Deltacorpus 1.1

sah-18

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Электроннай СМИ - лэр , тэлэбиидэнньэ эккирэтэ сылдьан сенсацияны кірдіріллір . НТВ икки - үс сыл устата Гитлер тыыннаах хаалбытын , Аргентинаҕа олорон үйэтин моІообутун туґунан сабаҕалааґыны кырдьык - хордьук оІорон кірдірір . Сэриигэ улаханнык хааннарын тохпотох , эмсэҕэлээбэтэх арҕаа дойдулар сэриини бэйэлэрин туґаларыгар оІорбут матырыйаалларын эбэтэр ньиэмэс кыайтарбыт генералларын , салайааччыларын тустарынан документальнай киинэлэри айбыттарын биґиги судаарыстыбаннай тэлэбиидэнньэбит ымыр да гыммакка кірдірір . В . И . Ленин киинэ идеологияҕа суолтатын мээнэҕэ чорбоппотоҕо . Арҕааттан бэлэми ылан кірдірір судургу , оттон ол охсуута биґиги ійбүтүгэр - санаабытыгар хайдах дьайыылааҕын умнар табыллыбат . Бүдүрүйбүт көнүөн сөп Биир үтүө күн Сахачаан диэн хос аатынан ыҥырар уолбут , оскуолаҕа бииргэ үөрэнэ сылдьыбыт оҕолорун хаартыскаларын көрдөрбүтэ . Ол хаартыскалары көрө олорон , Сэмэнчикпит билэр кыыһын Машаны булан ылбыта . / / Стройга турууттан са ± аламмыт байыаннай сбордар сыалы тэґитэ ытыалааґынынан тµмµктэннилэр Ыччат министерствота уонна ДОСААФ олохтоох салаата бала ± ан ыйын 17 - 21 кµннэригэр республика 200 ыччатыгар : оскуола µірэнээччилэригэр , устудьуоннарга , уонна µлэлии - хамсыы сылдьар эдэр специалистарга байыаннай сбордары са ± алаабыттарын ааспыт нµімэрбитигэр аахпыккыт . Ыччакка аналлаах байыаннай - полевой µірэх эдэр дьону байыаннай дьыала ± а уонна эр санаалаах буолууга µірэтэр сыаллаах дьиІнээх байыаннай чааска , ОМОН дьарыктанар сиригэр , о . д . а . ыытылынна . Салгыы » Аҕа дойду сэриитин ыраах барар содула Ааспыт Аҕа дойду сэриитэ миэхэ хаһан да оспот сүрэх бааһа буолан олоҕум тухары батыһа сылдьар . Ол курдук , төрөппүт аҕам Николай Иванов 1942 с . сэриигэ барбыта уонна 1943 с . кулун тутарга Харьков куорат көмүскэлигэр өлбүтэ . 1991 с . көрдүүр этэрээт байыастара манна өлбүт 117 саллаат уҥуоҕун булан Харьков куорат 9 № - дээх кылабыыһатыгар саҥалыы уҥуох тутан көмпүттэрэ . Бу аахсыйа Саха сирин олохтоохторо наркотик курдук хара дьай тарҕаныытын бохсорго дьулу ´ алларын к ³ рд ³ рд ³ . Наркотик тарҕаныытын хонтуруоллуур управление махтанан туран , « ³ лүүнү ханна атыылыылларын » билбит дьону инникитин да 21 - 12 - 12 т ³ л ³ пү ³ нүнэн биллэрэргитигэр ы ² ырар . Ат сµµрµµтэ сахаларга хааммытыгар олохсуйан силис - мутук µµннэрбит тірµт культурабыт . Норуот культуратын µлэґиттэрэ сыаната биллибэт сыралаах µлэни сир аайы кµµскэ ыытан сэргэхтик олоробут . Культура µлэґиттэрин бырааґынньыктарын дор ± оонноохтук ірі кµµрдэн ыыттыбыт . Ґірµµ кµµстээх санаалаах идеята сылааґынан угуттаан , духуобунай кµµспµтµн дьоІІо тиэртэ . Культура биир салаата - - ат сµµрµµтэ , " омук ата , саха ата " диэбэккэ санаа хоту сайдыахтаах . Сµµрµк аттары бэлэмнээґин µлэтэ араас ыарахаттары тµіґµнэн солоон , соро ± ор сµтэн - оґон , µгµс ітті эбиллэн иґэрин тыа хаґаайыстыбатын ипподромугар муус устар 6 кµнµгэр барбыт сµµрµµ кірдірді . Уус - алданнар элбэх ыарахаттары уйан , ірі баран эбиллэн хамаандан ан 12 очкону ылан кыайдылар . Биир да аттара бастаабата ± ын да иґин , кыахтарын таба туґанан хамаанда ± а олус наадалаах очкону а ± аллылар . То ± о эрэ омук атын олохтоох ат кыайда ± ына , биґиги бары кыахтаахпыт диэн кыайыыга холбоґо тµґэн , кыайбыт аты да ± аны , бэйэбитин да ± аны сі ± ін - махтайан бардахпытына , киґи тэІэ суох дуоґуйабыт . Оннук , хоту айыл ± а биэрбит оґуобай дууґалаахпыт . Ат сµµрµµтэ ити курдук сµрбµтµн - куппутун бµібэйдээн тутар . Саамай уґун дистанция ± а - 3200 миэтэрэ ± э Уус - Алдантан Атас омук аттара Татарстаны ( Амма ) , Гакбойу ( Чурапчы ) кытта сырыста . Гакбой быґый атахтаах буолан , икки эргиири тиґэх кіні ± і диэри бастаата . Кини кэнниттэн бідіІ , ыарахан сылгы Татарстан тыастаахтык ойон , тоІ буору то ± ута тэбэн Гакбойга суоґаан саба тµґµіхчэ истэ . Бастаан сµµрэ киирэригэр Татарстан иґэ кіппі ± ір , эбиитин бµгµн Амма курдук ыраах сиртэн массыына ± а тиэллэн кэлэн , кµµґэ кі ± µрээтэ ± э дии турдум . Кинилэр кэннилэриттэн Атас хаалсыбат , сіпкі хатарыллыбыт буолан сэниэлээх , илин былдьаґан , кµµґµн эспэккэ тэІІэ ойор . Тиґэх эргииргэ Татарстан ( 3 . 39 , 2 ) Гакбойу ( 3 . 42 , 3 ) ааґан инники тµстэ . Аны Атас ( 3 . 42 ) тірµт мілтіін кірбіккі , Гакбойу ааґа кітін , дьиІнээх геройдуу быґыыны кірдірді . Гакбойга атах баарын µрдµнэн , тыын тиийбэтэ диэххэ сіп . Трибуна ± а сі ± µµ - махтайыы , соґуйуу - імµрµµ µіґµгэр муІура суох ураатаан Татарстаны да , Атаґы да ис сµрэхтэриттэн уруйдаатылар . Атас тµірдµгэр эрэ барда , ситиґиитэ иннигэр . Урут Магнат диэн омук сириттэн талан - талан булан а ± албыт аппыт о ± ото . Онон а ± атын удьуордаан , аатын тилиннэрдэ . Дьэ , ити курдук уус - алданнар кµµстээхтэри кытта кµін кірсір аттара бэйэтинэн тахсан кэллэ . Хамаанданан иккис миэстэ ± э " Німµгµ " агрофирма та ± ыста . 3200 миэтэрэ ± э Тирэх диэн урут кµµскэ сµµрэ сылдьыбыт сылгы бэґис миэстэ ± э тэбиллэн уонна Ґрµмэччи ( 1600 м . ) эмиэ бэґистээн , хаІаластар мілтіін биэрдилэр . Ол эрээри , урут олус кыахтаах аттар µіскээн - тіріін ааспыт сирдэрэ туох эмэ тобохтоох буолан , Эркээни диэн тыйдара 800 миэтэрэ ± э таґыыра суох холкутук бастаата . Кірдіххі да ± аны улуу сылгылар удьуордара буолара биллэр µчµгэй кірµІнээх . Арчылаана диэн эмиэ бэйэлэрин тірµіхтэрэ 1200 м дистанция ± а бастаата . Кини Бурелон уонна Аргыс диэн Бург о ± олорун кыайбытынан сыаналаатахха , эрэллээх сµµрµк буолсу . Ґґµс миэстэни " Амма " хаґаайыстыбатын хамаандата 15 очкону ылан ситистэ . 1200 миэтэрэ ± э Алданка диэн аттара тµспэккэ хаалан , хомолтону µіскэттэ . Аммаларга сµрµн очкону бэйэлэрин дистанцияларыгар иккис буолбут Барбарис уонна бастаабыт Татарстан а ± аллылар . Чурапчы уонна Горнай улуустарын хамаандалара тірдµс , бэґис миэстэлэри µллэґиннилэр . БилиІІи тэрээґин туругунан , инникитин Горнай Чурапчыны тулуппат кыахтаах . Горнай улууґа аан бастаан хамаанданан кыттан , улахан µірэ ± и барда . Олук диэн аттара 1600 миэтэрэ ± э бастаата . Бурелон ( 1200 м . ) µґµс буолла . Зачету таґынан µс аты сµµртµлэр . Кинилэртэн Кулан 2400 миэтэрэ ± э кыайда . Бу сµµрµµ иккис соґуччу кірдірµµтµнэн " Хахсык " хаґаайыстыба ата Барахсан 1200 миэтэрэ ± э Заменаны , Байтелланы кыайталаан сі ± µµнµ - махтайыыны µіскэппитэ буолла . Василий ЖЕБСАИН , Тыа хаґаайыстыбатын академиятын ипподромун специалиґа . Быйыл , олунньу 14 күнүгэр , Мэҥэ Хаҥалас суута улуустааҕы Сэбиэт дьокутаатыгар О . РФ ХК 159 ыст . 4 ч . холуобунай дьыаланы көрөн , бириигэбэрин иһитиннэрбитэ . Бу холуобунай дьыала оройуон борокуруора бэрэбиэркэтин түмүгүнэн көбүтүллүбүтэ . Мэлдьи буоларын курдук , чунуобунньуктар тус дуоһунастарын туһанан кыбартыыраны кыбартыыранан сойбоппуттар . Борокуруор бэрэбиэркэтин кэнниттэн анал сыаллаах федеральнай бырагыраамаҕа сокуону кэһии тахсыбыта биллибит . ~~Криминал Нечистую на руку коллегу изобличили сами судебные приставы~~ Быйыл дьылбыт эрдэлээн кэлбитэ ууґуттарга икки ірµттээх буолан та ± ыста . Бииринэн , уу суола эрдэ аґылынна , иккиґинэн , кімµіл мууґа ааґа да илигинэ уу таґыма тµґэн , сорох сирдэргэ навигация тохтоото . Бу туґунан СР Прави - тельствотын Председателин солбуйааччы Анатолий Скры - быкин бэс ыйын 3 кµнµгэр туґааннаах тэрилтэлэри ыІыран мунньах ыытта . Мунньах кыттыылаахтара таґа ± аґы таґыыга быйылгы былааны , навигация бастакы тµґµмэ ± ин , 2011 с . навигация ± а кµн - дьыл хайдах дьайыа ± ын уонна кыра ірµстэр балаґыанньаларын кэпсэтистилэр . БилиІІи туругунан Амма ірµскэ уу суола тохтоото . Бµлµµгэ ГЭС каскадыттан « Якутскэнерго » ААУо уу ыытан балаґыанньа син а ± ай . Яна , Индигир ірµстэргэ балаґыанньа уларыйар чинчилээх . АлдаІІа уу таґыма нуорма ± а эппиэттиир . Дьокуускайдаа ± ы гидрометеорологическай уонна тулалыыр эйгэ мониториныгар управление начальнига Константин Кусатов иґитиннэрэринэн , быйыл эмиэ кураан буолара кµµтµллэр . Кэнники µс сылга ардах а ± ыйаабытын , быйылгы дьыл 1983 уонна 1986 сс . санатарын кини бэлиэтиир . Онон кµнµ - дьылы куоттарбат туґугар µлэ барыахтаа ± ын этэр . Уу суолунан сайын устата µгµс таґа ± ас таґыллар . Сорох нэґилиэнньэлээх пууннарга сиринэн сайыІІы суол суох буолан , олохтоохтор ірµстэрин эрэ маныыллар . СР ЭргиэІІэ уонна материальнай - техническэй ресурсаларга госкомитетын председателэ Виктор Омуков этэринэн , быйылгы таґа ± аґы таґыы былааныттан 16 бырыґыана толоруллубут . Билигин ірµстэри кэтээн кірµµ µлэтэ бара турарын этэр . Амма улууґугар таас чо ± у уонна неби Аллараа Бэстээххэ диэри а ± алан баран , сиринэн илдьэр сорук турарын ыйар . Бµлµµ ірµґµнэн быйылгы былааІІа 55 тыґ . 600 тонна таґа ± ас тиэллиэхтээх . Ууґуттар быйыл эрдэлээн , кімµіл мууґун тилэх баттаґа µлэлэрин са ± алаабыттара . Бу туґунан СР транспорка уонна суол хаґаайыстыбатыгар министрэ Семен Винокуров кэпсиир . Кини этэринэн , судоходнай компаниялар бары бэлэмнэр , Амма ірµґµ аахсыбатахха , навигация график быґыытынан баран иґэр . Ленскэйдээ ± и уу суолун уонна судоходствотын государственнай бассейновай управлениетын иґитиннэриитинэн , уу таґыма олус намыґах . Бµлµµ ірµскэ бу ый ортотугар уу таґыма µрдµµрэ кµµтµллэр . Анатолий Скрыбыкин этэринэн , сайын уу кэлэр диэн кэтэспэккэ эрэ тутуу баттаґан таґа ± аґы таґыахха наада . Яна , Индигир уонна Халыма ірµстэрин хонтуруолга ылыахха наадатын , Амма улууґугар сиринэн таґа ± ас таґыытын тэрийэргэ , нефть бородууктатын , газ конденсатын , таас чо ± у кµн бµгµІІэттэн са ± алаан тиэйэргэ , хоту улуустарга энергетика боппуруоґун быґаарарга , улуус баґылыктара таґа ± ас тиэллиитин хонтуруолга ылалларыгар эттэ . Анатолий Николаевич былдьаґыктаах кµннэргэ олорон хаалбакка , ірібµлэ суох µлэлээн таґа ± ас кэмигэр таґыллыытын ситиґэргэ ыІырда . Аграфена КУЗЬМИНА . 2008 сыллаахха Арассыыйа үрдүнэн дьиэ - кэргэн сыла бэлиэтэммитэ . Ол сыл аан бастаан сибэтиэй Петр уонна Феврония тапталларын кэриэстээн дьиэ - кэргэн бырааһынньыга олохтоммута . Кинилэр эр киһи уонна дьахтар тапталларын бигэргэтэн , кэргэннии буолан ыал буолбуттары араҥаччылыыр аналлаах сибэтиэйдэр . Билигин олох ыарахан диэн аатыран дьон ыал буолартан туттуналлар . Нэһилиэнньэ элбэх араҥата гражданскай сыһыанынан олорор . Дьиэ - кэргэн сайдар , оҕо төрөтөр усулуобуйата күчүмэҕэй буолла диэччилэр эмиэ бааллар . Норуот сайдар суола дьиэ - кэргэн института атаҕар турдаҕына эрэ арыллыаҕа . 2009 с . хо ? ооннорбуттан талан « Мин саха уйул ± ам » диэн ааттаан 300 экземплярынан кинигэ о ? орон , до ± отторбор , аймахтарбар бэлэхтээтим уонна Таатта , Чурапчы , куорат э ? эргэ атыыланна . Манна диэн эттэххэ , эспиэрдэринэн голландец Никос Ванховен ( « Аныгы оҕо саас » бырайыак төрүттээччитэ ) , англичанин Дэвид Хокер уонна Москубатааҕы судаарыстыбаннай психолого - педагогическай университет учууталлара үлэлииллэр . Бу дьон муус устар эргэтигэр кэлэн саҥа ньымаларын боруобалыахтаахтар . Испания былаастара Германия утары санана сылдьаллар . Кэнники бириэмэҕэ Германияҕа тахсыбыт айдаан кэнниттэн , быраастар сүбэлэринэн , дьон тастан киирбит оҕуруот аһын атыыласпакка , тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччыларга улахан ночоот таҕыста . Ким эрэ парому кэтэсэр . Ким эрэ дьиэтэ ууга баран айманар . Олох . Ектем бесуелэгэр кыл тюгэнэ 90 тан тахса дьиэ ууга барда . Ханаласка ыксаллаах бысыы - майгы бэлиэтэннэ . Билигин да баласыанньа тынаасыннаах . ( Горнай улууһун үбүлүөйдээх ыһыаҕын иһинэн атах оонньуутугар өрөспүүбүлүкэ чемпионата буолан ааста . 11 улуустан 38 кыырт кынаттаах кылыыһыттар , бөҕө иҥиирдээх быһыйдар кэлэн илин - кэлин түһүстүлэр . Курэхтэһээччилэр ортолоругар атах оонньуутугар Саха сирин рекордсменнара баар буоланнар чемпионат дьон болҕомтотун күүскэ тарта . Атах оонньуутугар эр дьон , дьахталлар уонна бэтэрээн эр дьон кытыннылар . Саахардаах Дьуона уолан эдэр сааһыгар идэтийбит үҥкүү тылын этээччи буолбут . Ыһыахтарга кини тиийбит буолла да , үҥкүү - тойук ааттааҕа буоларын туһунан кырдьаҕастар ахталлар . Үйэ саҕаланыытыгар Лэбир Таалатыгар , Бэттиэмэҕэ биир сайын биэс - алта сиргэ ыһыахтар буолаллара . Ыаллыы олорор Бордоҥ , Улгупта , Кукаакы , Мохулу ыһыахтарыгар Саахардаах күүтүүлээх күндү ыалдьыт , ыҥырыылаах ырыаһыт буолара . Дьэ онно кини тэптэн туран , этэ - тириитэ тэнийэн , өрөөбүт уоһа өһүллэн , этэр тыл эгэлгэтин туттан , өрөөбөккө - өһөөбөккө хас да түүннээх - күн ыһыахтары кэрийэн этэрэ . - КірµІ ээ , хайдахтаах курдук байдым , мин диэн саха сатабыллаа ± а буолла ± ым дии , сілµµкµттэри кытта сµµлµктээтим , - дии - дии уу ньама ± ын µіґээ - аллараа ырыллаІната олорбут . Бунге сирэ кыһын тоҥ муораттан туох да атына суох . Муора буолбатаҕа Бунге экспедицията чинчийбитиэ кэннигэр биллибитэ . Ахсынньы 14 күнүгэр Саха национальнай бибилэтиэкэтигэр икки кинигэ сүрэхтэниитэ буолуо . Биирэ - СЈ норуодунай , РСФСР үтүілээх артыыґа Анна Кузьмина « Умнуллубат сулустар » , иккиґэ - култуура үтүілээх диэйэтэлэ Иннокентий Дмитриев - Сиэн Чолбодук « Быыс сабыллар » . Былырыын бэс ыйыгар , Красноармейск куорат урукку мээрин Михаил Булгаковы уонна Эргиэн - промышленнай палаата салайааччытын Сергей Титенканы , 9 мөл . дуоллары ыган ылбыттарыгар буруйдаан сэттэлии сылга хаайыыга уураахтаабыт . Чунуобунньуктар ону таһынан 500 тыһ . солкуобай ыстараап төлүөхтээхтэрэ . ~~Тема : Андрей Егоров « Эһэм сэһэннэрэ » кинигэтиттэн « Мунуу » кэпсээни аа5ыы~~ Эппиэт : Россия Сбербааннара иэс ылааччы ылбыт vбvн тeлvvр кыахтаа5ыттан кeрeн кредит биэрэллэр , онон кредит суумата иэс ылааччы дохуотуттан быhаччы тутулуктаах . Итиэннэ иэс ыйдаа5ы тeлeбvрэ иэс ылбыт киhи ыйдаа5ы дохуотун 50 бырыhыаныттан , тахсыа суохтаах . Ону тэнэ баан кредикка ый аайы тeлeбvрv киллэрии кэнниттэн иэс ылбыт дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр нэhиилэ тиийинэн олороругар тиийэр суума хаалыахтаа5ын учуотуур . Далан " Дьыл ± ам миэнэ " диэн эссе романыгар репрессия , ГУЛАГ ис айыл ± атын , кини ыар тыынын хайдах баарынан дьµґµйэр . Бу киэІ киэлилээх айымньы биир тµґµмэ ± эр икки репрессия сиэртибэтэ буолбут саха эдэрдээх кырдьа ± ас учууталларын тыйыс дьыл ± алара кэпсэнэр . Народнай суруйааччы то ± о маннык ураты бол ± омтону уурда ? Тµбэґиэхчэ дуу эбэтэр бэйэтэ эмиэ учуутал буолан дуу ? Мин саныахпар , учууталлар бµтµн дойду , норуот оло ± ун отуора уларыйыытын хайдах - туох ылыналларыттан уонна маннык быыґык кэмІэ хайдах - туох дьаґаналларыттан олус улахан тутулуктаах . То ± о диэтэххэ , былыр - былыргыттан , хайа да норуокка учуутал са ± а ытыктанар , µрдµктµк тутуллар идэ сэдэх . Учууталлар норуоту аа ± арга - суруйарга эрэ буолбакка , сырдыкка , кэрэ ± э , кіІµлгэ уґуйаллар . Биир учуутал со ± отох бэйэтэ сµµґµнэн эрэ буолбакка , тыґыынчанан да , туспа ійдііх - санаалаах , кірµµлээх бµтµн кілµінэ дьону иитэн - такайан таґаарыан сіп . Ону ыраата барбакка , саха ааттаах барыта билэр , ССРС народай учуутала Михаил Алексеев уонна ССРС µтµілээх тренерэ Дмитрий Коркин курдук ытык дьон холобурдарыттан билэбит . Дьэ , онон гражданскай сэрии аарыма ала холоруга саха учууталларын сµрэхтэригэр - дууґаларыгар хайдах - туох тайанан ааспытын ойуулуурга холонуо ± уІ эрэ . . . Буур ± а иннинэ Революция иннинээ ± и уонна кэннинээ ± и саха саІа µіскээн , µксээн эрэр интеллигенциятын , идэлэринэн арааран наардаан кірдіххі , учууталлар сµрµн миэстэни ылаллара . Бу µірэххэ - билиигэ тардыстыылаах норуот уонна балысхан сайдыыга хардыылыах иннинээ ± и быыґык кэм ирдэбилинэн этэ . Норуот µірэниэн , ыччаттарын уґуйтарыан ба ± арара . Ол иґин µгµс саха эдэр интеллигеннэрэ учуутал идэтин баґылаабыттара . Интэриэс баарынан , іссі XIX µйэ бµтµµтµттэн ыла Иркутскайга учуутал семинариятыгар уонна институтугар , кэлин Дьокуускайга аґыллыбыт педагогическай курстарга , учуутал семинариятыгар , педтехникумІа уонна со ± урууІІу µрдµк µірэх кыґаларыгар сµµґµнэн аа ± ыллар саха ыччата бу аан дойду биир саамай гуманнай идэтин баґылаабыттара . Аны кинилэри таґынан анал тургутууну ааґан народнай учуутал аатын ылбыттар , идэтийбит киґи суо ± унан кіннірµ учууталлыырга кµґэллибиттэр эмиэ а ± ыйа ± а суохтара . Холобура , Н . Борисов , В . Г . Монастырев , Д . Д . Сивцев , В . Г . Рудин диэн саха маІнайгы учууталлара баар буолбуттара . Кинилэри тилэх баттаґа М . М . Сивцев , М . Д . Азаров , Е . М . Егасов , И . Ф . Афанасьев , В . И . Софронов кэлбиттэрэ . Онтон салгыы , М . К . Аммосовтаах , П . А . Ойуунускайдаах бараллаата саастаах , педагогическай курстары , учуутал семинариятын , реальнай училищены бµтэрбиттэр хал ± аґалыы аспыттара . Оччотоо ± у саха обществотыгар учуутал статуґун Амма Аччыгыйа киэІник биллэр " Сааскы кэм " романыгар бэрт µчµгэйдик ойуулаабыта . Ону улуус кулубата Сы ± аайап , тіґі да уу харахтаах утары кірбіт кырдьа ± аґа буоллар , эдэр учуутал Уйбаан Кириилэп тылын быґа гыммакка , сиэнин ата ± астаабыт Микиитэ Лэглээрини кылааска киирэн бэйэтин судургу уонна хабыр дьµµлµнэн дьµµллээбэккэ хаалбыт тµбэлтэтигэр кірібµт . Онон учууталлар тіґі да быстар дьадаІы тірµттээх уонна баайа да суох буоллаллар улуус сис баайдарын , атыыґыттарын кытта тэІ кэрдиискэ тураллара . Ол иґин кинилэр тойоттор - баайдар кыргыттарын кэргэн ылар тµбэлтэлэрэ µгµґэ . Дьэ , бу саха интеллигенциятыгар дьоґун миэстэни ылар учууталлар араІалара олунньутаа ± ы революция кэнниттэн норуот инники кµінµгэр тахсыбыта , бас - кіс оруолламмыта . Ол курдук , улуустарга учууталлар Общество ± а куттал суох буолуутун комитеттарын ( КОБ ) салайсыбыттара , федералистар партияларын , " Саха аймах " культурнай - сырдатар общество чилиэнэ , µгµс мунньахтар делегаттара буолуталаабыттара . Холобура , М . К . Артемьев , А . И . Говоров , Н . Д . Неустроев улуустаа ± ы КОБ - тары салайбыттара . Оттон Ельпидифор Егасов бассабыык буолбута , ГубревкомІа µірэх салаатыгар сэбиэдиссэйдээбитэ . Итиэннэ бэрт сотору µрµІ - кыґыл буолан арахсан утары турарга кµґэллибитэ . . . Хайдыґыы силиґэ - мутуга " Зри - в корень " , ол аата " тірдµн - тібітµн тµір " диэн Козьма Прутков бэргэн этиитэ баар . Онон Саха сиригэр буолбут гражданскай сэриигэ саха учууталлара , интеллигеннэрэ икки утарыта турар кµµстэргэ хайдыґыылара туохтан са ± аламмытай ? Кинилэр кылаассабай балаґыанньаларын уонна политическай кірµµлэрин аахпакка туран , атын биричиинэлэрин кірµіххэйиІ . М . М . Сивцев о ± олору µірэтэрин таґынан бэдэрээтчиттээн сэниэ киґи ахсааныгар киирэрэ , М . К . Артемьев - федералист , со ± отох ынахтаах дьадаІы киґи уола Е . М . Егасов бассабыык этилэрэ эрээри , нуучча " Ґтµі сэриитээ ± эр куґа ± ан эйэ ордук " диэн іс хоґоонун тутуґан син олорбуттара эбээт . Саха норуота 1918 сыллаахтан бµтµн Россияны атыйахтаах уулуу аймаабыт гражданскай сэриигэ , Рыдзинскай этэрээтэ Дьокуускайга сэбиэскэй былааґы олохтообутун , ону Гордеев поручик суулларбытын уонна 1919 сыллаахха куораты бассабыыктар ірі туран ылыыларын аахсыбатахха , кыттыбата ± а . Гражданскай сэрии сµрµн кыргыґыылара тохтоон , 1920 - с сылларга , сµнньµнэн , дойду µрдµнэн сіп - сіп бааґынайдар ірі туруулара буолуталаан кµбµірµнэлэр олохторун аймыыра . Ол долгун тіґі да уталыта сатаабыт иґин , хаґан эрэ кэлиэхтээ ± э . . . 1921 сыллаахха Саха уобалаґыгар чекистэр " Оруоґун саагыбара " диэни уонна олунньутаа ± ы саагыбары " арыйбыттара " . Бу халы - мааргы быґыыланыы олунньутаа ± ы революция кэнниттэн ірійін - чірійін испит саха норуотун уонна общественнай µлэ ± э буспут - хаппыт интеллигенциятын ортотугар улахан долгуйууну µіскэппитэ . Кэлин бу " саагыбардар " тарбахтан эмэн µіскэтиллибиттэрин уонна ону олохтоох усулуобуйаны ситэ - хото ійдіібіт салалта кµіртээбитин учуонайдар Г . П . Башарин , Г . Г . Макаров , Е . Е . Алексеев саралаан тураллар эрээри , оччолорго бу дьайыы уокка арыыны куппут тэІэ оруолламмыта . Ол курдук , сымыйа саагыбарга кµтµрэнэн µгµс саха интеллигенциятын тумус дьоно - тимир суол инженерэ Г . Е . Желобцов , Томскайдаа ± ы университет устудьуона Т . А . Слепцов , атыыґыт , меценат С . П . Барашков , саха µірэхтээх ыччатын лидерэ , учуутал И . Е . Васильев , ол иґигэр коммунист - учуутал Е . М . Егасов ытыллыбыттара , В . В . Никифоров , Р . И . Оросин кіскі утаарыллыбыттара . Саха учууталларын хааннарын то ± уу бастакы хардыыта оІоґуллубута . Онон улам - улам интеллигенция уонна норуот ортотугар саІа былааска істµйµµ µіскээн барбыта . . . Онуоха эбии кыґыл террор , продразверстка , кылаассабай араарыыны киллэрэр уон улуус дьадаІыларын Чурапчытаа ± ы конференцията ыйааґын бэскитин аллараа баттаатар - баттаан испиттэрэ . . . ҐрµІ учууталлар 1921 сыл кµґµірµ кыґыныгар саха омук бас - кіс ітті , интеллигенцията , ол иґигэр учууталлар эмиэ , иэґи - кµµґµ аахсарга то ± оостоох кэм µµммµтµнэн аахпыттара . То ± о диэтэххэ , со ± уруулуу - илин Охотскайга Бочкарев есаул , Яныгин капитан этэрээттэрэ , Амурга бырааттыы Меркуловтар правительстволара сэбиэскэй былааґы билиммэккэ олороллоро . Аны Иркутскай кµбµірµнэтигэр Јлµінэ баґынан ірі туруу кутаата кµµдэпчилэммитэ уонна Семенов атамаан Сибиири сэриилии иґэрин туґунан сурах тар ± аммыта . Онуоха эбии губвоенкомат , гарнизон байыаннайдара - уруккута ыраахтаа ± ы уонна Колчак эпписиэрдэрэ В . А . Коробейников , И . Ф . Толстоухов баґылыктаах НьылхаІІа кµрээбиттэрэ . Ол кэмІэ ультракоммунистар уонна чекистэр ыгыыларын - тµµрµµлэрин сібµлээбэккэ Таатта учууталлара М . М . Сивцев , П . И . Оросин , о . д . а . баґылыктаах 40 - ча киґи илин тµспµттэрэ . Сотору кэминэн бу дьон µрµІ эпписиэрдэрин кытта холбоспуттара уонна киин улуустарга суоґаабыттара . Бу барбыт дьоІІо кэлин Таатта , Байа ± антай , Боро ± он , Дµпсµн учууталлара - В . И . Софронов , Г . Л . Семенов , М . П . Слепцов - Отоороп , И . Ф . Афанасьев , А . И . Говоров сыстыбыттара . Дьэ , бу саха µірэхтээхтэрэ уонна атыыґыттар , баайдар , тойоттор тµмсэн Быстах кэмнээх Саха уобалаґын народнай упревлениета ( ВЯОНУ ) диэн правительство тэриммиттэрэ . Ол тэрилтэ ± э µгµс саха учууталлара киирэн µлэлээбиттэрэ . Холобура , ВЯОНУ бэрэссэдээтэлин солбуйааччылар А . И . Говоров уонна И . Ф . Афанасьев , чилиэннэрэ В . И . Софронов , М . Д . Азаров , М . М . Сивцев , К . В . Ксенофонтов , суруксута М . П . Слепцов - Отоороп , чилиэІІэ кандидат П . И . Оросин бары учууталлар этилэрэ . Кыґыл учууталлар Ол эрэн саха учууталлара бары кэриэтэ µрµІнэргэ кыттыспыттара диэтэххэ историяны токурутуу буолар . Бэрт µгµс саха µірэхтээхтэрэ , µксµлэрэ Ойуунускайдаа ± ы кытта биир кэмІэ учуутал семинариятыгар µірэммит ыччат , бассабыыктар диэки буолбуттара . Кинилэр ортолоругар Байа ± антайтан учууталлар С . М . Кочкин , Г . Г . Андросов µрµІнэри ійіібітіх буруйдарыгар хаайылла сылдьыбыттара . Оттон Тааттаттан П . В . Афанасьев Дьокуускайга кµрээбитэ . Илин ХаІаластан А . П . Протодьяконов учуутал саа тутан Пепеляев генералы утары сэриилэспитэ , Якнарревдот экспедиционнай этэрээтин комиссара этэ . Хайа уонна Бµтµн Россиятаа ± ы ситэриилээх комитет чилиэнэ М . К . Аммосов , губревком уонна Саха киин ситэриилээх комитетын бэрэссэдээтэлэ П . А . Ойуунускай бэйэлэрэ учуутал семинариятын выпускниктара этилэрэ . Иккиэн Колчак тыылыгар учууталлыы сылдьыбыттара , Ойуунускай µірэх наркомунан , преподавателинэн µлэлээбитэ . Туомтуу тардыы Гражданскай сэрии сылларыгар улуус интеллигенциятын бэрэстэбиитэллэриттэн балайда киґи µрµІ хамсааґыІІа кыттыбыттара . Мээнэ ± э , гражданскай сэрии у ± араабытын кэннэ сэбиэскэй былааґы олохтуу тахсыбыт М . К . Аммосов улуустарга µлэлиир туруктаах интеллигенция суо ± ун кэриэтэ диэн бэлиэтээбиттээх . Ол эрээри , кыґыллар да диэки буолбут учууталлар а ± ыйа ± а суохтарын µіґэ а ± албыт холобурдарбыт туоґулууллар . Онон Саха сиригэр 1921 - 1930 сылларга диэри сал ± анан барбыт сэбилэниилээх хамсааґыннарга µгµс саха учууталлара быґаччы кыттыыны ылан , баррикада уІуор - маІаар іттµгэр тура сылдьыбыттара . Ол эрэн , биґиги бу сырыыга ол утарыта турсуу са ± аланыытын , 1921 - 1922 сыллардаа ± ы сахалар ірі турууларын эрэ кэмин , хаптыбыт . Дьэ , бу былдьаґыктаах кэмІэ саха норуотун чулуу дьоно - учууталлар эмиэ бутулла сылдьыбыт кэмнээхтэрэ диир кыахтаахпыт . Ол эрээри , Јксікµлээх курдук кэккэ сорох µірэхтээхтэр , ол иґигэр учууталлар эмиэ бу икки утарыта турсубут кµµстэри эйэлэґиннэрэ сатаабыттара эмиэ баар . Онон бу боппуруос салгыы дириІэтэн µірэтиини эрэйэр . Гаврил АНДРОСОВ Балаҕан ыйын 25 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ сиригэр - уотугар баар таҥара дьиэтин храмнарыгар , Айыы , Арчы , Алгыс дьиэлэригэр сиэр - туом , алгыс , таҥара сулууспалара уо . д . а . буолуохтара . Кытайга Ханчжоу куоракка 46 киһиттэн турар уоруйахтар баандаларын туппуттар . Саамай эриэккэһэ , баанда иһигэр бары дьахталлар киирэллэр эбит . Аны туран , бу дьахталларбыт бары хат эбиттэр . Биир ыйга ортотунан 400 - чэкэ уорууну оҥороллор эбит . - Саха сирэ атын регионнары , субъектары , дойдулары кытта тэІІэ сайдан иґэр . А ± ыйах сыллаа ± ыттан Интернет кµµскэ сайдан , элбэх омуктары , ордук чугас сытар дойдуларбытын кытта хардарыта сылдьыґыы , киэІ эйгэ ± э алтыґыы элбээн иґэр . Онон билигин тыа да сиригэр , киин куоракка да олорор дьон киэІ куйаарга тахсан , аан дойдуну кытта биир хаамыыга киирдибит . Инникитин суол баар буолуо . СаІа технологиялары баґылаан , нанотехнологиялары да бэйэбит усулуобуйабытыгар чугаґатан сайыннардахпытына , бу биґиэхэ туґалыа , сайдарбытыгар сµрµн кµµс - кімі буолуо дии саныыбын . Бэртээхэй , іІнііх « Ветераны - наша совесть , честь и слава » кинигэни кытта фотоальбоммут күндү бэтэрээннэрбитигэр ахсаабат махталбыт биир бэлиэтэ буолуохтун ! Атын , киһилии сиэрдээх дойдуларга улахан сыаналаах дьиэни - уоту , малы - салы атыыласпыт киһи хантан үптэммитин дакаастыахтаах , ону дакаастаабатаҕына , эппиэккэ тардыллыан , баайа былдьаныан сөп . - Бастатан туран , бу кэрэ бэлиэ кµнµнэн , суруйааччылар µбµлµійбµтµнэн уонна кэлэн иґэр СаІа дьылынан биир идэлээхтэрбин бука барыгытын истиІник э ± эрдэлиибин ! « Хомойуох иґин , билиІІэ диэри дьэґиэйдэр тірүттэрин , бу сиргэ олохсуйууларын туґунан анаан үірэтии суох диэххэ сіп . Ол гынан баран Дьэґиэйгэ сылдьан үлэлээбит , кинилэр тылларын , фольклордарын чинчийэн үірэппит учуонайдар бу боппуруоска эмиэ тус санааларын сабаҕалааґын быґыытынан суруйан тураллар . Ол курдук , биллиилээх фольклорист Н . В . Емельянов , диалектолог М . С . Воронкин урут маныаха сыґыаннаах элбэх матырыйаалы хомуйбуттара . Ол туґунан кинилэр үлэлэриттэн билсиэххэ сіп . Биллэн турар , бу боппуруоґу анаан устуоруйа іттүнэн хабан үірэтии - билиІІи наукабыт иннигэр биир улахан сорук . Тоҕо диэтэххэ , Дьэґиэй - Саха сирин устуоруйатын быстыспат сорҕото . Кинини дириІник , архыып матырыйаалыгар олоҕуран үірэтии бу түілбэ сиргэ эрэ сыґыаннаах буолбатах . Бүтүн Саха сирин уонна саха омук устуоруйаларыгар урукку іттүгэр биллэ илик үгүс саІа чахчыны аҕалара саарбаҕа суох . Онон Дьэґиэйи , уопсайынан , тас сахалар түілбэлээн олорор сирдэрин , үірэтии хайаан да наада . Оччоҕо эрэ саха омук устуоруйата киэІник сырдатыллыан сіп . Кэмсиммит кыыс суруга Олох … Олох барахсан хаґан ба ± арар µµт тураан , биир кэм буолбат , дьол - сор , µірµµ - кітµµ , кыґал ± а куруук бииргэ сылдьаллар . Ол иґин олох иэгэйэр икки атахтаа ± ы , иннинэн сирэйдээ ± и талбытынан дьаґайан эрдэ ± э . " Дьыл ± а Хаан ыйаа ± ыттан киґи куоппат , ону киґи уларыппат " дииллэр да , ардыгар киґиттэн бэйэтиттэн эмиэ тутулуктаах буолар эбит . Мин о ± о сааґым атын о ± олортон туох да уратыта суох этэ . Тіріппµттэрим тіґі кыалларынан ійдµµллэрэ , ійµµллэрэ , кіміліґіллірі . Билигин да оннук . Оскуоланы бµтэрэн , дьоллоох Дьокуускай куоракка µірэнэ барбытым . Онно сµгµн µірэммэккэ , чэпчэки санаабар , олох мікµ іттµн батыґаммын , олохпор улахан сыыґаны , аньыыны - хараны оІорбутум . Онон билигин мин дьыл ± ам быґаарылла турар . Туох хайдах буолара биллибэт . Хаайыыга барарбын санаатахпына , хара ± ым хараІарар , дууґам ыалдьар . Онтон туох аанньа киґи буолан кэлиэхпиний ? ! Ол кэннэ чугас дьонум , до ± отторум сирэйдэрин хайдах утары кірµіхпµнµй ? ! Бу маннык быґыыланан , ийэлээх а ± абын , балтыларбын , до ± отторбун да хомоттум , улаханнык кэлэттим . Билигин кыбыстаммын , дьиэттэн тахсыбаппын . Кэмсинэн да диэн , уруккуну тіннірір кыах суох . Ол эрэн , мин билигин кµµстээх бигэ санаалаахпын : хайаан да µчµгэй суолга µктэниэм , µрдµккэ , кэрэ ± э тардыґыам , чугас дьонум киэн туттар киґилэрэ буолуом . Бу ыарахан кэммэр кµµс - кімі буолбут ийэлээх а ± абар , чугас аймахтарбар , кµндµ дьµігэбэр Надя ± а уонна таптыыр киґибэр Кеша ± а улахан махталбын тиэрдэбин ! Кинилэр эрэллэрин тµґэн биэриэм суо ± а диэн эрэннэрэбин … Уонна эдэр ыччакка бэйэм ба ± а санаабын этиэхпин ба ± арабын . Олох диэн уустук оІоґуу , киґи этэІІэ сырытта ± ына сылдьар , бµгµн - ат уор ± атыгар , сарсын - ат ірі ± ітµгэр буолуон сіп . Биир сыыґа туттууттан олоххут тэмтэрийиэн сібµн умнумаІ ! Онон кытаатан , хаґан да , ханна да буолларгыт , чугас таптыыр дьоІІутун тµґэн биэримэІ , бу биирдэ бэриллэр олоххутун сыаналааІ , харыстааІ , сырдыгы , кэрэни эрэ батыґыІ ! О . 1940 с . Дьогуор Островскай аатынан Ленинградтаа5ы театр , музыка , кинематография институтугар уорэххэ барбыта . Убайым сахалыы ыллыыр - туойар , олонхолуур , артыыс буолар улахан дьо5урдаах эбит этэ . Дьогуор ойууьуннааьынна боруобаланара , этюд онороро , туох баар костуумун , дунурун былаайа5ын , туттар малларын бэйэтэ булуммута , оностубута . Уорэнэ сылдьан дьонугар суруйбута кэргэннэнним , Педагогическай институкка уорэнэр Кузнецова Наташа диэн кыыьы ыллым диэбитэ . Биир суругар каникулбар кэлбэппин , Наташалыын Ленинград таьыгар сынньаныахпыт диэбитэ . Онтон « Экзамеммар икки предмиэти туйгуннук туттардым » диэн сурук кэлбитэ . Толору суруллубут « Буура Дохсун » , « Айыы Дьөһүөл » олоҥхолорго эпическэй үгэскэ мэлдьи баар мифологическай персонажтар тэҥэ , хайаларыгар да баар дьүһүннээх үтүөтэ Үрүҥ Үүкэйдээн , Уоһуйдаан удаҕан , айыы бухатыыра Оҕо Чугустаан , абааһы атамаана Буор Түһүллэй биир майгыннаахтар , олоҥхоҕо ылар суолталара да биирдэр . Олоҥхоһуттар эпическэй текстэрин үөрэтэн - чинчийэн да көрдөххө , персонажтар олоҥхоттон олоҥхоҕо көһө сылдьаллара баар суол . Олоҥхоһут суруйааччы ити үгэстэн туора туруон хайдах да сатаммат . Эрилик Эристиин олоҥхоһуттар үгэстэрин утумнаабытын , олоҥхо уопсай тутулун , мифологическай персонажтар тиһиликтэрин , олук хоһооннорун , тылларын - өстөрүн баһылаабыта көстөр . - Биґиги бэрт элбэх этиилээх киирбиппит , ону бүгүІІү мунньах ыгым баҕайытык буолла , - диэн Кытаанах нэґилиэгин баґылыга Иван Игнатьев астымматаҕын этэр . - Мин санаабар , бу боппуруоска , холобур , Ґірэх министиэристибэтэ , доруобуйа харыстабыла , атын да салаалар кыттыспакка олороллор . Ол курдук , Чымнаайы сэл . кыра саастаах о ± олор тэрилтэлэрэ , оскуола , культура µлэґиттэрэ , общественность бары тµмсэн араас хайысхалаах µлэни тиґигин быспакка ыыталлара биґирэннэ . « Айылгы » фольклорнай біліх салайааччыта Татьяна Юрьевна Прокопьева нэґилиэккэ ыытыллар µлэлэри сиґилии билиґиннэрдэ . « Сардаана » о ± о садыгар Блахирова З . В . олоІхону о ± о кыра сааґыттан ійдµµ , ылына µірэнэригэр былааннаах µлэни ыытарын кірдірін кэпсээтэ . Бу нэґилиэккэ 3 - с кылаастан са ± алаан о ± олору хомуска уґуйаллар эбит . « ОлоІхо - мин айар µлэбэр » диэн научнай - практическай конференцияны ыытыыны µтµі µгэскэ кубулуппуттар . Нэґилиэк кырдьа ± астарыгар « Алгыс » диэн біліх µлэлиир эбит , онно норуот ырыатынан , тойугунан , олоІхону толоруунан , иис араас кірµІнэринэн дьарыктаналларын кэпсээтилэр . Маны таґынан фестиваллар , быыстапкалар тиґигин быспакка ыытыллаллар эбит . Бу саҥ а чинчиллэн эрэр эдэр наука буолар . Манна сахалыы истилиистикэ уонна тылбаас хаапыдыратын преподавателлэрэ үлэлэһэ сылдьаллар . Ол курдук , истилиистикэ ҕ э көмүскэннилэр С . В . Иванова , Г . Г . Торотоев , Л . Е . Манчурина , Н . И . Ефремова . Дьаарбаҥка кэмигэр эдэр дьон үлэлээх буолууга , үлэҕэ киирэргэ резюме суруйарга сыһыаннаах босхо сүбэлэри ылыахтара , юристартан сүбэлэтиэхтэрэ . Дьаарбаҥкаҕа эдэр специалистарга аналлаах үөрэммит идэлэринэн стажировка барар тэрилтэлэр баар буолуохтара . Онно стажировкаҕа кэлбит дьоҥҥо идэҕэ уһуйарга наставниктар сыһыарыллыахтара . Ситиһиилээхтик стажировканы ааспыт эдэр специалист тэрилтэҕэ үлэлии хаалыан сөп . Билсэр төлөпүөннэр : 21 - 16 - 29 , 21 - 18 - 05 . Бу µ ³ рэ ± и сµрµннµµр , т ³ рµт дьайымаллары и ² эринии , ба ´ ылаа ´ ын µ ³ рэнээччи тус бэйэтэ сайдар суолун арыйар , µ ³ рэххэ , идэ ± э хайысхаланыытын тускулуур , тус бэйэтигэр интэриэс µ ³ скээ ´ инигэр тиэрдэр , бэйэтэ к ³ р ³ рµнэн , санаата сытарынан т ³ ´ ³ ба ± арар дьарыктанар кыа ± ын биэрэр , бэйэтин µлэтин сыаналыы , тµмµгµн ырыта µ ³ рэнэригэр тиэрдэр . Удьуор утумугар таба тайанан , о ± ону кыра сааґыттан олоІхону толорууга уґуйан , о ± олору кытта кµннэтэ сыралаахтык µлэлээбит уґуйааччылар о ± олоро билигин хастыы да олоІхону толорор кыахтаах буола сайдан кэллилэр . Сайын аайы о ± олору олоІхо лаа ± ырыгар мунньан дьарыктыыллара эмиэ µчµгэй тµмµктэри кірдірді . Кэлин атын да идэни талан µірэммиттэрин иґин сахалыы ійдііх - санаалаах , сахалыы тыыннаах , олоІхону мэлдьи ірі тута сылдьар дьону иитэн таґаарыы соруга турара бэлиэтэннэ . Галина Кривошапко . . . Кини аатын иґиттэххэ , хартыына ± а хоґуйуллар аристократтар курдук ис - иґиттэн интеллигентнэй , µрдµк культуралаах , кэрэ сэбэрэлээх , айар µлэтин тыйыс хоту сиргэ анаабыт хорсун санаалах дьахтар уобараґа кэлэр . Киґи сі ± µі ± µн курдук , кини оло ± о бµтµннµµтэ ХХ µйэни кытта тэІ саастыылаа ± ын кэриэтэ дойдубут µірµµлээх да , ыарахан да кэмнэрин кытта быґаччы ситимнээх . Галина Михайловна Криво - шапко - Саха сирин уґулуччулаах музыкальнай деятелэ , оло ± ун устата классическай музыкальнай , театральнай искусствоны тар ± атааччы , сырдатааччы , Саха сиригэр со ± отох дьахтар - дирижер буолан , саха музыкальнай культурата ата ± ар туруутугар олук уурсубута . Инники сонуннар Бүлүүттэн Дьокуускайга АН - 24 сөмөлүөт нэдиэлэҕэ иккитэ , кыһын биирдэ көтөр . Бырайыаһа бэрт ыарахан , 9800 солк . этэ . Манан көттөххүнэ биир ыйдаах биэнсийэттэн ордоро да аҕыйах . Ол иһин дьон - сэргэ үксүн алларанан сылдьар буолбут . Инньэ гынан , 50 миэстэлээх сөмөлүөтүнэн 7 эрэ буолан көппүппүт . - Холобур , кэтэхтэр ордор сүіґүлэрин туттарыахтарын саныыллар эбит . Сыаната тіґі буолуой диэн сэІээрэллэр . Нерюнгри . От ыйын 8 кµнµгэр кыргыттарга ханнык хамаандалар финалга тахсар иґин оонньууллара билиннэ . Ол курдук , Саха сирин кыргыттара Таиланд хамаандатын кытары кµрэстэґиэхтэрэ . Оттон Индия хамаандата Иркутскай уобалас хамаандатын кытары кірсµі ± э . Бэґис миэстэни Хабаровскай кыраай уонна Казахстан былдьаґыахтара . Таиланд уонна Хабаровскай кыраай хамаандаларын оонньуута саамай интэриэґинэй , тыІааґыннаах буолла . Оонньуу бµтµі икки сікµµндэ хааларыгар ахсаан 80 : 78 Таиланд хамаандатын туґатыгар этэ . Дьэ , ити кэмІэ кинилэр тайм - аут кірдіібµттэрэ . Мээчик эмиэ кинилэргэ баара . Хамаанда тренерэ бу быґаарыылаах тµгэІІэ кыргыттара мээчиги былдьатыахтара , эбэтэр фол оІоруохтара диэн куттанан тыын ыла тµґэргэ быґаарыммыта . Ол эрээри икки сікµµндэ диэн чыпчылыйыах тµгэнэ буолла ± а дии . . . Онон Хабаровскай хамаандатын кыргыттара харахтарыттан уу - хаар баґа - баґа площадкаттан тахсыбыттара , Кырдьык , кыґыылаах хотторуу . Индия - Монголия хамаандаларын кірсµґµµтэ 76 : 47 ахсаанынан тµмµктэммитэ . Индияттан кэлбит " Азия о ± олоро " оонньуулар биир чулуу хамаандалара Монголия кыргыттарын улахан эрэйэ суох кыайбыта . Бу иннинэ индианкалар Хабаровскай кыраай уонна Таиланд хамаандаларын балачча улаханнык баґыйбыттара . Казахстан - Иркутскай уобалас кірсµґµµтэ 58 : 76 ахсаанынан тµмµктэнэн ыаллыы сытар уобаласпыт кыргыттара кыайыы ірігійµн биллилэр . Бу иннинэ кинилэр иккиэн Саха сирин хамаандатыгар баґыйтарбыттара . Онон бу оонньуу хайа хамаанда салгыы кµрэхтэґэрин быґаарар суолталаа ± а . Ол эрээри , Иркутскай хамаандата оонньуу былаґын тухары 15 - 20 очконан чорбойон испитэ . Казахстан кыргыттара тіґі да кыґалла сатаабыттарын µрдµнэн кинилэртэн кыайыыны тілі охсон ылаллара кыаллыбата . Хаартыска ± а : хотторуу хомолтото . " Азия о ± олоро " VI спортивнай оонньуулар дирекцияларын пресс - сулууспата . Иннокентий сарсыарда эрдэ уґуктан чаґытын кірбµтэ тµірт чаас буолбут . Оргууйдук туран сып - сап таІнан , дьонун уґугуннарымаары ата ± ын тібітµнэн чэпчэкитик µктэнэн куукуна ± а сылаас оґох µрдµгэр бэ ± эґээ киэґэ кэргэнэ бэлэмнээбит хортуоппуйдаах эт соркуойун , итии µµттээх чэйин куттан аґаата . Кини ыраах айанныырыгар саха киґитин сиэринэн тото - хана аґыыр µгэстээх . Бµгµн Кангаластан чох а ± алыахтаах , онтон Суоттуттан комбикорм тиэйиэхтээх . Кини кµннээ ± и соруда ± ын путевкатын іссі бэ ± эґээ киэґэ ылбыта . Уопсайынан да ± аны кµннээ ± и µлэтин эрдэттэн былаанныыры сібµлээччи . Ону кини ыраах айаІІа аттанарыгар хаІас диэки иІнэх гынан силлээбитэ буолааччы . Таґырдьа тахсыбыта чугастаа ± ы ыаллара - эрдэґит ыанньыксыттар , сµісµґµттэр тµннµктэринэн электрическэй лаампалар сырдык уоттара туманы быыґынан кылаґан кістіллір . Эрдэґит суоппар хойутаары гынным диэбиттии , хаамыытын тµргэтэтэн , гараґын диэки супту барда . Сорох ыаллар саІа тураталаан эрдэхтэринэ , " ЗИЛ - 150 " мааркалаах массыына гараґыттан тахсан , кыґыІІы будул ± ан тымныы хойуу туманын быыґыгар киирэн сµтэн хаалар . Ити " Лена " сопхуос БэйдиІэтээ ± и отделениетын чулуу суоппара Иннокентий Татаринов бастакы рейсигэр аттанна ± а . КыґыІІы тыа суола оллура - боллура дэхсилэнэн массыына хаґаайына тіґінµ µктµµрµнэн сыыйыллан истэ . Суол икки іттµнэн сэлэлии µµнэн турар кырыалаах хатыІнар , кімніхтііх тииттэр телевизор экраныгар кірірдµµ элэІнэґэн ааґаллар . Аакка киирбит тымныылаах ахсынньы ый тіґі да аан тымныытынан аІылыйдар , кабина иґэ сып - сылаас , суоппар кіні , дэхси , киэІ элбэхтэ айаннаабыт охсуутун аа ± а билэр суолунан сэргэхтик , холкутук айаннаан иґэр . Кини массыынатыгар эрэнэр . Быыс буллар эрэ хасыґар , ірімµіннэнэр µтµі µгэстээх . Айан да уґун . Онно урукку - хойукку µтµі санаалар киириилэрэ µгµс буолла ± а . Оскуола ± а µірэнэ сылдьан кини µілээннээхтэриттэн уґулуччу чорбойбот этэ . Арай техника ± а сыста ± аґынан атыттартан уратылаа ± а . 1958 сыллаахха Мµрµ орто оскуолатын бµтэрэн тіріібµт дойдутугар тахсан икки сыл хонуу биригэдьииринэн µлэлиир . Оччолорго 1957 сыллаахха Бэрт Ууґа , Јлтіх уонна Курбуґах нэґилиэктэрэ холбоґоннор бідіІсµйбµт " Победа " холкуос буолбуттара . Онно председателинэн Саха АССР норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ , Ленин орденын кавалера П . Н . Данилов µлэлиир . Ити сыл " Победа " холкуос 1 міл . 204 тыґ . солк . харчынан дохуот аахсан - миллионер хаґаайыстыба буолан , республика ± а тиийэ сура ± ырбыта . Кэлин эмиэ хаґаайыстыбалары бідіІсµтµµ кэмигэр Јлтіх нэґилиэгин " Лена " сопхуоска сыґыарбыттара . Бу кэмІэ улахан хаґаайыстыба ± а µлэ - хамнас да оннук кµістµµ оргуйар . 1975 сыллаахха Иннокентий сібµлµµр идэтин баґылыыр сыаллаах Дьокуускай куоракка алта ыйдаах профтехучилище ± а µірэнэ киирэр . Ол кµґµн ситиґиилээхтик µірэнэн , суоппар идэтин ылар . Дойдутугар кэлбитигэр эдэр суоппарга эргэ техниканы биэрэллэр . Ол са ± ана эдэр дьоІІо µірэнниннэр диэн ійдібµлµнэн эргэ техниканы биэрэр µгэс баара . Иннокентийга эмиэ " ЗИЛ - 150 " массыынаны сыґыараллар . Дьэ , манна эдэр суоппар идэни баґылааґыІІа тугун - ханныгын кірдірір улахан экзамены ааґар : бииртэн биир алдьаныы , саахал тахсан иґэр , арааматын уларытыыга эрэй бі ± інµ кірір . Кµµрээннээх µлэ кµрэ ± эр кµн - дьыл биллибэккэ ааґара сµрдээх . Эдэр суоппар µлэтигэр уопутуран иґэрин салалта таба кірін ыраах эппиэттээх рейстэргэ ыытара µксµµр . СаІатык бензовоґу биэрэн Жатайтан бензин таґыытыгар µтµі суобастаахтык µлэлээн салалтатыттан , бииргэ µлэлиир табаарыстарыттан убаастабылынан туґанан барар . Хас нэґилиэк ахсын киґи эрэнэр , чахчы тирэх оІостор , этэргэ дылы , тіґµµ дьон баар буолаллар . Билигин манна Јлтіххі , кинини хайдах эрэ ураты ытыктабылынан ахталлар . Ол кини анаабыт µлэлэригэр ис сµрэ ± иттэн кыґаллан таґаарыылаах µлэни кірдірірµнэн дьонун - сэргэтин убаастабылын ылар . СайыІІы былдьаґыктаах кэмІэ тыа киґитигэр µлэтэ - хамнаґа іссі µгэнниир . Бу кэмІэ кµіх мэччирэІ ыйдарыгар µµт ас дэлэйдик оІоґуллар . Сайылыктартан µµтµ бириэмэтигэр аґыппакка таґыы эмиэ туґугар тµбµктээх да ± аны , эппиэтинэстээх да ± аны . Биир іттµнэн ылан кірдіххі , бу тыа дьонун сыллаа ± ы дохуоттара буолла ± а . Нэґилиэгин салалтата Иннокентий Анемподистовы сайылыктартан µрµІ илгэни таґыыга туруорар . Бу да эппиэттээх соруда ± ы уопуттаах суоппар чиэстээхтик толорор , биир да ыам µµтµ кітµппэккэ бириэмэтигэр µµт сыа ± ар таґыллара ситиґиллэр . Туох кистэлэ кэлиэй , кµґµн мэччирэІ халтаІнаан ыанньык сµіґµлэр хаамыылара , ыырдара кэІиир , киэґээІи ыам хойутуур , ону барытын кэтэґэн - манаґан , ыанньыксыттар сыралаах µлэлэринэн ыабыт µµттэрин олоччу а ± алыахха наада . Јлтіх курдук кураайы алаастардаах сирдээх - уоттаах нэґилиэк кыстык кыґар ± аннарыгар о ± устарбыт а ± ай бэйэкэтэ . Кыстык ірµµ ыараханнык ааґар эрээри , тыа сирин хоґуун дьоно бииргэ тµмсэн , тирээбит уустук балаґыанньаны кµµґµн тµмэн кыайар µгэстээхтэр . Ол са ± ана дороххой аґылык кэмчитинэн ыанньык да , субай да фермаларыгар эбии аґылык , комбикорм сµрµн аґылык курдук тэриллэрэ . Отделение сµіґµтэ этэІІэ эмис , тот сылы туоруура былааннаах бородууксуйаны ылыылара аґылыктан быґаччы тутулуктаа ± а . Маныаха Иннокентий Татаринов биир ірібµлэ суох тµµн , кµнµс диэн аахсыбакка куораттан , Суоттуттан комбикорму сопхуос отделениеларыгар , фермаларыгар бириэмэтигэр баар оІороро . Ханна да µлэлээтэр Иннокентий суоппар диэн µрдµк аатын хаґан да тµґэн биэрбэтэ ± э . Онтон тыа сиригэр , чуолаан тыа хаґаайыстыбатыгар хаґан да бµппэт муІура суох µлэ кµµтэрэ , билигин да кµµтэр буолла ± а . Онно барытыгар чулуу суоппар И . А . Татаринов µтµітэ - іІіті улахан . Сопхуос , нэґилиэк салалтата кинини саамай эппиэттээх учаастакка аныылларын буолуохтаа ± ын курдук санаан ылыммытынан , µлэлээбитинэн барар µтµі айыл ± алаах киґи . Ардыгар уу баґыыта , ноґуом таґыыта , онноо ± ор от тиэллэн кэлиитэ кыаллыбат курдук . Ол ахсын олохтоохтор кинини суохтууллар , итинник эбээт ардыгар киґи барахсан . Биґиги то ± о эрэ µлэґит , кыайыылаах дьону тута сыаналыы охсубат нµґэр майгылаахпыт . Кµµрээннээх µлэ ± э кµн - дьыл ааґара сµрдээх . Иннокентий Анемподистович массыына уруулугар олорбута номнуо 44 - с сыла буола о ± уста . Итиниэхэ бэйэ идэтин таптааґын уонна µлэ ± э дьулуур тирэх буолаллар . 67 саастаах чулуу суоппар билигин да ± аны эдэрдии эрчимнээх бі ± і - та ± а кірµІнээх µлэ µіґµгэр µлэлии - хамсыы сылдьар . Олохтоох олох - дьаґах коммунальнай хаґаайыстыба биир баар - суох механизатора . Быйыл бу тэрилтэ ± э уу баґар массыына ± а µлэлээбитэ онус сыла . Ити сыллар усталаах - туораларыгар биир эмэ объекка , тэрилтэ ± э уу бµттэ , уу наада диэн боппуруос турбата ± а . Ханна да µлэлээтэр , бэйэтигэр µрдµк ирдэбиллээх суоппар уруккуттан кµн бµгµнµгэр диэри ірµµ бастыІнар кэккэлэригэр сылдьар . Јлтіх нэґилиэгин коммунальнай хаґаайыстыбатын начальнига Сидор Егорович µлэґитин туґунан бу курдук сыанабылы биэрэр . - Иннокентий Анемподистович биир µтµі тыллаах , эппитин хайаан да тиґэ ± эр тиэрдэр , толорор µгэстээх , нууччалыы эттэххэ , киґи ханна ба ± арар , ханнык ба ± арар сорудахха бииргэ барар эрэллээх а ± а табаарыґа . Кини курдук дьулуурдаах µлэґит дьонноох буоламмыт производство араас салааларыгар эриэ - дэхси µчµгэй кірдірµµлэри ситиґэбит . Нэґилиэк дьоно - сэргэтэ И . А . Татаринов µлэтинэн киэн тутталлар . Эдэрдэр холобур оІостоллор . Дьэ , кырдьык , Сидор Егорович эппитинии , чулуу суоппар кµн бµгµнµгэр диэри µлэ µіґµгэр сылдьарын кірбµт , кэпсэппит эрэ киґи улахан астыныыны , убаастабылы ылар . Нэґилиэктэр социальнай - экономическай уонна культурнай таґымнара сайдарыгар талааннаах салайааччы В . Н . Данилов туох баар дьо ± урун ууран киэІ кэскиллээхтик уонна дьулуурдаахтык µлэлээбитин билигин дьоґун механизатор улахан ытыктабылынан ахтар . Оччотоо ± уга " Победа " холкуос µлэтэ - хамнаґа оройуоІІа , республика ± а киэІник сура ± ырбыта . Дор ± оонноохтук ааттаммыта . - Билигин санаатахха , онно µлэлээбиппинэн киэн туттуу , оччотоо ± у кµµрээннээх µлэ ± э уґуйбут дьонунан , кинини кытта бииргэ µлэлээбиппинэн дьоллоохпун , - диир чулуу механизатор . Василий СИВЦЕВ . Бу кµннэргэ Айыл ± а харыстабылын министерствотын Биологическай ресурсаларга департаменын уонна криолитозона биологическай проблемаларга институтун учуонайдарын уонна специалистарын білі ± і Москваттан кэлбит биир идэлээхтэрин кытта Красноярскай кыраай Таймыыр тумул арыы илиІІи сириттэн - уотуттан тутуллубут 22 овцебыктары Јлµінэ ірµс тірдµгэр тµґэр Јліін боротуохатын хаІас кытылыгар а ± алан кіІµл мэччирэІІэ ыыттылар . Итилэртэн биирдэстэрин моонньугар радиомоойторугу кэтэртилэр . Ол кімітµнэн Саха сирин уонна Москва учуонайдара сылаас кабинекка олорон овцебыктар хайдах сылдьалларын кэтээн кірµіхтэрэ . Ити Саха сирин туундаратыгар сэдэх кыыллар тыйыс тыыннаах айыл ± аны тіґі тулуйалларын научнай чинчийиини ыытыыга боччумнаах кылааты киллэриэ ± э . « Центрохотконтроль » научнай µлэґиттэрэ Сергей Царев , Павел Павлов уонна Тарас Сипко Москва ± а кітµіхтэрин иннинэ айыл ± а харыстабылын министрин солбуйааччы Яков Заровняевы кытта кірµстµлэр уонна Саха сиригэр овцебыктары тар ± атыыга бииргэ µлэлээґин боппуруоґун дьµµллэстилэр , чопчу µлэ былаанын торумнаатылар . Петр ТОМСКАЙ Ахсынньы ый 2 - 5 кµннэригэр Покровскай куоракка 100 харахтаах дуобакка сахаттан бастакы маастар И . А . Никифоров кэриэґигэр республика чемпионата ыытылынна . Турнирга Дьокуускай , Чурапчы , Ньурба , Мирнэй , Нам , МэІэ - ХаІалас дуобатчыттара кэлэн кыахтарын холоґон кірдµлэр . " Ыраа ± ы ыйаа ± ынан , чугаґы чуораанынан " ыІырбыттар . Бары да ± аны араас таґымнаах , кµрэхтэґии аґыытын - ньулуунун амсайбыт оонньооччулар мустубуттар . Сыґыыттан сылгылаан , хонууттан хомуйан а ± алар курдук буолуо дуо ? Россия , Европа , аан дойду ааттаахтарын кытта кµін кірсін , ійдірµн тургутуспут дьон буоллахтара . Ол курдук , норуоттар икки ардыларынаа ± ы гроссмейстердар Г . Колесов , И . Токусаров , 7 ФМЖД уонна Россия маастардара бааллара уокка арыыны куппут кэриэтэ , кµрэхтэґиини іссі киэркэтэн биэрдэ . Оонньуур сирдэрэ киґи тыына - быара хаайыллыбат киэІ - куоІ саала . Ґрдµкµ лига ± а хас эмэ " сиидэлээґини " ааспыт 24 спортсмен остуол уІуор - маІаар іттµгэр олордулар . Эргиир системанан 11 тууру оонньоотулар . Хас биирдии киґиэхэ 1 - дии чаас бэрилиннэ . Иннэ , бµргэс µрдµгэр олордубут сытыы киирсиилэр буоллулар . Оннук буолуохтаах да ± аны , наар кэтэнэн - мананан оонньоотоххуна , илииІ - ата ± ыІ бааллан хаалар буолла ± а . Алта туур тµмµгµнэн Г . Колесов 11 , Н . Гермогенов 8 , А . Федотов , Н . Гуляев , В . Прокопьев , В . Кычкин 7 - лии очколаах инники кµіІІэ тахсаллар . Сэрэбиэй обургу кµµстээхтэри хойутуу со ± ус кірсµґµннэрдэ . Биэтэккэ тиийиини бµтэґик туурдар быґаардылар . Мирнэйтэн Г . Колесов тэппит ата ± ын кубулуппакка оонньоон , 22 - тэн 16 очкону ылан бастаата уонна норуоттар икки ардыларынаа ± ы гроссмейстеры отунан - маґынан оІорботторун іссі биирдэ бигэргэттэ . Киниттэн биир очконан хаалан Дьокуускайтан Н . Гермогенов иккискэ та ± ыста . Кини тарбахха баттанар биир инники эрэлбит буолар . Ґґµс миэстэни коэффициенынан Н . Гермогеновка баґыйтаран Дьокуускайтан А . Федотов ылла . Призёрдар µґµін очколара араа - бараа . Ол , кинилэр таґымнара тэІин туоґулуур . Кыргыттарга µс бастакы миэстэни норуоттар икки ардыларынаа ± ы маастардар Наташа Шестакова , Марфа Никитина , Россия маастара Айыына Собакина ( бары чурапчылар ) былдьаґаллара биллэр этэ . Рейтиннэрэ да , оонньуур маастарыстыбалара да µрдµгµнэн харахха быра ± ыллар . Арай , 64 харахтаах дуобакка республика чемпионката , кµµстээх маастарга кандидат С . Аргунова бутууру таґаарыан сіп этэ . Сэрэйиллибитин курдук , 6 туур кэнниттэн М . Никитина 8 , С . Аргунова , Н . Шестакова , А . Собакина 3 - тµµ очколаах дьонноруттан атан , уґулуччу чорбойоллор . Тµмµккэ хартыына улаханнык уларыйбата . А . Собакина 16 очкону ылан чемпионнаата . Тіґі да 11 - с кылаас µірэнээччитэ буоллар , аан дойдутаа ± ы кµрэхтэґиилэргэ ситиґиилээхтик оонньуур , элбэ ± и эрэнэр кыыспыт буолар . Иккис миэстэ ± э эмиэ коэффициенынан баґыйтаран , Н . Шестакова та ± ыста . Ситиґиитэ эмиэ элбэх . Ґґµс , киниттэн биир очконан хаалан , аан дойду призёра М . Никитина буолла . Игорь Никифоров сиэнэ , Дьокуускай куорат µірэнээччитэ Лилия Иванова 9 очкону ылан , дьоґун оонньууну кірдірді . Эґэтин батта ± ына , норуоттар икки ардыларынаа ± ы гроссмейстерга тиийэ µµнµін сіп . С . Аргунова коэффициенынан тірдµс миэстэ . Бастакы лига ± а оонньуу швейцарскай системанан 9 туурдаах , 45 мµнµµтэлээх барда . Манна да ± аны киґи мыыммат оонньооччулара мустубуттар . Ґксµлэрэ о ± олор . БаларыІ улаатан , борбуйдарын кітіхтіхтірµнэ , убайдарыгар - эдьиийдэригэр кутталлаах дьон буолуохтара ээ . Ууларыгар - хаардарыгар киирэн , оонньоон бардахтарына кимиэхэ ба ± арар " хортуосканы бэлэхтиэхтэрин " сіп . Уопсайа 46 киґи кытынна . Ґс иґигэр киирбиттэр µрдµкµ лига ± а оонньуур быраабы ылаллар . Уопсай тµмµк маннык буолла : I м . Айаал Герасимов ( Дьокуускай , ДЮСШ - 5 ) , II м . спорт бэтэрээнэ Семен Исаков ( Горнай ) , III м . Дима Михайлов ( ДЮСШ - 5 ) . Кыргыттарга : I м . Марфа Платонова , II - Аяника Кычкина , III - Зинуфия Герасимова . Ґґµін - µірэнээччилэр . Турнир кэмигэр В . Прокопьев 64 харахтаахха 14 , Н . Гуляев 100 харахтаахха 23 киґиэхэ сеанс биэрдилэр . Ахсаан Н . Гуляев 17 , 5 : 5 , 5 , оттон В . Прокопьев 12 : 2 туґаларыгар тµмµктэннэ . Ахтыы киэґэ эмиэ буолла . Онно ХаІалас улууґун баґылыга Ю . Зайцев , Хачыкаат нэґилиэгин баґылыга Н . А . Никифоров , кэргэнэ А . И . Аргунова , улуус мунньа ± ын председателэ Б . П . Протодьяконов аймахтара , Дьокуускайтан спорт бэтэрээннэрин сэбиэтин председателэ Г . Г . Сивцев , спорткомитеттан Р . И . Оконешников , Н . Н . Саввинов , А . А . Азаров уо . д . а . кыттыыны ыллылар . 14 мµнµµтэлээх документальнай киинэ кірдірµлµннэ . Д . Д . Гуляевка " Спорт бэтэрээнэ " анал бэлиэ туттарылынна . Ханна да буоларын курдук , кµрэхтэґиигэ дьала ± ай кістµµлэр эмиэ бааллар . Спортсменнарга титулуттан тутулуга суох , спорт быраабылата барыларыгар биир . Культура , этикет диэн эмиэ баар . Кэлэр іттµгэр итинник кістµµ хатыламматар ханнык . Иккиґинэн , ат сµµрэр киэІ саалатыгар а ± ыйах кірііччµ толугураґа сылдьара , кіріргі сµіргµ . Олохтоохтор кµрэхтэґиини итинник сэІээрбэттэр дуу , эбэтэр реклама кыайан барбат дуу ? Кыайыылаахтар уонна призёрдар грамотанан , мэтээлинэн , сыаналаах бириистэринэн на ± араадаланнылар . Кылаабынай судьуйанан В . И . Кононов , секретарынан А . Ю . Бурнашев µлэлээтилэр . ХаІалас улууґун дьаґалтата уонна дуобат федерацията Госкомспорт председателэ М . Д . Гуляев аатыгар , кэлэр іттµгэр республика ± а дуобат чемпионатын И . А . Никифоров аатынан ыытарга диэн суругунан этии киллэрдилэр . Лазарь РОЖИН . Покровскай . Хаартыска ± а : чемпион Гаврил Колесов . Саастара туолан , инбэлиит буолан уонна иитэр - аһатар киһилэрин сүтэрэн ( СПК ) үлэ биэнсийэтин ылар дьоҥҥо биэнсийэ страховкаланар өлүүтүн улаатыннарыы кээписиэнэ 1 , 063 тэҥнэһэр . Биэнсийэ кээмэйэ , ортотунан , Саха сиригэр маннык улаатыахтаах : Бүгүн , олунньу 24 күнүгэр , өрөспүүбүлүкэҕэ бырабыыталыстыба отчуотун ыытыы чэрчитинэн , СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Галина Данчикова салайар біліҕі Јліін улууґугар тиийдэ . Күн устата министиэристибэлэр уонна ведомстволар салайааччылара Јліін улууґун бары нэґилиэктэригэр сылдьан , бырабыыталыстыба ааспыт сыллаах үлэтин - хамнаґын отчуоттуохтара . Бүгүн киэґэ бырабыыталыстыба чилиэннэрэ улуус киинин олохтоохторун кытта кірсүіхтэрэ . Бу туһунан СИА иһитиннэрэр . Голубенко этиитин истэн баран , бастаан утаа итэҕэйбэтэҕим . Минпром мин көмүскээбит тосхолбун сыыһанан аахпыт . Инньэ гынан , бэрэбиэркэни сатаан ааспатыбыт . Арааһа , дьоппуоннарга сырье наада буолбут быһыылаах . Ол иһин биһигини хам баттаатылар . Биллэн турар , Штыровка , Борисовка үҥсэрбэр тиийэбин . Атын быыһы - хайаҕаһы көрбөппүн » . Биири улаханнык сөхпүтүм . Оскуола умайбытыгар улахан кылаас оҕолорун Тураҕа интэринээккэ ыытыахха диэн этэн көрбүппэр , ийэлэр " тутан сии " сыспыттара . Оҕолорун туһугар туруук таас хайалыы туруналларын ытыктаабытым . Хайа да интэринээккэ , ханнык да оҕо дьиэтигэр Дьэһиэй оҕолоро суохтар . Кинилэр , бэл , Саха сириттэн аймахтарын тулаайах хаалбыт оҕолорун иитэ ылаллар эбит этэ . - Ресурсалары балысханнык баґылааґын бара турар . Саха сиригэр туризм сайдыыта ол иґигэр киирэ сылдьара чуолкай . Ол эрээри биґиги ыраахпыт , аспыт - үілбүт кыаллыбата , материальнай - техническэй базабыт мілтіҕі , суол - иис суоҕа , каадыр тиийбэтэ барыта мэґэй - таґай буолан турар . БилиІІи туругунан уонча туроператор , биир « Якутия » национальнай туризм хампаанньата бааллар . Уон улууска 48 турмаршрутунан бултуур , балыктыыр , массыынанан айанныыр , экологическай , этнотуризм атахтарыгар тура сатыыллар . Балартан саамай сүрүннэрэ - экология туризма . Онон бу үлэҕэ олохтоохтор , улуустар салалталара , нэґилиэнньэ күүскэ үлэлиэн наада . Ол курдук , бастааІІы үлэбит сир - уот кыраныыссатын чуолкайдыахха , тарыыптары ( дьону тиэйэр - таґар , массыына уурар , о . д . а . ) бигэргэтиэххэ наада . « Кібµіргэ урукку 68 - тар » диэн кинигэм бэчээккэ тахсан , бэс ыйын 23 уонна 30 кµннэригэр сµрэхтэниитэ тэриллэн , кинигэбитин ырыттыбыт . Кинигэ ± э 1945 - 1955 сс . тіріібµт бі ± істір тустуулара , олохторо , дьиэ кэргэннэрэ , о ± олоро , сиэннэрэ ахтыллар . Кинигэни оІоруу идеятын киллэрээчи , оІоґуллар кэмигэр тэрээґинигэр элбэхтик сµµр - бµт - кіппµт уонна µбµлээччи быґыытынан Денис Денисо - вич Горохов ис сµрэ ± иттэн ылсан туран дьарыктаммытын иґин , махталым аґара улахан . Салгыы » Былырыын олунньу ыйга Ленскэйгэ гаражтан тахсан иһэр киһини төбөтүгэр ытан өлөрбүттэр . Кэлин силиэстийэ быһаарбытынан , кинини төрөппүт уола « сакаастаан » өлөрбүт . / / Тутар этэрээттэр салайааччылара сайыІІы µлэ туґунан санаатын µллэґиннэ Василий Данилов - Саха сирин тутар этэрээттэрин салайааччыта . Урут - М . К . Аммосов аатынан университет тутар этэрээттэрин штабын начальнига . СайыІІы µлэ сезонугар сµµрбµт - кіппµт , µлэ биэрэр тэрилтэлэри , компаниялары кытары µлэлээбит уолаттартан биирдэстэрэ . БµгµІІµ кэпсэтиигэ тутар этэрээт сайыІІы µлэтин - хамнаґын туґунан санааларын этиэ ± э . - Быйылгы µлэ сезона тµмµктэннэ . Барыта холбоон тіґі байыас хабылынна ? - Бала ± ан ыйын 1 кµнµгэр µгµс этэрээттэрбит µлэлэрин тµмµктээбиттэрэ . Быйыл тутар этэрээттэргэ 2700 - тэн тахса байыас 30 араас этэрээккэ µлэлээтэ . Кинилэр 30 - тан тахса туочука ± а - объектарга , куораттарга , улуустарга тар ± анан сырыттылар . - Сааскы халаанынан сибээстээн , тутар этэрээттэр µлэлэрэ элбээбитэ буолуо ? - Оннук . Быйыл икки улууска анал этэрээттэр µлэлээтилэр . Ол - ХаІаласка уонна НамІа . Нэґилиэктэргэ - Хоточчуга , Граф Биэрэгэр , Улахан АаІІа сµµрбэччэлии - отуччалыы киґилээх этэрээттэри ыыталаабыппыт . Кинилэр толору икки ый µлэлээбиттэрэ . Олохтоох нэґилиэнньэ махтала улахан . Уулусса , социальнай объектар , олорор дьиэ ірімµіннэригэр байыастар улахан кімінµ оІорон кэлбиттэрэ . - Тимир суол тутуутугар сыллата сµµґµнэн байыас баран µлэлиир . Байыастар истэригэр бу саамай ыарахан µлэнэн биллэр эбит . Быйыл тимир суол тутуутугар хас киґи µлэлээтэ ? - " Легион Молодой Гвардии - Лекс " уонна " Легион - звезда " диэн икки уопуттаах этэрээккэ сµµс байыас Томмот - Кµірдэм - Дьокуускай маршруттаах тимир суол тутуутугар икки ый µлэлээтилэр . Урут , биґиги эґэлэрбит , а ± аларбыт БАМ тутуутугар сылдьыбыт эбит буоллахтарына , аныгы кілµінэ байыастара Саха сиригэр аан маІнайгы тимир суолу туталлар . Онон биґиги киэн туттабыт . - Улуус - улуус аайы тутуулар бардылар . Ханнык улуустарга байыастар баран µлэлээтилэр ? - Быйыл уонтан тахса улууґу хабан µлэлээтибит . Ол курдук биир улахан " Энергия " этэрээт быйылгы µлэ сезонугар биэс улууска µлэлээтэ - Јлµіхµмэ ± э , БулуІІа , Орто Халыма ± а , ДьааІыга уонна НамІа . Кинилэр µлэлэрэ - уот линиятын ірімµіннээґин . Маны таґынан " Туймаада - 1 " этэрээт 20 уолу Аллараа Бэстээххэ Тимир суол колледжын уонна Тимир суол станциятын тутуутугар µлэлэттэ . - Быйыл саІа тэриллибит , суол тутуутугар идэтийэр " Дорожник " этэрээт бэйэтин хайдах кірдірді ? - " Дорожник " - Автодорожнай факультет анал этэрээтэ . Командир Михаил Федоров , Автодорожнай факультет устудьуона , бэйэтин хамаандатын хомунан , суол тутуутугар идэтийэн µлэлээтэ . Манна барыта сµµсчэкэ уол хабылынна . Кинилэр Јлµіхµмэ ± э , Дьокуускайга , Томпо ± о трасса , уулусса , пешеходнай муоста тутуутугар µлэлээтилэр . Манна суол тутуутугар идэлээх эрэ уолаттары ылбыппыт , ол иґин кинилэр эбии профессиональнай уопуттанан та ± ыстылар . " Стройтек " ХЭТ директора Евгений Зорин биґиги байыастарбыт µлэлэрин сі ± ін , этэрээт командирын кытары кірсі сылдьыбыт . Кини этэринэн , устудьуоннар сатабыллара ханнык да атын µлэґиттэн µрдµк . СайыІІы куйаас кµннэргэ ірµс биэрэгин устун хаама сылдьан , таастары грузовой массыына µрдµгэр эт илиинэн тала - тала быра ± арга улахан тулуур наада . Директор туруорбут ирдэбиллэрин биґиги уолаттарбыт толорон , объектарын туттаран кэллиллэр . - Байыас хамнаґа уларыйбата дуо ? - Урукку кэмнэргэ 15 тыґыынча эбит буолла ± ына , быйылгыттан орто хамнас 20 тыґыынча буоларыгар µлэлэґэ сылдьабыт . Ол курдук быйыл этэрээттэр аІардарын орто хамнастара - сµµрбэ тыґыынча буолбута . - Быйылгы куйаас сайын уолаттар µлэлэрин эбии ыаратан биэрдэ ± э . Ґлэ сезонун кэнниттэн уолаттары кірдіххі , кинилэр сылайбыт , дьµдьэйбит кірµІнээхтэр . Маннык µлэттэн байыастар аккаастанан барар тµгэннэрэ быйыл баар дуо ? - Быйыл суох . Урут - биирдиилээн тµгэннэр тахсааччылар . Уопсайынан , тутар этэрээт µлэтэ ыараханын дьон ійдµµр буолла . Маннык тµгэннэр суох буолалларын туґугар , эрдэттэн сэрэтэбит , бэйэлэрин кыахтарын билэн , µлэ сирин талалларыгар сирдээн биэрэбит . - Байыастар доруобуйаларынан ким дьарыктанарый ? Урут этэрээккэ биирдиилээн киґини сыґыарар буоллаллара … - Байыастар эмсэ ± элиир тµгэннэригэр " Стерх " страховой компания страховкалыыр . Быйыл эмсэ ± элээґин тµгэннэрэ суохтар . Инники сылларга медэтэрээт устудьуоннарын кытары µлэлэґэр былааннаахпыт . - Быйылгы µлэ сезонун ситиґиитинэн туох - ханнык ірµттэри аа ± ыаІ этэй ? - Биллэн турар , Сочига уонна Сахалинскай уобаласка биґиги байыастарбыт кыттан кэлбиттэрэ µірµµлээх . Эґиил бу сирдэргэ икки тігµл элбэх байыаґы ыытарга былаанныыбыт . Онон , байыастар , иннигит диэки ! Устудьуоннуур сылларыгар байыастаабыт Василий Данилов этэринэн , уолу µлэ киэргэтэр . " Тутар этэрээккэ сылдьыбыт уол эт - сиин іттµнэн кµµстээх , бэлэмнээх , ій - санаа іттµнэн толкуйдаах , эппиэтинэстээх буолар , эр киґи хаачыстыбаларын бэйэтигэр иІэринэр " , - диэн кини µірэ кэпсиир . Ульяна ЕВСЕЕВА . Саха о ± ону иитэр та ´ ымнара чуолкайдык биллэллэр : ки ´ и - хара , ки ´ илии ки ´ и , айыы ки ´ итэ диэн ааттанар саха ки ´ итэ сайдар олуктарын " Эркээйи " программа ± а иитии ирдэбиллэрин ис хо ´ оонун бы ´ ыытынан илдьиритиллэн оскуолалар ту ´ ана сылдьаллар . Орто Халыма ± а Алаґыай нэґилиэгэ биир улаханнара . Манна буула ± а кµµстээхтэр , лыІкынас иІиирдээхтэр , уІмат тыІалаах сµµрµктэр , бэртээхэй хайыґардьыттар , мындыр ійдііх дуобатчыттар , саахыматчыттар олорон , µлэлээн ааспыттара . Аныгы кілµінэ дьон а ± алара , эґэлэрэ µлэни ірі тута , µрдµк кирбиилэринэн аатыра сылдьан нэґилиэктэригэр эрэ буолбакка , ону ааґан оройуоннарыгар , Хотугу - Илин зона ± а ааттара - суоллара киэІник иґиллибитэ . Араас µлэ ± э , идэ ± э бастыІнар ортолоругар нэґилиэги аатырдыбыт Сазоновтар , Третьяковтар , Шадриннар уонна да атыттар ааттарын кинилэр сі ± µмэр кыахтарын о ± олоро , сиэннэрэ салгыыллар . Салгыы » Режиссер Ольга Захаровалыын 1997 - 1998 сыллардаахтан бииргэ µлэлээн барбыппыт . Ма ? най утаа телевизионнай очеркалары о ? орор этибит , онтон сыыйа сайдан дири ? ээн истэхпит буолуо . Бастакы улэлэрбитин киинэ да диэн ааттыахха к ? р ? г ? й . Ол гынан баран , Саха телевидениетын к ? мµс фондатын кэрэ ? элиир хас да µлэ баар , онон мин киэн туттабын . Киинэлэрбит µгµстэрэ « Уран тыл уустара » - диэн циклга кµн сирин к ? рбµттэрэ . Киинэ о ? оруу диэн ки ? и ылбычча санаммат , на ? аа элбэх сыраны - сылбаны , дьулууру эрэйэр . Ол гынан баран , киинэ ? кµн сирин к ? рд ? ± µнэ , махтала µйэлээх буолар , эрэйи ? тиллэр . Умна иликпит . Ол тугунан түмүктэммитин эмиэ билэбит . Судаарыстыба хонтуруолу тіттірү былдьаабыта . Онон , былаас СМИ - ни приватизациялаата да демократия чэчирээн , гражданныы уопсастыба туругуран , олох - дьаґах тута тупсан кэлиэ дииллэрин биир бэйэм адьас итэҕэйбэппин . БүгүІІү туругунан , СМИ судаарыстыба хонтуруолуттан таҕыста да , тута билиІІи былаас эргимтэтигэр чугас сылдьар миллиардер дьоІІо , « питерскэйдэргэ » , « уорганнарга » ( быґата , « Путин дьонугар » ) тиксиэн эрэ сіп курдук . Билигин , бэл , тулалыыр эйгэ , айылҕа туругун туруулаґар экологтары , тыл кіІүлүн , демократияны туруорса сатыыр дьону « Америка үспүйүіннэрэ » диэн аІаардастыы балыйа сатыыр кэмнэригэр , демократтыы тутуллаах атын дойду баай гражданнарыгар , уопсайынан либераллыы сыаннастаах дьоІІо , Арассыыйа СМИтэ тиксибэтэ чуолкай кістін турар . Тутуу миниистирэ С . Дереповскай эппитинэн , суол үлэтэ киин куоракка түөрт хайысханан барар : Бүлүүлүүр суолга ( ГАИ пуоһун атта ) , Лермонтов уулуссатын кэҥэтии ( Петровскай - Каландаришвили уул . ) , Поярков уулуссатын « Юность » стадиоҥҥа диэри аспаалынан бүрүйүү ( 2012 с . түмүктэнэр ) , Сайсары күөлү туоруур муостаны тутуу ( сэтинньигэ саҕаланар ) . Бэтэрээннэргэ аналлаах 70 кыбартыыралаах дьиэ үлэҕэ киирдэ . ИДьМ үлэлиир дьиэтин тутуу бүтэн эрэр . Алын уонна орто сүһүөх үөрэх кыһаларын устудьуоннарыгар уонна уһуйааччыларыгар аналлаах уопсай дьиэ , 72 - с кыбартаалга 190 кыбартыыралаах дьиэ тутуута түмүктэнэрэ чугаһаата . Пассажир терминалын уонна 3 тыһыынча миэстэлээх сабыылаах спорт комплексын тутуу саҕаланна . Балаҕан ыйыгар Богородицкай таҥара дьиэтэ уонна духуобунай училище үлэҕэ киириэхтээхтэр . Номнуо хаґыс да сылын " Дьокуускай " судоходнай компания " тірдµс " , " бэґис " , " РФ - 2008 " паромнара уґун сайыны , кµґµнµ быґа массыыналаахтары таґаллар . Аны балтараа ыйынан Јлµінэ эбэбит мууґа сулан , массыыналар ірµґµ туораан барыахтара . Дьокуускайдаа ± ы ірµс пордун таґа ± аґы таґар , тиэйэр оройуонун аннынан Јлµінэ ірµс боротуохатыгар " Дьокуускай " ХЭУо суудуналара кыґыны этэІІэ кыстааннар , билигин ірімµін µлэтэ кµргµімнээхтик ыытыллар . " Дьокуускай " СК быйыл тµірт парому таґаарар былааннаах Јрµс транспорыгар ааспыт µйэ 60 - с сылларыттан са ± алаан µлэлээбит Михаил Ермолаев билигин да ± аны µлэ µіґµгэр сылдьар . " Быйыл саас 51 - с навигациябар µктэнэбин . Былырыын µбµлµійдээх сылым этэ . Ґлэ іссі да элбэх . Јрµс суола аґыллыар диэри суудуналарбытын 100 % бэлэмниэхтээхпит " , - диэн " Дьокуускай " судоходнай компания бµгµІІµ кµннээ ± и µлэтин кытары билиґиннэрэр . " Быйыл іссі биир парому эбии таґаарыахтаахпыт . " Викинг " диэн суудунаны . Массыыналары таґарга анаан уларытан оІордубут " , - диэн кэпсии - кэпсии Михаил Семенович былырыын саахалламмыт паромІа илдьэр . Санатан эттэххэ , ааспыт кµґµн " Дьокуускай " судоходнай компания " РФ - 2008 " уонна 5 - с № - дээх паромнара харсыґан , улахан саахал тахсан турар . Билигин саахалламмыт " РФ - 2008 " паромІа массыыналар киирэр - тахсар муосталарын чілµгэр тµґэрэн , бµтэґиктээх иґэрдии ( сварка ) µлэлэрэ ыытыллаллар . Манна суудуна капитана Александр Заречнайтан са ± алаан моториґыгар тиийэ бэйэлэрэ µлэлии - хамсыы сылдьаллар . Мууска хам ылларан турар суудуналары кірдіххі , флот олус эргэрбитэ тута харахха быра ± ыллар . Ґгµстэрэ 30 - 40 сыл анараа іттµгэр а ± алыллыбыт , тутуллубут суудуналар . Холобур , 4 - с № - дээх паром истэри - тастары дьэбиннирэн , билигин ис іттµн уларыта сылдьаллар . Суудунаны кµґµн муус туруута уста сылдьар анал док µрдµгэр уурбуттар уонна билигин тимир илииґинэн бµрµйэн эрэллэр . Манна Арменияттан кэлбит а ± ыс киґилээх биригээдэ µлэлиир . " Хаґыс да сылын биґиги армяннары кытары µлэлэґэбит . Халлаан хойутуу хараІарар буолан , бу кµннэргэ µлэбит чааґа уґаан биэрдэ . Ыам ыйын баттаґа бµтµіхпµтµн наада " , - диэн этэр капитан Леонид Шудра . Кµн бµгµн " Дьокуускай " СК - ± а 90 - тан тахса киґи ірімµін µлэтигэр сылдьар . Быйыл уопсайа компания республика ± а 557 тыґ . т таґа ± аґы тиэйиэхтээ ± ин таґынан , хаґыс да сылын Осетровоттан кэлбит таґа ± аґы сµікµµр , тиэйэр . Онон компания µлэтин кээмэйэ сыл ахсын кэІээн , улаатан иґэр . Анивера АКИМОВА Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Быйылгы сезон А . Даргомыжскай « Русалка » драматынан саҕаланыа . Испэктээкил СӨ норуодунай артыыһа , Ойуунускай аатынан бириэмийэ , Ф . Шаляпин аатынан куонкурус 1 - кы бириэмийэтин лауреата Иван Степанов 65 сааһын туолар үбүлүөйүгэр ананар . Сэтинньи 6 күнүгэр И . Степанов « Ньургун Боотур » операҕа ыллыа . Сэтинньи 16 күнүгэр аатырбыт ырыаһыты айхаллыыр үөрүүлээх киэһэ буолуо . Саха сирин үгүс олохтооҕо маннык РФ Дьоруойа баарын туһунан билбэттэрэ буолуо . Онон хайаан да билиһиннэрэр наада . Бу иннинэ Саха сириттэн Арассыыйа Федерациятын Дьоруойун үрдүк аата икки киһиэхэ иҥэриллибитин билэбит . Ол курдук , Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ уһулуччу хорсун быһыыны көрдөрбүт Михаил Михайлович Стрекаловскайга ( 1996 с . ) уонна Чечня Өрөспүүбүлүкэтигэр конституционнай тутулу көмүскүү сылдьан хорсун быһыыны көрдөрбүт Александр Александрович Рыжиковка ( 2000 с . ) . Оттон бу үһүс киһибит аата - суола Игорь Валерьевич Молдованов . - Үөрэнэн бүтэн баран оҕолор дьиэлэригэр барыахтарын баҕарбаттар . Күнү быһа сылдьаллар . Итии аһылыктаах остолобуойдаахпыт . Сорох - сорохтор үстэ - хаста аһыыллар быһыылаах . Аны хамнас үрдээбэт . Биир таһымҥа турар . Сорох экэнэмиис « хамнас оҥорон таһаарыылаах үлэ суоҕунан үүммэт » диир . Биһигини сүрэҕэ суох дьон курдук көрдөрө сатыыллар . Оттон ис дьиҥин арыйдахха , олигарх сир баайын дойду таһыгар « хачайдыыртан » атыны сатаабат . Ырыынакка киириигэ дойду баайын барытын атыылыыры эрэ сатыыр кыра ычалаах үспүкүлээннэр , бандьыыттар суут - сокуон мөлтөҕүн туһанан былдьаан , үллэстэн ылбыттара . Ол содулун бүгүн көрөн олордохпут . Кµн сиригэр чугас киґигин , тіріппµт о ± о ± ун сµтэрэртэн ордук ыарыылаах бу орто дойдуга туох баар буолуой ? ! ! Субу аттыгар µірэ - кіті сылдьыбыт киґиІ эмискэ орто дойдуттан барар тµгэнигэр хомолто аґыытын , ыар санаа кытаана ± ын , киґи барахсан оло ± о кылгаґын , ійдіін кэлэ ± ин . Баар суох , тіріппµт со ± отох уол о ± ом , бииргэ тіріібµт бырааппыт , саамай чугас до ± орум уонна чугас киґим Коля аны биґиги аттыбытыгар суох , кµлµмµрдэс сырдык мичээрин бэлэхтээбэт . Кини 2010 с . от ыйын 18 кµнµгэр бу орто дойдуттан милиция µлэґитэ табельнай бэстилиэти сыыґа туттуутун тµмµгэр суорума суолламмыта . Коля Тапталлаах о ± обут Игнатьев Николай Николаевич 1986 с . ыам ыйын 22 кµнµгэр Ньурба улууґугар Ньурбачаан сэлиэнньэтигэр Игнатьевтар иллээх - эйэлээх дьиэ кэргэннэригэр бэґис со ± отох уол о ± онон кµн сирин кірбµтэ . Сытыары сымна ± ас майгылаа ± а , билэргэ - кіріргі ураты дьо ± урдаа ± а . Тіґі да ыал кыра о ± ото буоллар , барыга бары эппиэтинэстээх , лоп - бааччы киґи этэ . Кини кыра эрдэ ± иттэн спорка сыста ± ас буола улааппыта . Ол курдук сібµлµµр дьарыгын идэ оІостоору СГУ физическэй культура ± а уонна спорка институтугар туттарсан студент µрдµк аатын сµкпµтэ . Ґірэ ± ин ситиґиилээхтик бµтэрэн , Россия Армиятыгар сулууспалаабыта . Армияттан кэлээт , Дьокуускай куоракка МЧС - ка быыґааччы эппиэтинэстээх µлэтигэр киирбитэ . Оло ± ун тиґэх кµннэригэр диэри µлэлээбитэ . Кини бу µлэтин олус сібµлээн , ис дууґатыттан ылыммыта . Ол курдук былырыын ууга эмсэ ± элээбит улуустарга быыґыыр µлэ ± э тµµнµ - кµнµґµ быґа сылдьыспыта . Бу тэрилтэ салайааччытыттан махтал сурук туппута . Итинник таґаарыылаахтык µлэлии сылдьан Коля оло ± ун дьолун , таптыыр до ± орун Наденькатын кірсін , харахтарынан хай ± аґан , сµрэхтэринэн сібµлэґэн , ыал буоларын туґунан эппитэ , биґигини µірдµбµтэ . От ыйын 5 кµнµгэр саахсаламмыттара . От ыйын 10 кµнµгэр Амма ± а бастакы урууларын тэрийбиппит . Иккис уруу тэрээґинэ Коля тіріібµт Ньурбатыгар атырдьах ыйын 25 кµнµгэр буолуохтаа ± а . О ± олорбут инникигэ элбэх эрэллээх , ыра санаалаах этилэр . . . Бэстилиэт Ону баара ол ба ± а санаалара туолбата . Итиннэ барытыгар буруйдаах баар ! « Мин милициям миигин харыстыыр » диэн поэт В . Маяковскай эппитэ . Кырдьык , сэбиэскэй кэмІэ милиция , гражданнар олохторун иґин эппиэтинэстээхтик сыґыаннаґан µлэлиирэ . Бэрик биэрии - ылыы суо ± а , оІоґуллубут буруй сокуон хара ± ынан барара . Билигин туохтан ордук куттана ± ыт диэтэхтэринэ , нэґилиэнньэ µксэ « милицияттан ! » дэґэр . КэлиІІи кэми ылан кірдіххі хаґыакка , телевизорга криминал милицияттан эмиэ тахсар буолла диэн сырдатыллар . Табельнай бэстилиэттэринэн дьону , кус курдук , ытыалаан кэбиґэллэр . Ол кіІµл курдук буолла . Былырыын Дьокуускай куоракка « Кастл » кулууп иннигэр , от ыйын 18 кµнµгэр , милиция прапорщига Ларионов В . В . илиититтэн биґиги со ± отох уолбут , инники эрэлбит ілбµтэ . Бу кµннэргэ оруобуна биир сыла туолар . Оччолорго бары истэн билбит буолуохтааххыт . Тохтообут силиэстийэ Силиэстийэни прокуратура следователэ Алексеева сабан кэбистэ . Балар о ± олорун милиция сіпкі ілірбµт диэн . Биґиги оннук ійдіін олоробут . Силиэстийэни иккистээн ыыталларыгар , сайабылыанньа биэрбиппит да , кµн бµгµІІэ диэри туох да эппиэт , тµмµк суох . Јлірµіхсµт бэйэтин дуоґунаґыгар саІа полиция ± а холкутук µлэлии сылдьар . Маны хайдах ійдµіххэ сібµй ? ! Ол аата бу киґи сіпкі ыппыт дуо ? Мин о ± ом саба тµспэтэ ± э . Сууппут - сокуоммун то ± о хара ± а суо ± уй ? Этэллэринэн , 11 сыл стажтаах , уопуттаах полицейскай µґµ . Хайдах уонна кини дьон хал ± аґатын утары кірін туран ытыалаата ? Ол хал ± аґа ортотугар элбэх буруйа суох дьоннор уонна кыыс аймах баарын кірін туран ? Абата диэн , биґиги о ± обут ол охсуґуу кµіртээччитэ да , кыттыылаа ± а да буолбатах . Буруйа диэн кирилиэстэн кірін турбут . Мин санаабар , бу тµгэн милиция сотрудниктара бэлэмнэрэ суо ± ун дакаастыыр . Кинилэр бэстилиэттэригэр эрэнэн киирбиттэрэ чуолкай . Бэстилиэттэрэ туґалаата ± а . . . Онон бу тµбэлтэ ± э мин бу милиция µлэґиттэрэ бэйэлэрин боломуочуйаларын µрдэппиттэрин , улахан буруйу оІорбуттарын кірдірір диэн аа ± абын . То ± о барыта таах халыахтаа ± ый ? Мин дууґам о ± ом , уолум , суо ± ун тухары айманыа . Тыыннаа ± ым тухары . Онон этэрбин этэбин , саныырбын син биир суруйабын . Маннык эппиэттээх µлэ ± э µірэхтээх , ій - санаа іттµнэн кµµстээх , бол ± омтолоох , эппиэтинэстээх µлэґиттэри ылыллыахтаах . О ± обутун кус курдук ытан баран , саатар биґигинниин сибээстэґэн , быґааран , ал ± аґын бырастыы гыннарбата . Арааґа , сіпкі гынна ± ым дии саныыра буолуо . О ± ом барахсан туох да буруйа суо ± ар маннык суорума суолламмытын кытта эйэлэґиэхпин ба ± арбаппын . Ол кэмІэ тірµµ илик о ± ото тулаайах хаалла . Ханна баран тоІсуйан тугу гынан бу дьыаланы тиґэ ± эр тиэрдиэхпин билбэппин . Онон бар дьонум , сµбэлээІ - амалааІ . Хайдах , хантан ирдэґэбин . Кµн сириттэн олох µіґµгэр , эрчимнээх эдэр сааґыгар , кµлэ - µірэ сылдьыбыт о ± ом суох буолбута абаккатыан ! Силиэстийэнэн прокуратура следователэ Алексеева дьарыктанар . Силиэстийэни тохтото - тохтото , кµн бµгµнµгэр диэри олох ыкса ылсан дьарыктаммакка сылдьар . Мин эґигиттэн кірдіґµім этэ , о ± обун ытан ілірбµт полицейскайга , суут - сокуон µлэhиттэригэр , прокуратураларга тустаах ирдэбили тµґэриІ . Республика хаґыатын іттµттэн хонтуруолга ылыллыа диэн эрэнэ хаалабын . Ийэтэ Зоя ИГНАТЬЕВА , Герой ийэ , µлэ ветерана . Редакцияттан : Тіґі да дьыала суукка тиийбэтэ ± ин µрдµнэн биґиги ийэ суругун бэчээттииргэ быґаардыбыт . Бу тµбэлтэ ± э прокуратура дьоґун , сµтµктээхтэри ылыннарар эппиэти биэриэ диэн эрэнэбит . « Ирбис » дьону таґар суудуна Сахабыт сиригэр кэлбитэ хаґыс да сыла . Билигин айанньыт Дьокуускайтан Аллараа Бэстээ ± и эбэтэр Аллараа Бэстээхтэн Дьокуускай куораты чаас аІаарынан булар . Урукку курдук , вертолекка , самолекка ыксааґын , биэрэккэ тµµннэри уочараттааґын суох буолла . Ол эрэн син - биир айанньыт кыґал ± ата кµірэйэн тахса турар . Салгыы » Саха циркэтин артыыстара бу кµннэргэ µбµлµійдээх Бµлµµ куоракка " Манчаары оонньууларын " культурнай программаларыгар ситиґиилээхтик кыттан кэллилэр . Уопсайа 8 кµн устата эдэр коллектив 20 - н тахса представлениены кірдірді . Манна сµрµн кµµґµнэн акробаттар , ПекиІІэ цирковой колледжка µірэнэ сылдьар о ± олор , клоуннар уонна дрессировщиктар буоллулар . Шапито - циркэ ± э дьон сылдьыыта µчµгэй . Сорох о ± олор циркэни олус сібµлээн , бµтµн тµіртµµтэ - биэстиитэ кэлэн кірбµттэр уонна циркачтар баралларыгар сайыґа хаалбыттар . Циркэ коллектива Бµлµµ олохтоохторугар , салалта ± а , чуолаан куорат мэригэр Сергей Николаевич Винокуровка махталлара улахан . ПекиІІэ µірэнэр о ± олор аан бастаан маннык ыраах сиргэ гастроллуу кэллэхтэрэ , ону олус µчµгэйдик , истиІник кірсіннір , олорор дьиэ , аґылык , транспорт боппуруоґун бэркэ быґааран , шапито - циркэ Бµлµµгэ бэйэтин программатын толору ситиґиилээхтик кірдірірµгэр улахан ійібµл буоллулар диэтэ биґиги ыйыталаспыппытыгар циркэ рекламалыыр - продюсерскай салаатын салайааччыта Валентина Чиркова . Бу иннинэ циркачтар Уус - АлдаІІа буолан ааспыт ОлоІхо ыґыа ± ын культурнай программатыгар эмиэ ситиґиилээхтик кыттыбыттара , оттон циркэ уус - уран салайааччыта , директора , РФ µтµілээх артыыстара Сергей Расторгуев , Марфа Расторгуева Боро ± оІІо , ОлоІхо ыґыа ± ын кэмигэр буолбут " Эстрада - 72 " кэнсиэригэр кірііччµлэрин кытта эмиэ олус истиІник кірсµспµттэрэ . Билигин µірэнэ сылдьар саІа кілµінэ артыыстар 21 - дэр , бары араас улуустартан сылдьаллар . Степанида Кононова 12 саастаах . Кини Муоматтан тірµттээх , дьоно Дьокуускайга олороллор : - Мин циркэ иґинэн µлэлиир о ± о цирковой студиятыгар 2 - с кылаастан дьарыктаммытым . Кыра эрдэхпиттэн имигэс µґµбµн , ол иґин циркэ ± э аан бастаан ийэм а ± албыта . Онтон талан ылан Кытайга µірэххэ ыыппыттара . Саамай сібµлµµр нµімэрим - µрµµмкэлэрдээх нµімэри толоруу . Скакалканы да сібµлµµбµн . ПекиІІэ сарсыарда 6 аІаартан киэґээ 8 аІаарга диэри дьарыктанабыт . Быыґыгар сынньанабыт , µірэнэбит . Холобура , мин кытай тылын интэриэґиргээн µірэтэбин . Ньургуйаана Иванова Тааттаттан тірµттээх , Ытык - Кµіл оскуолатыгар цирковой студия ± а µірэнэ сылдьан 2003 сыллаахха " Мамонтенок " фестивальга кыттыбыт , онно кинини бэлиэтии кіріннір , педагогтар ПекиІІэ µірэххэ ыыппыттар . Ньургуйаана короннай нµімэрэ - биир кілµіґэлээх моноциклга олорон , айаннаан иґэн µіґээ сыалга чааскылары быра ± ыы буолар . Ньургуйаана дьиэ кэргэнэ - спортивнай . Убайа Миша спорт национальнай кірµІнэринэн дьарыктанар , оттон быраата Айсен - боксер . - Кытайга уопсайа 21 о ± о ситиґиилээхтик µірэнэ сылдьар . Аны 2 сылынан бµтэрэн кэлиэхтэрэ . Биґиги соторутаа ± ыта Бµлµµттэн , " Манчаары оонньууларыттан " кэллибит , о ± олорбут аны Дьокуускай олохтоохторугар от ыйын 10 - 12 , 17 - 19 кµннэригэр бэйэлэрин программаларын кірдірµіхтэрэ . Онтон Чурапчыга , Амма ірµс кэрэ биэрэгэр турар Мында ± аайы лаа ± ырыгар сынньана , кµµс - эрчим ылына барыахтара , - диир директор Сергей Расторгуев . Татьяна АФАНАСЬЕВА . Автор хаартыска ± а тµґэриитигэр : эдэр циркачтар Степанида Кононова уонна Ньургуйаана Иванова . ~~Киэһэ нуучча театрыгар « Золотое мое Оймяконье » диэн улахан концерт буолара былааннанар .~~ « Дьулур ± ан » ааспыт нµімэригэр « Азия о ± олоро » норуоттар икки ардыларынаа ± ы V спортивнай оонньуу программатыгар саІа киллэриллибит самбо кірµІэр кыттар о ± олор хайдах быґыылаахтык бэлэмнэнэллэрин туґунан суруйбуппут . Харбааґын эмиэ самбо курдук оонньууга саІа киирэр кірµІ . Эґиил аан дойду таґымыгар Саха сирин аатын кімµскµіхтээх харбааччыларбыт бэлэмнэниилэрин туґунан билсээри , « Азия о ± олоро » оонньууга республика сµµмэрдэмммит хамаандатын старшай тренерэ Ю . И . Усовы кытта кірµстµм . Салгыы » Ааспыт субуотаҕа бильярд оонньуутугар бэтэрээннэр кииристилэр . Күрэхтэһиигэ 50 сааһыттан тахсыбыт 12 спортсмен кытынна . Турнир кыайыылааҕынан кыраҕы харахтаах , бэргэн илиилээх Владимир Агарков таҕыста . Иккис миэстэ Александр Зайцев , Баир Чернинов үһүс бочуоттаах миэстэ буоллулар . И . М . Харитонов Тайҕаттан дойдутугар тахсан баран , киэҥ сирдэринэн тэлэһийэн , өйө - санаата сайдыбыт буолан , саҥа былаас ыытар дьаһалларыгар көхтөөхтүк кыттан барбыта . Сири түҥэтиигэ , ТОЗ - тары , холкуостары тэрийигэ кыттыһан барбыта . « Таала » холкуос бэрэссэдээтэлин быһыытынан кэккэ сылларга үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ . Хара кырдьыар дылы И . М . Харитонов холкуос араас үлэлэригэр кыттыспыта . Ол быыһыгар культурнай тэрээһиннэргэ , холкуос , нэһилиэк ыһыахтарыгар түһүлгэлээн этэрэ , туойара , олоҥхолоон да ылара . Биллиилээх поэт С . С . Васильев , Ньурба райсоветын бэрэссэдээтэллэринэн үлэлээн олорон , 1937 Октябрьскай революция 20 сылын бэлиэтиир ыһыахха , райком секретара С . С . Сосин Улуу Кыайыы ыһыаҕар Саахардаах Дьуонаны анаан ыҥыран түһүлгэни тэриттэрбиттэрэ , ыһыах көрүн - нарын көҕүлэппиттэрэ мээнэҕэ буолбатах . Таарыччы аҕыннахха , Сэргэй Васильев Ньурба олоҥхоһуттарын кытта алтыспыта , бэйэтигэр чугаһатан үлэлэппитэ биллэр . Кини райсовет бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир кэмигэр аатырбыт олоҥхоһуттар И . П . Кутуруков , С . В . Петров нэһилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэллэринэн , онтон Саахардаах Дьуона « Таала » холкуос бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлээбиттэрэ . Оло ? хо ЮНЕСКО - ± а Ки ? и - аймах чулуу айымньытын стату ? ун ылбытынан авторскай коллектив µлэтин Саха Республикатын Президенэ уонна Правительствота µрдµктµк сыаналаабыта . Бу дьыл олунньу ый 23 кµнµгэр П . А . Ойуунускай аатынан Саха академическай драматическай театрыгар µірµµлээх бы ? ыыга - майгыга правительственнай на ? араадалар туттарыллыбыттара . Гуманитарнай чинчийии институтун сотрудниктара В . Н . Иванов , А . Е . Захарова , Е . И . Избекова , Е . Н . Протодьяконова 2005 сыллаа ± ы П . А . Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреаттарынан буолбуттара . Ньурба тыына , сирэ - уота , мас тардыґыыга бастакы маастарын Бµітµр Баттаахапка кµµґµ - уо ± у хото со ± ус бэрсибитэ . Айыл ± а маанылаан , ачаалаан дэлэй со ± устук кутан кэбиспитин курдук модьу , киппэ , уІуо ± унан улахана да суох буоллар , кыанар киґи моґуона харахха биллэрдик быра ± ыллар киґитэ - Бµітµр Баттаахап . Дэлэ ± э да ± аны , " Кµµстээх Баттаахап " диэн дьоно - сэргэтэ астына , киэн тутта ааттыа дуо ? Ааспыт µйэ 90 - с сыллара - бу сахалар тірµт оонньуубут муІутуурдук сайдыбыт кэмнэрэ . Инники кµіІІэ - мас тардыґыыта . Хас биирдии республикатаа ± ы турнир - бу спортсменнарынан , тренердэринэн , секунданнарынан , кірііччµлэринэн киґи кыайан киирбэт гына толору туолбут ірі оргуйан олорор саалалар , стадионнар . Эт - хаан , ій - санаа сайдыытын ірігійі , чіл олох дьиІнээх бырааґынньыга ! Мас тардыґыытын ірігійдііх ірµттэрин толору , дьон - сэргэ ійµттэн - санаатыттан сµппэт гына , тµґµлгэ кэрэ кустугун толору тµстээбит , муІутуур кэрэхсэбили кµірэппит киирсиилэр . Иван Иванов - Иван Ушницкай , Дмитрий Кельциев - Михаил Черкашин , Андрей Винокуров - Егор Владимиров … Кірµµ - истии , туттуу - хаптыы , хас биирдии кірііччµ илэ бэйэтинэн киирэн мас тардыґа олорорун курдук , биир кэм саала иґэ ірі тµллэІниир ! Ити барыта кураанахтан µіскээбэтэ ± э . Мас тардыґыытын кэрэхсэбиллээх , дьону тардар , астыннарар таґымІа бу кірµІ фанаттара таґаарбыттара . Кинилэртэн биирдэстэрэ Ньурба бастакы маастара Бµітµр Баттаахап буолар . Бу модьу киґиэхэ эргиччи іттµнэн биллэрдик кыах бэриллибитин сі ± і , астына кірі ± µн . Спортсмен , тренер , салайааччы , предприниматель , дьиэ кэргэн баґылыга . Тіріібµт - µіскээбит тірµт тµілбэтин , Ньурбатын аатын - суолун кімµскээн тахсыылаахтык кµрэхтэспитэ . 1992 с . Чурапчы . Тыа сирин оонньуулара - иккис миэстэ . 1993 с . Покровскай . Манчаары спартакиадата - µґµс миэстэ . 1995 с . ТіІµлµ . Манчаары спартакиадата . Быґаарыылаах киирсиигэ утарсааччыта тэбилик маска тобугунан тµспµтµн µрдµнэн кыайыы куотар . 1997 с . Ньурба . Бу сырыыга ааттаах - суоллаах утарсааччыта аны тэбилик маґы ойо ± оґунан буолар . Ол да µрдµнэн , кыайыы кутуруга эмиэ куймарыс гынар . Бµітµр эмискэ то ± о тардар кµµґэ тµргэнэ , кµµстээ ± э бэрдиттэн бэл судьуйалар ійдіін да кірбіккі хааланнар , итинник ал ± астар , сыыґа быґаарыылар тахсыталыыллар . 2002 с . Хатас . Саха сирин чемпионата . Тµірт уоннарын туолан , муІутаан сылдьар мадьынылар 50 саастаах Бµітµр Баттаахап то ± ута тµґэрин кыайан тохтоппоттор , µрдµк µктэлгэ тахсарыгар ким да мэґэйи µіскэппэт . 2002 с . Мас тардыґыыга , хапса ± айга , куобахха - µс кірµІ кµрэхтэґиитэ . Элбэх ааттаах - суоллаах боотурдар кытталлар . Владимир Шарин , Максим Васильев … Бу кµµстээх састаапка Бµітµр иккис миэстэ буолар . Чурапчыга буолбут мас тардыґыыга республика кµрэ ± ин кэмигэр помостка 200 киилэлээх штанга туруоруллар . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах маастар , Россия пауэрлифтиІІэ , мас тардыґыыга муІутуур кыайыылаа ± а Татьяна Григорь тардыы техникатын олус ыраастык кірдірір . Кыттааччы элбэх да ± аны икки сэнтиниэр кыайтарбат . Республика чемпиона Ким Абрамов иккитэ тіхтµрµйэн туран киирэн ылар . Бµітµр Баттаахап туора турбат , эдэрдэри баґыйар , эрчимнээхтик , олус холкутук аІардас сиґинэн эрэ билэн кірбіккі тардан , дьону - сэргэни соґутар . Улахан сэргэхсэйиини таґаарар . Мас тардыґыы кірµІ быґыытынан µтµі дьайыыта олоххо бигэтик киирдэ . Дыгын оонньууларын кыайыылаахтара И . Макаров , И . Дьяконов , Ю . Эверстов , А . Баишев , И . Белолюбскай - мас тардыґыытыттан тахсыбыт саха бухатыырдара . Маны кірі сылдьан Бµітµр Баттаахап биир дойдулаахтарын эрчийэр . 1995 с . Сэмэн Иннокентьев Саха сирин норуоттарын спартакиадатын призёрунан , Манчаары кµрэхтэґиитин кыайыылаа ± ынан буолар , Артур Иванов уонна Николай Гуляев спорт маастарын нуорматын толороллор . 1995 с . Бµітµр Баттаахап Ньурба улууґун мас тардыґыытын федерациятын тэрийэр . Салайар µлэ ± э сыґыаннаа ± а кµµс - кімі буолар . Уон сыл Ньурба уонна Ґіґээ Бµлµµ улуустарыгар оскуола директорынан , нэґилиэк баґылыгынан ситиґиилээхтик µлэлиир . Оло ± ун суола барыта µлэни кытта сибээстээх . ҐрµІ - хара диэн кірін турбат . Анаан - минээн эрчиллэргэ бириэмэ тиийбэт буолан , айыл ± а биэрбитинэн эрэ кµрэхтэґэр . Онон дьиІнээх кыа ± ын кыайан аспакка , бэйэтэ да билбэккэ хаалла диэтэххэ , баґан этии буолбата буолуо . Бµітµр Бітµрµібµс кэргэнинээн Ульяна Дмитриевналыын тµірт о ± ону атахтарыгар туруордулар . Уоллара эмиэ Бµітµр Баттаахап , Москва ± а Россия Наукаларын академиятын аспирана . Чіл оло ± у эдэр ыччат ортотугар тµстэґэр дьоґуннаах эдэр киґи . Бµлµµгэ буолан ааспыт Манчаары оонньуутугар кини эрчийэн , салайан а ± албыт эдэр мадьынылара ситиґиилээхтик кыттыбыттара . Баттаахаптар 11 саастаах сиэннэрэ , эмиэ Петя Баттаахап эґэтин туйа ± ын хатаран , кіІµл тустуунан дьарыгырар . Дьэ , ити курдук µйэттэн µйэ ± э µтµі ситим сал ± анан бара турар . Јтірдіі ± µтэ Калуга куоракка 50 саастарыттан µіґэ мадьыныларга Россия абсолютнай кыайыылаа ± ын быґаарар кµрэхтэґиитэ буолан ааспыта . Бµітµр Баттаахабы утары ССРС ыарахан атлетика ± а маастара , пауэрлифтиІІэ Россия спордун маастара уонна бу кірµІІэ Европа , аан дойду µрµІ кімµс призёра Владимир Цуканов тахсар . Дьэ , киирсии киэнэ кытаана ± а манна буолар . Икки кыанар киґи утарыта тµґµµтµттэн тэбилик мас кэдэІниир , тутулук мас туллаІныыр . Тардыґар кµµстэрэ тэІнэґэр кэмигэр , Ньурба бухатыыра туора хаамыталаан , 2 : 0 ахсаанынан кыайыы кітіллінін , Россия муІутуур µрдµкµ µрдэлин ылар . Ньурба бастакы маастарыттан Россия бастакы абсолютнай кыайыылаа ± ар диэри тэппит ыллыга эдэрдэргэ холобур буолан ыІыра - угуйа туруохтун . Бµітµр Баттаахап бу кыайыытыгар тіґµµ кµµс буолбут дьонугар - сэргэтигэр , СГТХА ректора , Ил Тµмэн депутата Л . Н . Владимировка , " Биир ньыгыл Россия " партия Саха сиринээ ± и салаатын салайааччыларыттан биирдэстэригэр В . Т . Курневка , " АЛРОСА - Ньурба " ААО генеральнай директорыгар А . Г . Давыдовка , Ньурба улууґун баґылыгар В . М . Прокопьевка , Ю . Е . Алексеевка , С . А . Слепцовка , Н . Н . Терентьевка махталын тиэрдэр . Антон АДАМОВ . Хаартыска ± а : Бµітµр Баттаахап ( хаІаґа ) уонна Валерий Сивцев . Дьокуускай ыґыа ± а , 2005 с . ~~Уот туруутугар 38 буруйдаах киһи Саха сирин улуустарыгар билиннилэр . 4 холуобунай дьыала тэрилиннэ .~~ ( Олоххо буолбут чахчынан суруллубут кэпсээн ) 1978 сыл ахсынньы ыйын сарсыардатыгар силиэдэбэтэл Софронов µлэтигэр кэлээтин кытта , милиция ± а ыІырдылар . Тиийбитэ - Ис дьыала отделын начальнига Слепцов кабинетыгар кыра мунньах буола турар эбит . Участковай Платонов , оперативник Макаров кэлбиттэр . Кинилэри кірін , Лев Прокопьевич туох эрэ ураты тµбэлтэ буолбутун тута таайда . Оннук эбит : Макаров иґитиннэрбитинэн , бэ ± эґээ киэґэ хойут , ийэтин кытта олорор биир дьахтар дьиэтигэр кимэ биллибэт эдэр киґи киирэ сатаабыт , дьиэлээхтэри кырбаабыт , бааґырдыбыт . Ол да буоллар , дьахталлар кµµскэ утарылаґан , ол киґийдэх тэскилиир аакка барбыт . Опер Макаров маныаха ± а икки кµн анараа іттµгэр буолбут тµбэлтэни сыґыары тутар оруннаах буолуо диир . Ол икки кµннээ ± итэ биир дьахтарга , хотоІІо ына ± ын ыы сырытта ± ына , эмиэ кимэ биллибэт киґи саба тµґэн , этин - сиинин эчэппит . Макаров саба ± алыырынан , дьахтар кµµґµлэммит , ол эрэн , онтун куттанан , биллэрбэккэ буола сатыыр . Уопсай быґыыны - майгыны уонна бэйэтин " клиентуратын " µчµгэйдик билэр уопуттаах сыщик бу буруйдарга ким сыґыаннаах буолуон сібµн эрэмньилээхтик этэр - " Манчаары " диэн хос ааттаах Саркомов диэн киґи . Бу киґиэхэ ити хос ааты уол ± амдьы майгытын иґин иІэрбиттэр . Кини о ± о эрдэ ± иттэн сайын аайы тай ± а ± а сылдьан бултаан уонна отчуттартан астарын уоран айа ± ын булунар эбит . Участковай Платонов опер Макаровы кытта толору сібµлэґэр , кини саба ± алааґынын ійµµр : бу икки буруйу " жилкомхоз " хачыгаара " Манчаары " эрэ оІорбут буолуон сіп . Бу курдук сµбэлэґии тµмµгэр , Саркомовы суґаллык буларга уонна тутарга диэн быґаарыы ылыннылар . Ол гынан баран , уорбаланааччы біґµілэккэ суо ± ун оперативниктар номнуо билбиттэр . Кинилэр саба ± алыылларынан , " Манчаары " оройуон кииниттэн 70 - ча биэрэстэ ыраах сытар тіріібµт сэлиэнньэтин диэки куоппут буолуохтаах . Ол иґин онно профилактика инспекторын , эдэр лейтенант Федоровы ыытарга быґаардылар . х х х Силиэдэбэтэл Софронов µлэтигэр умса тµґэн , Саркомов - " Манчаары " туґунан сарсыныгар эрэ , кµн ортотугар биирдэ ійдііті . Били сорудахтаан ыыппыт лейтенаннара тіліпµіннээбитин туґунан милиция начальнига иґитиннэрбитигэр . Уорбаланааччы киґи ол ыраах сытар дэриэбинэ ± э чахчы сылдьыбыт , аймахтарыгар хонон ааспыт , ол кэнниттэн сµтэн хаалбыт . Кини саалаах сылдьарын кірбµт туоґу дьахтары булбуттар . Бу саІа биллибит чахчылары ырыта , сµбэлэґэ охсон , лейтенант Федоровка кімі ± і диэн опер Макаровы уонна биир рядовой милиционеры ыытарга быґаардылар . Уорбаланааччы кимин - тугун µчµгэйдик билэр буолан уонна саалаах - саадахтаах сылдьарын истэннэр , кімі ± і барааччыларга " АК - 47 " диэн аптамааттары туттартаатылар . Оччолорго ити аптамааты милиционердарга ураты тµбэлтэ ± э эрэ биэрэр этилэр . Ити кэнниттэн быґыы - майгы бэрт тµргэнник уларыйан истэ . Киэґэтигэр ол ыраах сытар сэлиэнньэ олохтоох Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ тіліпµіннээн , уорбаланааччы Саркомов лейтенант Федоровы саанан ыппытын туґунан биллэрдэ . Бааґырдыбытын дуу , ілірбµтµн дуу чуолкайын билбэт . Оперативник Макаров милицонердыын олохтоох дружинниктары кытары ол ытыалаґыы буолбут сиригэр барбыттар . Кинилэртэн туох да сурах - садьык кэлэ илик эбит . Бу саІа иґитиннэриинэн сибээстээн уонна ыксаллаах быґыы - майгы µіскээбитинэн , милиция салалтата уонна оройуон прокурора быґылаан буолбут сиригэр суґаллык оперативнай білі ± µ ыытар туґунан быґаарыы ылыннылар . Бары милиция ± а оччолорго саІа кэлбит " ПМ " ( Макаров ) бэстилиэтинэн сэбилэннилэр уонна биир " АК - 47 " аптамааты ыллылар . Эргэ " газикка " силиэдэбэтэл Софронов , милиция начальнига Слепцов уонна икки милиция µлэґитэ буолан симиллэн , ол ыраах сытар сэлиэнньэ ± э айаннаатылар . Хас биирдиилэрэ туохтан эрэ дьаарханар курдук буолан , маныаха ± а майгынныыр быґылааннары кэпсэтэн иґэн , ах бардылар . . . х х х Оперативнай біліх сэлиэнньэ ± э тµµн хойут тиийдэ . Федоровтара тыыннаа ± ын кірін олус µірдµлэр , быґыы - майгы дьэІкэрдэ : олохтоох дружинниктары кытта Хайар ± ас диэн сир аттынан ааґан иґэн , кыґынын кураанах турар сайыІІы дьиэ турбатыттан то ± о эрэ буруо тахсарын ійдіін кірбµттэр . Саркомов ити дьиэ ± э баар буолуон сіп диэн , лейтенант иґирдьэ киирэн быґаарсарга санаммыт . Онто аана иґиттэн хатыылаах эбит . ТоІсуйбутугар , тохтуу тµґэн баран , эр киґи саІата : " Милиисcийэлэргит дуо ? " - диэн сэрэнэн ыйыппыт . Онуоха лейтенант Федоров албаґыран , ааґан иґэр дьон буолалларын , массыыналара умуллан хаалбытын , кыайан собуоттамматын , бу ахсынньы аам - даам тымныытыгар дэлби тоІмуттарын , киирэн иттиэхтэрин ба ± аралларын туґунан эппит . Эр киґи соччо ба ± арбатах курдук бытааннык аан хатыырын аспыт . Иґирдьэ киирэн баран , Федоров хараІа ± а кірді ± µнэ , илиитигэр саалаах киґи турар эбит . Ити тµгэІІэ киирээччилэртэн хайалара эрэ табыгаґа суохтук хамсаммытыгар , Саркомов ( чахчы кини эбит ) икки тігµл кинилэр туґаайыыларынан ытан саайбыт . Лейтенант уІа иэдэґэ аґый гына тµспµт , бары таґырдьа ыстанан тахсыбыттар . Ол кэнниттэн Федоров биир киґини дэриэбинэ ± э эбии кімі а ± алтара ыыппыт , оттон бэйэтэ бэстилиэтин бэлэмнии тутан , ааны кэтии - маныы сыппыт , икки тігµл аан диэки ытан ылбыт . Киэґэ хараІарыыта опер Макаров биир милиционердыын кімі ± і тиийэн кэлбиттэр . Дьиэни тігµрµйэн баран , уорбаланааччыны " бэрин ! " диэн хаґыытаатахтарын аайы , киґилэрэ ытыынан хардаран испит . Чаас кэриІэ оннук ытыаласпыттар . Дьэ , бу кэмІэ чугас баар кумах - гравий карьерыттан Садыков диэн оробуочай киґи тиийэн кэлбит . Опер Макаров кинини тохтото сатаабыт да , киґитэ ону истибэккэ , дьиэ айа ± ын диэки сыыллан киирэн барбыт . . . Кэлин биллибитинэн , Садыков саалар тыастарын истэн , милиционердарга буруйдаа ± ы тутарга кіміліґі барарын бииргэ µлэлиир дьонугар эппит . Чугас эргин буруйу оІорооччу саґа сылдьарын туґунан кинилэр дружинниктартан истибиттэр . Оробуочайдар Садыковы " барыма " диэн тута сатаабыттар да , " десантнай войскаларга сулууспалаабытым , онноо ± ор буолуохтары тутуллубута . . . " диэн истэ да барбатах . . . . . . Уорбаланааччы Саркомов кэтии турбут буолан , ыйдаІа сырдыгар , киирэр аан кэнниттэн Садыков тібіті быгаатын кытта , тута ытан саайбыт . Буулдьа оробуочай уол хаІас хара ± ар тµґэн , тібітµн то ± у ыґан кэбиспит . Чочумча буолан баран , дьиэ ± э чугаґаан иґэр дьону кірін , Саркомов биирдэрин диэки туґаайан ыппыт . Тіґі да ыраах со ± устан буоллар , дружинник Абрамов хаІас илиитин бааґырдыбыт . Салгыы эмиэ ытыаласпыттар да , туох да ситиґиитэ суох буолбут . Оттон халлаан хараІарбытынан туґанан , уорбаланааччы Саркомов дьиэ кэлин тµннµгµнэн тахсан , ойуурга куоппут . Кинини эккирэтэ барбатахтар , арай кэнниттэн ытыалаан хаалбыттар . Онтон бары дэриэбинэ ± э тіннін кэлбиттэр . Саркомовы тутуу ити курдук маІнай утаа табыллыбатах . . . х х х Буолбут быґыыны - майгыны ырытыґыы , сыаналаан кірµµ тµмµгэр , уорбаланааччы ірµс уІуор куоппут буолуон сіп диэн саба ± алааґын µіскµµр . Силиэдэбэтэл Софронов опербіліх салайааччытын быґыытынан , олохтоохтору ыІыран , кыра мунньах оІорон , сµбэлэґэр . Олохтоохтортон биирдэстэрэ " Манчаарыны " Тарыйар диэн сиргэ , сылгыґыттар кураанахсыйбыт базаларыгар , барбыт буолуон сіп диэн этэр . Халлаан сырдыырын кµµппэккэ , суґаллык ол сиргэ айанныырга быґаарыналлар . Кыратык да тардылыннахтарына , бірістµµпµнньµгµ куоттараллар - ол киґи тай ± а ± а саста ± ына , ир суолун ирдээн булбаккын . " Беларусь " тыраахтарга арыаллатан , " газиктарыгар " олороот , Тарыйарга ыстаннардылар . Кырдьык , сылгыґыттар базаларыгар чугаґаан иґэн , Амма ірµс салаатын кытылыгар турар дьиэ уоттаа ± ын ійдіін кірдµлэр . Чугаґаабыттарыгар , уот умуллан хаалла . Ону бэлиэтии кірін , дьиэни тула тігµрµйэн кэбистилэр . Силиэдэбэтэл Софронов салапаанынан бµрµллµбµт тµннµккэ чугаґаан , Саркомовы ыІырда , онуоха киґитэ бастаан тугу да хардарбата . Арай силиэдэбэтэл дьиэ ± э ким саґа сытарын билэрин , онон ханна да куотар кыа ± а суо ± ун , бэринэрэ ордугун мас - таас курдук эппитигэр биирдэ анараата саІа таґаарда , бэриннэ ± инэ кинини туох кµµтэрин туоґуласта . Онуоха Софронов тугу да кистии барбакка , хайдах баарынан быґааран биэрдэ : прокуратура кини дьыалатынан дьарыктаныа ± ын , дьыл ± атын суут быґаарыа ± ын . Чочумча толкуйдуу тµґэн баран , уорбаланааччы Саркомов - " Манчаары " бэринэргэ быґаарынна . Киниэхэ саатын тµннµгµнэн быра ± арыгар , бэйэтэ илиилэрин кітіхпµтµнэн , аанынан тахсарыгар соруйдулар . Балайда ір буолан баран , уорбаланааччы тµннµк салапаанын алдьатан , хаарга икки уостаах саатын кыыратта . Оттон бэйэтэ аанынан тахсаатын кытта , харыларыгар наручниктары кэтэртилэр . . . Дьыаланы уталыта барбакка , силиэдэбэтэл Софронов массыына аккумуляторыттан тардыллыбыт лаампа сырдыгар тута дьиэ иґин кірді - чинчийдэ . Сэрэйбитин курдук , Саркомов кімµскэнэргэ , утарылаґарга толору бэлэмнэммит : дьиэ ортотугар баар умуґах аана аґыллыбыт , иґирдьэ , дьаама µіґээІи кытыыларынан ботуруоннаах хоруопкалар кэчигирээбиттэр , бултуур быґах сытар . Јскітµн оперативнай біліх дьоно дьиэ ± э киирэ сатаабыттара буоллар , " Манчаары " утарсан ытыалыа эбит , оччо ± уна эмсэ ± элээбиттэр баар буолуохтарыгар саарбахтааґын суох . х х х Ити кэнниттэн силиэдэбэтэл тµбµктээх µлэтэ са ± аламмыта : булуллубут дакаастабыллары чиІэтии , экспертизалары анааґын , буруйданааччы уонна эмсэ ± элээччилэр кимнээхтэрин туґунан дааннайдары хомуйуу . Софронов уорбаланааччы Саркомов урут сууттана сылдьыбытын оперативниктартан истибит буолан , Ис дьыала министерствотыгар ирдэбил - сурук ыыппыта . Ол кэлбит докумуоннартан силиэдэбэтэл биири соґуйа со ± ус аахта : биэс аІар сыл анараа іттµгэр , " Манчаары " іссі сокуоннай сааґын сиппэккэ сылдьан , ахсынньы аам - даам тымныытыгар , сыар ± алаах атынан айаннаан испит дьахтарга саба тµґэн , сонно суолга кµµґµлээбит , хаайыыттан бу кµґµн эрэ босхолонон тахсыбыт эбит . Доппуруос кэмигэр буруйданааччы Саркомов ыраах сэлиэнньэ ± э барыан иннинэ , дьиэтиттэн чугас турар дьиэ хотонугар биир дьахтары кырбаабытын уонна кµµґµлээбитин , ол кэнниттэн , хойутуу , билбэт дьахталларын дьиэтигэр киирэ сатаабытын , ол эрэн , олор кµµскэ утарылаґан , санаатын сиппэккэ атахха биллэрбитин бигэргэттэ . Оттон Хайар ± ас диэн сиргэ милиция µлэґиттэригэр сэбилэниилээх утарсыы оІорбутун , киґини ілірбµтµн уонна кинини тута кэлбит дьону іліріргі соруммутун , туора дьон малын уорбутун - Саркомов соччо ба ± арбатар да , син билиннэ . Киниэхэ силиэстийэ булбут бары чахчыларынан буруйдааґын тиксэриллибитин , сирэйин биир да тымыра хамсаан кірбіккі ылынна . Арай оробуочай Садыков туґунан истээт сонньуйан ылла уонна эттэ : - Бэйэтэ акаары . Хайа киґи итинник µімэрий ? Хаар хаачыгырыыр , ыйдаІа сырдыгар барыта кістір , оттон кини олох кістµбэппин , тыаґаабаппын дии санаабыт быґыылаах . Кірдіібµтµн ылла ± а дии . . . Оттон чочумча саІата суох олоро тµґэн баран , хоргуппуттуу эбэн эттэ : - Эґиги " біхтіргµт " туохха да наадата суох дьоннор . Миигин кэннибиттэн ким да эккирэппэтэ ± э . Куттанахтара дии . . . Кинилэр барааттарын кытта , мин дьиэ ± э тіннін кэлэн , аґаан - сиэн , бурдук , туус , ботуруон , испиискэ ылынан баран , Амманан барбытым . Јрµґµ туоруурбар , тарыІ уутугар µктэнэн кэбиґэн , хаатыІкабын илитэммин , ити эґиэхэ тµбэстим . Онтон атын миигин хантан тутар µґµгµіт ! . . х х х Хас да ый буолан баран , Ґрдµкµ суут кіґі сылдьар суутугар Саркомов - " Манчаары " холуобунай дьыалата кірµллэн , киниэхэ тиксэриллибит буруйдааґынынан барытынан буруйдаа ± ынан билиниллэн , саамай µрдµкµ миэрэ ± э - ытан ілірµµгэ - бириигэбэрдэммитэ . Кини баара - суо ± а 22 эрэ саастаа ± а . Леонид ДИОДОРОВ Мария Попова уруґуйа . Вера Макарова тылбааґа . Өрөспүүбүлүкэ быйылгы ыһыыта - 44 500 гаа . Итинтэн хортуоппуй бааһыната - 7 701 гаа , туораахтаах култуура 17 300 гаа эбит . Оттон аһаҕас сиргэ үүнэр оҕуруот аһын 1 800 гааҕа ыһыахтара . Сүөһү аһын 7 700 гааҕа ыһар соруктаммыттар . 13 153 гааны паардыахтара . Күһүҥҥү хорутууга 10 561 гаа былааннаммыт . Куорат дьаһалтата , культура управлениета оһуокай конкурсугар суолта биэрэн , үҥкүүһүттэр көхтөрүн үрдэппиттэригэр барҕа - махтал тылларын аныыбыт . Быйылгы оһуокай күрэҕин түмүгэр Октябрьскай уокурук салайааччыта В . С . Солдатова бэйэтинэн кэлэн , спонсордар сыаналаах бириистэрин туттарбыта олус үчүгэй . Итини тэҥэ Туймаада оһуокайын тэрийээччи , СР культуратын туйгуна М . Ф . Васильева икки түүннээх күн түһүлгэттэн тахсыбакка тэрээһин үлэни ыытта , үҥкүүһүттэри күөмэйэ олоруор дылы комментарийдаата . Христос хас сыл сиргэ олорбутун кэрэһилиир ааттаах диэн кэпсииллэр . Олохтоох былаас сабаҕалыырынан , бачча улахан пааматынньыгы көрөөрү аан дойдуттан элбэх турист кэлэн , харчы бөҕө сүүрүк курдук устуо , дойду экономиката дьэ сайдар суолга турар буолуо . Урут саамай улахан пааматынньык Бразилияҕа хайа үрдүгэр турар этэ . Кулун тутар ый 27 күнүгэр биhиги нэhилиэкпитигэр , сыл ахсын ыытыллар , Саха сирин аан дойдуга аатырдыбыт марафонец , норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастар Николай Николаевич Матчитов аатынан онус юбилейдаах сүүрүү буолан ааста . Күрэхтэhиигэ уон сыл тухары уопсайа 1708 сүүрүүк кыттыыны ылла . Кинилэр истэригэр бу сыллар тухары аан дойдуга аатырбыт улахан спортсменнар кытыннылар . Холобура Т . Жиркова , М . Неустроева , В . Спиридонов о . д . а . Быйылгы сүүрүүгэ 175 спортсмен уон улуустан уонна Дьокуускай куораттан кэллилэр . Күрэхтэhээччилэр икки ардылар олус үчүгэй доҕордуу сыhыан баара . Биhи нэhилиэкпититтэн кэскиллээх спортсменнарбыт көхтөөх кыттыыны ыллылар . Кинилэр эмиэ атыттар курдук Николай Матчитовы холобур оностон сүүрүүнү эрчимнээх доҕор кыналлар . Тынааhыннаах сүүрүү кэнниттэн олохтоох дьаhалта тэрийэн ыыппыт " Көрдөөх старттар " курэхтэhии буолла . Ол кэннэ дьэ кэтэhиилээх , долгутуулаах түмүктэри таhаардылар . 27 . 06 . 05 Ыытааччы Катя Тереебут Куннунэн ! : Биир саамай кэрэ ыытааччыбытын тереебут кунунэн ис - сурэхтэн э5эрдэлиибит ! Туох баар ба5арбыт бары санаата туоларыгар , улэтэ - хамнаhа таhаарылаах буоларыгар ба5арабыт ! Дьоллоох буол ! Култуура , үөрэх салалталара араас кэмпириэнсийэни , Төгүрүк остуоллары ыытан , ыһыах уонна олоҥхо өйдөбүлүн дьоҥҥо - сэргэҕэ тарҕаталлар . Бэл , оҕо кыһалара туора турбаттар : саха таҥаһын , фольклорун куонкурустара тэриллэллэр , олоҥхоҕо олоҕурбут испэктээкиллэри туруораллар . Ахсынньыга МПТИ улахан суолталаах билим - быраактыка кэмпириэнсийэтин тэрийбитэ . " Эдэр саас " ааспыт нµімэригэр тахсыбыт " Сахалыы саІарбат сахалар " диэн Мария Николаева суруйуутун аа ± ан баран бэйэм санаабын этэргэ быґаарынным . Бэйэм тылга кыратык быґаарсар киґибин . 90 - с сылларга араас олуона ійдібµллэр общество ± а сытыытык киирбиттэрэ . Холобур , " мамбет " диэн ійдібµл , оччолорго , дэриэбинэттэн сылдьар нууччалыы сатаан саІарбат , дьыалатын быґаарсыбат киґини кытта быґаччы ситимнээ ± э . Биллэн турар , нууччалыы сатаан саІарбат киґи онтуттан урут да , билигин да улаханнык итэ ± эс сананар . Итинтэн сылтаан сахалыы тылы сібµлээбэт да курдук буолар , сахалыы тыллаа ± ыттан кыбыста саныыр . Кини санаатыгар , маннык улахан " кыґал ± аттан " - саха тылыттан киэр хайыста ± ына эрэ босхолонор кыахтаах . Дьэ , бу " мамбет " о ± олонор тµгэнигэр " о ± ом мин суолбун хатылаабатын , бэйэтин иннин кірµнэр , аахсар буоллун " диэн санааттан биир - биэс тыла суох о ± отун нууччалыы тыллаах детсадка , оскуола ± а биэрэр , дьиэлэрин иґигэр кыра киґини кытта кэпсэтэр тыллара нууччалыы буолан хаалар . Кини санаатыгар , дьыала барыта нууччалыы тылынан барар , ійдінµллэр , оттон саха тылынан " дэриэбинэлэр дэриэбинэ ± э " эрэ быґаарсаллар . Инньэ гынан , куоракка киирбит киґи барыта нууччалыы саІара сатыыр . Сорох " уопуттаах " айма ± ыттан , сорох телевизортан µірэнэр . Ити долгун , дьиІэр , 1970 - с сыллартан кµµскэ са ± аламмыта . Сэбиэскэй кэмІэ , онноо ± ор , автобуска сахалыы кэпсэттэххэ , дьон мі ± ірі µґµ . Ол иґин сорох билиІІи кілµінэ ыччат , оскуола , детсад о ± ото сахалыы саІарбат саха ± а кубулуйда . Ийэтэ , а ± ата - сахалар , ол эрээри , кыра кыыс ( уол ) нууччалыы тыллаах буолла ± ына бэйэтин : " Я - русская " , - диир . Ол курдук , бэйэтин ійдµµр буолуо ± уттан кини омук быґыытынан булкуллар . БилиІІи куорат о ± ото эрэ нууччалыы саІарар диир кыахпыт суох - ханнык ба ± арар улууска икки тылы булкуйан кэпсэтэллэр . Боростуойдук эттэххэ , " бааґынайдыы " . Манна аІардастыы дьиэ кэргэІІэ эрэ иитии мілті ± µн буруйдуур сатаммат . Кµннээ ± и тулалыыр эйгэбит , ылар информациябыт барыта кэриэтэ нууччалыы . Санаабытыгар - сахалыы . Онон , сыыґа тутуннахха , эдэр дьон сахалыыттан букатын тэйэр кутталлаах . Ол иґин тулалыыр эйгэни , саха культуратын сіпкі аттаран , тіріібµт тылы тумнубакка илдьэ сылдьыы , салгыы сайыннарыы о ± о иитиитигэр биир сµрµн хайысханан буолуохтаах . Ол аата нууччалыы тылы туоратан , саха тылын эрэ инники кµіІІэ анньан буолбакка , бу икки кµµстээх , государственнай суолталаах тыллары тэІинэн тутан , саха о ± ото омук быґыытынан бэйэтин билинэрин курдук иитэн таґаарыахтаахпыт . О ± о тіріібµт тылынан тіґі ыраастык саІарара , суруйара - кинини эрэ буолбакка , норуот инники дьыл ± атын бµтµннµµтµн таарыйар . Тыын суолталаах . Бу - µірэхтээґин , иитии боппуруостарыттан са ± алаан , общество сайдар кэскилин сµрµннµµр дьыала . Манна да ± атан эттэххэ , биллэр тыл µірэхтээхтэрэ , µйэлэрин - саастарын тухары саха тыла баар буоларын туґугар охсуґар , хас биирдии киґини сахалыы ыраастык саІарыІ диэн ыІырар , мі ± ір , µірэтэр - такайар сорох учуонайдарбыт тіріппµт о ± олоро , сиэннэрэ - сахалыы саІарбаттар да , суруйбаттар да , аахпаттар да . Дьону µірэтиэх иннинэ маІнай бэйэлэрин о ± олорун кытта кыратык дьарыктана тµґµіх эбиттэр … То ± о манныгын сатаан тобулбаппын . " Сир ийэ ыраас буоларын туґугар кыґаллар буоллаххына , бэйэІ тэлгэґэ ± иттэн са ± алаа " диэн этии баар . Атын омук сиригэр сырыттахха , норуот аан маІнай бэйэтин тіріібµт тылын , культуратын ытыктыыр . Дьэ , ол эрэ кэнниттэн атын норуот культуратын интэриэґиргиир . Ол эрээри , хайа да тµгэІІэ кини бэйэтин тірдµн - ууґун µрдµктµк тутар . Омук быґыытынан уратытын бэлиэтиир . Биґиэхэ оннук ій - санаа то ± о ситэ сайдыбатый ? Георгий Афанасьев . Ааспыт сууккаҕа өрөспүүбүлүкэҕэ 4 баһаар буолбут . Онтон 2 - тэ Дьокуускай куоракка . Хаҥалас улууһугар оҕуруот аһа харалла сытар ыскылаата умайбыт . Уот турбут сирэ 96 кв . миэтэрэ . Билигин төһө хоромньу тахсыбытын , туохтан уот барбытын быһаара сылдьаллар . 2 . Вторник , 15 марта - кустовая олимпиада гуманитарных дисциплин в Тогусской средней школе , конкурс стенгазеты « Весёлая грамматика » с 1 по 11 класс ; Таба диэн Хотугу сир олохтоох омуктарыгар тірµт µгэстэрэ , олохторун илгэтэ , миинэр миІэлэрэ , таІнар таІастара . " АПК - ны сайыннарыы " национальнай бырайыакка табаны иитии анал салаа быґыытынан киллэриллэн таба ахсаанын элбэтэргэ , табаґыттар олорор , µлэлиир усулуобуйаларын тупсарыыга бигэ тирэ ± инэн буолла . Ол тµмµгэр , бу салаа ± а биллэр - кістір ситиґиилэр µіскµµллэр , ір сыллаах сыра тµмµгэр чочуллубут µлэ уопутун µллэстэр кыахтаах табаґыттар кэккэлэрэ хаІатыллар , табаґыт идэтэ умсугутуулаах буолан , а ± а ууґунан идэни баґылааґын сал ± анар . Салгыы » ~~Чтобы отправить Николаю сообщение , Вам необходимо войти в систему .~~ / / Устудьуоннар этэрээттэрин Бµтµн Россиятаа ± ы слета аны икки - µс сылынан Саха сиригэр ыытыллыан сіп Устудьуоннар этэрээттэрин хамандыырдарыгар µлэ сезонун кэннэ биир бастыІ бириэмийэ ( хамнаґы аахсыыны , саІа до ± оттору булууну таґынан ) баар . Бµтµн Россиятаа ± ы тутар этэрээттэр слеттарыгар тиийэн кыттыы . Сайыны , кµґµнµ быґа кіліґµІІµн то ± он µлэлиигин уонна Россия ханнык эмэ куоратыгар тиийэн , эмиэ бэйэІ курдук сайыны быґа кµµскэ µлэлээбит тыґыынчанан о ± олору кірсі ± µн . Астык буолбат дуо ? Бу тыґыынчанан о ± о - бары биир идеянан тыынан бургучуйа сылдьар дьон . Слекка тиийдэххэ ханнык ба ± ар о ± олуун кэпсэтэн , билсэн бара ± ын . Тута ійдіґі ± µн . Кыыстыын , уоллуун билсэргэ кэпсэтии тематын сайын тугу туппуккунан , ханна - киминэн µлэлээбиккинэн , ханнык кµлµµлээх тµгэІІэ тµбэспиккинэн са ± алаатаххына - сыыспаккын . КиґиІ тута бэйэтин мµччµргэннээх тµгэннэрин кэпсээн барыа . Владикавказ уолун , Йошкар - Ола кыыґын кытта табаарыстыы буоллаххыт ол . Тута мобильниккыт нµімэрин , " контакка " аадырыскытын атастаспытынан бара ± ыт . . . Ааспыт нэдиэлэ ірібµллэригэр Омскай куоракка Устудьуоннар этэрээттэрин Бµтµн Россиятаа ± ы слета буолан ааста . Саха сириттэн уонтан тахса киґи , ол иґигэр Ил Тµмэн депутата Александр Подголов , тиийэн кытыннылар . Делегацияны ыччат министрин бастакы солбуйааччы , " Россия тутар этэрээттэрэ " Саха сиринээ ± и салаатын бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Гавриил Семенов иилээтэ - са ± алаата . Сибиир куората , ыччат гостиницата Самолеттан тµґэн аэропорка киирээппитин кытта , биґигини " Бµтµн Россиятаа ± ы слет кыттыылаахтарын уруйдуубут ! " диэн плакаттаах уолаттар µірэ - кіті кірµстµлэр . Омскай улахан куорат эбит , манна элбэх ыччакка аналлаах дьоґун тэрилтэлэр бааллара сонур ± атар . Холобур , " Химик " диэн аарыма улахан ыччат уобаластаа ± ы сынньанар киинэ , " Молодежная " диэн мааны гостиница кытта бааллар . Слекка 42 регионтан тыґыынчаттан тахса устудьуон кэлбит . Бары " фирменнэй " бойцовкаларын кэтэн кэлбиттэр . Кугас , халлаан кµі ± э , от кµі ± э іІнііхтір . Онтуларыгар тула іттµнэн лычка , значок , мэтээл , уруґуй бі ± і тиспиттэр . Брежнев курдук , тµістэригэр миэстэ хаалбат буолуор диэри значок кэппит дьон эмиэ бааллар . Тыґыынчанан о ± о оннук таІныбыта - дьэрэкээн кістµµ . Уонна о ± олор , киинэ ± э курдук , гитараларын кыбына сылдьаллар . Олоро тµстэллэр эрэ ( таах хаама сылдьан эмиэ ) ырыаларын - тойуктарын тардан кэбиґэллэр . МаІнай арыллыы сиэрэ - туома буолла , ол кэннэ этэрээттэр хайысхаларынан арахсан " тігµрµк остуолларга " кэпсэттилэр . Барыларын темалара : сылы хайдах тµмµктээтибит , салгыы хайдах µлэлиибит ? " Тігµрµк остуоллар " быыстарыгар спортивнай кµрэхтэґиилэр буолуталаатылар : харбааґыІІа , хаІкынан сµµрµµгэ , боулиІІа . Оттон тµмµккэ пленарнай мунньах тэрийэн дойду бары таґым салайааччыларын таарыйар резолюция ( о . э . " биґиги тµмсэммит бу тема ± а кэпсэттибит , ол тµмµгµнэн , эн бу іттµгэр µлэ ыытарыІ наада диэн быґаардыбыт " диэн ис хоґоонноох официальнай сурук ) ылыннылар . Холобур , РФ Президенигэр устудьуоннар этэрээттэригэр харчылаах µлэ миэстэтин ( биллэн турар , быстах кэмІэ ) ахсаанын элбэтэри туруорустулар . Итини таґынан араас ис хоґоонноох суруктар Госдума ± а , РФ Правительствотыгар , регионнар баґылыктарыгар , µірэх тэрилтэлэригэр тиийиэхтэрэ . Прокопий БубЯкин . Дьокуускай - Москва - Омскай . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Төһө да отут кыыс кытыннар , күөн күрэстэһии , бэркэ тэтимнээхтик , киһини чуҥкуппат , салгыппат курдук салалынна . Кыргыттар , бастаан , кылгас хара былааччыйалаах тахсан көрөөччүлэр иннилэригэр хаамсан кынталдьыстылар . Онтон « матроссканан » сылдьан хараҕы сымнаттылар . Купальниктаах түһүмэххэ , буоларын курдук , саала бэркэ сэргэхсийдэ . Маҥан , дириҥ декольтелаах купальник быыһынан араас өҥнөөх эт - сиин көстөн ааһарыгар эр дьон хараҕын улаханнык хараҕалаата . Ити кэнниттэн кыргыттар көмүс оҥоһуктары , симэхтэри , саҥыйахтары көрдөрөн долгулдьуйа уһуннулар . Бельгия уонна Индия тэрилтэлэрин кытары түґэрсиллибит уґун болдьохтоох хантыраактарга олоҕуран , элбэх алмаас атыылана турар . Билигин итинник хантыраактары бирилийээни оІорор Арассыыйа бідіІ тэрилтэлэрин кытары түґэрсиигэ үлэ барар . Израиль уонна Кытай хампаанньаларын кытары эмиэ итинник сыґыан олохтонуохтаах . Дьэ , онон устар уонча сылы быһа барбыт « АЛРОСА » айдаана » быһаарылынна диэххэ наада . Дьэ , бу уонча сыллаах туруулаһыы мээнэҕэ буолбатаҕын , ол туһугар киирсибит Уйбаан Шамаев да , « Саха уопсастыбаннай киин » даҕаны мээнэҕэ салгыны сатарыппатахтарын өйдүөх кэриҥнээхпит . Санаан көрүҥ - ол саҕана хампаанньа өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн 70 - 75 % - нын биэрэр этэ . Ону биир - биэс тыла суох туран биэрбиппит буоллар , хайдах буолуо этэй ? Атырдьах ыйын 10 кµнµгэр СР Кэлэр кілµінэ ± э тус сыаллаах фондатыгар пресс - конференция буолла . Манна фонда генеральнай директора Леонид Шитик , сµрµннµµр µлэґит Ольга Вешникова , СР µлэ ± э , социальнай сайдыыга министрэ Николай Дегтярев , СР доруобуйа харыстабылыгар министрин солбуйааччы Людмила Вербицкая , СР µірэххэ министрин солбуйааччы Эдуард Кондратьев , " Подросток " ассоциация салайааччыта Александр Подголов кыттыыны ыллылар . Ааспыт сыл кулун тутар ыйга Владимир Путин " Дьиэ кэргэн о ± о ± о " диэн фонданы кі ± µлээн тэрийбитэ уонна бастакы усунуоґу киллэрбитэ . Фонда ± а федеральнай хааґынаны сэргэ бюджеты таґынаа ± ы харчы тµмµллэр . Сµрµн сыал - сорук - уустук социальнай быґыыга - майгыга тµбэспит о ± олору , дьиэ кэргэттэри ійііґµн , онно то ± оостоох программалары , бырайыактары µбµлээґин . Быйыл региональнай , муниципальнай таґымІа кіміліґір сыаллаах анал куонкурус биллэриллибитэ . Сµµмэрдээґин икки тµґµмэ ± и ааґан тµмµккэ 12 регион грант ылар кыахтанна . Саха сирэ Дальнай Востоктан со ± отох маннык быраабы ылла уонна Рязань , Новосибирскай , Бурятия кэнниттэн 4 миэстэ ± э та ± ыста . Итиэннэ бу кµннэргэ 30 міл . 105 тыґ . солк . федеральнай µп анаммытын туґунан иґитиннэрии кэллэ . Федеральнай куонкуруска республика 2009 - 2011 сылларга кірµллэр кэлим социальнай программанан кыттыбыт . Бу докумуону сµрµн оІорооччуларынан Ґлэ ± э , социальнай сайдыыга министерство уонна туґааннаах фонда буолбуттар . Рабочай біліххі Доруобуйа харыстабылын , Ґірэх министерстволара , Дьиэ кэргэн , о ± о комитета µлэлээбиттэр . " Подросток " 3 программаны - " Маленькая мама " , " Мапулечка " ( о ± олорун со ± отох иитэр а ± аларга ) , " Опята " ( 55 саастарыттан µіґээ эппиэкэлиир дьон ) киллэрбит . Россия гранын сэргэ " Дьиэ кэргэн о ± о ± о " биир кэлим социальнай программа ± а µс сылга 782 міл . 237 тыґ . солк . µбµлээґин барыа . Манна федеральнай харчыны таґынан республика бюджетыттан , республикатаа ± ы тус сыаллаах фонда µбэ ороскуоттаныа . Бу программа ыарахан социальнай балаґыанньа ± а тµбэспит о ± олор , тіріппµттэр олохторун чілµгэр тµґэрэр µлэ кэлимник барарыгар , тулаайах о ± олор дьыл ± аларынан дьарыктаныы кідьµµстээхтик ыытылларыгар хамсааґыны таґаарыа . Чугастаа ± ы кэмІэ тіріппµттэри о ± олорунаан чілµгэр тµґэрэр киин Ньурба Маарыгар 25 миэстэлээх тэриллиэ . Манна уонна ХаІалас біґµілэгэр баар дьахталлар наркологическай диспансердарыгар дьарыктаах буолууну кі ± µлµµр µлэ тэриллиэ . Сыллата о ± о тірііґµнэ элбиир , ол эрээри тірµµр дьиэлэргэ о ± оттон аккаастаныы ахсаана аччаабат . Онон хат дьахталларга медицинскэй - психологическай сулууспа µлэтин кµµґµрдэр сорук турар . Сотору Дьокуускайга 1 , 4 № - дээх поликлиникаларга дьиэ кэргэІІэ , ийэ буолаары сылдьар дьахталларга анал кабинеттар аґыллыахтара , психотерапевт , психолог штаттара кірµллµі . Манна куораттан эрэ буолбакка , улуустартан сµбэ ылыан ба ± алаах дьахталлары , дьиэ кэргэттэри кµµтэллэр . Республика µрдµнэн 5801 тулаайах уонна тіріппµт кірµµтэ - истиитэ суох о ± о баар , 1752 дьиэ кэргэн уустук социальнай балаґыанньалаах учуокка турар . Маннык ыалга 5306 о ± о иитиллэр . Программа тулаайах о ± о ахсаанын а ± ыйатар , иитэр , патронатнай дьиэ кэргэн ахсаана элбиир аналлаах олоххо киирэр . Саргылаана Данилова Уруккута Садын , билиІІитэ Мирнэй оройуонун Ботуобуйа нэґилиэгин Таас Ґрэ ± иттэн А ± а дойдуну кімµскµµр сэриигэ Егоров Николай Егорович , Степанов Арсентий Тихонович , Лонкунов Роман Васильевич , Данилов Матвей Павлович уонна Васильев Николай Кононович кыттыыны ылбыттара . Оччолорго Садын оройуонуттан эр дьону армия ± а ылбат этилэр . Кинилэр сµрµн соруктара " сымна ± ас кімµґµ " бултааґын , исландскай шпат хостооґунугар кыттыы этэ . Салгыы » Хомойуох иһин , 15 маҕаһыынтан биир эрэ атыыһыт сокуоннай сааһын ситэ илик атыылаһааччыга арыгыны , пиибэни атыылыыртан аккаастанна . Үс - түөрт маҕаһыын атыыһыта эрдэ фотоаппараттаах киһини көрөн кэбиһэн , куотунна диэххэ сөп . Уоннааҕылар оҕону көрөн туран , туох да буолбатаҕын курдук , атыылаан истилэр . Атыылаһааччы хас саастааҕын ыйыталаһа да барбаттар . Кинилэргэ табаардара эрэ бардын . Онтон атыныгар кыһамматтар . / / Аа ± ааччылар " Сутурук - сокуон дуо ? " ыстатыйаны дьµµллэґэллэр Билигин суут - сокуон халбаІ кэмигэр олох улам ыараан иґэр . Куорат сиргэ кутталлаах диибит да ± аны , Саха сирин саамай тµгэх нэґилиэктэригэр кытта сиэрэ суох быґыы - майгы µгµстэ тахсар . Бу туох тірµіттээ ± ий ? " Син биир хайдах да ± аны гымматтар " эбэтэр " чэ , прорвемся . . . " диэн санаанан салайтаран эдэр дьон ( онноо ± ор саха омук анала буолуохтаах кыргыттар кытта ) дьону кырбыыллар , улаханнык эчэтэллэр . Манна эт - сиин эрэ буолбакка , уйул ± а ( киґи психиката ) эмиэ улаханнык сатарыйар . " Эдэр саас " 44 - с нµімэригэр " Сутурук сокуон дуо ? " диэн оскуола кыргыттара ветеринар кыыґы кырбаабыттарын туґунан ыстатыйа тахсыбыта . Бу кыґал ± а туґунан аа ± ааччыларбыт санаалара маннык буолла . Салгыы » ~~- µірэххэ киирбит о ± олор уопсай дьиэнэн хааччыллыыллара хайда ± ый ?~~ Сэґэн ( Салгыыта . Иннин хаґыат ыам ыйын 8 , 15 кµннэринээ ± и нµімэрдэригэр кір ) . Былыт быыґыттан немец самолеттара киґи уйул ± атын кітµтµіх ыйылаан - уйулаан таІнары халаахтаґан тµспµттэрэ . Јлір ілµµ дµбдµргэнэ биирдэ то ± о тардыллыбыта . Мэхээлэ туора сµµрэн тахсан истэ ± инэ , харабылга турбут саллаат сытан эрэн µрдµнэн ытыалаан бирилэппитэ . Сонно умса баран тµспµтэ . Тулатыгар буомбалар эстэн сир мэктиэтигэр ірµтэ эккирээн ылара . Ґрдµгэр бытархай таас , буор курулаччы кутуллара . Јйі кітін хаґыытыы - хаґыытыы сирэйин хоту сыыллан иґэн буомба то ± о тэппит аІхайыгар тікµнµйбµтэ . . . ( Салгыыта . Иннин хаґыат ыам ыйын 8 , 15 кµннэринээ ± и нµімэрдэригэр кір ) . Сыар ± аттан тµґэн иннигэр тиийбитэ туох эрэ харааран сытара . Куйахата " дьыр " гына тµспµтэ . Чугаґаабакка туран ыраахтан ыІыран кірбµтэ да , саІа суох буолбута . Хайыай , тиийэн умса тµґэн сытар киґини эргитэ тардаары гыммыт , номнуо адаарыччы тоІон хаалбыт этэ . Сµрэ ± э айа ± ар бµілµµ анньан атыгар нэґиилэ тиийбитэ . ТоІуу хаарынан эргитэн хоммут ыалыгар тіттірµ барбыта . О ± онньор истээт : - Оо , хайа сордоох эбитэ буолла , - диэн уґуутаан кэбиспитэ . Балачча ір дійбµт курдук олоро тµґэн баран : - Тукаам , эн куула суолунан бар . НіІµі алааска киирдэххинэ уІа суолу тутуґаар . Оччо ± о дойдулуур аартыккар тахсыа ± ыІ . Мин сэбиэккэ киирэн тыллаатахпына сатанар , диэбитэ . Хоргуйан , тоІон суолга охтубут киґини кірін Мэхээлэ улаханнык саллыбыта . Хара ± ар адаарыччы тоІмут , µп - µрµІµнэн туртаччы кірбµт киґи кістін кэлэ турара . Уґун суолу быґа дьонун - сэргэтин хоргуйууттан хайдах быыґыыр µµтµ - хайа ± аґы тобула сатыы испитэ . Мантан саас улахан быстарыы буоларын кіхсµнэн сэрэйэрэ . Сорох ыаллар аІардас µірэ отунан эрэ хонор буолбуттара ыраатта . Тиийэн Сідµіт , Бµітµр о ± онньору кытары сµбэлэстэххэ сатаныыґы , кырдьа ± ас дьон , ба ± ар , тугу эмэ тобулуохтара дии санаабыта . Борук - сорук буолуута холкуостара кииннэнэн олорор Улахан Эбэ ар ± аа баґынаа ± ы µрдµк сыырын ырбыт ат сыар ± а ± а µтµрµттэрэн сиэлэн сэксэйбитэ буолан тµспµтэ . Кµілгэ киирэн омоох суолунан дьиэлэрин диэки µннэрэн иґэн , эбэ киэІ кіхсµгэр киирэн суолларын сµтэрэн кэбиспиттэрэ . Манан хаґан да , туох да сылдьыбата ± ын курдук тибэн кэбиспит этэ . УІуор боруорар дьиэлэр , биир - икки оґох кыыма кытыастар сирин диэки тоІуу хаарынан мочоохтотон испиттэрэ . Ата бэйэтэ да ыран иґэр буолан , тµґэн сыар ± а кэнниттэн хааман батыччахтаабыта . Чучук арыытын со ± уруу баґынан µнµіхтэтэн истэхтэринэ эмискэ ата умса баран тµспµтэ . Мэхээлэ кірді ± µнэ , хаар ірµкµс гынаатын кытары , муІха таґаарар чардаат са ± а хап - хара уу дэбидис гына тµспµтэ . Ол хара ортотугар атын кутуруга бурал гынаат , муус анныгар барбыта . Сыар ± ата сыІаа ± ыттан иІнэн таІнары хойуостан хаалбыта . Соґуйуу бі ± інµ соґуйан , атын муус анныттан хостуу тардан таґаарыахтыы муоґатын мэтэйэ - мэтэйэ тардыбытыгар тыас " пис " гыммыта да , тиэрэ таґылла тµспµтэ . . . ТоІуу хаары оймоон , ийэ - хара кіліґµнэ сарт тµґэн дьиэтигэр нэґиилэ сыґыллан тиийбитэ . ТиэргэІІэ киирэн иґэн эргиллэ тµґэн Сідµіт о ± онньордооххо ааспыта . - Айыы таІарам ! - Маарыйа эмээхсин Мэхээлэ кэпсээнин истэн баран кириэстэнэн ылбыта . Сідµіт сэІийэтигэр абына - табына µµммµт бытыгын имэринэ - имэринэ балачча ір саІата суох олорбута . Онтон : - ЈйімІі тµстэ ± э дии , - диэбитэ уонна сорох дьыл эбэ ± э бытархан тымныыга да тоІмот сиикэйдэр хаарынан бµрµллэн сытан хаалааччылар диэн кэпсээн соґуппута . - Эн эрэ буолбатах . Кыс ортото атын ууга былдьаппыт дьон туґунан хаста да истибитим . Былыр о ± онньоттор итинниги эбэ ылаары ылла ± а дииллэрэ . Ґс хонон баран биирдэ хостууллара µґµ . Онон эн да аккын µс хонон баран хостоор диэбитэ . Ґґµс кµнµгэр хаґыа да буолан киирэн ууга тµспµт аты хостообуттара . Оґолго ілбµтµн туґунан аахталаан баран , этин холкуостаахтарга тµІэппиттэрэ . Ити тµбэлтэ Мэхээлэ ± э ій укпута . Ону Сідµіт о ± онньорго эппитигэр маІнай саба саІарбыта . Ол эрээри , биир ырыган ат этэ тіґі ір бараахтыай ? . . Сотору дьон эмиэ хоргуйар куттала суоґаабыта . Мэхээлэ эмиэ Сідµіккэ тиийбитэ . Сµбэлэґэн баран тµµн хотоІІо тахсан биир сµіґµнµ ілірбµттэрэ . СарсыІІытыгар аґыы оту сиэн ілбµт диэн аахталаабыттара . Этин дьоІІо тµІэппиттэрэ . Ол да ір барбата ± а . А ± ыйах хонугунан Сідµіт Мэхээлэни дьиэтиттэн ыІыран таґааран , мас кыска тиийэн дµлµІІэ олорбута . СаІата суох кураанах хамсатын уобан олорбохтуу тµґэн баран : - Дьэ , тукаам , эмиэ ынырыктаах кураан сайын µµнэр буолла . Кµн - дьыл туруга оннук . Киґи сиэмэни буорга тµґэрэн туґаммата буолуо оІоробун . Онон маннык санаа ± а кэллим . . . Ыґыы сиэмэтин µс гыммыт иккитин ордоруохха , атынын чып кистэлэІинэн ыалларынан тµІэтиэххэ . Эн эдэриІ бэрт . . . Ити дьаґалы барытын мин оІоруом . Тµбэґэр да буоллахха , буруйа миэхэ , олоруохпун олорбут киґиэхэ буолуо ± а , - диэбитэ . Сідµіт о ± онньор эппитин курдук дьаґаммыттара . Јссі сиэмэлэрин соро ± ун маІхааґай муостатын анныгар кистээбиттэрэ . Ону бадьыыла ± а тартаран сайын окко µлэлиир дьоннорун аґатар санаалаахтара . Муус устар ортотун диэки уполминзаг начальнига Дмитриев диэн киґи тиийэн кэлбитэ . Онно Ґрµмэччи Јрµµнэ диэн бэрт элбэх саІалаах ыанньыксыт дьахтар эт , бурдук µллэстибиттэрин туґунан айахтатан кэбиспит этэ . Дьэ , до ± оор , силиэстийэ бі ± і буолбат дуо ? ! Буруйу барытын Сідµіт о ± онньор бэйэтигэр ылыммыта . Ол µрдµнэн райком бюротугар Мэхээлэни дьµµллээн баран , дьыала тэрийэргэ диэн быґаарбыттара . Арай , итини НКВД начальнига Яковлев утарбыта . Кини : " Тарабукин эдэр киґи , киниэхэ колхуос бэрэссэдээтэлин быґыытынан бэриллибит боруонньатын устан фроІІа ыытыахха диэн этиилээхпин . Дойдуга эдэр дьон наадалар . Илиитигэр саа - саадах тутан дойдутун кімµскээтин . Оттон бу дьыала ± а тустаах буруйдаах Семенов Федот Николаевич буруйун билиммитэ . Дьыала тэриллибитэ . Мин этэрим итинэн бµтэр " , - диэбитэ . Бюро чилиэннэрэ саІата суох сіІін олорбуттара . Онтон икки хас киґи НКВД начальнигын этиитэ саамай сіптіі ± µн ыйан туран , социалистическай баайы - дуолу ыскайдааччыларга кыр істііхтіргі курдук сыґыаннаґыахтаахпыт диэн уоттаах - тіліннііх тыл эппиттэрэ . Мэхээлэ кинилэр этэллэрин - тыыналларын истэ - истэ иэнэ кэдэІнииргэ , куйахата бµрµтэ тыытарга дылы гыммыта . Хара ± ар Сідµіт о ± онньор кураанах хамсатын оборон сообур ± ата - сообур ± ата бµк тµґэн олороро , кинини тутан баралларыгар дьон соґуйбут , куттаммыт сирэйдэрэ , Ґрµмэччи Јрµµнэ кµлµгµрбµт міссµінэ кістін ааґыталаабыта . Јрµс эстиэн а ± ай иннинэ сэриигэ барааччылары Дьокуускайга киллэрбиттэрэ . Манна да ір туппатахтара . Бастакы борохуотунан салгыы айаннаабыттара . Онтон а ± ыйах хонукка µірэтэ тµґээт , маршевай рота ± а холбоон тимир суолунан тµµннэри - кµннэри тµґэрэн Ленинград таґыгар а ± албыттара . Онон алааґыттан тэйбэтэх киґи балтараа ыйы кыайбат кэм иґигэр кый ыраах , хааннаах кыргыс хонуутугар баар буолан хаалбыта . Хата кыра µірэхтээх буолан син дьонтон хаалсыбакка саппай уопсан сылдьара . Биир тµµн саІа кэлбиттэри балачча кэтит µрэ ± и туоратан инники кирбиигэ киллэрбиттэрэ . Онтон баара эрэ нэдиэлэ курдук сэриилэґээт тігµрµктээґиІІэ тµбэстибит диэбиттэрэ . Мэхээлэ ону хантан билээхтиэй , Железнов диэн бэйэтин отделениетын уолуттан истибитэ . Онтон бэрт ір ойууру кэтэн , хаста да немецтэри кытары хабыр хапсыґыыларга тµбэґэн киґи бі ± і ілін - сµтэн , сэрии ньиргийэр сиригэр кэлэн бэйэлэрин дьонноругар тілі кітін тахсан баран , аны таІнарыахсыт аатыран ытыллар куттал суоґаата ± а . * * * Тігµрµктээґинтэн тахсыбыт дьону бу землянка ± а µс кµн хаайан сытыарбыттара . МассыыІка ± а бэчээттэммит " Ийэ дойдубун таІнарбыппар буруйдаахпын , ону билинэбин " диэн ис хоґоонноох суруктаах кумаа ± ыга илии баттата сатаабыттара . Ол бэйэни ытылларга уурар бириигэбэр кэриэтэ диэн ким да сібµлэммэтэ ± э . Тірдµс кµннэригэр барыларын µµрэн таґааран стройдаппыттара . Майор Распутин строй иннигэр ойон тахсан : " Табаарыстаар ! Биґиги Ийэ дойдубут дьиІнээх патриоттарабыт , таІнарыахсыттарга тµбэстибит " , - диэн хаґыытаан эрдэ ± инэ , били полковник , тутан туран бэстилиэтинэн ыппыта . Командирдара тµіґµн харбаммытынан тэмтэриІнээн ылбыта уонна : " Сволочь ! Фашист . . . " - диэн хардьыгыныы - хардьыгыныы киниэхэ иккитэ - µстэ утары хаардыылаан эрдэ ± инэ , іссі атын офицердар иккитэ - µстэ ыппыттара . Распутин уІа илиитин ілірµіхсµттэрин диэки ууммутунан умса баран тµспµтэ . Итинник харса - хабыра суох быґыыттан уонна оґуобай отдел µлэґиттэрэ хас биирдиилэрин самнарар , хам баттыыр тутууларыттан - хабыыларыттан сµрдэрэ тостубут дьоІІо " таІнарыахсыт бирикээґин толорон Ленинград оборонатын бырахпыттарын иґин штрафной рота ± а ыытарга " диэн бирикээґи иґитиннэрбиттэрэ . Ити кµн ілбµт дьонтон уґуллубут , буулдьа , оскуолак дьілµтэ кіппµт суола чіІірµйэ сылдьар , ситэ да сууллубатах таІаґы кэтэрдэн баран , икки іттµлэриттэн автоматтаах дьон арыаллаан илин диэки илпиттэрэ . Ыкса киэґэ уруккута ханнык эрэ улахан холкуос кінньµµґэнэтигэр а ± алан олохтообуттара . Манна уонча хонук устата эмиэ кинилэр курдук дьыл ± аламмыт дьону мунньан икки сµµс биэс уонча байыастаах штрафной ротаны тэрийбиттэрэ . Мэхээлэ Железновтуун тутуґа сылдьан биир взводка тµбэспитэ . Роталарын командира , сааґырбыт лейтенант Мэхээлэлээх Железнов биир взводка барыахтарын ба ± аралларын утарбата ± а . Ас - µіл олус кэмчи этэ . Хаппыыстанан хойуннарыллыбыт уу судураан миин , биир быґыы хара килиэп сыыґынан кµІІэ иккитэ аґаталлара . Биир кµн кинилэр взводтарын тµптэ тµрµлµін µрдµгэр тµґэрэн , массыыналарга тиэйэн ханна эрэ илдьэ барбыттара . Балачча ір айаннаан тимир суол станциятыгар тиийэн кэлбиттэрэ . Тэйиччиттэн автоматтаах харабыллардаах сылдьан вагоннартан таґа ± ас сµікээбиттэрэ . Ыксатыы , ыгыы - тµµрµµ кытаана ± а этэ . Дьэс манньыат курдук кып - кыґыл сирэйдээх капитан биир кэм : - Быстрее ! Быстрее ! Как сонные мухи еле двигаетесь , - дии - дии тіттірµ - таары кэлэрэ - барара . Араас дьааґыктары , кууллары тэлиэгэлээх аттарга , массыыналарга тиэйэ - тиэйэ ыытан иґэллэрэ . Мэхээлэ хара ± ар киирэн аґытар кіліґµнµн соттор да бокуойа суох сылдьан , уІа - хаІас іттµн кірді ± µнэ сµµґµнэн киґи сµµрэ - хаама былаастаан µлэлии сылдьаллара . Ити сырыттахтарына эмискэ сирена тыаґа улуйа тµспµтэ . Зениткэлэр µлэлээн битийбиттэрэ . Онтон былыт быыґыттан немец самолеттара киґи уйул ± атын кітµтµіх ыйылаан - уйулаан таІнары халаахтаґан тµспµттэрэ . Јлір ілµµ дµбдµргэнэ биирдэ то ± о тардыллыбыта . Мэхээлэ туора сµµрэн тахсан истэ ± инэ , харабылга турбут саллаат сытан эрэн µрдµнэн ытыалаан бирилэппитэ . Сонно умса баран тµспµтэ . Тулатыгар буомбалар эстэн сир мэктиэтигэр ірµтэ эккирээн ылара . Ґрдµгэр бытархай таас , буор курулаччы кутуллара . Јйі кітін хаґытыы - хаґытыы сирэйин хоту сыыллан иґэн буомба то ± о тэппит аІхайыгар тікµнµйбµтэ . Онтон тахсаары тарбачыґан иґэн кірбµтэ биир самолет адьас кинини эрэ туґаайбытынан ытыалаан уотунан кытыаста - кытыаста таІнары сурулаан иґэрэ . Ол улуу кµтµртэн быыґаныахтыы тиэрэ баран тµґээт , хоґооно суох хаґытыы - хаґытыы илиитинэн далбаатана , ата ± ынан тэбиэлэнэ сатаабыта . Самолета кини туґугар кэлээт ірі мэтэрийэн тахсыбыта . Ол кэнниттэн аны иккис самолет таІнары халаахтаан эрэрэ . Ыксаан эмиэ µіґэ тарбачыґан истэ ± инэ ким эрэ ата ± ыттан тіттірµ соґон ылбыта . Ап - аґыы хабархай сыттаах сииктээх буорга тібітµн умса баттаабыта . Онуоха сири дьілі хаґан киириэхтии икки илиитинэн бокуойа суох буору тарбыы сыппыта . Тіґі кэм ааспыта буолла , ким эрэ эргитэ тарпытыгар ійдіммµтэ уу - чуумпу буолбут этэ . - Вставай ! Быстро за работу , - диэн ойутан туруорбуттара . Буомбалааґын улахан иэдээни оІорбут этэ . Онтон - мантан іґіх хара буруо халлааІІа харбаґан эрэрэ . Оґо ± оґо субуллан хаалбыт ат киґи куйахата кµµрµіхтµµ ыйылыы - ыйылыы тура сатаан илин ата ± ынан сири табыйара . Бэрт элбэх киґи кµірэ - лаІкы охтон сыталлара . Данил Макеев

Download XML • Download text

sah-18

sah-18

View options