Deltacorpus 1.1

sah-16

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Таатта Боробулугар киґи киэн тутта сэґэргиир , нэґилиэктэрин улууска , республика ± а ааттатар ыал элбэх . Олортон мин бµгµн Ґчµгээйэптэри ( Ючюгяевтар тустарынан ) сэґэргиэхпин ба ± арабын . Бу иллээх ыалы олохтоохтор куруук истиІник , ис сµрэхтэриттэн киэн туттан кэпсииллэр . Ыал кµбэй ийэтэ Елена Петровна о ± о саадыгар иитээччинэн µлэлиир . Тіріппµттэр махталларын ылар . Тапталлаах а ± алара Николай Прокопьевич ОДьКХ µлэґитэ , оскуола хочуолунайыгар сылаас илиилээх кочегар . О ± олор : Сахалена 9 - с кылааска , Проня алтыска , Уйгулаана бэґискэ , Сааскылаана тірдµскэ ситиґиилээхтик µірэнэллэр . Кырачаан Сарыал алталаах . Ґчµгээйэптэр тиэргэннэрэ куруук бэрээдэктээ ± э , ырааґа сіхтірір . Бэл , оонньуур кумахтара ханан да ыґыллыбат . Кэккэлэґэ о ± о тардынарыгар , хачыаллыырыгар , хатааста оонньууругар сіптііх бэйэ оІоґуута анал миэстэлээхтэр . Кірі - истэ , бµібэйдии сылдьалларыгар куоба ± ы тиэргэн ортотугар килиэккэ ± э туруорбуттара тірдµс сылыгар барбыт . Ыраахтан кістір сибэккинэн симэммит арка ыалдьыты ыІырарга дылы . О ± уруот аґын арааґа эмиэ дэлэччи олордуллар . Атыыга баар арбуз диэн кэлиэ дуо ? Манна іссі ордугу кірі ± µн . Тиэргэни моонньо ± он , охта , долохуна , бузина , о ± олор бэйэлэрэ олордубут лимоннара ситэрэн - тупсаран биэрэллэр . - Бу эІэргэ уу ситимэ суо ± а улаханнык эрэйдиир . Нэдиэлэ аайы алта - сэттэ буочука ууну атыылаґабыт . Биирдиитэ 50 - нуу солкуобай . Ол µрдµнэн , арыт хастыы да бітµін ууну о ± олор илиилэринэн таґалларыгар тиийэллэр . Кыґал ± аттан быйыл µµнээйилэрбитин кыччаттыбыт , - диир Елена Петровна . Уу кыаллара буоллар , дэлэччи олордор ба ± алаахтарын этэр . Биллэн турар , о ± уруот µлэтэ тµбµктээх . СайыІІы куйааска кµн аайы уу кутуута , сыыс µргээґинэ , кірµµ - харайыы сµнньµнэн о ± олор µлэлэрэ . Бары тус - туспа µµнээйигэ эппиэтинэґи сµгэллэр , онно аат ананар эбит . Холобур , " помидор тойоно " , " хаппыыста принцессата " , " арбуз атаґа " , о . д . а . Хас нэдиэлэ , ый тµмµгµнэн ким бу µµнээйигэ туох ситиґиилээ ± э , тіґінµ хомуйбута кірµллэр . Ґµнээйи тіґі ілгім быйаІы бэрсибитэ , эбэтэр то ± о бытаарбыта , биричиинэтэ хайаан да остуол тула олорон ырытыллар , санаа µллэґиллэр . Онон о ± олор интэриэстээх µлэлииллэр эбит . Тыа ыала буолалларын быґыытынан , сµіґµнµ - аґы тутары наадалаа ± ынан аа ± аллар . Хотоннорун уу ылар буолан , сµіґµлэрин быстах кэмІэ а ± ыйаппыттар . Ґµттэрин туттарбакка , бэйэлэрэ сµігэйдииллэр , иэдьэгэйдииллэр , суораттыыллар , µµтµ тото - хана иґэр ордук дииллэр . Манна о ± олор кімілірі эмиэ баґаам . А ± а оскуолата А ± а истиІ сыґыана , кыґамньыта дьиэ кэргэни ордук тµмэрин этэллэр . Ол да иґин буолуо , о ± олор а ± аларын наґаа таптыылларын туґунан " Кэскил " хаґыакка суруйбуттар . Кырдьык , тугу барытын о ± олорун туґугар оІорор а ± а диэн , бу Николай Прокопьевиґы эрэллээхтик ааттыахха сіп . Кус кіІµлµн кэмигэр о ± олорун батыґыннарбытынан сааланар , бары бииргэ туулууллар , илимнииллэр , куйуурдууллар , сиптииллэр , кутаа ± а балык , хортуоппуй µтэллэр , кµнµ кірсіллір . Кіміліін оІорбут тыыларынан о ± олор µірэ - кіті эрдэллэр , оттон о ± уґу кимнээ ± эр сылбыр ± атык кілµйэллэр . Ол барыта , а ± а баґылык муударай ійµттэн - санаатыттан . " А ± ам миэхэ µірэппитин о ± олорбор иІэрэбин . Итинник кілµінэттэн кілµінэ ± э бэриллэн иґиэхтээх дии саныыбын " , - диир Николай сэмэйдик . Оттооґун кинилэргэ эмиэ ураты бырааґынньык . МаІнай тахсыы хайаан да алаадьыланар , саламааттанар . Урут кіміліін илиинэн оттуур буоллахтарына , тµірт сыллаа ± ыта кытай тыраахтарын ылбыттар , Чурапчыттан ийэлэрин дьоно кіміліґін ат кыраабыла биэрбиттэр . О ± олор бугул тµгэ ± ин харбыыллар , тµстµµллэр , тиэйэргэ , кэбиґэргэ биригээдэ дьонуттан хаалсыбаттар . - Биґиги оттуур сирбит наґаа кэрэ айыл ± алаах , хатыІ чараІнаах , сир аґа µµнэр , тэллэй бі ± і тахсар . Онно сир астыыллар , тэллэйдииллэр , гербарий хомуйаллар . ( " Ардахтаах кэмІэ а ± алара улахан зонтигы тутан хаххалыыр , о ± олоро онно сылдьан тэллэйдииллэр " , - диэн ийэлэрэ µірэ - кіті кэпсиир ) . Арыт сорудах биэрэн , соро ± ор кіІµл тема ± а уруґуйдатабын . Урут µµнээйи , от - мас туґунан кэпсиир буоллахпына , билигин кинигэлэргэ , энциклопедияларга хасыґан кіріллір , тэІнииллэр . Бэйэбин сэІээрдэллэрэ элбээтэ . Итинник сылдьан сыл тахсарбытын , 20 - чэ тоннаны , кіміліін оттуубут . Алаас от киэнэ ордук амтаннаах , иІэмтэлээх диэн о ± олорум бэркэ билэллэр , - диир Николай Прокопьевич . Јбµгэ µгэґэ элбэ ± и биэрэр Иллээх ыал о ± олоругар µгэґи , сиэри - туому тутуґарга такайа сылдьаллар . " Киэґэтин кµн киирдэ да , от - мас , чыычаах , кітірдір бары утуйаллар , сынньаналлар . Бу кэмІэ кітірµ - сµµрэри , айыл ± аны аймыа суохтааххын . Тулалыыр оппутун - маспытын алдьатар - кээґэтэр , ытатар - соІотор , киртитэр аньыы . Биґиги айыл ± а ± а сырыттахпытына , хайаан да хомуйабыт " , - дэґэллэр о ± олор . Сыґыаннара да барыга ытыктабыллаах . Оттон быйыл , Кыайыы 65 сылын кірсі , нэґилиэктэрин пааркатыгар эмэ ± ирбит маґы а ± аларын кытта сылдьан биир да суох гына ыраастаабыттар . Ыал куйуурдуу барара эмиэ уратылаах . - Муус тиэйиитигэр , куйуурдааґыІІа о ± успутун мэлдьи кілµйэбит , ат курдук муоґалыыбыт . Сµіґµ тіліґµйэр , улаатар . Бу туґунан Томпоттон Пантелеймон Дарбасов хаґыакка сиґилии суруйбутун аахпыппыт . Онтон ыла ону тутуґабыт . Сайынын тіліґµтэн , кµґµн кэнчээригэ ыытабыт . Дьэ , ол буолар эбит , били мрамор курдук сыаналыыр эттэрэ . О ± олорбун маннык илдьэ сылдьыым , ібµгэ µгэґин эттэригэр - хааннарыгар иІэрии буолар . Аны дьонуІ тыраахтарынан буолбакка , о ± уґунан сылдьан куйуурдууру , мууґу тиэйэри ордороллор , - диир а ± алара . О ± о кµлµµтэ - дьол Николай о ± олорун илдьэ тыа ± а тахсарыгар , ыалларын о ± олоро кытта батыґаллар . " Наґаа интэриэґинэй , элбэ ± и билэбит - кірібµт , µірэнэбит . Кµрэхтэґии , оонньуу бі ± і буолааччы " , - дэґэллэр ыалларын о ± олоро . Оттон СаІа дьылга тиэргэннэрэ о ± онон - уруунан туолар . " О ± о кµлµµтэ - дьол " , - дэґэллэр ону дьиэлээхтэр . Манна бырааґынньык чугаґаабытын биллэрэн , эрдэттэн улахан да улахан Чысхааны дьиэ кэргэнинэн кіміліін оІороллор , Хаарчаана , кыыллар кэккэлииллэр . Хаар кириэппэс иґинэн сырсаллар , салаасканан сырылыыллар , хаар - муус дыбарыаска сасыґаллар . Оттон куолакал тыаґыырын са ± ана , тэлгэґэни биир кына араас іІнііх банаардар умайа сырдыыллар . - Бэлэхтэрбитин Чысхааммытыгар кистээн кэбиґэбит . Ону куолакал тыаґаата да , сырсан тахсаннар онтуларын булан µірэн - кітін а ± ай киирэллэр , - диир уран тарбахтаах а ± а . Оттон Елена Петровна коллегалара , киґи эрэ хайгыыр бэртээхэй хаар оІоґуктарын сылын аайы оскуола ± а , дьааґыла - саадка Ґчµгээйэптэртэн а ± алан туруораллара , дьиэ таґын тупсарарын бэлиэтииллэр . Билии акылаата тіріппµттэн Ґчµгээйэптэр о ± олорун билиигэ - кірµµгэ уґуйаллар . КыґыІІы киэґэлэргэ дуобат , саахымат кµрэхтэґиитэ " оргуйар " . Оннук дьарыктанар буоланнар , Уйгулаана саахымакка 3 - с разрядтаах . Чурапчытаа ± ы аймахтара ыалдьыттыы кэллилэр да , икки іттµттэн кµрэхтэґии кіхтііх буолар . Арыт манна хабылыктыыллар , тыксаанныыллар . Таабырын таайсыыта , ыйытыыларга хоруйдааґын хамаанданан кµрэхтэґиигэ кубулуйар . Дьиэ иґинээ ± и эркиІІэ бэртээхэй истиэнэ хаґыата ыйанар . Ахсаан суоттааґыныгар , сурукка - бичиккэ , уруґуйга кµрэхтэґиигэ а ± алара оІорбут дуоската элбэхтик туґалыыр . Дьиэ иґигэр спортивнай кµрэхтэґии нэдиэлэ ± э биирдэ - иккитэ хайаан да тэриллэр . О ± олор маны таґынан , научнай - практическай конференция ± а кыттар µгэстээхтэр . Холобур , иитэн турар Проня диэн куобахтарын бэйэлэрэ кірір - истэр буоланнар , уоллара Проня сиґилии µірэппитинэн дакылаат суруйан , улууска , республика ± а бириистээх миэстэлэри ылбыт . Иллээх ыал нэґилиэк общественнай оло ± ор актыыбынайдык кыттар . СаІа дьылга дьиэ кэргэнинэн маскарадтаныы , ыґыахха бука бары сахалыы таІаґы таІнан , ібµгэлэрбит астарын тіґі кыайалларынан астаан а ± алыылара , бырааґынньыктарга сонун оонньууну , кірµ , кµрэхтэґиини тобулаллара , конкурстарга бириистээх миэстэлэри ылаллара элбэ ± и этэр . Бу буолла ± а , дьон - сэргэ хайгыыр ыала , норуот инники эрэлэ . Сардаана БАСНАЕВА . Бэҕэһээ , муус устар 20 күнүгэр , дойду премьер - миниистирэ Владимир Путин Бырабыыталыстыба үлэтин - хамнаґын туґунан Госдуума иннигэр отчуоттаата . Бу кини үһүс отчуота буолар . Бу иннинээҕи отчуот былырыын оруобуна бу күн буолбута . Бырабыыталыстыба Госдуумаҕа отчуота Москуба бириэмэтинэн 12 : 00ч . саҕаланна . Дойду тэлэбиидэнньэтин сүрүн ханааллара быһа биэрии оҥордулар . Госдума спикерэ Борис Грызлов эрдэттэн да иґитиннэрбитинэн , дьокутааттар тыл этэр киґи бириэмэтин хаарчахтаабатылар . Онон баҕалаах баартыйалар бэрэстэбиитэллэрэ этэн - тыынан « тыыннарын таһаардылар » . « Аармыйа кэнниттэн тосту уларыйдым » диир кыаҕым суох , ол эрээри дьону кытта сатаан алтыґарга , кэпсэтэргэ үірэнним . Киґи майгытын - сигилитин тута кірііт быґаарар , сылыктыыр , хайдах гынан үірдэри - хомотору эмиэ сатыыр буоллум . РФ Президенэ Дмитрий Медведев атырдьах ыйынаа ± ы этиитигэр арыгылааґыны кытта сорунуулаахтык охсуґар соруктаа ± ын туґунан эппитэ . Россия Правительствота дойдуга арыгылааґыны а ± ыйатыыга , ол иґигэр арыгы бородууксуйатын оІорон таґаарыыга уонна эргиниигэ субъектар бырааптарын кэІэтиигэ дьаґаллары ыларга сорудахтаммыта . Дойдуну арыгылааґын дьаллыгыттан босхолооґуІІа µлэ - нация доруобуйатын чэбдигирдиигэ туґуламмыт правительство политикатын саІа хайысхатынан буолла . Билигин правительство уонна дойду сокуону оІорор органнара нэґилиэнньэ арыгылааґынын а ± ыйатыыга саІа дьаґаллары уонна сокуоннар акталарын бэлэмнээн эрэллэрэ биллэр . Дойдубут салалтата арыгылааґын нация иэдээнинэн буоларын билиннэ . Салгыы » - Икки сиэксийэ баар - « Регионнарга култуура сайдар хаамыытын түірүйэ уонна устуоруйа - култуура іттүнэн чинчийии » уонна « Глобальнай уларыйыы кэмигэр тірүт уонна аҕыйах ахсааннаах омуктар култууралара » . Чинчийэр тиэмэм циркумполярнай цивилизация култуурата , тірүт омуктар тустарынан буолан , элбэх ыйытыыны биэрдилэр . Ордук региоммутугар культурология билимэ хайдах сайда турарын токкоолоґоллор . Бу ійдіітіххі , түірүйэни дириІник билэллэр , ол эрээри биґиги олохпут - дьаґахпыт туґунан ійдібүллэрэ соччо суох эбит . Арассыыйа араас регионуттан - Хакасияттан , Иркутскайтан , Красноярскайтан ; ХНТ дойдуларыттан - Арменияттан , Грузияттан , Азербайджантан , Украинаттан , Эстонияттан итиэннэ Латвияттан балтараа тыґыынча кэриІэ киґи кытынна . Түмүктээн эттэххэ , Георгий Устинович Эргис үлэтэ салҕанан барар . Кинини биһиги XIX үйэ - XX маҥнайгы сылларын фольклористарын нэһилиэнньигинэн ааҕабыт . Кини биһиэхэ ыраахтан ситимнээх , Россия , түүрк - монгол фольклордарын үөрэтиигэ силистээх - мутуктаах бэйэтин оскуолатын төрүттээбит киһинэн , саха фольклористикатын аҕатынан буолар . ~~Киирэн баран хаҥас аллараа муннукка " Параметры " диэн сигэни бул . Баттаа .~~ Аан дойдуга биллэр ааттаах - суоллаах « Nike » фирма спортсменнар « Азия оҕолоро - 2012 » Оонньууга бэлэмнэнэр кэмнэригэр успуонсардыах буолла . « Forward » хампаанньа спорт экипировкатынан хааччыйарыгар кэпсэтии барда ( 2003 сылтан ыла бу хампаанньа Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандаларын спорт таІаґынан хааччыйар ) . Д . Глушко чуолаан хоту дойдуга спорт тутууларын дьэндэтэр Канадатааҕы « Honko » хампаанньа бэрэсидьиэнин кытта эмиэ кірсін , Дьокуускайдааҕы сынньалаІ пааркатыгар 3000 миэстэлээх , сабыылаах футбол манеґын тутууну дьүүллэстэ . Кімпүүтэри оІорууга аан дойдуга тірдүс миэстэҕэ сылдьар « Lenovo » хампаанньа « Азия оҕолорун » пресс - киинин тиэхиньикэнэн хааччыйар баҕалааҕын биллэрбит . « РИА Новости » ааҕыныстыба форум уонна оонньуу информационнай успуонсарын быґыытынан кыттыґарга бэлэм . Тохсунньуга КазахстаІІа ыытыллыахтаах Олимпийскай оонньуу ассамблеятын кэмигэр , « РИА Новости » кімітүнэн суруналыыстары кытары бу тэрээґиннэри сырдатыы дуогабара түґэрсиллиэҕэ . М . П . Лыткина салайааччылаах " Сайдам " кинигэ издательствота " Якутия " Медиа - холдинг типографиятыгар " Кµіх Ньурба тустуута " диэн саІа кинигэни бэчээттэтэн таґаарда . Кинигэ автора - учуутал , тренер , кыраайы µірэтээччи , суруйааччылар норуоттар икки ардыларынаа ± ы холбоґуктарын чилиэнэ Ахмед Андреевич Дмитриев . Салгыы » Бу соторутааҕыта « Сайдам » кинигэ кыґата Филипп Гаврильевич Охлопков « Ыстатыйалар . Ахтыылар . Хоґооннор » диэн нууччалыы - сахалыы тылынан суруллубут кинигэтин 500 ахсаанынан бэчээттээн таґаарда . / / " Эдэр саас " ЮНЕСКО лаа ± ырыгар ыалдьыттаата " Биґиги лаа ± ырбытын олус сібµлээтибит . Ордук оонньуурбутун , омук тылын µірэтэрбитин астынабыт . Наґаа µчµгэйдик аґаталлар , минньигэґэ сµрдээх … О ± олору кытта µлэлэґэрбитин наґаа сібµлээтибит . Бары талааннаах , олус дьо ± урдаах о ± олор … " - редакция ± а кэлэн олорон диктофонум ніІµі о ± олор уонна иитээччилэр саІаларын истэбин . Лаа ± ыр дуо . . . Лаа ± ыр - о ± о саас , эдэр саас биир умнуллубат кэрэ тµгэнэ . Ханнык ба ± арар лаа ± ыр ( µлэлэтэр , сынньатар , µірэтэр , эмтиир ) бары биир сыаллаахтар . О ± о сайыІІы кэмин туґалаахтык атаарыытыгар туґуланаллар . Ыччаттар сайыІІы лаа ± ырдарга иитээччи , учуутал быґыытынан µлэлииллэр . Ити эмиэ иллэІ кэми туґалаахтык атаарыы , идэ ± э уґуйуллуу буолар . Онон бµгµІІµ нµімэрбитигэр ЮНЕСКО Аан дойдутаа ± ы ассоциированнай сайыІІы оскуолатыгар ыалдьыттыа ± ыІ . Салгыы » Улуус быйылгы ыґыа ± а саха литературатын тірµттээччилэриттэн биирдэстэрэ , сахалыы бэчээт сайдыытыгар бастакы олугу уурсубут , " Кыым " хаґыаты , " Чолбон " сурунаалы , сахалыы тыллаах театры тірµттээбит ытык киґибит Анемподист Иванович Софронов - Алампа тірєібµтэ 125 сыллаах µбµлµійµгэр ананан ыытылынна . Салгыы » Депутат сµрµн µлэтэ , µлэ - хамнас хайысхаларынан кµннээ ± и олохпут сайдыытыгар сіп тµбэґиннэрэн , тірµт олохтоох омуктар олорор , µлэлиир усулуобуйаларын тэрийэр сыаллаах , сирбит - уоппут , айыл ± абыт ирдэбилигэр сіп тµбэґэр сокуоннары оІоруу , тупсарыы , кіннірµµ буолар . Ити хайысха ± а Ил Тµмэн сиргэ сыґыаннаґыыга , айыл ± а ресурсаларыгар уонна экология ± а бастайааннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Софронеев кµннээ ± и олоххо - дьаґахха уонна µлэ ± э - хамнаска ылбыт билиитин - кірµµтµн туґанан дьонун - сэргэтин туґугар µлэлиир сіптііх сокуоннары оІорууга айымньылаахтык сыґыаннаґан кµµскэ µлэлэґэр . Ол иґин кини сокуоннары оІорууга бэрт элбэ ± и ситистэ . Мин Афанасий Афанасьевич туґунан элбэхтэ суруйдум эрээри , кини туґааннаах кэмитиэтин уонна депутатскай µлэтиттэн іссі анаан - минээн кэпсии илик эбиппин . Ол иґин хаґыат аа ± ааччыларыгар кини сиргэ сыґыаннаґыыга , айыл ± а ресурсаларыгар уонна экология ± а бастайааннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин уонна народнай депутат быґыытынан µлэтин кылгастык быґа тутан билсиґиннэрэргэ сананным . Кини депутатскай µлэтин ис хоґоонун федеральнай уонна республиканскай таґымнарга арааран быґаарар ордук буолсу . Онон А . А . Софронеев Россия таґымыгар ыыппыт уонна ыытар µлэлэриттэн манныктары ордук тоґо ± олоон ахтыахха сіп . Билигин Россия Судаарыстыбаннай Дууматыгар А . А . Софронеев бэлэмнээн ыыппыт тµірт федеральнай сокуонун барыла сытар . Олор ис хоґоонноро маннык . Бастакыта , ойуур фондатын сирин тыа хаґаайыстыбатыгар аналлаах сыалларга туґаныыга сыґыаннаах . Бары билэргит курдук , ойуур фондатын сирэ бµµс - бµтµннµµ федеральнай бас билиигэ бэриллэн турар . Онон ойуур фондатын сирин Россия Правительствота эрэ дьаґайар бырааптаах . Бу дьоІІо да ± аны , тэрилтэлэргэ да ± аны элбэх эрэйи µіскэттэ . Афанасий Афанасьевич маны олох сібі суо ± унан аа ± ар . Ол иґин ойуур фондатын сирин дьаґайыы боломуочуйатын федеральнай таґымтан Россия регионнарын таґымыгар биэриини туруорсар . Кини этэринэн , тыа хаґаайыстыбатын салгыы сайыннарыы сыалыгар - соругар ойуур сирин туґаныы боппуруоґа турар буолла ± ына , ойуур фондатын сирин тыа хаґаайыстыбатыгар аналлаах сирдэргэ кіґірµµ боппуруоґа Москванан эргийбэккэ , регион иґигэр , миэстэтигэр тута быґаарыллыахтаах . Онон Афанасий Афанасьевич Россия Правительствота ойуур фондатын сирин дьаґайар боломуочуйатын регионнар былаастарыгар биэриэхтээ ± ин кµµскэ туруорсар . Бу Сибиир , Дальнай Восток уонна Хотугу сир регионнарыгар олус улахан суолталаах боппуруос буоларын ійдііннір , Судаарыстыбаннай Дуума туґааннаах кэмитиэттэрин депуттара Саха сирэ киллэрбит этиитин ійіітµлэр уонна федеральнай сокуон барылыгар кіннірµµлэри уонна эбиилэри киллэрэн туран , кµґµІІµ сессияларын бэбиэскэтигэр дьµµллэґэргэ быґаардылар . Оттон бу ойуур баайдаах регионнар олохторугар улахан туґалаах сокуон буолара чуолкай . Иккис федеральнай сокуон барыла Хотугу сир , Сибиир уонна Дальнай Восток тірµт олохтоох а ± ыйах ахсааннаах норуоттара сири туґаныыларын боппуруоґугар сыґыаннаах . Јссі 90 - с сыллар са ± аланыыларыгар Россия ± а сир реформатын ыытыы тµмµгэр эстибит сопхуостар оннуларыгар тірµт олохтоох а ± ыйах ахсааннаах норуоттар тµілбэлээн олорор сирдэригэр - уоттарыгар кіґі сылдьар а ± а ууґун общиналара тэриллибиттэрэ . Ол эрээри , хомойуох иґин , кµн бµгµн кинилэр сири туґаныыга бырааптара - - чааґынай бас билии уонна сири тµµлээґин кинилэр тыын суолталаах интэриэстэригэр эппиэттээбэт . То ± о диэтэххэ , саІа сокуон сири туґаныы тілібµрдээх буоларын мэктиэлиир уонна ирдиир . Оттон а ± а ууґун общиналара олохторун - дьаґахтарын уонна µлэлэрин - хамнастарын сиэринэн - майгытынан олус киэІ сиринэн тайаан бастайааннай кіґі сылдьаллар . Итинэн сибээстээн , кинилэр сир тілібµрµн бэйэлэрэ уйунар кыахтара суох . Ол иґин Афанасий Афанасьевич кэмитиэтэ Судаарыстыбаннай Дуума ± а ыыппыт сокуонун барыла хотугу сир , Сибиир уонна Дальнай Восток тірµт олохтоох а ± ыйах ахсааннаах норуоттарыгар урукку сэбиэскэй былаас са ± анаа ± ы быраабы олоххо киллэрэргэ , сири тілібµрэ суох бастайааннай туґаныыны туруорсар . Бу сокуон барылын Судаарыстыбаннай Дуума туґааннаах кэмитиэттэрэ уонна депутаттара сэІээрбиттэрэ уонна эбии кіннірµµлэри итиэннэ уларытыылары киллэрэн баран , эмиэ Судаарыстыбаннай Дуума кµґµІІµ сессиятын бэбиэскэтигэр дьµµллэґэргэ быґаарбыттара . Ґґµс федеральнай сокуон барыла тыа сиригэр уґаайба сирин ылааччыга сыґыаннаах . Кµн бµгµн Россия сирин сулууспата тыа сирин олохтоохторугар уґаайба сирин биэриини аукционы ( атыы конкурсун ) ыытыы ніІµі тµµлэґии бэрээдэгин быґыытынан олохтуурга дьулуґар . Маннык бэрээдэги тыа сиригэр сібі суо ± унан аа ± ан , Афанасий Афанасьевич эмиэ 1000 киґиттэн а ± ыыйах нэґилиэнньэлээх пууннарбытыгар уґаайба сирин аукциона суох тµµлэґии быраабын биэриини туруулаґар . Санаан да кірдіххі , оннук буолуон наада . Биир уоспутунан тыа сиригэр олохсуйуІ диэн эдэр ыччаты ыІырабыт , оттон иккис уоспутунан тыа сиригэр олохсуйуоххутун ба ± арар буоллаххытына , уґаайба сирин аукцион ( атыы конкурсун ) ніІµі бас быстар сыанатыгар ылыІ диэн модьуйабыт . Онон тыа сиригэр дьиэ тутта сатыыр дьоІІо улахан мэґэйи µіскэтэбит . Бу сокуон барыла эмиэ Судаарыстыбаннай Дуума депутаттарын кµґµІІµ сессияларын бэбиэскэтигэр дьµµллэґиигэ киирдэ . Тірдµс сокуон барыла " Тыа хаґаайыстыбатын сайдыытын туґунан " Федеральнай сокуоІІа эбиилэри уонна кіннірµµлэри киллэриигэ сыґыаннаах . А . А . Софронеев туруорсуутунан Ил Тµмэн µлэлээбит историятыгар аан бастаан Российскай Федерация Судаарыстыбаннай Дууматын айыл ± а харыстабылыгар кэмитиэтин кытары Ил Тµмэн бастайааннай кэмитиэтэ кыттыґан бииргэ µлэлииллэрин мэктиэлиир сібµлэґии дуогабарыгар илии баттаатылар . Эмиэ маннык сібµлэґии парламент аграрнай политика ± а уонна тыа сиригэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан буолар Афанасий Афанасьевич кі ± µлээґининэн Саха сиригэр тиийэн кэлбит Госдума тыа хаґаайыстыбатын боппуруоґугар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ В . П . Денисовы кытта тµґэрсилиннэ . Ону таґынан А . А . Софронеев тыа хаґаайыстыбатын табаары оІорооччуларын сэбиэтин салайааччы буоларынан сибээстээн , киниэхэ µлэтигэр - хамнаґыгар сыґыаннаах сокуон барылын ырытан оІорон туттарбыта . Манна эбэн эттэххэ , Афанасий Афанасьевич тыа хаґаайыстыбатын сµрµн салаатыгар бюджет тас іттµттэн µбµ - харчыны киллэриигэ ураты бол ± омтону уурар . Ол курдук , кини ыІырыытынан Саха сиригэр кэлбит дойдуга киэІник биллэр - кістір бідіІ предприниматель Виктор Бирюков эти переработкалааґыІІа уонна батарыыга сахалары кытта бииргэ µлэлииргэ сыал - сорук туруорунан барбыта . Итинтэн уонна да атын федеральнай киин уонна Судаарыстыбаннай Дуума µрдµк сололоох салайааччыларын кытта Ил Тµмэн депутата А . А . Софронеев элбэх ахсааннаах кірсµґµµлэриттэн сиэттэрэн сылыктаатахха , кини Саха сирин тірµт олохтоохторун тирээн турар суолталаах кыґал ± аларын быґаарыыга кµµскэ µлэлиирэ іті кістір . Роман ЕГОРОВ . Хаартыска ± а : Ил Тµмэн сиргэ сыґыаннаґыыга , айыл ± а ресурсаларыгар уонна экология ± а бастайааннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ А . А . Софронеев . - То ? Суорун да ? аны бастаан дьоно сэниэлэр эбит . Бастакы кэргэнин 7 саастаа ? ар с ? г ? ннэрэн а ? албыттар . Ол кэргэнэ кини уон а ? ыстаа ? ар арахсан хаалбыт . Иккис кэргэнэ ? л ? н хаалбыт , дьадайан хаалбыт . Киниэхэ эдэр эрдэ ? инэ абаа ? ылары на ? аа ойуулаама диэбиттэр . Роман Петрович айымньыларын сурукка тиһиигэ үлэлэспит дьонтон биир бэлиэлэрэ саха тылын учуутала , талааннаах журналист , тылбаасчыт , фольклорист - хомуйаачччы С . К . Дьяконов этэ . С . К . Дьяконов биир дойдулааҕа Н . П . Бурнашев - Боодьоҕос " Кыыс Дэбэлийэ " олоҥхотун суруйбутунан эмиэ биллэр . Степан Константинович Роман Петрович тылыттан " Чэлгийэ тур Ийэ дойдум " уонна " Юбилейга " диэн тойуктары суруйан 1947 с . архыыпка туттарбыта баар . Эмиэ бу кэмҥэ Г . М . Стручков , Г . Г . Алексеев " Мүрү " диэн 2100 строкалаах улахан тойугу Р . П . Алексеев тылыттан суруйбуттара . Кэлин Р . П . Алексеев репертуарын үйэтитиигэ кыыһа А . Р . Алексеева , сиэн быраата В . И . Федоров уонна күтүөтэ Г . Г . Шелковников улаханнык көмөлөспүттэрэ . Кинилэр Р . П . Алексеев " Алаатыыр Ала Туйгун " диэн бөдөҥ эпическэй айымньытын тексин суруйан үйэтитиигэ ураты үтүөлээхтэр . Аатырбыт олоҥхоһут , норуот ырыаһытын айымньыларын суруйууга наука үлэһиттэрэ , анал үөрэхтээх учуонайдар , фольклористар ылсыһан туран үлэлэспиттэрэ . Уус - Алдан улууһугар тэриллэн ыытыллыбыт фольклорнай экспедициялар кыттыылаахтара Р . П . Алексеевы хайаан да көрсөллөрө , кэпсэтэллэрэ , айымньыларын бэлиэтэнэн , сурунан ылаллар этэ . Улуус ба ´ ылыга Валериан Троев асфальт суол олоххо киирэригэр тугунан да кэмнэммэт ³ ² ³ л ³ ³ х Саха Республикатын Президенэ Егор Борисовка , Саха Республикатын Судаарыстыбаннай Мунньа ± ын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Жирковка , Уус - Алдантан т ³ рµттээх Ил Тµмэн бары депутаттарыгар дири ² махталын тиэртэ . « Суол - олох т ³ рд ³ . Онон кэлэр да сылларга улууспут киин улууссалара асфалынан бµрµллэллэригэр былааннаах µлэни ыытарга кы ´ аллыа ± ы ² , дьулу ´ уо ± у ² » , - - диэтэ Валериан Дмитриевич . Гиннес рекордун кинигэтигэр бу толоруу - « Аан дойдуга саамай элбэх киһилээх хомус ансаамбыла » диэн ааттанан киирдэ . Никиитэ баржаттан таһаҕас сүɵкүү сылдьан , сүгэһэрдээх иһэн траптан сууллан , уҥа илиитэ тоҥоноҕунан тостон , ɵҕүллүбэттии оһон , илиитэ саа чыыбыһыгар кэлбэт этэ , онон хаҥас ɵттүнэн сааланан кустуура , тииҥниирэ . Нууччалыы барбах томоһурдатан , бииргэ сылдьар нууччаларын кытта буллу - саллы соҕустук быһаарсан , кэпсэтэн сылдьыбыт . 1982 сыл - Лениградка Бутун Союзтаа5ы мелодия фирма « Ырыа ыьыа5а » диэн ааттаан элбэх сахалыы ырыалардаах грампластинка5а Анна Петровна Дмитриева толоруутугар « Тыыннаахтар умнубат сыллара » ырыа киирбитэ . / / Эдэр предпринимательгэ сµбэлэр Кыра уонна орто бизнеґи ылан кірдіххі хартыына сэбиэскэй былаас са ± ана курдук буолбатах . Билигин саІа са ± алааччы предпринимательгэ кыах , кµµс - кімі бі ± і бэриллэр , аныгы µйэ ± э тугу эрэ бэйэІ оІорон таґаарарыІ , бэйэІ дьаґайарыІ быдан барыстаах , ордук курдук буолан тахсар . Мантан сиэттэрэн , " ЭС " саІа са ± алыыр предпринимательгэ сµбэлэри таґаарар . Салгыы » Устудьуоннарга наадалаах спортивнай площадка тутуутугар оҕолор бэйэлэрэ сүнньүнэн үлэлээтилэр . Тутууга , бы ´ а холоон , биир м ³ лүйү ³ н солкуобай харчы баранна . ~~- Эґээ , эн сілµµкµттэр тустарынан тіґі элбэх кэпсээни билэ ± ин ?~~ ~~Государственнай сулууспалаахтар vксvлэрэ - чиэhинэй дьон диэн тус бэйэм итэ5эйэбин .~~ Оттон " мин туйах хатарааччыламмытым " ити мин редакциям өҥөтө . Ити оҕолор бэрт кыраларыттан редакцияҕа кэлэ - бара сылдьыбыттара . Онно кэллэхтэринэ , кинилэри таптыыр , эйэҕэс - сайаҕас үчүгэй баҕайы дьон көрсөллөр . Ол дьон үлэлиир үлэлэрэ да үчүгэй буоллаҕа диэн , кыраларыттан сыстан суруйар буолан барбыттара . Онно үлэһиттэрим уһуйбуттара . Оттон туох эмэ кыра да удьуордааһын баар буоллаҕына , ол эһэлэриттэн , Н . А . Кондаковтан , буолуон сөп . " Сергей , кіс олох µірµйэ ± ин эттиин - хаанныын тірµі ± µттэн иІэринэн , кыратыттан улахан дьону батыґан , айыл ± а о ± отун µгэґинэн тугутчааннары кытта оонньоґон , бодьуустаґан µіскээбитэ . Ол тугутчааннарын - билигин адаар муостаах табалары кытта тэІІэ улаатан , 16 сааґыгар номнуо улахан µірµ киэІ нэлэмэн туундара устун хайалары , µрэхтэри уІуордаан кірір - истэр , хараанныыр . Баата ± ай эбээннэрин ууґугар 3 тыґ . табалаахтарын тµірт дьиэ кэргэн тутар . Табалар кіс омуктарга баар - суох баайдара буолла ± а . Ол иґин Сергейи о ± о эрдэ ± иттэн бірілірµ бултаґарга такайбыттара . Ол эрэн арай биирдэ кини оло ± ор ураты тµгэн µµммµтэ . Ол кµн кини ийэ бірі уйатыгар саІа тіріібµт кып - кырачаан тµірт о ± отун кытта хайдахтаах курдук бодьуустаґа сылдьарын тµбэґэ кірін сµрэ ± э ууллубута . Јр да ір одуулаан турбута , эбиитин чугаґаабытыгар улахан бірі мэґэйдэґэ сатаабыта , ол эрэн быыкаа бірічііннір уолга кэлэн эйэккэлээн , илиитин - сирэйин салаабыттарыттан кыґамматтыы туттубута . Устунан бэйэ - бэйэлэригэр убанан , Сергей бірілірµ кытта до ± ордоґуута са ± аламмыта . Бу туґунан кини кимиэхэ да кэпсээн быктарбата ± а . Тµгэн булла да , бірілірі баар сирдэригэр сµµрбµтэ эрэ баар буолара . Уол уларыйбытын сібµлµµр кыыґа Настя сэрэйэн билбитэ уонна кистэлэІи эмиэ кимиэхэ да эппэтэ ± э , икки таптаґар эдэр сµрэх бэйэ - бэйэтин ійдіспµтэ . Салгыы » Аһылыгар үүнээйилэр уонна үөннэр - көйүүрдэр тэҥ оруоллаахтар . Үүнээйи аһылыгы ордук саас эрдэ уонна уонна күһүн хойут элбэхтик сиир . Үүнээйилэртэн сугуну , тиит туорааҕын сиир , уу үүнээйилэрин сиэмэтин , силистэрин , сымнаҕас үнүгэстэрин кэбийэр . Үөнтэн - көйүүртэн чиэрбэлэри , моллюскалары , уу хомурдуостарын уонна уу үөннэрин ыамалырын элбэхтик сиир . Сэттэ Бөтүҥнэргэ билиҥҥиннэн Нам улууһугар биэс Бөтүҥ баара биллэр : Бөтүҥ , Көбөкөн , Түбэ , Арбын , Фрунзе нэһилиэктэрэ . Кырыы нэһилиэктэр . Бүгүн сарсыарда Улан - Удэ куорат киин уулуссалара бары ууга бардылар . Куорат олохтоохторугар хатааһылыыр каток оҥороору гыммыттара , сатаммата . Куорат дьаһалтата саахалы икки - үс эрэ хонугунан туоратар кыахтааҕын эттэ . - Билигин саҥардыы бастакыбытын бүтэрдибит . Тас көстүүтэ уонна тас матырыйаала ( хаҕа ) туохтан оҥоһуллара быһаарылла илик . Уот Уһумуну хотон баран Дьулуруйар Ньургун Боотур Кылааннаах Кыыс Ньургуҥҥа айанныыр . Ол эрээри кини ойох ылар туһунан санаабат , кэтит суолун кэһиэх буолан куттаабытын иһин иэс - иэстэһэр толкуйдаах . Айанын суолугар кими да көрсүбэккэ бухатыыр дьахтар дойдутугар кэлэр . Дьиэтигэр киирбитэ дьахтара куйаҕын - симэҕин устан утуйа сытар эбит . Ону көрөн Ньургун Боотур эмиэ туһунан наараҕа сытан , утуйан хаалар . Уһуктубута дьахтара килиэ куйаҕын кэтэн , кинини кэлэн көрөн турар эбит . Дьахтар талыы көрүҥүн Ньургун Боотур сөҕө да , толло да көрөр . Туох соруктаах кэллиҥ диэн ыйыппытыгар кини киһи иэстэһэр санаатын умнан , эйигин кэргэн кэпсэтэ кэллим диир . Кыыс Ньургун араас дойду ааттаахтара аат - ааттаан кэллэхтэринэ , тустан , күүс холоһон , күрэс былдьаһан көрөр үгэстээҕин туһунан этэр итиэннэ кэргэн кэлэрим - кэлбэтим онтон тутулуктаах диир . Хотор күннээх буоллахпына кураанах илиилээх төннө туруоҥ диэн сэрэтэр . Ньургун Боотур тустан кыайар , аны онтон өһүргэнэн Кыыс Ньургун кинини хааннаах хапсыһыыга ыҥырар . Клуб читателей газеты " Ил Тумэн " | Публикации | Статьи " Ил Түмэн " на якутском языке | Общество | № 17 ( 08 . 05 . 09 ) Үрүңү үрүң , хараны хара диэбит учуонай " Дьулур ± ан " редакцията дуобат сорудахтарын таґаарара олус µчµгэй . Киґи аралдьыйар уонна дьарык оІостон араас хаамыылары толкуйдуур . Мин быйыл 70 сааспын туоллум . Онон µбµлµійдээх сылым . Бэйэм рабочайбын . Оскуола ± а техµлэґитинэн µлэлии сылдьан дуобакка кµрэхтэґэн , син ортоку кэрдиискэ сылдьабын . Нэґилиэктэр икки ардыларыгар тµілбэнэн оонньооґуІІа кыттабын . Саахыматынан эмиэ дьарыктанабын . Куруук итинник дуобат соруда ± ын суоттааґыннара тахса туралларыгар ба ± арабын . Киґи сынньанар , дуоґуйууну ылар . Эґиги былырыыІІы куонкурускутугар ситиґиилээхтик кыттаммын 2 - с разряды иІэрбиккитигэр махтанабын . Яков АНДРЕЕВ . Ньурба . Арыгылаан , пиибэлээн ыччат , бэйэ доруобуйатын айгыратабыт , саатар онтон киирэр харчыны бэйэ туһатыгар эргитэн туһаныахпыт оннугар , таска ыыта олорорбут абалаах да буолсу . Онон билиҥҥитэ тохсунньу биир күнүттэн дойдуга биирдиилээн атыыга тахсар арыгы 0 , 5 л 89 солк . түһүө суохтаах диэн ирдэбил турбута абырыахтааҕар алдьатара баһыйар курдук . Дьиҥ сыала - соруга саарбах арыгыны аҕыйатыы диэн этэ . Сахалыы сурук - бичик уонна µірэх µіскээґинигэр сµІкэн суолу - ииґи хаалларбыт , кылгас эрээри , ча ± ылхай оло ± ун бµттµµнµн тіріібµт норуотун сайдыытыгар , µірэхтэниитигэр анаабыт саха саарына , тыл µірэхтээ ± э Семен Андреевич Новгородов тіріібµт кµнµн Тіріібµт тыл уонна сурук - бичик кµнµнэн биллэрэн бэлиэтиирбит µгэскэ кубулуйбута уон ордугуна алтыс сылыгар барда . Ол курдук , сылын ахсын олунньу 13 кµнµгэр Саха сирин бары муннуктарыгар µірµµлээх мунньахтар , кылаас чаастара , араатардар , тылы билээччилэр куоталаґыылара , араас викториналар , куонкурустар , о . д . а . µгµс тэрээґиннэр кіхтііхтµк ыытыллаллар . Быйылгы сµрµн дьоро киэґэ Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет театрыгар буолан ааста . Саха сирин салалтатын аатыттан э ± эрдэлээбит вице - президент Дмитрий Глушко : « Тіріібµт тыл кµнµн бэлиэтээґин µтµі µгэскэ кубулуйбута - - бу сиэрдээх тыл политиката республика норуоттарын иллээх - эйэлээх олохторун , ійдіґµµлэрин тірµітµнэн буоларын кэрэґилиир » , - - диэн тоґо ± олоон санатта . Дмитрий Евгеньевич ити санаатын сал ± аан , 120 араас омук олорор республикатыгар бары тыллары араарбакка ійµµллэрин , ол иґигэр хотугу а ± ыйах ахсааннаах норуоттарга улахан бол ± омто уурулларын , иґитиннэрдэ . Бу этиини бµгµІІµ Россия ± а тахсыталыыр норуоттар икки ардыларынаа ± ы уустук сыґыаІІа республика позициятын быґыытынан сыаналыахха сіп . БилиІІи тыІаан турар проблеманы таарыйан баран , вице - президент республика а ± а баґылыга Егор Борисов э ± эрдэтин тиэртэ уонна тірµт тыллары µйэтитэр µлэ салгыы сайдарыгар ба ± арарын биллэрдэ . СР вице - президенин сэргэ , Тіріібµт тыл уонна сурук - бичик кµнµнэн Правительство Председателин солбуйааччы Феодосия Габышева , культура уонна духуобунай сайдыы министрэ Андрей Борисов , µірэх министрэ Афанасий Владимиров э ± эрдэлээтилэр . Феодосия Васильевна Тыл политикатын сµбэтин салайааччы быґыытынан , С . А . Новгородов , Н . И . Спиридонов - Тэкки Одулок , Г . М . Василевич ааттарынан анал бириэмийэлэри , итини таґынан , биґиги биир идэлээхпитигэр , « Кэскил » хаґыат корреспонденыгар Евдокия Иринцеева - Огдо ± о « Республика саамай аа ± ыллымтыа автора » диэн С . А . Новгородов аатынан « Бичик » национальнай кинигэ кыґата олохтообут анал бирииґин туттартаата . Тіріібµт тыл уонна сурук - бичик кµнµн кірсі ыытыллыбыт иккис бідіІ тэрээґининэн Ил Тµмэн депутата Егор Жирков салайааччылаах « Ийэ тыл » кіІµл тµмсµµ ХИФУ « Сэргэлээх уоттара » культурнай киинигэр ыытыллыбыт дьоро киэґэни ааттыахха сіп . Бу общественность µірµµлээх мунньа ± ын ытык ыалдьытынан СР маІнайгы Президенэ Михаил Николаев буолла . Кини бу тэрээґин 90 - с сылларга олохтоммут республика тµірт улахан бырааґынньыктарыттан биирдэстэрэ буоларын бэлиэтээтэ . Михаил Ефимович тыл сайдыытыгар норуот ахсаана быґаарар оруоллаа ± ын , тыл , сурук - бичик историятын музейын , хас улуус аайы о ± о театрдарын тэрийэр , тылбаасчыттары бэлэмниир туґунан этии киллэрдэ . Ґірµµлээх тэрээґиннэргэ саха тылын сайыннарыыга быґаччы кыттыгастаах учуонайдар , суруйааччылар , суруналыыстар , общественниктар санааларын µллэґиннилэр . Бу икки тэрээґиІІэ Красноярскай кыраайга олохтоох Дьэґиэй сахалара кэлэн кыттыыны ылбыттара дьон - сэргэ кэрэхсэбилин ылла . Ыраахтан кэлбит хаан - уруу дьоммут кинилэр ібµгэлэрэ Дьэґиэйгэ 400 - чэкэ сыллаа ± ыта олохсуйбуттарын , бµгµІІµ туругунан 900 - кэ кэриІэ ахсааннаахтарын , 1960 - с сыллартан са ± алаан сахалыы µірэтэллэрин , « Хотугу сулус » диэн народнай ансамбллаахтарын туґунан сэґэргээтилэр . Дьэґиэйдэр « Уруу буолсан билсиґиэхпитин ба ± арабыт » диэннэр кэлбит сµрµн соруктарын эттилэр . Дьэ , субу курдук , ыраахтан кэлбит аймахтарбыт ыалдьыттаах 15 - с тєгµлµн ыытыллар Тіріібµт тыл уонна сурук - бичик кµнэ тµмµктэннэ . Кырдьыга да ± аны , государстволар кыраныыссалара аґыллар , но % F Аҕыс уонус сылларга урут киэҥ эйгэҕэ биллибэтэх дьиэ эргиннээҕи олоҥхоһуттар С . Г . Алексеев ( Горнай ) , В . Д . Егоров - Айах Баһылай , Д . С . Сергеев ( Ньурба ) , С . Г . Егоров ( Сунтаар ) , М . Г . Соров ( Таатта ) , К . Л . Федоров ( Чурапчы ) син балачча биллэн олоҥхолоон киэҥ биһирэбили ыла сылдьыбыттара . В . О . Каратаев , А . С . Васильев ( Бүлүү ) , Л . П . Новогодин ( Уус Алдан ) уус - уран самодеятельность концертарыгар тыыллан - хабыллан олоҥхолоон барбыттара . Чуолаан , кинилэр олоҥхо киэһэлэрин тэрийэн ыытыыга көхтөөхтүк кыттыспыттара . ТЛИ институтун үлэһиттэрэ П . Н . Дмитриев , В . П . Еремеев кинилэр репертуардарын үйэтитиигэ үгүстүк түбүгүрбүттэрэ . В . О . Каратаевы кытта бииргэ үлэлээһин түмүгэр « Модун Эр Соҕотох » олоҥхотун үс төгүл магнитофоҥҥа суруйбуппут . Ол түмүгэр « Памятники фольклора народов Сибири и Дальнего Востока » диэн 60 томнаах кинигэҕэ кини олоҥхотун туспа томунан сахалыы - нууччалыы тылларынан бэчээттэн таһаарбыппыт . 2005 сыллаах сэтинньи ый 25 к ? н ? гэр Саха норуотун историятыгар , общественнай культурнай олођор с ? ? кэннээх улахан суолталаах событие буолан ааста . Париж куоракка ЮНЕСКО Штаб квартиратыгар Саха оло ? хотун Киhи Аймах уhулуччулаах культурнай наследиета диэн биллэрдилэр . ? ? мэн тиийбэт ? рд ? к ааты ( статуhу ) Олонхо ылыан ылла . Саха норуота маннык быhаарыыны ? р ? г ? йд ? ? н к ? р ? стэ . ? рд ? к аат олонхо Сир ? рд ? ттэн симэлийэ с ? тэр ыар дьыђаламмытын к ? м ? ск ? ? р дурда - хахха буолар аналлаах . Оло ? хо ? р ? к ? ? рэн сайдарыгар тирэх буолуо . Биһиги көлүөнэбитин « муммут көлүөнэ » диэн ааттыыллар . Кырдьык , бириэмэ алтыһар кэмигэр муммуппут да буолуо . Билигин даҕаны , мунан - тэнэн ханнык кэмҥэ туох - ханнык олоххо олорон эрэрбитин болҕойон , дьүүллээн көрбөккө көннөрү сүүрүк устун устан иһэбит . Иннибитигэр куоһах баар буолуон сөбүн сэрэйэн да көрбөккөбүт . Оттон арай , куоһахха түбэспиппитин өйдөөн , кэннин диэки эрдэн көрүөх буолбуппут - бириэмэ курдук дохсун сүүрүк утары устар кыах суох буолуо , ол биллэр . Ол иһин , билигин уубут чуумпу , намыын эрдэҕинэ дьүүллэспит , толкуйдаабыт ордук буолуо . Баҕар , биэрэккэ тиксэн икки атахпытынан сиргэ чиҥник үктэнэн туран , кыһыммытын кэтэһэ таарыйа , олох кэрэтин ыймахтыы түһэр дьоллонуохпут дуу ? Олунньу 21 - 27 күннэригэр Бүтүн республика үрдунэн Доруобуйа национальнай күнүн бэлиэтиибит . Бу күн чэрчитинэн доруобуйаҕа анаммыт араас тэрээһиннэр ыытыллыахтара . Доруобуйа өйдөбүлэ олус киэҥ . Маныаха салгыы доруобай буоларга киһи сылаатын билинэн сөптөөхтүк сынньанара эмиэ олус наада эбит . / / кыайда " Этигэн Хомус " онус µбµлµійдээх киэґэтигэр Саха ырыа куттаах омук . Сахалыы намыын ырыаны киґи эрэ барыта сібµлµµр , истэр , ыллыыр . Ол да иґин саха эстрадатыгар ырыаґыт олус элбэх . Олунньу 28 кµнµгэр Опера уонна балет театрыгар ырыаны таптааччылары сэргэ сахалыы ырыаны толорооччулартан бастыІнартан бастыІнара манна то ± уорустулар . Кырдьык да , " Этигэн Хомус " - кµµтµµлээх тµґµлгэ . Сыл устата сахалыы " Виктория ± а " ылламмыт ырыалартан бастыІнарын талан , кімµс кµімэй талыыларын биир тµґµлгэ ± э кµін кірµґµннэрэллэр . Бу киэґэ ± э эрэ анаан - минээн ырыаґыттар кістµµм тиктэрэллэр , ырыаларын бэлэмнииллэр , оттон ырыаны таптааччылар , билиэт сыаната ыараханын аахсыбакка , дьиэ кэргэнинэн сылга биирдэ эрэ ыытыллар ырыа бырааґынньыгар дууґалыын сынньана кэлэллэр . " Ким кыайыай ? " диэн долгуйуу , таайыы , онуоха эбии ким хайдах оІостубутун , хайдах таІастаа ± ын , хайдах ыллаабытын ырытыґыы буолар . Этэргэ дылы , " Этигэн Хомус " - саха " светскэй " оло ± ун биир чыпчаала . Салгыы » Ыаллыы Амур уобалаґыттан кэлэ сылдьар ыалдьыттартан тыа хаґаайыстыбатыгар сыґыаннаахтара кулун тутар 18 кµнµн сарсыардатыгар " Таба " САУо национальнай акционернай табаны иитэр компания " Табапан " БАД ( биологическай активнай эбииликтэр ) сыа ± ар сырыттылар . Таба іІµргэс муоґуттан ылыллар бородууксуйа хайдах оІоґуллан тахсарын кэрэхсээн кірдµлэр - иґиттилэр . Амур уобалаґын Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы - тыа хаґаайыстыбатын министрэ А . В . Нестеренконы , " Амурагроцентр " ХЭУо генеральнай дириэктэрэ А . В . Сарапкины уонна Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокурукка республика бэрэстэбиитэлин солбуйааччы О . Г . Смирнову биґиги республикабыт салалтатыттан Правительство Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы А . И . Степанов арыаллаан илдьэ сырытта . Салгыы » Нам улууґун Тµбэ нэґилиэгэ тірµттэммитэ 100 сылыгар саІа суол уонна газ киирдэ Нам улууґун сирэ са ± аланыа ± ыттан илим хото ± оґун курдук субуллан иґэр массыыналары сирдээн - арыаллаан иґэр милиция кіліті , оройугар тыгар кыґыл уоттарын кµлµмµрдэппитинэн , Майма ± а сэлиэнньэтиттэн кібµс - кінітµк тµґµнэ турда . Салгыы » Бу саас муус устар 11 кµнµгэр Марха 1 № - дээх оскуолатын µірэнээччилэрэ 11 саастаах Карина Кашкен диэн эмиэ бу оскуола µірэнээччитин сидьиІник - ньэгэйдик ата ± астаабыттара . Бу быґыы , ба ± ар , дьон кулгаа ± ар тиийиэ да суо ± а эбитэ буолуо , іскіті ата ± астаабыт о ± олор сотовай телефоІІа уґулан баран киґиргэс оІостубатахтара , салгыы интернеккэ таґаарбатахтара эбитэ буоллар . Билигин бу хомолтолоох дьыала туґунан киґи барыта билэр , ыам ыйын 30 кµнµгэр ОРТ каналынан « Пусть говорят » программа ± а кіґµннэ . Ааттыын да « В мире животных » диэн . . . Салгыы » Олоҥхо - саха норуотун тылынан уус - уран айымньыларыттан биир саамай бастыҥнара , чулуулара , түҥ былыргыттан үйэлэри уҥуордаан илдьэ кэлбит киэн туттар бөдөҥ айымньыта . Олоҥхо диэнинэн бухатыырдар мүччүргэннээх сырыыларын , хорсун охсуһууларын уустаан - ураннаан хоһуйан көрдөрөр эпическэй айымньыны ааттыыбыт . Героическай эпос буоларын быһыытынан нуучча фольклорун жанрыгар былинаҕа майгынныыр . Ол эрэн олонхо жанра атынын быһыытынан бары үөрэхтээхтэр « олоҥхо » диэн ааттаабыттар . Итинэн сибээстээн Россия научнай академиятын член корреспондена В . М . Гацак 2000с . олоҥхоҕо аналлаах Аан дойдутааҕы научнай конференцияҕа кэлэ сылдьан , олоҥхону наука быһыытынан үөрэтиини « Олонховедение » диэн ааттаан турар . Олоҥхо улахан кээмэйдээх уус - уран айымньы . 7 - 10 тыһыынча хоһоонунан строкалаах олонхолор эмиэ хоһоонунан бааллар . Холобур « П . А . Ойуунускай « Дьулуруйар Ньургун Боотур » олоҥхото 36 тыһыынча строкалаах . Урукку өттүгэр олоҥхо төһө кээмэйдээҕин толорооччу төһө өр ыллаабытынан быһаараллара . Олоҥхоһут үксүн биир түүн олоҥхолуура . Улахан ыһыахтарга , урууларга олоҥхону икки - үс түүн толороллоро . Норуот олоҥхону толорооччулары - олоҥхоһуттар диэн ааттыыр . Саха норуота бэйэтин эпоһын күн бүгүнүгэр дылы илдьэ кэлбитигэр олоҥхоһуттарга ( бастаан айбыт , толорбут , харыстаан илдьэ кэлбит дьоҥҥо ) сүдүтүк махтанар . Улахан биллэр олоҥхоһуттарга « олоҥхоһут » « ырыа » диэн эбии аат биэрэллэрэ . Биллэр олоҥхоһуттары норуот номох гынан кэпсэл оҥостор . Ол курдук биллэр олоҥхоһуттарынан буолаллар : И . Н . Винокуров - Табаахырап , Т . В . Захаров - Чээбий , Н . Абрамов - Кынат , Олоҥхоһут Олоодо ( Чурапчы ) , Ырыа Кирииһэ - Г . Свинобоев ( Мэҥэ - Хаҥалас ) уо . да . а . Аатырбыт олоҥхоһуттар бэйэ - бэйэлэрин кытта күрэстэһэн ыллыыллара биллэр . Итинник күрэхтэһиилэр олоҥхоһуттар маастарыстыбалара үрдүүрүгэр суолталаах түгэн буолар . Үксулэрэ бу маннык күрэхтэһии нөнүө ааспыт буоланнар толорор , айар кыахтара үрдүк , сиппит - хоппут буолар . Билинни кэм утум олонхоһуттарын К . Н . Никифоровы , Л . С . Афанасьеваны ( Үөһээ Бүлүу ) , А . Е . Соловьевы ( 0лүохүмэ ) , Н . К . Шамаевы , В . Д . Даниловы , В . Е . Исаковы ( Дьокуускай ) ааттаталыахха сөп . Саха сиригэр ийэ олонхоһуттар аатарын ылбыттара : Дарья Томская - Чаайка ( Үөһээ - Дьааҥы ) , Петр Решетников ( Таатта ) олохтоохторо . Билигин олонхоһуттары уонна кинилэр олоҥхолорун сиһилии үөрэтэр , чинчийэр хайаан да наада . Биһиги , кэнники көлүөнэ олоҥхо курдук улуу айымньыбыт , олоҥхоһуттар тустарынан билиибит - көрүүбүт үрдүнэн соҕус , бэрт кэмчи диэххэ наада . Таарыччы Г . У . Эргис бииргэ алтыһан , доҕордоһон үлэлээбитин И . Д . Моруо туһунан ахтан аһарыахтаахпыт . Илиадор Дмитриевич Тимофеев - Моруо Сунтаар улууһугар аатырбыт Тимофеев баайдартан төрүттээҕэ . Ийэтэ Ньурба Донской кулуба кыыһа , бырааттыы С . Н . Донскойдар бииргэ төрөөбүт эдьиийдэрэ этэ . Отутус сылларга Оодуор - Модуо диэн аатынан литературнай эйгэҕэ биллэрэ . Ол эрээри оччотооҕу кылаассабай сыһыаннаһыыларыгар эриллэн дойдутуттан барарга күһэллибитэ уонна Киргизияҕа тиийэн өр сылларга учууталлаабыта . Ыам ыйын 5 кµнµгэр Дьокуускай куорат « Кыайыы 50 сыла » Спорт дыбарыаґа - 2011 сыллаа ± ы Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокурук кіІµл тустууга чемпионатын киининэн бу олла . Олохтоммут µгэс быґыытынан , Россия чемпионатын иннинэ федеральнай уокуруктарынан сµµмэрдиир кµрэхтэґиилэр ыытыллаллар . Онно µчµгэй кірдірµµлээх спортсменнар эрэ дойду чемпионатыгар кыттар быраабы ылаллар . Онон Дальнай Восток чемпионата - туґугар сµрдээх эппиэттээх кµрэхтэґиинэн буолар . Холобур , бу федеральнай уокурукка ыйааґын аайы бастакы икки миэстэни ылбыттар Россия чемпионатыгар киллэриллэллэр . Бу сырыыга ыалдьыттарбытыттан Хабаровскай кыраай 8 , Амурскай уобалас 3 , Сахалинскай уобалас 2 уонна Приморскай кыраай 1 бі ± іґµ а ± албыттар . Кібµіргэ барыта 81 тустуук та ± ыста . Салгыы » Өрөспүүбүлүкэ вице - прзиденэ Дмитрий Глушко Саха сирин президенин махтал суруктарын Чечня сэриитин кыттыылаахтарыгар туттарда . Тыйаатырга буолбут бырааһынньык өрө көтөҕүллүүлээхтик ааста . Бу пааматынньык 63 миэтрдээх аарка үрдүгэр турбута . Көтүрүү үлэтин Турция үлэһиттэрэ ыыттылар . Кинилэр бу аарканы өссө улахан уонна бөдөҥ гынан Ашхабад атын чааһыгар тутуохтаахтар . Аарка атын киэргэллээх буолуох курдук . Саҥа бэрэсидьиэн кэлиэҕиттэн Туркменбашины аатырдар , улуутутар тохтоон эрэр . Туркмения гимн ырыатыттан кини туһунан тыллары соппуттар . Уулуссаларга хас хардыы аайы баар Туркменбаши мэтириэттэрин суох гыммыттар . Республика ± а спорду пропагандалааччылар ортолоругар Иван Петрович Уш ниц кайы , Петр Семенович Павловы билбэт спорду сылыктааччы баара буолуо дии санаабаппын . Ити барыта Дµпсµн сирэ - дойдута кµµстээх - уохтаах дьон төрµµр түөлбэлэринэн буоларын кэрэґилиир . Онон µµммµт саІа µйэ ± э өбµгэлэрбит ту йахтарын хатарар көлүөнэ кµµстээх - уохтаах , быыра быґый , кыыда кылыыґыт ыччат дьон µіскээн , Дµпсµн сирин аатырдыахтара диэн эрэл улахан . Поэт Ефрем Степанович Сивцев - Таллан Бµрэ Нам улууґун БітµІ нэґилиэгэр тіріібµтэ . 1929 сыллаахтан бэчээттэнэн барбыта . 1937 с . тахсыбыт бастакы кинигэтэ уобарастарын уратытынан , поэтическай тылынан - іґµнэн аа ± ааччылары тута сэІээрдибитэ . Кини баай фантазиялаах , дьикти истииллээх поэзията саха литературатын биир таабырыннаах кістµµтэ буолар . Јр сылларга Ефрем Степанович БітµІ орто оскуолатыгар саха тылын , литературатын учууталынан µлэлээбитэ . Јлбµтµн кэннэ 1994 с . кини аата µлэлээбит оскуолатыгар иІэриллибитэ . БітµІ орто оскуолатыгар Ефрем Степанович кэнниттэн кини µірэппит о ± ото , чугас аймахтара Матрена Михайловна Осипова директордаан олорор . Таллан Бµрэ аата оскуола ± а иІэриллиитин оскуола коллектива бэйэтэ туруорсубутун быґыытынан , кини аатын µйэтитэр µлэни - хамнаґы бэйэлэригэр быґаччы ылынан , поэт о ± олорун , сиэннэрин кытта биир санаанан µлэлии олороллор . Ол курдук , сыл аайы тохсунньу 21 кµнµгэр Таллан Бµрэ ± э аналлаах дьоро киэґэ ыытыллар , хас сыл аайы саІаттан саІа тиэмэ ± э о ± олор дакылаат суруйаллар . Ол кµн поэт о ± олоро кэлэн бастыІ дакылаатчыкка стипендияларын туттараллар . Былырыын Таллан Бµрэ тіріібµтэ 100 сыллаах µбµлµійµн дьиэлээх дьон быґыытынан тэрээґин µлэтигэр сµµрэн - кітін , кі ± µлээн далааґыннаахтык ааґарын ситиспиттэр . 2009 сылы бітµІнэр улуус таґымыгар Таллан сылынан биллэрбиттэр . Таллан Бµрэ сэттэ о ± отуттан хаалбыт биэс о ± ото билигин бары куоракка олороллор , онон кини олорбут дьиэтин - уотун ірімµіннээґин тµбµктээх µлэтэ µксµгэр оскуола санныгар сµктэриллэр . Былырыын µбµлµій кэмигэр республикатаа ± ы инвестиционнай компания поэт дьиэтин ірімµіннµµргэ 500 тыґ . солк . кірбµт . Ол µпкэ дьиэ акылаата , сарайа саІаттан оІоґуллубут , верандатын чілµгэр тµґэрэр µлэ бара турар . Быйыл РИК - тэр эбии 500 тыґ . солк . кірµіх буолбуттар , ол µпкэ дьиэ ис - тас µлэтэ бµµс - бµтµннµµ оІоґуллуохтаах . Мин БітµІІэ сылдьыбыт кµммэр Матрена Михайловна РИК - тэр бµгµн кэлиэхтээхтэр диэн кэтэґэ хаалбыта . Сылаас эркиннээх музейга Таллан Бµрэ аатын µйэтитиигэ былырыын буолан ааспыт 100 сыллаах µбµлµійэ улахан хамсааґыны таґааран ааспыт . Ол курдук , 85 сааґын кірсі аґыллыбыт музейга былырыын улуус дьаґалтатын кімітµнэн саІардар µлэ ыытыллыбыт , уотун - кµіґµн саІаттан тардыбыттар , стеллажтары туруорбуттар , ис туругун сіхсµппµттэр . Матрена Михайловнаны кытта музейы тахсан кірдµбµт . Манна Таллан Бµрэ кинигэ уурар этажерката , остуола , радиолата , араас сээкэйдэрэ сыа - сым курдук ууруллан тураллар . Оруобуна ити маллара барыта турар остуолугар µлэлии олорор хаартыската ыйаммыт . Музейга Таллан Бµрэ оло ± ун , нэґилиэнньиктэрин кэпсиир стендэлэр тураллар : " Буґуу - хатыы оскуолата " стендэ ± э эдэр сылдьан БулуІІа Сэбиэскэй былааґы олохтоспут кэмэ сырдатыллыбыт . " График Эллэй Сивцев " До ± ор ілµµтэ " хартыынатыгар Таллан Бµрэни уруґуйдаабыт дииллэр " , - диэн Матрена Михайловна быґаарар . Хартыына ± а кірдіххі , чахчы майгынныыр эбит . Быйыл Кыайыы 65 сылын кірсі БулуІтан сылдьар хайыґардьыттар музейга сылдьан , Таллан Бµрэ кинилэр улуустарыгар Сэбиэскэй былааґы олохтоспутун билэн , соґуйан , ірµкµйэн ааспыттар . Бу мµччµргэннээх кэмнэри поэт " МуІурааттар " , " Хотойук " поэмаларыгар µйэтиппит . Ону таґынан бу стендэ ± э НамІа бастакы пионерскай тэрилтэлэри тэрийиигэ µлэлэспитэ кістір . " Айар талаанын аргыстара " стендэ ± э Таллан Бµрэ саха суруйааччыларын кытта тµґµспµт хаартыскалара туруоруллубуттар . " Биґиги µірэнэ сырыттахпытына суруйааччылары таґааран , оскуола ± а кірсµґµµнµ тэрийэрэ . Ґгµстµк Ча ± ыл ± ан , Сэмэн Данилов , Николай Габышев , Кµн Дьирибинэ , Николай Босиков сылдьаллара " , - диир Матрена Михайловна . " Айар µлэ абылаІа " стендэ ± э поэт ірµс кытыытыгар оттуу сылдьара , ыраа ± ы анааран айар µлэ ± э куустаран олороро , ону таґынан оло ± ун тиґэх сылларыгар тµспµт хаартыскалара киирбиттэр . Кэргэнэ Марфа Николаевна Харитонова " О ± онньорбор " , " Јтіххµтµн харыстааІ " , о . д . а . бэртээхэй суруйуулардаа ± ын бу кірін туран биллим . Таллан Бµрэ кэргэнигэр анаан " Мааппа ырыата " диэн хоґоону айбыта эмиэ кірдірµµгэ турар . Салгыы кэлэр стендэ " Талланнар " диэн поэт нэґилиэнньиктэригэр анаммыт . Ортотугар Таллантан са ± аламмыт тірµччµлэрэ турар . Таллан Бµрэ µс о ± ото айар - суруйар суолга µктэммит . Ону таґынан кийииттэрдиин , кµтµіттэрдиин бары холбоон педагогическай династиялара 300 - чэкэ сылга тэІнэспит . Онон бу стендэ Таллан Бµрэттэн суруйуу , µірэтии іттµнэн улахан аартык ситимнэнэн - сиэтиллэн тахсыбытын кірдірір . Музей ортотугар турар стендэ ± э о ± олор Таллан Бµрэ аатынан уулусса историятын чинчийбит µлэлэрэ киирбиттэр . 1846 с . манна аттакылары кіґірін а ± албыттар . Бу уулусса ± а кинилэр " Саламандра " уопсастыбалара туппут дьиэлэрэ кµн бµгµнµгэр диэри чіл туруктаах тураллар . Уулусса историятын , дьонун чинчийэр µлэ былырыыІІыттан са ± аламмыт . Стендэ анараа іттµгэр Таллан Бµрэ олус сібµлээн сылдьар Ыыс булгунньа ± ын туґунан сырдатыллыбыт . Кини " Ыыс булгунньах ырыата " диэн поэмалаах , 1999 с . бэс ыйын 5 кµнµгэр бу булгунньах Ытык сиринэн биллэриллибит . " ЧыІыс Хаан кистэлэІэ " киинэ ± э бу булгунньахха уґуллубут эпизод киирбит . Киинэ уґулааччылары Таллан Бµрэ уола Т . Е . Сивцев сирдээн таґаарбыт , онно режиссер кіміліґііччµтµнэн Таллан Бµрэ сиэнэ Саша Лукин µлэлээбит . Биир стеллажка поэт туґунан кини µілээннээхтэрэ суруйбут ахтыылара чікі ууруллан сыталлар . Хотойуктар куорсун анньынар кыґалара БітµІ орто оскуолатын иґинэн µлэлиир " Хотойук " литературнай куруґуок 80 - с сылларга тірµттэммит . Тэрийбит учуутал барбытын кэннэ куруґуогу , оччолорго саха тылын , литературатын учууталынан µлэлиир Матрена Михайловна ылбыт . " Ефрем Степанович анаан литературнай куруґуогу µлэлэппитин ійдіібіппµн , - диир кини . - Ба ± ар , хайа эмэ кылаастыын ыкса µлэлээбит буолуон сіп . Ол гынан баран уруокка хоґоон суруллар ньыматын быґаарар буолара . Ону тэІэ суруйааччылары таґааран о ± олорго кірµґµннэрэрэ син биир куруґуокка тэІнээх µлэ буолла ± а . Бу куруґуогу сµµрбэччэ сыл салайан баран , 2001 сылга директорынан талылламмын , саха тылын , литературатын µірэтэр Матрена Дмитриевна Новгородова ± а туттарбытым " . Матрена Дмитриевна уруок кэнниттэн о ± олору дьарыктыы сылдьарын " тутан " ыллыбыт . - Бэйэм Таллан Бµрэ поэзиятын уруккуттан интэриэґиргиибин , - диир кини . - СГУ - ну бµтэрэрбэр дипломнай µлэм " Таллан Бµрэ тылы кіґірін уобарастыыр ньымалара " диэн ааттаа ± а . Бэйэм бу оскуола ± а госпрактикабын барбытым , онтон µлэлии кэлбитим , оннук барыта хайдах эрэ ситимнэнэн баран иґэр . 2001 с . кэлэрбэр " Хотойук " куруґуок µлэлээбитэ ырааппыт , туґунан µгэстэрдээх этэ . Билигин о ± олорго поэт оло ± ун , µлэтин билиґиннэрэбин , чинчийэр µлэ ± э сыґыара сатыыбын . 2007 с . " Инникигэ хардыы " научнай - практическай конференция ± а Ангелла Попова " Таллан Бµрэ - тылбаасчыт " µлэтинэн 2 - с миэстэни ылбыта . Кини Таллан Бµрэ поэзиятынан оскуола са ± аттан утумнаахтык дьарыктанар . Былырыын поэт 100 сыллаах µбµлµійµгэр улуус таґымыгар хоґоон аа ± ыытын , дакылаат кµрэхтэрэ ыытыллыбыттара . Дакылаат конкурсун Нам 1 № - дээх оскуолата тэрийэн ыыппыта , онно биґиги оскуолаттан Лиза Петрова " ЭІсиэли талба талааннаахтара " - 1 - кы миэстэ , Рома Заровняев " Таллан Бµрэ поэзиятыгар тіріібµт дойдуну хоґуйуу " - 2 - с миэстэ , орто сµґµіххэ Оля Оконешникова " Таллан Бµрэ поэзиятыгар киирии тылы туттуу " µлэтэ 1 - кы миэстэ , Марианна Цыденова " Таллан Бµрэ тірµччµтэ уонна утума " µлэтэ 2 - с миэстэ буолбуттара . БітµІІэ хоґоон аа ± ыытын конкурсун ыыппыппыт . Манна Коля Суздалов 2 - с миэстэ , Лиза Петрова 3 - с миэстэ , Ньургуйаана Суздалова биґирэбил бирииґи ылбыттара . Маны таґынан " Хотойуктар хоґоон хонуутугар " диэн о ± олор айымньыларынан брошюра таґаарбыппыт . Алын кылаас о ± олорун бастыІ уруґуйдара манна киллэриллибиттэрэ . Ону таґынан Сардаана Дмитриева " Талааннаах Таллан Бµрэ " айымньыта " Айар куттаах эдэр саас " республикатаа ± ы конкурска биґирэммитэ . Быйыл 10 - с кылаас µірэнээччитэ Лиза Петрова " Таллан Бµрэ уонна Ча ± ыл ± ан поэзияларын тэІнээґин " µлэтинэн " Инникигэ хардыы " конференция ± а кыттыбыта . Бэйэм учуутал быґыытынан " Таллан Бµрэ поэзията о ± о чинчийэр эйгэтигэр " диэн тиэмэнэн µс сыл утумнаахтык дьарыктанан улуустаа ± ы педаа ± ыыларга кыттыбытым . БітµІ оскуолатыгар 80 - с сыллартан саха тылын , литературатын учууталларынан Таллан Бµрэ µірэппит о ± ото Матрена Михайловна ( билигин директор ) , оттон салгыы поэт айар µлэтин сэІээрэр , онно о ± олору уґуйар Матрена Дмитриевна айымньылаахтык µлэлээбиттэрин тµмµгэр µтµі араскылар тахсан иґэллэр . Ол курдук , Эдэр суруйааччылар республикатаа ± ы съезтэригэр Ангелла Попова уонна Петр Кириллин ааттара иґиллибитэ . Оскуола " Хотойук " куруґуогар айа - суруйа µірэммит о ± олор улахан олоххо бу дьарыктарын ыґыктыбаттарын , нэґилиэк библиотекатын иґинэн уонча кіхтііх чилиэннээх литературнай куруґуок µлэлиирэ да кэрэґилиир . Ол курдук , быйыл саас Таллан Бµрэ ± э анаан Поэзия кµнµн наґаа µчµгэйдик ыыппыттар . Куруук тµмсэн айымньыларын аа ± ар , кэпсэтиґэр µтµі µгэстээх эбиттэр . Билигин БітµІ оскуолата о ± отун ахсаана а ± ыйа ± ынан аныгы кэм кыґал ± атыгар ылларан олорор . Онон И . Е . Винокуров аатынан Аппааны орто оскуолатын филиала буолуІ да диэн этиилэр кииртэлии сылдьыбыттар . Саха ± а ытыктанар икки киґи аатын утары туруорар табыллыбат . ДьиІэр , µтµі µгэстэрдээх , улахан поэт аатын сµгэр , сэлиэнньэ ± э со ± отох µірэх кыґата буоларын быґыытынан кыра комплектаах оскуола статуґун да ылара , ама , кыаллыбата буолуо дуо ? Оттон дьоно - сэргэтэ µйэтитэ , ірі тута сылдьалларын быґыытынан поэт Таллан Бµрэ ± э туґаайан , эн , дьоллоох киґи эбиккин диэхпин ба ± арабын . О ± олор Таллан Бµрэ туґунан Ира Дьяконова : " Мин Таллан Бµрэ ± э былырыын анабыл хоґоон суруйбутум , ол айымньыбынан хоґоон кµрэ ± эр кыттыбытым . Хомуурунньукка киирбитэ , бэйэм хоґоон суруйарбын сібµлµµбµн " . Оля Оконешникова : " Бэґис кылаастан ыла Таллан Бµрэ поэзиятыгар утумнаахтык дьарыктанан дакылаат суруйбутум . Онно " Хурустаал куорат " , " Дуальти " , " Бай ± алиада " поэмалары туґаммытым . Кини киирии тыллары уратытык туттар , сааґылаан киґи атыІыраабатын курдук киллэрэр . Бу дакылааппынан Виноградовскай аа ± ыыларга кыттан биґирэммитим " . Василиса Эверстова : " Былырыын Таллан Бµрэ поэмаларыгар дакылаат суруйбутум . Быйыл бу µлэбин кэІэтэн поэзиятын барытын хабан µірэтэ сылдьабын . Интэриэґинэйдик суруйар поэт дии саныыбын " . Аны туран , истэн эрэ кэбиспэтэхтэр . Интэриниэккэ бэйэтин блогар пирамида туґунан суруйбутун кірүіх бэтэрээ іттүгэр киґи барыта биллэ , ытыс біҕі кычыгыланна . Оннооҕор кини МММ - гар урут уган « үптэрэ умайбыт » дьон кытта кыттыахтарын баҕараллара , кэґэйбэтэхтэрэ киґини сіхтірді . Быраабы араҥаччалыыр уорган үлэһиттэрэ , диаспора баһлыктарыгар , Саха сиригэр омук омукка сыһыанын туһунан өйдөтүүлээх үлэни ыыппыттар . Арааһа , бука , манна тулуурдаах , туора омукка өргөһө суох норуот олорор , онон ол олохтоммут сыһыаны уйгуурдубакка үлэлээҥ - хамсааҥ диэбит буолуохтаахтар . Өссө омугумсуйуу айдаана ханна эмэ таҕыста да , уоргаттарга үҥсэн иһиҥ диэн погоннаахтар ыҥырбыттар . « Биэґи - биирдэ ! » сомоҕо сурутуу быґаччы сабыдыалынан , 2011 сыл бастакы аІаарыгар « Спорт Якутии » хаґыат эмиэ 12 тыґ . кэриІэ ахсаанынан тахсыаҕа . Бу - улахан эппиэтинэс . Маны ійдіін , хаґыат кэнсиэпсийэтигэр , идиэйэтигэр балачча сэргэхситии баар буолуоҕа . Маассабай спорт тарҕаныыта , чіл олох туругуруута , арыгы - дьай уодьуганнаныыта - ити биґиги бары уопсай интэриэспит . « Халыма сахалара » диэн Алаһыай , Халыма , Чукочья ³ рүстэр э ² ээрдэригэр олорор сахалары бэрт ³ рд ³ ³ ҕүттэн ааттыыллара . Бу - у ´ ук хоту уонна саамай ыраах хотугулуу - или ² ² э сылгыны уонна ынаҕы тиэрдэн киһи аймах олоҕор улахан кылааты киллэрбит дьон . Маннык хоту Арктикаҕа сылгыны , ынаҕы ииппит норуот аан дойдуга суох . Билигин « Халыма сылгыта » диэн саха сылгытын туспа боруодата - бу тү ³ лбэ сахалара хараан бырдахтан , ат охтор бадарааныттан , силлиэттэн - чысхаантан толлубатах хорсун бы ´ ыыларын тыыннаах туо ´ ута . Балаҕан ыйын 25 - 26 күннэригэр Дьокуускай куорат « Сайсары » бааһынай ырыынагар « Ас - үөл - 2010 » диэн уочараттаах быыстапка - дьаарбаҥка буолуоҕа . Республикабытыгар билигин 945 сэрии кыттыылаа ± а баарыттан 496 ветеран Дьокуускай куоракка олорор . Тыыл ветерана 15 . 500 киґи баар , 228 . 000 µлэ ветераннардаахпыт . Сэрии уот кутаатын ортотунан ааспыт , эйэлээх оло ± у тінµннэрбит ытык мааны ветераннарбытын , сэрии сылларыгар тыылга икки хараІаны холбоон бэйэлэрин харыстаммакка µлэлээбит кырдьа ± ас кілµінэбитин чиэстиир , сылаас - сырдык сыдьаайынан барыбыт сµргэбитин кіті ± ір Кыайыы бырааґынньыга тиийэн кэлбитинэн СР сэрии уонна µлэ ветераннарын республикатаа ± ы комитетын председателин Будимир Дмитрьевич Слепцову кытта кэпсэтэ сырыттыбыт . Салгыы » Бµгµн « Саха ыалын » « Ґірэтии - такайыы мындырдара » диэн саІа рубрикатыгар « Дьиэ кэргэн уонна удьуордааґын культурата » оскуола тэрийээччитэ , социальнай эколог , дьиэ кэргэн педагога , « ССРС µірэ ± ириитин туйгуна » , « СР норуотун µірэ ± ириитигэр туйгуна » Любовь Семеновна Аргунова ыалдьыттыыр . Любовь Семеновна уруккуттан « Саха ыалын » чугас до ± оро . О ± ону дьиэ ± э - уокка иитии , айыл ± а ± а сыґыарыы , удьуору µірэтии боппуруостарыгар ыстатыйалара элбэхтик бэчээттэммиттэрэ . « Айыл ± а уонна биґиги » республикатаа ± ы экологическай акция иґинэн ыытыллыбыт « От кµіх бірµі » айар конкурска « Киґи уонна айыл ± а алтыґыыларын µтµі опытын арыйыы » номинация ± а II степеннээх дипломунан на ± араадаламмыта . Кини « В . С . Яковлев « Тыгын Дархан » романа о ± олору иитиигэ » , « Эдэр ыалларга сµбэлэр » , « Айыл ± а - бэртээхэй иитээччи » , « Тіріппµт буолуу искусствота » диэн эдэр , эмэн да аа ± ааччы интэриэґин тарпыт кинигэлэр автордара . - Любовь Семеновна , эн ірµµ туох эрэ идеянан « умайа » сылдьар , араас бырайыактары толкуйдаан олоххо киллэрии бµппэт тµбµгµнэн олорор буола ± ын . ОІорбут бырайыактаргын ааттаталаа эрэ . - « Дьиэ кэргэн уонна оскуола сыґыаннара » , « Экологическай медицина » , « Тіріппµт буолуу искусствота » , « Айыл ± аттан айар талааннаах о ± олору кытта µлэ » , « Дьиэ кэргэн - этэІІэ буолуу тірµтэ » диэн бырайыактары оІорбутум . Бу бырайыактарбын олоххо киллэриигэ тіріібµт улууґум , МэІэ - ХаІалас ТіІµлµ , Бэдьимэ , о . д . а . оскуолалара база буолбуттара . Хас да научнай - практическай конференциялар , « тігµрµк остуоллар " тэриллибиттэрэ . Бэдьимэ ± э « Айылгы » этно - экологическай дьиэ кэргэн лаа ± ыры µлэлэппиппит . - Талан ылбыт идэ ± инэн ір сылларга µтµі суобастаахтык µлэлээн , этэргэ дылы , бочуоттаах сынньалаІІа тахсыбыт киґи идэ ± инэн да холку со ± ус µлэни булуоххун сібі . Эйиэхэ маннык дьыала ± а ылсар санаа хайдах µіскээбитэй ? - Дойдубар МэІэ - ХаІалас ТіІµлµтµгэр орто оскуоланы бµтэрээт , учууталлаан са ± алаабытым . Начальнай кылаастары µірэппитим . Ииппит а ± ам Михаил Петрович Романов оччотоо ± уга начальнай оскуола сэбиэдиссэйэ этэ . Учуутал идэтигэр улам уґуйуллуум итинтэн са ± аламмыта буолуо диэн этээри гынабын . ДьиІинэн , эмчит буолар ыра санаалаах этим , биир тµгэІІэ хааны кірін баран наґаа куттанан тохтообутум . СГУ историко - филологическай факультетын нуучча тылыгар отделениетын салаатын бµтэрэн баран Хапта ± ай оскуолатыгар учууталлаабытым . ТіІµлµ оскуолатыгар кылаас таґынаа ± ы µлэни тэрийээччинэн , онтон µірэх оройуоннаа ± ы салаатын инспекторынан µлэлээбитим . Оскуола ± а µлэлии сылдьан о ± ону иитиигэ тіріппµт оруолун улаатыннарыы олус улахан тыын суолталаа ± ын ійдіібµтµм . Ґлэни оннук да тэрийэр этибит . Аны санаатахха , идэни талыы боппуруоґугар эмиэ кэскиллээхтик ылсан µлэлиир эбиппит . Онтон куоракка кіґін кэлэн баран , саІаралларыгар итэ ± эстээх о ± олору µірэтэр анал оскуола ± а уон сыл учууталлаан баран пенсия ± а тахсыбытым . Бу кэмІэ олохпут отуора тосту уларыйыыта , хайдах эрэ уопсай мунуу - тэнии са ± аламмыта . Учуутал быґыытынан куруук ыччаттарбыт бу олоххо хайдах миэстэлэрин булуох бэйэлэрэй диэн толкуйдуур буолбутум . Оскуола ± а , дьиэ кэргэІІэ да о ± ону µірэтиигэ - иитиигэ уустуктар µіскµµґµлэр диэн санаа арахпат буолбута . Ол сылдьан бары ытыктыыр , сµгµрµйэр улахан учууталбыт К . С . Чиряевы кірсіммµн , астына сэґэргэспитим . Тута Ороґуга баран норуот педагогикатын музейын сэргии , астына кірбµтµм . Онтон сотору народнай суруйааччыбыт Василий Семенович Яковлев - Даланы кірсµбµтµм , « Тыгын Дархан » кинигэтин сі ± і - махтайа аахпытым . Ити интэриэґинэй кірсµґµµлэртэн санаам сырдаан , байан , о ± олорбутун , ыччаппытын тіріібµт айыл ± аларыгар ыкса сыґыаран , ібµгэлэрин µтµі µгэстэригэр уґуйан олоххо бэлэмниирбит хаґааІІытаа ± ар да наада буолбутун ійдіібµтµм . Дьэ итинтэн тірµіттэнэн баар буолбуттара ити идеялар , бырайыактар . - « Айылгы » этно - экологическай дьиэ кэргэн лаа ± ырын µлэлэтэн , µлэІ µтµі тµмµктэриттэн µірэн элбэ ± и кэпсээн - ипсээн ааґаргын ійдµµбµн . Билигин бу лаа ± ыр µлэлиир дуо ? - Киґи тіріібµт дойдутугар тардыґыыта сааґырда ± ын аайы іссі улаатар дииллэрэ кырдьык эбит . Силигилээн ситэн турар айыл ± абыт киэІ дуолугар о ± олору тіріппµттэрин кытта сынньатар « Айылгы » лаа ± ырбын МэІэ - ХаІалас биир уґук хоту сытар Дойдуунускай диэн сиригэр аґарга быґаарыммытым . Улуус бастакы µірэхтээхтэрэ тахсыбыт ураты тыыннаах , салгыннаах сир дии саныыбын . Лаа ± ыр 3 сыл µлэлииригэр сынньаммыт дьон о ± олуун - улаханныын олус астыммыттара . Кубус - кураанах сиргэ тахсан о ± о тіріппµтµн кытта олорор , сынньанар усулуобуйатын тэринэр , бииргэ µлэлииллэр , тµбµгµрэллэр . Бу сылдьан о ± о барахсан тіріппµтµттэн оло ± у - дьаґа ± ы тэринии араас мындырдарыгар уґуйуллар , айыл ± а ± а сылдьыы , сиэри - туому тутуґуу туґунан хаґан да билбэтэ ± ин билэр . О ± о уонна тіріппµт бэйэ - бэйэлэрин атын харахтарынан кіріллір . Араас хабааннаах дьаґалларга кыттан билиилэрэ - кірµµлэрэ хаІыыр . Сиртэн - буортан силистээх , алаастан айылгылаах саха о ± отобун диэн санаа µіскµµр . Удьуору утумнааґын киининэн буолбут бу « Айылгы » этно - экологическай дьиэ кэргэн лаа ± ыра бырайыагым 2005 с . СР Правительствотын гранын ылбыта . Хомойуох иґин , кэлиІІи сылларга тэрээґинигэр уустуктар µіскээннэр лаа ± ыр µлэтэ тохтоото . Ол эрээри , бу бырайыагы ійµµр , ійдµµр аныгы кэм дьиэ кэргэнэ бааллар . Кинилэр ылсан сайыннардахтарына « Айылгы » сайдар аартыга іссі кэІиэ диэн бигэ эрэллээхпин . - Любовь Семеновна , аны « Силуэт » производственнай коллектив директора , республика норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ , биллиилээх меценат , ылсыбыт эрэ дьыалатыгар дууґатын биэрэн µлэлиир µтµі - мааны киґи Любовь Константиновна Ильчук эн ылсыбыт дьыала ± ын хара бастакыттан олус ійіібµтµн , кіміліспµтµн махтанан кэпсиигин . Ол туґунан . - « Россия дьиэ кэргэнэ » Бµтµн Россиятаа ± ы общественнай комитет тэрээґинин чэрчитинэн Дьокуускайга Екатеринбург куорат учуонайдара кэргэннии Лариса Николаевна , Валерий Васильевич Докучаевтар кэлэн олус интэриэґинэй лекциялары аахпыттара . Кинилэр эмиэ иитиигэ удьуору утумнааґын боппуруоґугар дириІник киирэн киэІ хабааннаахтык µлэлииллэрэ интэриэґиргэппитэ . О ± о личность быґыытынан ситэн - хотон сайдарыгар 50 быр . тулалыыр эйгэтэ , 50 быр . удьуоруттан бэриллибитэ оруоллаах диэн санаалаахтар . Ол аата о ± ону иитиигэ тірдµн - ууґун билэр дьиэ кэргэн µтµі µгэстэрэ ханнык да педагог биэрэринээ ± эр кідьµµстээхтэр . О ± олорбутун , ыччаппытын бэйэлэрэ тіріппµт оруолун толороллоругар µірэтии , бэлэмнээґин наадата кістін тахсар . Аны дьиэ кэргэни кытта µлэлиир , кинилэр о ± ону иитиигэ мунаахсыйар боппуруостарыгар сµбэ - ама , ій - санаа буолар дьиэ кэргэн педагогтара баар буолуулара кэм ирдэбилэ эбит диэн санаа киирбитэ . Оннук идеялаах тиийэн Любовь Константиновна Ильчукка кэпсээбиппин ійµµрµн , кіміґіліргі бэлэмин туґунан эппитэ . « Дом » диэн ааттанан дьиэ кэргэІІэ удьуордааґын культуратын оскуолатын тэрийбиппит . « Силуэт » коллективыттан са ± алаан , дьиэ кэргэн консультанын быґыытынан µлэлээн барбытым . ТіІµлµ оскуолатыгар « Тіріппµт буолуу искусствота » диэн « тігµрµк остуолу » тэрийбиппит . Билигин удьуордааґын культуратын оскуолата бу оскуола ± а кідьµµстээхтик µлэлээн эрэр . - Любовь Семеновна , эдэр ыалларга анаан тугу бэлиэтээн этиэІ этэй ? - Биґиги билигин кэлэр кэнчээри ыччаппытын , сиэннэрбитин иитэр дьоІІо - ыал буолбут эдэркээн кыыстаах уолга бол ± омтобутун ууруохтаахпыт . СаІа ыал буолбут эдэрдэр бастаан тµбµктэрэ суох , бэйэ - бэйэлэригэр тапталларынан дьоллонон олороллор . О ± олоннулар да балаґыанньалара уларыйар . Тіріппµт буолуу эппиэтинэґин ылаллар , эбээґинэґин сµгэллэр . Кинилэр ончу билбэтэх , бэлэмнэммэтэх олохторо са ± аланна ± а ити . ТµµІІµ тµлµк ууларын аймаан уґугуннартыыр кырачааннарын хаґыыта кинилэр хайдахтаах улахан эппиэтинэґи сµкпµттэрин санатыа турда ± а . Ґгµс эдэр ыаллар олохторун саІа усулуобуйатыгар µірэммэккэ элбэх проблемалары кірсіллір . Кинигэттэн , сурунааллартан аахпыт сµбэлэрэ µксµгэр кіміліспіттір . Кинилэр бэйэ - бэйэлэригэр хайдах сыґыаннаґалларыттан тіріппµт оруолун хайдах толороллоро тутулуктаах буолуо турда ± а . Эр киґи уонна дьахтар айыл ± аттан тус - туспа аналлаах тірµµллэр . Эр киґи эт - хаан , кµµс - уох іттµнэн кµµстээх буолла ± ына , дьахтар психологическай іттµнэн кµµстээх . Кини - дьиэ кэргэн сµрэ ± э . Кини хайда ± ыттан ыал эйгэтэ тутулуктаах , кэргэнин уонна о ± олорун иитэр - такайар аналлаах . Ыал буолбут кыыс кэргэнин майгытын - сигилитин хайдах баарынан ылыныахтаах . Бэйэ ба ± арбытынан уларыта сатааґын ійдіспіт буолууга , устунан арахсыыга тиэрдиэн сіп . Јйдііх дьахтар кэргэнин майгытын кыратык уларытыан саныыр буолла ± ына , кэргэнин µтµі хаачыстыбаларыгар бол ± омтотун ууруохтаах , ону сыаналаан , хай ± аан кинини µрдэтэр , дьиэ кэргэнин туллар тутаа ± а оІорор . Дьахтар , ийэ дьиэтин - уотун нус - бараан оІорон дьиэ кэргэн дьоно µчµгэйдик сынньаналларын хааччыйар . Маннык дьиэ ± э , µірэ - кіті кірсір кэргэІІэ эр киґи тиэтэйэр . Эдэр ыал о ± олоннохторуна эр киґи кэргэнин тапталын кырачаанын кытта µллэстэригэр тиийэр . Бу тµгэІІэ эр киґи кэргэнэ кинини син биир уруккутун курдук таптыырын ійдµіхтээх . Кини бу кэмІэ о ± отун туґугар оІорор саамай µтµітэ - кэргэнин таптыахтаах . Таптатар дьахтар , ийэ хайдахтаах да ыарахаттары тулуйуо ± а . Эр киґи кэргэнигэр бол ± омтото дьиэ кэргэни бµтµннµµ сомо ± олуур , дурда - хахха , кімµскэл буолар киґилээхпит диэн олоххо тирэхтээхтик , бигэтик санааны µіскэтэр . 80 - с сылларга оскуолаларга « Кэргэннии олох этиката уонна психологията » диэн факультатив курстара баар этилэр . Соччо бол ± омто бэриллибэккэ тохтообута . « Билии » республикатаа ± ы общество ыал буолуу дыбарыаґын µлэґиттэригэр эдэрдэргэ семинардары ыытыа ± ыІ диэн этиилээх тахса сылдьыбыта . Эмиэ тэрээґинэ кыайтарбата ± а . ДьиІинэн , эдэрдэри ыал буолууга , тіріппµт аналын толорууга µірэтиэхтээхпит . - Ґлэ тµмµктээх буолла ± ына саІаттан саІа санаалар са ± ыллан иґэллэр . Инники былааннарыІ ? - Кырдьык оннук . Арай µнµр дьиэм диэки баран истэхпинэ ким эрэ ыІырда . Хайыґа тµспµтµм ончу билбэт уолум кэлэн иґэр . « Любовь Семеновна , эйиэхэ улахан махтал . Эн сµбэ ± ин толорон , билигин µчµгэйдик µірэнэ сылдьабын » , - диэтэ . Хаґан эрэ консультациябар сылдьыбыт эдэр киґи эбит . Итинник махтаналлара элбэх , µлэ кідьµµґэ кістірі µірµµлээх . Сотору бары бырайыактарбар бииргэ µлэлэспит , алтыспыт биир идэлээхтэрбин , до ± отторбун ыІыран санаалары атастаґыы , сэґэргэґии тµґµлгэтин тэрийээри сылдьабын . Манна « Мин - айыл ± а сор ± отобун » диэн ааттаах педагогическай мастарыскыай аґыллыытын сµрэхтэниитэ буолуо ± а . Ылсан µлэлэґэн эрэр « ОлоІхо аартыга » бырайыагы дьµµллэґиэхпит . ОлоІхо ± о олох философията барыта баар эбээт ! Онон бу аан дойдуга билиниллибит бар ± а баайбытын о ± ону иитиигэ туґаайан µлэлиирбит хайаан да наада ! Галина НЕЛЬБИСОВА кэпсэттэ . Алтынньыттан бэс ыйыгар диэри тоҥ . Сүрүн салаалара уҥа өртүттэн Маннык Үрэх ( 94 км . ) , хаҥас өртүттэн Буор Үрэх ( 68 км . ) Ааспыт сэтинньи ый 14 кµнµгэр биллиилээх тылбаасчыт Владимир Державин тіріібµтэ 100 сыла туолла . Кµн бµгµн литература эйгэтигэр тылбаас сµтэ - симэлийэ быґыытыйбыт кэмигэр бу µбµлµій тыаґа - ууґа суох ааста . ДьиІинэн , биґиги олоІхобут ЮНЕСКО таґымыгар тахсан µрдµктµк сыаналаныытын тірдµн оІорбут дьонтон биирдэстэрэ кини - Владимир Державин буолар . 1975 сыллаахха олоІхо нууччалыы тылынан саІарбата ± а буоллар , бµгµІІµ балаґыанньа µіскµµрэ саарбахтардаах этэ . ОлоІхо тиллиитэ , бµтµн аан дойду духовнай баайынан билиниллиитэ улахан µлэттэн тахсыбыта . Бµгµн аа ± ааччы бол ± омтотугар 1976 сыллаахха " Литературное обозрение " сурунаалга тахсыбыт саха народнай поэта Семен Данилов ыстатыйатын тылбааґын таґаарабыт . Биллэн турар , бу кылгас рецензия ± а ол са ± анаа ± ы кэм тыына илгийэр . Ол эрээри олоІхо тылбааґын туґугар туруммут санаата , биир тэІ ійдііх дьону таба тайаммыт табыллыыта , кинигэ тупса ± айдык тахсыытыгар µірµµтэ - барыта истиІ , иґирэх . Бу тылбаас оІоґулларыгар µтµмэн µлэни кірбµт киґинэн , дьиІэ , Семен Петрович бэйэтэ буолар . Кини олоІхо ± о подстрочник оІоґуллуутун тэрийбитэ , дьо ± урдаах дьону тµмпµтэ , µрдµк іґµілээхтэргэ µбµ - харчыны туруорсубута . Бэйэтэ тэрийбит , кыттыгастаах µлэтэ ситэриллибититтэн тіґілііх µірбµтэ буолуой ! " Дьулуруйар Ньургун Боотур " нууччалыы тылбааґа - бу биґиги норуоппут улахан интеллектуальнай , духовнай ситиґиитэ , µйэлэргэ киэн туттар баайбыт . Омукпут философиятын , аан дойдуну анаарыытын , оло ± у кірµµтµн ситимэ барыта олоІхо ± о баар . Ол ону таба ійдіін , ылынан , нууччалыы саІардыбыт киґиэхэ - Владимир Васильевич ДержавиІІа - бар ± а махтал тылларын саха дьоно аныы туруохтара . Наталья ХАРЛАМПЬЕВА , саха народнай поэта . Салгыы » Көстөкүүн Оруоһун кэпсээбит - ипсээбит , ыллаабыт - туойбут , эл бэх саҥалаах , ыраас ис киирбэх сэбэрэлээх , арыы саһыл хааннаах , ортону арыый үрдүнэн уҥуохтаах , сыыдамнык туттубут - хаптыбыт , ыраас чэбэр таҥастаах - саптаах , биллэ - биллибэт ыйаастыгас соҕус харахтаах , тиэрэ соҕус дайбаан хаамар , омос көрдөххө киһиргэс , дэбдэҥ курдук көрүҥнээх гынан баран , бодоруһан бардахха олус судургу , кыраҕа - кыаммакка аһыныгас майгылаах , баттыгаһа суох киһи эбитэ үһү . Кини тимир көҕөччө дьүһүннээх ахсым , сэлиик аттааҕа , баайын быһыытынан кыра соҕус эргиэмсик уонна хаартыһыт кыдьыктааҕа . 4 . СР вице - президенэ А . Е . Кулаковскай - Өксөкүлээх Өлөксөй , П . А . Ойуунускай удьуордарын кытта көрсүЇүүлэрэ ыытыллыбыта , кинилэргэ аналлаах дьаЇалларга кыттыыны ылбыппыт . Кэлин олох көрдөрбүтүнэн , барыта тус - туспа биричиинэлээх эбит . Холобур , АХШ Саҥа дьыл бырааһынньыгын салютуттан көтөрдөр маассабайдык өлбүттэр . Оттон Румынияҕа чыычаахтар аһыйбыт виноград тобоҕун сиэн , арыгыттан сүһүрэн өлбүттэр диэн быһаарбыттар . Дэлэҕэ сахалар түргэнник итирэр киһини « чыычаах мэйиилээх » диэн ааттыахтара дуу . Мээнэҕэ буолбатах ини . 10 . Ефимова Диана Гаврильевна , Саха Республикатын национальнай оскуолаларын чинчийэр институт старшай научнай үлэһитэ ; 1880 сыллаахха Туруханскай миссионера М . Суслов манна сылдьан баран : « Дьэһиэй күөл Енисейскэй күбүэрүнэ , Туруханскай куоратыттан хотугулуу арҕаа сытар … Дьэһиэй кытыытынан уонна чугастааҕы күөл лэргэ үксэ сахалар , ол иһигэр тоҥустар уопсай ахсаанынан 600 - кэ киһи көһө сылдьаллар » , - диэн суруйбут . Оттон 1905 сыллаахха этнограф В . Н . Васильев маннааҕы сахаларга сылдьан баран маннык суруйбут : « Дьэһиэй сахалара олорор сирдэрэ - Көтүй , орто Мойеро өрүстэр алын тардыылара , ону таһынан үгүс балыктаах Дьэһиэй , Джорама , Джалтан , Омо диэн улахан күөллэр » . Ньурбаҕа үгүс оскуолаҕа хаһыат таһаараллар эбит . Сөхпүтүм диэн , оҕолор барытын сатыыллар - матырыйаал хомуйаллар , суруйаллар , көмпүүтэргэ аналлаах бырагыраамаҕа киллэрэн , таҥан хаһыат таһаараллар . Онтуларын оскуолаларыгар элбэтэн тарҕаталлар , атыылыыллар . Үс күннээх үлэ түмүгүнэн « School format » диэн 2 № - дээх оскуола хаһыата кыайан таҕыста уонна « Хатан » сурунаал сыл иккис аҥаарыгар сурутуунан наҕараадаланна . « Ситим » диэн Антоновка оскуолатын хаһыата « Бастыҥ бэчээтинэй таһаарыы » диэн ааты ылан « Ньурба » хаһыаттан анал бириис тутта . Сыах билим ( наука ) лабораториятын санатар . Вибро - остуоллар , кімпүүтэрдэр , араас хабааннаах микроскоптар . Аны манна кістүрүүлэ эгэлгэтин кірүіххэ сіп . Маннык иhиккэ алмааhы куталлар . Баабырыкаттан кэлбит күндү тааhы манна сыныйан үірэтэллэр . Бастаан утаа быhыытын - таhаатын быhаараллар . Автоматика тэрилэ уонна кімпүүтэр кырата суох оруолу ылаллар . Илии да үлэтэ дэлэй аҕай . Аанчык сүүрэр - хаамар былаастаах дьиэтигэр аҕылаан аҕай кэллэ . Өссө түргэтиэх киһини икки илиитигэр туппут толору астаах бакыаттара дьаакырдаан кыаһыылаатахтара үһү . Аанчык , ол да буоллар бэйэтин холугар сөбө суох ыйааһыннаах тэскэйбит бакыаттарын соспутунан , үһүс этээһи биир тыынынан дабайан таҕыста . Сап - салыбырас тарбахтарынан кырата уонча күлүүс иҥнэ сылдьар брелогун сиэбиттэн хостоото . Улуус ба ´ ылыга Валериан Троев асфальт суол олоххо киирэригэр тугунан да кэмнэммэт ³ ² ³ л ³ ³ х СӨ Президенэ Егор Борисовка , СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Жирковка , Уус - Алдантан т ³ рүттээх Ил Түмэн бары депутаттарыгар дири ² махталын тиэртэ . « Суол - олох т ³ рд ³ . Онон кэлэр да сылларга улууспут киин улууссалара асфалынан бүрүллэллэригэр былааннаах үлэни ыытарга кы ´ аллыаҕы ² , дьулу ´ уоҕу ² » , - - диэтэ Валериан Дмитриевич . Саха Республикатын Правительствота " Уус - Алдан улууһа " олохтоох бэйэни салайыныы оройуонун дьаһалтата Ол курдук Сергей Афанасьевич тыыннааҕар « Мин сүрэҕим » ( 1935 ) , « Икки үйэ » ( 1964 ) , « Айхал эйиэхэ , Ар тайҕа » ( 1958 ) , « Аман өс » ( 1971 ) уонна А . Лаврик тылбааһынан « Сказание о великой Москве » ( 1947 диэн кинигэлэрэ күн сирин көрбүттэрэ , ааҕааччылар биһирэбиллэрин ылбыттара . Норуот ырыаһыта айымньылара толору эттэнэн - сииннэнэн , чочуллан , тупсарыллан тахсалларыгар , бэчээттэнэллэригэр суруйааччыларга Н . М . Заболоцкайга , Г . М . Васильевка , Д . К . Сивцевка - Суорун Омоллооҥҥо , А . Г . Кудриҥҥа - Абаҕыыныскайга муҥура махтанара . Кырдьыга , кинилэр бары да норуот айымньытыгар харыстабыллаахтык сыһыаннаһыы үтүө холобурун көрдөрбүттэрэ . Суруйааччы уонна норуот ырыаһыта айымньылаахтык үлэлээбиттэрин , дьиҥнээх айар лабораторияларын фольклорист - ученай Г . М . Васильев бэйэтин бэртээхэй кинигэтигэр сиһилии суруйан турар ( 13 ) . Оттон литературовед Г . К . Боескоров норуот ырыаһытын айымньыларын идейнэй - тематическай ис хоһоонун , ойуулуур - дьүһүннүүр уратыларын дьоҕус научнай очеркатыгар ырытан турар ( 14 ) . Кэлин филологическай наука доктора Н . Е . Петров « Улуу оһуокайдьыт , чулуу тойуксут » ( 15 ) , В . В . Илларионов « С . Зверев - түһүлгэ тойуксута » ( 16 ) диэн тэттик кинигэлэрин бэчээттэппиттэрэ . Уола Д . С . Зверев « Аҕам туһунан аман өс » диэн дьоһуннаах кинигэни суруйан , Сергей Афанасьевич аатын - суолун үйэтитиигэ дьоһуннаах хамсааһыны таһаарда ( 17 ) . Билиигин да салгыы бэрт айымньылаахтык үлэлии сылдьар . Быйыл Н . Н . Тарскай тіріібµтэ 85 сыла туоларынан тіріібµт дойдутугар , Уус - АлдаІІа дьоґуннаах дьаґаллар ыытылла тураллар . Олортон биирдэстэрэ - - Н . Н . Тарскай аатынан ыытыллар кіІµл тустууга республика чемпионата Боро ± оІІо буолара тустуу ветераннарын µірдэр . Аны сайын мин Н . Н . Тарскайдыын µлэлээбитим 50 сыла туолар . Ити сыллар тухары кини киґи , салайааччы быґыытынан µтµі холобурдарын сµрэхпэр - дууґабар , ійбір - санаабар истиІник хатаан илдьэ сылдьабын . Ол барыта олохпор суолдьут сулус буолан кіміліґір . Ґйэм - сааґым тухары киниэхэ махтана сылдьабын . Мин Николай Николаевичтыын алта сыл тустан , судьуйалаан , тренердээн , аны туран ресспорткомитекка кини салайыытынан µлэлээн , кэлин солбуйааччы председательгэ тиийэ µµнэн , до ± ордоґон бииргэ сылдьыбытым . Кини оло ± ун барытын саха норуота эт - хаан іттµнэн сайдыытыгар , чулуу спортсменнары иитиигэ , сахалар , хотугу омуктар аан дойду норуоттарын ортотугар тэІ сайдыылаахпытын дакаастыырга анаабыта . Ол туоґутунан биґиги тустууктарбыт Роман Дмитриев , Павел Пинигин , Александр Иванов Олимпийскай оонньууларга сµµрбэ сыл иґигэр 2 кыґыл , 2 µрµІ кімµс мэтээллэри а ± албыттара буолар . КэлиІІи олимпиецтар : Владимир Торговкин , Артур Федоров , Герман Контоев , Леонид Спиридонов , Виталий Корякин тіґі да мэтээл ылбатахтарын µрдµнэн , бары кыахтарынан хаалсыбаттарын кірдір - бµттэрэ . Буолан ааспыт Олимпиада ± а Георгий Балакшин уонна Анастасия Диодорова икки олимпийскай мэтээли кыайан - хотон а ± албыттара эмиэ Н . Н . Тарскайга сыґыаннаахтар . Саха сирин спортсменнара іссі да кірдірін иґиэхтэрэ диэн эрэл баар . Ол аата , Николай Николаевич дьыалата сал ± ана турар . Мин Н . Н . Тарскайы аан маІнай от ыйыгар 1955 сыллаахха кірін турабын . Армия ± а сулууспалыы сылдьан уоппуска ± а кэлэн иґэн Дьокуускай пааркатыгар улахан спортивнай бырааґынньык буоларын истэн кэлбиппит . Онно чахчы дьон бі ± і мустубут этэ . Тиийээппитин кытта биир киппэ кірµІнээх , орто уІуохтаах , µрµІ кістµµмнээх , хаампыт - сиимпит эр бэрдэ икки бі ± іґµ судьуйалаан туґуннара сылдьара . Онтон билбиппит , Саха сирин спорка комитетын председателэ Н . Н . Тарскай салайа сылдьар эбит . Тустууктар , кыра со ± уґа нуучча уола Владимир Гуляев , Ташкентан кэлбит ССРС чемпиона , улахана - саха аатырбыт хапса ± айдьыта Роман Петухов киирсэллэр эбит . Биґиги дьон кэннигэр турар буоламмыт , тугу саІаралларын , быґааралларын олох истибэппит . Кірµіх бэтэрээ іттµгэр нууччабыт іттµктээн биґиги киґибитин хотон кэбистэ . Сі ± µµ - махтайыы бі ± і буоллубут . Кэлин истибиппит , кірдірµµлээх - µірэтиилээх тустуу эбит . Ол аата , кіІµл тустуу маІнайгы агитациятын са ± алааґын ити паарка ± а буолбута . Ол кэнниттэн Ленинград куоракка µірэхтэрин бµтэрэн кэлбит аатырбыт тустууктар , самбистар Василий Румянцев уонна Кирилл Григорьев элбэх албастары кірдірбµттэрэ . Онон кіІµл тустуу маІнайгы са ± алааччыларынан Н . Н . Тарскай , Е . Д . Кычкин ( комсомол обкомун I секретара ) сµбэлэринэн , самбистар В . Г . Румянцев , К . П . Григорьев сібµлэґэннэр хапса ± ай уонна самбо тустууларын ньымалара сіп тµбэґэр буолан , бу олимпийскай кірµІµ киллэрбиттэрэ . Хайдахтаах курдук іті кірµµнµй ? ! Бу манна сытар , Н . Н . Тарскай улуу кыа ± а - уо ± а , ійі - санаата , талаана . Ити кэнниттэн балтараа сыл буолан баран , 1957 сыллаахха тохсунньуга Саха театрын сценатыгар республика кіІµл тустууга иккис чемпионатын кэмигэр тренерим К . П . Григорьев Николай Николаевичтыын билиґиннэрбитэ . Ити кµрэхтэґиигэ 11 бі ± іґµ хотон , Саха АССР чемпиона буолбутум . Онтон ыла кини мин дьыл ± абар саамай чугас киґинэн буолбута . Бµлµµгэ педагогическай училищены бµтэрбитим кэннэ миигин талан ылан Москва ± а тренерскэй µірэххэ ыытарга быґаарбыта . Ґірэнэр сылларбар куруук кіміліґір , сµбэлиир этэ . Сахалартан маІнайгынан 1959 сыллаахха республиканскай категориялаах судьуйа аатын иІэрбиттэрэ . Ленинградка ыытыллыбыт РСФСР норуоттарын иккис спартакиадатыгар Н . Н . Тарскай кімітµнэн арбитрдааммын , биэс сыананы ылан µірдµбµтµм . Дьокуускайга бииргэ кэлбиппит . Ресспорткомитекка отдел сэбиэдиссэйинэн анаабыта , кіІµл тустууга Саха сирин хамаандатын ыстаарсай тренеринэн бирикээс таґаарбыта . Ити курдук мин µлэм кини салайыытынан са ± аламмыта . Салайааччы быґыытынан улахан ирдэбиллээх этэ , чахчы киґи астынар дьоґуннаах , билиилээх киґи буолар . Оччолорго биґиги сэттиэ буолан µлэлээбиппит . Сµµрбэттэн тахса кірµІІэ кµрэхтэґии ыытарбыт . Усулуобуйа билиІІи курдук буолбатах этэ . Ону ол диэбэккэ , барытын µрдµк таґымнаахтык ыытарбыт . Маассабай спорка , араас кірµІнэргэ ситиґиилэр кµнтэн кµн аайы µрдээн испиттэрэ . 1960 сыллаахха Россия чемпионатыгар аан маІнайгы боруонса мэтээли Петр Гаврильев ылбыта . Хамаандабыт Хотугу Осетия , Дагестан , Карелия , Татария кэнниттэн бэґис миэстэ буолбута . Н . Н . Тарскайдыын , И . Г . Игнатьевтыын , Р . Р . Бурнашовтуун бииргэ сылдьан Москва ± а комсомол Киин Комитетыгар , Союз спорка комитетын салайааччыларын кытта кэпсэтэн , кинилэр ійііґµннэринэн сэттэ тустуугу ( Н . Гоголев , П . Гаврильев , С . Иванов , С . Дмитриев , А . Захаров , Д . Данилов , М . Сибиряков ) Советскай Союз 1961 сыллаа ± ы чемпионатыгар туґуннарбыппыт . Бу саамай улахан ситиґии этэ . Саамай кэлин 1962 сыллаахха ахсынньы ый 1 кµнµгэр кірсµбµппµт . Мин Грузия ± а Советскай Союз хамаанданан кµрэхтэґиитигэр Дьокуускайтан Москва ± а хонон , айаннаан иґэн кµн аІара уґуннук кэпсэппиппит . Онно кини тустууга туох санаалардаа ± ын , сµбэлэрин эппитэ . МаІнайгытынан , Союзка , аан дойду турнирдарыгар кыттыыны , Дьокуускайга Дальнай Восток , онтон Россия чемпионаттарын ыытыыны сіптіі ± µнэн аахпыта . Ону кэлин олоххо киллэрбиппит . Саамай хомолтолоо ± о диэн , мин Тбилиситтэн кэлээт киниэхэ уопсайга барбытым . Онно , бэ ± эґээ массыына тµІнэри кітін ілбµтµн туґунан эппиттэрэ . Москваттан а ± алан , тиґэх суолугар Дьокуускайга Саха театрыттан атаарбыппыт . Тыґыынчанан киґи мустубута . Кини саха норуотугар элбэх іІіліі ± µн бэлиэтээбиттэрэ . Ити курдук хаарыаннаахай салайааччыбыт биґиги кэккэбититтэн туораабыта . 1963 сылтан Н . Н . Тарскай аатынан Саха АССР кіІµл тустууга чемпионатын ыытарга µлэлэспитим . Москва ± а бараммын бэйэтин мэтириэттээх кубогын оІорторон , ол кубок уґун сылларга оонньоммута . Билигин бу кубок µстэ субуруччу кыайбыт Саха государственнай университетын тустууктарын спортивнай саалатыгар µйэ - саас тухары кірдірµµгэ турар . Дойдутун тустууктара уус - алданнар 16 тігµл республика ± а хамаанданан бастааннар , рекорд олохтоон тураллар . Бу улахан ситиґии . Быйыл да эрэллээхтэр . Биґиги , тустуу ветераннара Н . Н . Тарскай аатынан киэн туттабыт , билигин спорт сайдыыта киэІ далааґыннаахтык сайдарыттан µірэбит . Н . Н . Тарскай 85 сыллаах µбµлµійµн дойдутун дьоно , саха норуота , Правительствота , спорткомитет салайааччылара чиэстээхтик ыытыахтара диэн , биґиги , тустуу ветераннара бигэ эрэллээхпит . Николай ВОЛКОВ , Саха АССР , Российскай Федерация µтµілээх тренерэ . Хаартыска ± а : хаІастан уІа - Николай Тарскай уонна Николай Волков . Бµлµµ улууґун Лікічіінµгэр олорор Григорьевтар диэн ыалы киґи эрэ сэргии истэр . " Кинилэртэн эдэр ыал холобур ылыахтарын сіп " , - дэґэллэр биир дойдулаахтара . Бу иллээх ыал " Омоллоон " диэн бааґынай хаґаайыстыбаларын іссі сопхуостар ыґыллыыларын са ± ана тэриммиттэр . Салгыы » Биир киґи мутугунан быра ± ар муІур µйэтигэр дьоІІо - сэргэ ± э µтµінµ оІорон , айан - тутан бэйэтин туґунан кэлэр кэнэ ± эски ыччатыгар µтµі ійдібµлµ хаалларыахтаах . Сахалыы сайа ± ас санаалаах , намыын туттуулаах дьон билиІІи да кэмІэ бааллара µірдэр . Соторутаа ± ыта норуокка саґа сытар айымньылаах киґини буллум . Кинини билиґиннэриэхпин ба ± арабын . Вера Афанасьевна Санникова - кµндµ дьэрэкээн таас кыырпахтарынан хартыыналары айар , сылгы сиэлинэн дьарыгырар , тирии оІоґуктарга холонор , тµµнэн тигэр кімµс тарбахтаах дэгиттэр талааннаах киґи . Салгыы » Дьон барахсаттар олус µтµі санаалаахтар . Ки ´ иэхэ кэм туох эмэ µчµгэйи о ² оро сатыыллар . Хайа баарый ону , онон - манан эргийэр , таарыйар кэлиэ дуо ? Ку ´ а ± ан ба ± айы тымныы дойду ² , бµрэ дьµ ´ µннээх аймах - билэ дьону ² адьас курдаттыы тарда тураллар . Тіріібµт буор абыла ² а туохха бэриниэ баарай ? ! Дьокуускайга муниципальнай өҥөлөрү биир сиргэ көрөр МФЦ ( многофункциональный центр ) тэриллибитэ син балайда буолла . Куорат олохтоохторун улаханнык абыраатылар . Субсидия дуу , уһаайбаны дуу оҥотторорго сэттэ уон сэттэ сиртэн тилэҕиҥ элэйиэр диэри ыспыраапка хомуйан эрэйдэммэккин . МФЦ - га кэлэн маннык - маннык кыһалҕалаахпын диэн кэпсээтэххинэ , ханна туох ирдэнэрин бэйэлэрэ оҥорон биэрэллэр . Биґиги республикабыт циркэтин артыыстара кµґµн бала ± ан ыйыттан са ± алаан аны кыґын ахсынньыга диэри Япониянан , Тайбаанынан гастроллуу баралларын туґунан іссі бу саас иґитиннэрбиппит . Онон , бала ± ан ыйын 7 кµнµттэн циркэ 11 эдэр артыыґа Япония Инуяма куоратыгар тиийэн гастроллуу сылдьар . Инуяма диэн Япония куоратын кылгастык билиґиннэрэ тµстэххэ , билигин бу - Нагоя аргыс - куората буолар . 60 тыґыынча нэґилиэнньэлээх . Массыыналары уонна аґы - µілµ оІорор улахан тэрилтэлэринэн биллэр . Ол гынан баран , Инуяма куорат ордук итинник ааттаах замогынан аатырар . Бу іссі 1440 сыллаахха тутуллубут Инуяма замок Япония саамай кырдьа ± ас уонна чілµнэн турар замогынан буолар . Инуяма ± а " Мэйдзи мура " диэн аґа ± ас халлаан анныгар музей , Дзеан диэн ХVII µйэтээ ± и Чайнай домик уо . д . а . биллэр - кістір сирдэр эмиэ бааллар . Дойду биир саамай киэн туттуутунан Инуяма таґыгар баар " Эбисийээнэлэр паркалара " буолар . Манна вольердарга , аан дойдуттан барытыттан хомуйуллубут тыґыынчанан эбисийээнэ араас кірµІэ баар . Элбэх учуонайдар , чинчийээччилэр µлэлииллэр эбит . Дьэ маннык , кµннэтэ µгµс кірііччµлэр , аан дойдуттан туристар сылдьар аатырбыт паркаларыгар биґиги артыыстарбыт бэйэлэрин программаларын кірдіріллір . Салгыы » Кырдьык , охсортон ( инсультан ) өлүү , инбэлииккэ тахсыы бастакы миэстэҕэ сылдьар . Ол эрээри үрдүкү технологиялаах тэрил баар буолан , эмтиир ньыма кыайа - хото туттуллан , урукку курдук эмтэммэт ыарыы диэн өйдөбүлэ уларыйыан наада . Бу бырагыраама , инсультан өлүүнү , инбэлиит буолары аҕыйатар соруктаах . Инньэ гынан Киин соруга - 2013 сылга өлүү көрдөрүүтүн 15 % , инбэлииккэ тахсары 6 % аҕыйатарга диэн . Оттон бу дьоммут - сэргэбит олоҕун тупсарыыга биир сүрүн төһүү буолуо диэн бигэ эрэллээхпит . « Дьолу , кµнµ , ча ± ылы кымыс курдук кутаары » Варя Аманатова , Дархан , Амгаяна , Саарын , Лана Малагина , Радомир , Любовь Каратаева , Кыталык Куо кыттыылаах кэнсиэр Дьэ маннык быһылааҥҥа түбэһэн турардаахпын . Онтон ыла бу фирма оҥоһуктарын эрэкэлээмэтин сүрдээҕин сэҥээрэ көрөбүн . « Tefal , ты всегда думаешь о нас » дииллэрэ кырдьык ээ . Туох да мөккүөр суох . Ону баҕас бэйэлээх бэйэм уоспунан билэн турабын . ~~О НАС УСЛОВИЯ ПЕРЕВОЗКИ КАРТА САЙТА ЧАСТО ЗАДАВАЕМЫЕ ВОПРОСЫ РЕКЛАМА КОНТАКТ~~ Экспертэр быыбар кэнниттэн ас - µіл сыаната µрдµµрµн билгэлииллэр Ааспыт сыл ахсынньы ыйынаа ± ы туругунан Россия µрдµнэн ас - µіл , бородуукта сµрµн наборун алын кээмэйэ , сэтинньитээ ± эр 2 , 7 бырыґыанынан µрдээн 1802 солк . буолла . Бу сыыппара икки сыл анараа іттµгэр 1407 солк . тэІнэґэрэ . Дойдуга сыана хаамыытын инфляция туругун кытары тэІнээтэххэ , бу кірдірµµ киґини олус сіхтірір . Быґата , µµнэ - тэґиинэ суох µрдµµ турар сыана ± а , чиновниктар « быспыт » сыаналара олох ирдэбилигэр эппиэттэспэт . Ол эрээри , бу кірдірµµ Россия регионнарынан араастаґар буолан , биґиэхэ букатын да киґи « мыыммат » холооґунугар кубулуйар курдук . Биллэрин курдук , Чукотка , Сахалин , Магадан уонна биґиги республикабытыгар бу кірдірµµ икки тігµлµнэн улахан . Салгыы » Онон сэбиэскэй фольклору хомуйааччыларга өйдөтүү бэйэтин кэмигэр норуот ырыаһыттарын айымньыларын суруйарга тирэх буолбута диэн этэр сиэрдээх . Сымыйа кэпэрээссийэни тэрийэ сатаан , төбө ыарыыта гына сылдьыбакка , агрооскуолалары саҥалыы тииптээн , тупсаран биэрдэхпитинэ , сүүйүүлээх эрэ хаалыахпыт . Ыччаппыт тыа сиригэр олохсуйар интэриэһин лаппыйан үөрэтиэххэ , туһалыаҕын олоххо киллэрэн иһиэххэ . - Дмитрий , куоракка элбэх оҕону улаатыннарар , үп - харчы өттүнэн хааччыйар ыарахан буолбатах дуо ? Дьиэҕит - уоккут баар дуо ? - Оскуолабын Сунтаар Кириэстээҕэр бүтэрбитим . Онтон Ригатааҕы аэронавигация институтугар . Билигин Ригатааҕы институт үөрэтэр хайысхата уларыйан турар . Ол иһин үөрэххэ туттарсааччылар , сүнньүнэн Ульяновскай уонна Санкт - Петербург кыһаларыгар маннык идэни баһылыахтарын сөп . Өссө Красноярскайга аэронавигация орто үөрэҕэ баар . Бу тэрээґин биґиги республикабытыгар былырыын кµґµн аан маІнайгытын , холуонньалары барытын хабан , киэІ далааґыннаахтык ыытыллыбыта . Ол туґунан " Саха сирэ " хаґыат суруйбута . Сонун тэрээґин табыллан , быйылгыттан сылга иккитэ оІорор былааннаахтар . Ыам ыйыгар , бэс ыйыгар ыытыллыбыт " аґа ± ас аан кµннэригэр " мин кытаанах режимнээхтэргэ - Таба ± а ± а уонна Мохсо ± оллооххо сырыттым . БылырыыІІыны кытта тэІнээтэххэ , быйыл ыІырыллыбыт ыалдьыт , ол эбэтэр , тіріппµттэр , аймахтар ахсааннара икки тігµл элбэх . Биллэн турар , режими кэспэт , ирдэниллэр бэрээдэги тутуґар , холуонньа оло ± ор кіхтііхтµк кыттар , кіні суолга тардыґар эрэ хаайыылаахтар дьоннорун ыІыраллар . Инникитин , ба ± ар , бары этэрээттэри хабар буолуохтара . Тіґі да буруйдаахтарын иґин , тустаахтарга бу олус кµµтµµлээх , долгутуулаах , µірµµ - хомолто , мичээр - харах уута аргыстаах ураты тыыннаах кµн буолар . Бэлэмнэнии µлэтэ хас да ый инниттэн барар : сибэкки , мас олордоллор , ірімµіннµµллэр , анаан - минээн былакааттары суруйаллар . Холобур , Таба ± а холуонньатын кулуубун араас іІнііх саарыктарынан , кумаа ± ы сибэккилэринэн , бэргэн этиилэринэн киэргэппиттэр этэ . Оттон Мохсо ± оллооххо футболлуур саІа площадка оІоро , таІара дьиэтин тута сылдьаллар , остолобуойу аІардаан , кулууп гыммыттар . Манна іссі Арчы дьиэтэ тутуллуохтаах . Кірсµґµµ тµгэнэ да ураты : хаайыылаахтар бары кэккэлээн , кэтэґэн тураллар . Оттон чугас дьонноро бары бииргэ утары хааман киирэллэр . Дорооболоґуу , куустуґуу , уураґыы - сыллаґыы кэнниттэн , холуонньа устун экскурсия ± а сылдьаллар : олорор уопсай дьиэлэригэр , санчааска , µірэнэр сирдэригэр , таІара дьиэтигэр . Онтон остолобуойга киирэн , дьонноро а ± албыт кэґиилэрин сии - сии , итии чэй иґэ - иґэ , ахтыл ± аннарын таґаара , ирэ - хоро кэпсэтэллэр , кэнсиэр кіріллір . Быйыл кэлбит дьонтон бэйэлэрэ тылланан , ырыа ыллаабыттар бааллар - бу элбэ ± и этэр дии саныыбын . Бэл диэтэр , кыракый кыысчаан а ± атыгар анаан икки хоґоону аа ± ан уйадытта . Тэрээґин , режим быґыытынан , 13 . 00 чааска тµмµктэнэр . Арахсыы курус тµгэнэ µµнэр . Билигин холуонньа аайы хаайыылаахтар тіріппµттэрин кэмитиэттэрэ бааллар . Кинилэр моральнай іттµнэн бэйэлэрин кэргэттэригэр , о ± олоругар уонна холуонньа оло ± ор туох кыалларынан кіміліґір сыаллаахтар . Бу тµмсµµгэ ким ба ± алаах , ким чугас киґитигэр кыґаллар кыттар . Холобур , Мохсо ± оллоохтоо ± у холуонньа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ - ийэ быйыл хомуґунан ырааґырдыы туомун толордо . Тэрээґин иннигэр уонна бµппµтµн кэнниттэн кэлбит ыалдьыттар Накаастабылы толорор управление уонна холуонньа салалтатын кытары актовай саала ± а кірсін , интэриэґиргиир , долгуйар ыйытыыларын биэрэн , хоруй , быґаарыы ылаллар . Маннык " аґа ± ас аан кµннэрэ " барыларыгар наадалаа ± ын , туґалаа ± ын этэллэр , ис сµрэхтэриттэн махтаналлар . Бµгµн икки тіріппµт санаатынан суруйуубун тµмµктµµбµн . Намтан кэлбит ийэ , хара ± ын уутун кыайан туттуммакка , ытамньыйан ыла - ыла : - Уолбун , тµбэспитин кэнниттэн , бу саІа кірдµм . . . Сыл аІара буолла . . . 10 сылга кіІµлэ быґыллыбыта . . . О ± ом эмиэ наґаа долгуйбут . . . " Уолаттар уопсайдарыгар сылдьар курдукпун " диир . . . Ґчµгэй ба ± айытык тэрийбиттэр . . . Син умнубаттар эбит диэн толкуйдуохтара буолла ± а . Ґіґээ Бµлµµттэн кэлбит а ± а : - Маннык тэрээґини ыыталлара наадалаах : о ± олорбутун кытта бу курдук кірсірбµт µчµгэй , кинилэргэ да µчµгэй буолла ± а дии , дьоннорун кытта кірсіллірі . Санаалара кіті ± µллэр . Холкутук кэпсэтэр кыахтана ± ын . Хайдах олороллорун , сылдьалларын кірі ± µн . Ол сирэйдэриттэн - харахтарыттан да биллэр . Холуонньа µлэґиттэригэр сыґыаннаан эттэхпинэ , дьоІІо кыґаллар буолбуттар эбит , эйэ ± эстэрэ сµрдээх , урут оннук санаабат этим . Вера МАКАРОВА . Маргарита кыра эрдэҕиттэн инники олоҕун кэрчик - кэрчик оҥорон , ойуулаан көрөр эбит . Ийэтэ , кулуба сыдьаана буолан , кулаактааһыҥҥа түбэһэн , хоту көскө олоро сылдьыбыт көйгөтүллүбүт удьуордаах киһи , үөрэхтэммэтэх . Дьыссаат ньээҥкэтинэн үлэлээбит . Өрөбүл буолла да , баата матараастары сүгэн - көтөҕөн таһааран олбуорга кэчигирэччи ыйаан тэбиир идэлээх эбит . « Идэ » буолуо да , оннук үлэ - хамнас хаамыыта буоллаҕа . Былыргы киһи сүрэҕэ - бэлэһэ дьикти , киэһэ хойукка диэри быылларын тэбиир эбит . Харабыл быһыытынан улахан кыыһын Ританы илдьэ сылдьар . « Харабылбыт » да диэн хачаайыта , кырата - күүстээх тыалга барсар киһи . « Ийэбэр наар этэр этим , мин икки үрдүк үөрэхтээх буолуоҕум , хаһан да муоста сууйар , матараас тэбиир хара үлэни үлэлиэм суоҕа . Улахан дьиэ кэргэннээх , уп - улахан , күүстээх кэргэннэниэҕим . Улахан , киэҥ дьиэҕэ үлэлиэҕим » , - - диэн . Ону ийэтэ « бу оҕо тылын » диэн буойа сатаан баран , иннин ылбакка бэркиһээн тас үлэҕэ үлэлэппэт эбит . « Икки балтыларым эрэдйээхтэр , тас үлэҕэ - мас хайытааһыҥҥа , таһааһыҥҥа , мууска кинилэр сылдьаллара » , - - диир . - Сахалыы толкуйдаан көрдөххө , оннук курдук . Балыыһаҕа сытар кэммэр , ийэм Светлана Иннокентьевна Майаҕа тиийэн , култуура салалтатыттан үлэ көрдөспүт этэ . Култуура колледжын бүтэрбиппин истэн , тута сөбүлэспиттэр . Оҕурдук , ый курдук эмтэнэн чөлбүн булбутум уонна хаһан да билбэтэх сирбэр икки улахан суумкалаах көһөн тиийбитим . Бииригэр - тобус - толору кинигэ уонна тэтэрээт , иккиһигэр - таҥаһым . Ол курдук Майаҕа олорбутум , этэҥҥэ , сэттэ сыл буолла . Суоппар идэтин , биллэн турар , сэдэх идэ диэбэккин гынан баран , кыыс о ± о бу идэни талан ылан оло ± ун сµрµн , таптыыр дьарыга оІостубута уонна массыына уруулун 30 тігµрµк сыл усталаах - туоратыгар биирдэ да ыґыктыбакка кэлбитэ , іссі да айанныыр , хас эмэ сµµґµнэн , тыґыынчанан километрдары іссі да сыыйылыннарар санаалаа ± а - бу сэдэх кістµµ дии саныыбын . Мин кэпсиир киґим - быйыл , суоппардар бэйэлэрин терминнэринэн эттэххэ , " барааІканы эрийбитэ " хайыы - µйэ ± э 30 сыла буолбут Сунтаар улууґун " Кириэстээх " коллективнай предприятие суоппара Олимпиада Дмитриевна Иванова буолар . Олима - биир дойдулаахтара , дьµігэлэрэ кинини таптаан итинник ааттыыллар , 1958 сыллаахха кулун тутар 21 кµнµгэр Тойбохойго элбэх о ± олоох Саввиновтар дьиэ кэргэттэригэр кµн сирин кірбµтэ . А ± ата Дмитрий Ильич Саввинов - оройуон хаґыатыгар биир биллэр - кістір фотограф , корреспондент этэ , ийэтэ Мария Ивановна Дорофеева - билигин 85 саастаах , ір сыл о ± о тэрилтэтигэр поварынан µлэлээбитэ . Улахан кыргыттар Людмила Дмитриевна уонна Ирина Дмитриевна педагог µірэ ± ин талан ыланнар , таптыыр идэлэринэн µлэлээбиттэрэ 30 - чалыы сыл буолла . Биир балта Галина Дмитриевна эмиэ омук тылын салаатын бµтэрбитэ , билигин " Национальнай архив " ГУ кылаабынай специалиґа . Оттон Олима , бииргэ тіріібµт сэттэ кыыстан ордук сытыылара - хотуулара , а ± атыгар уІа илиитэ этэ , ол иґин 1978 сыллаахха Сунтаар 23N - дээх СПТУ - тун бµтэрэн , " В " , " С " категориялаах суоппар идэтин баґылаабыта уонна ыаллыы " Кириэстээх " совхозка µлэ ± э анаммыта . Аан бастакы " УАЗ - 452 " массыынатын олох умнубат . Тµргэн - сыыдам " уазигынан " Тойбохой ыаллыы нэґилиэктэринэн - Куокунунан , Кириэстээ ± инэн , Наахаранан , Бµлµµчээнинэн сыыйылыннаран да биэрдэ ± э . Фермаларга племенной о ± ус сиэмэтин тиэрдии , о . д . а . курдук совхоз хаґан да бµппэт тµбµктээх µлэлэрин , эппиэтинэстээх сорудахтарын толороро . Кэлин Олимпиада Дмитриевна " Д " категория ± а эбии µірэнэн , автобуґунан дьону таґар буолбута . Онтон ыла кµн бµгµнµгэр диэри хас сарсыарда аайы , ірібµл , бырааґынньык диэни аахсыбакка , 5 чааска туран ферма ± а ыанньыксыттары , µµт заводун µлэґиттэрин тиэйэр . Олима µлэтэ киэґэ хойут , 11 чааска тµмµктэнэр . Бу 30 сыл тухары Олима ыанньыксыттары биирдэ да ± аны , биир да мµнµµтэ ыамІа хойутаппыта , киэґэ кµµстээх µлэ кэнниттэн биир да тµгэІІэ кэтэґиннэрбитэ , кµµттэрбитэ диэн суох . Барыта лоп курдук , кэмигэр , бириэмэтигэр , орун - оннугар ! Олимпиада Дмитриевна ір сыллаах µтµі суобастаах µчµгэй µлэтин иґин 2002 сыллаахха СР Президенэ Вячеслав Штыров Бочуотунай грамотатынан уонна именной кыґыл кімµс чаґынан на ± араадаламмыта . Ол гынан баран , суоппар тµбµктээх µлэтиттэн кини хайдах быыс - арыт булан дьиэтин - уотун кірірµн биир дойдулаахтара сі ± іллір эрэ . Олима кэргэнэ Виталий Петрович Иванов идэтинэн эмиэ суоппар , улахан , таґа ± ас тиэйэр массыынанан ыраах айаІІа сылдьар . Совхоз наадатыгар биир кэмІэ онноо ± ор массыынатынан Кытайга , Новосибирскайга тиийэ бара сылдьыбыттаах . Билигин Сааскылаах - Анаабыр суолунан " Нижнеленскэй " ААО таґа ± аґын таґар . Олимпиада Дмитриевна , бэйэтэ эмиэ айан киґитэ , кэргэнин кытаанах , сындал ± аннаах µлэтин , тµбµгµн кинитээ ± эр ійдµµр , чугастык ылынар ама ким баар буолуой ? ! Ыраах , ыарахан айаІІа турунарыгар Олима кэргэнин аара трасса ± а атаарар , соргулаах айаны ба ± арар . - Киэн туттарым - дьиэ кэргэним , о ± олорум , - диир Олимпиада Дмитриевна . Ивановтар улахан кыыстара Татьяна СГУ - ну бµтэрэн , куттал суох буолуутун техникатын инженерин идэтин баґылаабыта , " Берегиня " о ± о дьиэтигэр инженердиир . Мария эмиэ СГУ - ну бµтэрбитэ , Ньурба ± а Антоновка ± а учууталлаабыта , билигин НакыыІІа µлэлии баран эрэр . Уоллара Виталий Тойбохойго эбээтигэр , эдьиийдэригэр олорон оскуола ± а µірэнэр . Оттон кыра кыыс , кµннэрэ - ыйдара тахсар киґилэрэ Нина - детсад киґитэ . Олимпиада Дмитриевна µлэлээн кэлэн баран сµіґµтµн - аґын кірірµн таґынан , аны о ± уруотчут бэрдэ . Аґынан - µілµнэн , кэнсиэрбэтинэн чугас дьонун куоракка тиийэ барыларын хааччыйар . Аны уус тарбахтаах иистэнньэІ , оґуор - бичик анньааччы эмиэ кини . Олима ыанньыксыт кыргыттарынаан , дьµігэлэринээн Светалыын , Леналыын , Валялыын , Танялыын сиэлинэн ірµµнэн дьарыгыраллар . Сылгы сиэлин бэйэлэрэ хомуйан , наардаан , сууйан - тараан бэлэмнээн баран , араас сиэдэрэй кібµірдэри , дорожкалары , о ± о ± о , улахан дьоІІо аналлаах атах таІастарын , о . д . а . оІоґуктары іріллір , бу айымньыларынан быыстапкаларга ситиґиилэнэллэр . Оттон таба тыґыттан унтуу тигиитин , оґуордааґынын , улларыытыгар тиийэ барытын сатыыр эмиэ Олима . Аатырбыт Сунтаар ыґыахтарыгар , спартакиадаларга Олима дьµігэлэринээн астаан илдьэр астарын дьон , сураґа - сураґа , анаан - минээн тиийэн атыылаґаллар . Ити курдук , тыа сирин сэмэй дьоно µлэни ірі тутан , иллэІ кэмнэрин туґалаахтык атааран , дьоґуннаахтык , интэриэґинэйдик олороллор . Бу кулун тутар 22 кµнµгэр Кириэстээххэ биир дойдулаахтара , дьµігэлэрэ , до ± отторо , чугас дьоно бастыІ суоппар , амарах ийэ , сатабыллаах хаґаайка , саха дьиІнээх Далбар Хотуна Олимпиада Дмитриевна Иванованы - Олиманы таптыыр идэтинэн суоппарынан µлэлээбитэ 30 сыла буолбутунан уонна кыґыл кімµс µбµлµійдээх 50 сааґын туолбутунан итиитик - истиІник э ± эрдэлиэхтэрэ . Бу э ± эрдэлэргэ , арааґа , " Саха сирин " аа ± ааччылара бука бары кыттыґыахтара . Татьяна Фомина СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) Председателэ Виталий Басыгысов Улуу Кыайыы 65 сылыгар аналлаах µірµµлээх мунньахха дакылаатыттан . Салгыы » Билигин РФ та ´ ымыгар стандартка тирэ5ирбит начаалынай оскуола5а аналлаах уерэх сурун программатын барыла оно ´ улла сылдьар . Ол улэ5э РФ бары субъектара этнокультурнай , региональнай уратыларын учуоттуур чааска бэйэлэрин керуулэрин , этиилэрин , эбиилэрин киллэртэриэхтээхтэр . Муус устар 30 кµнµттэн киин куорат бары кинотеатрдарыгар " Сахафильм " компания уґулбут " Саха снайпера " уус - уран киинэни кірдірµµ са ± аланыа ± а . Оттон билигин , киинэ кістµі арыый иннинэ , онно сµрµн геройу оонньообут артыыґы кытта билсэ тµґµі ± µІ . Дьулустаан Семенов , 2002 с . Щепкин аатынан театральнай училищены бµтэрэн билигин Ґµнэр кілµінэ театрыгар µлэлиир . - Былырыын " ЧыІыс Хаан кистэлэІэ " уус - уран киинэ премьератын са ± ана режиссер Никита Аржаков театрбытыгар кэлэ сылдьыбыта , - диэн кэпсээнин са ± алыыр Дьулустаан . - Онно Кыайыы 65 сылын кірсі киинэ устаары сылдьарын эппитэ , оттон ыам ыйыгар кылаабынай оруолга бигэргэппиттэрин туґунан биллэрбитэ . Дьэ , итинник са ± аламмыта оло ± ум биир саамай умнуллубат сайына . Сµрµн уґулуу Тулагы сиригэр буолбута . Сэрии темата буолан , массовка ± а Кангаластан , Покровскайтан , армия ± а сулууспалыы сылдьар элбэх нуучча уолун кытыннарбыттара . Мин маннык улахан бырайыакка аан бастаан кытынным . Бу иннинэ " Таттаам " , " Куот " , " Эргиир " диэн киинэлэргэ уґуллубутум . Улахан киинэ буолан , бастаан ыарыр ± аппытым , кэлин µірэнэн сібµлээбитим . Киинэ ± э уґуллуу театртан чыІха атын , спектакльга хас да ый бэлэмнэнэ ± ин , кірііччµлэри кытта быґа ситимнээххин , ону таґынан дьиэ буолла ± а , кµнтэн - дьылтан тутулугуІ суох . Киинэ ± э хас эмэ дубльга уґулла ± ын , кірііччµлэрэ суох бэйэІ - бэйэ ± эр " артыыстыыгын " , аны сіптііх кµнµ - дьылы кэтэґэ ± ин . Кµн - режим дииллэр оператордар , уґуларга табыгастаах кэмнээх . Ол курдук , сайыІІы кэми баттаспакка хаалан соро ± ун кµґµірµ уґулбуппут . Онно сайыІІы режими тутаары кµнµс 4 чаастан 6 - ± а эрэ диэри уґулла ± ын . Оператор уолаттар Юрий Березкин , Роман Слепцов бэркэ µлэлииллэр , саха уолаттара да сатаан киинэни уґула µірэммиттэриттэн астынабын . Снайпер диэн мин ійдібµлбµнэн булчут . Ол да иґин µгµс саха уола сэрии кэмигэр снайперынан сырыттахтара . Кини хайдах майгылаах буолуохтаа ± ый ? Бастатан туран , тулуурдаах , иккиґинэн , мындыр , киитэрэй ійдііх . Ґсµґµнэн , тµргэн туттуулаах , кыра да сыыґаны - халтыны таґаарыа суохтаах . Кылгас кэмІэ да буоллар , снайпер диэн кимин - тугун эппинэн - хааммынан биллим дии саныыбын . Киинэ ± э сэрии бастакы сыллара кістіллір . Геройум рядовойтан сержаІІа диэри µµнэр , БерлиІІэ тиийэ барар . Сэриигэ быраатын Сэргэйи ( арт . Николай Протасов ) хара ± ын ортотугар сµтэрэр . Манна чопчу ким эрэ туґунан буолбакка , саха саллаатын хомуллубут уобараґа кіґµннэ . Кырдьыбыт кэммин артыыс Спартак Федотов оонньоото , кини ахтыытынан киинэ сµрµннэнэр . Кылгастык ис хоґоонун эттэххэ итинник , онтон кірііччµ бэйэтэ сыаналыа турда ± а . Билигин киинэбит " МосфильмІа " таІыллан бµттэ , спецэффегин , тыаґын - ууґун " Сахафильм " компания генеральнай директора Степан Сивцев - Доллу кэпсэтэн оІортордо . Сиппит кірµІµн бэйэм да кірі иликпин , кіннірµ быстах - быстах монтажтары эрэ кірбµтµм . Онон кірііччµлэрдиин бэйэм тэІІэ кµµтэбин . Режиссербар Никита Аржаковка улахан оруолу итэ ± эйбитигэр махтанабын . Кинини саха киинэтин эйгэтигэр улахан суолу хааллара сылдьар киґи быґыытынан сыаналыыбын . Кірдіххі , биґигинниин тэбис - тэІІэ кµлэ - µірэ сылдьар да , куруук µлэтин толкуйдуур . Ол да иґин " Ильмень µрдµнэн туруйалар " , " Хара мааска " курдук улахан киинэлэри уґулла ± а . Бу киинэ ± э µлэлэспит µлэґиттэргэ : артыыстарга , администратордарга , оператордарга , пиротехниктарга , костюмердарга , гримердарга , реквизитордарга , суоппардарга уонна бэйэм театрым салайааччылара А . П . Павловка , М . С . Павлова ± а ійіібµттэригэр , кµµс - кімі буолбуттарыгар бар ± а махталбын тиэрдэбин . " Саха снайпера " киинэ бу биґиги , аныгы кілµінэ , сэрии толоонугар кыргыспыт эґэлэрбитигэр , кырдьа ± ас кілµінэ ± э , тілµµр ытык иэспит буолар . Хаартыска ± а : киинэ уґуллуутун кэмигэр . Ол эрээри , туох барыта кэмнээх кэрдиистээх буолуохтаах диэн саха өһүн хоһоонун санаан ылабын . Нуорманы тутуһан туһаннахха көмөлөөх буолар . Билигин олохпут тэтимэ наһаа түргэниттэн дуу , чугас дьоммутун кытта көрсөн ирэ - хоро сэһэргэр бириэмэбит да суох буолла . Ол иһин да буолуо , уонна күннээҕи кыһалҕаттан да куота сатаан буолуо , биһиги ортобутугар күнү күннүктээн интернет ситимигэр олорор , кинини олохторун суолтата оҥостубут дьон олус элбээтилэр . Онон муус устар 27 күнэ - Саха сирин судаарыстыбаннаґын устуоруйатыгар ураты күннэртэн биирдэстэрэ . Бу күн іріспүүбүлүкэ кэскилин устуоруйа сиидэлиир тааґын ніІүі кірүіхтээхпит , баар боппуруостарга гражданин быґыытынан сыґыаммытын чопчулуохтаахпыт уонна дойдубут талааннаах уолаттарын санаан туран , махтал тылларын этиэхтээхпит . тус толкукуйум , бу тоннель биьиги эбэбитигэр хайдах сатаныай ! Бэл газ турбата сирэ хамсаан быыьылыыр . Тоннель бу маннык быьыыны бырастыы гыммата чахчы . Бу проект онгоьуутун атын дойдулар холобурдарыгар оло5уран онгостор , тугу эрэ уларытан эбии - сабыы тутар сыыьа дии саныыбын . Поезд унгуор кэлэрэ эмиэ ейдеммет ? Сюрюн суолтата тугуй ? Кангаласс таас чо5о эрэ дуо ? мин керююм , массыына сылдьар муостата тутуллара олус наадалаах дии саныыбын . Уп - харчы да еттюнэн , тутуута да судургутунан . В апреле Саха Общественный Центр организовал независимую общественную группу , которая занялась подсчетами . В Чурапчинском улусе Арылахская СОШ ( 84 учащихся ) , имея ФОТ 6 , 5 миллиона рублей , потеряет 2 , 3 миллиона ( 35 % ) . Даже относительно большая Мугудайская СОШ ( 149 учащихся ) из 8 , 8 миллионов рублей ФОТ теряет 1 , 5 миллиона рублей ( 17 % ) . Убайа Николай Николаевич Попов - Баачым : « Баһылай кыра сылдьан сытыы - хотуу ырыа - тойук туппут киһитэ этэ » , - диэн ахтар . МэІэ - ХаІаласка Тіхтµртэн чугас Томтор нэґилиэгэ баар . 483 киґи олорор . Чікі сир буолан , бары ыкса ыаллаґан , ібµгэлэрбит сиэрдэринэн билсэ - кірсі , ылса - бэрсэ олорор µтµі µгэстээх дойду . Манна сылдьан биир киґи сэргиир хамсааґына баарын бэлиэтии кірдµм . Ол - " Бочірим " . Туох эбитэй диэххит . Томтор сирин аата Боччуо диэн . Оттон " Бочірим " диэни маннык ійдµіххэ сіп : боччуолар Јргінніі ± µнэн Ирбэт Мууска сылдьаллар диэн . Ирбэт Мууска хаґан да ууллубат муустаах сир баар . Кµґµірµ онон - манан чал ± арыйан , хайытталанар эбит . Уута ып - ыраас . Саха сирин биир тарбахха баттанар дьикти миэстэтин олохтоохтор биґирииллэр . Кэлин , ба ± ар , бу сир республика туристическай маршруттарыттан биирдэстэрэ буолуон сіп курдук . Олохтоохтор о ± олуун , улаханныын Ирбэт Мууска анаан - минээн бэлэмнэнэн , экспедиция тэринэн сылдьыбыттара отуттан тахса сыл буолбут . Бу мээнэ сырыы , айыл ± а ± а кіччµйµµ буолбатах эбит . СаІаттан саІа кілµінэлэри тіріібµт дойду кэрэтин , дьиктитин бэлиэтии кіріргі , таптыырга , айыл ± а сµдµ кистэлэІнэригэр , кµµстэригэр сµгµрµйэргэ , маннык дьикти кістµµ сир аайы баар буолбата ± ын быґыытынан , харыстыахха диэн санааттан иитэр , µірэтэр ис хоґоонноох айан . - - 20 км сиргэ барыыга экспедиция ± а тµбэґиэх киґини ылбаппыт . Урукку сэбиэскэй кэмІэ курдук , ким ГТО ( " Готов к труду и обороне " ) нуорматын туттарбыт , эт - хаан , ій - санаа , сиэр - майгы іттµнэн сіп тµбэґэр киґи барыахтаах диэн устаап курдук ылыммыт " бэйэбит сокуоммутугар " сурулла сылдьар . Ким ити ирдэбиллэргэ эппиэттээбэт , ол ылыллыбат . Бу µгэс Томтор ыччаттарынан іссі ааспыт µйэ 70 - с сылларын эргин олохтоммута . Онтон ыла билиІІэ диэри биґиги , оччотоо ± у эдэр ыччаттар , " Бочірими " салайса , тэрийсэ сылдьабыт . ГТО туттарыытыгар анал сурунааллаахпыт , онно спорт кірµІнэрин ким тіґінµ туттарбыта суруллан иґэр , - - диэн кэпсиир экспедиция энтузиаґа Клавдия Михайловна Заровняева . Нэґилиэк ыччата барыта 1929 сыллаахха тутуллубут олус эргэ , былыргы тутуу оскуола ± а µірэнэн , олох аартыгар µктэнэллэр . Билигин Томторго 90 - тан тахса о ± о оскуола ± а µірэнэр . 2007 - 2015 сылларга нэґилиэк социальнай - экономическай сайдыытын былаанын ылынарыгар олохтоох дьаґалта сµµрбэччэ быґаарыыны эрэйэр боппуруостары киллэрбитэ . Олортон биирдэстэрэ - - оскуола дьиэтэ . Ол иґин РФ Тыа хаґаайыстыбатын министерствотын тутаах µлэґиттэрэ кэлэ сырыттахтарына , нэґилиэнньэ аатыттан дьаґалта саІа оскуоланы туруорсан , бырайыагын , сметатын докумуоннарын оІорторбут . Экспертизата эрэ хаалан турар эбит . Онон 65 мілµйµіннээх , 120 миэстэлээх оскуола тутулларыгар µп - харчы кістірі кыаллыбакка турар эбит . О ± о киґи буола µµнэн - сайдан , ситэн - хотон тахсарыгар µірэнэр усулуобуйа баара улахан оруоллаах . Онон итиччэ докумуона бэлэмнэммит µбэ кірµллэр ини диэн томтордор эрэл санаалаахтар . Нэґилиэкпит оскуолата эргэ диэн санааларын тµґэрбэккэ , олохтоохтор , экспедиция энтузиастара , 70 - с сыллардаа ± ы эдэр ыччат бэрэстэбиитэллэрэ , о ± олорун - сиэннэрин µірэтиигэ - иитиигэ оскуола ± а кімі - ньыма буолан , " БочіримІа " угуйан , ій - санаа бигэ , эт - хаан іттµнэн чэгиэн - чэбдик буолалларыгар улахан кылааты киллэрэ олороллор . Хаартыска ± а : Ирбэт Мууска тиийии µірµµтэ . Елена Иванова Президент суол - иис , дьиэ - уот боппуруоһугар дьону мунньан мунньахтаата . Онно тутуу миниистирэ С . Дереповскай Чайковскай уулуссаттан Бүлүүлүүр аартык айаҕар турар ГАИ поһугар диэри тиэрдэр суолу оҥоруохтаахтарын эттэ . Ону сэргэ Лермонтов уулусса Петровскайтан Каландарашвилига диэри учаастагар суол кэҥиэхтээҕин бэлиэтээтэ . Кыһын , сир тоҥмутун кэннэ Сайсары күөлү уҥуордуур муоста тутуута саҕаланыахтаах эбит . Статистика этэринэн , Россия ± а 40 мілµйµін дьиэ кэргэн баар . Ол онтон эдэрдэр 17 % - нын эрэ ылаллар . Оттон о ± ону , биллэрин курдук , эдэр ийэлэр тірітіллір . Отуттарыгар диэри саастаах ийэлэргэ дойду µрдµнэн о ± о уопсай ахсаанын тµірт гыммыт µґэ , ол эбэтэр улахан аІара баар . Ол гынан баран , нэЇґилиэнньэ ахсаана кєі ± µрµµ турар , то ± о диэтэххэ , бары биирдии - иккилии эрэ о ± олоохтор , билиІІи кэмІэ элбэх о ± олонуу муода буолбатах . Салгыы » Тапталлаах Сахабыт сирэ кыстыгы этэҥҥэ туораан , күөх сирэмҥэ үктэнэн , саҥа сылга , саҥа кэмҥэ тиийэн кэллэ . Ааспыт сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ далааһыннаахтык барбыт күүстээх үлэ биир кэрдиис түһүмэҕэ түмүктэннэ . Сайдыы саҥа аартыгын арыйар баараҕай бырайыактар күүстэригэр - уохтарыгар киирэн , аны силиктэрэ ситэрэ эрэ хаалла . Дьон - сэргэ олоҕо - дьаһаҕа тупсарыгар , кэнчээри ыччаппыт кэлэр кэскилигэр , үөрэх , култуура , спорт сайдыытыгар улахан болҕомто ууруллар . ~~Киинэ куоппуйата прокаттыыр чааһынай дьоҥҥо , улус КВТЦларыгар 30 тыһыынчалыы атыыланар эбит .~~ Ааспыт нэдиэлэ ± э биґиги республикабыт общественнай - политическай оло ± о баай ис хоґоонноох буолла . Аан дойду таґымнаах хас да улахан тэрээґин ыытылынна . Олортон биирдэстэринэн бала ± ан ыйын 8 - 11 кµннэригэр " Россия µірэхтээґинин тиґигэр Россия Федерациятын а ± ыйах ахсааннаах тірµт омуктарын тыллара " диэн Бµтµн Россиятаа ± ы научнай - практическай конференция буолла . Манна Саха сирин 15 улууґуттан , Россия 15 регионуттан , ону сэргэ Америкаттан , Канадаттан , Гренландияттан , Нидерландыттан , Испанияттан уопсайа 130 - ча киґи кыттыыны ылан , тэрээґин норуоттар икки ардыларынаа ± ы статустаах буолла . Тылы харыстааґын , чілµгэр тµґэрии , сайыннарыы аан дойду тірµт омуктарын кэлэр уон сыллаа ± ы сµрµн соруктара буоларын бу тµґµлгэ кэрэґилээтэ . Конференция РФ Региональнай сайдыыга министерствотын , СР Президенин , Правительствотын , РФ Федеральнай Мунньа ± ын Федерация Сэбиэтин Хотугу сир уонна а ± ыйах ахсааннаах норуоттар дьыалаларыгар комитетын , РФ Хотугу , Сибиир , Дальнай Восток а ± ыйах ахсааннаах тірµт омуктарын ассоциациятын ійібµллэринэн ыытылынна . Салгыы » Хапса ± айдаґан тустуу кэнники уон сылга республика ± а киэІник тэнийдэ . Ол курдук , хапса ± ай урут Манчаары эрэ спартакиадатыгар киллэриллэр кэмнэрэ баара . Республика чем пионата уґун кэмІэ тохтуу сыл дьыбыта . Манчаары спартакиадатыгар тыа сирин спортсменнара эрэ кытталлара , атын спортивнай обществолар тустууктара кыттар бырааптара суох этэ . Дьэ , ол тµмµгэр µгµс кыахтаах тустууктар ( ол иґигэр бу ыстатыйа автора ) хапса ± айга оччотоо ± унан Саха АССР спордун маастара буолар кыахтан маппыппыт . Билигин буолла ± ына , сыл аайы Петр Алексеев кэриэґигэр ыытыллар республика чемпионата , Манчаары спартакиадата уонна 27 республикатаа ± ы турнирдарга маастар аатын ыларга бэрт чэпчэки суолу арыйдылар . Урут маастары дьиІнээх маастар курдук , мээнэ охтубат , кыа ± ын мэлдьи кірдірі сылдьар киґинэн аа ± ар буоллахпытына , билигин маастар наґаа элбээтэ . Хас турнир аайы саІа маастар µµнэн иґэрэ , хастыы эмэ маастар кібµіргэ тікµнµйэрэ астыга суох буолла . Онон маастар суолтата сµттэ диэххэ сіп . Мин ааспыт µйэ 70 - с сылларын бµтµµлэригэр биир сурунаалга тµбэґэн дьоппуоннар сумо тустууларын туґунан аахпыттаа ± ым . Онно сурулларынан , сумо тустуу икки тыґыынча сыл устата сайдан кэлбит буолла ± ына , ол кэм устата саамай µрдµк « йокодзуна » диэн ааттарын 47 эрэ киґи ылбыт эбит этэ . Оттон биґиги хапса ± айбытыгар спорт маастарын аатын 1960 сылтан са ± алаан иІэрбит эбит буоллахтарына , билигин маастар ахсаана хас эмэ сµµс буолла ини . Јйдµіххэ сіп , урут хапса ± ай кійгітµллэ сылдьыбыт кэмиттэн ыла ыччаты , дьону кі ± µлээри маастар нуормалаах кµрэхтэґиилэр элбээбиттэрин . Оттон хапса ± ай ФИЛА састаабыгар киирэн аан дойду таґымыгар тахсан , атын омуктар кыттыылаах улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэр ыытыллыахтаах эбит буоллахтарына , ыччат хапса ± айга тардыґыыта лаппа улаатара ійдінір . Дьэ ол иґин , спорт маастарын нуорматын ыаратар кэм кэллэ . Лаппа кыахтаах , бэриниилээх , дьулуурдаах уонна ол ааттарын µрдµктµк тутар хапса ± айдьыттар маастар буолуохтаахтар . Эбэтэр эмиэ омуктарга бэрт буола сатаан кинилэр бол ± омтолорун тардаары уруккутунан хаалларабыт дуу ? Омуктар саха хапса ± айа чахчы уустук спорт кірµІэ буоларын эттэринэн - хааннарынан , ійдірµнэн - санааларынан билэллэрэ наада . Семен АЛЕКСЕЕВ , кіІµл тустууга ССРС спордун маастара . - Поликлиника тутуллара хайаан да наада . Ґіґээ этээскэ тіттірү - таары тахсарга инбэлиит да , кырдьаҕас да киґиэхэ олус ыарахан . Быраастар үлэлииллэригэр да уустук , наґаа элбэх учаастагы хабан үлэлииллэр . КиэІ - куоІ саІа дьиэ тутуллара буоллар , быраас да тиийиэ этэ . Кыараҕас баҕайы дьиэҕэ уочаракка күнү быґа турабыт . Ыалдьар ыарыыбыт іссі бэргиир , дэлби сылайабыт . Ґрдүкү дьаґалта норуот кыґалҕатын ійіін , ійдіін поликлиника тутуллуутун түргэтэтэригэр баҕарыам этэ . Түмэллэригэр ( мусуой ) да сылдьан кірдіххі , бу норуот духуобунай култуурата , ій - санаа іттүнэн сайдыыта , олоххо ситиґиитэ биґигини кытта араа - бараа таґымІа сылдьара кістірі . Быґата , « үүт - үкчү бэйэбит курдук таґымнаах омук эбит » диэн бигэ ійдібүл үіскээбитэ . ( Онно холоотоххо , казахтар билигин тыыллан - хабыллан атын дьон ) . - Доруобуйа харыстабылын боппуруостара олус киэІнэр уонна дириІнэр . Экэнэмиис быґыытынан эмп оІоґуллуутун үірэппитим , дьарыктаммытым ыраатта . Холобур , « Сахамедстраҕы » оччолорго 100 бырыґыан судаарыстыбаннай гына тэрийбитим . 90 - с сылларга « Доруобуйа » диэн бырагырааманы үлэлэппиппит . Дойду эми оІорор бырамыысыланнаґын үлэтин эрдэттэн үірэппитим . Ырыынак кэмигэр биґиги собуоттарбытыгар эмп оІоґуллар олоҕун ( субстанциятын ) 90 бырыґыана Кытайтан уонна Индияттан атыылаґыллар буолбута . Ити дойдулар эмтэрин олоҕо киґи саарбахтыыр хаачыстыбалааҕа аан дойду үрдүнэн үчүгэйдик биллэр . Ол түмүгэр , эмпит дьону эмтиэхтээҕэр , доруобуйатын іссі кэбирэтиэн сіп . СаІа дьокутаат буола сылдьан ити туґунан чахчылары хомуйан , ырытан , санааларбын түмэн улахан сурук суруйан В . В . ПутиІІа туттаран турардаахпын . Сотору буолан баран кини дьаґал таґааран Росздравнадзор таґымынан ити мікү быґыыны үірэтэр хамыыґыйа тэриллибитэ . Ол хамыыґыйаҕа чилиэн быґыытынан үлэлээбитим . Дьокутаат быґыытынан доруобуйа харыстабылыгар сыґыаннаах хас да этиини « Сиэрдээх Арассыыйа » фракциятын ніІүі киллэрбитим . Онуоха С . М . Миронов « доруобуйа харыстабылын кэмитиэтигэр киирэн үлэлиириІ кідьүүстээх буолууґу » диэн эппитин ылынан ити кэмитиэккэ киирбитим . « Болугур » кооператив улууска туорахтаах культураны ыґыыга , о ± уруот аґын олордууга , ынах сµіґµнµ , сылгыны иитиигэ биир бідіІ хаґаайыстыба . Ааспыт µйэ ± э да « Болугур » сопхуос элбэх техникалаах , ірімµіннµµр мастарыскыайдаах , араас техника турар гаражтаах , сµіґµ иитиинэн , бурдук µµннэриинэн дьарыктанар улахан хаґаайыстыба этэ . Сопхуос биир киэн туттар чулуу бурдук µµннэрээччитэ Петр Афанасьевич Петров ірµс уІуордаа ± ы µрдµк µµнµµ биригээдэтин сµµрбэччэ сыл салайбыта . БастыІ биригэдьиир бииргэ µлэлиир до ± отторун кытта саас 1981 с . 69 гектардаах « Софроновка » диэн бааґына ± а ньэчимиэн бурдугу ыспыта . Кµґµн ити бааґынаттан биирдии гектартан 39 - туу центнер µµнµµ ылыллан , бµтµн Саха сиригэр µрдµк кірдірµµ ситиґиллибитэ , рекорд олохтоммута . Петр Афанасьевич республика ± а ньэчимиэни ылыыга рекордсмен бурдук µµннэрээччи аатын ылбыта , ити салаа ± а киллэрбит улахан кылаатын , ір сыллаах ситиґиилээх µлэтин иґин 1975 с . Ґлэ Албан аата уордьан 3 - с , 1976 с . ити уордьан 2 - с степенинэн на ± араадаламмыта . Бµтµн республика киэн туттар бурдук µµннэрээччитин дьиэтигэр сылдьан кірµстµм . - Мин бурдугу µµннэриигэ µлэлээбитим устатын тухары мэлдьи µрдµк µµнµµнµ ыларым , - диэн кэпсиир µрдµк уІуохтаах , сырдык сэбэрэлээх , сытыы сирэйдээх - харахтаах , сµґµі ± µн µрдµгэр сµµрэ - кіті сылдьар кырдьа ± ас механизатор . - Сµрµн бол ± омтобун бааґынаны сыыс оттон ыраастааґыІІа уурарым . Хорутуу кэмигэр а ± ыйах хонугунан саба µµнэр сыыс оту утары хат - хат диискэлээн , бараналаан охсуґааччыбыт . Сиэмэни ол таІастаммыт бааґына ± а саас эрдэ , сииги баттаґа тµґэрэрбит . Билигин СР норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ Петр Афанасьевич Петров бочуоттаах сынньалаІІа олорор . Кини µрдµк µµнµµ туґугар бииргэ µлэлээбит до ± отторун А . Илларионовы , В . Софроновы , В . Марковы , Г . Тихоновы , В . Тимофеевы уонна И . Григорьевы истиІ - иґирэх тылларынан ахтар . - Олорор , µлэлиир дойдубут Амма налыы сыґыытыгар сытар буолан айыл ± аттан бэриллибит олус уохтаах , іІ быйаІнаах буордаах . Ону оІордоххо - тупсардахха , Болугурбут сирэ - уота іссі да µрдµк µµнµµнµ биэрэ туруо ± а . СР Правительствота анал µп - харчы кірін , билигин бурдук µµннэрэр хаґаайыстыбалар сайдар кыахха киирэн эрэллэр . Биґиги кілµінэ дьонтон са ± алаан билиІІи Болугур ыччата бу салаа µлэтин эттэринэн - хааннарынан билэр дьон . Килиэп бµтµн аан дойду µрдµнэн бастакы нµімэрдээх ас - µіл буоларын киґи барыта билэр , ійдµµр . Бурдуга суох ыал - аччык ыал . Билигин биґиги тіріібµт Аммабытыгар бурдугу µµннэрбэт нэґилиэк , хаґаайыстыба суох . Ол аата биґиги , аммалар , баайдык - тоттук олоробут . КэлиІІи сылларга « Болугур » тыа хаґаайыстыбатын производственнай кооперативын материальнай - техническэй базата биллэ - кісті кэІээн , иэстэн - кµµстэн ыраастанан , экономиката туруктанан эрэр . Билигин кооператив 2864 гектар бурдук ыґар бааґыналаа ± ыттан 1200 гектарыгар ньэчимиэни , сэлиэґинэйи µµннэрэр . 200 гектарга сµіґµ сииригэр анаан эбиэґи , горо ± у , кµіх µµнээйини ыґар . Ити µµнээйи хомуллан , µксэ µµтµ ылыыны µрдэтиигэ анаан сиилэстэнэр . Хаґаайыстыба сыллата биирдии гектартан ортотунан 12 - лии центнер ньэчимиэн , сэлиэґинэй уонна эбиэс µµнµµтµн хомуйар . Кооператив ынах сµіґµтэ , сылгыта - племенной сµіґµлэр . Кооператив бэрэссэдээтэлэ Яков Юдович Барабанов Болугурга тіріібµт - µіскээбит киґи , Јлµіхµмэтээ ± и тыа хаґаайыстыбатын техникумун бµтэрбит , идэтинэн инженер - механик . Јр сылларга тракториґынан , комбайнерунан µлэлээбит , эдэр механизатордары бу идэ ± э уґуйбут , µлэлэппит , улахан тэрийэр дьо ± урдаах салайааччы . Бииргэ µлэлиир коллектива кинини бэрэссэдээтэлинэн биэс сыллаа ± ыта талбыт . Тµірт сыллаа ± ыта Дьокуускайдаа ± ы тыа хаґаайыстыбатын академиятын кэтэхтэн µірэнэн бµтэрбит . - Сааскы , сайыІІы ыйдарга ардаабакка , быйыл µµнµµ соччо бэрдэ суох . Гектартан ортотунан 10 - нуу центнери ыллыбыт . Сорох бааґыналарбыт µµнµµлэрэ µчµгэй , - диир салайааччы . - Комбайннарбыт , сеялкаларбыт , трактордарбыт , бараналарбыт , булууктарбыт эргэрэннэр сотору - сотору алдьаналлар - кээґэнэллэр . Урукку техника саппаас чааґа кістірі ыарахан эрээри , бурдук хомуйар агрегаттарбытын саІарда сатыыбыт . Кооперативпыт материальнай базатын кэІэтэбит . Оборудованиены , техниканы атыылаґа , саІарда турабыт . Быйыл сайын Красноярскай собуотуттан « Енисей - 1200 » маркалаах биир саІа комбайны 2 міл . 600 тыґ . атыылаґан а ± алан , таІан - хомуйан бµтэрдибит . Маны сэргэ комбайны оІорор бу собуоттан іссі урут µлэлээбит , ірімµіннэммит 2 комбайны биирдиитин 1 міл . 200 тыґ . солкуобайга атыыластыбыт . Бу кэлбит саІа комбайннарбыт эґиил бурдугу толору кµµґµнэн хомуйуохтара . Биґиэхэ саІа техниканы , тракторы , комбайны механизаторга итэ ± эйии - улахан бочуоттаах дьыала . Быйыл маннык чиэскэ кооператив бастыІ µлэлээх механизатор - комбайнера , хаґаайыстыба ± а 27 сыл µлэлээбит Леонид Васильевич Александров тигистэ . Бурдугу ыраастыыр , куурдар « ЗАВ - 10 » комплекска хаґыс да сылын Семен Семенов оператордыыр . Кини сатабыллаах µлэтин тµмµгэр « ійдііх » массыына чааска 10 тонна бурдугу ыраастаан , куурдан µрдµк кондициялаах сиэмэ бурдугар , сµіґµ сиир эбии аґылыгар арааран туспа бункерга кутар . Ити кэнниттэн кууллааґын механизация кімітµнэн оІоґуллуута ыарахан µлэни биллэрдик чэпчэппит . Јрµс уІуордаа ± ы µрдµк µµнµµ биригээдэтэ быйыл эмиэ тэрээґиннээхтик µлэлээтэ . Бу бастыІ µлэлээх биригээдэни Николай Николаевич Ларионов хаґыс да сылын салайар . Манна сыллата 400 - чэкэ гектарга ньэчимиэн , эбиэс µрдµк µµнµµтµн хомуйаллар , хаачыстыбалаах , ілгім µµнµµнµ биэрэр « Тамми » ньэчимиэн саІа суордун ыґаллар . Быйылгы µµнµµнµ кылгас болдьоххо , а ± ыйах кµнµнэн хомуйан бµтэрбиттэр . Хомуур µлэтигэр бастыІ комбайнердар Афанасий Иванов , Петр Леонтьев уонна бааґынаттан бурдугу « ЗАВ - 10 » комплекска таґар « К - 701 » трактордаах Георгий Семенов таґаарыылаахтык µлэлээтилэр . Биригээдэ кэлэр сылга ыраастаммыт , куурдуллубут µрдµк хаачыстыбалаах сиэмэ бурдугунан толору хааччынна . « Болугур » ТХПК кылаабынай агронома , СР тыатын хаґаайыстыбатын µтµілээх агронома Родион Петрович Алексеевтыын быйылгы µµнµµ туґунан кэпсэттибит . - Биґиги быйыл 722 гектарга ньэчимиэни , эбиэґи ыґан , валовойунан 834 тонна бурдугу хомуйдубут , биирдии гектартан 11 , 1 центнер µµнµµ нµ ыллыбыт , - диир Родион Петрович . - Быйылгы бурдукпутун бµµс - бµтµннµµ « ЗАВ - 10 » механизированнай комплекска ыраастаттыбыт , кууртубут . Кэлэр сыл ыґыытыгар анаан 180 тонна сиэмэ бурдугу ууруннубут . Ол иґиттэн 50 тонна µрдµк µµнµµнµ биэрэр « Тамми » ньэчимиэн бурдук сиэмэтин хаґаанныбыт . Сыллата « Сахазернопродукт » компания ± а 500 тонна бурдугу атыылыыбыт . Бу кµннэргэ республика ± а сµіґµ аґылыгын оІорор Хапта ± айдаа ± ы комбикорм собуота 72 тонна бурдугу ылла . Атыыланар бурдукпутун бµµс - бµтµннµµ кууллаан бµтэрэн эрэбит . Быйылгы µлэбит тµмµгµнэн бурдугу µµннэриигэ , сири оІорууга , паардааґыІІа республика Правительствотыттан 8 міл . 964 тыґ . суумалаах субсидия ыллыбыт . Ити киирбит харчы хамнаспытыгар , уматык уонна техника атыылаґыытыгар , саІа тутуулары ыытыыга барыа ± а . « Болугур » ТХПК быйыл о ± уруот аґын олордууга кірдірµµтэ эмиэ куґа ± ана суох . Биирдии гектартан 7 ц хортуоппуйу , валовойунан 50 т хаппыыстаны ылбыт . Теплицаттан 2 т помидору , 1 , 5 т о ± урсуну , 2 т моркуобу , 1 , 5 т сµбµікµлэни хомуйбут . Олохтоохтор бука бары Амма быйаІнаах бааґыналарыгар урукку дьылларга курдук бурдук ілгімнµк µµнэн муоралыы долгуйарыгар , кµн уотугар араас іІµнэн долгулдьуйа оонньууругар ба ± а раллар . Оччотугар болугурдар µірµµлэрэ - кітµµлэрэ µрдµі , сайдыахтара - µµнµіх тэрэ турда ± а . Виктор ЯКОВЛЕВ ( СИА ) суруйуута уонна хаартыска ± а тµґэриитэ . Муус устар 19 кµнµгэр , ый µґµс субуотатыгар , Европа бµттµµнµн µрдµнэн аан бастаан ЦИРК КҐНЭ бэлиэтэниэ ± э . Бу кµнµ биґиги Сахабыт сирин бриллиантовай циркэтэ , биллэн турар , дьоґуннаахтык кірсір санаалаах . Ол туґунан иллэрээ кµн Саха циркэтигэр буолбут пресс - конференция ± а Генеральнай директор Сергей Расторгуев суруналыыстарга иґитиннэрдэ . Салгыы » Ааспыт ірібµлгэ Кµіх хонууга µгµс киґи то ± уоруста . Манна эрдэттэн былааннаммытын курдук , « Россия хайыґара - 2011 » хамсааґын чэрчитинэн спорт куттаах Дьокуускай куорат олохтоохторо хайыґарга турдулар . Халлаан тіґі да сааскылыы салгыннаах буоллар , спортсменнар ону аахсыбатылар . « Россия хайыґара » тэрээґин дойду µрдµнэн 1982 сылтан ыытыллар . Сылтан сыл хайыґардьыт ахсаана эбиллэн иґэр . Ол курдук , ааспыт сылга Россия µрдµнэн 69 регион кыттыбыта . Оттон Саха сирэ тустаах тэрээґиІІэ 2007 сылтан кыттыґар . Былырыын Кµіх Хонуу сµµрэр суолугар 3553 хайыґардьыт тахсыбыт эбит буолла ± ына , быйыл ити сыыппара 4224 - кэ тиийдэ . Салайааччылар ортолоругар µірэх министрин солбуйааччы Эдуард Кондратьев , Бэчээт уонна телевидениенэн , радионан биэрии дьыалаларыгар департамент салайааччыта Филипп Пестряков , баґылыктар уо . д . а . кытыннылар . О ± отуттан кырдьа ± аґыгар тиийэ хайыґардарын кэтэн , араас дистанцияларынан илин - кэлин тµґµстµлэр . Эр дьон салайааччылар ( VIP ) ортолоругар 2014 миэтэрэ дистанция ± а Амма улууґун Покровка нэґилиэгин баґылыга Игорь Петров кыайыылаа ± ынан та ± ыста . Дьахталларга Ньурба улууґун дьаґалтатын бэрэстэбиитэлэ Октябрина Кузьмина бастаата . 1998 - 2003 сс . тіріібµт о ± олорго Чурапчыттан Айсен Иванов уонна Намтан Таня Игнатьева инникилээтилэр . Оттон 1993 - 1997 сс . тіріібµттэргэ Ленскэйтэн Марк Индеев уонна Алина Денисова кµннээтилэр . Дьахталларга Юлия Мухамедзянова ( ХИФУ ) , эр дьоІІо Яков Попов ( ДЮСШ - 4 ) бастаатылар . 1945 - 1961 сс . тіріібµт бэтэрээннэр ортолоругар Аркадий Лиханов ( ХаІалас ) , Василиса Слепцова ( Дьокуускай ) тэІнээхтэрин булбатылар . Кинилэртэн іссі а ± а саастаахтарга бастакы миэстэни Хатастан Степан Контоев , Ньурбаттан Октябрина Кузьмина ыллылар . Оттон доруобуйаларынан хааччахтаах дьоІІо Василий Шепелев , Вера Полищук ( иккиэн дьокуускайдар ) маІнайгы миэстэлэннилэр . Дьиэ кэргэн кµрэхтэґиитигэр биэтэккэ бастакынан µс о ± олоох Горнай улууґун Ма ± арас сэлиэнньэтин олохтоохторо , спорт куттаах Максимовтар кэллилэр . Акулина Константиновна уґуйаан иитээччитэ , Василий Семенович о ± о саадыгар харабылынан µлэлиир . - « Россия хайыґара » хамсааґыІІа биґиги номнуо бэґис сылын кыттабыт . МаІнайгы сылбытыгар Кудаисовтар дьиэ кэргэн аатыттан киирэн ( ийэм , эдьиийим , балтыларым , мин уонна кэргэним ) бастаабыппыт . Ол кэнниттэн бэйэбит туспа дьиэ кэргэнинэн кыттар буолбуппут . Быйыл , былырыын - бастаатыбыт , иллэрээ сыл - иккис буолбуппут , ол иннинэ µґµс миэстэлэммиппит . Онон « Россия хайыґара » буолла да ± аны хайаан да кэлиэхтээхпит диэн санаа µіскээбит . А ± абыт тіґі да кыстыкка бэлэмнэнэн ойууртан ордубатар , быыс - арыт булла . Быйыл икки улахан о ± обутун кытта кытынныбыт . Кырабыт Стасик тµірт саастаах . Улахан уол Уйгулаан 9 - с , Сеня 2 - с кылаас µірэнээччилэрэ . Уйгулаан хайыґарынан умсугуйар . Улууска бэйэтин саастыылаахтарыгар µс , биэс километрга сµµрµµгэ бастыыр . Бэйэбит о ± о эрдэхпититтэн сібµлээн хайыґардыыбыт . Оскуола ± а µірэнэр сылларбытыгар Степан Степанович Контоев салайыытынан дьарыктаммыппыт . Биир кэмІэ тохтуу сылдьан баран , кэлин Ма ± араска хайыґар кµµскэ сайдан , µлµґµйэн , биґиги онтон эмиэ туора турбаппыт . Нэґилиэкпитигэр хайыґардыыр сир дьиэбититтэн чугас буолан , усулуобуйа баар . Туристическай базаттан улахан итэ ± эґэ суох . Онон хаґан саас буоларын , халлаан сылыйарын долгуйа кµµтэбит . « Россия хайыґара » хамсааґын тэрээґинэ сылтан сыл аайы тупсан иґэр . Быйылгы тэрээґин олус бэркэ ааста , - диэн Акулина Константиновна санаатын µллэстэр . Хайыґар бырааґынньыгын « Саамай кырдьа ± ас кыттааччыта » аатын 80 - с хаарыгар µктэммит Тихон Прокопьев ( Дьокуускай ) уонна Кристина Билюкина ( МэІэ - ХаІалас ) ыллылар . Оттон « Саамай кырачаан хайыґардьыт » аата Яромир Барашковка ( Дьокуускай ) , Тунаара Федорова ± а ( Горнай , Ма ± арас ) тигистэ . Маны таґынан бастыІ кірдірµµлээх дьиэ кэргэнинэн - Горнайтан Максимовтар , Дьокуускайтан Соловьевтар , Варламовтар буоллулар . Ити курдук , хайыґар кыттыылаахтара илии тутуурдаах , іттµк харалаах дьиэлээтилэр . Сорох хайыґардыырга оІостон кэлбит дьон хайыґар а ± ыйа ± ыттан сылтаан кірііччµлэргэ кубулуйдулар . Онон спорт салайааччыларын иннигэр эґиилгиттэн хайыґар ахсаанын элбэтэр сорук турар . Быйыл хайыґарга тиксибэтэх дьон эґиил бэйэбит атыылаґыахпыт диэн былааннаахтар . Бу кµн спорт куттаах дьон бырааґынньыгар кубулуйда . Республика биллэр - кістір ырыаґыттара , µІкµµґµттэрэ кыттыылаах концерт кірдірµлµннэ . Сылаас чэй , минньигэс шашлык атыыланна . Кµіх Хонууга кэлбит киґиэхэ хотторуу диэн суох . Кµрэхтэґиигэ миэстэлэспэтэх да буоллар , сибиэґэй салгынынан тыынан доруобуйаларын бі ± іргіттµлэр . Ол буолар - туохха да тэІнэммэт кыайыы . Людмила ПОПОВА . Автор хаартыска ± а тµґэриитэ .

Download XML • Download text

sah-16

sah-16

View options