адушинов , Валерий Кульбертинов , Павел Капитонов , Ньургун Иванов , Кирилл Павлов , Григорий Массаев уо . д . а . ча ± ылхай уолаттары иитэн - такайан таґаараллар . Ити кэмІэ этэ дии , аммалар Саха сиригэр аан дойду таґымнаах сэттэ мэтээли а ± алыылара . М . С . Скрябин 2004 сыл кµґµнµттэн Чурапчытаа ± ы физкультурнай институкка кіІµл тустуу сµрµн тренеринэн µлэлээн , тустууктар маастарыстыбалара µрдµµрµгэр сµІкэн µлэни ыытар . Виталий Корякин студеннар аан дойдутаа ± ы кµрэхтэґиилэригэр призёрдуур , 2008 сыллаахха олимпийскай путёвка хаґаайына буолан , Пекиннээ ± и оонньууларга кыттар . Ити курдук Данил Неустроев , Александр Иванов , Юрий Афанасьев , Юрий Старостин уо . д . а . улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ эриэ - дэхси ситиґиилэнэннэр , тренердэрин µірдэллэр . Михаил Степановичка дьарыктаммыт уолаттар билигин олох араас эйгэтигэр ситиґиилээхтик µлэлии - хамсыы сылдьаллар . Ол курдук , Алексей Филиппов Олимпийскай эрэл училищетын директора , Александр Крылов Ил Тµмэн депутата , Павел Капитонов республика эдэрдэргэ хамаандатын сµрµн тренерэ . Ити курдук , Гаврил Игнатьев уонна Эдуард Старостин Олимпийскай эрэл училищетыгар , Никита Никифоров уонна Алексей Соловьев Дьокуускай 3 № - дээх спортивнай оскуолатыгар , Ньургун Иванов Мирнэйдээ ± и о ± о спортивнай оскуолатыгар , Данил Неустроев Чурапчыга , Кирилл Павлов Амма ± а эдэр кілµінэни тустууга уґуйаллар . Дьэ , итинник дьоґун дьону иитэн таґаарбыт , биґиги бары ытыктыыр киґибит - Михаил Степанович Скрябин . Павел ХАРИТОНОВ . Хаартыска ± а : тренер М . С . Скрябин иитиллээччитэ Виталий Корякинныын Пекиннээ ± и Олимпиада ± а . Биґиэхэ , Бэчээт дьиэтигэр , ол - бу табаары атыылыыр дьон мэлдьи сылдьар . Биир эмиэ оннук кµн , ааны тоІсуйан , сэрэммиттии туттан , саха уола киирэн кэллэ . Ханна эрэ кірбµт курдукпун . Јйдіітµм - Мохсо ± оллоох хаайыытыгар . Уолум миигин эмиэ биллэ - холуонньаларга µлэбинэн кэмиттэн кэмигэр сылдьарбын кіріллір буолла ± а . Кинигэ атыылыы сылдьар эбит . Салгыы » Айыл ± а уонна киґи алтыґыытын сокуоннара , ыйаахтара былыр былыргыттан сахалыы олох - дьаґах оІостунуутугар , сиэр - майгы быґыытыгар , сиэри - туому тутуґууга , сахалыы ійгі - санаа ± а , тылга - іскі киирэн сылдьар . Арай ону наука киэбигэр киллэрии наада уонна ки ? и , дьон - сэргэ ( общество ) оло ± ун туту ? ар сокуоннара буолуон с ? п . Дьокуускай к . автовокзалын таґынан ааґан иґэн улуустарга дьону таґар таксилар суоппардара кими да сµгµн аґарбаттарыгар хара ± ым хатанна . - Боро ± оІІо барабыт , ким барсар баарый ? - Нам таксита , Нам таксита . НамІа бардыбыт , - - дэґэллэр , ыраа ± ынан да ааґар дьону ыІыран хаґыытаґа хаалаллар . Ол иґин тиийэн кэпсэтэргэ сананан чугаґыыбын . - Хайа , ханна айаннаатыбыт ? - тиийэ да иликпиттэн ыйыталаґа тµстµлэр . - Эн ханналаатыІ , ким диэІІиний , - утары ыйытааччы буолабын . - Намтан бэйэтиттэн сылдьабын . Тит Петрович Лугинов диэммин . ( Бастакы хаартыска ) . Дьон сырыыта мілтіх , ол иґин хас биирдии киґиттэн маннык ыйыталастаххына , тардыаластаххына эрэ пассажир була ± ын . - СыанаІ ыарахан буолуо . - Ыарахана суох , уонна , саамай кылаабынайа , уларыйбат ээ . 150 солк . турбута ыраатта , - диир уолум уонна дьону хантан эрэ булан а ± алан массыынатыгар угаттыыр . УАЗ - ик уонна иномарка сыаналара атын - атыннара биллэр , ол иґин аны иномаркалаах уолтан салгыы ыйыталаґабын . - Оттон эн сыанаІ хаґый , дьыалаІ хайда ± ый ? - диибин . - Миэнэ да оннук улахан уратыта суох . Нам бу икки ардыгар 2 міґііккі илдьэбин . Тыа сиригэр µлэ суох буолан массыыналаах уолаттар таксистаан эрэллэр . Киґи былдьаґык . Мин кµІІэ биирдэ эрэ сылдьабын . Онон ороскуота сµрдээх , саатар суолбут алдьанан массыына ± а охсуулаах буолла , - диир Валерий Кутуков ( иккис хаартыска ) . Итинник чуолкайдаґан баран Поярков уулуссатын туораан иґэн кэннибин хайыґан кірбµтµм уолаттарым дьон кірдіґін салгыы ыйыталаґа тураллара . Онтон , отонноотоххо оІоойук туоларыныы , чахчы сµµрдэххэ - кіттіххі эрэ пассажир кістір буолбутун ійдіібµтµм . Виктор ЭВЕРСТОВ . Автор тµґэриилэрэ . Сэтинньи 19 кµнµгэр Саха Республикатын Президенэ Егор Борисов Амма ± а дьыалабыай сырыыта буолла . Бу кµн улуус киинигэр - Амма сэлиэнньэтигэр " Олорор дьиэ " тус сыаллаах федеральнай программа " Бюджет µлэґиттэрин олорор дьиэнэн хааччыйыы " хос программатын чэрчитинэн µірµµлээх быґыыга - майгыга 31 квартиралаах саІа дьиэ хаґаайыннарыгар кµлµµстэри туттардылар . Егор Борисов тус бэйэтинэн саІа дьиэ хаґаайыннарыгар кµлµµстэри туттартаата . Кыґыл лиэнтэни быґыы кэнниттэн республика баґылыга саІа дьиэ биир кырдьа ± ас олохтоо ± о , сэрии ветерана Александра Харитоновна Лугинова ± а ыалдьыттаата . Президент саІа дьиэ ± э 86 саастаах ветераІІа чээйдиир кэмигэр итинтэн чугас , баара - суо ± а сµµсчэкэ хаамыылаах сиргэ іссі биир µірµµлээх дьаґалга - Амма сэлиэнньэтигэр 275 миэстэлээх саІа оскуола дьиэтин µірµµлээхтик аґыллыытыгар бэлэмнэнии тµбµгэ тµмµктэнэн эрэрэ . 2008 сыллаахха олунньу 22 кµнµгэр Егор Борисов Саха Республикатын Правительствотын Председателинэн µлэлии сылдьан бу оскуола бастакы ата ± ын тµґэрии µірµµлээх чааґыгар кыттыбыта бырааґынньык кэмигэр ахтылынна . Амма олохтоохторун , учууталлар уонна µірэнээччилэр иннилэригэр республика баґылыга , чуолаан , маннык эттэ : - Саха сирин µµнэр кілµінэтэ тіріібµт республикаларын социальнай - экономическай сайдыытын таґымыгар , тэтимигэр уонна далааґыныгар сіп тµбэґэр , киэІ билиилээх , дириІ культуралаах , дэгиттэр сайдыылаах буола улаатыахтаах . Ол иґин сыллата 10 - 15 оскуоланы тутан µлэ ± э киллэрии программата сал ± анан барыа . Кэнники сылларга республика ± а 118 саІа оскуола тутулунна , ол иґигэр 110 оскуола - тыа сиригэр . Бµгµн республика тэтимнээхтик сайдар . Биґиги тимир суолу тутабыт , энергетическэй ситими тэрийэбит , хостонор баайдаах сирдэри туґа ± а таґаарабыт . Биґиги инники іттµгэр Саха сиригэр , Дальнай Востокка , Россия ± а улахан суолталаныахтаах производствоны тэрийэбит . СаІа производстволар билиІІи преподавателлэр , учууталлар , ба ± ар , санаан да кірбітіх идэлэригэр µрдµк квалификациялаах саІа кадрдары ирдиэхтэрэ . Ол иґин бу саІа кылаастарга о ± олорбут саІа производство ± а да , ону салайыыга да дьоґун миэстэни ылар кыа ± ы мэктиэлиир билиини , µірµйэхтэри ылалларыгар ба ± арабын . Биґиги о ± олорбут олоххо миэстэлэрин булалларыгар билиини эрэ буолбакка , ону олоххо хайдах туґанары сатыахтаахтар , республика ± а , дойдуга туох буола турарын ійдµµ µірэниэхтээхтэр . Ол иґин µірэнээччилэргэ эрэ буолбакка , учууталларга эмиэ ирдэбил кµµґµрµіхтээх . Биґиги оскуолаттан аныгы ирдэбиллэргэ эппиэттиир хаачыстыбалаах µірэ ± и баґылаабыт киґини ылыахтаахпыт . Республика сайдар кэскилин быґаарарбытыгар , иннибитигэр турар соруктары олоххо киллэриигэ бэйэбит кµµспµт тиийиэ , бэйэбит кадрдарбыт µлэлиэхтэрэ диэн эрэниэхпитин ба ± арабыт . Бу кэнниттэн Амма улууґун социальнай - экономическай сайдыытын боппуруостарынан сµбэ мунньах буолла . Егор Борисов мунньа ± ы олохтоох суруналыыс Вера Иванова суругунан биэрбит бэрт сытыы ыйытыыларыгар хоруйдааґынтан са ± алаата . Амма улууґун газтааґын кэскилин туґунан республика баґылыга маннык эттэ : - Республика нэґилиэнньэлээх пууннарын газтааґын программатын олоххо киллэрии µлэтэ тохтообокко барыа . Государствоттан былааннаммыт µп толору кээмэйинэн бэриллэн бµппµт да буоллар , газ ута ± ын илин эІээр улуустарыгар тардыы чааґыгар программа хос кірµллµі . Бµгµн бастатан туран , газ турбатын Уус - Алдан хайысхатынан ыытар туґунан кэпсэтии барар . Иккис уочарат - Таатта , µґµс уочарат - Амма хайысхатынан . Тыа сирин олохтоохторун салгыы ійііґµн туґунан ыйытыыга Егор Борисов маннык хоруйдаата : - Биґиги номнуо сµµрбэ сыл ырыынак усулуобуйатыгар олоробут эрээри , сэбиэскэй кэмІэ олорор курдук сананабыт . Тыа сирин , тыа хаґаайыстыбатын кыґал ± аларын государство эрэ суотугар быґаара сатыыбыт . Ол иґин µµнэр сыл тохсунньу 1 кµнµттэн тыа хаґаайыстыбатын ійііґµн уонна сайыннарыы механизмнарыгар тосту уларыйыылар киириэхтэрэ . Тыа хаґаайыстыбатын оІорон таґаарыытын сорох функцияларын муниципалитеттарга биэрии былааннанар . Табаарынай производствонан дьарыктанар хаґаайыстыбаларга µµт со ± отуопкаланар сыаната 30 солк . диэри µрдµі . Тыа хаґаайыстыбатын ійііґµн атын кірµІнэрэ уларыйыахтара эбэтэр сотуллуохтара . Маны тэІэ Егор Борисов Республика Президенин дуоґунаґыгар киирэригэр программнай этиитин олоххо киллэриигэ тыа сиригэр биирдиилээн дьиэни тутууну кі ± µлээґин , ипотека кредитин , государственнай кімі атын да кірµІнэрин ніІµі ійінµі диэн бэлиэтээтэ . Республика баґылыга тыа сириттэн ыччат кіґін баран эрэр диэн наґаа дьиксинэр наадата суо ± ун туґунан Ил ТµмэІІэ Анал этиитин биир тезиґигэр мустубут дьон бол ± омтотун туґаайда : - Бу аан дойдуга барытыгар , ол иґигэр Россия атын регионнарыгар барыларыгар баар кістµµ . Ыччат бэйэтин кµµґµн атын эйгэ ± э холонон кірір бырааптаах . Атын іттµттэн , тыа сиригэр ыччаты умсугутар хаґаайыннааґын усулуобуйатын тэрийиэххэ . Оччо ± о эрэ тыа сирин эдэр ыччата дойдутугар олоруон - µлэлиэн ба ± арыа . Амма улууґугар іссі биир социальнай дьиэни тутуу туґунан туруорсууга хардарарыгар , Егор Борисов кірµµгэ - истиигэ наадыйар кырдьа ± астар улахан аІардара ис дьиІэр бэйэлэрэ о ± олоох - уруулаах , чугас аймахтаах дьон диэн тус санаатын эттэ . - Кырдьа ± астарга аналлаах саІа дьиэлэри тутан , сорох дьон тіріппµттэригэр олус чэпчэкитик сыґыаннаґалларын кµіртµµр курдукпут . Биллэн турар , олох - уустук дьыала , сорох дьоІ кырдьык , чороІ со ± отох хаалаллар . Ити биирдэ эмит тахсар тµбэлтэ эбээт . Тыа хаґаайыстыбатын предприятиеларын уґун кэмнээх ( 10 - 15 сыл ) кредиттээґин механизмын ырытан оІорор наадатын туґунан ыйытыыга Президент бу сыалга сойуом средстволарын анал фондатын тэрийэргэ правительство ± а сорудахтаабытын туґунан эттэ . Тыа хаґаайыстыбатын министрин солбуйааччы Николай Попов бу механизм ырытыллан оІоґуллубутун , бу кµннэргэ премьергэ сібµлэґиини ааґыахтаа ± ын туґунан иґитиннэрдэ . Егор Борисов 2012 с . Јнньµіскэ саІа оскуола тутуута тµмµктэниэ диэн эрэннэрдэ . Итини тэІэ сотору Амма сэл . олохтоох хочуолунайдар техническэй наадаларын хааччыйыыга артезианскай скважинаны дьілµµ µлэлэрэ са ± ала ныахтаахтарын туґунан иґитиннэрдэ . Улуус олохтоохторо нэґилиэктэргэ о ± о саадтарын , улуустаа ± ы балыыґа µґµс этээґин , II Чакырга культурнай - спортивнай комплексы , Сата ± айга спорт саалатын тутууну туруорустулар . Маны сэргэ Амма сэл . кварталлаа ± ы саІа хочуолунайы , Кириэстээх µрэххэ дамбаны , асфальт - бетон собуотун тутууну , Амма сэл . ааґар республикатаа ± ы " Амма " суолун асфалынан бµрµйµµнµ , 200 ынах сµіґµ турар комплексын , Амма сиригэр - уотугар туристическай комплексы сайыннарыыны , о . д . а . боппуруостары кітіхтµлэр . Сорохторун президент ійііті , сорохторугар дьоґун хоруйдары биэрдэ , сорохторун олохтоох дьаґалта бэйэтин кµµґµнэн быґаарарыгар эттэ . МуІур уґугар , мунньах кыттыылаахтарыгар бэйэтэ ыйытыы биэрдэ : - Эґиги Президени ійµµр курдуккут эрээри , бэйэ ± ит уларыйбаккыт . Бэйэ ± ит тугунан µірдэ ± ит ? Кыґал ± а ± ытын быґаарарга тугу гынныгыт ? Маннык сал ± анан барда ± ына - наар кірдіґір эрэ буоллахпытына , тугу да ситиґиэхпит суо ± а . Ба ± арыІ - ба ± арымаІ - иитимньи ійµ - санааны уларытарга уолдьаста . СаІа объектар олоххо киирдилэр диэн тіґі да µірдэрбит , аныгы ырыынак ирдэбилигэр эппиэттиир ійдііх - санаалаах буолуохтаахпыт . Онуоха µлэни бэйэттэн са ± алыахха наада . Олег НИКОЛАЕВ ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Бэчээт күүһэ улахан , сабыдыала киэҥ . « Урбаан » диэн тылы соторутааҥҥа диэри сиилиир курдук этибит , билигин , хата , төттөрү , тыаҕа тахсыбыт чунуобунньук « предпринимательство » дии турдаҕына , дьон « урбаан - урбаан » диэн көннөрө олороллорун кэпсииллэр . Ол аата « саҥа сахалыы тылы » норуот ылынар кыахтааҕын туоһулуур сибики буолбатах дуо ? Биир өттүнэн , хаһан баҕарар нөҥүө түһээһин биһигини сиир адьынаттаах . Сахалыы солбуллар , тылбааһа баар да тылы « сахатыта » сатыыбыт : « кистэлэҥи » - - « сэкириэттиибит » , « сыттыгы » - - « бодуускалыыбыт » . . . Көмүс ортотун тутуһуохха баара . Оттон ол көмүс ортону көмөлөөн , сүбэнэн ( « миэнэ буоллун да быраапсай , киниэнэ буоллун да сыыһа » дэһиспэккэ , күрдьүөттэспэккэ ) булуллар куолута . Ааспыт нэдиэлэ ± э " Кыайыы 50 сыла " Спорт дыбарыаґыгар , Саха сирин делегацията Севастополь куоракка ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынаа ± ы собриология ± а аналлаах XIX конференция - семинарга кыттыыларын тµмµгµнэн пресс - конференция буолан ааста . Собриология диэн арыгыттан туттунуу туґунан наука буолар . " Ыччат эйгэтигэр наркотигы утары дьайыылар уонна доруобай , чіл олох " диэн ааттаах куґа ± ан дьаллыгы утары сэрэтэр µлэ ± э анаммыт тэрээґиІІэ Саха сириттэн 13 киґилээх біліх баран кыттан кэллэ . Салгыы » Кытыл - Дьурааҕа уу таһыма 1626 см , 39 кэтэх дьиэ , 1 муниципальнай олорор дьиэ , дьаһалта , трансформаторнай подстанция , биэс хочуолунай , дьыссаат , килиэп оҥорор сыах , оскуола спордун саалата , кулууп ууга былдьанна . 125 киһи , 20 оҕо халлаан анныгар хаала сырыттылар . Киэһээ 10 чааска ( 19 . 05 . 2010 ) уу түспүт . Оттон Чкаловка 20 олорор дьиэ , ДЭС , СХПК гарааһа ууга барда . Уу таһыма саҥа туһэн эрэр . Тойон Арыыга 32 дьиэ , ОДьХ хочуолунайа , оскуола - саад , СДК тутууларыгар уу киирдэ . Билигин уу түһэн эрэр диэн этэллэр . / / Егор Борисов тэрийбит дьыалабыай оонньуутугар Дойду µрдµнэн биллэриллибит Ыччат сылыгар аналлаах тэрээґиннэр тэтимнээхтик бара тураллар . Республика ± а Ыччат сылын бастакы кварталын сµрµн тэрээґинэ - СР Правительствотын Председателэ Егор Борисов тэрийбит " Ыччат - Саха сирин инновационнай , стратегическай ресурсата " дьыалабыай оонньуута буолар . Дьыалабыай оонньуу диэн тугуй ? Туох сыаллаа ± ый - соруктаа ± ый ? Туох тµмµктээ ± ий ? Дьыалабыай оонньуу - Правительство ± а , дьиІнээх олоххо баар проблеманы оонньуу боппуруоґа гына кубулутан эдэр дьон ійµн µлэлэтэр улахан бырайыак . Бу , иккис іттµнэн , салайар талааны быґаарар , биир санаалаах , тµргэн быґаарыныылаах буолууну бэрэбиэркэлиир ньыма . Оонньуу сµрµн сыала : СР государственнай салайар кадрдарын торумнуурга уонна республика социальнай - экономическай сайдыытын бырайыактарыгар ыччаты кытыарыы , кини эдэрдии эрчимин туґаныы . Кыттааччылар " 2009 - 2010 сылларга аан дойдутаа ± ы финансовай кризис содулун туоратыыга СР Правительствотын µлэтин былаана " диэн бэриллибит тема ± а инновационнай бырайыактары суруйан кімµскээтилэр . Ол курдук , тэрийэр хамыыґыйа бу теманы 17 - лии киґилээх алта хамаанда ± а биэрдэ . Оонньууга барыта 14 - тэн 30 - гар диэри саастаах 90 эдэр киґи уонна 12 эдэр салайааччы кытынна . Кинилэр ортолоругар государственнай былаас уорганнарын эдэр специалистара , орто анал , µрдµк µірэх студеннара , оскуола µірэнээччилэрэ бааллар . Хас биирдии хамаанда тус - туспа іІніргі ара ± ыста : кыґыл , саґархай , халлаан кµіх , от кµіх , фиолетовай , оранжевай . Бу тэрээґининэн эдэр киґи политическай , экономическай культуратын µрдэтэр сорук турар . Итиэннэ бу ыччат ортотугар лидердэри быґаарыахтара . Бастакы кҐн : алта араас іІ Муус устар 3 кµнµгэр сарсыарда эрдэттэн Оонньуу кыттааччылара , тэрийээччилэр анал автобустарынан ЈктімІі " Ленский край " физико - математическай форум базатыгар айаннаатылар . Кыттааччылар тиийэн , регистрацияланан , хамаандаларынан арахсан бэлэмнэннилэр . Кµнµс премьер - министр Е . А . Борисов бэйэтинэн кэлэн Оонньууну официальнайдык арыйда . Манна Саха Республикатын туґунан презентационнай кірдірір - биллэрэр видеоматырыйаалы кірдµбµт . Ол курдук , республика промышленноґын , тыа хаґаайыстыбатын , спордун , культуратын , социальнай хайысхатын , тутуутун кэпсээтилэр . Оонньууну арыйыыга СР Правительствотын Председателэ Егор Борисов , СР Правительствотын Председателин солбуйааччы Александр Власов , тэрээґин µлэтин быґаччы толорбут СР ыччат политикатыгар министрэ Георгий Куркутов киирии тылы эттилэр , оонньуу быраабылатын кэпсээтилэр . Кинилэр соруктара - сытыы толкуйдаах , салайар дьо ± урдаах эдэр дьону кадр боппуруоґун быґаарарга резервэ ± э ылыы . Ол иґин быраабыланы чопчу ійдітіллірі наада . Оонньууга иккис сµрµн пуунунан µчµгэй , киґи туґаныах айылаах бырайыагын суруйуу , хамаанданан µлэлээґин сыаналанар . Кинилэр информацияны булар , ону таба туґанар кыахтаах буолуохтаахтар . Маннык дьыалабыай оонньуу 80 - с сылларга чиновниктар ортолоругар ыытыллыбыта . Эмиэ билиІІи курдук алта хамаанда кыттыбытыттан биир хамаанданы Егор Борисов салайбыт эбит . Кини хамаандата кыайбыт . Ити кэннэ уон сыл кэриІинэн Егор Афанасьевич дьиІнээхтии Правительство Председателэ буолбут . Оттон Александр Власов маннык оонньууга 1988 сыллаахха оонньообута . Онон суоттаатахха , билиІІи кыттааччылар - - 2020 сыл диэки Правительство салалтата буолуохтара диэххэ сіп . Кыттар 17 киґи хамаанда ± а тіґі бэркэ µлэлииллэрэ кістµіхтээ ± э . Хамаанда салайааччылара кыттааччылар истэриттэн министрдэри аныыллар . Бу " министрдэр " бары кыттыґан кризиґи утары охсуґар инновационнай программаны толкуйдуохтаахтар . Правительстволар салайааччыларынан µлэлии олорор дьон ананнылар . Ол курдук , сµрµннээн республикабыт министерстволарын солбуйааччы министрдэрэ , 31 - 32 саастаах уолаттар , итини таґынан , улуустарга µлэлии сылдьар баґылык бастакы солбуйааччылара . " Кылаабынайа , соругу сіпкі туруорунуІ . Ол - кыайыы аІара , - диир Егор Борисов . - Олоххо , µлэ ± э барытыгар оннук " , - диэн эбэн эттэ . СР экономика ± а министрэ Алексей Стручков , СР µпкэ министрэ Вадим Новиков , Президент уонна Правительство Департаменын государственнай - правовой боппуруостарга салайааччы Сардаана Гурьева кыттааччыларга анаан экономика , бюджет , Правительство тутулун , чилиэннэрин эбээґинэстэрин туґунан лекциялары аахтылар . Бастакы кµнтэн са ± алаан µс кµн устата экспертнэй хамыыґыйа , психологтар кыттааччылары хайдах µлэлии сылдьалларын кэтээн кірір , сыана быґар соруктаахтар . Жюри састаабыгар министерстволар , департаменнар , µірэх кыґатын салайааччылара , бастакы солбуйааччылара киирбиттэр . Онон оонньууну сыаналааґын таґыма олус µрдµгэ . Премьер санаата Егор Борисов , СР Правительствотын Председателэ , жюри председателиттэн санаатын ыйыталастым : - Бу дьыалабыай оонньууга икки сорук турар . Бу тэрээґиІІэ биґиги улахан эппиэтинэстээх боппуруостарынан тургутан эдэр кадрдар таґымнарын , µлэ ± э сыґыаннарын кірібµт , мантан сиэттэрэн кинилэр ортолоруттан салайар µлэ резервэтэ оІостобут . Мин санаабар , бу оонньуу сµрдээх кідьµµстээх , кµµстээх ньыма . Маны табатык туґаннахпытына уонна µчµгэйдик тэрээґиннээхтик ыытыланнахтарына сыл аайы µгэскэ кубулутар былааннаахпыт . Кыттааччылар аІардас туруоруллубут боппуруоґу эрэ быґаарар дьо ± урдаах буолбакка , тіґі коллективнай ійµнэн - санаанан дьарыктаналларын уонна проблеманы быґаарарга хайдах сыґыаннаахтарын билиэхтээхпит . Кинилэргэ туруорар сорукпут диэн бэриллибит теманы аґа ± астык , киэІник уонна дириІник арыйыы . Уустук тема бэрилиннэ - кризистэн тахсыы . Кинилэр µлэлэрин тµмµгµнэн µчµгэй этиилэри бол ± омто ± о , биллэн турар , ылыахпыт . Сіптііх этиилэр киириэхтэрэ дии саныыбын . Александр Власов , СР Правительствотын Председателин солбуйааччы , жюри председателин солбуйааччы эмиэ санаатын µллэґиннэ : - - Резервнэй кадрдары бэлэмниир сыал - сорук туруоруммуппут олус сіптііх . Резервэбитин дьиІнээх дьыала ± а кірірбµт быдан ордук . Егор Афанасьевич маныаха майгынныыр оонньууга оонньоон баран 13 сылынан Правительство Председателэ буолбутун туґунан эттэ . Мантан сиэттэрдэххэ , билиІІи 22 - 25 саастаах эдэр кыттааччылар аны 13 сылынан 35 - 38 саастарыгар министерство , онтон кэлин Правительство салайааччылара буолуохтара . Билигин Президент уонна Правительство дьаґалтатыгар салайар дуоґунаска µлэлиэн сіптііх дьон резервэлэрэ бааллар . Бу - барыта холбоон 700 - чэкэ киґи . Дьыалабыай оонньуу бу испииґэги хаІатыа диэн эрэнэбит . Манна Правительство іттµттэн улахан интэриэс баар . Иккис кҐн : Борисов астынна Тэрээґин иккис кµнµгэр форум µірэнэр корпуґун актовай саалатыгар 17 - лии кыттааччылаах алта хамаанда чуо кинилэргэ бэриллибит µс араас ыйытыыга бэлэмнэнэн эппиэттээтилэр . Ол эбэтэр Power Point программа ± а презентация оІорон кэпсээтилэр . Холобура , тимир суол Дьокуускай куоракка кэлиитэ республика оло ± ор - дьаґа ± ар туох саІа уларыйыылары а ± алыай ; демпинг сµрµн суолтата ; соруйан банкрокка барыы ( преднамеренное банкротство ) ; тыа хаґаайыстыбатын ханнык салаата инники сайдар кэскиллээ ± ий ; тыа ыччатын сайыннарыы , о . д . а . Бу " экзамены " Егор Афанасьевич Борисов бэйэтинэн тутта , кини чэпчэкитэ суох ыйытыыларыгар " правительство чилиэннэрэ " бары да дьоґуннаахтык эппиэттээбиттэрин тоґо ± олоон этиэм этэ . Сорох хамаанда µлэтин оскуола µрдµкµ кылаас µірэнээччилэрэ - " министрдэр " тахсан кімµскээтилэр . Бу , о ± олор республика социальнай - экономическай боппуруостарыгар быґаарсалларын , бэйэлэрин санааларын сааґылаан этэр кыахтаахтарын кірдірір . Тµмµккэ , Егор Борисов саала ± а олорор экспертэргэ туґаайан : " Презентациялары кірдµбµт . Маннык ійдііх - санаалаах ыччаттаах норуот ілін - охтон биэриэ суохтаах . Маладьыастар эрэ диэхпин сіп . Олус астынным . СарсыІІы кµн элбэ ± и этиэ " , - - диэн чахчы астыммыт куолаґынан эттэ . Салгыы хамаандалар кабинеттарынан арахсан , бырайыактарыгар баар итэ ± эстэрин кіннірін , ситэрэн - хоторон биэрдилэр . Бириэмэтигэр тµмµктээбэтэх хамаандалар уопсайдарын хоґугар баран µлэлэрин сал ± аатылар . СарсыІІы кµнµгэр µрдµкµ хамыыґыйа ± а тµмµк µлэлэрин кірдірµіхтэрэ . Дьэ , чахчы дьыалабыай оонньуу . Кабинекка коллегаларын кытта міккµґэ олорор уолу кірін , ыІыран таґаардым . Фиолетовай хамаанда ± а кыттааччы санаата . Айыл ± а харыстабылын министрэ ( дьиІнээх олоххо СГУ юрфагын студена ) Алексеев Максим санаатын µллэстэр : - Тэрээґин бары іттµнэн µрдµк таґымнаахтык ыытылла турар . Егор Борисов бэйэтэ эмиэ бырайыактарга улахан бол ± омтотун уурар . Ба ± ар инники іттµгэр бу биґигиттэн киирбит этиилэри µлэтигэр - хамнаґыгар , олоххо киллэриигэ туґаныа дии саныыбын . Бэйэм юрист идэтигэр µірэнэрим быґыытынан Сахабыт сирин экономикатын , араас хабааннаах проблемаларын билэрим наада . Бу тэрээґин миэхэ олус туґалаата , саІа билии - кірµµ эбинним . Инники да іттµгэр маннык таґымнаах дьыалабыай оонньуулар ыытыллыахтара диэн эрэнэбин . Ґ ¤ Ґс кҐн : " кыґыллар " кµннээтилэр Муус устар 5 кµнэ " іІнііх " Правительстволарга олус суолталаа ± а бэркэ ійдінір этэ . Ол да иґин буолуо , µгµс хамаандалар , ааспыт тµµнµ харахтарын симэн кірбіккі , олорон кризис утары µлэлиэхтээх инновационнай бырайыактарын ситэрэ - хоторо олорбуттара . Сарсыарда 11 - тэн бырайыактары кімµскээґин са ± аланна . Ол иннигэр 10 чааска диэри хамаандалар презентацияларын туттарбыттара . " Бириэмэлэригэр ситиспэтэх проектары кімµскэппэппит " диэн Правительстволары ууга - хаарга тµґэрии бі ± і буолла . Хата , бары сорудахтарын кэмигэр толорон экспертнэй хамыыґыйа ± а туттарбыттара . Салгыы сэрэбэйдээґин буолла . Экспертэр , " дьиІнээх " Правительство чилиэннэрэ , хамаандалар актовай саала ± а киирдилэр - дьыалабыай оонньуу са ± аланна … Долгуйуу кытаана ± а манна µµннэ . Бу иннигэр Егор Борисов боппуруостарыгар эппиэттээн , СГУ ФЭИ директора , экономическай наука доктора Наталья Охлопкова салайан илдьэ сылдьар экспертнэй білі ± ір бырайыактары кімµскээн кэлбиттэрин аахсыбакка - долгуйуу . Билигин µс кµннээх µлэ тµмµгэ тахсар ! Хас биирдии Правительствоттан Бэрэссэдээтэл трибуна ± а тахсан 10 мµнµµтэ устата кризис утары миэрэлэри билиґиннэриэхтээх . Јссі эбии итиччэ бириэмэ боппуруос эппиэттээґинигэр биэрбиттэрэ . Дьµµллµµр сµбэ ± э Правительство Бэрэссэдээтэлэ Александр Власов , экономическай сайдыы министрэ Алексей Стручков уо . д . а . олорбуттара . Борисов эрэ суо ± а - суґаллык Москва ± а " дьиІнээх " антикризиснай былааны кімµскµµ кіппµт µґµ . Аан бастакынан , сэрэбиэй быґаарыытынан , " кыґыл " Правительствотын Бэрэссэдээтэлэ Павел Маринычев ( " Сахатранснефтегазсбыт " гендиректорын 1 солбуйааччы эдэркээн нуучча уола ) политикатын билиґиннэрдэ . Кинилэр бастакы тахсыбытыттан буолуо кыратык долгуйда . Оонньуу тµмµгµнэн кыайыылаах буолан та ± ыстылар . " Кыґыллар " инновационнай политикаларын ис хоґоонугар тохтоон ааґыа ± ыІ . Павел Алексеевич министрдэрин кабинетын кризис усулуобуйатыгар Социальнай , Перспективнай , Хааччыйар уонна Экономическай диэн біліхтіргі араартаан сµрµн хайысха оІостон µлэлиир эбит . Холобур , хааччыйыы білі ± ір тутуу , транспорт , сибээс уонна информатизация , промышленность , ЖКХ уонна энергетика министерстволара киирэллэр . Транспорт , сибээс министерствота кризис кэмигэр улуустарга транспорынан уонна информациянан толору хааччыллыы барыахтаа ± ын , таґа ± ас бириэмэтигэр , сезонугар сіп тµбэґиннэрэн таґыллыахтаа ± ын , сибээс сайдыахтаа ± ын ыйар . Маны таґынан транспорт салаа быґыытынан сайдыахтаах диэн бэлиэтиир . Перспективнэй біліххі эппиэтинэстээх министерстволар биллэрбиттэринэн Саха Республикатыгар бэйэбит оІорон таґаарар бородууксуйабыт конкуреннаґар кыа ± а суох . Аны туран ол табаары батарар рынок сайдыыта олус мілтіх µґµ . ОІорон таґаарыы тэрилтэлэр балаґыанньалара мілтіх . Ол курдук , µгµстэр биир кірµІ іІінµ оІорор буолан бэйэ - бэйэлэригэр конкуреннаґаллар эбит . Онон атахтарыгар кыайан турбаттар . Ассортименнара дьадаІы , рынокка эрдэттэн баар табаардары таґаарар буоланнар кµµстээх кэлии бреннэри кыайбаттар . Оттон " кыґыллар " Правительстволара Саха Республикатын ис рыногар тиийбэт , суох табаардары оІорон таґаардахха бу салаа кµµс - уох ылыан сіп диэн быґаараллар . " ДьиІнээх " былаас чилиэннэрэ эппиттэринэн , оонньуу бэйэтэ биир сµрµн сыаллаах этэ - кризис утары сіптііх миэрэни ылыы . Билии суолталаах дьыала , оттон ону сатаан туґаныы икки тігµл улахан суолталаах . Инньэ гынан , " кыґыллар " бастаатылар - Правительство хас биирдии 17 чилиэнигэр Александр Власов ноутбук туттартаата . Иккистээбит " ара ± астарга " ( Бэрэссэдээтэл - СР промышленноска министрин 1 - кы солбуйааччыта Валерий Максимов ) - видеокамера тигистэ , µґµс миэстэ - " халлаан кµі ± э " Правительство ( Бэрэссэдээтэл СР µбµн министрин 1 - кы солбуйааччы Василий Захаров ) цифровой хаартыска аппаратын туттулар . Бары 6 Правительство финансовай кризис утары миэрэлэрэ - Правительство салалтатыгар уонна экономическай сайдыы министригэр барыахтара . Кинилэр наадалаах диэбит идеяларын " дьиІнээх " Правительство былааныгар киллэриэхтэрэ . Дьэ , ити курдук оонньуу бµттэ . Тэрээґин 102 кыттааччыта " ґуу " диэн µс кµннээх сыралаахтык µлэтин тµмµктээн автобуска олорон дьиэлэригэр айаннаатылар . Автобуска олордоххо киэґээІи кµн сылаастык сыламнаан µгµспµт утуйан барда . Ол да буоллар ким эрэ оонньуу тµмµгµнэн итэ ± эстэрин булунан салгыы µµнэргэ - сайдарга толкуйданан истэ , ким эрэ ноутбуктанан µірэ - кіті олордо . . . Оонньуу тµмµгµнэн , правительстволар бэйэлэрин санааларын кытта µллэґиннилэр . Алексей Загоренко , " Банк Москвы " Дьокуускайдаа ± ы филиалын директора , " оранжевай " Правительство Бэрэссэдээтэлэ : - СР Правительствота эдэрдэргэ эрэнэн биґигини муспута кэрэхсэбиллээх . Ґс кµн устата эдэр дьонунан чочуллан , эбиллэн - сабыллан оІоґуллубут миэрэлэр дьиІ олоххо чопчу быґаарыныы ыларга туґаныллыахтара дии саныыбыт . Дария Андреянова , физико - техническэй лицей 10 - с кылааґын µірэнээччитэ : - Олус туґалаах , наадалаах тэрээґин эбит . Мин бэйэм олус элбэх информация ыллым . Хамаанданан µлэлииргэ уопут бі ± іті баар буолла . Бу дьыалабыай оонньуу µгэскэ киирэригэр ба ± арабын . Ґс кµн устата ыччат уонна спорт министринэн сылдьыбытым астык , сарсыІІыттан - тіттірµ оскуола µірэнээччитигэр кубулуйабын . . . P . S . : Ґґµс кµн Егор Борисов бэйэтэ кыайан кыттыыны ылбата ± а . Муус устар 5 кµнµгэр сарсыарда эрдэ Москва ± а федеральнай былаастары кытта кризис утары дьаґаллары ылыыга µлэлэґэ , республика интэриэґин кімµскµµ кіппµт этэ . " От кµі ± э " Правительство µірэххэ , наука ± а уонна инновация ± а министрэ , дьиІ олоххо - устудьуон Никита АРГЫЛОВ . / / Люба Готовцева " Эдэр саас " эдэр сааґыттан " Эдэр саас " саІа тахсыа ± ыттан ыла Люба Готовцева диэн илии баттааґыннаах суруйуулар бэчээттэнэн барбыттара . Кэлин СГУ - га µірэнэр сылларыгар нµімэр кини матырыйаала суох та ± ыста ± ына " Эдэр саас " саахара суох кэмпиэти санатар кэмнэрдэнэ сылдьыбыттаа ± а … Бµгµн Люба истиІник саныыр хаґыатын µбµлµійдээх таґаарыытыгар ыалдьыттыыр . Салгыы » Жатайдаа ± ы суднолары тутар уонна ірімµіннµµр собуокка µлэ - хамнас кµістµµ оргуйбута ыраатта . Быґата , тохсунньу томороон тымныы кµннэриттэн са ± алаан , суднолары кэлэр навигация ± а бэлэмнии сылдьаллар . Собуот аннынан Јлµінэ боротуокатыгар араас тоннажтаах сµµґµнэн суднолар сайыны кэтэспиттии мууска хам ылларан тураллар . Бµгµн суднолары ірімµіннµµр уонна тутар собуокка сµµґµнэн киґи µлэлии сылдьар . Ким сыбаарка , ким мотуору таІыы , ким судно тула мууґу эрбээґин µлэтигэр . « Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство » ААО Жатайдаа ± ы собуотугар сыллата 150 - ча судноны ірімµіннµµллэр . Сыллата суднолар эргэрэн алдьанан - кээґэнэн да бардаллар , кыґыІІы , сааскы ірімµін кэнниттэн навигация са ± аланаатын кытары республика ірµстэринэн таґа ± аґы тиэйиигэ тахсаллар . « Билигин урукку курдук буолбатах . Суднолары тутуу µп - харчы іттµнэн ыллахха , олус ыарахан . Отучча сыллаа ± ы суднолары ірімµіннµµ , чілµгэр тµґэрэ - тµґэрэ навигация ± а таґаарабыт » , - диэн собуот производственнай µлэ ± э отделын начальнига Герасинчук кэпсиир . БылырыыІІыттан Жатайдаа ± ы суднолары тутар уонна ірімµіннµµр собуот саІа салайааччы илиитигэр киирэн , билигин тэрилтэни Виктор Шадрин иилээн - са ± алаан µлэлэтэр . Собуот салалтатыгар уларыйыылар - тэлэрийиилэр тахсыбыттарын да µрдµнэн , урукку коллектив бииргэ илии тутуспутунан µлэлии сылдьар . КэлиІІи сылларга кадр боппуруоґа ыараан уонна эдэрдэр кэлиилэрэ а ± ыйаан , республика тас іттµттэн вахтовай ньыма быґыытынан кэлэр буолбуттар . Ол курдук , Приморскай кыраай Славянкатыттан Дмитрий Костенко 12 киґилээх биригээдэтэ быйыл кыґын саІа кэлбит . Итиэннэ Арменияттан , Украинаттан тиийэ хаґыс да сылын µлэлии сылдьааччылар эмиэ бааллар . « Былырыын Дьокуускайдаа ± ы ірµс училищетыттан 6 о ± о практикаламмыта да ± аны , хамнаґа кыра диэн биґиэхэ салгыы µлэлии хаалбатахтара » , - диэн Герасинчук биґигини собуот территориятын устун кэритэ сылдьан салгыы сэґэргиир . Кырдьык , атын салаалардаа ± ар хамнас кээмэйэ быдан намыґах . Орто хамнас 12 - 15 тыґ . солк . Бу суума кинилэр ыытар µлэлэригэр толору эппиэттэспэт . Ґлэґиттэр ахсынньы ыйтан са ± алаан суднолар сааскы навигация ± а тахсыахтарыгар диэри µлэлииллэр . Онон , тыйыс тымныы кµннэрдээх кэмІэ уґун кµннэрин таґырдьа , ититэр ситимэ суох тоІ - хааґах судноларга атаараллар . Оттон тимири , араас тэрили чочуйар сыахха а ± а уонна икки уол Веняниннар Жатай собуотугар µлэлээбиттэрэ быданнаабыт . Уолаттар кыра эрдэхтэриттэн собуокка кэлэн а ± аларыгар атах - бытах µлэ ± э кіміліґін , быґата , собуокка « улааппыт » о ± олор . Салгыы µірэхтэрин бµтэрэн баран , а ± аларын туйа ± ын хатараары чочуйар сыахха кэлбиттэр . Бу сыахха 50 - ча киґи µлэлиир . Ґгµстэрэ саас ортолоох дьон . Эдэрдэр ахсааннара тарбахха баттанар . Эмиэ биир тµбµктээх сааскы кµн ааста . Собуот µлэґиттэрэ сарсын эмиэ « Ленанефть » , « Иван Ребров » , « Бекетов » уонна да атын суднолары чілµгэр тµґэрээри µлэлиэхтэрэ . Виктор ЭВЕРСТОВ тµґэриилэрэ . Анивера АКИМОВА Тыыннаах эйгэ ± э тыыннаах эрэ сылдьыан сіп буолуо . Ол иґин ойууннар дµІµрдэрин ат гына оІорон бу эйгэ ± э киллэрэн эрдэхтэрэ , ат оІорон айаннаан сырыттахтара , эбэтэр бэйэлэрэ ханнык эрэ кітір , кыыл буола кубулуйан эрдэхтэрэ . Ойууннар охсуґар сэптэрэ - сэбиргэллэрэ µірбэ уонна атара , ол иґин олоІхо ± о бухатыырдар µксµгэр µірбэ буолан µ ? ? эттэн тµ ? эллэр , атара буолан аллараттан тахсаллар . Эрдэ эппиппит курдук киґи ийэ кутун абааґылар уоран ылаллар , оччотугар олоІхо ± о абааґы бухатыыра уоран - талаан барар кэрэ кыыґа - киґи ийэ кута буолуон сіп . Ону баран эккирэтэн , илдьэ кэлэр айыы бухатыыра - киґи буор , эбэтэр салгын кута буолуон сіп . " Дьулуруйар Ньургун Боотур " олоІхо ± о Орто дойду дьонун кімµскµµ биир ыал µс о ± ото - Ньургун Боотур , ҐрµІ Уолан , Айталы Куо тµґэллэр . Оччотугар киґи Космос куйаарын кытта ситимэ кини µс кута буолар . Бу биир хаан , биир удьуор , эбэтэр биир киґи курдук кірдіххі , Айталы Куо - киґи ийэ кута ( ийэ ійдібµлэ дьахтары - тірітір , µіскэтэр кµµґµ кірдірірµнэн ) . Оччотугар олоІхо кыргыттарын уґун батта ± а - киґи оло ± ун уґунун кірдірµін сіп . Сырдык , кэрэ дьµґµннээх , " хараара иирэн , хаґыытыы - хаґыытыы , бас атах охсуллан бара турбут " ҐрµІ Уолан барахсан - киґи салгын кута , оттон кµµстээх - уохтаах , модьу - та ± а Ньургун Боотур обургу - киґи буор кута олоІхо номо ± о буолан туойуллуохтарын син . Быйыл муус устар 7 кµнµгэр Республикатаа ± ы пресс - кииІІэ " Саха Республикатын сахалыы тыллаах хаґыаттарын проблемалара уонна сайдыылара " диэн сахалыы бастакы хаґыат тахсыбыта 90 сыллаах µбµлµійµгэр аналлаах " тігµрµк остуол " ыытылынна . Бу Бэчээт департаменын тэрээґинигэр республика 30 - ча улууґуттан улуустардаа ± ы , оройуоннардаа ± ы хаґыаттар редактордара , айар µлэґиттэрэ , республика сахалыы тыллаах хаґыаттарын бэрэстэбиитэллэрэ , М . К . Аммосов аатынан ХИФУ , ГЧИ учуонайдара , тыл µірэхтээхтэрэ уонна Саха Республикатын Президенигэр Тыл политикатын сэбиэтин эппиэттиир сэкирэтээрэ А . Н . Атласова кыттыыны ыллылар . Кэпсэтиґиини киирии тылынан Бэчээт , радионан уонна телевидениенэн биэрии дьыалаларыгар департамент салайааччыта Филипп Пестряков аста уонна иилээн - са ± алаан ыытта . Кини , бастатан туран , билигин интернет , телевидение сайдыбыт кэмигэр биґиги бэчээппит бэйэтин кыа ± ын , нэґилиэнньэ ± э сабыдыалын сµтэрбэккэ иґэрин бэлиэтээтэ . Ол курдук , дойду µрдµнэн 2011 сыл бастакы аІарыгар барбыт сурутуу тµмµктэринэн биґиги республикабыт тµірт бастыІ кірдірµµлээх регион иґигэр баара , хайдах да , µірдµбэт буолуон сатаммат . Ааспыт сылы кытта тэІнээтэххэ Саха сиригэр сурутуу 18 % µрдээбит . Онон , уопсай быґыы - майгы тµмµгµнэн эттэххэ , аа ± ааччыбытын сµтэрбэтибит диэтэ . Саха Республикатын Президенигэр Тыл политикатын сэбиэтин эппиэттиир сэкирэтээринэн соторутаа ± ыта талыллыбыт педагогическай наука кандидата Анна Николаевна Атласова кылгастык Сэбиэт инники соруктарын , 2020 сылга диэри ыытыллар µлэ Концепциятын оІоруу са ± аламмытын иґитиннэрдэ , дьыалабыай кэпсэтиґиигэ ыІырда . Биллэн турар , " тігµрµк остуол " аата да ыйарын быґыытынан , сахалыы бэчээт бэйэтин иннигэр туох сµрµн соруктары туруорунарын , баар кыґал ± аларын , сайдыыны туох харгыстыырын , ону хайдах туоратыахха сіптіі ± µн туґунан , бэчээт боппуруоґун киэІник кірір дьоґуннаах кэпсэтии тахсыа диэн саба ± аламмыта . Биллэн турар , айар µлэ ± э хаґыат тыла биир сµрµн миэстэни ылар , міккµір суох . Бука бары сахалыы ыраастык , сіпкі суруйарга дьулуґабыт , ону ким да ± аны мэлдьэґэр кыа ± а суох . Сахабыт тылын таптыыр , тіріібµт тылбытыгар бэриниилээх , ийэ тылбыт сайдарын туґугар µгµспµт сахалыы бэчээккэ олохпутун бµµс - бµтµннµµ анаан , µгµірµ µптээх сири батыспакка , µлэлии - хамсыы сылдьар дьон буоллахпыт . Ол гынан баран , урут да , билигин да , аа ± ааччы суруналыыстан тылы сіпкі суруйууну эрэ эрэйбэт , кини хаґыаттан туґалаах информацияны , мунаарар боппуруостарыгар хоруйу ылыан , оло ± ор кірсір кыґал ± аларын быґаартарыан ба ± арара эрэбил . Он инниттэн хаґыакка суруйтарар . Онон , ітірµнэн буолбатах " тігµрµк остуолга " аІардас сахалыы бэчээт тылын эрэ ырытар итэ ± эс со ± ус буолуохтаа ± а ійдінір . Петр Алексеевич Слепцов , ытыктабыллаах профессорбыт , филологическай наука доктора бэйэтин этиитин быґаччы , орфография тула кэпсэтиэхпитин ба ± арабын , диэнинэн са ± алаата . " Хара тастаах орфография тылдьыта туох итэ ± эстээ ± ин ійдіітµбµт . Маны іссі чочуйан , хайаан да туттуллуохтаах диэн модьуйан орфография ± а киллэриэххэ наада . Онно тылы барытын буолбакка , міккµірдээх іттµлэрин талан элбэх ахсаанынан таґаарар сорук турар … Биґиги СР Правительствота 2001 с . бигэргэппит орфография быраабылаларыгар уонна онно оло ± уран оІоґуллубут тылдьыкка тирэ ± ириэхтээхпит . Ол кэннэ кыратык кіннірµллµбµтµн кэннэ , хас хаґыат , литература барыта бу орфографическай тылдьыты сокуон быґыытынан тутуґуохтаах " , - диэтэ кини . Маны таґынан , П . А . Слепцов , уус - уран литература тыла , аа ± ааччыта а ± ыйаан , биґиэхэ улахан ыйыы - кэрдии буолбат буолла , диэбитэ µгµс киґини соґутта . Ити , арааґа , билиІІи кэмІэ µідµйбµт " атыыланымтыа " уонна " аа ± ыллымтыа " диэн ааттанар литература диэххэ дуу - хаґыаттарга , сурунаалларга бэчээттэнэр , кинигэнэн да кэбэ ± эстик тахсар , то ± о эрэ сэрэхэчийэн дьиІнээх ааттарын кистээн араастаан ааттанар " тоґугурайдар " , " тиґигирэйдэр " суруйууларын улахан учуонайбыт эттэ быґыылаах диэн эрэ , уоскутунуохха сіп буолуо . 2001 сыллаахха тахсыбыт , этиллэрин курдук , правительство бигэргэппит , хара тастаа ± ын иґин " хара тылдьыт " диэн норуокка сµрэхтэммит орфография тылдьытын бары бэркэ билэбит . Харатын аанньа , нууччалыы эттэххэ , дьэ кырдьык " чорнобуой " µлэ курдук буолбут . Хамнас да тілінні ± і , кинигэ тахсыытыгар µп да кірµлµннэ ± э … Аны билигин , саІалыы чочуйан оІоруохха дэґэллэр . Арай ити 10 сыллаа ± ыта µчµгэй , икки - хас вариана суох , киґини мунаардыбат тылдьыт оІоґуллубута эбитэ буоллар даа , дии саныыгын . Оччотугар міккµір да суох буолуох этэ . Хайыахпытый , саІа тылдьыт наада . Бу сырыыга , ылбат - биэрбэт курдук буолбакка , чопчуламмыт , чуолкайдаммыт . ХИФУ ХИНТуКИ директора профессор Г . Г . Филиппов сурукбичик тыл тірµт µгэстэрин харыстыахтаах диэтэ . Оттон билигин СМИ - гэ " бааґынайдыы " саІа элбээтэ , ол дьону саха тылыттан тэйитэр кутталлаах диэн бэлиэтээтэ . Сахалыы бэчээт соруктарын туґунан санаатын " Саха сирэ " хаґыат кылаабынай редактора Наталья Харлампьева маннык эттэ : - Национальнай бэчээт сайдыбыта 90 сылыгар аналлаах " тігµрµк остуолга " тыл тула эрэ кэпсэтии барара тутах . ДьиІэр , национальнай бэчээт сайдыыта норуот дьыл ± атын быґаарар , бэчээт олох хаамыытын кытта тэІІэ барар . Билигин сахалыы тыллаах хаґыат элбэх , олор бары сурутааччылаахпыт . Бары кыттыґан норуот духуобунай эйгэтин тэрийэбит , бэйэ - бэйэбитин толорсон , ол духуобунай эйгэни байытыахтаахпыт , норуот сайдыытын учуоттуохтаахпыт . Онон эппиэтинэс µрдµк . Аа ± ааччыны иитии диэн баар . Сахалыы хаґыаттарга аа ± ааччыны бэйэ диэки тардар туґугар арыый чэпчэки іттµн - маассабай культураны батыґыы баара кістір . Онноо ± ор , аа ± ыллымтыа , атыыланымтыа диэни СР Правительствотын таґымыгар кытта ійµµллэр . ДьиІэр , бу аа ± ааччыны иитэр , духуобунаска тардар критерийдэр буолбатахтар . Холобур , итэ ± элгэ тура - тура абааґы , иччи туґунан суруйуу тіґі кідьµµстээ ± э буолла . Таптал туґунан кірµµ эмиэ араастаах , быстах хоонньоґуунан бутуйан аа ± ааччыга тиэрдэллэр . Хаґыат норуоту иитэр , µрдµккэ тардар туґаайыыны тутуґуохтаах . Бу национальнай бэчээт сµрµн соруга буолар . Тыл боппуруоґугар , мин санаабар , СР Правительствота уонна Тыл политикатын сэбиэтэ терминнэр тылдьыттарын таґаарара уолдьаста . Кµн аайы тахсар хаґыат бэйэтэ туспа кыґал ± алаах . Нэдиэлэ ± э биирдэ тахсар хаґыаттыын тэІнэґэр кыа ± ыІ суох . Онон хайа ба ± арар туруорсууга сиэрдээх буолуу эрэйиллэр . Тылы норуот бас билэр , норуокка имитиллэн баран , биирдэ литературнай тылга киирэр . Ыччаты кытта µлэлиэххэ наада . Ыччат сахалыы аа ± ар , суруйар , саІарар буолла ± ына , аа ± ааччылаах буолуохпут . Уонна бµгµІІµ кэпсэтиигэ хайаан да почта µлэтин таарыйар наада . Сорох улуустарга ыйы - ыйдаан почта тиийбэт , ол µрдµнэн тиэрдэн биэрии харчытын ыла олороллор . Холобур , дьон сурутууга биэрэр 1500 солкуобайдарыттан биґиэхэ сыччах 300 солкуобайа эрэ кэлэр , атына почта ± а хаалар . Бэчээт департамена , СР Правительствота бу боппуруоґунан ыкса дьарыктаныахтаахтар . ХХI µйэ ± э национальнай бэчээт хайдах сайдыа ± ай ? Хас биирдии хаґыат редакцията итиннэ бэйэтэ санаалаах . Ону Бэчээт департаменын кынатын аннынан тµмсэн илдьиритиґэр сорук турар . Хаґыат аа ± ааччыга тиийэрин СР Правительствота федеральнай почтаттан ирдиэхтээх . Ґгµс хаґыат министерстволары , ведомстволары кытта µлэлиир . Ол тэрилтэлэр бэчээккэ диэн тыырыллыбыт µптэрэ тіґі сіпкі туттулларын бэрэбиэркэлиэххэ . Правительство иґинэн " Аа ± ыы " диэн программа оІоґулла сылдьар . Итиннэ ханнык хайысха быґаччы ійінµллµіхтээ ± э хаґыаттарга эмиэ киириэхтээх . Бэчээт департаменыгар коллегия баар . Сµнньµнэн сылга биирдэ - иккитэ сурутууга отчуоттуубут . Ол эрээри , мин санаабар , хаґыат ис хоґоонун , духуобунас форумун , интеллигенцияны сомо ± олооґун тула хас да хаґыаты тµмэн отчуоту истии туґалаах буолуо . Терминнэр тылдьыттарын туґунан эттэххэ , сµµрбэччэ сыл устата кэпсэттибит . Онон наада эрэ диэбэккэ , анал хамыыґыйаны тэрийэн , анал µбµ кірін быґаччы µлэни ыытар кэм кэллэ . Бу терминнэр тылдьыттара та ± ыста ± ына µлэбит чэпчиэ этэ . Бу кэпсэтииттэн тугу эрэ инники µлэбитигэр туґаныахпытын ба ± арар буоллахпытына , бу этиилэри µрдµкµ уорганнар истиилэригэр тиэрдиэххэ . Филипп Пестряков : - Хаґыат кыґал ± ата тыл эрэ буолбатах . Киирбит этиилэри Тыл политикатын сэбиэтигэр киллэриэхпит . Иван Гаврильев , " Кыым " хаґыат кылаабынай редактора : - Сахалыы аа ± ар - суруйар киґи кµн - тµµн а ± ыйыы турар . Онон мустубучча сайдар кэскил туґунан кэпсэтэрбит хайаан да наада . Тираж туґунан , сиэрдээх буолуу туґунан Н . И . Харлампьева саамай сіпкі эттэ . Оттон духуобунас диэн киэІ ійдібµл . Манна ыччат туспа дьиэлээ ± э , тыа киґитэ сарсыІІы кµнµгэр эрэллээ ± э , куоракка киирэн олохсуйуута барыта таарыллар . Тыл сайдыыта наука ± а тирэ ± ирэн тахсыахтаах . Проблема быґыытынан , почта µлэтэ мілті ± µн , ыччат олох аахпатын сіпкі бэлиэтээтилэр . 30 - гар диэри саастаах аа ± ар ыал адьас а ± ыйах . Онон сахалыы аа ± ааччыны иитиини " Чуораанчыкка " , " Кэскилгэ " найылаабакка бары бииргэ тµмсэн µлэлиэ ± иІ . Максим Сибиряков , СР норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ , " Саха сирэ " хаґыат общественнай корреспондена : - БилиІІи " Саха сирэ " , урукку " Кыым " хаґыаты мин , 79 - с хаарбын уулларан эрэр киґи , эдэр 20 - чэлээх саастарбыттан аа ± абын . 1971 сыллаахха , уордьаннаах холкуос бэрэссэдээтэлэ , " Сир - бухатыыр , кинини уґугуннарыахха ! " диэн ыстатыйабын аан бастаан хаґыакка бэчээттэппитим . Дьэ , ону аа ± ан , ылынан , Саха сиригэр сир оІоґуута дьэндэс гына тµспµтэ . " Кыым " хаґыат оруола оннук улахан этэ . Хаґыаттар итинник µлэлиэхтээхтэр дии саныыбын . Нам улууґун " ЭІсиэли " хаґыатын редактора Владислав Касьянов , уу сахалыы суруйууга - улуус тіґінін киин сиртэн ыраах да - соччонон сахалыыга баґыйар диэтэ уонна ону , ыраах улуустарга саха тылын учууталлара µчµгэйдик µлэлииллэринэн бэрт сіпкі быґаарда . Николай Крылов , " Саха сирэ " хаґыат промышленноска , пред принимательство ± а салаатын редактора : - Хаґыаты аа ± ааччыга тиэртэххэ биирдэ былаас ыытар µлэтэ , идеологията дьоІІо , норуокка тиийэр . " Саха сирэ " хаґыат дьону ырыынак усулуобуйатыгар олорорго µірэппитэ , ыґыллыы - то ± уллуу сылларыгар норуоту сомо ± олообута . Былаас официальнай уорганын быґыытынан сокуоннары таґаарар , сокуон хаґыакка бэчээттэннэ ± инэ эрэ биирдэ олоххо киирэр суолталаах . Урут комсомол " Эдэр коммунист " , " Молодежь Якутии " хаґыаттарын бэйэтэ тутан олорбута . БилиІІи Ыччат министерствота бэйэтэ хаґыаттаах дуо ? Саатар , " Эдэр саас " сыґыарыыны ірі тутан , тэрийэр , кі ± µлµµр µлэни ыытара буоллар , бу министерство µлэтэ кµµґµрµі этэ . Хаґыаты табаар курдук кірір сыыґа , бэйэ ± итин бэйэ ± ит ииттиниІ дииллэрэ олорор мутугу кэрдиниигэ тэІнээх . О ± о , ыччат бэйэтин хаґыатын босхо ылыахтаах , оччо ± о аа ± ааччы ситимэ быстыа суо ± а . СР Культура ± а уонна духуобунай сайдыыга министерствотын Духуобунаска департаменын салайааччы Ольга Харайбатова , хаґыата суох - олох суох , диэтэ чопчу . Кини , дьону , ыччаты духуобунаска иитиигэ хаґыат суолтатын , быйыл кµґµн республика ± а буолар Духуобунас форумун кірсі ыытыллар µлэлэри билиґиннэриигэ уонна форум µлэтин дириІник сырдатыыга бэчээт оруолун туґунан киэІник сырдатта . Прокопий Бубякин , " Эдэр саас " сыґыарыы редактора : - Аныгы хаґыат µлэтэ уларыйан иґэр , аІардас дьоІІо тиэрдии тутах . Билигин хаґыаттар араас тэрээґиннэри , наадалаах бырайыактары оІорор буоллулар . Бу - аа ± ааччыны бэйэ ± э тардыы - аан дойдуга баар кістµµ . Аахпат буолуу уонна тыл мілтііґµнэ сиэттиґэ сылдьар проблемалар . Онон хаґыат µлэґитигэр ирдэбил улахан . Нина Протопопова , " Кэскил " - " Юность Севера " хаґыаттар кылаабынай редактордара : - Аа ± ааччыны бэлэмнээґин , аа ± ыы µірµйэ ± э о ± о саастан са ± аланар . Хомойуох иґин , хаґыаппыт сыаната олус µрдµк . Тіріппµт эрэ барыта сыл аІарыгар 400 солк . о ± о хаґыатын суруппат , онон ити боппуруос олохтоохтук туруон наада . Аны хаґыат аа ± ааччыны батыґыахтаах дуу , батыґыннарыахтаах дуу ? Хаґыат хайаан да инникилээн , µтµі ± э , сырдыкка угуйан иґиэхтээх . Биґиги билигин Бэчээппит департаменыгар эрэ наадалаах курдукпут . Ыччат министерствота олох да наадыйбат , Ґірэх министерствота ханнык эрэ тэрээґинин сырдаттараары гынна ± ына ыІырар . Оттон республика иннигэр турар соруктары быґаарсыыга о ± о хаґыата наадата суох буолар . Урут сµрµн соруктары о ± о ± о хайаан да тиэрдиІ диэн сорудахтыыллара . Билигин аа ± ааччыны интэриэґиргэтэр туґуттан министри да , президени да харыстаабаппыт . Биґиэхэ Г . Г . Филиппов деканныыр факультетыгар иитиллибит дьоннор кэлэллэр . Саараама , илин аґа ± ас , кэлин аґа ± ас дор ± оон диэни араарбаттар , сурук бэлиэтин сатаан туруорбаттар , дор ± ооннор дьµірэлэґиилэрэ диэни тугун да билбэттэр . М . К . Аммосов аатынан ХИФУ РФ Хотугулуу - ИлиІІи норуоттарын тылларын уонна культураларын институтун доцена , педагогическай наука кандидата Геннадий Гурьев саха тыллаах хаґыаттар тылларын туґунан боппуруоска тохтоото . Кини , тылы таба суруйууга , дьиІэр , вариант биир булуохтаах , литературнай , диэтэ . Интернет киирэн , сахалыы хаґыаттарга тылбаас элбээтэ , ол µксµгэр толоостук оІоґуллар , оттон аббревиатураны толору сахалыы суруйуу олох кыаллыбат диэтэ . Нууччалыы орфографияны тутуґан суруйдахпытына сіп буолуо диэтэххэ , оччо ± о сахабыт тыла атарахсытыллар . Сахатыйар хайысханы ылыныыны сорохтор ыарыр ± аталлар , ол эрээри , бу суол тіріібµт тылбытын харыстыыр . БилиІІи тылы хайдах баарынан суруйуохха , син биир бириэмэ уларытыа - тэлэритиэ диэччилэр эмиэ бааллар , ол эрээри бу - тµірэІниир санаа . Туох да диэбит иґин , таба суруйуу тылдьыта наада . Анатолий Нелунов , филологическай наука кандидата : - Тыл сокуоннарын тутуґан суруйуохха , наука ± а оло ± уруохха . Тылы байытыы эмиэ наада . Сыыґырдыы іттµн буолбакка , байытар іттµн ылыахха . Киирии тыл эмиэ баар буолуохтаах . Департамент салайааччыта Филипп Петрович Пестряков " тігµрµк остуол " µлэтин тµмµктµµр тылыгар , СР Президенин дьаґалыгар " Сахалыы тыллаах хаґыат 90 сыла " диэн чопчу сурулла сылдьар , онон , бары тэІІит , эйиэнэ - миэнэ диэбэккэ , тираґынан іІнімміккі , сахалыы тыллаах хаґыаттар бары бииргэ бу µбµлµійµ дьоґуннаахтык бэлиэтиэхтээхпит диэтэ . Ити курдук , тыл этээччилэр санааларын истэн , киирбит этиилэри дьµµллэґэн баран , " тігµрµк остуолга " тустаах былаас уорганнарыгар , тэрилтэлэргэ туґаайыллыбыт этиилэрин Бэчээт департамена тµмэн тиэрдэргэ эбээґинэстэннэ . Татьяна МАРКОВА , Антонина ЭВЕРСТОВА Тара ± ана - киэІ - куоІ алаас . Чычымахха тіріібµт , мантан куорсун анньыммыт народнай поэт С . Р . Кулачиков - Эллэй хомо ± ой хоґоонугар хоґуйбут ытык сирэ . Сайылык Чычымахтан 8 биэрэстэ тэйиччи . Суола - ииґэ мілтіх . Биґигини арыаллааччы В . С . Охотина кэпсииринэн , бу кµннэргэ кураан буолан суоллара іссі кіммµт . Сайылыкка сылдьыбатах ыраатта . Ґлэ дьонун кірсір туґугар µірµµ ээ . Салгыы » 3 ) соҕотохтуу туттуллар кыахтаах , быһаарар суолталаах уулусса , болуоссат , муора , акыйаан курдук тылларынан үөскүүр икки тыллаах анал аат , холобур : Кыһыл болуоссат , Горькай уулусса , Хара муора , Чуумпу акыйаан ; Хас биирдии иэгэйэр икки атахтаах эрчимэ бүтэр күннээх . Сылайар диэн саат - суут буолбатах . Ону өйдөөн , сылайбыккын биллэххинэ , тутатына сынньалаҥна биллэр . Аччыктаатахха ас , утаттахха уу үрдүгэр түһэбит дии , син эмиэ оннук курдук биһиги организыммыт сынньалаҥҥа эмиэ олус наадыйар . Сынньалаҥы сүрэҕэ суох буолуу эбэтэр мөлтөөһун курдук санаамыаххын наада . Сатаан бириэмэ аттаран сынньанар буоллаххына , ол аата эн бэйэн тускар кыһаллаҕын , бэйэҕин харыстыыгын . Сынньаммыт үлэһит быдан таһаарыылахтык үлэлиирэ дьиҥ чахчы . Бµгµн биґиги редакциябытыгар Япония Сендай куоратын университетыттан историк , этнограф учуонай , доцент Такакура Хироки ыалдьыттыыр . Халаан уутун кэмигэр Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыт Такакура Хирокины кытта Ил ТµмэІІэ депутат Елена Голомарева кімітµнэн кірсін кэпсэппиппит . Хироки сахалыы холкутук быґаарсар , тото кэпсэтэр . Саха сиригэр 90 - сыллар ортолоруттан сыл ахсын кэриэтэ кэлэн , научнай программа чэрчитинэн µлэлээн барар . Биґиги кэпсэтиибит ол тула эргийэр . Салгыы » - Оҕо саада адьас тиийбэт . Баар кыһалҕа барыта куорат бүддьүөтүнэн быһаарыллыбат . Ханнык эрэ оҕо саадыгар оонньуур наада буолуо , ханна эрэ оонньуур былаһаакка , олбуор , миэбэл . . . Манна көмөлөһөргө төрөппүттэн этии киирдэҕинэ - сөбүлэһэллэр . Сэбиэдиссэй хаһаайыстыбаннай боппуруоһу быһаарар туһугар итинник хардыыга барар . Манна кинилэр дуогабар түһэрсиэхтэрин эрэ наада , ( « О пожертвовании » , « Об участии в развитии » ) бу салайааччы кыһалаҥа буолбакка , төрөппүт бэйэтин этиитэ буолуохтаах . Үп оҕо саадын счетугар түһэриллиэхтээх , уу харчынан ууран биэрии көҥүллэммэт . Эбэтэр балаансаҕа киирэр туох эмэ мал - сал ылыллыахтаах . ~~О , нифига ! Где они мою фотку откопали ? ? ? Я ее найти не могу . . .~~ / / Кини кірір ынахтара µµтµ биэрэллэр , µірэтэр ырыаґыттара " Хотугу сулуска " дипломант буолаллар Роман Моттуев 29 саастаах . Кини эдэрин кірµмэІ - бааґынай хаґаайыстыба баґылыга . Быйыл 18 ыал 110 ыанар ына ± ын холбоон кооператив тэрийбит . Сылга 110 тонна µµтµ туттарар эбэґээтэлистибэлээх . БилиІІитэ 80 тоннаны туттарбыттар , онон " былааммытын толорор инибит " диэн эрэх - турах сананаллар . Ыаллар бары бииргэ холбоґорго бэйэлэрэ интэриэстээхтэр , то ± о диэтэр , билигин оннук эрэ гыннахха , µµтµ туталлар . Оттон µµтµ туттарыы - тыа сиригэр µгµс дьоІІо сµрµн дохуот . " Ґіґэттэн кімі суох , - диэн этэллэр кинилэр . - Сайылыктааґын тэриллиэхтээх этэ да , билиІІитэ кыаллыбат " . Роман тус бэйэтэ 25 ыанар ынахтаах . Бу сµіґµлэрин кэргэнин кытта бэйэтэ кірір . Кинилэр биир о ± олоохтор . Тіріібµт дойдуларыгар олохсуйан , хаґаайыстыбаларын хаІатан , о ± о - уруу тірітін , быр - бааччы олорор былааннаахтар . БилиІІи µйэ ± э , эдэр дьон " хотон " диэтэххэ , сирэйдэрин мырдыччы туттар , дэриэбинэттэн киин сиргэ куота сатыыр кэмнэригэр , маннык чиІ хаґаайыстыбалаах эдэр ыал баарын сэргии кірдµм . - Роман , улахан хаґаайыстыбалаах эбиккин . Туох хорсун санааттан маннык тэриммиккиний ? - диэн ыйытабын . - Манна оннук эрэ гыннахха , олоро ± ун . Эт , µµт туттаран эбии дохуоттанабыт . Ол эрэн , бэйэІ техниката суох буоллаххына , улахан дохуоту ылбаккын , барытын гірµµчэй " сиир " . Оттуур сирбит ірµс уІуор буолан , оттуурга , тиэйэргэ - таґарга ыарахаттардаах , - диэн санаатын µллэстэр эдэр ыал а ± а баґылыга . Роман маны таґынан ырыа айар ( мелодиятын , тылын бэйэтэ суруйар ) , ыллыыр , о ± олору ырыа ± а µірэтэр , фонограммаларын оІорон биэрэр уонна нэґилиэк общественнай оло ± ор кіхтііхтµк кыттар . Даайа Амматыгар биир да кэнсиэр , сыбаайба кинитэ суох буолбат . Ґірэппит о ± олоро " Хотугу сулус " регионнаа ± ы конкурсугар дипломант буолбуттара . БылырыыІІа диэри о ± олору бэйэтин эрэ ба ± атынан дьарыктыыра . Быйылгыттан оскуола ± а чаас биэрэннэр , ырыа куруґуогун ыытар . Ханнык ба ± арар нэґилиэккэ бу Моттуевтар курдук ыаллар бааллар . Кинилэри кэмигэр ійіін , общественнай олоххо кытыннаран , нэґилиэккэ олохсуйалларыгар кіміліґір наадалаах . То ± о диэтэххэ , кэнники кинилэр нэґилиэк сис ыала буолан , сайдар кэскилин тµстµіхтэрэ . Ангелина ВАСИЛЬЕВА . Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . Сунтаарга ыытыллыбыт СР норуоттарын IV спортивнай оонньууларыгар Саха сирин бары улуустарыттан 700 - тэн тахса кµµстээхтэн кµµстээх , быґыйтан быґый спортсменнара мустубуттара . Оттон быйылгы оонньууларга 800 - чэкэ спортсмен кыттара былааннанар . Ити аата , кµрэхтэґии таґыма улаатан иґэрин кэрэґилиир . Ону кытта оонньуу тыІааґына іссі кµµґµрэр . Дьэ , маныаха хас биирдии хамаанда µрдµк кірдірµµлэнэргэ кыґанар . " Ґс иґигэр киирдэрбит диэн ба ± алаахпыт " , - диэн кэпсээнин са ± алыыр Орто Халыма оройуонун сµµмэрдэммит хамаандатын тренер - бэрэстэбиитэлэ Юрий Гуляев . - БилиІІи туругунан біліхпµтµгэр соччо куґа ± ана суох кірдірµµлээхпит . Чэпчэки атлетика ± а балайда кэдэйэн биэрдибит . Хаалбыт кірµІнэргэ киирсэ сатыахпыт диэн былааннанабыт . Урукку сылларга мини - футболга куґа ± ана суохтук кыттарбыт . Быйыл да ± аны барса сатыахпыт . Волейболга уонна остуол тенниґигэр хамаандабыт эрчиллэ , бэлэмнэнэ сылдьар . Быйыл састааппыт саІардылынна , эдэрдэр эбии киирэн биэрдилэр . Онон син барса сатыыр инибит диэн эрэллээхпит . Урукку сылларга курдук улахан эрэлбит кіІµл тустууга . Финалга тµірт путевкалаахпыт . Хамаанда туґугар улахан наадалаах очколары бі ± істірбµт тэбээччилэр . Онон бу да сырыыга тустууктарбыт хамаандаларын аатын чиэстээхтик кімµскµіхтэрэ диэн эрэнэбит . Сунтаарга ыытыллыбыт IV оонньууларга біліхпµтµгэр иккис миэстэни ылан , оройуоммутугар кэрэ кэґиилээх кэлбиппит . Оттон быйыл туох тµмµктээх буоларбытын тµґµлгэ кірдірµі турда ± а . Хоту біліххі кµµстээх састааптаах Томпо оройуонун хамаандата киириитэ , хатыґыылаах киирсиилэр буолуохтарын кэрэґилиир . Кэбээйи , Уус - Маайа оройуоннарын хамаандалара атыттар да ± аны кыайыылаах тахсарга ааттаан - суоллаан тиийэллэрэ чуолкай . Ханнык ба ± арар тµґµлгэ ± э кµµстээхтэри кытта кµін кірсін миэстэлэґэр хайдахтаах µірµµлээ ± ин билэбит . Оттон кыайыылаах тахсар іссі µс тігµл улахан µірµµлээх буолуохтаа ± а ійдінір - диэн тµмµктµµр , бэйэтин кылгас кэпсээнин . Боро ± оІІо буолан ааспыт оонньууларга биир дойдулаахпыт эдэркээн Руслан Макаренко 100 миэтэрэ ± э сµµрµµгэ 10 , 6 сік . кэлэн , республика рекордун олохтообута . Хамаанданан тµмµккэ Эдьигээн , ДьааІы улуустарын кэнниттэн , µґµс бочуоттаах миэстэ ± э тиксибиппит . Оттон ХаІаласка уонна Хаандыга ± а ыытыллыбыт иккис , µґµс оонньууларга хомойуох иґин миэстэлэспэтэхпит . Ити курдук , орто халымалар урукку сыллардаа ± ы кірдірµµлэрбитин іссі тупсарбыт киґи диэн ба ± алаахпыт . Николай ТРЕТЬЯКОВ . Орто Халыма . Дьокуускайга чааґынай дьиэлэри тутуу сыл аайы µксµµ турар . Бу дьиэлэри анал биригээдэлэр туталлар . Кинилэртэн µксµлэрэ индивидуальнай предпринимателлэр буолаллар . Биир оннук тэрилтэнэн " ИП Александров " буолар . Салайааччынан Иван Александров µлэлиир . Кинилэр элбэх буолан , Дьокуускайга чааґынай дьиэни тутуунан дьарыктаналлар . Кини тіріппµт уола Андрей Александров индивидуальнай предприниматель , эмиэ чааґынай дьиэни тутар . Кинилэргэ µксµн эдэр дьон , устудьуоннар сайыІІы сынньалаІнарыгар кэлэн хамнаска µлэлииллэр . Салгыы » ~~1938 сылга - ЫБСЛКС Дьокуускайдааҕы горкомын бастакы сэкрэтээрэ ;~~ Амма ірµскэ уу таґыма Чурапчы улууґун Мырыла біґµілэгин таґыгар тµґэн , улуус дьаґалтата ыксаллаах быґыыны - майгыны тохтотор туґунан боппуруоґу быґаара сылдьар . Мырыла ± а ууга олорор дьиэ суох . Олохтоохтор дьиэлэригэр тінµннµлэр . Оттон Таатта ± а ыксаллаах быґыы - майгы іссі да тохтотулла илик . Харбалаахха уу таґыма 11 миэтэрэ 4 см тэІнэґэр ( кутталлаа ± а 9 , 5 миэтэрэ ) . Манна уу таґыма алта чаас иґигэр баара - суо ± а 4 см тµстэ . Біґµілэккэ 82 дьиэ ууга ылларан турар . Оттон Чымынаайыга уу таґыма 12 миэтэрэ 73 см буолан турар ( кутталлаа ± а 10 миэтэрэ ) . Манна 135 дьиэ ууга турар . Уу таґыма алта чаас иґигэр биллэр - биллибэттик , 2 см эрэ тµстэ . Кэбээйи улууґугар , Кальвица ± а , ыам ыйын 21 - 22 кµнµнээ ± и тµµн уу эмискэ 812 см тиийэ µрдээбитэ ( кутталлаах таґым 770 см ) . Онон ыам ыйын 22 кµнµгэр улуус дьаґалтатын баґылыга ыксаллаах быґыыга - майгыга µрдµк бэлэмнээх буолууну биллэрэр анал дьаґалы таґаарбыта . Билигин уу тµґэн 697 см тэІнэстэ . Сииттэ ± э уонна Кальвица ± а ууга барбыт дьиэ суох . Республика µрдµнэн сааскы халаан уутугар билигин да ± аны 217 дьиэ ылларан турар . Ол эрээри ірµстэргэ уу таґыма тµґэн эрэр . Јлµінэ ірµскэ кімµіл мууґун алын кырыыта Сангаартан 140 км аллараа баар . Эдьигээн біґµілэгин аннынан муус кыралаан хамсыыр . Уу кутталлаах таґымтан намыґах . Бµлµµ , Амма ірµстэрэ хааларыгар тµстµлэр . Алдан кімµілµн мууґа Јлµінэ сµнньµгэр киирдэ . Халыма ± а кімµіл мууґа харгыґа суох устар . Муус Орто Халыма куоратын аннынан хойуутук ааґар . Уу таґыма 1157 см тиийэн турар ( кутталлаа ± а 1200 см ) . Кімµіл алын кырыыта куораттан 30 км сиргэ тиийдэ . Данил МАКЕЕВ Икки - үс нэдиэлэ ааспыта . Мин , аттартан куттанар бэйэм , Суолдьут диэн ыппын батыһыннарбытынан , өйбүттэн тахсан биэрбэт соҕотох сылгыга чугаһыырга быһаарыммытым . Суолдьут - мин кыра эрдэхпиттэн доҕорум , сымнаҕас ыт этэ . Кини сыспай сиэллээҕи үрэ да сатаабатаҕа , тута чугастыы сытынан кэбиспитэ . Соһуйуом иһин , ат эмиэ кыһамматаҕа . Мин диэки санаарҕаабыт киһилии көрбүтүгэр аһына санаабытым . Ыас хара дьүһүннээх этэ . Суолдьуттуун тапсыбыттара . Мин онтон соһуйбатаҕым , тоҕо диэтэххэ ытым бэйэтин олбуоругар Адмирал диэн куоска табаарыстааҕа . Биґиги бары ійдүүбүт - Аҕа дойду Улуу сэриитин кыайыылаах - хотуулаах , ону тэІэ иэдээннээх - алдьархайдаах түгэннэрин . Сэрии толоонугар охтубуттары , сураҕа суох сүппүттэри санаатахпытына , харахпыт уута халыйар . Суостаах сэрии ыар кыґарҕанын туораан , уодаґыннаах фашизмы үлтүрүтэн кыайыылаах эргиллибит дьону киэн тутта , махтана саныыбыт . Кеша Чурапчыга төрөөн улааппыт . Аҕата Борис Гаврильевич Одьулуунтан төрүттээх ветврач идэлээх киһи эбитэ үһү . Ийэлэрэ Мария Алексеевна Хатылыттан төрүттээх учуутал . Онон интэлигиэн ыал биэс оҕотуттан төрдүстэрэ . Бу оҕолор бары , билигин , республикаҕа киэҥник биллэр , ытыктанар дьон буола улаатан таҕыстылар : Талаан , дьоҕур тахсыбыт , табыллыбыт дьоно диэн хайҕыахха эрэ сөп . Тытыгынаайаптар улахан кыыстара СР үтүөлээх артыыската Екатерина Егорованы ама ким билбэтэй , кэрэ куолаһын кэрэхсээбэтэҕэй . Иккис кыыстара Антонина Винокурова СР сыанаҕа политикатын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин 1 - кы солбуйааччы . Үһүс уол Гаврил Тытыгынаев ССРС кикбоксиҥҥа спорт маастара , ССРС кубогын хаһаайына , СР кикбоксиҥҥа эдэрдэргэ сборнайын ст . тренера , 21 - с оскуолаҕа информационнай технологияларга директоры солбуйааччы . Төрдүс уол , бүгүн кэпсиир киһим сахаларга биир чулуу аранжировщикпыт Иннокентий Тытыгынаев , СР култууратын туйгунун аатын , бэстибээл сүрүн бирииһин кытта тутта . » Егоровтар айар студиыларын » уонна Дьокуускай к . култуураҕа салаатын звукорежиссера . Бэһистэрэ , кыралара - саха эстрадатыгар биллэр ырыаһыт « Этигэн хомус » арыйыыта Александра Алексеева . Саха гимназиятын « Айыы кыһата » оскуолатыгар муусука салайааччытынан үлэлиир . - Чурапчы оскуолатыгар үөрэнэ сырыттахпына Роман Саввин « Дьиэрэҥкэй » диэн ВИА тэрийбитэ , онтон саҕаламмыта мин муусука , ырыа эйгэтигэр дьарыктаныым - диэн Кеша кэпсиир . Гитараттан саҕалаабыт . Аны оскуола кэнниттэн Михаил Сивцев тэрийбит « Чурапчы » ВИА - гар бас - гитараҕа оонньуур . М . Сивцев - гитара , Василий Григорьев - Гербач - ударник , Марат Латыпов гитара , солист . « Чурапчы » ВИА 1990 с . « Табыкка » кыттар . 1991 с . бүтүүтэ « Чорооҥҥо » ыҥыран истэллэр . Онно ааттаах - суоллаах , салла , толло уонна сүгүрүйэ көрөр мусукааннара Махно , Тумус , Г . Сергучев , А . Егоров кинини көрөллөр уонна истэллэр . Туохта эмэ оонньоо диэн буолар . Көрөн - истэн баран « син тыас тахсыыһы , кэлэн үлэлэс » - дииллэр . Онтон ыла Кеша куоракка кэлэн « Чорооннору » кытта сыл кэриҥэ « идэтийии улахан оскуолатын » ааһар . Элбэҕи ирдииллэр , үөрэтэллэр . Дьиҥ идэтийбит эстрада туйгуннарын кытта бииргэ үлэлээн улаханнык сайдар . Ол саҕана Тумус « Чолбоннорго » « Сыттыкка сытар санаа » уо . д . а дьиҥ сахалыы барааннаах тойук - композицияларын толорууга айымньылаах үлэ барар . Көннөрү эстраднай иэйии - матыып ырыалартан сахалыы тойук бараана уратылааҕын , тойукка турукка киирэр ураты майгы баарын билэр . . Ол эрэн миэхэ традиционнай ырыа быдан чугас диэн билинэр . Тыл , матыып , толоруу диэтэххэ , матыыба ордук миэхэ чугас диир . Бу кэнниттэн кини « Минус - 72 » бөлөххө үлэлэһэр . . 1992 - 97 сс . НВК иһинэн А . Алексеев айар бөлөҕөр звукорежиссерынан үлэлээбитэ . Бу кэмҥэ аппаратураҕа дорҕоону аттарыыны лаппа баһылаабыта . Анна Барашкова ырыаларын ТВ , радио фондатыгар уһулууга доҕуһуолун гитаранан оонньообута . « 20 - с үйэ сүүс уостан түспэт ырыалара » диэн телевизорынан бырайыакка кыттыһан тыаһын - ууһун , муусукатын таҥмыта . Сахалыы караоке алта тахсыытын таҥыыга барыта 120 ырыа фонограммаларын оҥорбута . . Егорвтар студияларын оҕолоругар 80 - ча ырыа аранжировкатын оҥордо . Куоракка ыытыллар улахан таһымнаах култуура тэрээһиннэригэр сүрүн звукорежиссер быһыытынан үлэлиир . Ол кэннэ Тааттаҕа Виталий Власов « Олоҥхо » студиятыгар сыл кэриҥэ үлэлиир . Онно « Дьылҕа Хаан « диэн кэлин клип оҥоһуллубут ырыатыгар гитараҕа оонньуур . « Егоровтар студияларыгар » хара тэриллиэҕиттэн үлэлиир . Алексей Егоров ырыаларын оҥорууга бу бэстибээлгэ киллэрбит « Туруйа кута » уонна « Этиий миэхэ » ырыаларын , Өркөҥҥө - « Туоххаһыйыы тойуга » , « Бүлүү сулуһа » , « Сиккиэр тыал » , Түүн уонна түүл » , Екатерина Егороваҕа - « Сайыһа хаалбыппын » , Александра Алексееваҕа - « Умнубуккун » , « Эн биһикки » ырыалар матыыптарыгар табыллан үлээтим диэн астына кэпсиир . Киһи киһи матыыбы айыыта , көрүүтэ тус - туспа минньигэстээх , уратылаах буоларын бэлиэтиир . Уопуттаах , таһымнаах ырыаһыттар ырыа хайдах толорулларын , ханна хайдах буоларын билэллэр . Оҕо , кыыс , уол , эр киһи , дьахтар куолаһын тембрын инструмен уларытарын , тембр балаансын , тыас - уус , дорҕоон өҥө - талата , киэҥэ - куоҥа барыта ааҕыллан музыка куоласка көмөлөһөр , тирэх буолар . Мин дьонум бэйэлэрэ мелодиятын , аккорда дьүөрэлэһиитин бэрээдэгин оҥорон аҕалаллар диэн үлэтин ымпыгын - чымпыгын кэпсиир . Үлэтигэр сүрдээх ирдэбиллээх , тугу да сыыһа - халты буоллун - хааллын диэн оҥорбот уратылаах . Ылыммытын , санаабытын оҥорон тэйэр . Фонограмманы аранжировкалааһыҥҥа автор идеятын сөпкө тутуһан бэйэтин санаатын сонно сөп түбэһиннэрэн тупсарар , ымпыгын - чымпыгын , ойуутун - мандарын ситэрэн - хоторон оҥорор лоп - бааччы айылҕалаах . Үлэтигэр аһара бытарыйбат , бытааннык , налыччы , үлэтиттэн бэйэтэ дуоһуйууну ыларын курдук бэйэтин ис кыаҕын күүһүлээбэккэ үлэлиир . Быһата сатаан үлэтин аттаран , былааннаан үлэлиир майгылаах . Иннокетий Тытыгынаев бу бэстибээлтэн улаханнык үөрүөн сөптөөҕө . Кини манна култуура туйгун үлэһитин аатын кытта , сүрүн бирииһи ылла . Киһи үөрүөҕүн үөрбэт , хайдах эрэ , сатаммакка гынан баран кыайыылаах тахсыбыт курдук буоллум диэн саарбахтыыр , кыбыстар санаалаах . Этэр эттэҕинэ оннук . Тэрээһин мөлтөҕүттэн оннук курдук буолла . Тустаахха ыарахан . Өр бэлэмнэнэн оҥостон кэлэн оонньуу тахсыьбытыгар мониторга доҕуһуола суох буолан хаалар . Гитаратын эрэ тыаһын истэр , атына хайдаҕа иһиллибэт , буккуллуу буолар . Звукооператор монитору истэр наушнига да суох эбит . Кини эмиэ туох бара турарын истибэт . Соруйан оҥорбут курдук буолан таҕыста . Ол эрэн аранжировкалаабыт ырыалара Алексай Егоров , Өркөн уонна Александра Алексеева толорууларыгар туох да бэркэ толорулунна . Тарыып уонна сыана проблемалара сытыытык тураллар . Кэнники кэмІэ бу хайысха ± а уустук балаґыанньа µіскээтэ . Биири этиэхпин сіп , биґиги іріспµµбµлµкэни ас бородууксуйатынан хааччыйар 44 тэрилтэни кытары сыана µрдµµрэ дефлятор индексэтигэр сіп тµбэґиэхтээ ± ин туґунан дуогабар тµґэристибит . Хотугу улуустарга ас бородууксуйатын сыаната бигэргэтиллибит кэрискэнэн « Якутоптторг » тэрилтэ ніІµі олохтонуо . Итини таґынан іріспµµбµлµкэ иґинээ ± и самолет рейстэригэр тарыыбы аччатар туґунан « Саха сирин аэропортара » федеральнай тэрилтэни кытары µлэ бара турар . Муус устарга бу боппуруоска бµтэґиктээх быґаарыыны ылыахпыт . « Мин куукулам Олоҥхо дойдутугар » республиканскай оҕолорго конкурска Таатта , Орто Халыма , Анаабыр уонна Өймөкөөн улуустарыттан 18 үлэ турда . Уопсайа 11 кыттааччыга бириис туттарылынна . Кыттааччыларга барыларыгар сертификат бэрилиннэ . Бириистэри Культура уонна Духуобунай сайдыы министерствота уонна улуустааҕы культура салалтата туруорда . ( Салгыыта . Иннин хаґыат 14 , 19 № № - гэр кір . ) Байанай бэлэ ± э 1980 сыл , алтынньы ый иккис аІаара . Јлµірэ туундаратыгар µрэхтэр , кµіллэр мууґунан бµрµллэн , кµґµІІµ булт , муус аннынан балыктааґын са ± аламмыт кэмэ . Кыралаан хаардыыр , сир кырсынан мілтіхтµк тибэр . Алаґыай ірµс алын тардыытыгар , Илин Сибиир муоратын биэрэгинэн кыппай ма ± ан кырсалар олус сібµлээн тірµµр - µіскµµр , сайынын кус - хаас мунньустар , дьэІкир уулаах кµіллэрэ эмис муІур ( чыыр ) балыгынан толору , туундара биир быйаІнаах сирэ баар . Туундара Уола уоппускатын кэмигэр сынньана таарыйа , республика аатырбыт булчутугар Третьяков Егор Николаевичка кіміліґі сылдьар . Аллараа Халыма сопхуос бастыІ сонордьута бу муора биэрэгэр тэнийэн сытар " Ґээндьэ " диэн булт учаастагар хас эмэ сµµґµнэн кырсаны бултаан , туттаран " Ґлэ албан аата " орден 2 - с , 3 - с степеннээх кавалера буолбута . Кырса булда судургу буолбатах этэ . Сайын - кµґµн бултаан , балыктаан кырса ± а сыттаах элбэх мэІиэ бэлэмнииллэрэ . Ол сытынан мэІиэлээн , кыґын кырсаны бултуур этилэр . Салгыы » Бэс ыйын 21 кµнµгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет государственнай театрыгар киэґэ 18 чаастан " В семье единой " искусство маастардарын бырааґынньыктаа ± ы гала - концера µрдµк таґымнаахтык ыытылынна . Бу улахан тµґµлгэ ± э " Россия кустуга " V Бµтµн Россиятаа ± ы тірµт культура фестивалыгар кэлбит 12 регион талыы - талба талааннара кыттыыны ыллылар . Дьоро киэґэ ± э кірііччµлэринэн Россия Норуоттарын ассамблеятын Конгреґын делегаттара , бочуоттаах ыалдьыттар , олохтоохтор буоллулар . Концерт " Золотая моя Русь " , " В кругу друзей " , " Сияние Севера " , " Моя Якутия родная " , " Россия - Родина моя " диэн ааттаах биэс тµґµмэхтэн турда . Сцена ± а бастакынан СР µтµілээх артыыстара Клавдия , Герман Хатылаевтар уонна кинилэр µірэнээччилэрэ та ± ыстылар . Концерт алгыґынан са ± аланна . Алгысчыт Иван Васильев сиэрин - туомун сахалыы тірµт инструменнар до ± уґуоллара ситэрдэ . Салгыы Ижевскайтан ыалдьыппыт , Удмуртия Республикатын искусствотын µтµілээх деятелэ , норуоттар икки ардыларынаа ± ы куонкурустар лауреаттара Сергей Кунгуров " Крезь " диэн былыргы национальнай инструмеІІа удмуур норуотун ырыаларын импровизациялаан кірдірді . Намыын матыыбы иґийэн истибит кірііччµлэр аны биирдэ сэргэхсийэ тµстµлэр . Москваттан кэлбит " Живая Русь " диэн Россия казактарын союґун ансамблын артыыстара эрчимнээх ырыаларын саала ± а биирдэ ньиргитэн кэбистилэр . Ырыаларын быыґыгар µІкµµлээн тэйдилэр . Ол кэмІэ саалаттан кірііччµлэри сцена ± а ойутан таґаарбыттарын бары дохсун ытыс тыаґынан кірµстµлэр . Фестиваль бочуоттаах ыалдьытынан Москваттан Н . П . Осипов аатынан Россия народнай инструменнарга Национальнай академическай оркестрын солиґа , Россия народнай артыыґа Василий Овсянников буолла . Кини уґулуччу кыраґыабай баритон куолаґынан " Я люблю тебя , Россия " ырыаны толорон концеры улаханнык киэргэттэ . Иваново уобалаґыттан норуоттар икки ардыларынаа ± ы фестиваллар хас да тігµллээх лауреаттара " Улыбка " ыччат хореографическай ансамбла " Русская раздольная " , " Цыганочканы " µІкµµлээбиттэрин мэктиэтигэр , бэл , кірііччµлэр ойон тура сыстылар , ол курдук бу коллектив маастарыстыбата кірііччµлэри абылаата . Бу киэґэ эрчимнээх µІкµµлэр биир кэм бэйэ - бэйэлэрин ситэрсэн биэрдилэр . Татарстантан " Бисеринка " народнай коллектив эдэр толорооччуларын нµімэрин кірін киґи хайдах эрэ " Сабантуйга " сылдьыбыт кэриэтэ сананна . Аатырбыт " Вайнах " диэн Чечня Республикатын государственнай µІкµµ ансамблын солистара хотугу сир олохтоохторугар Кавказ норуотун кыраґыабай хамсаныыларын бэлэхтээтилэр . Оттон Россия араас регионнарыттан кэлбит дьон биґиги республикабыт хотугулуу матыыптарын истиІник ылыннылар . Ол курдук , Максим Дуткин , Варвара Слепцова ыллаан толорууларыгар " Гулун " народнай ансамбль ґээдьэни µІкµµлээтилэр . Концерга Мордовия Республикатыттан " Келу " фольклорнай біліх , Бурятияттан Цыпилма Аюшева , Саха сиригэр олорор кыргызтар талааннаах ыччаттара Сэмэтэй нµімэрдэрэ кірііччµ кутун туттулар . Хайалаах сиргэ ча ± ылхай куолас чочулларын бу да сырыыга истэн ким барыта кэрэхсиэн - кэрэхсээтэ . Ол курдук , Дагестан норуотун ытык - мааны киґитэ , композитор , Дагестан гимнин автора , Россия народнай артыыґа , Россия государственнай бириэмийэтин икки тігµллээх лауреата Ширвани Чалаев до ± уґуола суох акапелла быґыытынан бэйэтин омугун ырыатын доллоґутан , оттон Дагестан µтµілээх артыыската Лариса Гаджиева сымна ± ас нарын куолаґынан ис киирбэхтик толорон кірііччµлэри уйадытта . Концерт силигин биґиги коллективтарбыт - " Айархаан " фольклорнай біліх хомуска дьµґµйµµтэ , Чыаппаратаа ± ы эр дьон народнай хора " Оґуор - ойуу айыл ± а " ырыатынан cитэрдилэр . Оттон концерт муІутуур чыпчаалынан Эйэ гимнин толоруу буолла . Чечня Республикатын уонна Ингушетия Республикатын народнай артыыґа , биллиилээх композитор Али Димаев бэйэтэ суруйбут ырыатын концерт бары кыттыылаахтарын кытта тахсан туойда . Олус кыраґыабай куолас , чахчы табыллыбыт кэрэ ырыа . Ол да иґин сцена ± а эрэ буолбакка , саала ± а олорор араас омук дьоно туран , илии - илиилэриттэн ылсан , µіґээ далбаатаан , биир ньыгыл буоллулар . Бу умнуллубат тµгэни кірі олорон , хаґан эрэ о ± о сылдьан µірэппит хоґооммутун саныы биэрдим . " Дружба народов - не просто слова . Дружба народов навеки жива . Дружба народов - счастливые дети , Колос на ниве и сила в расцвете " . Бу этиини кэрэґилээн Эйэ гимнин автора Али Димаев µірбµт - кіппµт кырачаан кыыстыын илиилэрин биир тэІІэ кіті ± іннір , Россия билиІІи уонна кэлэр кілµінэтин дьыл ± атын биир сомо ± о гына ситимнээтилэр . Саргылаана Данилова . Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриилэригэр : " Россия кустуга " V Бµтµн Россиятаа ± ы тірµт культура фестивалыгар араас регионнартан кэлбит искусствомаастардарын Опера уонна балет государственнай театрыгар Ыґыах кµнµгэр буолбут улахан концерын тµгэннэрэ . Павел Дмитриевич - Бачыым Байбал СР Президенэ В . А . Штыров бу µрдµк дуоґунаска µлэлээбит 5 сылын устатыгар Сахатын сирин экономиката , культурата сайдыытыгар , дьон - сэргэ социальнай оло ± о тупсуутугар киллэрбит кылаатын туґунан бэрт боростуой тылынан быґаччы холобурдары а ± алан , саамай сіптііх сыанабылы биэрбит . Ордук тыа дьонун оло ± ун тупсарыыга уонна кинилэр инники кэскиллэригэр µгµс µлэни ыытта диэбит . " Ґрдµкµ былаас салайааччыларын µлэлэрэ , тыллара - істірі боростуой киґи оло ± ор уонна µлэтигэр сабыдыалларын мин бэйэм эппинэн - хааммынан билбит киґибин . Кини 5 сыл курдук олус таґаарыылаахтык µлэлээтэ диэн биґиги тыа дьоно билинэбит , " - диэн суруйар ветеран " Саха сирэ " хаґыакка . Кырдьык да ± аны оннук . Ону тіґі да ± аны сааґырдар , билиІІэ диэри айар , рационализаторскай µлэнэн дьарыктана сылдьар тыа киґитэ таба ійдµµр эбит . Мин " Кыым " хаґыакка саІа µлэлиирбэр , 1953 сыл сайын Павел Дмитриев икки охсору холбоон от о ± устара сылдьар кэмигэр , кини ити бастыІ опытын туґунан аан бастаан суруйан турабын . Республика салалтата , бу бачыымІа суолта биэрэн , ону билсэ , Тыа хаґаайыстыбатын наркомун солбуйааччы М . А . Кротовы кытта барбыппыт . Ону Байбал билигин ійдµµрэ дуу , суо ± а дуу ? Киниэхэ µгµс суруксут ыалдьыттаабыт киґитэ буолуохтаах . Ол ыстатыйабын кылгатан , хаґыат аа ± ааччыларыгар тиэрдиэхпин ба ± арабын . - Павел Дмитриев икки сенокосилканан со ± ото ± ун µлэлээн , улахан суолталаах са ± алааґыны таґаарда , - диэн , іссі Майа ± а эрдэхпитинэ . ССКП райкомун бастакы секретара С . И . Сосин кэпсээбитэ . Биґиги манна бу боростуой механизатор туґунан µгµґµ истибиппит . - Билигин кинини батыґааччылар атын колхозтарга эмиэ баар буоллулар . Колхозтаахтар ити саІа ньыманы улаханнык биґирээтилэр . Кэрэхсэбиллээх са ± алааґын , - диэбитэ секретарь . НіІµі кµнµгэр Сталин аатынан колхоз Майатаа ± ы биригээдэтин оттуур ходуґатын сиригэр - Хаадьа ± ар алааґыгар тиийдибит . Кыара ± ас со ± ус тігµрµк алаас илин уґугар тµірт аты кілµммµт киґи икки сенокосилканан хоп - хойуу кµіх нуолур оту о ± устаран тэллэрэ сылдьар . Массыынаґыт маІнайгы сенокосилка ± а дьоґуннаахтык олорунан кэбиспит , оттон кэнники сенокосилка , киґитэ да суох буоллар , µлэлээн дьигиґитэ иґэр . Ґлэни - сырыыны кыайыгас кірµІнээх эмис аттар , бэйэ - бэйэлэриттэн кі ± µспµт курдук , улгумнук хаамсан иґэллэр . Массыынаґыт холку куолаґынан ыллаан дьириґитэр , ол ырыата хотуурдар сырылас тыастарын кытта холбоґон , биир музыка буолан , сайыІІы ыраас салгыІІа кутуллар . Дірµн - дірµн аттарын µµрэн : " ¤ ат , ґат , " - диир саІата иґиллэр . " Ити биґиги рационализаторбыт Павел Дмитриев µлэлии сылдьар " , - диэн Сталин аатынан колхоз солбуйар бэрэссэдээтэлэ Егор Пахомович Васильев алаас диэки , киэн туттубуттуу , ыйан кэбистэ . Алаас иґигэр киирэн , µлэлии сылдьар киґиэхэ тиийбиппитигэр , кµн уота сирилэччи сиэбит сирэйдээх , сытыы - хотуу кірµІнээх эдэр киґи мичээрдээбитинэн кірµстэ . Аттарын тохтотон , утары хааман кэлэн , илии тутуґан дорооболосто . Кылгастык ону - маны ыйыталаґан , кэпсэтэ тµґэн баран : - Алааґым отун охсон бµтэрэрим гектартан эрэ ордук сир хаалла . Ону бµтэрэн кэбиґиим . Эґиги манна тохтоон кіґµтэ тµґµІ . Мин сотору кэлиэм , - диэтэ . Ґірµйэх илиитинэн муоґаны харбаан ылла , массыына µрдµгэр хапса ± айдык олоро тµстэ . Аттар улгумнук хаамсыбытынан бардылар . Хотуурдар тыастара сырдыр ± астылар , охсуллубут кµп - кµіх от сенокосилкалар кэннилэригэр кібµір суор ± ан буолан тэлэйэн истэ . Биґиги батыґа хаамсабыт . Охсуллубут сири кичэйэн , чинчийэн кірібµт . Ханнык да ± аны бырыынчык специалист , бука , сатаан кириитикэлиэ суо ± а эбитэ буолуо . Оннук ыраас , эІкилэ суох µлэ . Ити курдук µлэлээн , чааска тиийбэтинэн гектартан ордук сири о ± устаран кэбистэ . Алаас иґэ , биир нэлэмэн охсуллубут ходуґа буолан , нэлэс гына тµстэ . - Дьэ , бµттэ ± э ити . Аны аттары сынньата тµґµіххэ наада . Ол кэнниттэн атын алааска кіґµі ± µм , - диэтэ киґибит . Биґиги икки сенокосилканан хайдах µлэлиирин туґунан кэпсииригэр кірдістµбµт . - Мин оІоґуум олох боростуой , - диир кини . - Иккис сенокосилка хотуура мастан , дул ± аттан иІнибэтин туґугар кітіхтірін биэрэн иґэбин . Итини мин бастакы сенокосилка ± а олорон эрэн , быанан салайар гына оІордум . Кэнники аттары холбуурга кіІдій тимиринэн сµрµн прицеп олортум . Кэнники аттарбын бастакы массыына охсубут суолун устун хааман иґэр гына холбуубун , оччо ± о иккис массыына хотуура оту толору ылар . Кини массыына чаастарын биирдии - биирдии кірдірі - кірдірі бэйэтин саІа оІоґуутун , иккис массыынаны хайдах µлэлэтэрин туґунан кэпсээтэ . Бу кіннірµ колхозтаах киґи µлэлиир техникатын µчµгэйдик билэрин ааґан , саІа уларытыыны оІорон , бэйэтин идэтин муІутуурдук баґылаабытын бэркэ астына иґиттибит . Павел Дмитриев Хаадьа ± ар алааґыгар µлэлии киирбитэ µґµс кµнэ эбит . Ити кэм устатыгар 30 гектары о ± устарбыт . - Мунньааччылар то ± о эрэ хойутаатылар , - диэтэ кини , алааґы эргиччи кірі - кірі . - Бµтµн алааґынан куоттаралларыгар тиийдилэр . Киэґэ мунньахха кэпсэтистэхпитинэ сіп буолсу . ЧэйиІ , отууга тахсыа ± ыІ ! Ити бириэмэ ± э алаас ар ± аа са ± атыттан хас да мунньар массыыналары состорбут , кыраабылы , атырдьа ± ы сµкпµт дьон киирэн кэллилэр . Чочумча буолаат , онно µлэ - хамнас са ± аламмытынан барда . Биґиги алаас са ± атыгар та ± ыстыбыт . Манна бурдук сонуогун кытыытыгар дьо ± ус отуу турар . Отуу кытыытыгар утуйар таІас , а ± ыйах иґит - хомуос , ыраас маІан куулга сууламмыт ійµі сыталлар . Ол аттыгар кинигэлэр , хаґыаттар дьаарыстанан ууруллубуттар . Хаґаайын чэй ірі сырытта ± ына , кинигэлэри сыымайдаан кірі олордубут . Манна XIX съезд матырыйааллара , Морис Торез " Норуот уола " диэн кинигэтэ , А . Вишневскэй " Умнуллубат 1919 - с " диэн пьесата , Амма Аччыгыйын " Сааскы кэм " романа уо . д . а . бааллар . " Кыым " , " Эдэр коммунист " , " Колхоз кырдьыга " хаґыаттар икки хонуктаа ± ы нµімэрдэрэ кістіллір . - Хаґыаттары сурунан ылабын . Мин кинигэни олус таптыыбын . Билигин " Сааскы кэми " аа ± а сылдьабын . Олус µчµгэйдик суруллубут кинигэ . Сорох ардыгар µлэм кэнниттэн ыкса тµµІІэ диэри сытан аа ± абын , - Байбал кімµс суруктаах халыІ кинигэ илиистэрин арыйбахтыыр . Кинигэ илииґин быыґыттан тµірт сиринэн бµк тутуллубут кумаа ± ыны булан ылабыт . Бу µлэ таабыла эбит . - Хас биирдии киґиэхэ кµннээ ± и µлэтин бэлиэтиир таабыл оІоробут . Биригэдьиир кµн ахсын барыбыт µлэтин тус - туспа кээмэйдээн , тутан баран , таабылга киллэрэн иґэр . Ол кэнниттэн кірдірµµлээх дуоска ± а ыйанар , - диэн аргыспыт Егор Пахомович быґаарар . Биґиги таабылы интэриэґиргээн кірібµт . Бастакы кµннэрэ кµІІэ 6 - 7 гектары о ± устарбыт . Итинтэн кµн ахсын улам эбэн ортотунан 9 - 10 гектартан итэ ± эґэ суо ± у о ± устарар буолбут . * * * Павел Дмитриев колхозка 1942 сылтан µлэлиир . Ити иннинэ , оскуола ± а µірэнэ сылдьан , сайыныгар µлэ ± э кіміліґірі . Сенокосилка ± а аан бастаан 1949 сыл сайыныгар олорбут . Массыынанан от о ± устарарга кинини колхоз кырдьа ± ас массыынаґыта Семен Петров µірэппит . Ґгµґµ билиэн - кірµін ба ± алаах эдэр уол µлэлээбитин бастакы сылыттан µлэ ± э дьо ± урдарын , кыайыгаґын - хотугаґын кірдірбµт . Кини хас сыл ахсын от хомуурун сезонун устатыгар 200 гектартан итэ ± эґэ суох сири о ± устарар эбит . Оттон 1952 сылга 293 гектары о ± устаран , оройуон µрдµнэн бастаабыт . Сталин аатынан колхозтаахтара кинини биир бастыІ киґилэринэн аа ± аллар . " Биґиги Байбалбыт " , " Биґиги рационализаторбыт " диэн таптаан уонна киэн туттан ааттыыллар . Павел Дмитриев ханнык да ± аны ыарахан µлэттэн иІнэн - толлон турбат , ханнык ба ± арар µлэ ± э туох баар кыа ± ын уонна дьо ± урун ууран туран ылсар . Кини куруутун µлэ оІорумтуотун µрдэтэр ньыманы була сатыыр идэлээх . Кыґыныгар 10 кілінін со ± ото ± ун µлэлиир . 1951 сыл сэтинньи ыйтан 1952 сыл олунньуга диэри ити курдук µлэлээн , оройуон киинигэр - Майа дэриэбинэтигэр оскуола ± а уонна оройуоннаа ± ы балыыґа ± а 700 кубометр уокка оттор маґы тиэйбит . Саас эмиэ 10 кілінін бааґына ± а ноґуом тиэйбит . Оттон 1953 сыл кыґын алта о ± уґунан колхоз ферматыгар от тиэйбит . 5 км сиргэ кµІІэ иккитэ кырынан , 238 сµіґµлээх ферманы кыґыны быґа со ± ото ± ун отунан хааччыйан , сыл таґаарда . Итинэн киґи µс киґи µлэтин солбуйбут . Дьулуурдаах µлэґит ааспыт сылга 992 µлэ кµнµн аахсыбыт . Павел Дмитриев µчµгэй спортсмен . Сааскы профсоюзнай , комсомольскай хайыґар кроґугар куруутун кыттыыны ылар . Ааспыт сыл Орджоникидзевскай оройуоІІа барсан , хайыґарынан кµрэхтэґиигэ бэйэтин оройуонун чиэґин кімµскэспитэ . - Хас биирдии советскай киґи бэйэтин тіріібµт Ийэ дойдутугар туох эмэ туґаны а ± алар сыалынан µлэлиэхтээх . СаІа рационализаторскай этиини киллэрэрбэр итинник ба ± а санаа миигин угуйар , - диир Байбал . Итинтэн салгыы мин Павел Дмитриев бачыымын оройуон атын рационализатордара иилэ хабан ылбыттарын туґунан суруйбуппун . Ыстатыйабыт бу сыаналаах са ± алааґыны республика µрдµнэн тар ± анар наадалаах диэн тµмµктээбиппин . ( " Кыым " хаґыат , 1953 сыл атырдьах ыйын 5 кµнэ ) . Итинтэн ыла лоп курдук 53 сыл ааста . Ол кэм устатыгар бары да ± аны , эдэр бэйэбит эмэ ± ирэн , баттахпыт маІхайда ± а ! Аатырбыт рационализатор билигин да ± аны таах олорбот , прозводство ± а ону - маны саІаны киллэрэргэ ійµн - санаатын µлэлэтэ сылдьар , ол туґунан бэйэтин ыстатыйатыгар суруйбут . Ґлэ ветеранын тыла - іґі ыйааґыннаах , кини бэйэтин µілээннээхтэрин - тыа дьонун санааларын сіпкі тайанан суруйбут , Президеммитин иккис болдьоххо ситиґиилээхтик µлэлэтэр кыа ± ы биэриэ ± иІ диэбит . Ону бар дьоно ійµі ± µІ ! Семен ГОРОХОВ , суруйааччы , журналист . ~~- Фронтан кэґии біҕі буолан эргиллэн кэллиІ ? ДьонуІ хайдах олорбуттар ?~~ - Япония АЭСтарын оҥоhуулара букатын атын . Ол да иhин , « Фукусима » АЭС үс реактора алдьанна эрээри , муҥутаан 3 рентгент доза радиация салгыҥҥа таҕыста . Ити « гамма фон » туhунан эттэххэ . Ити АЭСтар элбэх « альфа фону » биэрэллэр ( радиоактивнай быылы ) . Бу туспа приборунан кэмнэнэр . Оннук прибордар Арассыыйаҕа аҕыйахтар . Альфа частицалар 7 күн эрэ тыыннаах сылдьан баран сүтэллэр , ол эрээри ити да кэм иһигэр олус алдьатыылаахтык дьайаллар . Мантан сылтаан , бэл , ыраах Финляндияҕа дьуотунан профилактика оҥосто сатыы сылдьаллар . Сэтинньи 23 кµнµгэр СР Правительствотыгар республика бу сыллаа ± ы бюджетын корректировкалааґыІІа уонна кэлэр сылга инвестиционнай программалары бигэргэтии мунньа ± а буолан ааста . Мунньа ± ы Правительство Председателэ Егор Борисов салайан ыытта . Тµірт чааґы быґа барбыт мунньахха барыта 24 боппуруос кірµлµннэ . Бары бырайыактарынан быґаарыылар ылылыннылар . Премьер - министр мунньа ± ы РФ Президенэ Дмитрий Медведев Анал суругуттан уонна " Биир ньыгыл Россия " партия XI съеґин туґунан сырдатыыттан са ± алаата . Кини , сµрµннээн , µп ресурсатын хонтуруолун кµµґµрдэргэ уонна эбии ороскуоттары сарбыйыыга санаатын эттэ . Иккиґинэн , республика экономиката сайдарын туґугар хас биирдии министерство , ведомство кірдірµµтµн тупсарыан наадатын , онуоха министрдэр сирэй эппиэтинэґи сµгэллэрин тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Республика Правительствота " Электроннай Правительство " диэн бырайыагы олоххо киллэрэн эрэр , онон докумуоннары аны биир кэлим ситиминэн ылар буолуохтара диэн суруйан турабыт . Ону Егор Борисов бу мунньахха эмиэ таарыйан ааста . 2011 сылтан бу бырайыагынан министерстволар , ведомстволар , атын да государственнай тэрилтэлэр ханнык да ± аны ыспыраапканы биирдиилээн дьонтон кірдµі суохтаахтарын , хас биирдии киґи туґунан дааннай тустаах тэрилтэлэргэ баарын , ону специалистар кіріллірі уустук буолбата ± ын бэлиэтээн туран , бары итини толороллоругар ыйда . БµгµІІµ мунньахха киґи эрэ сэргиир хас да улахан боппуруоґа кірµлµннэ . " 2009 с . СР государственнай бюджетын туґунан " СР сокуонугар уларытыылары киллэрии туґунан " СР сокуонун бырайыага кірµлµннэ . Онно 2009 сыллаах бюджет дохуоттаах чааґа былааннаммытынаа ± ар 3 млрд 679 міл . солк . улааппыта уонна бу сыл тµмµгµнэн 81 млрд 313 міл . 500 тыґ . солк . буолбута бэлиэтэннэ . Мантан да кістірµнэн , кризиґинэн сибээстээн республика бюджетыгар соччото суох быґыыны - майгыны билгэлээбиттэрэ эрээри , балаґыанньа бµгµн оннук куґа ± ана суох . Нолуоктан µп киириитэ эмиэ арыыйда µрдээбит , ол " Транснефть " компания бюджекка киллэрэр µбэ - харчыта элбээбитин уонна биирдиилээн дьонтон киирэр нолуок µрдээґинин кытары сибээстээх . " 2010 сылга СР инвестиционнай программатын туґунан " боппуруос дьµµллэґиллэн , кэлэр сылга µбµлээґин бигэргэннэ . Эґиилги инвестиционнай программа ± а кірµллµбµтµнэн 38 объект тутуллара былааннанар . Республика бюджетыттан ( уопсай µбµлээґинтэн 25 , 9 % ылар ) инвестиционнай программанан сµрµннээн оскуолалары тутууга µп кірµлµннэ . Олорор дьиэни тутууга эмиэ ботуччу µп тыырыллыбыт . Маны тэІэ 2007 - 2008 сс . республика ± а ылыныллыбыт анал программалары олоххо киллэрии кідьµµґэ ырытылынна . Республика анал программалара тіґі кідьµµстээхтик µлэлээн кэлбиттэрин сыаналааґын маннык : 2007 с . бу анал программалары олоххо киллэриигэ 5 млрд . 516 міл . 400 тыґ . солк . , онтон 2008 сылга 5 млрд . 975 міл . 600 тыґ . солк . туґаныллыбыт . Экономическай сайдыы министрэ Алексей Стручков иґитиннэрбитинэн , бу программалар µлэлэрин кідьµµґµн сыаналааґын тµмµгэр , Культура уонна духуобунай сайдыы итиэннэ Транспорт уонна сибээс министерстволарын µлэлэрэ мілті ± µнэн билинилиннэ . Республика Правительствота 2007 сыл от ыйын 4 кµнµгэр таґаарбыт " 2007 - 2011 сс . социальнай эйгэ сµрµн хайысхаларыгар ороскуоттары оптимизациялааґын былаанын туґунан " уураа ± ар уларытыылары уонна эбиилэри киллэрдилэр . ОптимизациялааґыІІа социальнай эйгэ 388 государственнай тэрилтэтэ тµбэстэ , ити тэрилтэлэр штаттара 5 % сарбыллыа . Бу дьаґал кэлэр сыл саІатыттан олоххо киирэн барыа . Маны таґынан ханыылыы государственнай тэрилтэлэр холбонон , дьо ± уґутуллуохтара . Холобур , Дьокуускай куораттаа ± ы 1 , 2 № - дээх училищелар холбоґуохтара , µс республикатаа ± ы таґымнаах театрдартан ( Нуучча драматическай театра , Саха академическай театра , Опера уонна балет театра ) уратылар уларытыллан тэриллэн , бюджеттан µбµлэммэт буолуохтара . Манна іссі биири бэлиэтиэххэ наада , информатиктары , математиктары , омук тылын специалистарын аны орто µірэхтэргэ µірэппэт буолуохтара . БµгµІІµ кµн іссі биир сµрµн боппуруоґунан МэІэ - ХаІалас улууґун сылын аайы халаан уутугар ылларар Ороссолуода нэґилиэгин кіґірµµ туґунан буолла . Улуус баґылыга Владимир Птицын сир кіІµлµн докумуоннара ситэн эрэллэрин , саІа біґµілэк тутуллан республика сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэриэн , олохтоохтор онно бµµс - бµтµннµµ сібµлэґэллэрин , бэлэмнэнэллэрин иґитиннэрдэ . Ороссолуода олохтоохторо тупса ± ай тутуулаах , гаґынан хааччыллар саІа біґµілэккэ кіґµіхтэрэ . Премьер - министр Егор Борисов мунньах тµмµгэр , кризис бµтэн эрэр диирбит іссі да эрдэ , бµгµн биґиги кэлэр сылга олугу уурабыт , онон туруоруллубут соруктары толорорго кµµспµтµн - уохпутун , ійбµтµн - санаабытын бµтµннµµ ууруохпутун наада диэн эттэ . Сайаана ЛЬВОВА Бу туґунан Дьокуус - кай куорат федеральнай суутун пресс - сулууспата иґитиннэрдэ . Ол курдук , бу дьыл бэс ыйын 8 кµнµгэр , Дьокуускай куорат суута ыччат урукку министрэ А . Еремее - вкэ уонна « СР ыччат олорор комплекстара » кооператив бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Павел Семеновка бириигэбэр таґаарда . Туохтан са ± аламмытай ? 2008 сыл бµтµµтµгэр , Ис дьыала министерствота республика прокуратуратын кытта Ыччат политикатын министерствотыгар бэрэбиэркэ ыытан , « Эдэр ыаллары дьиэнэн хааччыйыы » диэн хос программаны олоххо киллэриигэ сокуону куруубайдык кэґии чахчыларын булбуттара . Бу хос программа « 2004 - 2006 сс . дьиэнэн хааччыйыы » диэн республикатаа ± ы тус сыаллаах программа иґигэр киирэр . Бу бэрэбиэркэ матырыйааллара 2009 сыл тохсунньу 12 кµнµгэр РФ Прокуратуратын Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээ ± и управлениетыгар ыытыллыбыттара . Онтон СР Президенэ В . Штыров сити кµннээ ± и , ол эбэтэр , 2009 сыл тохсунньу ыйын 12 кµнµнээ ± и ыйаа ± ынан , ыччат политикатыгар министр Алексей Еремеев дуоґунаґыттан босхоломмута . Бастакы бэрэбиэркэ хос программа ± а анаммыт 20 міл . солк . тахса суумалаах µп - харчы министерство µлэґиттэрин уонна кинилэр аймахтарын тус наадаларыгар туттуллубут диэн быґаарбыт эбит буолла ± ына , силиэстийэлиир управление бэрэбиэркэтэ 30 міл . солк . кэриІэ суумалаах µп - харчы туттуллубут диэн булбута . Силиэстийэ барыллаан быґаарыытынан , бу µп - харчы Еремеев А . И . бирикээстэригэр оло ± уран , министр кэргэнин уонна µлэґиттэрин тус наадаларыгар туттуллубут , юридическай сирэйдэргэ иэс быґыытынан бэриллибит диэн эттэ . Оччолорго ыччат экс - министрэ биир кµн иґигэр дуоґунаґыттан босхолонуутун уонна дьыала ± а уорбаланыытын туґунан араас кэпсэтии холоруктуу ытыллан , А . Еремеев 2009 сыл тохсунньу 15 кµнµгэр , республикатаа ± ы пресс - кииІІэ суруналыыстары ыІыран , быґыыны - майгыны чуолкайдаабыта . Онно Алексей Ильич дуоґунаґыттан бэйэтин ба ± атынан уурайбытын , суобаґа ырааґын , кырдьыгын дакаастыыр санаалаа ± ын туґунан иґитиннэрбитэ ( « Саха сирэ » , « Ыччат экс - министрэ Алексей Еремеев : « Суобаґым ыраас » » , 16 . 01 . 2009 , 6 № ) . Онтон 2009 сыл олунньу 13 кµнµгэр , ол аата биир ый буолан баран , Алексей Еремеевкэ холуобунай дьыала тэриллибитэ . РФ Холуобунай кодексын 286 - с ыст . 2 - с чааґынан , ол эбэтэр , дуоґунас боломуочуйатын аґара барыы бэлиэлэрэ баалларынан . Суут бириигэбэрэ Бу холуобунай дьыала икки сылтан ордук кэм силиэстийэлэнэн , суукка кірµллэн , µіґэ эппитим курдук , бу дьыл бэс ыйын 8 кµнµгэр , дьэ , бириигэбэр та ± ыста . Суут силиэстийэтэ быґаарбытынан , А . Еремеев ыччат министрэ буоларын быґыытынан , « Эдэр ыаллары дьиэнэн хааччыйыы » диэн хос программа ± а федеральнай уонна республикатаа ± ы бюджеттан кірµллµбµт µбµ - харчыны дьаґайар боломуочуйатын аґара барбыт . Ол эбэтэр , Еремеев субсидия ылааччылар испииґэктэригэр ити хос программа ирдэбиллэригэр эппиэттээбэт дьону киллэрбит . Онтон министерство « Алмазэргиэнбанк » акционернай - коммерческай бааІІа , хос программа кыттыылаахтарын счеттарыгар 220 міл . солк . тµґэрбит . Ити кэнниттэн , гражданнар сайабылыанньаларынан , µп - харчы бу баантан Павел Семенов салайар кооперативыгар тµґэриллибит . 2007 сыл бэс ыйын 1 кµнµгэр П . Семенов А . Еремеевкэ суругунан этии киллэрбитин , ону ійіін , Еремеев « Альфа Альянс » диэн хаарчахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба ± а ( ХЭУо ) харчыны иэґииргэ кіІµл биэрбит . Оттон бу ХЭУо учредителлэринэн кинилэр ойохторо буолаллар . Салгыы Семенов , Еремеев куомуннаа ± ын быґыытынан , « Альфа Альянс » уопсастыба ± а 20 міл . солк . суумалаах иэґи биэрэр туґунан , бу уопсастыбаны кытта дуогабар тµґэрсибит , салгыы ити харчы « СР ыччат олорор комплекстара » кооператив счетуттан « Альфа Альянс » счетугар тµґэриллибит . 2007 сыл бэс ыйын 22 кµнµгэр , « Альфа Альянс » ХЭУо Дьокуускай куорат дьиэ - уот сыґыаннаґыытыгар департаменын кытта , дьиэни ( « нежилое помещение » ) атыылаґар - атыылыыр туґунан дуогабар тµґэрсибит . Бу дьиэ « Альфа Альянс » ХЭУо бас билиитигэр оІоґуллубут . Маны тэІэ , суут быґаарбытынан , А . Еремеев , РФ субъегын судаарыстыбаннай дуоґунаґыгар µлэлиир киґи быґыытынан , бэйэтин дуоґунаґын боломуочуйатын аґара барар дьайыылары оІорбут . Ол эбэтэр , 1 міл . 300 тыґ . солк . суумалаах иэґи министерство µс µлэґитигэр биэрэр туґунан µс бирикээс таґаарбыт , оттон бу µлэґиттэр ити µіґэ ахтыллыбыт хос программа кыттыылаахтара буолбатах эбиттэр . Суут мунньа ± ын кэмигэр сууттанааччылар бэйэлэрин буруйдаахтарынан билиммэтэхтэр . Суут накаастабыл миэрэни аныырыгар , сымнатар ірµт быґыытынан , сууттанааччылар сокуоннай саастарын ситэ илик о ± олордоохторун , урут сууттана сылдьыбатахтарын учуоттаабыт . Уонна А . Еремееви РФ Холуобунай кодексатын 160 - с ыст . 4 - с чааґынан ( « Ураты бідіІ кээмэйдээх µбµ - малы иІэринии биитэр итэ ± эстээґин » ) , 286 - с ыст . 2 - с чааґынан ( « Дуоґунас боломуочуйатын аґара барыы » ) буруйдаа ± ынан билинэн , 600 тыґ . солк . суумалаах ыстараабы тілµµргэ уонна уопсай режимнээх холуонньа ± а 6 сыл 6 ыйга кіІµлµн быґарга уурбут . Оттон П . Семеновы РФ Холуобунай кодексатын 160 - с ыст . 4 - с чааґынан буруйдаа ± ынан билинэн , 500 тыґ . солк . суумалаах ыстараабы тілµµргэ уонна уопсай режимнээх холуонньа ± а 5 сылга кіІµлµн быґарга уурбут . Сууттанааччылары суут саалатыттан тутан барбыттар . Маныаха биири тоґо ± олоон бэлиэтиибин : бу бириигэбэр сокуоннай кµµґµгэр киирэ илик , ірµттэр син биир ааґыныахтара . Оттон сууттаммыт киґини сокуоннай кµµґµгэр киирбит бириигэбэринэн эрэ « буруйдаах » биитэр « буруйа суох » диэн билиниллэр . Онон , бу дьыала дьиІ тµмµгµн , аны бµтэґиктээх быґаарыы та ± ыста ± ына биирдэ ( ол аата балайда бириэмэ ааґыахтаах ) иґитиннэриэхпит . Аныгыс - кимий ? КэлиІІи сыллардаа ± ы холуобунай дьыалалары ырыта саныы олорон , маннык ыйытыы µіскµµр : биґиги республикабыт министрдэригэр маннык айылаах табыллыбат дуу биитэр урут эппитим курдук , дириІник хаґыстахха , хас министерство , ведомство , тэрилтэ да аайы араас кэґиилэри булуохха сібі дуу ? Эбэтэр « политиканан дьарыктаммаппыт » диэн бигэргэтэр прокуратура , быраабы араІаччылыыр атын да уорганнар , дьиІэр , ким эрэ ыйыытынан , соруда ± ынан , талбыттарын эрэ дьарыйар кістµµлэрэ дуу ? Кылгастык « ахтан - санаан » аастахха : 2007 сыл бµтµµтµгэр наука уонна профессиональнай µірэхтээґин урукку министрэ Геннадий Толстых дуоґунаґын боломуочуйатын бэйэ ± э туґаныыга уонна аґара барыыга буруйдаа ± ынан билиниллэн , тµірт сылга кіІµлµн быґары усулуобунайынан аахсан , икки сыл кэтээн кірір болдьоххо ууруллубута ; 2010 сыл сэтинньитигэр тыа хаґаайыстыбатын урукку министрэ Роман Дмитриев дьала ± ай быґыыны оІорууга уонна дуоґунас боломуочуйатын аґара барыыга буруйдаа ± ынан билиниллэн , µс сылга усулуобунай миэрэнэн итиэннэ 30 тыґ . солк . ыстараабынан накаастаммыта ; бу соторутаа ± ыта олох - дьаґах хаґаайыстыбатын уонна энергетика министрэ Алек - сандр Антоненко ± а дуоґунас боломуочуйатын аґара барыы бэлиэлэрэ баалларынан , холуобунай дьыала тэриллибитэ . Бу испииґэк сал ± анан барыах чинчилээх . Тµмµк оннугар Бу бириигэбэртэн дьон , нууччалыы эттэххэ , « шок » ылла . Интернеккэ ырытыґыы « оргуйан » олорор - олус кытаанахтык сууттаабыттар , соторутаа ± ыта дьахтары массыынатынан тµІнэри кітін , суорума суоллаабыт наркоман - суоппар усулуобунай миэрэнэн сууттаммыта , оттон харчы иэс биэрбит министри 6 , 6 сылга хаайыыга ыыттылар диэн айманаллар . Онуоха « мэрия дьыалатын » санаан кэлэбин : дьыала суукка кірµллµµтэ уґаан - тэнийэн барбытыгар , дьон саарбахтаабыта , кими эмит хаайыыга ыытыахтарын . Ол иґин Е . Николаева , Ю . Пругова , С . Петров кіІµллэрэ быґыллыбытыттан соґуйааччы элбэх этэ . Оттон чуолаан бу « Еремеев дьыалатыгар » мин ол икки сыллаа ± ыта буолбут пресс - конференцияны санаан кэлэбин - Алексей Еремеев , киниэхэ холуобунай дьыала тэриллиитин туґунан бу курдук эппитин : « . . . Ким билэр , ыччат министрин кириэґилэтэ киґи дураґыйар миэстэтэ буолуо дии санаабаппын . Олус уустук µлэ ээ . Ким эрэ суолун быґа хаампытым диэ ± и , оннугу ійдіібіппµн . Ба ± ар , киґи киґиэхэ ымсыырар куґа ± ан дьаллыгын содула буолуо . Арай биири бигэтик этиэм этэ : биґиги суобаспыт ыраас , дьоммун - сэргэбин кыбыстыбакка , аґа ± астык утары кірір кыахтаахпын » . Вера МАКАРОВА .

Download XML • Download text

Text view

sah-21

View options