Text view
sah-17
View options
Tags:
Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.
Политика кирдээх миэлиҥсэтигэр түбэспит үс саха эдэркээн уола 3 - 4 сыл хаайыы эрэйин - муҥун эттэринэн - хааннарынан билбиттэрэ , ол содулугар эдэр саастарын , үөрэниэх - тутуох кэмнэрин , чэгиэн доруобуйаларын толук уурбуттара . Ити айылаах хара балыырга түбэспит дьон диэтэххэ , киһилии майгыларын ыһыктыбакка , хаайыыттан тахсан баран , уопсастыбаннас туруорсан , үөрэхтэрин салҕаан бүтэрбиттэрэ . Үлэһит дьон буолбуттара , ыал олоҕун тэриммиттэрэ .
Лена уонна Андрей Андреевтар , үс оҕолоох дьиэ кэргэн :
Соҕуруу сытар сорох арыылар Дьоппуон уонна Арассыыйа икки ардынан мөккүөрдээхтэр .
Тохсунньу бүтүүтүгэр Нам улууґун ХатыІ Арыы ( Аппааны ) нэґилиэгэр умнуллубат бэлиэ күн буолан ааста . Бу күнү аІаардас ХатыІ Арыы эрэ олохтоохторо буолбакка , Нам улууґун дьоно - сэргэтэ бары долгуйа күүппүттэрэ .
Киһи барыта долгуйар , ордук оҕо - уруу тулуйбакка кэтэһэр , манаһар … харыйа аннын өҥөлдьүйэр , үөһээ тыынар , буугунуур . Бытыктаах кырдьаҕаһынан сирэйдэнэн , бу сырыыга дьоно тугу бэлэхтиэхтэрин сураһа - билэ сатыыр . Бэйэтэ тугу ылларыан баҕарарын таайтара сатаан кыҥкыйдыыр . Дьоно буоллаҕына , наар күүттэрэр хамнастарын кэтэһэн мөҕүттэллэр - этинэллэр , ыксыыллар - тиэтэйэллэр , тойоттору - хотуттары , салгыы былаастаах дьону барытын суулуу тутан үөҕэллэр . Ким эрэ тугу эрэ ылыммыт , кимиэхэ эрэ төһө эрэ бириэмийиэ биэрбиттэр , ханна эрэ хаһан эрэ сыана түспүт , ханна эрэ , ким эрэ …
Оттон Егор Борисов хотугу муора суолун сайыннарарга туґуламмыт эспэдииссийэни олохтоох бµддьµіт ійµµрµн уонна іріспµµбµлµкэ экэниэмикэтэ хас да хайысханан тэІІэ сайдыахтаа ± ын туґунан эттэ . Ону сэргэ Япония бэлиитиктэрэ уонна урбаанньыттара Саха сиригэр ыытыллар бырайыактары олус сэІээрбиттэрин сырдатта .
Сайдыы хаамыытын хайа да бэйэлээх хатырыктаах кыайан туппат . Туох барыта икки ? рµттээх . Балысхан сайдыы бэлэмэ суо ± у саба охсуон с ? п . Онон эрдэттэн к ? мµскэнэр кµµс омукка хайаан да µ ? скµ ? н наада . Бэлэмэ суох балысхан сайдыыга киирии син тыбыс - тымныы ууга ыстанан киирбит курдук дуу , та ? ырдьа быра ± ыллыбыт балык дуу кэриэтэ . Онон саха омук бы ? ыытынан тыыннаах хааларыгар , бастатан туран , ? йµн - санаатын та ? ымын µрдэтэрэ наада . Икки ? инэн , итэ ± эллээх буолуохтаах . Итэ ± эл ки ? иэхэ биэрэрэ олус элбэх . Бэрт кыраттан араас ? йд ? бµллэр киирэллэр . Санаа ± ын саа ? ылыыр . Дьону тµмэр . Куту - сµрµ б ? ± ? рг ? т ? р . Майгыны - сигилини оннун булларар . Кэрэни µксµгэр ылынабыт эрэ , бу ? аран та ? аарарбыт кыра . Итэ ± эл ки ? ини а ? ар , тастан киирэр µчµгэй сµµрээни д ? б ? ? нµк ылыннарар . Кµрµ ? лэнэр , харыстанар кыахтана ± ын …
Алтынньы 22 күнүгэр « Московскай » атыы - эргиэн комплексын иннигэр , Ленин бэрэспиэгин уонна Курашов уулуссатын быһа охсуһууларыгар , суруналыыс Виктория Габышеваны уонна тыл көҥүлүн көмүскүүр уопсастыбаннас пикетэ буолуоҕа . Пикет 13 . 00 чаастан 16 . 00 чааска диэри ыытыллыаҕа . Ким баҕарар кыттыан сөп .
Сэтинньи 24 күнүгэр Токио куоракка СЈ Бэрэсидьиэнэ Е . Борисов РФ Японияҕа чрезвычайнай уонна боломуочуйалаах посола Михаил Белайы кытары кірүстэ . Кинилэр Арассыыйа уонна Япония сыґыанын сайыннарыы боппуруоґун дьүүллэстилэр , Япония тэрилтэлэрэ Саха сиригэр ыытыллар инвестиция бідіІ бырайыактарыгар кыттыылларын күүґүрдэр наадатын бэлиэтээтилэр .
Николай Николаевич Волков 1933 сыллаахха кулун тутар 10 кµнµгэр Бµлµµ оройуонугар тіріібµтэ . Мастаах сэттэ кылаастаах оскуолатын , Бµлµµ - тээ ± и педагогическай училищены , Москватаа ± ы физическэй культура киин институтун иґинэн тренердэр оскуолаларын уонна СГУ историко - филологическай факультетын µірэнэн бµтэрбитэ . 1953 - 1956 сс . Советскай Армия кэккэтигэр сулууспалаабыта . Ґлэтин 1959 сыллаахха республикатаа ± ы спорткомитет отделын сэбиэдиссэйинэн са ± алаабыта . Саха сиригэр кіІµл тустууну тірµттээччилэртэн биирдэстэрэ . Николай Николаевич бэйэтин оло ± ун республика ± а тустуу сайдарыгар маІнай спортсмен , тренер , оттон тэрийээччи уонна салайааччы быґыытынан анаабыта . Кини иитэн - такайан таґаарбыт уолаттарыттан 15 киґи Россия уонна ССРС чемпионнарынан уонна призёрдарынан буолбуттара . Салгыы »
Ветераннар улуустаа5ы спартакиадаларыгар кыттыыны ыллыбыт . Уопсайа нэhилиэктэн 20 улэ ветерана кыттыбыта .
Олунньу 3 - 10 кµннэригэр Правительство Председателин солбуйааччы А . И . Борисов салайааччылаах отчуоттуур біліх Усуйаана улууґугар сырытта . Рабочай біліх икки хайысханан 9 нэґилиэккэ µлэлээтэ . Ыраах сытар , киґи мээнэ тиийбэт суоллаах - иистээх сиргэ олорор нэґилиэктэр олохтоохторо бу маннык сылга биирдэ буолар ситэриилээх былаас салайааччыларын кытта кірсµґµµлэри ірµµ кµµтэллэр . Бу кірсµґµµлэргэ кинилэр республика бµгµІІµ µлэтин - хамнаґын , сайдыытын туґунан быґаччы µлэлии сылдьар дьонтон истэллэр , кыґал ± аларын этинэллэр . Олунньу 4 - 6 кµннэригэр СР Физическэй культура ± а уонна спорка государственнай комитетын бэрэссэдээтэлэ М . Д . Гуляев салайааччылаах біліх Сайылык , Уйаандьы , Хайыр , Тумат нэґилиэктэригэр отчуоттаата . Онтон промышленность министрин солбуйааччы А . Э . Ефремов салайааччылаах біліх Хаґааччыйа , Усуйаана , Аллараа ДьааІы , Уус - Куйга нэґилиэнньэлээх пууннарыгар сырытта . Бастатан туран , быйыл 375 сааґын туолар Хотугу Муустаах бай ± алы чинчийии , саІа сирдэри арыйыы киининэн буолбут баай историялаах кырдьа ± ас Хаґааччыйа ± а бу сыл бµтµµтэ µлэ ± э киириэхтээх оскуоланы кірдµлэр , социальнай объектарга сырыттылар . Нэґилиэк олохтоохторун кытта кірсµґµµгэ Правительство отчуотун біліх салайааччыта , промышленность министрин солбуйааччы А . Э . Ефремов иґитиннэрдэ . Нэґилиэк дьоно - сэргэтэ ааспыт сылга туруорсубут , кэтэспит саІа оскуолалара Хоту сир дьоно киинтэн тіґі да ыраах олордоллор , аан дойдуга барар сайдыы сµдµ хардыыларыттан эмиэ хаалсыахтарын ба ± арбаттар . Ол иґин телефон , интернет сибээґин , телевидение ханаалларын туруорсаллар . Маныаха транспорт , сибээс уонна информатизация министрин солбуйааччы А . И . Кривошапкин 2 - 3 ыйынан Хаґааччыйа ± а « Мегафон » сотовой сибээс ситимин киллэриэх буолан сµргэлэрин улаханнык кітіхті . Итини сэргэ кµннээ ± и кыґал ± аны таґынан , эминэн хааччыйыы , заправочнай станция , суол - иис , почта , сир , уу боппуруостарын сэргэ « Илин Сибиир - Чуумпу акыйаан » нефть турбатын тутуу , « Кµчµс » кімµстээх сири баґылааґын айыл ± а ± а дьайыыларын экологическай экспертизатыгар тиийэ араас боппуруостары туоґуластылар . Бу эргин сытар хас да нэґилиэк кыґал ± атын быґаарар 20 куойкалаах учаастактаа ± ы балыыґа кылаабынай бырааґа Л . Е . Сидорова балыыґа дьиэтигэр киґи µлэлиир , ыалдьыбыт киґини сытыаран эмтиир усулуобуйа суо ± ун , ирдэбилгэ эппиэттээбэтин , кырдьа ± ас - кыаммат дьон кэлэр - барар суолун ороскуотун уонна айанын ыраа ± ын уйбаттарын ыйан туран , Хаґааччыйа ± а рентгент кабинеттаах , аныгы оборудованиенан сэбилэммит лабораториялаах , аптекалаах икки этээстээх таас балыыґа дьиэтин тутарга уолдьаспытын эттэ . Ити боппуруоґу ыаллыы олорор Усуйаана нэґилиэгин олохтоохторо эмиэ кітіхтµлэр . Усуйааналар сыллата туруорсар сµрµн кыґал ± аларынан ДьааІы кытылын бі ± іргітµµ буолар . Нэґилиэк олохтоохторо бу боппуруоґу туруорсубуттара ыраатта да кµттµіннээх µлэ ыытыллыбата . Онтон сааскы халаан уута ірµс кытылын сыллата 6 - лыы , 7 - лии миэтэрэни кіІµ анньан барар , онон сыл аайы бу дэриэбинэ ууга барар куттала улаатан иґэр . Быйыл « эрэйдээх этигэн » дииллэринии , отчуоттуур біліххі дэриэбинэни халаан уутуттан харыстыыр дьаґаллары суґаллык ыларга бэйэлэрин бырайыактарын кірдірдµлэр . Манна Ґірэх министерствотын уопсай µірэхтээґиІІэ отделын начальнига Н . В . Ситникова этэргэ дылы , « илии тутуурдаах , іттµк харалаах » кэлбит . Кини Усуйаана ± а саІа аґыллыбыт о ± о саадын сэбиэдиссэйигэр остуол , олоппос комплегын сертификатын туттарда . Ырыа ± а ылланарыныы суола - ииґэ суох хоту дойдуга « самолётунан эрэ кітµіххэ сіп » . Онтон манна ол самолёт да кіппітµн туґунан боппуруос нэґилиэк аайы турда . Усуйаана улууґун нэґилиэктэригэр « Полярнай авиалиния » компания АН - 3 самолёта дотациялаах рейстэри толорор . Кітµµ халлаан « хаґаайына » хайдах настарыанньалаа ± ыттан уонна туруктаа ± ыттан тутулуктаах . Ґксµгэр киґи а ± ыйа ± ынан кітір дьону мунньар аатырар . Дьон ордук сайыІІы іртµгэр эрэйдэнэр . Билэргит курдук , уоппуска ± а барааччы , µірэххэ киирээччи , эмтэнээччи µгµс буолар . Ол иґин сиринэн суола суох 8 нэґилиэк олохтоохторо сайыІІы кэмІэ ірµґµнэн сылдьар уу транспорын быйыл да туруорустулар . Ыалдьыбыт дьон , тірµµр дьахтар , саІа тіріібµт о ± о , араас наадалаах дьон ыйы - ыйдаан хаайтараллар . Дьиэлэригэр - уоттарыгар ыксаан , дьон оло ± ор кутталлаах араас транспорынан - аґа ± ас уу мотуорунан , бураанынан айанныырга 굴эллэллэр . Аллараа ДьааІы уу суолунан µс ДьааІы улууґун астара - таІастара , уматыктара , чохторо , техническэй - материальнай ресурсалара кэлэн тµґэр стратегическай суолталаах біґµілэгинэн буолар эрээри , кииІІэ маннык біґµілэк баарын туґунан арктическай навигация кэмигэр эрэ ійдµµллэр диэн олохтоохтор хом санаалаахтар . Быра ± ыллыбыт дьиэ µгµс , сэрии кэнниттэн ордон хаалбыт дэриэбинэни санатар , киґи кутун - сµрµн баттыыр кістµµ . Ол иґин буолла ± а , уруккута муора суолун аартыгынан аатыран олорбут біґµілэккэ кірсµґµµ тыІааґыннаахтык барда . Аллараа дьааІылар « олохпут тупсуохтаа ± ар кµннэтэ мілтіін , усулуобуйабыт ыараан иґэр » диэн этэллэрэ оруннаах . Киґи тыына бур ± айар тымныы кулууптарыгар бэргэґэбитин , µтµлµкпµтµн кэтэн олорон мунньахтаатыбыт . Отчуоту истэн баран социальнай ма ± аґыын суо ± ун , ас - таІас сыаната ыараханын , дьиэлэр эргэрэн муосталара суулла турарын , тымныыларын , тымныы уу сылаас уутаа ± ар сыаната ыараханын ыйдылар уонна , биллэн турар , олорор дьиэ сертификатын биэрии бэрээдэгин туоґуластылар . Отчуоттуур біліххі олох - дьаґах іІілірµнэн хааччыйар тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ , кинилэр ыйытыыларыгар эппиэттиир µлэґиттэр кэлбэтэхтэр , онон олохтоохтор туруорсар µгµс боппуруостарыгар хоруйу ылбатылар . Онон улуус нэґилиэктэрин сылааґынан уонна электроэнергиянан хааччыйар « Якутскэнерго » АК « Теплоэнергосервис » ААО тэрилтэтин салалтата кэлэн нэґилиэнньэ оло ± ун тыын боппуруостарын быґаарар тэрилтэлэр µлэлэрин хонтуруоллуура , баар итэ ± эстэри быґаарара наадатын эттилэр . Бу біґµілэк дьиэлэрэ эргэрэн , муосталара тµґэн дьон дьиэлэригэр сонноох , хаатыІкалаах олороллор . Уґун кыґыны электронагревателинэн сылытынан кыстыыллар , ыйга электроэнергия ± а 2000 солк . тілµµллэр . Хамнас кыратын , сэбиэскэй кэмІэ арктика ± а олорор дьон хамнастарыгар 25 % эбиллиини ылар эбит буоллахтарына , билигин арктическай коэффициент 160 солк . буолбутун , сибээс , суол суо ± ун , самолёт кіппітµн , почта сылдьыбатын ыйдылар . Саас аайы муора аґылынна ± ына біґµілэк ууга баран Хотугу Венеция ± а кубулуйар . Дьон біґµілэк иґигэр теплотрасса µрдµнэн сылдьаллар . Кыґынын біґµілэк уулуссаларын буур ± а типпит хаарыттан ким да ыраастаабат . Тіґі да тыйыс айыл ± алаах сиргэ ыарахан усулуобуйа ± а олордоллор , эрэллэрин сµтэрбэттэр , улуус , біґµілэк сайдар кэскилин туґунан туоґулаґаллар . Онуоха промышленность министрин солбуйааччы А . Э . Ефремов , транспорт , сибээс уонна информатизация министрин солбуйааччы А . И . Кривошапкин 2013 сылтан са ± алаан промышленноска хамсааґын та ± ыста ± ына , муора суолунан тиэйии - таґыы кээмэйэ улаатта ± ына республика хотугу улуустарыгар бу стратегическай суолталаах біґµілэк иккис тыынын ылыа диэн эрэннэрдилэр уонна аны µс сылынан телевизорынан 8 каналы , радионан 3 каналы кірір - истэр буолуоххут диэн уоскуттулар . Кэнники сылларга ДьааІы ірµґµ дириІэтии µлэтэ барбат буолбутунан , сыллата навигациянан кэлбит таґа ± ас Аллараа ДьааІыга хаалара µгэскэ кубулуйда . Бу анал суола суох ДьааІы , Усуйаана , Эбээн - Бытантай улуустарын онто да суох кыґал ± алаах олохторун ыаратар . Быйыл кэлбит таґа ± ас ДьааІы ірµс уута уолан хаалан ірµґµнэн кыайан тиэллибэтэ ± э . Онон баата ± айдар , усуйааналар , эбээн - бытантайдар чохторун , уматыктарын билигин кыґыІІы суолунан тиэйэ сылдьаллар . Кµн аайы Нижнеянскайтан чо ± у тиэйэн оттуох диэтэххэ , этэргэ судургу . Онон Правительство ірµґµ дириІэтэр µлэни ыытта ± ына эрэ ДьааІы ірµс улуустарыгар навигациянан таґа ± аґы тиэрдии боппуруоґа быґаарыллар кыахтаах . Олунньу 8 кµнµгэр отчуоттуур біліх Усуйаана улууґугар сырыытын туґунан тµмµк мунньах улуус киинигэр Депутатскайга буолла . Манна ситэриилээх былаас ааспыт сыллаах отчуотун Правительство Председателин солбуйааччы А . И . Борисов туруорда . Зоя ОХЛОПКОВА , « ДьааІы саґар ± ата » хаґыат редактор - директора .
биитэр ханна µлэлиириІ бэйэ ± иттэн улахан тутулуктаах Саха сирин экономикатыгар кэнники сылларга бідіІ уларыйыылар тахсан эрэллэр . Ол курдук , дойду , республика оло ± ор улахан суолталаах МэІэ бырайыактар олоххо киирэллэр . Бу балысханнаах уларыйыылартан туора туран хаалар табыллыбат . СР Наука ± а уонна анал µірэхтээґиІІэ министерствота , министр Александр Алексеевич Пахомов , бу хайысха ± а былааннаах µлэни ыытар . Ол курдук , туґааннаах министерстволар , тэрилтэлэр , улуустар , куораттар дьаґалталарын сайаапкаларынан алын сµґµіх уонна орто анал µірэхтээґин кыґаларыгар сыллата саІа идэлэр аґыллаллар , µірэнээччилэри ылыы былаана улаатар . Дьэ онон , ыччат ханнык µірэх кыґатыгар киирэн µірэннэ ± инэ промышленность салаатыгар µлэлиир кыахтанарый ? Баара ± ай тутууларга ордук ханнык идэлэр наадаларый ? Ґірэххэ ылыыга туох саІа сµµрээннэр баалларый ? Орто анал µірэх устудьуонугар государство іттµттэн туох кімі оІоґулларый ? Итинник уо . д . а . µірэнээччилэри , кинилэр тіріппµттэрин интэриэґиргэтэр , долгутар боппуруостарга , СР Наука ± а , анал µірэхтээґиІІэ министерствотын уонна редакция µірэххэ салаатын кі ± µлээґиннэринэн , ыам ыйын 28 кµнµгэр " Саха сирэ " хаґыат редакциятыгар телефонунан быґа сибээс олохтонно . Биґиги аа ± ааччыларбыт ыйытыыларыгар Саха Республикатын наука ± а уонна анал µірэхтээґиІІэ министрин солбуйааччы Степан Иванович Москвитин , анал µірэхтээґин управлениетын начальнига Мария Алексеевна Семенова , управление кылаабынай специалиґа Лариса Ивановна Иванова хоруйдаатылар . Ыйытыы : - Алло , дорооболоруІ ! Бу Дьокуускайтан Троева диэн эрийдим . Орто анал µірэхтээґиІІэ бол ± омто ууруллар буолбута олус µчµгэй . Биир кэмІэ олох умна сылдьыбыттара . БµгµІІµ кµІІэ республикабытыгар хас орто , алын сµґµіх анал µірэх тэрилтэтэ баарый уонна ханнык саІа идэлэр аґылыннылар ? Эппиэт : - Биґиэхэ 33 орто , 27 алын сµґµіх µірэх тэрилтэтэ µлэлиир . Быйыл былааІІа эбии 70 - ча миэстэ кірµлµннэ . Орто µірэххэ 7 , алын сµґµіххэ 10 саІа идэни аґабыт . Ол курдук , Алданнаа ± ы политехническай техникумІа " Обогащение полезных ископаемых " - 40 миэстэ , Нерюнгритаа ± ы гуманитарнай колледжка " Информационная безопасность " - 25 миэстэ , Нерюнгритаа ± ы политехническай колледжка " Автоматика и телемеханика на железнодорожном транспорте " , " Землеустройство " - 50 миэстэ , Покровскайдаа ± ы бизнес - технология колледжыгар " Туризм " - 25 миэстэ , Дьокуускайдаа ± ы сервис технологическай колледжыгар " Парикмахерское дело " , " Косметика и визажное искусство " - 50 миэстэ . Ыйытыы : - Бу суруналыыстар ыйытабыт , баґаалыста этиІ эрэ , алын , орто анал µірэх выпускниктарыттан мэІэ бырайыактарынан промышленноска тіґі киґи µлэлиирин кэтээн кірі ± µт дуо ? Эппиэт : - Былырыын " АЛРОСА " - ны кытта сібµлэґии тµґэрсибиппит , ол сµнньµнэн , 2008 сыл тµмµгµнэн кинилэр СГУ - ну уонна орто , алын сµґµіх µірэх тэрилтэлэрин бµтэрбит 200 - тэн тахса эдэр специалиґы компания подразделениеларыгар µлэ ± э ылбыттара . Бары µлэлии сылдьаллар . Сир аннынаа ± ы , хайа µлэлэригэр рабочайдарга , итиини хааччыйааччыларга , электрогазосварщиктарга , горняктарга , энергетиктэргэ , сварщиктарга , слесардарга наадыйыы баар . Ґлэ ± э ылалларыгар боруобалыыр болдьо ± у ааґаллар . Билигин промышленноска µлэлиир республика ± а компания ахсаана элбээн иґэр . Итинник сібµлэґии " Якутуголь " ХК - ны кытта тµґэрсиллибитэ , " Саха сирин тимир суолларын " кытта эмиэ 2009 с . оІоґуллуохтаах . Ґчµгэйдик практиканы барбыт , бэйэтин кірдірбµт ыччаты µлэ ± э ыла сатыыллар . Правительство эмиэ итиннэ µлэлэґэр . Ыйытыы : - ДорооболоруІ , бу Дьокуускайтан Николай телефоннуубун . Биири ыйытыахпын ба ± арабын . Арай мин орто анал µірэххэ киириим , онтон бµтэрэн баран салгыы µрдэтинэрбэр толору 5 сыл µірэнэбин дуо ? Эппиэт : - КГЭ тµмµгµнэн µрдµк µірэххэ хапсыбакка , холобур , юрист идэтигэр орто анал µірэххэ киирдэххэ , кэлин µрдэтинэргэ 3 сылынан бµтэриэххэ сіп . Ґп - экономика колледжыгар , эргиэн - экономика колледжыгар экономист идэтигэр µчµгэйдик бэлэмниир буоланнар , СГУ µп - экономика институтуга𠵴µс курска киирэн салгыахтарын сіп . Оттон орто анал µірэх кыґатыгар ылбыт идэ ± инэн буолбакка , атын эйгэ ± э µрдµк µірэххэ туттарсан киирдэххинэ - 5 сыл толору µірэнэ ± ин . Ыйытыы : - Орто техническэй µірэ ± и бµтэрдэххэ , мэІэ бырайыактарга кыттарга , эґиги іттµгµтµттэн кімі баар буолуо дуо ? Мин ХаІаластан тіріппµт ыйытабын … Эппиэт : - МэІэ бырайыактарга улахан компаниялар µлэлэґэллэринэн , " АЛРОСА " , " Сургутнефтегаз " , " Саха сирин тимир суоллара " , " Якутуголь " тэрилтэлэри кытта дуогабардастахтарына , миэстэтигэр баран µлэлииллэр . Ґіґээ бу боппуруоґу эмиэ таарыйан ааспыкка этиллибитин курдук , манна сµрµннээн практика кэмигэр бэйэлэрин µчµгэйдик кірдірбµт ыччаттары µлэ ± э ылаллар . Онон , киґиттэн бэйэтиттэн , кини µлэґит , дьыалабыай уонна , биллэн турар , киґи быґыытынан хаачыстыбаларыттан улахан тутулуктаах диэхпин ба ± арабын . Олохтоох ыччаты мэІэ бырайыактарга кытыннарар инниттэн µірэх тэрилтэлэригэр то ± оостоох идэлэргэ миэстэлэри арыйабыт , бу іттµгэр µлэ сал ± анар . Биґиги министерствобыт эрэ буолбакка , атын министерстволар эмиэ кыттыыны ылаллар . Ыйытыы : - Дьокуускайтан Макарова Надежда эрийэбин . О ± ом сибээс µлэґитэ буолар ба ± алаах . Бу идэ ± э ханна µірэтэллэр ? Бµтэрдэ ± инэ " СахателекомІа " µлэ булуо дуо ? Эппиэт : - Дьокуускайдаа ± ы Радиотелекоммуникация , сибээс техническэй колледжыгар бэлэмнииллэр . " Сахателекому " таґынан атын да тэрилтэлэргэ дуогабарынан µлэ булаллар . Бµтэрээччилэртэн 70 % µлэ миэстэтинэн хааччыллаллар , сорохтор салгыы µрдµк µірэххэ киирэллэр . Правительство , Сибээс , траспорт министерствота колледж µлэтин сµрµннэґэр буоланнар , манна µірэнэр престижнэй да ± аны , µлэ да миэстэтин бэркэ булаллар . Онон , о ± оІ µчµгэй идэни баґылыан ба ± арар эбит , ійµіххэ наада . Ыйытыы : - Алло , дорооболоруІ , бу Халыматтан эрийэн тиийдибит . 11 кылааґы бµтэрэр о ± о орто анал µірэххэ киирдэ ± инэ армияттан босхолонуон сіп дуо ? Эппиэт : - Сокуон быґыытынан , орто сµґµіх µірэххэ сылдьааччыларга армия ± а ыІырыллыы болдьо ± ун уґатан биэрии уруккуттан баар . Кэлин µірэ ± ин бµтэрдэ ± инэ биирдэ барар курдук . Военкоматтар армия ± а ыытыыга былааннаахтар . Ол онно , доруобуйаларын туругунан сыыйыы µгµстµк тахсар буолан , былааннара туолбат туруктаа ± ынан , µірэнэ сылдьааччылары ардыгар хомуурга ыІыраллар . Ыйытыы : - Мин Мархаттан звоннуубун , Аня диэммин . Оттон кыргыттар мэІэ бырайыактарга кытталлар дуо ? Онно ханнык идэ ± э µірэниэххэ сібµй ? Эппиэт : - Уопсай техническэй идэлэргэ µірэннэхтэринэ µлэлиэхтэрин сіп бі ± і буолла ± а дии . Холобур , оператор - газосварщик , нефть переработкатын оператора , газ скважинатын оператора . Ити идэлэргэ Мирнэйдээ ± и региональнай - техническэй колледжка , Бµлµµтээ ± и 31 № - дээх ПТУ Кыґыл Сыырдаа ± ы филиалыгар µірэтэллэр . Мирнэйдээ ± и индустриальнай техникумІа энергетика ± а анаан уунан хааччыйар , уу технологиятын µлэґиттэрин бэлэмнииллэр . Итиэннэ , мэІэ бырайыактары дьоннор олоххо киллэрэллэр , кинилэргэ араас идэлээхтэр - холобура , атыылааччылар , асчыттар , медсестралар іІілірі эмиэ наадалаах . Ыйытыы : - МэІэ - ХаІаластан Дьігµірэбэ диэн ыйытыахпын ба ± арабын . Биґиэхэ сылгыґыттары бэлэмниир µірэх баар дуо ? Ылбычча киґи сылгыґыт буолбат ээ … Эппиэт : - Сіпкі этэ ± ин . Быйылгыттан Суоттутаа ± ы 19 № - дээх лицейгэ сылгыґыт идэтигэр µірэтиэхтэрэ . Суотту лицейэ Тыа хаґаайыстыбатын министерствотын кытта дуогабар тµґэрсибиттэрэ , лицензия ылбыттара , сіптііх база баар . 11 кылаас кэнниттэн 1 сылга 25 миэстэ кірµлµннэ . Бµлµµ эІэр улуустарга сылгыґыттары µірэтиигэ сайаапка киирдэ ± инэ , миэстэтигэр сіптііх базалаах буоллахтарына , инникитин сылгыґыттары бэлэмнээґин эмиэ барыан сіп . - Махтал ! Ыйытыы : - Алло , быґа сибээс дуо ? Анастасия Викторовна ыйытабын . Тимир суол идэлэригэр ханна µірэтэллэр , чуолаан , Дьокуускай куоракка бэлэмнииллэр дуо ? Эппиэт : - Бу идэлэргэ сµрµннээн АлдаІІа µірэнэллэр . Оттон Дьокуускайга 11 - с № - дээх лицейгэ локомотив машиниґын кіміліґііччµтµн идэтигэр бастакы выпуґу таґаардылар . Маны сэргэ быйыл 굴µІІµттэн бу лицейгэ тимир суол транспорын проводнигар µірэтии са ± аланыа . Манна комиссия ± а докумуону туттараллар , кэпсэтиґии бэрээдэгинэн µірэххэ ылыллаллар . Ыйытыы : - Уус - Алдантан Васильевтар дьиэ кэргэттэрэ ыйытабыт . Орто техническэй µірэххэ стипендия тілінір дуо , суумата тіґінµй ? Уопсайынан хааччыйаллар дуо ? Эппиэт : - Орто анал µірэххэ бюджет миэстэтигэр киирбит буолла ± ына , стипендия тілінір . Уопсай дьиэ кірµллэр . Стипендия 700 - 800 солкуобай , оттон бала ± ан ыйын 1 кµнµттэн µрдээн 995 солкуобай буолуо ± а . Лицейдэргэ уопсай дьиэ ± э олороллорун таґынан µірэнээччилэр босхо аґылыгынан хааччыллаллар . Ыйытыы : - 9 кылаас кэннэ Дьокуускайга уол о ± ону ханна µірэттэриэххэ сібµй ? Мин тіріппµт Наталья Алексеевна диэммин . Эппиэт : - Орто сµґµіх µірэххэ о ± о 9 кылаас кэнниттэн телекоммуникация , сибээс колледжыгар уонна тыа хаґаайыстыбатын техникумугар туттарсыан сіп . Алын сµґµіх µірэххэ 7 № - дээх , 11 № - дээх , 16 № - дээх , Жатайдаа ± ы 5 № - дээх лицейдэргэ киириэн сіп . Идэни баґылыырын таґынан уопсай орто µірэ ± и бµтэрбитин туоґулуур докумуону ылар . Ыйытыы : - Алло , алло , редакция дуо ? ДорооболоруІ ! Мин Кэбээйиттэн Слепцовтар ийэлэрэ тиийдим . Тимир суол µірэ ± эр уолбутун ыытыахпытын ба ± арабыт . Тыа сирин о ± ото µлэнэн хааччыллыыта мэктиэлээх буолуо дуо ? Эппиэт : - Тимир суол µлэґиттэрин Алдан , Нерюнгри техникумнарыгар бэлэмнииллэр . Ґіґээ эмиэ этэн аґарбыппыт . Манна µс сыл µірэнэллэр , уопсайдарын усулуобуйата µчµгэй , стипендия ылаллар . Дьокуускайга 11 № - дээх лицейгэ ( Бµлµµлµµр тракт , 5 км . ) 9 кылаас кэнниттэн 3 сыллаах µірэххэ локомотив машиниґын кіміліґііччµтµн , 11 кылаас кэнниттэн 1 сыллаах µірэххэ тимир суол транспорын проводнигын идэтигэр бэлэмнииллэр . Тустаах тэрилтэни кытта дуогабар тµґэристэххитинэ , бµтэрдэххитинэ µлэнэн хааччыллар буоллаххыт . Ґгэс быґыытынан , практика кэмигэр студент бэйэтин µчµгэй іттµнэн кірдірді ± µнэ , µлэ ± э ыІыран ылааччылар . Ыйытыы : - Алло , дорооболоруІ , оттон СГУ - га быйыл ханнык саІа идэлэр баалларын этиэххит буолаарай ? Бу Горнайтан , быйыл оскуоланы бµтэрэр о ± олоох тіріппµт эрийдим , эрдэттэн махтанабын ! Бу ыйытыыга , министерство киллэрбит матырыйаалыттан хоруйдуубут : - Быйыл СГУ - га 3 саІа идэ аґыллар . Ол иґигэр , биолого - географическай факультекка " Химическая технология и биотехнология " диэн ( 4 сыл - бакалавриат ) , историческай факультекка " История " ( педагог ) итиэннэ финансовай - экономическай факультекка - " Менеджмент " ( 4 сыл - бакалавриат ) . " Быґа сибээґи " суруйдулар Татьяна МАРКОВА , Саргылаана ДАНИЛОВА . Гаврил АНДРОСОВ хаартыска ± а тµґэриилэрэ . lОрто анал µірэхтээґин кыґаларыгар µірэххэ ылыы былаана быйыл , улаатан , уопсайа 4299 миэстэ буолла . Ол иґигэр 11 кылаас базатыгар - 3199 , 9 кылаас базаты - гар - 440 , кэтэхтэн µірэниигэ - 660 . lОрто анал µірэх кыґаларыгар барыта 86 идэ ± э специалистары бэлэмнииллэр . lАлын сµґµіх анал µірэхтээґин кыґаларыгар былаан быґыытынан 3828 миэстэ кірµллэр . Манна эмиэ 11 , 9 кылаас базаларыгар , итиэннэ бэлэмнэнии араас таґымын базатыгар µірэххэ ылаллар . lОрто анал µірэхтээґин кыґаларыгар быйыл 7 саІа идэ киирдэ . lСуоттутаа ± ы лицейгэ быйылгыттан сылгыґыттары бэлэмниэхтэрэ lҐрдµкµ анал µірэхтээґин кыґаларыгар µірэххэ ылыы былаана улаатан , быйыл 795 буолла , ол иґигэр Музыка µрдµкµ оскуолатыгар - 15 миэстэ . Кадрдары билгэлээґиІІэ , бэлэмнээґиІІэ уонна аттаран туруорууга СР Президенигэр департамеІІа - 780 миэстэ .
Түһүлгэ муҥур ыраахтааҕылара : ) . Түһүлгэҕэ тугу барытын быһаарар кыахтаахтар : ким киирэрин тахсарын , кыттааччылар бөлөхтөрүн , сүрүннээчилэри анааһыны уонна да атыны .
- Тимир суолунан айан , дойдулар икки ардыларынааҕы суол орускуота ( эмтэнэ барар ) - 83 , 07
Бу кµннэргэ Дьиэ кэргэн сылын тµмµктµµр дьаґаллар чэрчилэринэн редакциябытыгар " Саха норуотун демографическай сайдыытын суоллара " диэн боппуруоска санаа атастаґыытыгар " тігµрµк остуолу " ыыттыбыт . Биллэрин курдук , Россия ± а Дьиэ кэргэн сыла биллэриллиэн инниттэн дойду демографическай балаґыанньатыгар улахан бол ± омтону уурар наадата этиллибитэ . Ыал элбэх о ± олоноругар кі ± µлµµр , ийэни , о ± ону социальнай іттµнэн кімµскµµр кэккэ дьаґаллар ылыллыбыттара . " Тігµрµк остуолу " " Саха сирэ " хаґыат кылаабынай редактора Наталья Ивановна Харлампьева иилээн - са ± алаан ыытта . Дьиэ кэргэн боппуруостарынан дьарыктанар государственнай структурабыт - СР Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитет председателэ Алексей Егорович Сергучев кыттыыны ылла . Демография , доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр µлэлиир , тіріібµт норуоттарын кэскилин туґугар ис сµрэхтэриттэн ыалдьар , дьоІІо - сэргэ ± э ытыктанар ученайдарбыт , общественность бэрэстэбиитэллэрэ кэлэн санааларын сайа эттилэр . " Саха сирэ " хаґыат кылаабынай редактора Н . И . Харлампьева " тігµрµк остуолу " са ± алыырыгар эппитин курдук , " демография " диэн тыл бэйэтигэр олус киэІ , дириІ ійдібµлµ илдьэ сылдьар , бу боппуруоска бµтµн докторскай диссертацияны суруйуохха сіп . Онон биґиги демография ± а анаммыт " тігµрµк " остуолбутугар эмиэ элбэх боппуруоґу хабан кэпсэтии буолла . Саха норуотун ахсаан іттµнэн элбэтии суолларыттан сиэттэрэн , омук сарсыІІы сайдар кэскилин тµстµіхтээх - о ± ону , ыччаты иитиигэ баар проблемалар , норуот доруобуйатын харыстааґын боппуруостарын туґунан элбэх санаалар этилиннилэр . Салгыы »
Дьиҥинэн , Спыну төһө да быһаччы күүһүлээбэтэҕин иһин , син биир буруйга кыттыгастаах буолара көстө сылдьар . Көрөн туран күүһүлэппит ( төлөппүөнүнэн кэпсэтэ турбутум , таһырдьа этим да диэтэр ) , эбиитин Нерсисян кыыһы суолтан туора соһон таһаарарын утарбатах . Кэлин нус - хас дьиэтигэр ойоҕун ( көссүүтүн дуу ) кытары кэлэн утуйбут . Өссө эбиитин массыынатыгар хаалбыт кыыс төлөппүөнүн ол хоонньоһор дьахтарыгар - Кравченкоҕа биэрбит . Спыну буруйга көрөн турааччы , төлөппүөнү уорбут , кэлин тыллаабатах буруйдаах буоллаҕа . Ол гынан баран « силиэстийэҕэ көмөлөспүтүн иһин » туох да эппиэккэ тардыллыбата .
3 Сорудах : 1 ) : Дьуьуннуур туохтуур саха тылын биир бэлиэ уратыта буоларын дакаастаа .
- Урут тіліпүіммүн наар биэрэр этим , кэлин сэрэхэдийэр буоллум . Холуочуйан баран кэрээннэриттэн тахсыбыт дьон « миэхэ бу түүн « партнерда » бул » эІин диэн эрийээччилэр . Ону отой сібүлээбэппин . Ол иґин , чахчы наадыйар дьон , эрэдээксийэттэн - эйигиттэн - ыйыталастыннар . Хаґыатынан іссі биир илдьиттээхпин : кэлээскэҕэ олорор инбэлиит уоллаах ийэ « уолбун ыал оІорорго кіміліс » диэн хаста да эрийбитэ , киниэхэ хас да барыйааны буллум . Дьиэтээҕи тіліпүінүн биэрбитинэн , эрийэ сатыыбын да олох ылбаттар . Бу ийэ миэхэ түргэнник биллэ охсоро буоллар .
Путевка баар , оттон мэтээл кыаллыбата Спорт куттаах дьоІІо бэ ± эґээІІи кµн соччото суох сонунтан са ± аланна . Хомойуох иґин , билиІІи кэмІэ биґиги республикабыт саамай эрэнэ кэтэґэр спортсмена - Георгий Балакшин АХШ Чикаго куоратыгар ыытылла турар бокса ± а аан дойду чемпионатыгар финал аІарыгар тахсар иґин киирсиигэ , рингэ хаґаайына Рауши УорреІІа хотторон кэбистэ . Хайыаххыный , спорт аата спорт буолла ± а , ким ба ± арар кыайыан сіп . Ол гынан баран , олох бµттµбµт диэн суІхарар сыыґа буолуо . Ханныгын да иґин , бу чемпионакка Георгий Балакшин бэйэтин ыйааґыныгар а ± ыс кµµстээхтэр ахсааннарыгар киирэн , эґиил ПекиІІэ ыытыллар Олимпийскай оонньууларга баран кыттар быраабы ылла . Онон уолбутугар эрэлбитин сµтэрбэппит . Хаґан ба ± арар куґа ± ан уонна µчµгэй сэргэстэґэ сылдьар дииллэр . Син ол кэриэтэ бу кµн µчµгэй сонунунан , саха тустууга оскуолатын биир тахсан иґэр талааннаах тустууга Виктор Лебедев дисквалификациятын болдьо ± ун кылгатар туґунан ФИЛА быґаарыыта тахсыыта буолла . Балакшин - Уоррены кытта киирсиитин эмиэ да эрэнэ , эмиэ дьааххана со ± ус кэтэспиппит . Биґиги уолбут бокс эйгэтигэр киэІник биллэр , опыттаах спортсменынан биллэр . Хайдах , туох туруктаа ± а , психологическай бэлэмэ быґаарыахтара дии санаабыппыт . Спорка хаґан ба ± арар дьиэлээх - уоттаах киґини кытта киирсии - ій - санаа іттµнэн наґаа улахан моґол буолар . Трибуна ± а мустубут дьон барыта эн хоттороргор ба ± арар , судьуйаларга араас дьайыыны оІорор . Ол иґин , биир бэйэм , спорт кірµІэ сайдыбыт сиригэр улахан таґымнаах кµрэхтэґиини тэрийэн ыытыы - тµмµк кірдірµµгэ улахан дьайыылаах буоларын иґин сібµлээбэппин . Син биир судьуйалар , олохтоохтор тылларыттан тахсыбаттар . Аны быйыл спорт бу кірµІэр саамай кµµстээхтэринэн биллэр кубинецтар кэлбэтэхтэринэн , американецтарга сµрµн утарсааччылара россияннар буолаллара эрдэттэн биллэрэ . Ол иґин , тіґі кыалларынан Россияны утары µлэ син биир ыытыллара іті сэрэйиллэр . Ол гынан баран , ити биґиги бэйэбит уолбут хотторбутун истээт тутатына кыґыйан - абаран этэбит . ДьиІэ , хотторууга Балакшин бэйэтэ буруйдаах . Маннык тµгэІІэ µгэс быґыытынан этээччилэр " дьиэлээх - уоттаах киґини кыайыаххын ба ± арар буоллаххына , туох да саарба ± а суох баґыйа туттаххына эрэ кыайа ± ын , оттон тэІІэ киирсэр тµгэІІэр кыайыы анараа киґиэхэ бэриллэр " - диэн . Аны туран , ылан кірдіххі , кинилэр киирсиилэрин эрдэттэн финал диэххэ сіп . Ол эбэтэр , 51 кг ыйааґын бастыІнара сэрэбиэй быґыытынан эрдэ кірсін кэбистилэр . Ханныгын да иґин атыттары кытта Георгий Балакшин аа - дьуо киирсэр кыахтаах … Американец Рауши Уоррен - билиІІи кэмІэ АХШ хамаандатын биир тумус туттар , µрдµк кірдірµµнµ эрэйэр боксера . 2005 сыллаахха МеньяІІа ( Кытай ) ыытыллыбыт аан дойду чемпионатыгар биґиги Балакшиммытын хотон , боруонса мэтээлинэн на ± араадаламмыта . Онон кинини аІардас дьиэтигэр - уотугар эрэ буолан кыайда диир сыыґа буолуо . Георгий бу киґиэхэ иккис тігµлµн улахан таґымнаах кµрэхтэґиигэ субуруччу хотторуута , кини инники дьыл ± атыгар сэрэхэдийиини µіскэтэр . Ол аата Уоррены кыайарга тренердэр ситэ µлэлэспэтэхтэр . Интернеккэ бэриллэр боротокуолтан кірдіххі , бастакы уонна иккис рауІІа уолбут тэІІэ киирсибит . Туґааннаа ± ынан 3 : 5 уонна 4 : 5 ахсааннарынан сабырыйтарбыт . Кірсµґµµ тµмµгµн , ким кыайарын µґµс раунд быґаарбыт . Манна Балакшин аґара сµµйтэрбит , ахсаан 11 : 3 , Уоррен туґатыгар буолбут . Итиччэ араастаґыыны ситэргэ бµтэґик тірдµс рауІІа бириэмэ тиийбэтэх , тіґі эмэ биґиги уолбут 3 : 2 ахсаанынан кыайбытын µрдµнэн . Онон кірсµґµµ Рауши Уоррен туґатыгар , 23 : 13 ахсаанынан тµмµктэммит . Эмиэ боротокуолтан кірдіххі , Балакшин - Уоррен киирсиилэрин Греция , Украина , Колумбия уонна Канада специалистара судьуйалаабыттар . Онон Георгий Балакшин син эмиэ 2003 сыллаахха ТаилаІІа уонна 2005 сыллаахха Кытайга ыытыллыбыт аан дойду чемпионаттарыгар курдук , 51 кг ыйааґыІІа пуэрториканец Максвильямс Арройаны , поляк Рафал Казоры , Анурудха Ратнайакены ( Шри - Ланка ) кытта бэґис миэстэни тэІэ , олимпиец аатын ылла . Итинэн , бээтинсэ кµІІэ диэри Россия хамаандатыттан µс киґи хоттордо . Ол курдук , 48 киилэ ± э Давид Айрапетян µґµс эргииргэ бу ыйааґын саамай кµµстээх киґитигэр - аан дойду чемпиона , Олимпиада призера Зоу Шиминга ( Кытай ) тµбэґэн , 6 : 23 ахсаанынан хотторон кэбистэ . Оттон чемпионат а ± ай иннинэ хамаанда капитанынан талыллыбыт Андрей Баланов ( 69 кг ) эмиэ µґµс эргииргэ таец Нон БомнунжоІІа 12 : 16 ахсаанынан хотторон , элбэх киґини соґутта . Онон Россия хамаандатын састаабыттан Айрапетян уонна Баланов эрэ олимпийскай путевка ± а тиксибэтилэр . Кинилэр финал аІарыгар киирсиэхтэрэ 48 кг Харри Танамор ( Филиппины ) - Амнат Руенроенг ( Таиланд ) уонна Нурдин Убали ( Франция ) - Зоу Шиминг ( Кытай ) . 51 кг Сомжит Йонжихор ( Таиланд ) - Винченцо Пикарди ( Италия ) уонна Самир Маммадов ( Азербайджан ) - Рауши Уоррен ( АХШ ) . 54 кг Максджо Арройа ( Пуэрто - Рико ) - Сергей Водопьянов ( Россия ) уонна Энхбат Баадар - Уган ( Монголия ) - Джозеф Мюррей ( Англия ) . 57 кг Якуп Килик ( Турция ) - Альберт Селимов ( Россия ) уонна Василь Ломаченко ( Украина ) - Ли Янг ( Кытай ) . 60 кг Алексей Тищенко ( Россия ) - Фрэнки Гэвин ( Англия ) уонна Доменико Валентино ( Италия ) - Ким Сонг Гук ( КНДР ) . 64 кг Масацуги Кавачи ( Япония ) - Серик Сапиев ( Казахстан ) уонна Брэдли Саундерс ( Англия ) - Геннадий Ковалев ( Россия ) . 69 кг Адем Килики ( Турция ) - Деметриус Андраде ( АХШ ) уонна Нон Бомжумнонг ( Таиланд ) - Силами Ханати ( Кытай ) . 75 кг Бахтияр Артаев ( Казахстан ) - Альфонсо Бланко ( Венесуэла ) уонна Сергей Дерявченко ( Украина ) - Матвей Коробов ( Россия ) . 81 кг Артур Бетербиев ( Россия ) - Даугирдас Семиотас ( Литва ) уонна Аббос Атоев ( Узбекистан ) - Ерекбулан Шиналиев ( Казахстан ) . 91 кг Рахим Чакхиев ( Россия ) - Джон Мбумба ( Франция ) уонна Клементе Руссо ( Италия ) - Йекени Авусоне ( Кытай ) . + 91 кг Жанг Занг ( Кытай ) - Вячеслав Глазков ( Украина ) уонна Ислам Тимурзиев ( Россия ) - Роберто Камарелли ( Италия ) . Петр ПАВЛОВ . Хаартыска ± а : Георгий Балакшин Россия чемпионатыгар . Дьокуускай 2007 с . Виктор Эверстов тµґэриитэ . 51 кг 1 - кы эргиир ( кыайыылаахтар инники суруллаллар ) : С . Маммадов ( Азербайджан ) - Х . Падилла ( Испания ) , М . Парлаги ( Словакия ) - С . Салимов ( Болгария ) 22 : 10 , А . Юнусов ( Таджикистан ) - Э . Бариллас ( Гуанда ) 22 : 7 , В . Волков ( Украина ) - М . Вели ( Македония ) 26 : 11 , М . Арройа ( Пуэрто - Рико ) - Л . Зоригбаатар ( Монголия ) 26 : 10 , Б . ВАНКЕЕВ ( Беларусь ) - К . Ахерн ( Ирландия ) 28 : 15 , Янг Бо ( Кытай ) - М . Планж ( Гана ) 26 : 22 , В . Пайала ( Филиппины ) - А . Селби ( Уэльс ) , Х . Саид ( Англия ) - Д . Гизларян ( Армения ) 22 : 10 , А . Суарес ( Мексика ) - Д . Чауке ( ЮАР ) 14 : 8 , Р . Уоррен ( АХШ ) - Т . Данияров ( Узбекистан ) 20 : 8 , Н . Айдарбек ( Киргизия ) - Г . Чалаи ( Венгрия ) 16 : 15 , Г . БАЛАКШИН ( Россия ) - Ж . Тома ( Франция ) 25 : 11 , Р . Беблик ( Германия ) - У . Серна ( Колумбия ) 16 : 13 , Ю . Кумар ( Индия ) - И . Самойленко ( Молдова ) 20 : 14 . 2 - с эргиир : М . Сарсембаев ( Казахстан ) - Ф . Франтишек ( Чехия ) 16 : 6 , С . Йонжихор ( Таиланд ) - Р . Резкала ( Египет ) 17 : 9 , О . Акбари ( Иран ) - К . Бетанкур ( Венесуэла ) 21 : 11 , Р . Казор ( Польша ) - Ф . Оайке ( Новая Гвинея ) , А . Ратнайаке ( Шри - Ланка ) - Д . Кеапа ( Австралия ) , Х . Вега ( Эквадор ) - Ф . Адиака ( Уганда ) , В . Пикарди ( Италия ) - К . Кордел ( Турция ) 22 : 7 , К . Суса ( Япония ) - Ки Сук Ким ( Корея ) 21 : 4 , С . Маммадов ( Азербайджан ) - Ли Чу Фенг ( Тайвань ) , А . Юнусов ( Таджикистан ) - М . Парлаги ( Словакия ) 21 : 9 , М . Арройа ( Пуэрто - Рико ) - В . Волков ( Украина ) 23 : 14 , Б . ВАНКЕЕВ ( Белоруссия ) - Янг Бо ( Кытай ) , В . Пайала ( Филиппин ) - Х . Саид ( Англия ) 29 : 15 , Р . Уоррен ( АХШ ) - А . Суарес ( Мексика ) , Г . БАЛАКШИН ( Россия ) - Айдарбек Уулу Нурлан ( Киргизия ) 22 : 7 , Ж . Кумар ( Индия ) - Р . Беблик ( Германия ) 29 : 10 . Финал 8 / 1 : С . Йонжихор ( Таиланд ) - М . Сарсембаев ( Казахстан ) 17 : 8 , Р . Казор ( Польша ) - О . Акбари ( Иран ) 17 : 13 , А . Ратнайаке ( Шри Ланка ) - Ф . Адиака ( Уганда ) 26 : 19 , В . Пикарди ( Италия ) - К . Суса ( Япония ) 24 : 14 , С . Маммадов ( Азербайджан ) - А . Юнусов ( Таджикистан ) 23 : 13 , М . Арройа ( Пуэрто - Рико ) - Б . ВАНКЕЕВ ( Белоруссия ) 23 : 17 , Р . Уоррен ( АХШ ) - В . Пайала ( Филиппин ) 25 : 11 , Г . БАЛАКШИН ( Россия ) - Д . Кумар ( Индия ) 14 : 9 . Финал 4 / 1 : С . Йонжихор ( Таиланд ) - Р . Казор ( Польша ) 15 : 3 , В . Пикарди ( Италия ) - А . Ратнайаке ( Шри - Ланка ) 23 : 4 , С . Маммадов ( Азербайджан ) - М . Арройа ( Пуэрто - Рико ) 33 : 21 , Р . Уоррен ( АХШ ) - - Г . БАЛАКШИН ( Россия ) 23 : 13 . Финал аІара : С . Йонжихор ( Таиланд ) - В . Пикарди ( Италия ) , С . Маммадов ( Азербайджан ) - Р . Уоррен ( АХШ ) .
Былыр - былыргыттан ханнык ба ± арар омук таІнар таІаґыгар оґуор - бичик киллэрэн киэргэтэн биэрэр . Сиэдэрэй кістµµлээх ойуу киґи аймах туттар тэрилин , бэйэтин сэбэрэтин да ± аны тупсарарга , киэргэтэргэ ананар . Саха таІаґыгар саамай тар ± аммыт оґуор ойуунан кі ± µір диэн биллэр . Кі ± µір эр киґи уонна дьахтар ата ± ын таІаґыгар итиэннэ чаппараакка урут - уруккуттан атын - атын моґуоннаах гына тµґэриллэр . Билигин ону бутуйан , араарбакка хайатын ханна ба ± арар сыбаан тигиилэри кірібµт . Бу µксµн иистэнньэІ киґи ал ± аґа диэххэ сіп . Онон сцена ± а эбэтэр кµіх экраІІа бµгµн кірір сахалыы айыл ± алаах кістµµмнэрбит соро ± ор сыыґа оґуорданан тигиллэ сылдьарын билбэккэ , ардыгар олус диэн биґириибит . Ґгµс дьон ону кірін , µµт - µкчµ гына µтµгµннэрэн ылан , сыыґа - халты ойуулаах сахалыы таІас тиктэрэн , кэлиІІи кэмІэ кэппитэ эрэ баар буолар буолла . Сахалыы таІас - сап киэргэлэ туохха оло ± урарый ? Бастатан туран , кі ± µір оґуору µтµлµк , этэрбэс , чаппараак киэргэлигэр тутталлара . Соторутаа ± ыттан ыла кі ± µірµ таІнар таІаска туттар буоллубут . Онон кэтиллэр былааччыйаларга , соннорго , бэргэґэлэргэ киллэрдибит . Кістµµтэ эриэккэс . Онон таІаска кі ± µір судургутук оло ± урда диэххэ сіп . КірµІµн араарыа ± ыІ . Икки сµрµн араастаах . Ону ойууга билсиэ ± иІ . Бу кірір оґуорбут дьахтар кутун илдьэ сылдьар буолан , µіґэ ітті аґа ± ас , оґуор иґиттэн сµµрэн тахсар икки сµрµн лабаалартан турар , салгыы таґыгар эриллэ ± эс эминньэхтэрдээх . Ол ахсаан іттµнэн тіґі ба ± арар буолуон сіп . Саастаах дьахтарга балай эмэни тигиэхтэрэ , оттон эдэр кыыска санаатыгар сіп тµбэґиннэрэн оІорон биэриэхтэрэ . Тіґі элбэх мандар ойууланан тахсара иистэнньэІтэн эмиэ тутулуктаах . Кини бэйэтин билиитин - кірµµтµн , сыґыанын киллэрэрэ кіІµл . ТаІас ис эрэ дууґаттан тигилиннин . Былыргы дьон таІас ойуутун киґи аатын кытары ситимнииллэрэ . Ол курдук , кыыс эбэтэр дьахтар таІнар таІаґыгар тµґэр ойууну хаґан ба ± арар аґа ± ас аантан тахсан эрэрдии иилистигэс оґуордаах гыналлара . Маннык мандары батыґыннаран , хайа ба ± арар омук кыыс анал аатын µксµн аґа ± ас дор ± оонунан бµтэрэр эбэтэр са ± алыыр µгэстээх . Бу - норуот µксэ бигэтик туттар принцибэ . Холобур , Абакайаада , Анна , Буойа , Екатерина , Нарыйа , Уруйдаана , Элиэнэ , Эдита , Эмма , Юлиана . . . Кыыс аата аґа ± ас дор ± оону кытары ыкса сибээстээх . Ити кини олоххо айыл ± аттан аналын ыйа сылдьар : саІа олох аанын кэлэр кілµінэ ± э арыйан биэрии , сир µрдµгэр баар кэрэни тэнитии , дьон аймах µйэтин уґатыы . Ол иґин дьахтар кі ± µір бэлиэтэ айыылартан анаммыт µіґэ аана аґа ± ас . Оттон эр киґи анал аата µксµн кытаанахтык иґиллэр гына бµтэй дор ± оонунан тµмµктэнэр . Ол кини кэлбит оло ± ор кµµстээх - уохтаах , чиІ санаалаах буоларын туоґута : холобур , Јліксій , Бµітµр , Валентин , Ньукулай , Константин , Тамерлан , Хабырыыс . . . Онон эр киґи таІаґыгар тигиллэр кі ± µір кірµІэ эмиэ бµтэй буолар . Ойууга сабыылаах кі ± µірµ кірібµт . Иґигэр баар иилистигэс сµµрээннэр таґыгар тахсан салгыы барбыттара кістµбэт . Сурукка хаалбытынан , былыр эр дьон саІата а ± ыйах буолар , кинилэр элбэ ± и кэпсээбэттэр , саныыр санааларын быґаарыылаахтык истэригэр тута сылдьаллар . Эр киґи кутун кэрэґилиир . Ойууга кістірµн курдук таґыгар сарбынньахтар эбии тµґэллэр гынан баран , кинилэр иґиттэн ситимэ суохтар . Ити эр киґи µлэ ± э эриллэ ± эс буолуутун бэлиэтэ , оло ± у анааран кірµµтэ . Августина Филиппова - СГУ доцена , Саха Республикатын культуратын µтµілээх µлэґитэ , Россия Худуоґунньуктарын союґун чилиэнэ санаатын бу тема ± а маннык µллэстэр : " Кі ± µір - сахалыы орнамент тірді . Киґи аймах бэйэ - бэйэтин кытта алтыґар орнамена буолар . Кі ± µірµ мин симметрия ± а киллэрэбин , дьµірэлэґии диэн ійдµµбµн . Ханнык ба ± арар киэргэтиини сурукка тэІниибин . Ону іссі алгыс суруга диэххэ сіп . Кі ± µір ойууну тигэ олорон киґиэхэ анаан алгыстыыгын . Саха омук былыр - былыргыттан биир да іІµ чорбоппот идэлээх , онон иискэ дьµірэлэґии принцибин туттар . Киґи айыл ± а ± а тугу кірірµн таІаґыгар тµґэрэр . Сахалар - айан дьоно . Ат туйа ± а буорга бур ± ачыйан олорор буолааччы , ол барыта эриллэ ± эс ойуу буолан кістіргі дылы . Онноо ± ор иистэнэ олордоххо айан тэтимэ биллээччи . Хайа ба ± арар омук олорор сириттэн - уотуттан сирдэтэн оґуор ойуу айар . Холобур , нуучча , венгр , румын уо . д . а . кµіх сирэм сиргэ олорор буоланнар таІаска сибэкки , чыычаах ойуутун тµґэрэллэр . Муора кытылын олохтоохторо долгуну , былыты киэргэл быґыытынан тутталлар . Казахтар сытыы муннуктаах быста ± ас сэбирдэхтэри ойуу гынан тµґэрэллэр . Монголлар ойуулара тоґутта ± ас буолар , иннин диэки кэлэн иґэн тіттірµ эргийэн і ± µллэр , салгыы эмиэ иннин диэки хайыґар . Онон илин - кэлин барыылаах буолар . Саха орнамена сал ± анан бара турар , ханан да быстыспат , тіґі ба ± арар уґуну - киэІи барыан син " . Атах таІаґа сири кытта сибээстээх , ол эбэтэр аллараа дойдуну кірдірір диэн элбэх автор билинэр . Ардыгар абааґы да дойдутун кытары силистииллэр . Маныаха Августина Филиппова бэйэтэ туспа кірµµлээх : " Киґи ата ± а сир аннынан сылдьыбат , онон олоІхонон оло ± урдан атах абааґы дойдутун кытары сибээґин ылыммаппын . Киґи ата ± ынан сир µрдµгэр µктэнэн сылдьар . Этэрбэґи сири кытта силимниир элбэх оґуор тµґэрэллэрин билэбин . Этэрбэс дьэрэкээн ойуута кµіх кырыґы , араас іІнііх сибэккилэри , айыл ± а биэрбит кэрэлэрин хоґуйан иискэ киллэрии кірµІэ буолар " . Сон - орто дойдуну туоґулуур , ол иґин кини оґуора сиргэ баар тэриллэри - дьиэни - уоту , сµіґµнµ , ойбону , алаас кістµµтµн илдьэ сылдьар , ону бэлиэтиир диэн баґаам элбэх литература ± а суруллар . Оттон куйаастан , тымныыттан харыстанар бэргэґэбитин µіґээ дойдуну кытта сибээстииллэрин билэбит , холобур , космос эйгэтин кытта . Маны кµн бµгµн ким хайдах ылынарынан . . . Оґуорга туттуллар сорох тµгэн туох бэлиэни кірдірірі боччумнук саарба ± а суох олоро сылдьар . Ол курдук , сорох автордар саныылларынан , кµн бэлиэтэ - туоґахта - дьахтар таІаґыгар эрэ туттуллар . Сµрµн ійдібµлэ кµн сирин кірдірµµ , онон кµнµ кытары сибээстээх . Оло ± у биэрии , кэлэр кілµінэни тэнитии диэн ійдібµллээх . Ийэни кµІІэ холоон оннук тигэллэр . Туоґахта эр киґи бэргэґэтигэр тигиллиитэ сыыґа кістµµгэ киирсиэн сіп . Кістµµм оґуора сыыґа тигиллибит буолла ± ына , сцена ± а кістірі кµчµмэ ± эй . Информация µйэтигэр олорорбут быґыытынан , ал ± ас суґаллык туоратыллара наада . Ол суох буолла ± ына салгыы ойуубут атын суолунан да баран хаалыан сіп курдук буолан тахсар . Онон мандарбытын ірі - таІнары бутуйа сырыттахпытына , бэрт сотору кэминэн тірµт ойууларбытын аны туора омукка " бэлэхтиэхпитин " да сіп курдук балаґыанньа ± а киирэбит . Тірµт оґуордарбытын чуолкайдык билэр кэм кэлэн турар . Баары барытын , тугу кірірбµтµн бµтµннµµ µµт - µкчµ гына µтµгµннэрэн испэккэ . маІнай ол тіґі сіпкі иилиллэ сылдьарын билиэххэ , туоґулаґыахха , ол эрэ кэнниттэн аналынан туттуохха . Сыыґа " сыста " сылдьар ойууну холобур а ± алар буоллахха , маннык хартыына тахсан кэлэр ( µксµн тигэр киґи сыыґата буолуо эрээри , кэтээччи да бу туґунан билэрэ - кірірі ордук ) . Ханнык кістµµмнэргэ уонна ким ону кэтэ сылдьарын ійдіін - тµптээн кірµі ± µІ эрэ . Холобур , µІкµµ біліхтірі уончалыы - сµµрбэччэлии буолан кыыс , уол кістµµмэ диэн араарбакка оґуору биирдик тиктэн сцена ± а ыллыы - туойа , µІкµµлµµ тахсаллар : ол курдук , " Сандал " біліх толорор " Дьіґігій " µІкµµтµгэр уоланнар кістµµмнэрин кіхсµгэр , Уус - Алдан улууґуттан " Чэчир " ырыа білі ± µн тµістэрин ойуутугар , " Антошка " ырыа білі ± µн уот кыґыл сценическэй кістµµмµгэр ( аа ± ан да ситиэ суохпун быґыылаах ) - барыларыгар кыыс таІаґыгар тигиллиэхтээх кі ± µір ойуу сµрдээх µчµгэйдик тµґэриллэн , киэркэйэн ахан сылдьар . Ол да буоллар , нµімэри куолар эрэ толорботтор , аІаардара кµµстээх эр бэртэрэ , онон кинилэргэ бэйэлэригэр анаммыт кі ± µір ойуулара дьµірэлэґиэ эбитэ буолуо . Быйылгы " Хотугу сулус " кыттааччылара таІастарыгар кі ± µір ойууну наар сыыґа туттубуттар . ДэІ эмэ оґуора сіптііхтµк тигиллэ сылдьарын кірµіххэ сіп . Ону тэІэ сібі суох сиргэ ойуулары туттуу элбээбит . Сорох толорооччулар кі ± µір ойуу кірµІµн барытын биир кістµµмІэ олордон кэбиґэллэр эбит , онон уол , кыыс ойуутун тэІІэ сµгэ сылдьаллар . То ± о маннык сыыґа - халты тахсарый ? Бастатан туран , ойууну - бичиги суолтатын быґаарса барбакка , тµбэґиэхчэ туґанартан тахсар . Ону тэІэ мин билэрбинэн , норуокка биґирэнэр ырыаґыттар бастакы сценическэй кістµµмнэригэр кі ± µірµ сыыґа туттуу бэлиэтэнэр . Холобур , Саарын бастаан тигиллибит сырдык о ± уруолардаах хара кістµµмµн Дмитрий Иванов халлаан кµіхтµІµ сахалыы ырбаахытын саннын киэргэллэригэр , онтон да атын ырыаґыттарга кыыс таІаґыгар туттуллар кі ± µір ойуу киирбит этэ . Кинилэр манна этиллэр сыыґа тигиллибит сценическэй кістµµмнэрин кэппэт буолбуттара балай эмэ буолла . Ол эрээри , кµіх экранынан сотору - сотору ( били ырыалара биґирэнэр буолан быґыылаах ) хатылаан кірдіріллір . Онон кµн бµгµнµгэр диэри кэтэ сылдьар курдуктар , оннук уґуллан хаалбыты санаатах аайы сотторбоккун , уларыппаккын . Маннык тµгэннэри тустаах салалта салайааччыта бол ± омто ± о ылара дьиІинэн уолдьаста . Сыыґа - халты тигиилээх сценическэй кістµµмнээхтэри кµіх экран ніІµі кірдірір µµнэ турар элбэх ночооту а ± алар . Норуот онтон сирдэтэн бэйэтигэр ібµгэ таІаґын тиктэр . Судаарыстыба бу проблема ± а хонтуруол да тэрийдэ ± инэ куґа ± ана суох ини ? Кµіх экранынан кірдіххі , билиІІи кэмІэ кулубалар сахалыы таІас тиктэр буолан эрэллэр . Улууґун бу диэн эппэппин эрээри , биир эр киґи баґылык бэргэґэтигэр туоґахта ойууну иилбиттэр этэ . Ба ± ар , тµбэґиэхчэ кэппитэ буолуо , ол эрээри республика ± а кістірі эрдэттэн биллэр буолла ± а , онон тугу кэтэрин эрдэттэн толкуйданыахтаах . Ґгµс чинчийээччи туоґахтаны дьахтар майгытын кытары ситимниир , онон дьахтар баґылыкка син барсара буолуо , эр киґи итинник таІнара саарбах . Бастатан туран , ойуу суолтатын быґаарыллар , дьэ , ол эрэ кэннэ сіптііх миэстэтигэр ууран тигэн бэриллэр . " Ким эмит сахалыы оґуору тигиэн ба ± арар да , туттунар баар дуо ? " - диэн санааттан , хас эмэ модельеры кірсін кэпсэттим . " Сахалыы аксессуардары туттаргын билэбин , оттон сахалыы оґуору то ± о туттубаккыный ? " , - диэн ыйытыкпар Нюргуяна Яковлева - " NY " модельнай агентство директора , художник - модельер бу курдук эппиэт биэрдэ : " О ± о сылдьан эбэм тигэрин кірін улааппытым . Кини сахалыы оґуордары нэмин билэн , олус кичэйэн оІорон таґаарара . Сахалыы ойуу - бичик арааґа элбэх , ону ал ± аґаабакка тигиллиэхтээх диэн µірэтэрэ . Сахалыы мандар судургутук тигиллибэт , элбэ ± и билиэххэ , учуоттуохха наада диэн ійдібµл эбэбиттэн хаалбыт . Билигин кини курдук саха оґуорун туттуохпун ба ± арабын , ол эрээри , сыыґа тигиэхпин ба ± арбаппын . Эбэм иискэ дьо ± уругар µірэммэккэ хаалбыппыттан хомойобун . Ол са ± ана ій - санаа да атын буолла ± а . Билигин туохтаа ± ар да сахалыы ойуу арааґын билиэхпин ба ± арабын , онон µірэтэбин . Кэлин барытын биллим дии санаатахпына , ба ± ар , тигиэм дии саныыбын " . КэлиІІи кэмІэ киґи барыта иистэнэр . Ол эрээри , кэлэр кэм сахаларыгар сіптііхтµк киэргэтиллибит ібµгэ таІаґын хаалларарбыт ордук . Михнаса АТЛАСОВА .
Сити курдук , Суруйааччылар союзтара мэлдьи кэм - кэрдии ирдэбилигэр эппиэттэґэн испитэ , инники кирбиигэ сылдьыбыта . Ааспыт µйэ 70 - 80 - с сылларыгар саха литературата бµтµн Советскай Союзка киэІник биллибитэ . Бу кэмІэ саха поэттарын Семен Данилов , Леонид Попов , Моисей Ефимов , Иван Гоголев , Савва Тарасов , Петр Тобуруокап кинигэлэрэ элбэх ахсаанынан Москва ± а тахсаллара . Семен Петрович туруулаґыытынан Јксікµлээх уонна Алампа тылбаастарын кинигэлэрэ киин издательстволарга кµн сирин кірбµттэрэ . Бу кэмІэ эмиэ Семен Петрович туруорсуутунан олоІхобут нууччалыы тылбаастаммыта . Мин кини союґу салайбыт кэмин саха литературатын кімµс µйэтэ эбит дии саныыбын . БµгµІІµ саха суруйааччылара ити µтµі µгэстэри хайдах сал ± аан иґэллэрий ? Бу ыйытыыга судургутук эппиэттиир кыаллыбат .
- Бизнескэ бараргар туспа дьоҕур баар буолуохтаах . Уонна хас биирдии киһи сыаллаах - соруктаах үлэлиэхтээх . Бизнескэ киһи бастаан харчытын көрүнэр , ол эрэ кэннэ меценаттыыр .
Үөрэҕи бүтэрээт Вскоре энергичную , ЫБСЛКС Саха обкомын сэкрэтээрэ .
- Сылга 900 - чэ оҕону ыытар эбит буоллахпытына , 2005 сыллаахха іріспүүбүлүкэбит ол саҕанааҕы бэрэсидьиэнэ В . А . Штыров онтон 70 % - нын техническэй үірэхтэргэ ыытыахтааххыт диэн ыйаах таґааран турар . Быйылгыттан техническэй хайысхалаах идэлэргэ биґиги департамеммытынан үірэммит оҕо элбэх бырыґыана дойдутугар кэлэн үлэлии сылдьар . Мантан салгыы да оннук буолуо диэн эрэнэбит .
Увар Тимофеев быйылгы сылга Василий Румянцев уонна Роман Цыпандин бириистэригэр ыйааһыныгар чемпионнаан , ону таһынан иккиэннэригэр абсолютнайдаан , холбоон 28 очколанар . Онно өссө Буучугураска абсолютнайдаабыт 8 очкота эбиллэр . Анны М . П . Малардыров бирииһин йыааһыныгар чемпиона ( 6 очко ) , И . А . Халдеевка иккистээбитигэр 4 очко . Ол түмүгэр 46 очколанар . Увар быйыл өссө республика хапсаҕай Кубогар аболютнайдаабыта уонна Астанаҕа ( Казахстан ) тиийэн « Казахша куреш » аан дойдутааҕы 3 чемпионатын кэмигэр хапсаҕайга иккистээбитэ манна ааҕыллыбат . Манна даҕатан эттэххэ , Өлүөхүмэҕэ ыытыллыбыт СР норуоттарын спортивнай оонньууларын программатыгар хапсаҕай киллэриллибэтэҕэ . Улус олохтоохторо бэйэлэрин баҕаларынан хапсаҕайга Александр Киселев аатыгар трактор бириистээх абсолютнай аатын былдьаһар күрэхтэһиини ыыппыттара манна эмиэ ааҕыллыбат .
Сµрµн сыалбытынан духовнай баайбытын олоІхону µйэтитиигэ , тар ± атыыга норуот кµµґµн тµмэн тэрээґиннээх , былааннаах µлэни ыытыы буолбута . С . Д . Мухоплева салалтатынан бу общественнай тэрилтэни тэрийэр кэммитигэр элбэх дьон ійібµлµн ылбыппыт . Ол курдук , махтана ахтабыт М . Е . Николаевка , А . Н . Жирковка , В . Н . Ивановка уо . д . а . Биир улахан суолталаах µлэбитинэн 2001 с . муус устар ыйга µс ыйтан ордук кэмІэ µлэлээн бары министерстволарга бигэргэттэрэн « ОлоІхону харыстааґыны хааччыйар дьаґаллар тустарынан » диэн Правительство уураа ± а тахсарын ситиспиппит . Уураах бырайыага Попова Н . И . салалтатынан оІоґуллубута . Бу дьаґалы олоххо киллэриигэ « ОлоІхо Ассоциацията » быґаччы кыттыґан элбэх µлэни ыыппыта . Ол курдук , республика µрдµнэн олоІхо матырыйаалларын инвентаризациятын оІорбуппут , баар олоІхоґуттары устуу тэриллибитэ уонна биир саамай боччумнаах µлэбитинэн « Саха боотурдара » диэн 21 томнаах серия олохтонон республика улуустарыттан биирдии бастыІ олоІхо талыллан тахсыыта ситиґиллибитэ . БилиІІи туругунан 6 том кµн сирин кірді . Серия бастаан тахсыытыгар « Бичик » кинигэ кыґатын кытта дуогабар тµґэрсэн , µп - харчы киириитигэр элбэх µлэ барбыта . Хас биирдии тому бэлэмнииргэ эппиэттээх толорооччулар анаммыттара . Маны таґынан 2000 с . олоІхо 1250 с . юбилейын киэІник бэлиэтээґиІІэ « ОлоІхо » Ассоциация чилиэннэрэ кіхтііх кыттыыны ылбыттара . Былаан быґыытынан улуустарга элбэхтик сылдьарбыт , онно олоІхо дьиэлэрин аґыыны , туттарыыны былааІІа киллэрэн , олоІхо киэґэлэрин ыытарбыт . « Мин олоІхо дойдутун о ± отобун » фестиваль ( сал . З . Г . Сысолятина ) µлэтигэр кімінµ оІорор сыаллаах общественнай тэрилтэбит мунньа ± ар киллэрэн кірірбµт . Биир боччумнаах µлэбитинэн 2 сылтан ордук кэмІэ µлэлэґэн , тµмэн , оІорсон тµґэрбит µлэбит µрдµктµк сыаналанан олоІхобут аан дойдуга чулуу айымньылар кэккэлэригэр киирбитэ . Бу µлэ ЮНЕСКО ирдэбилинэн общественнай тэрилтэ аатыттан тµспµтэ . ЮНЕСКО курдук улахан международнай тэрилтэ туруорар µрдµк ирдэбиллэригэр сіп тµбэґэр гына оІорорго олус элбэх тµмэр , ырытар , чинчийэр , тэрийэр µлэни кірсµбµппµт . Бу улахан µлэни тутан - хабан оІорбут сµрµн білі ± µ быґаччы салайбыт , оІорсубут киґинэн А . Е . Захарова буолбута , « ОлоІхо Ассоциация » чилиэттэрэ кыттыыны ылбыттара . Маны таґынан араас таґымнаах конференциялары , семинардары , олоІхо кµннэрин тэрийиигэ « ОлоІхо Ассоциация » чилиэннэрэ кіхтііх кыттыыны ылбыттара .
- - Кып - кыраттан саҕаламмыта . Бастаан ырыынакка атыылыы кэлэллэр . Күн аайы уларыйа сылдьан дьон бөҕөтө кэлэн табаардарын былдьыыллар , миэстэҕит иһин диэн харчы ыгаллар . Бу киһи онтон сылайар уонна бэйэтин доҕотторун мунньан биригээдэ тэринэр . Көмүскэнээри . Онтон бэйэтин миэстэтин ылан баран , аны атыттары сахсыйталаан барар . Уолаттарын хамнастыан наада буоллаҕа дии . Төһөнөн биригээдэ улаатар да , соччонон элбэх харчы наада буолан иһэр . Онтон аппатыыт аһааһын саҕана улаатар дииллэринии , кыра - кыралаан криминалга киирэн бараллар .
СайыІІы іттµгэр Дьокуускай куоракка тыа сириттэн µірэххэ туттарса , балыыґа ± а , кµµлэйдии кэлээччи ахсаана элбээн , дьиэ - уот ырыынагар улахан сэргэхсийии тахсар . Сыана µрдээн , иккилии - µстµµ квартиралаах дьон хармааннара халыІыыр , бас быстар сыана ± а дьиэлэрин , хосторун куортамныыллар . Оттон сорох куорат олохтоохторо хастыы да сылы быґа куортамнаґан , µгµс харчыларын итинник дьоІІо то ± о сµікµµ олороллор . Салгыы »
Быйылгыттан саҕалаан хас биирдии гражданин эмтэнэр , көрдөрүнэр балыыһатын , бырааһын эрэ буолбакка , страховкаланар медицинскэй тэрилтэтин эмиэ бэйэтэ талар , сылга биирдэ уларытар бырааптааҕын санатабыт . Онуоха гражданин талбыт медицинскэй страховкатын тэрилтэтигэр туһааннаах сыл сэтинньи 1 күнүттэн хойутаппакка сайабылыанньа биэриэн эрэ наада . Ол эбэтэр , киниэхэ талар кыах толору баар . Арассыыйа атын субъегыттан атын субъегар көһөр түгэҥҥэ эмиэ уларытыахха сөп . Оттон омук гражданнара , кылгас кэмҥэ кэлэ сылдьааччылар « О беженцах » диэн ФС олоҕуран , Арассыыйа гражданнарын курдук медкөмөнү ылар бырааптаналлар . Кыһыл оҕо төрөөбүтүн туһунан туоһу суругу ылыар диэри төрөппүттэрин эбэтэр сокуоннай бэрэстэбиитэллэрин полиһынан туһаныан сөп . Саҥа киирбит сокуоҥҥа олоҕуран , бу дьыл ыам ыйын 1 күнүттэн БМС полиһын биир уопсай көрүҥэ киирэрэ күүтүллэр . Ол полиска бу иннинээҕигэ курдук кылгас кэмнээх болдьох турбат . Билигин туһанылла сылдьар полис саҥаҕа уларытыллыар диэри , күүһүн сүтэрбэт .
Салалтабытын уон аҥы хайытан баран , бэйэбитин сэттэ уон сэттэ төгүл тырыта тыытыахтарыгар ким интэриэстээҕий ? Биирдиилээн дьон улаханы санаабакка , күннээҕилэринэн сиэттэрэн эмиэ норуот көмүскэс санаатыгар оонньоон иэдээҥҥэ тиэрдиэхтэрин кэрэйбэт буоллахтара . Хаһан эрэ « хайдыһа оонньуу сылдьан » хайыыбытыттан ылларбыппытын умна быһыытыйдыбыт дуу , тугуй ?
Бу кµннэргэ республика педагогтарын µгэс буолбут Атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньахтарын µгэнэ . Саха сирин бары улуустарын , куораттарын бэрэстэбиитэллэрэ - уопсайа 700 - н тахса µірэх µлэґитэ " Ґірэхтээґин эйгэтин кідьµµґэ республика социальнай - экономическай сайдыытын ресурсатын быґыытынан " диэн быйылгы сµбэ мунньахха кыттыыны ылар . Бастакы - иккис кµннэргэ сµрµннээн семинардар ыытыллыбыт буоллахтарына , бµгµн , мунньах µґµс кµнµгэр , " Хаачыстыба µірэхтээґин стардартын быґыытынан " , " Ґірэхтээґин социальнай ресурса быґыытынан " итиэннэ " Ґірэхтээґин экономическай - политическай ресурса быґыытынан " диэн модулларга секционнай µлэлэр ыытыллаллар . Педагогтар сыллаа ± ы сµбэ мунньахтара оскуола иннинээ ± и µірэхтээґин боппуруостарыттан са ± аламмытын туґунан суруйбуппут . Биґиги республикабытыгар , чахчы , о ± ону оскуола иннинээ ± и иитии - сайыннарыы биир саамай тутаах боппуруоґунан буолар . Айыл ± а биэрэринэн элбиибит … Биґиги республикабыт - бµтµн Дальнай Восток µрдµнэн , нэґилиэнньэтин ахсаана айыл ± а биэрэринэн улаатарын ыґыктыбатах собус - со ± отох регион буолар . Ама мантан ким µірбэт буолуой ? ! Соччонон , оскуола ± а киириэн иннинээ ± и саастаах о ± ону иитии - µірэтии µлэлэр тупсарылла , сайыннарылла туруохтаахтар . - Быйыл биґиги Рособрнадзор бэрэбиэркэтин аастыбыт . Туох да ± аны сэрэтиитэ суох да кэллэллэр , биґиги сэбиэдиссэйдэрбит , иитээччилэрбит федеральнай бэрэбиэркэ ± э бэлэм буоланнар , µлэбит дьоґуннаах сыанабылы ылла . Биґиги о ± о саадтарбытыгар , ханна да тиий , дьиІнээх хаґаайыттар бааллара биллэр - о ± олор мэлдьи сып - сылаас , ып - ыраас дьиэ ± э µµнэллэр - сайдаллар . Дьэ , оскуолалар эмиэ кинилэр курдук µлэлиэххитин наада , - диэн эттэ µірэх министрэ Феодосия Габышева о ± о тэрилтэлэрин µлэґиттэригэр аналлаах семинарга мустубут сµбэ мунньах кыттыылаахтарыгар туґаайан . О ± о тэрилтэлэрин µлэґиттэрэ хай ± аныахтарын хай ± аналлар . Јскітµн детсадка миэстэ тиийбэт буолла ± ына , ол аата µлэ куґа ± ан диэн буолбата ± а чахчы . Тіттірµтµн , µчµгэй буолан , дьон о ± олорун биэрэ сатыыллара ійдінір . Материальнай - техническэй базаны тупсарыыга , биллэн турар , элбэх µлэ эрэйиллэр . Хас биирдии улууска оскуола иннинээ ± и µірэхтээґини сайыннарыыга программа ылыллыахтаах , программа баар эрэ буолла ± ына туох эрэ хамсааґын тахсар . Јскітµн 5 - 6 саастаах о ± ону тэрилтэнэн хааччыйыыга ситиґиилэр баар эбит буоллахтарына , онтон кыра саастаахтары детсадынан хааччыйыыга , дьэ , проблема улахан . Ордук куорат сиргэ . Олох кірдірірµнэн , тіріппµт о ± отун тіріітµн кытта уочаракка суруттарда ± ына эрэ 3 - 4 - 5 сылынан миэстэ буларга эрэниэн сіп . Ол иґин , министр методистарга туґаайан , хас тіріібµт о ± ону барытын учуокка ылан , " Даннайдар баннарыгар " киллэрэн иґэллэригэр сµбэлээтэ . Маннык холобур Дьокуускай куоракка баар эбит . Бу уонна государственнайа суох µірэх тэрилтэлэрин ассоциацияларын тэрийии туґунан мунньах кыттыылаа ± а , Дьокуускайдаа ± ы " Бэйэни сайыннарыы оскуолата " НОУ директора , РФ уопсай µірэхтээґинин туйгуна Татьяна Иннокентьевна Березина дьон бол ± омтотун тардар тылы эттэ . Татьяна Березина , " Бэйэни сайыннарыы оскуолата " НОУ директора : - О ± о садыгар уочараты хайдах кыччатыахха сібµй ? ! Эґиги бары бу боппуруоска Пермскэй уобалас уопутун билэргит буолуо . Сыаллаах программаны нормативнай хааччыйыыны толору куорат думатын депутата М . С . Силкина а ± алла . Муниципалитет дьаґалтата " Ведомственнай сыаллаах программаны бигэргэтии туґунан " , " О ± о садтарыгар уочараты кыччатыы " диэн Уураа ± ы , ону таґынан " Оскуола иннинээ ± и µірэхтээґиІІэ нэґилиэнньэ ± э іІілірµ оІорууга " аґа ± ас куонкуруґу ыытыыга документацияны бэлэмнии сылдьар . Дьокуускайга саІа тутуу барар сирдэригэр кураанах турар помещениелар элбэхтэр . Јскітµн чааґынай о ± о садтарыгар анаан дьиэ арендатын сыанатын тіннірµµ механизмын оІорор , биитэр муниципалитет балансатыгар чааґынай садтарга сіптііх дьиэни - уоту атыылаґан ылыы механизмын оІорор буоллар , тіґілііх µчµгэй , туґалаах дьыала тахсыах этэй ! Инникитин , чааґынай о ± о садын аґар ба ± алаах дьону кытта Концессионнай Сібµлэґии оІоґуллуон сіп этэ . Манан , чааґынай о ± о садтара тэрээґиннээх , кіІµллээх , µлэлииргэ усулуобуйалаах буолуохтара . Оччо ± уна кинилэртэн ирдэбил да ± аны кµµґµрдµллµі ± э . Пермскэй уобалас губернатора детсадка уочаракка турар хас биирдии о ± о ± о 5000 солкуобай харчыны тілµµр . Онон тіріппµт , о ± отун ханнык тэрилтэ ± э биэрэрин бэйэтэ быґаарар , харчытын эбэ тµґэн баран чааґынай да садка биэрэригэр , биитэр баскыґыанньатаа ± ы оскуола ± а дуу , репетиторга дуу биэрэригэр кыах эмиэ µіскµµр . Санаан кірµІ , маннык ньыманан ПермІэ 2 сыл эрэ иґигэр о ± о садыгар 11 тыґыынчалаах уочарат суох оІоґуллубут ! Мин санаабар , Пермь уопута биґиэхэ наґаа барсар , - диир уопуттаах педагог . Кини этиитигэр а ± алар сыыппаралара кими ба ± арар толкуйга тµґэрэллэр . Холобура , СР Ґірэ ± ин министерствотын дааннайдарынан , республика ± а 2009 сыл атырдьах ыйдаа ± ы туругунан о ± о садынан хабыллыбатах 5 - 6 саастаах о ± о ахсаана 2000 эбит , Дьокуускай куоракка - 931 . Бу о ± олорго анаан прогимназиялары аґар наада . Кинилэр саатар оскуола иннинэ о ± о садыгар барар кыахтаналларын туґугар 54 міл . солкуобай наада , диэн санаатын аґа ± астык этэр Татьяна Березина . Маргарита Оконешникова , Чурапчы улууґун µірэ ± ин управлениетын оскуола ± а киириэн иннинээ ± и саастаах о ± олор тэрилтэлэрин отделын начальнига , СР µірэ ± ириитин туйгуна : - Быйыл кулун тутар ыйга ыытыллыбыт Парламентскай аа ± ыылар оскуола ± а киириэн иннинээ ± и саастаах о ± олор тэрилтэлэрин проблемаларыгар ыытыллан , µлэбит - хамнаспыт Ил Тµмэн , СР Правительствотын таґымыгар торумнанна . Бу кµннэргэ СР Правительствотын таґымыгар ылыныллыбыт " Комплексный план развития дошкольного образования РС ( Я ) на 2009 - 2011 годы " илиибитигэр тутан сайдыы суолун тэлэр киэІ хабааннаах былаан оІоґуллубутун биґирээтибит . Инникитин уґуйааннар материальнай базаларын бі ± іргітµµгэ уґуйаан дьиэлэрин тутуу СР Инвестиционнай былааныгар киирэн ыытыллара буоллар диэн ба ± а санаалаахпыт . Биґиги улууспутугар оскуола иннинээ ± и µірэхтээґиІІэ билигин бюджеттан µбµлээґин тіґі да кырыымчыгын иґин , µлэни - хамнаґы ыытабыт . 26 уґуйааІІа , 5 оскуола - садка 1500 о ± ону хабан µлэлиибит . Инновационнай режимІэ µлэлэґэбит , 12 республикатаа ± ы , 7 федеральнай таґымнаах эксперименнээх уґуйааннаахпыт . Бу эксперименнэр саха о ± отун ібµгэтин µгэґигэр такайан , личность быґыытынан иитэн таґаарыыга ананаллар . Сылын аайы инновационнай бырайыактар куонкурустарыгар кыттабыт , ол курдук , СР Правительствотын гранын 2007 сылга Е . П . Сивцева сэбиэдиссэйдээх СылаІнаа ± ы " Сулусчаан " уґуйаан , 2008 сылга А . А . Григорьева сэбиэдиссэйдээх Чурапчытаа ± ы " Кэскил " уґуйаан ылары ситистилэр . Онон миэстэтигэр µлэ - хамнас ыытыллар . Бу кэлэр ыйга Чурапчыга , интернат - оскуола томторугар 80 миэстэлээх " Чуораанчык " уґуйаан саІа дьиэтэ µлэ ± э киирээри турар , дьон - сэргэ бу µірµµлээх тµгэни кэтэґэр . Ити курдук , Атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньахха µгµс этиилэр , санаа атастаґыылара , сµбэлэр - амалар киирдилэр . Бэ ± эґээ ДП - 2 аччыгый саалатыгар буолбут " Ґірэхтээґини саІардыы кэлим бырайыага " семинарга общественнай сакаас , государственнай сакаас , оскуолалар салайар сµбэлэрин µлэлэрин , о . д . а . туґунан олус интэриэґинэй кэпсэтии та ± ыста . Атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньах µлэтэ сал ± анар . Ґірэтии хаачыстыбатыгар ирдэбил улаатар Ґірэх µлэґиттэрин Атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньахтарын чэрчитинэн атырдьах ыйын 19 кµнµгэр педагогтар хамнастарын саІа тиґигин , бюджеттан нуормаламмыт µбµлээґин боппуруостарыгар семинар ыытылынна . Манна µірэх управлениеларын начальниктара , экономистар , методистар , оскуолалар директордара , бухгалтердар кыттыыны ыллылар . Учууталлар хамнастарын аа ± ыыга тахсыбыт уларыйыы элбэх мунаарар боппуруоґу µіскэтэр . Маныаха республика оскуолалара бу саІа тиґиккэ бала ± ан ыйын 1 кµнµттэн бары кіґµіхтээхтэр . Онон Ґірэх министерствотын , Ґлэ , социальнай сайдыы министерствотын , Ґірэхтээґини сайыннарыы институтун специалистара методическай , практическай кімінµ быґаччы оІордулар . Бу µірэхтээґиІІэ уларыта тутуу кэлим бырайыага µс сыллаа ± ыттан эксперимент уонна пилотнай боруобалааґын быґыытынан олоххо киирэр . Манна тµірт министерство быґаччы µлэлэґэн , регион уратытын учуоттуур модельнай методика олохтом - мута . НСОТ - ка 326 оскуола кіспµтэ . Маныаха куорат , тыа сирин оскуолаларын , нууччалыы , тіріібµт тылынан µірэтии , алын , орто , µрдµкµ кылаастар уратылара учуоттаныллан араастаґаллар . Урут тарифнай сетканан учуутал квалификацията , стаґа оруоллаах буолла ± ына , билигин хамнас кээмэйигэр µлэ тіґі тµмµктээ ± э сабыдыаллыыр . Биллэрин курдук , бу сайын бэс ыйын 18 кµнµгэр Ил ТµмэІІэ туттуллар нормативтар кээмэйдэрин сокуонунан бигэргэппитэ . Семинар кыттыылаахтара бу туґунан санааларын истиэ ± иІ . Анжелика Гаврильева , Бэрдьигэстээх 2 № - дээх орто оскуолатын директора : - Биґиги НСОТ киириитигэр пилотнай оскуола быґыытынан µґµс сылбытын µлэлэґэбит . Учууталларбыт хамнастара 32 % µрдээтэ . Ґірэх хаачыстыбатын кэтээн кірір киин тэринэммит , учууталлар µлэлэрин сыаналыыбыт . Эдэр , саІа µлэлээччилэргэ , опыттаах педагогтарга критерий олохтоон , хас биирдиилэрин хаачыстыбаларын кірібµт . Ол тµмµгµн оскуола иґинэн салайар общественнай сэбиэт ырытар . Манна тіріппµттэртэн , учууталлартан , µірэнээччилэртэн , ветераннар , дьахталлар сэбиэттэриттэн , профкомтан 17 киґи µлэлэґэр . Сэбиэт оскуола оло ± ор быґаччы кыттыыны ылан эрэр , быйыл 5 улуус кыттыылаах дуальнай µірэхтээґин конференциятын тэрийбитэ . Туох ыарахаттары кірсµіххэ сібµй диэтэххэ , учууталлар аІардас олимпиадаларынан , µрдµк кірдірµµлэринэн µлµґµйµіхтэрин сіп . Итиэннэ саІа са ± алааґын буоларынан оскуола иґинэн салайар сэбиэккэ общественниктар хаачыстыбаны ырытыыга ыарыр ± атара саарба ± а суох . Кылаабынайа , µлэ таґымын µрдэтиигэ интэриэс улааппыта саІа кэм ирдэбиллэрин туруорар . Николай Иванов , Куокуну агропрофилированнай оскуолатын директора : - НСОТ киириитэ икки ірµттээх . Эдэр специалистарга µчµгэйин кірдірін турар . Ґірэх систематыгар кадр кэлиитигэр тэІ балаґыанньа µіскээтэ . Оттон кылааска о ± о ахсаана сіп тµбэспэтэ ± инэ , сорох оскуолалары уларытан биэрии , бідіІсµтµµ барыан сіп . Бу іттµнэн тыа сирин кыра оскуолаларыгар охсуон сіп . Биґиги саІа хайысха ± а биир сыл µлэлээтибит . Нэґилиэнньэбит ахсаанынан арыый то ± оостоох буолан , оскуолабытыгар балаґыанньа куґа ± ана суох , хамнас µрдээтэ . Агропрофилированнай оскуола буоламмыт , µгэс быґыытынан ыґыы µлэтинэн дьарыктанабыт . Ґс сезон лаа ± ыр µлэлэттибит . 4 га сиргэ хортуоппуй , 0 , 5 га ± а хаппыыста олортубут , теплица тутабыт . Урукку сыллардаа ± ар быйыл µµнµµбµт µчµгэй . СаІа сири анатан , кµрµі туттубут . Алын кылаас о ± олоро оскуола олбуорун дизайныгар , сибэкки олордуутугар µлэлээтилэр . Агро - оскуолаларга государство ійібµлэ баар буолла ± ына , нэґилиэнньэ туруктаах , салгыы сайдар кыа ± а µіскµµр . Маныаха Тыа хаґаайыстыбатын , Ґірэх министерстволара бииргэ сібµлэґэн кіміліґі сатыыллара то ± оостоох . Василий Васильевич Яковлев , ( Ґіґээ Бµлµµ Кэнтик оскуолата ) : - Биґиги НСОТ - ка киирбиппит биир сыл буолла . Саамай уустуга диэн кылаастарынан µллэриигэ учуутал хамнаґыгар о ± устарар . Иккиґинэн , хамнас 14 % µрдээґинин кі ± µлµµр чаас іттµгэр кірбµттэрэ , ол аата биир учууталы кыпчыйан , кини % - нын атын учууталга биэрэн кэбиґэ ± ин . Тыа сиригэр оскуола ± а салайар сэбиэт ( ШУС ) µлэлиирэ сатаммат курдук кірібµн . Онно тіріппµттэр , учууталлар , о ± олор киирэннэр , кимиэхэ тіґі эбии тілібµрµ быґаарар буолаллар . Ол оннугар кинилэр быґаарбыттарыгар директор оруолу оонньообот , бирикээс таґаарар . Сокуонунан кредитор бэйэтэ илии баттыыр , эппиэтинэґин сµгэр буолла ± ына , бэйэтэ µллэриэхтээх . ШУС общественнай тэрилтэ буоларынан итиннэ эппиэтинэґи ылыммат . Ити эппиэти суукка директор сµгэр . Эппиэтинэс туґунан эттэххэ , бастакы кµн иитии боппуруоґугар семинар буоллар . Биґиэхэ сокуон µлэлээбэт . Сокуоннар тахсаллар , тэрээґин бі ± іті оІоробут уонна биир киґини талан баран , манна эн эппиэттиигин диэн сµктэрэн кэбиґэбит . Сокуон чахчы µлэлиир буолла ± ына , учуутал , тіріппµт , о ± о бэйэлэрэ µлэлэґэн , бырааптарын кімµскэниэхтээхтэр , билиэхтээхтэр . Зоя Никитична Бессонова , Кэбээйи Сиэгэн - Кµіл оскуолатын директора : - ҐірэхтээґиІІэ иитии тыын суолталаах боппуруос буолан , бэ ± эґээ киэІ ис хоґоонноох кэпсэтии тахсыбыта то ± оостоох . Олохпут сайдыытын тэтимэ тµргэнинэн аныгы кэмІэ о ± олор ордук уйан , араас сµµрээннэргэ ылларымтыа буолаллар . Ол о ± о байылыат дуу , кыаммат дуу дьиэ кэргэІІэ улаатарыттан тутулуга суох . Психологтар , социальнай педагогтар быґаччы дьарыктаныахтаахтар эрэ диэн буолбакка , тіріппµт , оскуола , общественность бµттµµн кµµґµнэн бу проблема ± а бол ± омтотун кµµґµрдэрэ наада . НСОТ киириитигэр нормативы барытын баттаґа билиэххэ наада , уларыйыы син биир тахса турар . БухгалтерыІ да эппиэттэґэр буолуохтаах . Онон маннык семинардартан киґи µірэнэр , билэр . Бу уларыйыы биґиги курдук кытыы сытар а ± ыйах о ± олоох оскуолалары хаарыйбатын туґугар республикабыт федеральнай таґымІа регион уратытын учуоттуурун туруорсара то ± оостоох . Ити религияны µірэтии туґунан ыйытыыга эппиэттээтэххэ , мин санаабар , бу эдэр киґи ійµн - санаатын эргитиэн сіп . Ол кэриэтэ национальнай культура предметтэригэр туспа чаастары кіріллірі буоллар . Биґиги оскуолабыт этноэкологическай хайысхалаах . Сайынын 2 лаа ± ыры µлэлэттибит . Быйыл 10 о ± о оскуоланы бµтэрдэ , кыґыл кімµс медалистаахпыт . Бары µірэххэ киирдилэр . Биґиги оскуолабыт 90 - тан тахса о ± олоох . Саамай кыґал ± абыт хааччыллыы боппуруоґа . 5 дьиэнэн µірэнэ сылдьабыт . 120 миэстэлээх икки мэндиэмэннээх тутуу кыралаан барар . Бу салгыы тутарга лицензия ± а эккирэтиґэ сылдьабыт . СайыІІы іттµгэр сырыы суох , онон суол турда ± ына , µлэни хамсатыахха наада . Оттон эрэх санаалаахпыт , былаан быґыытынан 2010 сылга киириэхтээх . Галина Алексеева , СР Ґірэх министерствотын Ґірэхтээґини сайыннарыы институтун директора : - Билигин нормативнай µбµлээґиІІэ , хамнаґы аа ± ыы саІа тиґигэр кіґµµ уратылаах буолар . ЕТС - тан туораан , саІа тиґиккэ базовай чааґы таґынан кі ± µлµµр хайысха баар буолла . Ол учуутал µлэтин тµмµгµнэн уларыйан биэрэр , хамнас кээмэйэ улаатыан сіп . Бу туох - ханнык µірэтии хаачыстыбатын тупсарар , учуутал µлэтин таґыма µрдµµрµн кі ± µлµµр . Хамнас тілібµрµн тиґигэр модельнай методика диэн туттуллар . БµгµІІµ кµІІэ республика ± а оскуолалар 50 % маннык ньыма ± а кістµлэр . Бу саІа µірэх дьылыгар бары оскуолалар киирэллэрэ ирдэнэр . Аныгы сылтан о ± о саадтара , эбии µірэхтээґин тэрилтэлэрэ кіґіллір . Учууталлар хамнастара быґа холоон 30 - 40 % µрдээтэ . Хамнас µрдээтэ да , дьон сыґыана уларыйар . Нэґилиэнньэ сакаасчыт быґыытынан учуутал µлэтин хаачыстыбатыгар ирдэбилэ улаатар . Ити бастакы хамсааґын . Итиэннэ тіріппµт µірэх процеґыгар кіхтііхтµк кыттара ирдэнэр . Общественность оскуола µлэтигэр - хамнаґыгар салайар , попечительскай сэбиэттэргэ кыттыыта улаатар . Сэттэтэ кээмэйдээн баран , биирдэ быспыт быдан ордук Быйыл сайын РФ µірэххэ уонна наука ± а министрэ Андрей Фурсенко дойду оскуолаларыгар , 2012 сылга диэри , итэ ± эл культуратын тірµттэрин уонна светскэй этиканы µірэтэр саІа предмет киириэ ± э диэн иґитиннэрбитэ . Оттон быйылгы µірэх , дьылыгар эксперимент быґыытынан , 18 региоІІа саІа предмети µірэтиини са ± алыахтара . Министр саІа дьиссипилиинэни киллэриигэ государствоттан сµµґµнэн мілµйµін солк . ороскуоттаныахтаа ± ын бэлиэтиир . Бу бырайыагы Россия Президенэ Дмитрий Медведев биґирээн ійµµрµн биллэрбитэ . Итиниэхэ эбэн , армия , флокка итэ ± эл сулууспалаахтарын институтун киллэрии кідьµµґµ эрэ а ± алыахтаа ± ын ыйбыта . Ол 18 регион иґигэр ханнык регионнар киирбиттэрэ чопчулана илик . Онон саІа дьиссипилиинэни Саха сиригэр да киллэриэхтэрин сіп . Бу боппуруоска µірэх эйгэтин µлэґиттэрэ , учуонайдар , учууталлар туох санаалаахтарый ? Биґиги , учууталлар µгэскэ кубулуйбут атырдьах ыйынаа ± ы мунньахтарыгар кытта сылдьар , пед . н . к , республика ± а биллиилээх этнопедагог Екатерина Петровна Чехордунаттан санаатын µллэстэригэр кірдістµбµт : - Биґиги региоммут эксперимеІІэ киирэрэ іссі да эрдэ дии саныыбын . Оскуола ± а µірэтэ киллэрэртэн бакаа туттунуохха наада . Бу бырайыак µс варианнаах . Биґиэхэ ордук , µґµс , светскэй этика тірµттэрин µірэтэр модуль , табыгастаах . Оттон со ± отох итэ ± эл тірµттэрин уонна аан дойду итэ ± эллэрин µірэтэргэ бэлэмнээх учууталлар суохтар . Јскіті бу саІа предмети киллэрэр буоллахтарына , СГУ культурология кафедрата 4 - 5 - с куурус студеннарын анаан бэлэмнээбитин эрэ кэннэ киллэрэр сіп . Маны аахсыбакка сыыґа дьаґаннахпытына кінніріргі уустук буолуо . Бэйэм этнопедагог , олоІхону µірэтэр чинчийээччи быґыытынан , Тэрис тар ± атар " Айыытын µірэ ± ин " православие ± а ордук чугас диэн сыаналыыбын . Онон , іскіті , биир итэ ± эли µірэтэр варианы ылынар буоллахтарына , Саха Республикатыгар православие ордук буолуох этэ . То ± о диэтэххэ , бу итэ ± эл саха ыччатыгар атыттардаа ± ар чугас . Оттон " Айыы µірэ ± ин " туґунан эттэххэ , киґи аймах сыаннастарыгар оло ± уран светскэй культура ± а иитэр , киґини киґилии - киґи оІорорго дьулуґар µірэх курдук кірібµн . Билигин " Духовно - нравственное воспитание российских школьников " диэн концепция барыла оІоґулла сылдьар . Бу концепция µс хайысхалаах буолуо ± а . Россия Президенэ маны ійµµргэ сібµлэІин хайыы - µйэ биэрдэ . Дмитрий Анатольевич саІа дьиссипилиинэни светскэй учуутал µірэтиэхтээх диэн олус сіпкі бэлиэтиир . Ол аата , мин санаабар , саІа предмети культуролог µірэхтиэхтээх . Тµмµктээн эттэххэ , эксперимент барар да , барбат да буолла ± ына , биґиги эрдэттэн бэлэм буолуохтаахпыт . Онон туох эмэ саІаны са ± алыах иннинэ сібµн - сыыґатын эрдэттэн ыйааґын бэскитигэр ууран кээмэйдээбиппит , " сэттэтэ кээмэйдээн баран , биирдэ быспыппыт " быдан ордук . Итиэннэ : " Ардах тµґµі дуу , тµґµмµі дуу … " - диэн мунаахсыйбакка эрдэттэн хааччынан зонтик атыыласпыт уонунан сµµйµµлээх . мута . НСОТ - ка 326 оскуола кіспµтэ . Маныаха куорат , тыа сирин оскуолаларын , нууччалыы , тіріібµт тылынан µірэтии , алын , орто , µрдµкµ кылаастар уратылара учуоттаныллан араастаґаллар . Урут тарифнай сетканан учуутал квалификацията , стаґа оруоллаах буолла ± ына , билигин хамнас кээмэйигэр µлэ тіґі тµмµктээ ± э сабыдыаллыыр . Биллэрин курдук , бу сайын бэс ыйын 18 кµнµгэр Ил ТµмэІІэ туттуллар нормативтар кээмэйдэрин сокуонунан бигэргэппитэ . Семинар кыттыылаахтара бу туґунан санааларын истиэ ± иІ . Анжелика Гаврильева , Бэрдьигэстээх 2 № - дээх орто оскуолатын директора : - Биґиги НСОТ киириитигэр пилотнай оскуола быґыытынан µґµс сылбытын µлэлэґэбит . Учууталларбыт хамнастара 32 % µрдээтэ . Ґірэх хаачыстыбатын кэтээн кірір киин тэринэммит , учууталлар µлэлэрин сыаналыыбыт . Эдэр , саІа µлэлээччилэргэ , опыттаах педагогтарга критерий олохтоон , хас биирдиилэрин хаачыстыбаларын кірібµт . Ол тµмµгµн оскуола иґинэн салайар общественнай сэбиэт ырытар . Манна тіріппµттэртэн , учууталлартан , µірэнээччилэртэн , ветераннар , дьахталлар сэбиэттэриттэн , профкомтан 17 киґи µлэлэґэр . Сэбиэт оскуола оло ± ор быґаччы кыттыыны ылан эрэр , быйыл 5 улуус кыттыылаах дуальнай µірэхтээґин конференциятын тэрийбитэ . Туох ыарахаттары кірсµіххэ сібµй диэтэххэ , учууталлар аІардас олимпиадаларынан , µрдµк кірдірµµлэринэн µлµґµйµіхтэрин сіп . Итиэннэ саІа са ± алааґын буоларынан оскуола иґинэн салайар сэбиэккэ общественниктар хаачыстыбаны ырытыыга ыарыр ± атара саарба ± а суох . Кылаабынайа , µлэ таґымын µрдэтиигэ интэриэс улааппыта саІа кэм ирдэбиллэрин туруорар . Николай Иванов , Куокуну агропрофилированнай оскуолатын директора : - НСОТ киириитэ икки ірµттээх . Эдэр специалистарга µчµгэйин кірдірін турар . Ґірэх систематыгар кадр кэлиитигэр тэІ балаґыанньа µіскээтэ . Оттон кылааска о ± о ахсаана сіп тµбэспэтэ ± инэ , сорох оскуолалары уларытан биэрии , бідіІсµтµµ барыан сіп . Бу іттµнэн тыа сирин кыра оскуолаларыгар охсуон сіп . Биґиги саІа хайысха ± а биир сыл µлэлээтибит . Нэґилиэнньэбит ахсаанынан арыый то ± оостоох буолан , оскуолабытыгар балаґыанньа куґа ± ана суох , хамнас µрдээтэ . Агропрофилированнай оскуола буоламмыт , µгэс быґыытынан ыґыы µлэтинэн дьарыктанабыт . Ґс сезон лаа ± ыр µлэлэттибит . 4 га сиргэ хортуоппуй , 0 , 5 га ± а хаппыыста олортубут , теплица тутабыт . Урукку сыллардаа ± ар быйыл µµнµµбµт µчµгэй . СаІа сири анатан , кµрµі туттубут . Алын кылаас о ± олоро оскуола олбуорун дизайныгар , сибэкки олордуутугар µлэлээтилэр . Агро - оскуолаларга государство ійібµлэ баар буолла ± ына , нэґилиэнньэ туруктаах , салгыы сайдар кыа ± а µіскµµр . Маныаха Тыа хаґаайыстыбатын , Ґірэх министерстволара бииргэ сібµлэґэн кіміліґі сатыыллара то ± оостоох . Василий Васильевич Яковлев , ( Ґіґээ Бµлµµ Кэнтик оскуолата ) : - Биґиги НСОТ - ка киирбиппит биир сыл буолла . Саамай уустуга диэн кылаастарынан µллэриигэ учуутал хамнаґыгар о ± устарар . Иккиґинэн , хамнас 14 % µрдээґинин кі ± µлµµр чаас іттµгэр кірбµттэрэ , ол аата биир учууталы кыпчыйан , кини % - нын атын учууталга биэрэн кэбиґэ ± ин . Тыа сиригэр оскуола ± а салайар сэбиэт ( ШУС ) µлэлиирэ сатаммат курдук кірібµн . Онно тіріппµттэр , учууталлар , о ± олор киирэннэр , кимиэхэ тіґі эбии тілібµрµ быґаарар буолаллар . Ол оннугар кинилэр быґаарбыттарыгар директор оруолу оонньообот , бирикээс таґаарар . Сокуонунан кредитор бэйэтэ илии баттыыр , эппиэтинэґин сµгэр буолла ± ына , бэйэтэ µллэриэхтээх . ШУС общественнай тэрилтэ буоларынан итиннэ эппиэтинэґи ылыммат . Ити эппиэти суукка директор сµгэр . Эппиэтинэс туґунан эттэххэ , бастакы кµн иитии боппуруоґугар семинар буоллар . Биґиэхэ сокуон µлэлээбэт . Сокуоннар тахсаллар , тэрээґин бі ± іті оІоробут уонна биир киґини талан баран , манна эн эппиэттиигин диэн сµктэрэн кэбиґэбит . Сокуон чахчы µлэлиир буолла ± ына , учуутал , тіріппµт , о ± о бэйэлэрэ µлэлэґэн , бырааптарын кімµскэниэхтээхтэр , билиэхтээхтэр . Зоя Никитична Бессонова , Кэбээйи Сиэгэн - Кµіл оскуолатын директора : - ҐірэхтээґиІІэ иитии тыын суолталаах боппуруос буолан , бэ ± эґээ киэІ ис хоґоонноох кэпсэтии тахсыбыта то ± оостоох . Олохпут сайдыытын тэтимэ тµргэнинэн аныгы кэмІэ о ± олор ордук уйан , араас сµµрээннэргэ ылларымтыа буолаллар . Ол о ± о байылыат дуу , кыаммат дуу дьиэ кэргэІІэ улаатарыттан тутулуга суох . Психологтар , социальнай педагогтар быґаччы дьарыктаныахтаахтар эрэ диэн буолбакка , тіріппµт , оскуола , общественность бµттµµн кµµґµнэн бу проблема ± а бол ± омтотун кµµґµрдэрэ наада . НСОТ киириитигэр нормативы барытын баттаґа билиэххэ наада , уларыйыы син биир тахса турар . БухгалтерыІ да эппиэттэґэр буолуохтаах . Онон маннык семинардартан киґи µірэнэр , билэр . Бу уларыйыы биґиги курдук кытыы сытар а ± ыйах о ± олоох оскуолалары хаарыйбатын туґугар республикабыт федеральнай таґымІа регион уратытын учуоттуурун туруорсара то ± оостоох . Ити религияны µірэтии туґунан ыйытыыга эппиэттээтэххэ , мин санаабар , бу эдэр киґи ійµн - санаатын эргитиэн сіп . Ол кэриэтэ национальнай культура предметтэригэр туспа чаастары кіріллірі буоллар . Биґиги оскуолабыт этноэкологическай хайысхалаах . Сайынын 2 лаа ± ыры µлэлэттибит . Быйыл 10 о ± о оскуоланы бµтэрдэ , кыґыл кімµс медалистаахпыт . Бары µірэххэ киирдилэр . Биґиги оскуолабыт 90 - тан тахса о ± олоох . Саамай кыґал ± абыт хааччыллыы боппуруоґа . 5 дьиэнэн µірэнэ сылдьабыт . 120 миэстэлээх икки мэндиэмэннээх тутуу кыралаан барар . Бу салгыы тутарга лицензия ± а эккирэтиґэ сылдьабыт . СайыІІы іттµгэр сырыы суох , онон суол турда ± ына , µлэни хамсатыахха наада . Оттон эрэх санаалаахпыт , былаан быґыытынан 2010 сылга киириэхтээх . Галина Алексеева , СР Ґірэх министерствотын Ґірэхтээґини сайыннарыы институтун директора : - Билигин нормативнай µбµлээґиІІэ , хамнаґы аа ± ыы саІа тиґигэр кіґµµ уратылаах буолар . ЕТС - тан туораан , саІа тиґиккэ базовай чааґы таґынан кі ± µлµµр хайысха баар буолла . Ол учуутал µлэтин тµмµгµнэн уларыйан биэрэр , хамнас кээмэйэ улаатыан сіп . Бу туох - ханнык µірэтии хаачыстыбатын тупсарар , учуутал µлэтин таґыма µрдµµрµн кі ± µлµµр . Хамнас тілібµрµн тиґигэр модельнай методика диэн туттуллар . БµгµІІµ кµІІэ республика ± а оскуолалар 50 % маннык ньыма ± а кістµлэр . Бу саІа µірэх дьылыгар бары оскуолалар киирэллэрэ ирдэнэр . Аныгы сылтан о ± о саадтара , эбии µірэхтээґин тэрилтэлэрэ кіґіллір . Учууталлар хамнастара быґа холоон 30 - 40 % µрдээтэ . Хамнас µрдээтэ да , дьон сыґыана уларыйар . Нэґилиэнньэ сакаасчыт быґыытынан учуутал µлэтин хаачыстыбатыгар ирдэбилэ улаатар . Ити бастакы хамсааґын . Итиэннэ тіріппµт µірэх процеґыгар кіхтііхтµк кыттара ирдэнэр . Общественность оскуола µлэтигэр - хамнаґыгар салайар , попечительскай сэбиэттэргэ кыттыыта улаатар . Сэттэтэ кээмэйдээн баран , биирдэ быспыт быдан ордук Быйыл сайын РФ µірэххэ уонна наука ± а министрэ Андрей Фурсенко дойду оскуолаларыгар , 2012 сылга диэри , итэ ± эл культуратын тірµттэрин уонна светскэй этиканы µірэтэр саІа предмет киириэ ± э диэн иґитиннэрбитэ . Оттон быйылгы µірэх , дьылыгар эксперимент быґыытынан , 18 региоІІа саІа предмети µірэтиини са ± алыахтара . Министр саІа дьиссипилиинэни киллэриигэ государствоттан сµµґµнэн мілµйµін солк . ороскуоттаныахтаа ± ын бэлиэтиир . Бу бырайыагы Россия Президенэ Дмитрий Медведев биґирээн ійµµрµн биллэрбитэ . Итиниэхэ эбэн , армия , флокка итэ ± эл сулууспалаахтарын институтун киллэрии кідьµµґµ эрэ а ± алыахтаа ± ын ыйбыта . Ол 18 регион иґигэр ханнык регионнар киирбиттэрэ чопчулана илик . Онон саІа дьиссипилиинэни Саха сиригэр да киллэриэхтэрин сіп . Бу боппуруоска µірэх эйгэтин µлэґиттэрэ , учуонайдар , учууталлар туох санаалаахтарый ? Биґиги , учууталлар µгэскэ кубулуйбут атырдьах ыйынаа ± ы мунньахтарыгар кытта сылдьар , пед . н . к , республика ± а биллиилээх этнопедагог Екатерина Петровна Чехордунаттан санаатын µллэстэригэр кірдістµбµт : - Биґиги региоммут эксперимеІІэ киирэрэ іссі да эрдэ дии саныыбын . Оскуола ± а µірэтэ киллэрэртэн бакаа туттунуохха наада . Бу бырайыак µс варианнаах . Биґиэхэ ордук , µґµс , светскэй этика тірµттэрин µірэтэр модуль , табыгастаах . Оттон со ± отох итэ ± эл тірµттэрин уонна аан дойду итэ ± эллэрин µірэтэргэ бэлэмнээх учууталлар суохтар . Јскіті бу саІа предмети киллэрэр буоллахтарына , СГУ культурология кафедрата 4 - 5 - с куурус студеннарын анаан бэлэмнээбитин эрэ кэннэ киллэрэр сіп . Маны аахсыбакка сыыґа дьаґаннахпытына кінніріргі уустук буолуо . Бэйэм этнопедагог , олоІхону µірэтэр чинчийээччи быґыытынан , Тэрис тар ± атар " Айыытын µірэ ± ин " православие ± а ордук чугас диэн сыаналыыбын . Онон , іскіті , биир итэ ± эли µірэтэр варианы ылынар буоллахтарына , Саха Республикатыгар православие ордук буолуох этэ . То ± о диэтэххэ , бу итэ ± эл саха ыччатыгар атыттардаа ± ар чугас . Оттон " Айыы µірэ ± ин " туґунан эттэххэ , киґи аймах сыаннастарыгар оло ± уран светскэй культура ± а иитэр , киґини киґилии - киґи оІорорго дьулуґар µірэх курдук кірібµн . Билигин " Духовно - нравственное воспитание российских школьников " диэн концепция барыла оІоґулла сылдьар . Бу концепция µс хайысхалаах буолуо ± а . Россия Президенэ маны ійµµргэ сібµлэІин хайыы - µйэ биэрдэ . Дмитрий Анатольевич саІа дьиссипилиинэни светскэй учуутал µірэтиэхтээх диэн олус сіпкі бэлиэтиир . Ол аата , мин санаабар , саІа предмети культуролог µірэхтиэхтээх . Тµмµктээн эттэххэ , эксперимент барар да , барбат да буолла ± ына , биґиги эрдэттэн бэлэм буолуохтаахпыт . Онон туох эмэ саІаны са ± алыах иннинэ сібµн - сыыґатын эрдэттэн ыйааґын бэскитигэр ууран кээмэйдээбиппит , " сэттэтэ кээмэйдээн баран , биирдэ быспыппыт " быдан ордук . Итиэннэ : " Ардах тµґµі дуу , тµґµмµі дуу … " - диэн мунаахсыйбакка эрдэттэн хааччынан зонтик атыыласпыт уонунан сµµйµµлээх . Балаґаны Татьяна МАРКОВА , Саргылаана ДАНИЛОВА , Гаврил АНДРОСОВ бэлэмнээтилэр . Виктор ЭВЕРСТОВ , Гаврил АНДРОСОВ хаартыска ± а тµґэриилэрэ .
Мунньахха Елуенэ ерустэн кэлэр уу ситимэ биир сурун боппуруоьунан турда . Ити туьунан кэпсэтиэхпит иннинэ Одьулуун сирин , уутун туьунан сэьэргии туьуум . Нэьилиэги иилии эргийэ Таатта урэ5э субуллар . Урукку дьылларга Мо5оллой куелэ нэьилиэги угуттуур эбит буолла5ына билигин тыыраахылар мустар бадарааннарыгар кубулуйан эрэр . Онон Елуенэ ерус уута манна кэлэрэ елбет мэнэ уутугар тэннэьэр . Ону таьынан тыа хаьаайыстыбатынан дьарыктанар дьонно уу боппуруоьа улахан кыьал5а . Холобур , « Комплекс » бааьынай хаьаайыстыба былырыын арочнай улахан хотону туттубута . « Билигин сайылыгым эмиэ уута суох олорор . Кун аайы уу таьар массыынанан илдьэбит . Кыьынын суеьуну уулатар сурун кыьал5абыт . Куеллэрбит дейе тонон хаалаллар » , - диэн директор Михаил Михайлов санаатын этэр .
Уґук хоту дойду айыл ± атыгар сіп тµбэґэн олох олорорго , буруо таґаарарга сатабыллаахтык ньыматыйбыт юкагир норуотун тулааґын тутаа ± а - духовнай лидер , суруйааччы , учуонай , ф . н . д . , профессор Г . Н . Курилов - Улуро Адо муус устар 30 кµнµгэр 70 сааґын бэлиэтээтэ . Бµгµн Улуро Адо " Саха сирэ " аа ± ааччыларыгар бэйэтин тірдµн - ууґун билиґиннэриэ уонна олох , история , литература туґунан санааларын µллэстиэ . Корреспондент : Сахалар " кимтэн кииннээххиний , хантан хааннааххыный ? " диэн ыйытыынан билсээччилэр . Онон , Гаврил Николаевич , дойдуІ - аймахтарыІ туґунан аа ± ааччыларга билиґиннэр эрэ . Гаврил Курилов : Тірдµм - Аллараа Халымабын . Јлµірэ туундаратыттан . Улуро диэни сахалыы " Јлµірэ " дииллэр . Ол иґин псевдонимым Улуро Адо - сахалыыта " Јлµірэ туундаратын уола " диэн . Туундара ± а тіріібµтµм . Иккис уол этим , а ± абар . Саамай кырабыт Николай - худьуоґунньук . Улахаммыт - Сэмэн . Ийэбит 24 сыл балыс этэ , а ± абытыттан . 44 сааґыгар эдэр дьахтары ылан µс уолу , икки кыыґы тіріппµттэрэ . Биир кыыс эрдэ ілбµтэ - дьµігэлэрин ууттан быыґыы сылдьан . Варвара диэн этэ , дьэ , киниттэн поэтесса тахсыахтаах этэ . Даша диэн баар , билигин Андрюшкино ± а олорор . Сааґын тухары табаґыт . Сµрдээх эдэр сааґыгар партия ± а киирбитэ . Сэмэн начальнайы бµтэрээт табаґыттаан наар таба ± а олорбута . Онтон доруобуйата мілтіін тохтообута . Корр . : Эґигини ойуун ібµгэлээхтэр , юкагир бас - кіс дьонун сыдьааннара диэн истибиттээхпин . Ытык дьон ыччата буоларыІ айар µлэ ± эр туох суолталаа ± ый ? Г . К . : Биґиги дьиІэр удьуор ойууттарбыт . А ± ам іттµнэн . А ± ам МэйиІээ , кини а ± ата Нявал о ± онньор диэннэр . Кини а ± ата Касэнсэу - улуу ойуун . Идэ хаанынан бэриллэн иґэр . Касэнсэу о ± онньор кыргыттарын барытын сахаларга кэргэн биэртэлиир . Бандеровтар , Тарасовтар диэннэр , орто халымалар . Билигин да айма ± ыр ± аґаллар - эбээлэрбит юкагирдар этэ дэґэллэр . А ± ам со ± отох уол уонна барыта кыргыттар . Ойуун идэтин эр киґи утумнуур . А ± абыт удьуора быста сыспыт . Ийэм - µґµс кэргэн . Икки бастакы кэргэнин Индигиир ойууна сиэбит . Ким да куттанан тахсыбатах . Ийэм а ± атын а ± ата эмиэ ойуун эбит . Сомон Дьігµір диэн . Корр . : Оттон " Ханидуо уонна Халерхаа " ромаІІа баар Куриль туох аймаххыный ? Г . К . : А ± абынан чугас аймахпыт - биир да о ± ото суох , ойууннаабат , баай , кулуба . Уон тыґыынча табалаах . 30 - с сылларга кулуба этэ диэннэр куолаґын быґан сыылка ± а ыыппыттар этэ . А ± ыйах ый устата табатын , чугас айма ± а диэннэр , мин а ± абар туттара сылдьыбыттар . Ситэ биир ый буолбатахтар , табаарыстыбаларга µллэрэн кэбиспиттэр . Хас да омукка - эбээннэргэ , чукчаларга , юкагирдарга тµІэппиттэр . Куриль о ± онньор диэн ааттаа ± а . Толору аата Афанасий Курилов диэн . Араспаанньабыт чопчу хантан µіскээбитин билбэтим . " Куриль " юкагирдыы " бэлиэ " диэн . Корр . : Гаврил Николаевич , айар µлэІ уратыта туохханый ? Г . К . : Мин , ити кыыґым бэлиэтээбитин курдук , ордук философскай лирика ± а охтобун . Поэзия ± а санаа баар буолуохтаах . Киґи дьик гына тµґэр санаата баар буолуохтаах . Ол санааны киґи тібітµн оройуттан ата ± ын тилэ ± эр диэри дьілі киирэр гына тиэрдиллиэхтээх . Сорох поэмаларбын номохторго оло ± уран суруйабын . Корр . : Юкагир литературатын тірµттээччи Тэкки Одулок оло ± о , µлэтэ эґиги кірµµгµтµгэр . Г . К . : Биґиги маннык киґилээх буолуохпутун сіп эбит диэн санаабат да этибит . Мин , 1956 сыллаахха биирдэ , " Кыым " хаґыакка тахсыбытыгар билэн соґуйбутум . Онтон тэптэн , биґиги да суруйааччылаах эбиппит , мин да то ± о суруйуо суохтаахпыный , диэн санаа ± а кэлбитим . Тэкки Одулок аата улахан тирэх , моральнай ійібµл буолбута . Кини іссі учуонай - экономическай наука кандидата . Чукотскай национальнай уокуругу тэрийбит , Хабаровскай кыраай Айаан - Маайыскай оройуонун райкомун бастакы сэкирэтээринэн , Хабаровскай кыраай Суруйааччыларын союґун салайааччытынан µлэлээбит . " На Крайнем Севере " диэн очерка кинигэтин суруйбут . 1937 сыллаахха Ленинградка тіннін кэлбитигэр тутан ылаллар . Кэргэнин кірсµбµтµм , докторскайын суруйан бµтэрбитэ диэн кэпсээбитэ . Машинка ± а охсуллубут 350 лиистээх " Жизнь Имтехая , у собачьих людей " диэн айымньытын рукопиґа сµппµт . Кэргэнэ - химия учуутала , биир уоллаахтара . Тэкки Одулогу хаайбыттарыгар уолу аба ± ата генерал Шатунов иитэ ылан бэйэтин аннынан суруйтарбыт . Корр . : УбайыІ Сэмэн Курилов " Ханидуо уонна Халерхаа " романынан аан дойдуга сура ± ырбыта . Бу айымньы хайдах µіскээбитэй уонна албан аат чыпчаалын дабайар суола тіґі эндирдээх этэй ? Г . К . : Туох кистэлэ баар буолуой ? Бу туґунан убайым 70 сааґын туолар юбилейыгар " Хотугу норуоттар дьиэлэригэр " дакылааттаан турардаахпын да , ханна да бэчээттэнэ илик . 1956 сыллаахха Чурапчыттан кэлэн билиІІи Борисовка ± а , " Учууталлар сынньанар дьиэлэрэ " диэІІэ сытабын . Убайым Птицефабрика диэки баар санаторийга эмтэнэ кэлэн олорор . Кинилиин кірсін кэпсэтэбит . Убайым холкуоспутун эґэн кэбистилэр диэн сэґэргиир ( ДьиІинэн , биґиги холкуоспут аан дойдуга суос - со ± отох юкагир холкуоґа этэ ) . Онон дьоммут уон биир кістііх Андрюшкино ± а кіґін киирэргэ 굴эллэллэр . Мантан сэдиптээн норуоппутун хайдах гынан быыґыыбыт диэн сµбэлэґэбит . Сэмэн : " Мин суруйааччы буолуохтаахпын , эн - учуонай буол " , - диир . Улахан былаан оІоґуннубут . Кини онтон ыла суруйар буолбута . Аллараа Халыма хаґыатыгар корреспонденнаабыта . Ол кэмІэ Михаил Сютков диэн фронтовик , нуучча киґитэ редактор баара кіміліспµтэ . Кини ыйан - кэрдэн , µірэтэн , суруйдар - суруйан 1963 сыллаахха бµтэрэр . Бу сыл тиийбитим убайым " Мин романы бµтэрдим " диэн кэпсээннээх тоґуйда . Онтум " Ханидуо уонна Халерхаа " эбит . Арай кірбµтµм барыта µґµйээн . " Роман маннык буолбат " , - диибин . Киґим іґµргэнэн ілі сыспыта . Онтон ыла миэхэ кірдірбіті ± і . Суруйааччы Александр Лаврик тиийэ сырытта ± ына атыылаары гыммыт . Бэйэтэ хачыгаар , µс о ± олоох , кэргэнэ µлэтэ суох , инньэ гынан кыґал ± аттан атыылаары гыммытын киґитэ аккаастанан : " Хайдах о ± о ± ун атыылаары гына ± ын ? Мин илдьэн быыс - хайа ± ас тобулан кірµµм " , - - диир . Кини оччолорго Тула уобалаґын Суруйааччыларын союґун салайааччыта эбит . Москва ± а илдьэн , " Советскай Россия ± а " таґаартарбыт . Роман Палехов , татаар Ямиль Мустафин диэн суруйааччылар редакциялаан , оІорон кіміліспµттэр . Палехов кылгаппыт этэ , кэлин " устатынан - туоратынан тараамахтыы тµспµтµм " диэн билиммитэ . Корр . : Наука ± а туох санааттан киирбиккиний ? Г . К . : Тылтан киирбитим . Тылтан ! Хайаан да тылбын µйэтитэн хаалларыахтаахпын диэн санааттан . Кырдьа ± астар ілліхтірµнэ тылбыт баран хаалыа дии ! " Как создавать имена существительные " диэн µлэни суруйбутум . МаІнайгы аата " Пути совершенствования словарного запаса юкагирского языка " диэн этэ . 10 - тан тахса тыґыынча тыллаах тылдьыты оІорбутум . Хас биирдии тыл суолтата холобурдаах . Институкка оІоґулла сылдьар 30 томнаах саха тылын тылдьытын курдугу . ДьиІинэн , 40 - н тахса бэчээтинэй илиис этэ да наґаа кыра шрибинэн бэчээттэнэн дьо ± ус курдук кістір . Новосибирскайга тахсар " Памятники народов Сибири и Дальнего Востока " серия ± а юкагирдар фольклордарын хомуурунньугун таґаартарбытым . Онно ырыалар эрэ киирбиттэрэ - µґµйээннэр , іс хоґоонноро баппатахтара . Онон іссі да таґаарыахха сіп этэ . ДьиІинэн , матырыйаал баар . Корр . : Тыллары кэргэІІэ , біліххі араараллар дии . Юкагир тыла онно ханныкка киирсэрий ? Г . К . : Уральскайга киирэр . Ол эрээри сорохтор мік굴эллэр . 1942 сыллаахха швед учуонайа аатырбыт Вьюрн Коленберг " Юкагир тыла Уральскай тылларга майгыннаґар . Ґс салаа баар буолуон сіп - финно - угор , самодийскай уонна юкагирскай " диэн саба ± алаабыта . Кэлин палеоазиатскайга киллэрэллэр . Бакаа ! Палеоазиатскайга ханнык да уруур ± аґар тыла суох диэн симпиттэр . Чукотка , Камчатка норуоттарын тылларын бииргэ холбообуттар . " Палео " - былыргы , " былыргы азиатскай " тыллар диэн тылбаастанар . Бµгµн уральскайга киирэбит . Корр . : Сэбиэскэй былаас , коммунистическай система юкагир норуотугар ыыппыт политиката тіґі сіптііх этэй ? Г . К . : Улуу дьыала буолла ± а . Мин куруук этээччибин : " Сэбиэскэй былаас суо ± а буоллар , мин суох буолуом этэ " , - диэн . Хотугу омуктар атын былааска баар буолуох этибит эрээри суруйааччы , художник буолбаппыт чахчы ! Киґи сатаан ійµгэр батарбат улахан уларыйыыларын киллэрбитэ . Радионы , телевизоры , оскуоланы сэбиэскэй былаас а ± алла ± а дии . Репрессия ± а , Тэкки Одулоктаах ілµµлэригэр сэбиэскэй былаас туох да буруйа суох . Биирдиилээн салайааччылар буруйдаахтар . Холобура , биґиги холкуоспутун Хрущев ыстарбыта . Тоталитарнай система буолан барытын биир киґи быґаарар . Корр . : Біґµілэктэргэ тµмµµ хотугу омуктарга хайдах дьайбытай ? Г . К . : Тугунан да дьайбата ± а . Дьон уруккуларын курдук сылдьаллар . Ол эрээри саІа идэлэри баґылаан бараллар . Инники хардыылыырга наар былыргыны тута сылдьар табыллыбат буолла ± а . Корр . : Эн санаа ± ар билиІІи рыночнай система , капиталистическай тутул хотугу омуктарга хайдах сабыдыаллыырый ? Г . К . : Куґа ± ан - куґа ± ан ! Хотугу дьон - кіні дьоммут , сымыйалыыры , киитэрэйдиири сатаабаппыт , билбэппит . Маннык система ± а киитэрэй дьон тµргэнник байаллар . Кіні , чиэґинэй киґи байбат . Кини хайдах дьону албыннаан харчы ылыай ? Бµтµн собуоттары ылаллар дии . Ыраас суобастаах дьон инньэ гымматтар . Куґа ± ан санаалаах дьон инньэ гыналлар . Хотугу дьоІІо капиталистическай система тірµт туґата суох . Биґиэхэ хотугу норуоттарга социализммыт ордук этэ . Урут " Киґи киґиэхэ - до ± ор , табаарыс " , - диэн буоллахтарына , билигин " Киґи киґиэхэ - бірі " , - дэґэллэр . Ким адьыр ± а тиистээх , саґылыкаан курдук албын ол ордук тахсар . Тус санаам итинник . Корр . : " Саха сирэ " хаґыат аа ± ааччыларыгар тугу этиэххит этэй ? Г . К . : Бу санааны эрдэ хаста да быктаран турардаахпын . Глобализация µйэтигэр кыра омуктары харыстаатаххытына эрэ эґиги , сахалар , тыыннаах хаалыаххыт . Бµгµн балтараа тыґыынчалаах омук кыра буолла ± ына , сµµрбэ сылынан балтараа мілµйµіннээх омук аччыгый аатырыа . Јскітµн балтараа тыґыынчалаахтар эґиннэхтэринэ аны сµµрбэ сылынан балтараа мілµйµіннээхтэр суох буолуохтара . Саха сирин норуоттара биир илии курдук сомо ± олоґон олоруохтаахпыт . Маннык суолу тутустахпытына эрэ глобализация ± а утарылаґыахпыт . Онон бэйэ - бэйэни ійіґін , тугу да былдьаспакка - тарыспакка , иллээхтик олоруоххайыІ ! P . S . " Тылгыт сµрдээх баай . То ± о диэтэххэ , ханнык ба ± арар тылы тыл сокуонугар сіп тµбэґиннэрэн сахалыы этэн кэбиґиэххитин сіп . Онон саха тыла сайдар кыахтаах . Культура ± а ыалдьар дьон элбэхтэрэ µірдэр . Саха тыла ілін - охтон биэриэ суо ± а - глобализация тіґі да сабардаатар балайда утарылаґыа ± а . Оттон юкагирдар эстиэхтэрин сіп … Кыра ахсааннаах норуоттар тылларын , культураларын сµтэрэн эрэллэр … Бэйэбит радиобыт , хаґыаппыт суох . Онон эстэрбит сокуоннай курдук ! . . Тэрийиэхпитин харчы суох … " - - диэн Улуро Адо тахсаары турдахпына кичэмэ санаатын µллэґиннэ . Гаврил Андросов
Аҕа баґылык Егор Борисов хоруупсуйаны утары охсуґууга каадыр сулууспата дьайымтыа үстүрүмүін буоларын тоґоҕолоон бэлиэтээтэ . Ол эбэтэр , буруйу оІорууну сэрэтии киґини үлэҕэ ылыах инниттэн барыахтаах .
Харахтарынан мөлтөх , көрбөт оҕолор интэринээт оскуолаларыгар 21 улуустан , Дьокуускай уонна Нерюнгри куораттартан 105 оҕо үөрэнэр , интэринээккэ 75 оҕо олорор . Офтальмолог уонна атын быраастар кэтээн көрөн , доруобуйаларын тупсарар дьарыктаахтар . Ону тэҥэ оскуола базатыгар дьиэҕэ олорон үөрэнэр инбэлиит оҕолору үөрэхтиир , Саха сирин бүтүннүү хабар дистанционнай үөрэхтээһин киинэ тэриллэн үлэлиир . Оҕолор улахан буукубалардаах анал кинигэлэринэн уонна Брайль систиэмэтинэн үөрэнэллэр . Орто анал үөрэхтээһин бырагырааматын быһыытынан , үлэ уонна иис уруоктара баар . Онно оҕолор доруобай оҕоттон туох да итэҕэһэ суох олус үчүгэйдик араас мас , туос оҥоһуктары , паннолары , кашполары оҥорбуттар .
Соторутаа ± ыта Кытай Хэйхэ , Харбин , Далянь куораттарынан сылдьан кэллим . Сµрµн сыалым - сарсыардааІы чэбдигирдэр эрчиллиини µірэтии , илиІІи дойдулар олохторун - дьаґахтарын кытта билсиґии буолар . Итиннэ сылдьан баара ± ай тутууларын , олохторун усулуобуйатын таґыма µрдээбитин , атыы - эргиэн хамсааґына сайдыбытын , тыа хаґаайыстыбатын ірі кіті ± ін ас бородууксуйатын эгэлгэтин арааґын , аан дойду таґымнаах сынньанар эмтиир кииннэр аґыллыбыттарын , тірµт культуралара кэрэхсэбиллээ ± ин кірін Кытай норуота сайдыбытын , инникигэ эрэллээ ± ин толору итэ ± эйэ ± ин . Салгыы »
2 ) Сир учаастага кооператив туһаныытыгар төлөбүрэ суох болдьоҕо ыйыллыбыт быраапка ( безвозмездное срочное ) бэриллиэхтээх . Тоҕо диэтэххэ , бастатан туран , бу - РФ Сиргэ Кодексын олоххо киллэрии туһунан сокуоҥҥа этиллэр . Иккиһинэн , эргиэнинэн дьарыктаммат сад , оҕуруот , уонна дача түмсүүлэрин туһунан сокуоҥҥа итинник сир босхо бэриллиэхтээҕэ этиллэр .
КэлиІІи кэмІэ ыал ( ордук ыччаттар ) оло ± о тупсуутугар бол ± омто ууруллар буолан иґиитэ киґини эрэ кэрэхсэтэр , инникигэ , кэскилгэ эрэли µіскэтэр . Нэґилиэккэ ыччат ыал буолуута тіґі да а ± ыйаан истэр , µтµі холобур буолуох ыраас ыралаах ыал ыччат ортотуттан бааллара бі ± іх санааны µіскэтэр . Соло ± он нэґилиэгэр Павловтар диэн дьиэ кэргэн 1998 с . бала ± ан ыйын 8 кµнµгэр ыал буолбут ытык кµннэринэн сурукка - бичиккэ киирбиттэрэ . Ыал а ± ата Иван Харлампьевич 1991 с . Дьиикимдэ орто оскуолатын ситиґиилээхтик бµтэрэн , орто анал µірэххэ туттарсан электросварщик , токарь , суоппар , тракторист идэлэрин ылан тіріібµт нэґилиэгэр кэлэн бороон кірµµтµгэр , баґаарынай чааска , дьиэ - уот , коммунальнай хаґаайыстыба ± а , билигин уу кутар массыына ± а суоппарынан µлэлиир . Кини ийэтэ Екатерина Ивановна Павлова µлэ ветерана , 35 сыл тыа хаґаайыстыбатыгар ветеринарынан µтµі суобастаахтык µлэлээбитэ . Ваня ± а ірµµ истиІ сыґыаннаах кµн кµбэй ийэтэ айыылаах - харалаах орто дойдуттан ыарахан ыарыыттан ара ± ыстар да , кµннээ ± и оло ± ор - дьаґа ± ар , µлэтигэр - хамнаґыгар сµбэ - ама биэрэ , кµµс - кімі буола сылдьар курдук . Иван Харлампьевич ийэтэ кинини со ± отох о ± ом диэн атаахтаппакка , µлэ ± э - хамнаска сыґыаннаах , кірсµі - сэмэй майгылаах буоларыгар бол ± омтотун ууран ииппитигэр ис сµрэ ± иттэн махтанар . Ыал ийэтэ Мария Юрьевна элбэх о ± олоох Семеновтар дьиэ кэргэннэригэр иккис о ± онон кµн сирин кірбµтэ . Ийэтэ Зоя Никифоровна ір сылларга о ± о саадыгар асчытынан µлэлээн баран , баґаарынай хаґаайыстыба тэриммит кэргэнигэр Юрий Ивановичка кµµс - кімі буолбута . А ± алара Юрий Иванович суоппар идэлээх . Билигин бочуоттаах сынньалаІІа олорор . Маша Бэрдьигэстээхтээ ± и улуус гимназиятын ситиґиилээхтик бµтэрбитэ . 1996 с . педагогическай институкка алын кылаас учууталын идэтин ылан , тіріібµт нэґилиэгэр 2002 сылтан бастаан ыччат лидеринэн , онтон дьаґалта µлэґитинэн сылдьар . Эдэр ыал ыраас сырдык ыранан кынаттанан µлэ ± э - хамнаска , олоххо - дьаґахха , араас куоталаґыыларга , кµрэхтэґиилэргэ кыттан саІаттан саІа ситиґиилэнэн µµнэр ыччакка µтµі холобур буолалларыттан µірµіххэ эрэ сіп . Чіл туруктаах оло ± унан олорор Иван Харлампьевич 2000 - 2003 сс . баґаарынай хаґаайыстыбаларын уонна ис дьыала µлэґиттэрин ортолоругар Бµлµµ уонна киин біліх улуустарын зонатаа ± ы кµрэхтэґиилэригэр хапса ± айга , мас тардыґыытыгар чемпион µрдµк аатын ылбыта . Кини іссі - 2003 - 2008 сс . дьиэ - уот , коммунальнай хаґаайыстыба зонатаа ± ы кµрэхтэґиитигэр хапса ± айга чемпион , ДьУоКХ µбµлµійдээх ыґыа ± ар " Саха бастыІ таІаґа " номинация хаґаайына . Мария Юрьевна дьаґалта µлэґитин быґыытынан нэґилиэк общественнай µлэтигэр тэрийээччи эрэ буолбакка , тус бэйэтинэн кыттара хай ± аллаах . Ол курдук , 2008 с . улууска " Леди года " кµрэхтэґиигэ " Спорт леди " номинация хаґаайката буолбута . Эдэр ыаллар о ± олорун µірэтиигэ , иитиигэ улахан бол ± омтолорун уураллар . Нэґилиэк , улуус кµрэхтэґиилэригэр кытыннара сатыыллар . Ол тµмµгэр улахан кыыстара Настя 2008 с . улууска ыытыллыбыт " Мини - мисс " кµрэххэ " Мисс очарование " анал ааты ылбыта . Павловтар дьиэ кэргэнинэн куоталаґыыларга кытталларын , нэґилиэк уонна оскуола ыытар µлэлэригэр кі ± µлээччи , тэрийээччи буолалларын бэлиэтиир наада . Кинилэр , тіґі да уопсай дьиэ ± э олордоллор , дьиэлэрин ірімµіннээн , о ± уруот олордон , оттоон - мастаан , сыл аайы кµіх сайын быйаІыттан туґана сатыыллар . Эдэр ыаллар 4 ыанар ына ± ы , 2 тыґа ± аґы , 4 борооскуну иитэн туруораллар . Быйыл 굴µн саІа улахан хотон туттан µірµµлэрэ - кітµµлэрэ іссі µрдээтэ . Сибиинньэ , куурусса иитэн аґы - µілµ µлэнэн дэлэтэллэрэ эдэр ыалларга холобур µтµітэ буолар . О ± олор таптыыр ыттарын кіріллір - истэллэр . Тыа сиригэр олорор дьон быґыытынан тыынар тыыннаахха кыра саастарыттан убаналлар . Тµмµктээн эттэххэ , тыа сиригэр ыраас ыралаах эдэр ыал бааллара эрэли µіскэтэр . Ыал оло ± о тупсуутугар олохтоох дьаґалта улахан бол ± омтотун уурара наадатын баґылык А . Н . Захаров µчµгэйдик ійдµµрэ тіґµµ кµµґµнэн буолар . А . ТАРАСОВ , нэґилиэк сэбиэтин депутата . Горнай .
Мииринэй куорат турар сирэ - Иирэлээх кытыла , уруккута иирэ , талах , үрүйэ - сиикээн быыстаах уонна тиэрэ - маары харталаспыт лаhыр таас этэ . Оттон бу чээллэнэн чэлгийбит намчы хаты ² нар , эмтээх отонноох хаппарас , сарбынньах , долохоно , бэс мас , харыйа - барыта дьон илистиилээхтик олордубут yлэлэрэ . Ааспыт yйэ 70 - с сылларыттан ыла аныгы yйэ 2008 сылыгар диэри мас олордуута ордук кимиилээхтик барбыта . Ол түмүгэ - сүрдээх кэрэхсэбиллээх . Дьокуускайтан бу диэки командировкаламмыттар , куорат ыалдьыттара Мииринэй олус ыраас , элбэх олордуулаах , дьоhун дойду эбит диэн ордургааччылар .
Сахаҕа алтынньы - Улуу Добдурҕа кэмэ . Бу кэмҥэ сир ийэ бөһүйэр тымныыта түһэр , дьыл саҕаланар . Сарсыардааҥҥы дьыбарга тоҥ буору тиҥилэхтиир ат туйаҕын тыаһа ыраахха диэри добдугуруйан иһиллэр . Былыргы өбүгэбит отун - маһын үмүрүтэн баран , ыраах - чугас ыырдарынан тэлэһийэн , кэнэҕэс олоҕун - дьаһаҕын түстүүр кэпсэтиини ыытар кэмэ . Бу ыйга дьон бэйэ - бэйэтин кытары төһө сөпкө алтыһарыттан , кэпсэтэриттэн инники олоҕо тутулуктанар . Ынах - сылгы тутан айаҕын ииттинэрин умна быһыытыйбыт аныгы саха төгүрүк сыл да айанныан сөп . Сирбит , уубут , халлааммыт ооҕуй ситимин курдук уһун - кылгас суолларынан хатыйа өрүллүбүт кэмигэр , улаханнык кыһалҕатыйбакка саха да айанныыр , сахаҕа да кэлэллэр . Омук дойдута олоҕо - дьаһаҕа тупсаҕайын , дьоно - сэргэтэ сиэрдээҕин билэбит , истэбит . Оттон омуктары биһиги тымныы дойдубут тугунан угуйарый : тыытыллыбатах айылҕатынан дуу , сайаҕас дьонунан дуу ? Мирослав Дабровскины кытары билиһиннэрэ ыҥыралларыгар харахпар көтөх , уһун уҥуохтаах , уруһуйдаммыт мичээрдээх , тоҥуй харахтаах омук киһитэ көстүбүтэ . Онтум төттөрү , бэрт элэккэй , үөрүнньэҥ майгылаах , үгүс кэпсээннээх - ипсээннээх , эбиитин Леонид Якубовиһы майгынныыр дьүһүннээх , аҥаар кулгааҕар ытарҕалаах киһи киирбититтэн соһуйбутум . « Миигин өссө хохуолга майгыннаталлар » , - дии - дии сонурҕаабыт харахпын к ³ р ³ н күлбүтэ . Дабровски - омугунан ньиэмэс . Төрөөбүт , улааппыт сирэ - Польша , Германияҕа көһөн олохсуйбута 15 сыл буолбут . Ньиэмэс эрээри тоҕо поляктыы ааттааҕын интэриэһиргээбиппэр : « Төрүттэрбит өссө сэрии иннинэ Польшаҕа нацистартан куотан кэлбиттэрэ . Фашистары утары сэриилэспиттэрэ . Кэлин ааттарын кытары уларытан , Польшаҕа олохсуйа хаалбыттара » , - диэн быһаарбыта . Саха норуотугар улахан суолталаах биир дойдулаахтара : Серошевскай , Пекарскай дьылҕаларын - бэркэ сыныйан үөрэппит . Саха сирин устуоруйатын даҕаны кичэйэн туран аахпыта көстөр : сорох - сорох түгэҥҥэ мөккүһүтэлээн да ылаттыыр түгэннээх . « Саха сиригэр мээнэ кэлбэккин , ханнык эрэ күүс сирдээн аҕалар быһыылаах » , - диэн кини бүк эрэнэр . Дабровски кэргэнэ - Светлана Петровна Яковлева ( кыыс араспаанньата ) Амматтан төрүттээх саха кыыһа . Ыал буолбуттара 17 сыл буолбут . 10 саастаах Ян - Петер диэн уоллаахтар эбит . Мирославтаах Светлана Польшаҕа билсибиттэр . Оччолорго Света Питергэ олороро үһү . Икки - хас сыл сурук - бичик , төлөпүөнүнэн кэпсэтии , хардарыта ыалдьыттаһыы түмүгэ - уруу тэрийэр түбүгүнэн түмүктэммит . Дабровски бэйэтэ тимир суол муостатын тутар инженер идэлээх эбит . Германияҕа көһөн баран тутуу тэрилтэлэрин аспыт . Кэргэнэ собуокка инженердиир эбит . Мин өйдөөбүппүнэн , массыына саппаас чаастарын сакаастаатахтарына , ону станок көмпүүтэригэр бырагыраамалаан , таҥан киллэрэр . Ыаллар дьиэ иһигэр поляктыы , ньиэмэстии , нууччалыы кэпсэтэллэр эбит . Дабровски 7 тылы билэбин диир : « Сылдьар дойдум тылын үөрэтэ , билэ сатыыбын , муммут оҕо курдук муннубуттан сиэттэриэхпин баҕарбаппын » . Дабровскилаах Франкфурт - на - Майне таһыгар баар Линденфельс диэн куоракка олороллор эбит . Германия хас да субъектарга - ланд диэн сирдэргэ арахсар үһү , кинилэр Вестфалияҕа киирсэллэр . « Светлана дойдутун ахтыбат дуо ? » - диэн ыйыппыппар : « Ахтар . Сыл аайы кэлэр , сороҕор сылга иккитэ » , - диэн күлэр . Кэлбит ыалдьыттан , үгэс курдук , Дьокуускай туһунан ыйыталаһыахпын туттуннум . Оннооҕор биһиги бастаан тыаттан кэлэн баран , кирин - хоҕун бэркиһии көрөрбүт эбээт . Сыылла сылдьан уулуссаларын сотор - сууйар омуктар оннооҕор буолуох хобдох санаалаахтара сэрэйиллэр . Мирослав Дабровскины кытары билиһиннэрбит СГУ психология факультетын преподавателэ Тамара Петровна Егорова бу ыалга Германияҕа тиийбит сахалар бары кэриэтэ түһэллэрин кэпсиир . Мирослав кэргэнин биир дойдулаахтарыгар анаан дьиэтин таһыгар , биллэн турар , толору хааччыллыылаах дьоҕус дьиэ туппут . « Омуктар ыалдьыт , хоноһо чааһыгар олус кэрээннэр дииллэр ээ , хайдах - хайдаҕый ? » - диибин . Ону : « Ыалларым - - ньиэмэстэр , хоноһолорум элбэҕин көрө - көрө , бастарын быһа илгистэллэр . Кинилэр өйдөбүллэрэ олох атын . Оҕолорун 18 сааһыгар эрэ диэри иитэллэр . Ол кэнниттэн ыччаттара олохторун суолун бэйэлэрэ солоноллор . Поляктар дьиэ кэргэнинэн , эмиэ эһиги курдук , бииргэ тутуһан сылдьаллар . Ыалдьытымсахтар . Мин поляктыы иитиилээхпин , онон ыалдьыт чаа ´ ыгар судургубун » . « 4 ыйы быһа олорор ыалдьыттаргыттан , хонуктарын иһин , харчы ылбаккын дуо ? » - диэн ыйыппыппар киһим : « Илиим быстан түстүн ! » - диэн , өһүргэнэн өлө сыста . Аны , киһи сөҕүөх , Мирослав ыалдьыттарын массыынанан тиэйэ сылдьан , туох баар маҕаһыыны барытын кэрийтэрэр үһү . Эр киһи эр киһи курдук маҕаһыыҥҥа сылдьарын олох сөбүлээбэт эбит : « Дьахталлар маҕаһыына суох сатамматтар быһыылаах . Эчи талаллара уһунун , тугу ылалларын чопчу билбэттэрин . . . » Уонна , оттон , үгэс курдук , субу сарсын көтөөрү туран туох наадатын этэр буоллахпыт . Инньэ гынан , Дабровски сахалар тугу ылыахтаахтарын , онтулара ханна ордук чэпчэкитин - барытын эрдэттэн о ² остон билэр эбит . Кыһалҕа диэтэҕиҥ , хайдах эмэ гынан бириэмэтин кэмчилии сатаатаҕа . Ама да ыалдьытымсаҕын иһин , бэйэтин үлэтин - хамнаһын эмиэ ситэриэн наада буоллаҕа . Кини биири олус сөҕөр . Ыалдьытын пуорка киллэрэн атаарар , сөмөлүөтэ чуолкай көппүтүн эрэ кэннэ тахсар . Уонна киһитэ тиийиэхтээх сиригэр тиийбитин эрэ биллэҕинэ уоскуйар эбит . Хомойуох иһин , хас эмэ сүүс киһи ыалдьыттаабытыттан дэҥ кэриэтэ биир эмэ киһи « тиийдим » диэн ба ´ ыыбалаан биллэрэр үһү . Уоннааҕыларын Мирослав бэйэтэ сураһан , « этэҥҥэлэрин истэн долгуйбутум ааһар » диир . Биһиги дойдубутугар киһи киһиэхэ сыһыана тоҥуй . Ону үөрэнэн хаалан аахайбат да курдукпут . Тамара Петровна этэр : « Кинилэр өрүү мичээрдэһэ сылдьаллар . Биһиги курдук күлбэт - үөрбэт тоҥуй дьону , олох билбэт омуктарбыт : « Туох кыһалҕалааххыный , көмөлөһөбүт дуо ? » - диэн ыйыталлар » . Хайа , биһиэхэ ким эрэ олус дуоспуруннанан ( дьиҥинэн ) истэҕинэ , туора ки ´ и « к ³ м ³ л ³ ´ ³ бүн дуо ? » диэн « баастаҕына » үргэн куотар инибит . Биир эмэ эр ки ´ и дьахтарга ааны аһан , оптуобуска олоҕун туран биэрдэҕинэ , « туохха бэһирдэ » диэн , куһаҕаҥҥа күтүрүүр буоллахпыт . Дабровски Дьокуускайга иккис сырыыта . Быйыл уһаабыт - икки ый буолбут . Уҥа илиитэ моһуогуран , Гурий Турантаев аатын ааттаан кэлбит . Оҕонньор : « Хойутаабыккын . Эпэрээссийэ эрэ көмөлөһүөҕэ » , - диэбит . Онон Мирослав дойдутугар барыар диэри өрөспүүбүлүкэ балыыһатыгар эмтэнэр . « Быраастаргыт олус үчүгэйдэр , таһымнара үрдүк . Биһиэхэ маннык быраастар бааллара эбитэ буоллар , - диэн ымсыырар . - Биһиги быраастарбыт сокуон хааччаҕар хаайтаран хаалбыттар . Саҥаны киллэрэртэн сэрэнэллэр . Биһиэхэ быраас оннооҕор ыарыһаҕы куһаҕаннык көрдөҕүнэ , үлэтиттэн уһуллуон сөп . Ол иһин киһи барыта тугу чопчу оҥоруохтааҕын эрэ оҥорор » . Дабровски эмтээбит быраастарын А . Бубякинаны , А . Пальшинаны , В . Эпановы истиҥник ахтар . Тутар фирмалаах киһи буолан , маннааҕы тутуулар истэрин - тастарын сыныйан көрөр эбит . « Таһыттан көрдөххө , тупсаҕайдар . Онтон өйдөөн - дьүүллээн көрдөххө - холтуура - диир . - Холобур , бу көр эрэ - онон - манан кырааска таммалаабыт таастаах стеклопакет түннүгү көрдөрөр - арааматын кырааскалыах иннинэ тугунан эмэ тааһын бүрүйүөххэ эбэтэр бу кыраасканы анал эрэһиинэнэн сотуохха баара . Истиэнэни оппуохалыырга муннуктарын , ыпсыыларын үчүгэйдик соппотохтор . Тэҥэ суох муостаҕа ууруллан , кафель эмтэрийбит » . Дьиэ муостата тэҥэ суох буолуохтааҕар , баарыгар баһыыба . « Хайдах оннугуй ? ! Харчы төлөөн туттараҕыт буолбат дуо , тоҕо хаачыстыбаны ирдээбэккит ? » - диэн улаханнык соһуйар . Мирослав манна олороругар кэргэнин аймахтарыттан икки хостоох дьиэни уларсыбыт . Уонна « клиникаҕа сылдьарын быыһыгар » туалеттарын , ванналарын , куукуналарын бэрт тупсаҕай гына « ньиэмэстии » өрөмүөннээн кэбиспит . Эчи , туттуута - хаптыыта ырааһын эриэхсит ! Алҕаһатан , ханан да сиирэ - халты кырааскалаабатах , сыһыарбатах , барыта орун - оннугар . Куукунаҕа кафель тэлгэппитин « нуучча хараҕын уутунан » ( уровень ) кээмэйдээн көрдүбүт - тэбис - тэҥ . Бэл , ыскаап икки ардынааҕы хайаҕастарын ыпсаран баран силиконнаабыт - уу быычалаан киртийбэтин диэн . « Дьиэ син биир дөрүн - дөрүн муннуктарынан хамсыыр , онно хайдыбатын диэн эрэһиинэ сыһыардым » , - диир . Чэ , тустаах идэлээх киһи бэйэтигэр туһалааҕы элбэҕи булан көрүөх быһыылаах . Мирослав дьиэ ис бараанын оҥорорго саха уолун үөрэппит . Олус тыыппалаах , бэрт түргэнник үөрэнэр уол диэн хайгыыр . Эдэр киһи аата - Василий Павлов . Дабровски кинини Германияҕа илдьэн тутуу мындырыгар үөрэтэр санаалаах эбит . Ону истэн : « Вася абыраммыт » , - эрэ диэн хааллыбыт . Мирослав Дабровски эһиил кэлэн манна фирма аһар баҕалаах . Дьэ , хайаһар . « Не подмажешь - не поедешь » диэн , нуучча бэргэн этиитэ баар . Биһиги чунуобунньуктарбыт ыспыраапка үөһэ ыспыраапка көрдөөн ньиэрбэтин сииллэр ини . Уонна оттон , омук киһитин харчылаах кумааһынньык хаама сылдьарын курдук көрөн , ытыстарын « сымнатаары » сарбаҥнаһа түһээхтииллэрэ буолуо . Биһиги итинник саарбахтыырбытын истэн Дабровски олус соһуйар : « Хайа , саҥа тэрилтэ тэрилиннэҕинэ - саҥа үлэ миэстэтэ тахсыа , нолуок хааһынаҕа киириэ буоллаҕа дии ! » Омук дьоно олус судургуларын биһиги төттөрү сөҕүөх курдукпут . Холобур , Дабровски доҕоро Й . Миттерлини ( хомойуох иһин , бу барахсан соторутааҕыта күн сириттэн баран турар ) кытары саха - ньиэмэс оскуолатын тэрийсибит дьон . Оҕолор тустарыгар баһаам сууманы сиэртибэлээбиттэр . Билигин даҕаны Дабровски күүс - көмө буола сылдьар . Оҕолорунан куоһурданан , оскуола урукку дириэктэрэ омуктартан ботуччу сууманы , массыынаны массыынанан « олордон » ылбыттаах . Сааттаах дьыала дии санаабаккыт дуо ? Аныгы саха майгыта уларыйдаҕыан . . . Мирослав этэринэн , биһиэхэ , дьиҥинэн , тутуу матырыйаалын арааһа баар эбит . Арай сыаната « салгынтан ылан суруллубутун » бэл , кини ыарырҕаппыт . Аны атыыһыттарбыт дьоҥҥо сыһыаннара баар ээ ! « Керамогранит » диэн маҕаһыыҥҥа киирбит . Ким да суох үһү . Тура сатаан баран , биир кафелы ылан эргим - ургум тутан , хаачыстыбатын тургута сатыы турдаҕына , хантан да кэлбитэ биллибэккэ биир киһи « ааҕар кыаҕыҥ суох дуо , тыытыллыбат » дии - дии , айаҕа күүгэн аллыбыт . Соһуйан , тиэрэ кэлэн түһэ сыспыт . Онтон өйүн - төйүн булан , хата , ньиэмэстии саҥарбытыгар эрэ анарааҥҥыта тохтообут . Германия олоҕун туһунан сэһэргии түһүүм . Дабровски Германияҕа икки дьиэлээх : биирэ - бэйэтигэр , иккиһэ - ыалдьыкка . Бэйэтин дьиэтэ є этээстээх - 370 - тан тахса кв м , ыалдьыттарын дьиэтэ - 55 кв м . « Хамсаабат баайыгар дуолугар » + тымныы уутугар + суолу туһанарыгар кыбаарталга биирдэ , биһиги харчыбытынан , 2800 - 4200 солкуобай кэриҥэ төлүүр эбит . Оттон уотугар уонна гааһыгар 150 - 160 евро , ол аата 5 тыһ . курдугу . Бу - ньиэмэс олоҕор улахана суох суума үһү . Ньиэмэстэр пиибэнэн үлүһүйэллэрин этэбин . Киһим : « Ньиэмэс арыгы иһэр да буоллаҕына , уулуссаҕа байааттаҥныы сылдьар киһини көрүөххүт суоҕа . Кини дьиэтигэр , ким да көрбөтүгэр иһэр . Ол гынан баран аҕыйах сыллаахтан бэттэх хам - хаадьаа итирик киһини көрөр буоллубут . Ол - Арассыыйаттан көһөн кэлбит ньиэмэстэр » , - диир . Германия Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ нуучча ньиэмэстэрин олохсута ыҥыртаан турар . Ол дьонуҥ , син биир туох уратылаах буолуохтарай , арыгылаан ( уоран , өлөрсөн даҕаны ) баппат түбэлтэлэрэ тахсыталыыр эбит . Көһөн кэлбит дьоҥҥо судаарыстыба босхо дьиэ биэрбит , ууларын - гаастарын төлүү турар үһү , эбиитин үлэлээбэт улахан киһиэхэ 600 евро көмө харчы биэрэр . Онон ый аайы , холобур , кэргэнниилэргэ 1200 евро халлаантан түһэ турар . Оччолоох омоллоон олоҕор тугу гыныахтарай - арыгылаабакка . Мирослав , кэпсээнэ - ипсээнэ үлүгэр ки ´ и . Кэлэр - барар ыыра киэ ² да буолан билэрэ - к ³ р ³ р ³ үгүс . Дьокуускайга туту фирматын а ´ ар баҕалаах этэ да , кризис аа ² наан табыллыбата . Кини : « Олоххутун - дьаһаххытын бэйэҕит эрэ тупсарар кыахтааххыт . Арҕаа Европа уйгу - быйаҥ олоҕо халлаантан түспэтэҕэ , бэйэбит туппуппут » , - диир . Кырдьык , олохпут - дьа ´ ахпыт сатаҕайыгар бэйэбитин сирэй - харах анньара оруннаах да курдук .
- мік굴µµнµ тэрийии . Мік굴µµ дьарыкка бэйэни - бэйэни ійдіін истиґэн , бэйэ санаатын уратытын тобулан , ону атыттарга ійдінір курдук этэн , биир чопчу тиэмэ иґинэн кэпсэтии барар . Мік굴µµ дьарыкка тус - туспа араас эппиэти ирдиир биир тиэмэ иґинэн кэпсэтии ыытыллар : « Ийэ ± э таптал диэн хайда ± ый ? » , « Сатабыллаах саґыл са ± алаах » іс хоґоонун хайдах ійдµµгµнµй ? » ;
Президент диэн - муІутуур µрдµк былаастаах уонна эмиэ ол курдук улахан эппиэттээх дуоґунас . Президент буолуон ба ± алаах µгµс быґыылаах да , киґи эрэ барыта Президент буолбат . Салгыы »
Сэрии иннинэ , 1937 сыллаахха мин дьонум колхоз субан сүɵһүтүн кɵрɵн , бэйэлэрин олохторугар кыстаан олорбуттар . Биир атыыр оҕус кэйиик уонна хотоҥҥо киирбэккэ ойуурга баран хонор кэмэдьилээх дьикти сүɵһү буолбут . Халлаан тымныйбытыгар ферма сэбиэдиссэйэ « Оҕуһу ытан ɵлɵрɵн баран этин - тириитин , иһин - туйаҕын олордьу колхоз ыскалаатыгар илдьэн ыйаан туттарарыгар » диэн Микиитэ аатыгар сорудах суруйан хаалларбыт . Ону Никиитэ аахтаран баран , докумуоннарын мунньар кумааһынньыгар кыбытан кэбиспит уонна сорудаҕы толорон , оҕус этин ыскалаакка туттарбыт .
Баайа ± а нэґилиэгин дьоно олорон ааспыт 34 олоІхоґуттарын туґунан балай эрэ элбэх матырыйаалы мунньан системалаабыттар . Маны таґынан , бу нэґилиэккэ элбэх кімµс тарбахтаах удьуор уус дьоннор тµілбэлээн олорор сирдэрэ буолан бу іттµнэн элбэх µлэ барарын билиґиннэрдилэр . Манна детсадтан са ± алаан олоІхону µйэтитиигэ эмиэ тиґиктээх µлэ барара киґини µірдэр .
Анатолий Чирков дьарыктаабыт оҕолоруттан тараҕай бөтөстөр тахсыа суохтара диэн киһи эрэнэр . Тренер , уолаттары , эттэрин - сииннэрин эрэ буолбакка , кинилэр тыыннарын , куттарын - сүрдэрин эмиэ иитэр . Саман сайын сатыылаатаҕын ахсын , киин куоракка олорор сахалар мустан , Коломенскайга ( музей - заповедник ) ыһыах ыһаллар . Бу ыһыахтарга сахалыы спорт көрүҥнэригэр Чирков иитиллээччилэрэ бэркэ туруулаһан туран кытталлар , киирсэллэр .
Оттон быйылгы бэстибээл сүрүн бирии ´ ин Таатта улуу ´ уттан « Сэргэ » фольклорнай ансаамбыл ылла . Ансаамбыл кыттыылаахтара бэстибээлгэ бара сылдьыбатылар - Дьүүллүүр сүбэ кинилэр манна устан ыыппыт үлэлэрин үрдүктүк сыаналаабыт .
Аймахпын к ³ рдүүбүн Мин аҕам балтын оҕотун булуохпун баҕарабын . Төрөөбүт туоһу суругар хайдах суруллубутун чуолкай билбэппин эрээри , оҕо аата ( Маркова ) Варламова Мария Константиновна диэн , төрөөбүт күнэ - дьыла 1960 - 1961 с . сэтинньи ый буолуон сөп .
Дьокуускайы Россия биир саамай театральнай куората диэхтэрин дииллэр . Биґиги курдук театральнай искусство ± а суолта биэрэр , хас биирдии премьераны , µчµгэй буоллун , мілтіх буоллун … - хайаан да ± аны бэйэ тиийэн кірірµн - истэрин , итэ ± эйэрин наадалаа ± ынан аа ± ар кірііччµлээх куорат , кырдьык , а ± ыйах буолуо . Салгыы »
Биитэр Правительство саІа састаапка « сэлээнниэ » дуо ? РФ Правительствотын урукку састааба ыам ыйын 7 кµнµгэр µлэтин тµмµктээн , дойду премьерин дуоґунаґыгар Владимир Путин киириэхтээх . Онон , саІа Правительстволанарбыт тарбахха баттанар кµн хаалла . Бу тэттик кэм иґигэр Виктор Зубков салайааччылаах министрдэр кабинеттара тµірт сыллаа ± ы µлэтин силигин ситэриэн - хоторуон наада . Биир оннук тµгэнинэн ас - µіл сыанатын « тоІорууга » тµґэриллибит сібµлэґиини уґатыы , биитэр дуогабары кітµрµµ буолар . РФ Правительствотын кулун тутардаа ± ы сµбэ мунньа ± ар премьер - министр : « Сыананы кылгас кэмІэ « тоІорон » , биґиги тугу да ситиспэппит . Тіттірµтµн , бу тула ыытыллар политика мікµ эрэ ірµттэрдээх » , - диэн туран , сыана боппуруоґун тірдµттэн быґаарар туґунан мэктиэ тылын этэн турар . Салгыы »
Арҕаа Эбэҕэ Бүгүн субуота . К ³ мүс кү ´ үн диэн маны этэн эрдэхтэрэ - тула ² оттуун - мастыын бүтүннүү сап - са ´ архай . Дьикти . Хайа да бэйиэт кү ´ ү ² ² ү айылҕаны ү ³ рүүнү - к ³ түүнү , уопсайынан ³ р ³ к ³ т ³ ҕүллүүнү кытта дьү ³ рэлээбэт . ¥ ксүгэр санньыар санаа иилии куу ´ ар , хас эмэ ыйга лү ² күрэн , и ´ ийэн хааларга бэлэмнэнэр курдуккун . Ол гынан баран Алампа биир айымньытыгар эппитинии , хара ² а былыт быы ´ ынан син биир аламай күн к ³ р ³ н ылардаах - хайдах барыта түүппэҕириэй . Холобур , бүгүн ааттаах күн ! Күнэ чаҕылыйан сүрдээх . Маннык үтү ³ күн хайдах дьиэҕэр бүгэн олоруо ² уй .
Бородууксуйалара да бэртээхэй , астара да сибиэhэй . Маннык дьаарбанканы « АЛРОСА » уонна « Мииринэй оройуона » муниципальнай тэриллии дьаhалтата иилээн - саҕалаан ыыттылар . « Юбилейнай » эргиэн киинин ахсыс салаатыгар киhи аалыҥнас буола сырытта . Мииринэйдэр ордук чуолаан Ньурбатааҕы аhылык кэмбинээтин минеральнай уутун олус диэн сэргээн хамаҕатык атыыластылар .
Саха сирин норуоттарын V спортивнай оонньуулара , Петр Алексеев бирииґигэр республика чемпионата уонна СР спордун маастара нуормалаах 13 турнир ыытыллыбыт 2010 сыл бастыІ хапса ± айдьыта быґаарылынна . Ґіґээ Бµлµµттэн тірµттээх Увар Тимофеев саамай элбэх очкону хомуйан , иккис сылын субуруччу инники кµіІІэ та ± ыста . Саха Республикатын норуоттарын спартакиадатыгар , СР П . Е . Алексеев аатынан чемпионатыгар уонна Манчаары Баґылай спартакиадатыгар Аар Дархан ( абсолютнай чемпион ) аатын ылбыт хапса ± айдьыт 10 очкону сурунар . Ыйааґыныгар бастаабыкка 8 очко , иккис миэстэ ± э 6 , оттон µґµскэ 4 очко бэриллэр . СР спордун маастара нуормалаах турнир Аар Дархана 8 очколанар . ЧемпиоІІа 6 , иккис миэстэ ± э 4 , µґµскэ 2 очко суруллар . Сыл тµмµгµнэн ким элбэх очкону хомуйбут бастыІ хапса ± айдьыт аатын ылар . Салгыы »
Сэрии иннинэ сайын аайы нэһилиэктэртэн олоҥхоһуттары оройуон киинигэр мунньан олоҥхолотоллор эбит . Онно бастыҥ олоҥхоһут диэн бириис биэрэллэрин туһунан таайым ахтан кэпсиирэ . Ɵрүс хоту эҥэригэр кини курдук аатырбыт - суолурбут олоҥхоһут баара иһиллибэт . Ороһу нэһилиэгин олоҥхоһуттарын Ыттааны уола Сэмэн ( С . Борисов ) , Кыһылбаайы Дабыыта , Бээчэрэ Тимофеев үчүгэйдик олоҥхолуулларын бэлиэтиир эрээри , этэр тылларын аһара түргэнник субурутар буолан , истэр киһи ɵйдɵɵбɵккɵ хаалар , онон лоп бааччы тыллаах диэн миигин ордорон , бастакы бирииһи биэрэллэрэ диирэ таайым оҕонньор . Олоҥхолууругар оллоонноон олорон , сɵҥ куолаһынан чуолкайдык этэн киирэн барара . Дьигиһиҥнээбэт , куоҕаҥнаабат , мимиката суох , биир сири тонолуппакка кɵрɵн олорор буолара . Аттыгар остуолга куруускаҕа тымныы чэйи бэлэмнэтэрэ , онтуттан ɵр буола - буола омурдан ылара .
Учуутал о ± о ± о сырдыгы сыдьаайар , билиигэ - кірµµгэ сирдиир сµрµн киґи буолар . Мин бµгµн кэпсиир киґим СР µірэ ± ириитин , СР физическэй культуратын уонна спордун туйгуна , спортивнай гимнастика ± а ССРС , кик - боксиІІа норуоттар икки ардыларынаа ± ы спорт маастара , республика киэн туттар учуутала Светлана Семеновна Константинова ( Скрябина ) буолар . Кини учуутал да , спортсмен да быґыытынан киэІник биллэр . 1979 сыллаахха Ленинск - Кузнецкай куорат спортивнай оскуолатын спортивнай гимнастика ± а тренердэрэ Саха сирин талааннаах о ± олорун сµµмэрдии кэлбиттэрэ . Санатан эттэххэ , бу оскуолаттан Мария Филатова курдук дойду µрдµнэн киэІник биллэр гимнастар иитиллэн тахсыбыттара . Манна Саха сириттэн 20 о ± о сµµмэрдэммитэ . Кµґµн µірэх дьыла са ± аланыыта µс - тµірт эрэ о ± о хаалбыта . Олор истэригэр ХаІалас оройуонун Німµгµ сэлиэнньэтиттэн тірµттээх кырачаан Света эмиэ баара . Онон кини о ± о сааґа Кемеровскай уобаласка ааспыта . Спортивнай оскуола ± а уон сыл , онтон салгыы Олимпийскай эрэл училищетыгар икки сыл µірэммитэ . Бу тухары дойдутугар икки эрэ тігµл кэлэн барбыта . 12 сааґыгар номнуо спортивнай гимнастика ± а Советскай Союз ыччатын сµµмэрдэммит хамаандатыгар киирбитэ . Сибиир , Дальнай Восток зоналарын кµрэхтэґиилэрин кыайыылаа ± а , хас да тігµллээх чемпиона . Светлана оччолорго киэІник биллибит " Зенит " ДСО чилиэнэ этэ . Хамаанданан араас кµрэхтэґиилэргэ кытталлара , бириистээх миэстэлэргэ тиксэллэрэ . Кини кыра эрдэ ± иттэн уґаарыллыы , буґуу - хатыы дьиІнээх оскуолатын ааспыта . Спорка ситиґиилээх о ± о µірэ ± эр эмиэ ситиґиилээх буолуохтаах диэн ирдииллэрэ . Дойду сµµмэрдэммит хамаандатын оччотоо ± у чилиэннэрэ , спорт да , µірэх да эйгэтигэр дэгиттэр , хамаандаларын аатын тµґэн биэрбэт спортсмен буоларга кыґаналлара . Бу ирдэбилтэн хоту дойду хоґуун кыыґа туора турбата ± а . Тіґі да сарсыардаттан киэґэ хойукка диэри эрчийэр , µірэтэр сборга сырыттар , µірэ ± эр ирдэбиллээхтик сыґыаннаґара . Ол да иґин , училищены кыґыл дипломунан бµтэрээт , быґа Москватаа ± ы Малахов аатынан киин физкультура институтугар µірэххэ киирбитэ . Ол эрээри , а ± ата ілін , ити сыл дойдутугар тіннір㳠굴эллибитэ уонна ийэтигэр , бырааттарыгар , балыстарыгар кіміліґір сыалтан , Сахатын сиригэр олохсуйа хаалбыта . 1 № - дээх о ± о спортивнай оскуолатыгар спортивнай гимнастика ± а тренер - преподавателинэн µлэлии киирбитэ . Ґірэнэн идэ ылыахтаахпын диэн санаанан салайтаран , 1990 сыллаахха пединститут иґинэн физкультура факультетыгар туттарсыбыта . Ґірэ ± ин бµтэрээт , Дьокуускай куорат 2 № - дээх политехническай оскуолатыгар физкультура учууталынан анаммыта . Ити курдук , Светлана Семеновна кµн бµгµІІэ диэри ханна да халбаІнаабакка , биир идэлээхтэрин биґирэбиллэрин ылан , µірэнээччилэр итэ ± эллэрин сµгэн ситиґиилээхтик µлэлии сылдьар . Оччолорго физкультура учууталынан µлэлиир Анатолий Тургульдинов , Евгений Кузьмин , Александр Игнатьев ійібµллэринэн сотору кэминэн коллективка " бэйэ киґитэ " буолбута , кэпсэтинньэІ , сытыы - хотуу эдэр учуутал µірэнээччилэри кытта уопсай тылы тµргэнник булбута . " МаІнай µлэлии кэлэрбэр а ± а кілµінэ учууталлар кµµс - кімі буолбуттара , араас сµбэлэри биэрэллэрэ . Ити µтµі µгэґи биґиги оскуола билиІІэ диэри илдьэ сылдьабыт " , - диэн Светлана Семеновна киэн тутта кэпсиир . Биир кэмІэ кини оскуола о ± олоругар ушу секциятын тэрийэн µлэлэппитэ . КэлиІІи кэмІэ киэІник биллэр кикбоксер Дмитрий Кандинскай маІнайгы уґуйааччытынан Светлана Константинова буолар . " Физкультура учуутала о ± ону спорт араас кірµІнэригэр эрчийиэхтээх . 2 № - дээх оскуола о ± о спортивнай оскуолаларын кытта ыкса ситимнээхтик µлэлэґэбит . Бэйэбит тренер буолбатах буоламмыт , талааннаах о ± олорбутун анал тренердэргэ эрчийтэрэн салгыы сайыннарар ба ± алаахпыт . Хас биирдии учуутал , µірэнээччи личность быґыытынан µµнэн тахсарыгар кыґаллар . Ґірэнээччибит ахсаана элбэх . Икки спортивнай саалалаахпыт . Ол да буоллар , иккис сылын директорынан µлэлиир А . К . Семенов спорду , хас биирдии о ± о эт - хаан іттµнэн сайдыытыгар бол ± омтотун кµµскэ уурар . Кини быґаччы кі ± µлээґининэн площадка , сµµрэр дорожка тутуллан эрэр . Онон инникитин да ± аны µлэбит тµмµгэ кістірµгэр бигэ эрэллээхпит " , - диэн санаатын µллэстэр . СР физическэй культура ± а уонна спорка µлэґиттэрин иккис съеґигэр эт - хаан іттµнэн уонна доруобуйалара мілтіх о ± о ахсаана сыллата эбиллэ турарын туґунан эмиэ этиллибитэ . Бу бµгµІІµ олоххо баар , ол эрээри , дириІник µірэтиллэ илик проблеманы таба ійдіін , 2 № - дээх оскуола анал программа ылынан эрэр . Бу программа ± а оло ± уран , мілтіх доруобуйалаах о ± олорго анал медицинскэй біліх аґан µлэлэтэр санаалаахтар . Кинилэр спортивнай ситиґиини уонна хас биирдии µірэнээччи доруобуйатын тэІІэ тутан , дьµірэлээн µлэлииллэр . Тустаах оскуола уратыта диэн - физкультура уруогар о ± олор маІнайгы кылаастан оскуоланы бµтэриэхтэригэр диэри ірµµ биир учууталга µірэнэллэр . Ол да иґин буолуо , Светлана Семеновна : " МаІнайгы кылаастан µірэппит о ± олорбутун кытта дібіІнµк ійдіґібµт . Биллэн турар , кыра кылаастартан дьиссипилиинэни ирдиибин . То ± о диэтэр , кыра кылаастарга ирдэбилэ суохтук сыґыаннастахпына , улааттахтарына уустук буолар . Ол эрээри , аІардастыы учуутал курдук буолбакка , мин тылбын истиэхтээхтэр диэбэккэ , тэІнээхтэрим курдук сыґыаннаґабын . Онон ардыгар тус кыґал ± аларын эмиэ µллэстэр тµгэннэрэ баар . Оннук тµгэІІэ тіґі кыалларынан кіміліґіргі дьулуґабын " , - диэн этэр . Светлана Семеновна сµрµн µлэтин таґынан Дьокуускай куорат физкультура ± а учууталларын холбоґугун салайар . Сыллата " Физкультура бастыІ учуутала " аатын талаллар . Араас куонкурустары , Россия таґымнаах олимпиадалары тэрийэн ыыталлар . Ити курдук , С . С . Константинова таґаарыылаах µлэтин сыаналаан , 2008 сыл тµмµгµнэн " Россия бастыІ учуутала " аатын сµкпµтэ . Кини хас биирдии о ± о ± о ийэлии истиІник , эмиэ да педагогтуу ирдэбиллээхтик сыґыаннаґар . Бу буолла ± а , о ± о ± о µйэтин тухары µтµі ійдібµл буолан иІпит учуутал µтµі міссµінэ . Онон Светлана Семеновна айыл ± аттан бэриллибит талаанын таба тайанан , кэнчээри ыччаты иитиигэ туґаайар . Людмила ПОПОВА . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитигэр : спортивнай гимнастика ± а ССРС , кикбоксиІІа норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара Светлана Константинова 5 - с кылаас µірэнээччитэ Вика Ядрееваны кытта уруок кэмигэр .
Download XML • Download text
