Deltacorpus 1.1

sah-14

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

- Эстрада эйгэтигэр бэрт былдьасыһыы , ордугурҕаһыы , киирсии бөҕө баарын кэпсээччилэр . . . - Ханна барыай . ? ! Бастаан утаа оннук баара буолуо да дии санаабат этим . Сирэйгэ бэрт сылдьан кэнниттэн кээрэтэн сиэһин бу эйгэҕэ элбэх . Киһини кэнниттэн саҥарар идэм суох эрээри , куһаҕаннык саҥарбыт дьону кытта утары аһаҕастык аахсыахпын сөп . Бэйэм туспунан эҥинэ бэйэлээҕи барытын истибитим . Дьиҥинэн , аҕыйахпыт ээ . Бэйэ бэйэбитин харыстаһа да сылдьыах баара . Холобур , быйылгы « Этигэн хомуска » кыайан баран , ордугурҕаһыы , күнүүлэһии , бэрт былдьасыһыы аһара сытыырхайбытын эппинэн - хааммынан курдары өйдөөбүтүм . - Хайдах ? Көрөөччүлэриҥ эйиэхэ ыалдьан ыһыы - хаһыы бөҕө буолбуттара дии . . . - Көрөөччүлэрим , чахчы , күүскэ өйөөбүттэрэ . Көрөөччүлэри кытта саалаҕа адьас атын хартыына , наһаа истиҥ , сылаас , эйэҕэс эйгэ эбит буоллаҕына , сыана кэтэҕэр тымныы , хабыр уонна уодаһыннаах сыһыан баара . Кынчарыйсыы , туох эрэ бэрдэ суоҕу сибигинэһии . . . Көмүс хомуспун ылан баран чороҥ соҕотох туран хаалбытым . Ким да эйэҕэс , истиҥ тылынан эҕэрдэлээбэтэҕэ . Туһугар ыарахан кэм этэ . - Оо , дьэ . . . Кырдьык , кэнсиэргэ боростуой көрөөччү да ону - маны сибикилээн билэр , сэрэйэр ээ . - Бэл , көрөөччү кытта бэлиэтии көрөр эбит дии . Чэ , бэйэ , ол хааллын . Үгэс курдук сылын аайы ыытыллар буолбут үлэ дьаарбаҥкатыгар үөрэҕи бүтэрбит үлэтэ суох эдэр специалистар кэлэн иллэҥ үлэ миэстэлээх тэрилтэлэри кытары сиһилии кэпсэтиэхтэрэ , билсиэхтэрэ , туһалаах информацияны ылыахтара . - - Улуустааҕы балыыһам кылаабынай бырааһа И . В . Попов " быыбарга кыттабын уоппуската биэр " диэн сайабылыанньа суруйан киллэрбиппэр , туох да төрүөтүн ыйбакка олорон " ОТКАЗАТЬ " диэн эрилиннэрэ тардыбыта . Мин баран прокурорга үҥүстүм , сол күн сокуону кэһии тахсыбытын бигэргэттэрэн , бырааптаах уоппускабын ылбытым , - - диир . Хаста да САССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун , САССР уонна РСФСР үөрэҕириигэ министиэристибэлэрин Бочуоттаах Грамоталарынан наҕараадаламмыта . Почетные звания « САССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала » бочуоттаах сыбаанньа 1957 с . иҥэриллибитэ , « РСФСР оскуолаларын үтүөлээх учуутала » - 1960 с . , « Үлэ Кыһыл Знамята » уордьаннаах , « Үлэҕэ килбиэнин иһин » , « Трудовое отличие » мэтээлэрдээх . Со ± уруу µірэнэ барыам иннинэ 1949 - 1950 сылларга кинигэ издательствотыгар балтараа сыл кинини кытары биир хоско олорон µлэлээбиттээхпин . Оччолорго издательство ± а Кµн Дьирибинэ , Архыып Аба ± ыыныскай , Феоктист Софронов , Јліксій Бээрийэк курдук суруйааччылар , кэлин суруйааччы буолбут Георгий уонна Анастасия Сыромятниковтар , Ньукулай Хаабыґап , Ыстапаан Тµмэппиэйэп эмиэ µлэлиир этилэр . Настаа Уурастыырабы кытары , мин курдук , биир хоско олорбута . Оччолорго суруйааччылар издательстволыын кыттыгас партийнай тэрилтэлээхтэринэн , нэдиэлэ ахсын партийнай µірэххэ кэлэллэр эбит этэ . Биирдэ , µлэ чааґын бµтµµтэ , Амма Аччыгыйа киирэн кэллэ . Дорооболоґон баран эттэ ± э дии : - Дьиэлээх киґи бэлэмнэнниІ а ± ай ини ? - Эчи суох , до ± ор . Эн сµктэрбит " Тілкі ± µттэн " илистибитим ааґан быстыбат . Билигин эмиэ аанньата суох рукопиґы сµктэрдилэр . - Бэйэ - бэйэ , Дьокуускайы кытыарыма . Хата , эн биґикки инники олоруох . Ба ± ар , о ± онньоттор бэлэмнээхтэр эбит диэйэллэр . . . - Бу саха икки бідіІ суруйааччылара миннэрин билсибит , бэрт иллээх дьон быґыылаахтара . Онуоха кэпсээн - ипсээн , сурах - садьык µгµс этэ . Хаґан эрэ ити икки киґи куруортан иґэр кэргэттэрин кірсµґэ авиапорка киирбиттэр . Амма , Кµннµк хас эмэ сылы быґа арахсыбакка эриґэн кэргэн ылбыт Наадьатын тэґийбэккэ - тулуйбакка кµµтэрин кірін туран , до ± орун хаадьылааччы буолбут : - Болуодьаа , чэмэлийэн ыраас да кµн . Кыкках да са ± а былыт суох . Кір бу , киґи илиитэ ханан да иІнибэт кій салгына . Дьэ манныкка килиэ тимир сімілµіт хайдах уйдаран кітірі буолла ? Ээ - э , Болуо - дьаа ? Киґитин саараІната тµґэн баран , Амма эттэ ± э дии : - Ґіґэ арай сімілµіт мотуора моґуогурдун . . . Оо , дьоммут этэІІэ кэллэллэр ханнык . . . Ол икки ардыгар киґитэ уйадыйан ытаан ньол ± оруйан барбыт . Тіґі оруннаа ± ын билбэтэрбин да , итинник кэпсээни хас да киґиттэн истибитим . Оттон Владимир Михайлович чахчытынан µтµі майгылаах , кіні сµрµннээх , уйа ± ас дууґалаах киґи эбит этэ . Кµн уґаабытын кэннэ саас биґиэхэ Эллэй кітін тµстэ . Киирдэ да : " Бу кимий , саІа µлэґит даа ? " , - диэмэхтээн эбии тугу эрэ ыйыппыта баара да , хардатын истибэккэ эрэ ааґа турда . Анастасия Саввичнаны , Владимир Михайловиґы кытары дорооболоґоругар эмиэ тугу эрэ ыйыталаста эрээри , эмиэ туох дииллэрин истибэккэ тахсан барда . - Серафим Романович , булкуллубут киґи курдук сылдьар µгэстээх . Эн , эдэр киґи , онтон соґуйума , - диэтэ Владимир Михайлович уонна олоро тµґэн баран эбэн эттэ : - Наадалаах диэбит кэпсэтиитигэр букатын атын буола тµґээччи . Владимир Михайлович эбэн этиитин тута ійдіібіті ± µм эрээри , Эллэй Архип Георгиевич Аба ± ыыныскай хоґугар Н . П . Канаевы , Г . Г . Вешников - Баал Хабырыыґы кытта кірсірµн кірірµм да , истэрим да . Ити кистэлэІ кірсµґµµлэри издательство µлэґиттэрэ бары кэриэтэ сібµлээбэт этилэр . Дьон то ± о итинник сыґыаннаґарын биґиги , эдэрдэр , обком нэґилиэстибэ туґунан бэрдэ суох уураа ± а тахсыбытын эрэ кэннэ чуолкай ійдіібµппµт . Ґлэ ± э киирдэ ± им сыл ахсынньыга дьыл тµмµгэр анаммыт издательство коллективын уопсай мунньа ± а буолла . Онно дакылааты директор Никифоров Степан Семенович бэйэтэ оІордо . Сэлликкэ быґа сиэтэн , арыт нэґиилэ кыыкыныыр бэйэтэ , саІата чіллірµйбµтэ сµрдээх этэ . Онно , мин иґиттэхпинэ , маннык этиини кыбытан аґарда . - Сорох редактордар кэлин кэмІэ биир рукопиґы сылы быґа кыбына сылдьар µгэґи буллулар . Оччо ± о биґиги былааны хайдах толорор , хантан µптэнэр - хамнастанар дьоммутуй ? Кими итиччэ хооруйдулар буолла дии олордохпуна отчуоту дьµµллэґиигэ тірдµс киґинэн Владимир Михайлович турда : - Степан Семенович , киґи тіґі сыралаґан эн дьаґалгын толорбутун билэн баран , саІарбыт буоллар астык буолуо этэ . Автордар да , тылбаасчыттар да рукопистарын илиинэн суруйан киллэрэллэрин , онтон µксэ сааґыламмата ± ын , тыла - іґі сиэри таґынан мілті ± µн биґигиннээ ± эр бэйэІ ордук билэ ± ин : рукопиґы бэйэІ тута ± ын , бэйэІ былааІІа киллэрэ ± ин . Оттон Дьокуускай айымньытын тыыннаа ± ым тухары аны редакциялыы ылыныам эрэ суо ± а . Кэлин этиитин Владимир Михайлович , саІата уларыйан , ытамньыйда дуу диэх курдук , харааста - харааста ыган таґаарда . Директор , тµмµк этиитигэр соґутуон иґин , биир да тылынан харда биэрбэтэ . Оттон Николай Якутскай суруйааччылар сойуустарын бэрэссэдээтэлинэн талыллан , " Тілкіті " аа ± ааччыга биґирэнэн кµннээн а ± ай сылдьар кэмэ этэ . Ону баара Владимир Михайлович икки тойонун иккиэннэрин то ± о - хайа этэн кэбиспитэ . Итинник этэр , дьиІэр , сіптіі ± µн мин хойутун эппинэн - хааммынан кытары билбитим . Издательство директора , былыргынан µс кылаас µірэхтээх киґи , талбытынан дьаґайара . Сыллаа ± ы былааны бэйэтин кірµµтµнэн оІороро , кэскиллээх былаан диэн суо ± а . Онон кинигэ редактора рукопиґы тіттірµ биэрэн авторга тупсартарар кыа ± а суо ± а , тахсара биир - икки ый хаалбытын кэннэ ылар буолан , мілтіх да айымньыны кµн сирин кірдіріргі тиийэрэ . Аны туран Н . Г . Якутскай кµннээґинигэр Владимир Михайлович улахан суолта биэрбэтэх быґыылаа ± а . Ґс аІы сылдьар кырдьа ± ас суруйааччылартан Якутскайы ійіібµт Амма Аччыгыйа этэ . Оттон Кµннµк до ± орун батыспата ± а . Кини тылы µчµгэйдик билбэт эрээри , аІардас айымньы дьардьаматын сатаан аттара тутан , киґи суруйар идэнэн уґуннук дьарыктаныа ± ын ійµм хоппот диэн дьоІІо этэрин биирдэ эрэ истибэтэ ± им . Итиниэхэ эбии кэлин ыстатыйаларын аахпыппынан , Владимир Михайлович айар µлэ ± э ураты ирдэбиллээхтик сыґыаннаґара диэн ійдібµллээхпин . Ону сорохтору бэркэ соґуппут " Кµдээринэ кµµркэйии " диэн кэлиІІи ыстатыйаларыттан биирдэстэрэ да бигэргэтиэн сіп . Киґи быґыытынан Владимир Михайлович дьоІІо кінітµнэн , судургутук сыґыаннаґара . Ол да иґин оччолорго издательство µлэґиттэрэ бука бары кинини куруук µірэ - кіті кірсіллірі уонна сµрдээ ± ин ытыктыыллара . 1949 сыл Јктііп бырааґынньыгын ылбыппыт . Владимир Михайловиґы а ± ыйах ыалдьыты уонна директоры кытта бастыІ остуолга олортулар . Кини иннигэр дьахталларбыт , кыргыттарбыт поднос курдук улахан ба ± айы нэлэгэр иґиккэ кэтилиэти , бэрэскини іріґілµµ уурбут этилэр . Бырааґынньык кэнниттэн Феоктист Софронов бэрт дьээбэлээх муІутаан : " До ± оттоор , биґиги киґибит Иван Андреевиґы баґыйда ээ . Крылов биир тµгэІІэ 28 бэрэскини сиэн турбуттаах . Болуодьа о ± онньор отутун толордо ээ " , - дии - дии µірбµттээх - кіппµттээх . " Кэтээн кірµµ " тіґі кырдьыгын билбэтэрбин да , нэлэгэр иґит аґа , оонньуута суох , а ± ыйаабыт быґыылаа ± а . Владимир Михайлович , бэйэтэ балачча сонос киґи , аґы туох эрэ µтµі сиэри тутуґардыы , бэркэ сібµлээн , астыктык аґыыр эбит этэ . Аґаабытын кэннэ дьон " ыллыаІ , олоІхолуоІ дуо ? " диэбиттэригэр киґибит , бастаан былыргы тэбэнэттээх ырыаны ыллаата , онтон кылгастык олоІхолоото . Мин ону , олоІхоґут итинник буолар эбит ээ диэн , олус сэІээрэ истибитим . Ол киэґэ биґиги бары µірэн - кітін эгэ - дьа ± а тар ± аспыппыт . Оччолорго Владимир Михайловиґы дьон , истэр былаґын тухары , " Болуодьа о ± онньор болтоллон олорон эппит буолла ± ына , ол сіп буолуохтаах " дэґэллэрэ . Оттон кини сыыспытын дуу , ал ± аґаабытын дуу тµіґµµ суо ± а . Сол да µрдµнэн хойутун хойут , мин " КыымІа " культура салаатын тутан олорор кэммэр паапка кыбыныылаах киґи киирэн кэлбитэ . Кэпсэппэхтээн иґэн кини : " Бу манна Уурастыырап дьыалата , ол иґигэр суруйааччылартан кими норуот істіі ± і оІоруохха сіптіі ± ір ананан суруллубут испииґэк , баар " , - диэн турда . Ґґµс сырыытыгар , киниэхэ мин " оччолорго кими да ірі кірдірбіт КГБ " наадыйар " дьонноругар салайааччылартан характеристика суруйтаран , тірµттэрин - уустарын ыйдаран испииґэк оІорторон ылара . Ол кэмІэ салалта ± а олорбутуІ буоллар оннук характеристиканы , испииґэги эйигиттэн да ирдиэх этилэр " диэн таґаарбытым . Кµґµіккээн дуу , ситэ ійдіібіккі дуу " ыалдьыттаабыт " киґим миэхэ , хата , іссі тіхтірµйэн кэлбэтэ ± э . Кини билигин СР норуодунай поэта . Оттон Уурастыырап хаайыллыахха да сіп кутталыттан оІорбут испииґэгэ , хайа суруйааччы хаґан тутуллан хаайыллыбытыттан сылыктаатахха , КГБ - га тірµт да туґалаабата ± ын бэлиэтээн этиэх тустаахпын . В . М . Новиков - Кµннµк Уурастыырап туґунан ахтыым тµмµгэ маннык : кини , норуотугар бар ± а баай буолбут айымньыларын кэриэс хаалларбытын таґынан , ыраас , дьэІкэ оло ± у олорон ааспыт киґи . Дмитрий КУСТУРОВ , µлэ , тыыл ветерана . Париж - историын туж тодмо кар . Татын ортчиз Быдӟым француз революция , татын ик вал Париж коммуна . Париж вӧзын интыяське Версаль . 2010 сыл Арассыыйаҕа - Франция , Францияҕа - Арассыыйа сылынан биллэриллибитэ . Саха сирэ даҕаны бу улахан тэрээһиҥҥэ быһаччы сыһыаннаах . Элбэх оскуолаҕа француз тылын үөрэтэбит . М . К . Аммосов аатынан Хотугулуу - илин федеральнай университекка омук тылын факультета , чуолаан , француз тылын кафедрата тылбаасчыттары , учууталлары , тыл үөрэхтээхтэрин бэлэмнээн таһаарар . 2010 сыл таах көлдьүн ааһан хаалбатын , Франция устуоруйатын , култууратын кэрэхсээтиннэр , тылларын байыттыннар диэн соруктаах кафедралыын кыттыһан куонкурус биллэрбиппит . От ыйын 5 кµнµгэр ХаІалас улууґун Орто Дойду сиригэр улуус ыґыа ± а ыытылынна . Сарсыардаттан ибиирэр арда ± ы аахсыбакка ыраахтан - чугастан ыалдьыт бі ± і то ± уоруста . Ыґыах алгыґын кэнниттэн улуус дьаґалтатын баґылыга А . С . Владимиров , Государственнай Мунньах ( Ил Тµмэн ) Председателэ В . Н . Басыгысов , РФ Государственнай Думатын Председателин солбуйааччы Н . В . Герасимова , " Сиргэ аан дойду культурата " норуоттар икки ардыларынаа ± ы фольклорнай фестиваль тэрийээччитэ ( Франция ) Жан Роше э ± эрдэ тылларын тиэртилэр . Ыалдьыттар ордук тоґо ± олоон саха норуота µтµі µгэстэрин сµтэрбэккэ илдьэ сылдьарын , омуктар иллээхтик - эйэлээхтик олороллоругар " Азия о ± олоро " оонньуулар , фестиваллар улахан суолталаахтарын бэлиэтээтилэр . Салгыы » Итини таһынан Санкт - Петербурга , Москубаҕа Саха сирин дэлэгээссийэтэ хомуһу ЮНЕСКО киһи материальнайа суох баайынан билиниигэ дойду учуонай , култуурунай уопсастыбаннаһын түмүүгэ сыһыаннаах көрсүһүүлэри ыытта . - Былаас буолбатах , судаарыстыба диэн судаарыстыба , норуот . Бэйэҥ кыһалҕаҕын толунар толкуй суох буолуохтаах . « Аҕам Сивцев Николай Захарович өттүттэн ылан көрдөххө , эбээбит Татьяна Матвеевна Абарамова аҕата , ол аата биһиэхэ хос эһээбит - Матвей Абрамов Хаҥалас улууһун VI Малдьаҕар киһитэ . Кини көмүс сууйар идэлээх буолан эрдэ суорума суолламмыт . Көмүс сууйан баран , атаһынаан Өлүөнэ өрүһү туораан истэхтэринэ , көмүстэрин халаары өлөртөөн кэбиспиттэр . Хос эбээбит Долу Эверстовтарыттан төрүттээх , кэргэнэ өлөөтүн кытары , сэттэ оҕотун батыһыннартаабытынан , Мэҥэ улууһугар бырааттарыгар кэлэр . Стручков кулуба хос эһээбитин билэр , онон буолуо Үс Көлүйэ диэн ааттаах үчүгэйкээн үрэх сири быстаран хос эбээбитигэр бэрдэрэр . Дьэ бу сиргэ - уокка , Долу нэһилиэгэр эбээм Татыйаас бырааттарынаан борбуйдарын көтөхпуттэр . ( … ) ~~- Имиҥ тэтэрэн , оруобуна сардаана курдук буоллуҥ дии , - диэт , иэдэспиттэн « чоп » гынан ылла .~~ Онно СӨ президенэ Егор Борисов Ил ТүмэІІэ иґитиннэрбит Анал этиитин чэрчитинэн , 2011 с . тыа сирин сайыннарыыга государство ійібүлүн механизмын туґунан кэпсэттилэр . Айаал Степанов Президент Анал этиитин олоххо киллэрэр сыалтан тыа сирин сайыннарыыга туґуламмыт үлэ былаана оІоґуллан бүтэн эрэрин иґитиннэрдэ . СИА . Алтынньы 5 кµнµгэр " Эльгауголь " ААО акцияларын 68 , 86 бырыґыана , " Якутуголь " ААО акцияларын 75 бырыґыана минус биир акция , Улак - Эльга 320 км уґуннаах тимир суол ситэ тутуллубатах учаастага биир лотунан конкурска атыыга туруохтара . Лот алын сыаната 47 , 396 млрд . солк . аа ± ыллар , конкурс хаамыыта 100 міл . солк . Бу атыыны ыытарга РФФИ , " Российские железные дороги " ( РЖД ) ААО уонна " Республикатаа ± ы инвестиционнай компания " ААО µс ірµттээх договор - поручение тµґэристилэр . " Республикатаа ± ы инвестиционнай компания " ( РИК ) генеральнай директорыттан Александр Федотовтан конкурс иннинээ ± и балаґыанньаны сырдатарыгар кірдістµбµт . - Алтынньы 5 кµнµгэр ыытыллар конкурска " Якутуголь " , " Эльгауголь " акцияларын пакета уонна тимир суол ситэ тутуллубатах учаастага атыыга барыахтара . То ± о маны барытын биир лотунан туруорарга быґаардыгыт ? Санаан кірдіххі , акциялар пакеттара тус - туґунан дэбигис барыах этэ . - Биир лотунан батарыы туґунан Росимущество уонна СР Правительствотын ыккардыларыгар тµґэрсиллибит эйэ дэмнээх сібµлэґиигэ этиллэр . ДьиІэр , республика " Якутуголь " , " Эльгауголь " акцияларын пакетын тус - туґунан батарара туох да уустуга суох . " Якутуголь " акцияларын олус барыстаахтык батарыах этибит - ити акциялары " Мечел " µірµµнэн ылыа этэ . " Эльгауголь " да акцияларын ситиґиилээхтик атыылыырбыт саарбахтаммат . Ол эрээри итиннэ потенциальнай инвестор интэриэґин учуоттуур наада - ол акциялар контрольнай пакеттарын бас билиигэ сытар . Республика акциялар 39 бырыґыаннарын эрэ бас билэр . Онон РЖД - ны кытары кооперациялаґарга уолдьаста . Кинилэр ааспыт сыл бэйэлэрин акцияларын пакетын батара сатаабыттара эбээт . Оччолорго баайы - дуолу араарыы туґунан быґаарыы ылылла илигинэн , ити кыаллыбата ± а . Билигин ол быґаарыы баар , онон буолаары турар атыы юридическай іттµнэн толору кыахтаах . Ол эрээри , биир іттµнэн эйэ дэмнээх сібµлэґии баар , атын іттµнэн , бу икки бырайыак - " Якутуголь " уонна " Эльгауголь " - ис дьиІэр , биир кэлим бырайыак икки ілµµтэ буолаллар . " Якутуголь " инвестордар ороскуоттарын тута толуйа охсор кыахтаа ± ынан бµгµн ордук кэрэхсэтэр , оттон Эльгэтээ ± и сир баайа кэскилэ улахан . Аны 10 - 12 сылынан Нерюнгри разреґын саппааґа а ± ыйааґынын тµмµгэр ( ол туґунан , дьиІэр , этэргэ эрдэ ) , " Якутуголь " µлэтэ - хамнаґа намтаан барыа диэн саба ± алааґын баар . Оччотугар , " Якутуголь " кыа ± ын холкутук Эльгэ ± э кіґірµіххэ сіп . Эльгэтээ ± и сир баайын саппааґын 50 сылга тиийэ хостуохха сіп , аа ± алларынан , 2 млрд . т тэІ , оттон ситэ чинчийиллэ илик саппааґа іссі элбэх . Маны таґынан транспорт инфраструктурата Эльгэ баайдаах сирин туґа ± а таґаарыыга олус табыгастаах буолара кµµтµллэр . Кырдьык , билигин ити чааґыгар киґи улаханнык ахсарбат балаґыанньатын кірібµт , ол эрээри субу - бµгµн Эльгэттэн ким да чо ± у тиэйэн барарга туруммат эбээт . Бырайыак былааннаммыт кµµґµн - кыа ± ын 2018 сылга ылара кµµтµллэр , ол кэмІэ тимир суол хостоммут чо ± у толору тиэйэр кыахтаныа . Номнуо 2008 сылтан РЖД илиІІи суолларга тупсарар - саІардар µлэни ыытары былаанныыр . БАМ - ы уонна Транссибы туґанан , Эльгэ ± э хостоммут чо ± у ар ± аа да , илин да хайысха ± а тиэйиэххэ сіп . КиэІник толкуйдаатахха , со ± урууІу да хайысханы талыахха сіп , онуоха Благовещенскайга муоста туттахха , Кытай уонна АТР дойдуларыгар суол тосту кылгыах этэ . Оччо ± о транспорт схемата билиІІи баар уонна чугастаа ± ы кэмІэ былааннаммыттан ордук барыстаах буолуох этэ . Россия геополитическай балаґыанньатын уонна ис политика интэриэґин учуоттаан , бµгµн ити вариант кірµллµбэт , ол эрээри ахсаантан быра ± ыллыбат . - РЖД уонна Саха сирэ активтары сыаналааґыІІа санаалара хайдыґар кэккэ тµгэннэрдээх этилэр . Тµмµккэ сыанабыт биґиги ба ± а санаабытыгар эппиэттиир буолла дуо ? - " Якутуголь " акцияларын атыылааґыІІа міккµір суо ± а . Онуоха тутулуга суох сыанаґыты ( " Северо - Восточнай риэлторскай компанияны " ) тардыбыппыт , ФАУФИ сэІээрэр тµмµгµн ылбыппыт . Оттон " Эльгауголь " баайын - дуолун туґунан этэр буоллахха , республика уонна РЖД маІнай утаа ( 2006 с . ) санаалара улаханнык хайдыспата ± а : биґиги биир акция сыанатын 11 солк . быспыппыт , РЖД - 10 солк . Сааґыгар РЖД биир акция сыанатын биллэрдик тµґэрбитэ . Мин санаабар , ол кэмІэ РЖД ботуччу сыаналанар ( 11 млрд . солк ) ситэ тутуллубакка турар тимир суолу уонна онно баар базаны батарары ордук наадалаа ± ынан аахпыта . Ол иґин итини батарар туґуттан , РЖД - га бэйэлэрин кэмнэригэр бэрт чэпчэкитик тиксибит акцияларын сыанатын тµґэрэргэ бэлэм этилэр . ДьиІэр , государство интэриэґин кірдіххі , " Эльгауголь " чэпчэки сыана ± а турара табыллыбат , то ± о диэтэр итиннэ чох баара ± ай саппааґа сытта ± а , оттон аан дойдуга чоххо наадыйыы µµнэ турар . Тµмµккэ третейскэй судьуйа оруолугар РФ Правительствотын Финансовай академиятын Баайы - дуолу сыаналааґыІІа кафедрата тардыллыбыта . Кафедраны сыанаґыттар ортолоругар профессионал быґыытынан улаханнык ытыктанар Марина Федотова салайар . Финансовай академия экспертэрэ " Эльгауголь " баайын - дуолун 3 , 8 млрд . солк . тэІ диэн тойоннообуттара , ол биґиги сыанабытыгар чугас - 4 , 1 млрд . солк . Биґиги активтарбытын экспертэр араастык сыаналыыллар . Соторутаа ± ыга диэри биир кэлим лот сыаната µрдэтиллибит диир этилэр . Оттон билигин аны атын санаа этиллэр буолбут : Эльгэтээ ± и актив сыаната маннык кірдірµµлэргэ тµґэриллибит буолуон сіп эІин диэн этэллэр . . . Мин саныахпар , Финансовай академия экспертэрин сыаналара оруннаах , онон туттуллуон сіп . Итини сэргэ мин РФФИ µлэлиир коллегаларбыт тілібµр боппуруоґун тµргэнник быґаарбыттарын бэлиэтиэм этэ . Биґиги итиннэ бириэмэбитин сµтэрэрбит буолуо диэн дьиксинэ санаабыппыт , ол эрээри барыта олус суґаллык быґаарыллыбыта . - Биллэрин курдук , активтары батарыыттан киирбит µп республика бюджетыгар буолбакка , Республикатаа ± ы инвестиционнай компания ± а ( РИК ) киириэхтээх . Итини хайдах быґаара ± ыт ? - Ґп РИК - ка чопчу сыаллаах киирэр : Беркакит - Томмот - Дьокуускай тимир суол тутуутун тµмµктµµргэ уонна СР инфраструктуратын объектарын тутууга . Бµгµн СР Правительствота уонна РИК ити бырайыактары сµрµннµµрµ хааччыйар докумуоннары бэлэмнии сылдьаллар . Чугастаа ± ы кэмІэ ити докумуоннары федеральнай кииІІэ µлэлиир коллегаларбытын кытары сібµлэґиннэриэхпит . " Якутуголь " акцияларын батарыыттан киирбит µп икки ірµттээх . Аукцион кэнниттэн , биир іттµнэн , РИК бас билиитигэр киирэн , чааґынай буолуо . Атын іттµнэн , кини тимир суол тутуутугар барыа , оттон ол суол сокуон быґыытынан федеральнай бас билиигэ киириэхтээх . Билигин акциялар пакеттарын 75 быр . минус биир акцияны бас билэр СР Правительствотын уонна ити акциялары бэйэтин бас билиитинэн аа ± ынар федеральнай киин ыккардыгар тµґэрсиллибит сібµлэґии итинник . Икки ірµт тимир суолу тутууга интэриэстээх буолан , уопсай тылы булары ситистилэр . - Инвестордар батарыллар активтарга интэриэстэрэ тіґі улаханый уонна конкурс кыттыылаахтарын кыахтарын хайдах сыаналыыгын ? - Аукцион потенциальнай кыттыылаахтарын сыаналыыртан туттунуом этэ . Арай , харахтарын хатаабыттар олус элбэхтэр диэн бэлиэтиэхпин сіп . Кинилэр ортолоругар Россия да , омук да компаниялара бааллар : Швейцария " Glencor " , Япония " Sumitomo " уонна " Mitsui " , Корея " LG International " компаниялара , ону тэІэ " МИТЛ СТИЛ " , " Якутуголь " акцияларын 25 быр . бас билэр " Мечел " , кэнники кэмІэ бэйэтин бизнеґин диверсификациялааґынынан дьарыктанар " АЛРОСА " АК . Јскітµн омук компаниялара аукциоІІа кыттар буоллахтарына , кинилэр Россия компанияларын ніІµі кыттыахтара , эбэтэр Россия ханнык эмит компаниятын кытары консорциум тэриниэхтэрэ . АукциоІІа интэриэс улахана биллэр : " Якутуголь " уонна Эльгэ улахан кэскиллээх бідіІ бырайыактарынан Россия ± а да , кыраныысса да таґыгар тиийэ сура ± ыраллар . Ирина ВАСИЛЬЕВА . 1992 сыллаахха биир ынахтаах бааһынай хаһаайыстыба тэриммитим . Сопхуос паай биэрбэтэҕэ . Ол да буоллар эһэм төрөөбүт сиригэр 20 гаа сир ылан , сайылык туттан , тиэхиньикэ булунан үлэлээбитинэн барбытым . 1994 с . муус устар бүтүүтэ Эбээн Бытантай Дьарҕалааҕыттан ЗИЛ - 21 массыынанан тиийэн , 2 оҕус , 2 тыһы тыһаҕаһы аҕалбытым . Антах ураты усулуобуйаҕа сылдьалларын , тулуурдаахтарын илэ көрөн итэҕэйбитим . Сүөһүлэрим уһун айаҥҥа , туох да буолбатахтара . Чычымахпытын этэҥҥэ булбуппут . « Бастыҥ режиссура » номинацияҕа Игорь Егоров « Билбэтэҕим » диэн клибин устубут Константин Тимофеевка ананна . Оператор үлэтэ « Норд Саунд » « Уhун суhуох » ырыатын уһулбут операторга тигистэ . Надина Эльпис « Лыах » режиссера Михаил Лукачевскай икки түһүмэххэ кыайда - - « Бастыҥ көрдөрөр ( визуальный ) ньыма ( эффект ) » уонна « Бастыҥ идиэйэ » . « Бастыҥ таҥыы ( монтаж ) » аата Бурятияҕа Мэдэгмэ Доржиева клибыгар барда . Тыа хаґаайыстыбатын µлэґиттэрин идэлээх союзтарын Ґіґээ Бµлµµ улууґунаа ± ы комитетын бэрэссэдээтэлинэн кэлиІІи отучча сыл устатыгар Иннокентий Сидоров эІкилэ суох µлэлээн кэллэ . ДьиІинэн , история учуутала идэлээх киґи оло ± ун , µлэтин бµтµннµµ тыа хаґаайыстыбатыгар анаабыта туспа устуоруйалаах . И . К . Сидоров сааґынан сиирэ - халты " тыыл бэтэрээнигэр " хапсыбатар да ± аны , сэрии сылларынаа ± ы аас - туор оло ± у этинэн - хаанынан дириІник амсайбыта . А ± ата уоттаах сэрии бастакы долгунугар ыІырыллан , кыргыґыы толоонугар охтубута . Ийэтэ эмиэ олохтон эрдэ туораабыта . Сэрии тулаайа ± а уолчаан ити курдук тіріібµт - µіскээбит МэІэтин I Мэлдьэхси нэґилиэгэр эрэйи эІээринэн тэлэн , муІу муннунан тыыран улааппыта . Ол оннугар олох киниэхэ дьон кыґал ± атын чугастык ылынан ійдµµр , кµµс - кыах тиийэринэн ійµµр µтµі санааны иитиэхтээн иІэрдэ ± э . Салгыы » Ааспыт сууккаҕа өрөспүүбүлүкэҕэ 3 баһаар таҕыста . Ити баһаардарга 3 киһи өлүгэ көһүннэ . Дьокуускайга Богдан Чижига аатынан уулуссаҕа 12 квартиралаах дьиэ умайда . Дьиэ сарайа , истиэнэтэ умайда . Биир киһи өлбүтэ көстүбүт . Зырянкаҕа эмиэ элбэх квартиралаах дьиэ бүтүннүү умайда . Хойутаан биллэрэннэр , икки киһи өлбүт . Республикатаа ± ы 2 - с нµімэрдээх балыыґа - Суґал медицинскэй кімі киинин ожоговай отделениетын 2 нµімэрдээх палататын ыарыґахтара : Гаврил Петрович Колотинскай ( Таатта улууґа ) , Реворий Христофорович Колтовской ( МэІэ - ХаІалас ) уонна Валерий Яковлевич Попов ( Марха ) реанимация уонна ожоговай отделениелар коллективтара биґигини хара маІнайгыттан сайа ± астык кірсµбµттэрин уонна µлэлэригэр бэриниилээхтэрин иґин бар ± а махталбытын тириэрдэбит . Г . Н . Никулина сэбиэдиссэйдээх уонна сэбиэдиссэй эбээґинэґин толорооччу С . В . Семенова салайааччылаах коллектив баар буолан , биґиги доруобуйабыт туруктанна . Санитарнай рейсинэн балыыґа ± а а ± алыллыбыт ыарахан кµннэрбитигэр анестезиолог - реаниматологтар И . А . Журавлев , С . Ю . Евграфов уонна Н . И . Цыпандин , медбрат А . Константинов , медицинскэй сиэстэрэлэр А . Синцова уонна В . Бочкарева µтµі тылларынан уонна алама ± ай сыґыаннарынан кімілістµлэр . Салгыы » Алтынньы ый 10 күнүгэр Хаҥалас улууһун баһылыгын быыбара буолла . Күүтүүлээх , сарсыардааҥҥы сахсаан , киэһээҥҥи кэпсээн буолбут быыбарга 22 369 быыбардааччы баарыттан , 11 461 киһи кэлэн куоластыыр , талар быраабын мүччү туппата . Инньэ гынан , кыайыылаах - хотуулаах - 55 % - Юрий Зайцев буолла . Хаҥалас улууһун дьонун , бас - көс киһигитинэн эҕэрдэлиибит . Саха өрөспүүбүлүкэтэ капитальнай өрөмүөҥҥэ уонна дьону хаарбах дьиэттэн көһөрөргө Арассыыйа аналлаах фондатыттан 184 мөлүйүөн солкуобайы ылыаҕа диэн кэпсииллэр . Оннук программаҕа биһиги эрэ киирбэтэхпит . Пермскай кыраай , Смоленскай уонна Свердловскай уобаластар эмиэ ити курдук харчынан көмө ылыахтара . Учуутал о ± о ± о сырдыгы сыдьаайар , билиигэ - кірµµгэ сирдиир сµрµн киґи буолар . Мин бµгµн кэпсиир киґим СР µірэ ± ириитин , СР физическэй культуратын уонна спордун туйгуна , спортивнай гимнастика ± а ССРС , кик - боксиІІа норуоттар икки ардыларынаа ± ы спорт маастара , республика киэн туттар учуутала Светлана Семеновна Константинова ( Скрябина ) буолар . Кини учуутал да , спортсмен да быґыытынан киэІник биллэр . 1979 сыллаахха Ленинск - Кузнецкай куорат спортивнай оскуолатын спортивнай гимнастика ± а тренердэрэ Саха сирин талааннаах о ± олорун сµµмэрдии кэлбиттэрэ . Санатан эттэххэ , бу оскуолаттан Мария Филатова курдук дойду µрдµнэн киэІник биллэр гимнастар иитиллэн тахсыбыттара . Манна Саха сириттэн 20 о ± о сµµмэрдэммитэ . Кµґµн µірэх дьыла са ± аланыыта µс - тµірт эрэ о ± о хаалбыта . Олор истэригэр ХаІалас оройуонун Німµгµ сэлиэнньэтиттэн тірµттээх кырачаан Света эмиэ баара . Онон кини о ± о сааґа Кемеровскай уобаласка ааспыта . Спортивнай оскуола ± а уон сыл , онтон салгыы Олимпийскай эрэл училищетыгар икки сыл µірэммитэ . Бу тухары дойдутугар икки эрэ тігµл кэлэн барбыта . 12 сааґыгар номнуо спортивнай гимнастика ± а Советскай Союз ыччатын сµµмэрдэммит хамаандатыгар киирбитэ . Салгыы » Мин кыра уолум аата - Чаҕыл . Кини тыа улуу ´ угар т ³ р ³ ³ бүтэ . Онно т ³ р ³ ³ бүтүн ту ´ унан туо ´ у сурук биэрэллэригэр аатын сахалыы « ¡ » буукубалаан суруйан кэбиспиттэр этэ . Дьокуускай куоракка кэлэн пааспарын ыларыгар уолбут мантан сылтаан бэрт у ´ уннук мучумааннаммыта . Пааспар остуолугар үлэлиир нуучча дьахталлара « нуучча тылыгар итинник буукуба суох . Пааспары о ² ороллоругар « ¡ » буукубаны , хайдах к ³ ст ³ рүн курдук , « З » гынан суруйан кэби ´ иэхтэрэ . Ааты ² « ЧАЗЫЛ » буолан хаалыаҕа . Онон ЗАГС - ка баран , улуускутун кытта сибээстэ ´ эн , аатын к ³ нн ³ р ³ н ыыттары ² » диэбиттэрэ . Маладьыастары ² , хата , эрдэ сэрэппиттэрэ . Инньэ гынан , са ² а « т ³ р ³ ³ бүтүн ту ´ унан туо ´ у суругу » ылаары маахайдаммыппыт . Мандар уус са ? а µйэ ± э киирии са ± ана µс тµµннээх дьикти тµбэлтэ ± э тµбэспит . Дьикти ойуулар , к ? стµµлэр к ? стµбµттэр . Борис Федорович харандаа ? ын , кумаа ± ытын аттыгар уурунар буолан , кумаа ± ыга 120 - чэ ойууну тµ ? эрбит . Барыта ситимнэнэн Оло ? хо эйгэтэ тахсан кэлбит . Хас биирдии уру ? уй бэйэтэ дири ? философскай туспа кэпсээннээ ± э . Онтон сор ± отун кэпсээтэххэ маннык . Кини µірэппит о ± олоро µіґэ кылааска та ± ыстахтарына салгыы ыарыр ± аппакка ситиґиилээхтик µірэнэр кыахтаахтарын , билиилэрин таґыма µрдµгµн араас предметтэри µірэтэр учууталлар тоґо ± олоон бэлиэтииллэр . ~~6 Бу тыл рукописка барытыгар сымнатыы бэлиэтэ суох " диэ " диэн суруллар .~~ - Айаҕалыы сатаан инньэ диэххэ сөп . Ол гынан баран , үгэс быһыытынан , атын дойду бэрэстэбиитэлин кытары көрсөргөр хайдах - туох олохтоох , дьаһаллаах , тэрээһиннээх дьоннор эбит диэн хартыына , сурунаал , буклет көрөр буоллаҕыҥ … Кэлэр кэмҥэ аан дойдуга улахан экономическай , стратегическай суолталаах буолуохтаах Хотугу Муустаах акыйааҥҥа тахсар киэҥ да сиринэн тайаан олорбуттар сахалар , эрдээх , тулуурдаах , сытыы - сымса эбээннэр , эбэҥкилэр , дьүкээгирдэр . Э . К . Пекарскай оло ? хо ? о аналлаах туспа чинчийиитэ суох эрээри , кини оло ? хо тиэкистэрин µірэппитэ . Ол курдук оло ? хону бэчээттээ ? ин ту ? унан кэккэ ыстатыйаны суруйбута уонна « Образцы народной литературы якутов » диэн хомуурунньугар ( 1907 - 1918 сс . ) 10 - ча оло ? хону киллэрбитэ . Онон Г . У . Эргис ассистент быһыытынан пединститукка фольклор туһунан лекция ааҕыаҕыттан , 1944 с . Тыл , литература , история научнай чинчийэр институтугар көһөн үлэлиэҕиттэн олоҕун бүтэһик күннэригэр диэри саха фольклорун бары боппуруостарынан , хомуйуунан , бэчээттээн таһаарыынан , научнайдык үөрэтиинэн анаан дьарыктаммыта . Г . У . Эргис « Нюргун Боотур Стремительный » диэн академическай таһаарыыны бэлэмнээн күн сирин көрдөрөн , научнай дакылаатынан сахалартан аан маҥнай фольклористикаҕа филологическай наука кандидатын степенин көмүскээбитэ . Г . У . Эргис маҥнайгы идэтийбит учуонай - фольклорист быһыытынан аата Саха сиригэр эрэ буолбакка , Сибииргэ , урукку Сэбиэскэй Союз республикаларыгар киэҥник биллэрэ . Фольклор теориятыгар биллэр үлэлэрдээх учуонай историческай наука доктора В . Е . Гусев Эргис научнай үлэтин үрдүктүк сыаналаабыта : « То , что Вы сделали для изучения якутского фольклора , особенно Ваше фундаментальное издание народной прозы - это одно из лучших достижений всей нашей науки » . Улахан учуонайдар фольклорист быһыытынан Эргиһи билиниилэрэ мээнэҕэ буолбатах . Г . У . Эргис фольклору хомуйууга анаан суруйбут методическай ыйынньыктара « Спутник якутского фольклориста » , « Памятка собирателям советского фольклора » , саха фольклорун сүрүн жанрдарыгар олоҥхоҕо , былыргы сэһэннэргэ уонна кэпсээннэргэ , остуоруйаларга , норуот ырыаларыгар бэлэмнээн таһаарбыт кинигэлэрэ , саха фольклорун жанрдарыгар уонна фольклористикатыгар биирдиилээн суруйбут ыстатыйалара учуонай аатын - суолун үйэ саас тухары үйэтиппиттэрэ . Кини өлбүтүн кэннэ үөрэнээччилэрэ түмэн таһаарбыт « Очерки по якутскому фольклору » кинигэтэ саха маҥнайгы фольклориһа бэйэтин предметин , наукатын дириҥник билэрин , өйдүүрүн , саха фольклористикатын саҕалаабыт , төрүттээбит учуонай буоларын кэрэһэлиир [ Эргис , 1974 ] . Биир холобур . Сыл баґыгар - ата ± ар « Тамерлан » диэн рестораІІа сылдьабын . Талбыт аскын кірін турдаххына , ыґаарылаан биэрэллэрэ бэрт интэриэґинэй . Быґайын саха о ± олоро официанныы сылдьаллара . Онно кірдіххі , биґиги о ± олорбут со ± урууІІу рестораннарга , кафеларга кµлэ - µірэ иннигэр - кэннигэр тµґэн ыстаІалыы , ойо - тэбэ сылдьар биир саастыылаах официаннарыгар ыраа ± ынан тиийбэттэрэ харахха улаханнык быра ± ыллара . Бу соторутаа ± ыта эмиэ аґаатым . Арай , кірдіхпµнэ , сахалыы сирэйдээх эрээри быґайыІІылартан букатын атын тэтимнээх , киирбит киґини тула илэ - сала сµµрэ сылдьар , эппиккин тылыІ аІаарыттан ійдµµр тэтимнээх о ± олор баар буолбуттар . Сахалыы билбэттэр . « Биґиэннэрин сирбиттэр » диэн сэрэйдим . Ыйыппытым - киргизтэр эбит . Дьокуускайга µгµс ма ± аґыыІІа Орто Азия омуктара атыыґыттыыр буоллулар . О ± уруот аґын туґунан этэ да барыллыбат . Ырыынактарбытыгар эмиэ Орто Азия , Кавказ омуктара кытайдартан итэ ± эґэ суох элбээн эрэллэр . Онно µлэлиир саха дьахталлара « кинилэр бэйэлэрин биґигиннээ ± эр µрдµктµк сананаллар , іссі сэнииллэр , µі ± эллэр » диэн кэпсииллэр . Ырыынакка онноо ± ор нуучча сирэйдээх а ± ыйах . Кэлии атыыґыттар саха тылын билэр буоллаххына атыыІ 30 бырыґыан µрдµµрµн билэллэр . Кытай тылы кыайан µірэппэт буолан , саха кіміліґііччµлэнэр . Оттон тµµр тыллаах кэлии омуктар , бастаан саханы ылан саха тылын µірэтэн баран , бэйэлэрэ атыылаан бараллар . Кини « бэйэм ілірбµт харчыбар то ± о атын киґини иитиэхтээхпиний ? » диэн саныыра чуолкай . « Миграция сокуонун кытаатыннарабыт , ырыынакка олохтоох омуктар атыылыахтаахтар » диибит да , балаґыанньа уларыйбат . Олохтоох дьон атын сиртэн кэлбит кµµстээх дьонунан ыгыллан туоратыллан иґэбит . Ол эбэтэр , « сокуон µлэ миграциятын тохтотуо » диэн этии - бэйэни албыннаныы . Толуу кірµІнээх саха дьахтара аудитория иннигэр туран , дуоска ± а суруйа - суруйа быґаарар : - Биґиги республикабытыгар ойуур фондатын сирэ 249 міл . гектарынан тайыыр , ол эбэтэр сирбит уопсай иэнин 83 быр . ылар . Манна туундара зоната уонна Верхоянскай хайалара эмиэ киллэриллэ сылдьаллар . Уу фондатын сирэ . . . тыа хаґаайыстыбатыгар туґаныллар сир . . . Ити кэпсээччи - кµннээ ± и уруогун ыытар учуутал , оттон истээччилэр - оскуола µірэнээччилэрэ буолбатахтар . Бу - АПК µлэґиттэрин идэлэрин µрдэтэр институкка СР хамсаабат баай - дуол кадастрын федеральнай агентствотын управлениетын салайааччы А . П . Попова нэґилиэк дьаґалтатын баґылыктарын курстарыгар лекция аа ± ар тµгэнэ . Институт Павлик Морозов аатынан уулусса 2 - с нµімэригэр µгµс кілµінэ тыа хаґаайыстыбатын µрдµк µірэхтээх специалистара иитиллэн тахсыбыт кімµс - ньээкэ уйаларыгар , урукку тыа хаґаайыстыбатын факультетын дьиэтигэр 2002 сыл атырдьах ыйын 19 кµнµгэр ДьТХГА уонна ТХМ сібµлэґиилэринэн тэриллибитэ . Директорынан ветеринарнай наука доктора , профессор , ДьТХГА научнай - чинчийэр µлэ ± э проректора , РФ µрдµк µірэ ± ин бочуоттаах µлэґитэ , СР наукатын µтµілээх деятелэ А . И . Павлова анаммыта . - Тыа сирин оло ± ор - дьаґа ± ар тахсыбыт тосту уларыйыылар кэмнэригэр бас билии кірµІµттэн тутулуга суох бары хаґаайыстыбаларга таґаарыылаах µлэни дьиІ олох µірµйэхтэрин наука чахчытынан ситэриммит билиилээх кадры бэлэмнээґин ылар , - диэн кэпсиир Анастасия Иннокентьевна . - Тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйатын дэлэтиигэ µлэлиир тэрилтэ салайааччыта итиэннэ бааґынай хаґаайыстыба баґылыга туох - ханнык иннинэ тэрийээччи , предприниматель уонна иитээччи оруолун толоруохтаахтар . Билигин наука ± а , информационнай технология ± а , астыыр - таІастыыр салаа ± а , агрономия ± а , ветеринария ± а , менеджмеІІэ , µп - кредит уонна сир боппуруостарыгар араас уларыйыылар тахса , саІа ирдэбиллэр µіскµµ тураллар . Дьэ , ол иґин , АПК µлэґиттэрэ оло ± у кытары тэІІэ хаамыстыннар диэн бу институт тэриллибитэ . - Курстар хайдах ыытыллалларый ? - Курстар ТХМ департаменнарын сайаапкаларын быґыытынан , академия ректорынан уонна тыа хаґаайыстыбатын министринэн бигэргэммит былаан - графигынан , сылы эргиччи ыытыллаллар . Программаны институт µірэххэ сэбиэдиссэйэ биологическай наука кандидата Н . Н . Григорьева , методистар Н . Д . Борисова , М . А . Кириллина , Н . И . Абрахова , С . Л . Лазарева оІороллор , тэрийэллэр . Дьарыктары биллиилээх ученайдар , норуот хаґаайыстыбатыгар µлэлээбит практик салайааччылар уонна министерстволар эппиэттээх µлэґиттэрэ ыыталлар . Ону сэргэ киин µрдµк µірэх кыґаларыттан , холобур , Новосибирскайдаа ± ы кадры бэлэмниир региональнай киин ученайдара эмиэ ыІырыллан лекция аа ± аллар . - Ґірэтии хас кірµІнээ ± ий ? - Ґс кірµІµнэн ыытыллар . Кµнµскµ µірэх уон хонуктаах , кµнµ толору теоретическай уонна практическай дьарык расписание быґыытынан буолар . Холобур , билигин нэґилиэк дьаґалтатын баґылыктарын курсун кэмэ . Бµгµн кинилэргэ эбиэккэ диэри сир реформатын боппуруостарыгар А . А . Попова лекция аа ± ар , онтон кµнµстэн киэґэ тыа хаґаайыстыбатын экономикатыгар уонна менеджмент тірµттэригэр практическай дьарык буолуо ± а . Кулун тутарга ветеринардар , онтон экономистар µірэнэ кэлиэхтэрэ . Курсаннар академия профилакторийыгар олороллор , µірэнэллэрин быыґыгар доруобуйаларын туругун кірдірµнэллэр , чэбдигирдинэллэр . Улуус дьаґалталарын кытары сібµлэґии быґыытынан миэстэ ± э тиийэн µірэтии µгэґэ олохсуйда . Кэккэ сылларга илин эІэр улуустарга уонна Ньурба ± а , ЈймікііІІі , Јлµіхµмэ ± э , НамІа семинардар ыытылыннылар . Кулун тутарга табаґыттарга аналлаах курс таба хаґаайыстыбатын базатыгар Кэбээйигэ буолуо ± а . Маны таґынан , Социальнай сайдыы уонна µлэ министерствотын кытары бииргэ µлэлээґин тµмµгэр , µлэ кімµскэлин регионнаа ± ы тирэх Киинэ баар буолбута быйыл тірдµс сыла . Бу киин иґинэн сµрµннээн улуустарга µлэ кімµскэлин араас боппуруостарыгар анаммыт семинардар ыытылыннылар . Фермердэр кэтэхтэн оскуолалара 2003 с . аґыллыбыта . Хаґаайыстыба ± а быґаччы µлэлии сылдьааччылар сылга иккитэ кэлэн хаґаайыннааґын механизмын тірµттэрин , бизнес - былааны оІостууну , саІа технологияны киллэриини , астааґын уонна батарыы ньымаларыгар µірэнэллэр . 2004 сыл сааґыгар бастакы дастабырыанньалары 37 бааґынай хаґаайыстыбалар салайааччылара туппуттара . КэлиІІи кэккэ сылларга агро - оскуола учууталларыгар курстар ыытылыннылар . Итинэн ИҐИ аґыллыа ± ыттан барыта 3 тыґыынчаттан тахса специалист µірэннэ . Институт кабинеттарынан баай матырыйааллардаах консультациялыыр кииннэр тэриллибиттэр . Ветеринарнай наукаларга ветеринарнай наука кандидата Т . Д . Каратаева , зоотехническай наукаларга тыа хаґаайыстыбатын наукатын доктора , профессор , СР НА академига А . В . Чугунов , экономическай наука доктора , профессор Н . Н . Тихонов , оттон философскай наука доктора , профессор К . Д . Уткин консультант эбиттэр . Кинилэр ааспыт сыллардаах µлэ µірµйэхтэрин , тірµт µгэстэри наука билиІІи ситиґиилэрин уонна духовноґы кытары ситимнээн , киэІ иитэр - µірэтэр µлэни ыыталлар . Идэни µрдэтэр институт бу курдук эргиччи сайыннарар дьарыктарын араас сиртэн кэлбит курсаннар сµрдээ ± ин сібµлээбиттэр уонна чахчы да туґалаа ± ынан аа ± аллар эбит . - Идэни µрдэтэр эбии µірэх тыа сиригэр олорор , µлэлиир дьоІІо олус наадалаах , - диир Тулагы - Киллэм нэґилиэгин баґылыга Виктория Михайловна Шарипова . - Мин бэйэм идэбинэн врачпын , тыа хаґаайыстыбатын тірµттэригэр ійдібµлµм уопсай эрэ со ± ус этэ , бу курстан сµрдээх элбэ ± и туґанным . Билигин ханна да ± аны тыа сирин олохтоохторо µµтµ эрэ туттаран дохуоттанан олороллор . Онон , тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйата туохтан тутулуктанарын , сµіґµ аґылыгын фондатын тэрийии , сир µлэтин мындырдарын , сокуоІІа тахсар уларыйыылары салайааччы хайаан да билиэхтээх , оччо ± уна эрэ кини нэґилиэнньэ интэриэґин кімµскээн , оло ± у кытары тэІІэ хаамсан µлэлиирэ ситиґиллэр . Биир идэлээ ± ин санаатын ситэрэн , Амма улууґун БітµІ нэґилиэгин баґылыга Иннокентий Семенович Климентов курс иккис сµрµн туґатынан биир интэриэстээх дьон тµмсэн , µлэ уопутун атастаґарбыт буолар диэтэ . Итиэннэ маннык дьаґаллары тэрийэр ДьТХГА ректорыгар Л . Владимировка уонна ТХМ салалтатыгар махтанарын тириэртэ . Хаартыска ± а : АПК µлэґиттэрин идэлэрин µрдэтэр институт директора А . И . Павлова . Раиса Спиридонова . Саха £ р ³ спµµбµлµкэтин Ил Тµмэнин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы бы ´ ыытынан Александр Жирков Кыргызстан са ² а салалтатын бэрэстэбиитэллэригэр Кыргызстан Республикатыгар саха норуотун чулуу уола , 1936 - 1937 сс . Киргизия Коммунистическай партиятын КК бастакы секретара М . К . Аммосов сырдык м ³ ссµ ³ нµн , µтµ ³ ³ йд ³ бµлµн µйэтитэр ту ´ унан боппуруо ´ у туруорда . А . Н . Жирков кыргыз норуотун са ² а салалтатыгар Максим Аммосов Орто Азия ± а µлэтин , кыргыз норуотун государственно ´ а сайдан µ ³ скµµрµгэр кини оруолун уонна кµчµмэ ± эй бы ´ ыыга - майгыга ³ лбµтµн ту ´ унан , урукку сылларга М . К . Аммосовы µйэтитиигэ Кыргызстан Республикатыгар ыытыллыбыт µлэ - хамнас ту ´ унан си ´ илии кэпсээн били ´ иннэрдэ . Ол курдук , кµрэх бастакы тµ ´ µмэ ± эр куукула та ² а ´ ын о ² орууга 30 , театрга туруорууга анаан о ± о к ³ стµµмµн о ² орууга 33 кыттааччы µлэтэ киирдэ . Кµрэх бала ´ ыанньатын бы ´ ыытынан коллекция эски ´ ин о ² оруута буолан биир кыттааччы кырата 3 - тэн 17 - ± э тиийэ µлэни бэлэмнээбит . Манна оскуола µ ³ рэнээччилэриттэн , студеннартан са ± алаан о ± о тэрилтэтин иитээччилэригэр , куру ´ уок , студия салайааччыларыгар , т ³ р ³ ппµттэргэ , худуо ´ унньукка , модельерга , норуот маастарыгар тиийэ кыттыыны ыллылар . Ааптардар санааларынан , сокуон барыла страховкаламмыт дьон босхо медицинскэй көмөнү оҥорууга бырааптарын мэктиэлээһини күүһүрдэр аналлаах . Барылга булгуччулаах медицинскэй страхование бары субъектарын правовой статустара уонна кинилэр хардарыта бииргэ үлэлээһиннэрин механизма быһаарыллаллар . Страховкаламмыт киһи страховой медицинскэй тэрилтэни талар уонна уларытар бырааба көрүллэр . « Ситим » медиа бөлөх ген . дириэктэрэ М . Н . Христофорова кэпсииринэн , күнүн аайы Гиннес рекордун олохтуубун диэн мөлүйүөнүнэн ( ! ) сайаапка киирэр эбит . « Гиннестэр » , бастаан , биир эксперди ыытан ким - туохха рекорд олохтуон баҕарарын баран көрөллөр эбит . Эксперт рекорд кинигэҕэ киирэрин - киирбэтин быһаарбытын кэннэ , аны хамыыһыйа баран үлэлиир эбит , ол кэнниттэн дьэ , дьиҥнээхтик судьуйалаах экспертэр тиийэн рекорду көрөллөр - истэллэр эбит . Ити инники түһүмэхтэри « түһэрэн » баран Саха сиригэр тута судьуйа ыыппыттар . « Бастаан сайаапкабытын ыытан баран , наһаа өр кэтэспиппит . Ыксаабыппыт , тылбытын ылынымаары гыннылар диэн . Оччо мөлүйүөнүнэн киһи сайаапка түһэрэрин билбэт буоллахпыт эбээт » , - - диэн Мария Николаевна күлэр . Үөдүгэйдэр - билигин Үөһээ Бүлүү киинин сорҕотугар уонна онтон 30 килэмиэтир сытар Куду диэн учаастакка олорор дьону ааттыыллар . Оттон киэҥ өйдөбүлгэ Үөдүгэй аҕа ууһун сыдьааннарын ааттыыллар . Бу уус дьоно XVII үйэ ортотун диэки Өлүөнэ хаҥас кытылыттан билиҥҥи Үөһээ Бүлүү сиригэр олоччу көһөн кэлбиттэр . Мустубут дьон истибиттэрин итэ ± эйбэтэхтии , кылгас тµгэІІэ иґийэн ыллылар . Онтон тигээйи уйатын то ± о тарпыттыы , айдаан - кµµгээн эмискэ оргуйа тµстэ . / / Ыччат министерствотын кі ± µлээґининэн , Путин бигэргэтиитинэн Аллараа Бэстээххэ эдэр ыаллар кварталлара тутуллуо МэІэ - ХаІалас улууґун Аллараа Бэстээ ± э , тимир суол кэлэринэн сибээстээн , республикабыт биир саамай тутаах сиринэн буолуо . Тимир суол бµгµн іссі кэлэ илик да буоллар , сайдыытын тыына номнуо билиннэ . Бу біґµілэк кµн - тµµн улаатан , кэІээн иґэр . Саба ± алааґынынан , кини а ± ыйах сылынан республика транспорын киин куоратыгар кубулуйуохтаах . Оттон Ыччат министерсвота эдэр ыалы ійµµрµн туґунан µгµстэ этээччи . " Спутник " дэриэбинэ ( чэ , итинник да диэххэ ) тутуллуутун - тылтан - дьыала ± а кіґµµ биир кістµµтµн быґыытынан сыаналыахха сіп . Эдэр дьону дьиэнэн хааччыйыы . . . Атын сиргэ буолбатах , кэскиллээх Аллараа Бэстээх сиригэр бµтµн ыччат біґµілэгин тутуута былааІІа киирдэ . Маны Ыччат министерствотын биир иннигэр уктар бырайыагын быґыытынан сыаналыыбыт . ЛиІкир тыа ± а - ыччат дэриэбинэтэ СР Эдэр суруналыыстар кулууптара уонна " Эдэр саас " хаґыат кулун тутар ыйга тэрийбит Амма улууґун 100 сылыгар аналлаах десанын чэрчитинэн Аллараа Бэстээххэ сылдьан турабыт . Ыччат біґµілэгэ тутуллуохтаах сиригэр - лиІкир тыа ± а " Эдэр саас " суруналыыстара тиийэн кэллибит . Улуус дьаґалтатыттан эдэр киґини - улуус сµрµн архитектора Анатолий Турчины массыыанабытыгар ыллыбыт . Анатолий сµрдээх сайа ± ас , ис - киирбэх киґи буолан биэрдэ . Тутуу барыахтаах сиригэр тирилээн тиийбиппит - лиІкинэс бэс чагда буолан биэрдэ . Ортотунан массына синньигэс суола тыргылла сытар . Соґуйа быґыытыйдыбыт . Ол эрээри балаґыанньаны биґиэхэ быґааран биэрдилэр : µлэ сотору са ± аланыа ± а . Анатолий Турчин , МэІэ - ХаІалас улууґун сµрµн архитектора : - Аллараа Бэстээх біґµілэгин тыата , ханна да буоларын курдук , федеральнай киин бас билиитэ . Биґиги 1700 кв . м . сири кумаа ± ы бі ± і толоруллан , Президент Егор Борисов кыттыґан , РФ премьер министрэ Владимир Путин бэйэтинэн илии баттаан , бу сир улуус бас билиитигэр бэрилиннэ . Бу кірір 17 гектар иэннээх сиргит сотору кэминэн 70 - ча олорор дьиэлээх , Бизнес - инкубатордаах , о ± о саадтаах , ма ± аґыыннардаах " Спутник " диэн эдэр ыаллар кварталлара буолуо ± а . Квартал официальнай аата - Аллараа Бэстээх 24 - с квартала . " Спутник " бырайыак ис былаана ( тутуу ханнык матырыйаалыттан , хайдах быґыылаах дьиэлэр буолаллара ) саІа оІоґулла сылдьар . Онон , ханнык болдьоххо тутуллуохтарын эдэр архитектор билигин кыайан этэр кыа ± а суох . Ол да буоллар , улуус µрдµнэн эдэр ыаллартан номнуо 200 - тэн тахса сайабылыанньа киирэ сытар эбит . Кредиттээґин усулуобуйата билигин эмиэ чопчу биллибэт . Дьиэлэргэ ким тиксэрин , квотата хайдах быґыылаахтык µллэґиллэрин Ыччат министерствота быґаарыа . Муся ВИНОКУРОВА . Прокопий БУБЯКИН хаартыска ± а тµґэриитэ . Р . S . Ааспыт сыл ахсынньы 30 кµнµгэр СР Президенэ Егор Борисов ыччаты кытта саІа дьыллаа ± ы кірсµґµµтэ буолбута . Кірсµґµµгэ киниэхэ " Спутник " дэриэбинэ кумаа ± ы дьиэлэрдээх макетын кірдірбµттэрэ . Президент тута сібµлээбитэ . Ґбµлээґин оІоґуллан бырайыактыыр , тутар µлэ сотору са ± аланарын кэтэґэбит ! МэІэ - ХаІалас улууґун Хара нэґилиэгин килбэйэр киинигэр тохтоло суох " Дружба " эрбии сирдьигиниир , дириэл сыыгыныыр , сµгэ кµірэлдьийэн олорор . Харалар 1980 сыллаахха тутуллубут кулууптара эргэрэн , сууллаары гынан уонна тымныыта бэрт буолан дьон кыайан сылдьыбат буолбут . Былырыын баччаларга ону кітµрэн кэбиспиттэр уонна саамай сыантырга , суоллаах - иистээх , ититэр ситим холбонор сиригэр кулууп тутта сылдьаллар . СаІа кулууп ортото силии курдук кылбаспыт сабыс - саІа маґынан ууруллан сырдаан а ± ай турар . Ону , тула іттµнэн эргэ маґынан сыґыары тутуулар сараадыйан тахсыбыттар . - Ити эргэ кулууппут маґын туґанар буоламмыт итинник кістµµлээх . Тутуубут бырайыагын биир дойдулаахпыт архитектор Антонина Окоемова босхо оІорон биэрэн абыраата . Уопсайынан , бу тутуу дьоммут - сэргэбит µтµі ба ± атын кµµґµнэн ыытыллар , - диир биґигини арыаллыы сылдьар , нэґилиэк саІа баґылыга Дария Назарова . - Сылы быґа кэмчилээбит µппµтµттэн 300 - кэ тыґыынчаны уонна биир дойдулаахтар , тэрилтэлэр бэрсибит харчыларын барытын кулууппут тутуутугар ыыттыбыт . Нэґилиэк дьоно тµмсэн , сµбэлэґэн баран аІардас субуотунньугунан 800 маґы кэрдибиттэр . 120 маґы атыыласпыттар . Эргэ кулууптарыттан туґаныллыан сіптііх мастарын барытын сыґыары тутууларга туґанан , іґµітµгэр чугаґатан эрэллэр . Эргэ кулууптарын тµннµгµн тааґын , шиферин , туох чорбойуох курдугун барытын олохтоохторго чэпчэки сыана ± а атыылаан , эмиэ эбиммиттэр . - Уонча буолан µлэлии сылдьабыт . Тыа сиригэр µлэ суох буолан , хата , эдэр дьоммут кэм дьарыктаах буоллулар . Онуоха эбии дьоммут - сэргэбит кэтэґэрэ , ійµµрэ бэрт буолан эппиэтинэс улахан , - диир биригэдьиир Василий Петров . Уолаттар да кэпсииллэринэн , Хара дьоно кµµскэ туруммуттар , кимиэхэ туох баарынан : тыраахтардарынан , массыыналарынан барытынан кіміліґі сатыыллар эбит . Ол курдук , µс тыраахтарынан туох да тілібµрэ суох , сэлээркэни эрэ куттаран баран , мас тиэйэн а ± ала барбыттар . Ити курдук , уоллуу а ± алыы икки Николай Леонтьевтар икки тракторынан , улууска депутаттара Дмитрий Назаров ірµµ да техниканан кіміліґір эбиттэр . АІардас кітµрбµт кулууптарын маґын тиэйэн а ± алалларыгар элбэх тыраахтар хамсаабыт . - Нэґилиэк эр дьонун мунньаммыт сµбэлэґэн , кµргµімµнэн тахсаммыт тутуу маґын кэрдибиппит . Кэлин маннык кэскиллээх µлэ ыытылларын кіріннір дьоммут барахсаттар олус кіхтііхтµк кыттар буоллулар . Онон сибээстээн , іссі " Эр дьоннор тµмсµµлэрэ " диэни тэрийдибит , - диир дьаґалта специалиґа Егор Дмитриев - Бу ааспыт икки субуота ± а нэґилиэк дьахталлара тµмсэн кэлэн , субуотунньуктаан ханаппаакылаан бардылар . " Мантан инньэ субуота аайы 11 чаастан са ± алаан , ким хаґан бириэмэлээ ± инэн , иккилии - µстµµ чаас кэлэн кулууппутугар µлэлээн барыа ± ыІ " диэн сµбэлэґэ сылдьаллар . Муус устар 22 кµнµгэр , урут буолар коммунистическай субуотунньугу сіргµтэммит , байтаґын ынах этинэн мииннээн , музыкалаах , ырыалаах - тойуктаах субуотунньугу тэрийбиппит . Дьон - сэргэ итинник туруммута кіріргі - саныырга олус кэрэ буолар эбит . - Олунньу 22 кµнµгэр кулууппут маґын суоруутугар субуотунньуктаабыппыт , кµрэстэґии тэрийбиппитигэр Ион Дмитриев ордук элбэх маґы олус µчµгэй хаачыстыбалаахтык суоран бастаабыта уонна электрическэй устурууґунан , Иннокентий Шамаев иккис буолан электрическэй лобзигынан , Валерий Аринкин µґµс буолан шуруповертынан на ± араадаламмыттара . Ити кµрэхтэґиигэ кыттыбыт дьон бары да " іттµк харалаах " , дьоннорун - сэргэлэрин махтал , алгыс тылларын иІэринэн барбыттара , - диир " Эр дьон кулууптарын " салайааччы Дмитрий Григорьев . - Оннук босхо µлэлээн , нэґилиэкпит кэскилин тутабыт диэн µлэбититтэн чахчы астынан тар ± аспыппыт . Нэґилиэк бастакы учуутала , ытык киґи Дмитрий Ильич Григорьев сиэнэ Андрей Григорьев ( ИП " Григорьев " диэн монолитнай дьиэлэри Дьокуускайга тутар тэрилтэлээх ) кулууп тутуутугар µбµнэн да кіміліспµт уонна сµрµн бэдэрээтчит буоларга сібµлэспит . Онон дойдутун дьонун - сэргэтин истиІ махталын ылыан ылбыт . Итини сэргэ Ил ТµмэІІэ депутаттара В . Р . Кычкин бу кулууп тутуутугар кылаатын киллэриэ диэн улахан эрэллээхтэр . - Хайа , уонна " Моя Якутия в 21 веке " - " Дирекция добрых дел " диэн тэрилтэ салайааччыта Иван Емельянов бу тута сылдьарбытын кэлэн кірµіхтээх . Тугу эмит бэрсэр ини , - дэґэллэр тыа дьоно . - Хайда ± ын да иґин бэйэбит былааммытынан кулууппутун СаІа Дьылга киллэрдэрбит диэн туруулаґа сылдьабыт . Хара ± а ханна да тиийдэххинэ , кими да кытта кэпсэттэххинэ , сµрµн сонун кулууп тутуутун туґунан буолбут . " Уолаттарбыт кулууп туталлар ! " , " Тµілбэлэр саІа кулууппутугар тµмсµіхпµт " , " Кырдьа ± астар саІа кулуупка хос ылыахпыт " , " Аныгы таІас салонун арыйыахпыт . . . " дэґэллэр . Манна саІа кулууп тутуута - кіннірµ тутуу эрэ буолбакка , нэґилиэк тµмсэр сµрµн дьыалатыгар кубулуйбут . Харалар мантан са ± алаан кэскиллэрин уґанар суолга бигэтик µктэммиттэр ! Николай Крылов Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . - « Тоҕо бу маннык кыһалҕаны федераллар быһаарыахтаахпытый ? Региональнай былаастар тугу гыналларый ? Маннык боппуруос туруо да суохтаах . Регион былааһа кыайбат буоллаҕына , бэйэм дьарыктаныам » … Бу Путин этиитин хаба тардан ылан , сойо илигинэ туһанан , аҕыйах ахсааннаах норуоттар тустарынан сокуону саҥардыахха наада . 1995 сыллаах сокуонунан салайтаран олоробут . Сокуон сүүстэ уларыйар - тэлэрийэр кэмигэр , кинилэр эрэ бырааптарын харыстыыр сокуон кур бэйэтэ кубулуйбакка турар . 2010 сылтан СР доруобуйа харыстабылын министринэн Александр Васильевич Горохов ананан µлэлиир . Доруобуйа харыстабылын историятын сэгэтэн кірдіххі , Саха сиригэр 1946 сылтан са ± алаан , кини тохсус министринэн буолар . Кµн бµгµн µлэлии сылдьар дьон кэлин А . В . Горохов министринэн анаммыт бастакы кэрдиис кэмин доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр саІатытыы ( модернизация ) бириэмэтин кытары ыкса сибээстиэ турда ± а . Ол да иґин министри кытары бµгµІІµ кэпсэтиибит µгэскэ кубулуйбут отчуоттан тэйэн , инники былааннарга салалынна . - Александр Васильевич , РФ уонна СР президеннэрин Анал этиилэрин уонна доруобуйа харыстабылын µлэтин тупсарыы , салааны саІатытыы тустарынан киэІ кэпсэтии бара турар . Онуоха дьон - сэргэ µчµгэй уларыйыылар тахсалларын кэтэґэр . - Саха Республикатыгар доруобуйа харыстабылын саІатытыыга страховка федеральнай фондатын бюджетыттан 4 млрд 700 солкуобайдаах µп кірµллµі ± э . Республика Правительствота 3 миллиарды , 1 млрд курдугу территориятаа ± ы фонда биэриэхтэрэ . Салааны саІатытыы тосхолун ааспыт сыл бµтэґик кµннэригэр Москва ± а баран кімµскээн кэллибит . Онно " элбэ ± и кірдіітіххі , а ± ыйа ± ы биэрэллэр " диэн санаанан салайтардыбыт . 6 млрд 800 солкуобайы кірдіібµппµтµттэн 4 млрд 700 міл . солк . биэрдилэр . Атын чугастаа ± ы регионнарбытын кытары тэІнээтэххэ , биґиэхэ элбэх µп ананна . Россия Федерациятыгар 5 - с миэстэ буоллубут ( биир киґинэн аа ± ыллан ) . Онон улахан сорук турар , ити µбµ икки сыл иґигэр туґа ± а таґаарыахтаахпыт . - Бэриллибит µп чопчу туохха туґаныллыай ? - Биґиэхэ 3 тµґµмэхтээх сорук турар . Бастатан туран , материальнай - техническэй базабытын бі ± іргітірбµтµгэр 2 млрд 800 міл . курдугу туґаныахпыт . Тутулла турар объектары тµмµктµіхтээхпит . Ол объектарбыт , федеральнай сокуоІІа суруллубутунан , 80 бырыґыан бэлэм буолуохтаахтар . Объектарбыт 80 бырыґыан бэлэмнэрэ буоллар , бэйэбит кыахпытынан да киллэриэ этибит буолла ± а . Ити сокуону тутустахпытына , 15 объегы былааннаабыппытыттан 3 - 4 эрэ µлэ ± э киириэн сіп . Депутаттары кытары сµбэлэґэн , нуорманы утарсыбакка быґаарсар санаалаахпыт . Хаалар µбµнэн 47 объегы олохтоохтук ірімµіннµµргэ былаанныыбыт . Иккис тµґµмэ ± инэн эмтээґиІІэ информатизация кµµскэ туґаныллыа ± а . Куорат балыыґаларыгар электроннай регистратура киллэриллэн эрэр . - Бырастыы гын , омос санаатахха , электроннай регистратура балыыґа ± а барбакка эрэ уочаракка суруйтарарга табыгастаах . Оттон толуон ахсаана син биир уруккутун курдук хааччахтаах буолуо суо ± а дуо ? - Сіпкі бэлиэтиигин . Ол иґин биґиэхэ µґµс тµґµмэх - стандартизация диэн баар . Доруобуйа харыстабылын министерствота іІінµ оІоруу бэрээдэгин уонна эмтээґин стандартын олохтуур . Стандарт тіґі эмчит µлэлиэхтээ ± ин чопчулуур . Холобур , ыарыґах ахсааныттан сиэттэрэн - хас быраас µлэлиэхтээ ± э , кабинет иэниттэн кірін ханнык тэрил баар буолуохтаа ± а стандартынан быґаарыллаллар . Гастроэнтерология уонна офтальмология отделениеларыгар ити стандартары киллэриэхпит . Кинилэр ыарыґа ± ы эмп булгуччулаах испииґэгинэн эмтиэхтээхтэр . Бэрээдэктэргэ сіп тµбэґэн µлэлээн бардахпытына , эмчиккэ киирэргэ уочарат а ± ыйыахтаах . Ол гынан баран , итини барытын биир µтµі кµн олоххо киллэрэн кэбиґэр кыахпыт суох . То ± о диэтэххэ , доруобуйа харыстабылын µлэтэ - хамнаґа µбµнэн хааччыллыыттан уонна быраастары бэлэмнээґинтэн тутулуктаах . БилиІІи стандарт іссі туох уратылаа ± ый ? Кіґі сылдьан эмтиир биригээдэлэри кµµскэ µлэлэтиэхпит . Бэйэтигэр маммография , УЗИ , рентген аппараттардаах , компьютернай томографтаах , санитарнай узеллаах улахан кыамталаах 2 - 3 массыынаны атыылаґар былааннаахпыт . Эмчиттэр ол массыынанан улуустары кэрийэ сылдьан нэґилиэнньэ доруобуйатын кірµіхтэрэ . - " Узкай специалистарбыт " то ± о а ± ыйахтарый ? Доруобуйа харыстабылын кыґал ± алара кинилэр тиийбэттэриттэн µіскµµллэр дуу , диэ ± и ба ± арыллар . - Урут сокуоІІа " боломуочуйалары тыырыы " бэрээдэгин киллэрбиттэрэ . Онуоха анал кімінµ ( специализированная помощь ) оІоруу боломуочуйатын - федерация субъектарыгар , оттон бастакы кімінµ оІоруу іІітµн муниципалларга хаалларбыттара . Ити сокуон улахан охсууну оІордо . То ± о диэтэххэ , муниципаллар анал кімі оІоґуллуутун " мин боломуочуйам буолбатах " дииллэр . ДьиІэр , кинилэргэ ордук наадалаах эмчиттэринэн " узкай специалистар " буолаллар . Уопсайынан , эмчити µірэтэн таґаарыы олус уґун уонна ороскуоттаах . Биир эмчити µірэтэргэ кырата 8 сыл кірµллэр . Кини 8 сыл µірэнэн баран , µлэ µірµйэ ± ин мунньунуор диэри іссі 10 сыл наада . СаІалыы былааннаммыт тиґиктээх µлэ ыытыллар кэмэ тирээн кэллэ . Интернатураны суох оІорон баран , " узкай специалистары " 3 сыл ординатура ± а µірэтэргэ былаанныыллар . Штат боппуруоґугар тібібµтµн сынньыахпыт . РФ Доруобуйа ± а уонна социальнай сайдыыга министерствота " эґиги штаттаргыт уонна куойкаларгыт ахсааннара биґиги нуормабытыгар эппиэттээбэт " диир . Ити сірµіґµнµ кіннірірбµт ирдэнэр . Итиниэхэ Уґук Хотугу сир уратылара учуоттаныахтаахтар . Биллэрин курдук , 2 , 5 - 3 тыґыынча нэґилиэнньэлээх улуустарга киин балыыґалары µлэлэтэбит . Оттон Россия министерствота туруорсарынан , итиччэ нэґилиэнньэлээх балыыґа ± а 1 - 2 эрэ быраас баар буолуохтаах . Кинилэр нуормаларын батыґан балыыґаларбытын сабан кэбистэхпитинэ , тыа дьоно эстэллэригэр тиийэллэр ! ДьиІэр , тыа сиригэр демография кірдірµµтэ µчµгэй , о ± о тірііґµнэ ілµµнµ аґарар . Ар ± аа дойдулары батыґан , тыа сирин ыала биир - икки эрэ о ± олоох буолла ± ына , саха норуотун ахсаана а ± ыйаатар а ± ыйыа . Тыа сирин оло ± ун укулаатын ійіітіхпµтµнэ эрэ салгыы сайдыахпыт . Дойдуга тірµµр о ± ону элбэтии , кини доруобай буоларын хааччыйыы - демографиябыт сµрµн боппуруоґа . РФ Доруобуйа харыстабылыгар уонна социальнай сайдыыга министерствота сµІкэн соругу туруорда диэн этиэх кэриІнээхпит . - Хотугу улуустарга µлэлии барааччыларга туох чэпчэтии оІоґулларый ? - Хотугу улуустарга балыыґалар материальнай - техническэй базалара быстар мілтіх . " Узкай специалистар " суохтар , хамнастара да µрдµгэ суох . СаІатытыынан сибээстээн , учаастактар быраастара эбии тілібµрµ ылаллар . Хоту баран µлэлиир эмчиттэр коммунальнай тілібµрдэригэр кірµллэр чэпчэтиилэри суох оІорбуттара . Итини сіргµтµµ уонна Арктика улуустарыгар барар эдэр µлэґиттэргэ олорор дьиэни биэрии боппуруостарын СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) доруобуйа харыстабылыгар комитетын председателэ Е . Ю . Алексеева туруорса сылдьар . Ананан барбыт эмчиттэр Арктика улуустарыгар олохсуйалларыгар биґиги эмиэ интэриэстээхпит . Олоххо - дьаґахха кістірµнэн , вахта ньыматынан µлэлээґин хаачыстыбаны мілтітір . Быстах µлэлии барбыт эмчит олохтоохтор итэ ± эллэрин ыла охсубат . Оттон кини ір сылларга хаалан µлэлээтэ ± инэ уонна дьон - сэргэ билиннэ ± инэ , нэґилиэнньэ ытыктабылынан туґаныа турда ± а . Тыа сиригэр µчµгэйдик µлэлээбит эмчиттэр ааттара µйэлэргэ хаалар . - Тыа сирин балыыґалара саІа технологиянан то ± о кµµскэ хааччыллыбаттарый ? - Эн ыйытарыІ курдук , " медицинскэй тэриллэри кідьµµстээхтик µлэлэппэккит " диэн суруктар киирэллэр . Онуоха туґааннаах бэрээдэктэр бааллар . Ыарахан сыаналаах тэрил тиґигин быспакка µлэлии туруохтаах . 500 - чэ эрэ нэґилиэнньэлээх сиргэ уончалыы мілµйµін суумалаах УЗИ аппаратын туруордахпытына да ± аны , кµІІэ 2 - 3 эрэ киґини кірµі ± э . Аппарат алдьанар - кээґэнэр , техническэй туруга бэрэбиэркэлэниэхтээх . Техникалар хайдах µлэлии туралларын , хаґан ірімµіннэниэхтээхтэрин тиґиктээхтик µірэтэммит , ити хайысханан улахан µлэни ыытыахпыт . Ґп - харчы кіріммµт , метрология оІорор фирмалардыын µлэни са ± алыахпыт . - Федеральнай квота боппуруоґа тіґі сытыытык турарый ? - Федеральнай квотанан 90 бырыґыан хааччыйан олоробут . Доруобуйа харыстабылын саІатытыынан сибээстээн , іссі элбэтэри ирдииллэр . Бастакы хардыылары ахтан - санаан ааґар буоллахха , Медицина национальнай киинэ а ± ыйах квотаттан са ± алаан , 270 - ± а тириэртэ . Доруобуйа харыстабылыгар дьоґун суолталаах сорукпутунан киґи ілµµтµгэр тириэрдэр 3 уодаґыннаах ыарыыны сэрэтии уонна а ± ыйатыы буолар . Бастатан туран , сµрэх - тымыр ыарыылаахтар ( инфаркт , инсульт ) ахсааннарын а ± ыйатыы . Сµрэх - тымыр регионнаа ± ы киинэ аґыллыахтаах . Майа ± а уонна Ньурба ± а оройуоннар икки ардыларынаа ± ы отделениелар µлэлиэхтэрэ . Дьокуускайга Кардиология киинэ тутуллуохтаах . Быйыл Киин бастакы уочаратын µлэ ± э киллэрэр ба ± алаахпыт . Кииннэр сµрµн соруктара - ыарыґахха медицинскэй кімінµ тіґі кыалларынан суґаллык оІоруу . Стандарт быґыытынан инфарктаабыт киґи 6 чаас иґигэр балыыґа ± а киллэриллэн анал кімінµ ылыахтаах . Иккиґинэн , тас дьайыы содулуттан ілµµ . Онно киґини ілірµµ , бэйэ ± э тиийинии уонна эчэйии киирэллэр . Омос санаатахха , киґини ілірµµ уонна бэйэ ± э тиийинии ( ол иґигэр , обургу о ± олор ) биґиги министерствобыт µлэтигэр сыґыана суох курдуктар . Мин санаабар , ити сыыґа ійдібµл . То ± о диэтэххэ , µіґээ ааттаабыт хомолтолоох тµгэннэрбит арыгылааґынтан итиэннэ ыарахан кэмнэргэ психологическай кімі оІоґуллубатыттан тахсаллар . Сµрэх - тымыр ыарыытыттан эмискэ ілµµ µксэ арыгыны кытары сибээстээх . Онон бэйэ ± э тиийиниини сэрэтиигэ уонна охсуґууга улахан тосхолу ылынан µлэлээри сылдьабыт . " Кризиснэй киин " арыйар санаалаахпыт . Россиятаа ± ы " Билии " обществоны кытары дуогабар тµґэрсэн µлэлиэхпит . Улуустар икки ардыларынаа ± ы травматология отделениетын арыйыахпыт . СР Президенэ Егор Борисов Анал этиитигэр арыгыны утары охсуґуутун ійµµбµт , министерство арыгылааґыны утары туспа республикатаа ± ы тосхолу ылыныа ± а . Ґсµґµнэн , искэн ыарыытын бохсуу . Бастакы миэстэ ± э тыІа , тµіс уонна куртах искэннэрэ киирэллэр . Хас биирдии оройуоІІа онкология дьо ± ус кабинеттарын арыйан , стандарт быґыытынан сэбилиэхпит . Кабинеттар ыарыы са ± аланыытын быґааран , куоракка ыытар эбээґинэстээхтэр . Скрининг тиґигин быспакка оІоґуллуохтаах . ТыІа искэнин улахан бырыґыанын µґµс - тірдµс эрэ тµґµмэ ± эр булабыт . Онон доруобуйатыгар кыґаллар киґи сылга саатар биирдэ бэрэбиэркэлэниэхтээх . Тµірт уон сааґыттан тахсыбыт дьахтар маммографияны барыахтаах . " Доруобуйа " национальнай бырайыагынан диспансеризация ыытыллыбыта улахан оруолу ылла . Ол эрээри биґиэхэ ілµµ уопсай ахсаана а ± ыйаабытын да иґин , олох уґуна кылгаата . Статистика бигэргэтэринэн , µлэлиир саастаах дьон іліллірі элбэх . Элбэх киґи кырдьар сааґыгар тиийбэт . Балыыґа ± а кимнээх эмтэнэллэрий ? Эмтэнэ кырдьа ± астар кэлэллэр , 30 - 50 саастаахтарга кыґамньылаах бол ± омто ситэри ууруллубат . Инникитин да ± аны µлэлиир саастаах дьоІІо диспансеризацияны ыытыыны кµµґµрдэр соруктаахпыт . Итиниэхэ муниципальнай тэриллиилэр баґылыктара боппуруоґу быґаарсыахтаахтар . - " Президент дуоґунаґыгар 100 хонук " диэн баар . Оттон министр 100 хонуга туох бэлиэ тµгэннэри а ± алла ? - Министр дуоґунаґыгар киирбит кэммэр улахан ситиґиибит - доруобуйа харыстабылын саІатытыыга оІорбут тосхолбутун кімµскээґин . Мин министрдии кэлэрбэр доруобуйа харыстабылын саІатытыы боппуруоґа туруоруллубут буолан , µлэбин са ± алыырбар тирэх буолла . Саамай µірэрим , тосхолбутун Москва ± а чиэстээхтик кімµскээн , µгµірµ µбµ ылары ситистибит . Инники эппитим курдук , Россия ± а бэґис миэстэни ылыы судургу дьыала буолбатах . Чугастыы сытар регионнары кытары кµрэстэґэр буоллахпыт . Хабаровскайдартан нэґилиэнньэбит ахсаанынан а ± ыйахпыт да , биґиэхэ кинилэрдээ ± эр элбэх µбµ кірдµлэр . Онон доруобуйа харыстабылын элбэх эппиэтинэстээх µлэ кµµтэр . - Александр Васильевич , ылсыбыт тэтимІит ыардары кыайарга кынаттаатын ! Надежда ЕГОРОВА Соторутааҕыта Намныыр суолга икки массыына үір сылгы суолу туораан иґэллэрин кірбіккілір , икки биэни түІнэри кітін ілірдүлэр . Эдэр кэскиллээх талааннаах кэрэспэдьиэннэр Ньурба куоратыгар бааллар . Ньурба куоракка о ± ону эбии µірэхтээґин иґинэн оскуола о ± олоругар аналлаах « Эдэр суруналыыстар » куруґуоктара тэриллэн µлэлээбитэ хайыы µйэ иккис сылыгар барда . Кинилэр кµннэтэ бірµі тутуурдаах , блокнот кыбыныылаах улуус дьонугар сонуннары тиэрдэ охсоору сµµрэ - кіті сылдьар µлэлээхтэр . Ньурба ± а буолан ааспыт Ыччат ыґыа ± ар Республикатаа ± ы « Эдэр суруналыыстар » тµмсµµлэрин кытары Ньурбатаа ± ы эдкорпостар куруґуоктара бииргэ µлэлэстилэр , сонуннары сырдаттылар . Салгыы » Иґитиннэрииттэн сиэттэрэн эттэххэ , оскуола - 90 % , оҕо саадтара - 100 % , эбии үірэхтээґин тэрилтэлэрэ 100 % эргэрэн , хапытаалынай ірімүіІІэ наадыйаллар . Тиксии бэйэтэ толору хааччыллыылаах таас дьиэлэрдээх буоллаҕына , улуус нэґилиэктэригэр саІа эбийиэктэр тутуллаллара уолдьаспыт . Холобур , Намыга 50 миэстэлээх оҕо саадын эґиил « үтүі дьыала » хайысхатынан киллэрэргэ бэлэмнэнэллэр . Онуоха тутуу матырыйаалын уонна миэбэли билигин , кыґыІІы суол турбут кэмигэр ыытыллыахтаах эбит . Ахсынньыга үктэннибит . Дьыала онуоха - маныаха диэри хамсыы илик . Намыга муус суолтан ураты атын сырыы - айан мэлигир . Таґаҕаґы ыллыІ да ыытан кэбиґэр кыаҕыІ суох . Билет сыаната үрдүгүн конкуренция суоҕунан быһаараллар , чуолаан региональнай уонна олохтоох маршруттарга . ФАС территориялардааҕы салааларыгар тарыыбы бэрэбиэркэлииргэ сорудахтаата . Бу туһунан СИА « Российская газета » матырыйаалыгар олоҕуран кэпсиир . Самаан сайын ортото буолан от үлэтин үгэнэ . Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 14 тыһыынча гектар сир ходуһаларга номнуо охсулунна . Горнай уонна Мэҥэ - Хаҥалас отчуттара ордук охсуулаахтык үлэлии сылдьаллар . Холбоон кинилэр балтараа тыһыынча туонна кэриҥэ оту түгэхтээтилэр . Хоту оройуоннартан Верхоянскай отчуттара ситиһиилээхтик баран иһэллэр . Онно 1350 киһи ходуһаҕа сайыҥҥы күннэри баттаҺа күргүөмнээхтик үлэлиир . Кинилэр бу күннэргэ 215 туонна оту кээстилэр . Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ иһитиннэрэринэн , Докумуон быґыытынан , суоппардар сылга биирдэ массыына биир киилэтигэр 24 хапыайканы тілүіхтэрэ . Арассыыйаҕа маннык нолуок 2012 сылтан олохтонуон сіп . Бу нолуок кімітүнэн Минфин суол фондатыгар сылга 3 млрд . солк харчыны киллэрэр былааннаах . Авто . ру саайка сигэнэн СИА кэпсиир Двойной теракт в Норвегии , унесший жизни более 90 человек , стал беспрецедентным не только для этой тихой скандинавской страны , но и для Европы в целом . Г . У . Эргис бу дьоһуннаах үлэтэ үс чаастан турар . Маҥнайгы чааһыгар фольклор айымньыларын хомуйуу , бэчээттээн таһаарыы уонна научнайдык үөрэтии историятын сырдаппыта , иккис чааһыгар фольклор жанрдарын биирдии ырыппыта , үһүс чааһыгар сэбиэскэй кэмҥэ дьылҔатын , ис хоһооно уларыйыытын , культура , искусство , литература сайдыытыгар оруолун сырдаппыта . Көстөрүн курдук , Г . У . Эргис норуот айымньытын үөрэтиини киэҥник хабан арыйарга былааннаммыт . Төһө да очеркалар диэн сэмэйдик ааттаатар хас биирдии чааһа научнай өттүнэн дириҥ ис хоһоонноох , фольклору үөрэтии историятын , жанрдар классификацияларын , норуот айымньытын дьылҔатын , билиҥҥи культураҔа уонна искусствоҔа суолтатын арыйан көрдөрбүтэ . Сокуон , быраап уонна болномуочуйа өттүнэн тирэҕэ суох оҥорон баран барытын төттөрү ылыы , былдьааһын , атыылааһын барбыта . Атыыланыы уонна бэйэҕэ барыыһа суох атыылааһын . Ол барыта Россияттан соҥнонор диэн буолбута . СР уонна РФ икки ардыгар сир баайын бас билии , хостооһун , туһаныы , тииһинии боппуруостара хайдах быһаарылларыттан инники кэскилбит тутулуктаммыта . 5 . Өрөспүүбүлүкэҕэ агрооскуолалары тэрийии саҥа тыыны киллэрдэ . Саха Республикатын Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы А . Н . Жирков салайааччылаах тыа сиригэр хайысхалаах оскуолалар Ассоциациялара кинилэр ааттарын үрдэтиигэ , материальнай - техническэй базаларын бөҕөргөтүүгэ былааннаах үлэни ситимин быспакка ыытар . Билигин тыа сиригэр хайысхалаах оскуолалар 13 ресурсаларын кииннэрэ тэрилиннэ . Билигин бу кииннэри гимназиялар таһымнарыгар үбүлээһин итиэннэ инновационнай технологиялары туһаныы , саҥатытыы соруга турар . " Кµн - дьыл ааста ± а . Поэт µрµІ хопто кылбаІныы кіппµт поэзията ыллаабат буолбута ыраатта ± а . Ол эрэн , µрµІ хаар быыґынан утары ууммут илиилэр угуйа тардалларыныы , ол хопто ыллаан ааспыт ырыата абылаІын сµтэрбэт . ДьиІнээх поэзия кистэлэІэ , кµµґэ оннук буолла ± а " диэн суруйар поэт , суруйааччы Ангелина Шадринова - Суоґааны " Орто дойдуну киэргэтэн " диэн саха народнай поэта Леонид Андреевич Попов туґунан ахтыы кинигэ киирии суругар . Ангелина Николаевна хайа ба ± арар сир - дойду бэйэтин ааттаппыт чулуу дьонун ійдµµр - саныыр аналлаах , кэлэн ааґар кілµінэлэр ону олоххо киллэрэр ытык иэстээхпит диэн санаанан салайтаран , биир дойдулаах айар дьонун µйэтитиигэ ылсан µлэлэґэр . Ол биир туоґутунан Сунтаартан тірµттээх поэт Альберт Бµлµµйµскэй туґунан " Тыыннаахтардыын тыыннаах курдук кэпсэтэ " диэн бэртээхэй кинигэни хомуйан оІорууну тэрийэн , эрдэ бу кµн сириттэн барбыт талааннаах поэт аатын саІалыы тыыннаан дьонугар - сэргэтигэр эргиппитэ буолар . Аны 2006 сыллаахха Н . Н . Алексеева , Е . Р . Николаев , Т . Н . Иванова буолан кіміліін биир дойдулаахтарын Леонид Попов туґунан " Орто дойдуну киэргэтэн " диэн суруйааччыны айар µлэґит быґыытынан эрэ буолбакка , кіннірµ киґи , а ± а , табаарыс быґыытынан сырдатар иґирэх - истиІ , сылаас тыыннаах кинигэни бэлэмнээн таґаартарбыттара . Быйыл саха народнай поэта Леонид Попов 90 сааґын туолар µбµлµійдээх сыла ааґан эрэр . Онон сибээстээн суруйааччы Ангелина Шадринова , суруналыыс Егор Николаев " Арчы " дьиэтигэр " Ырыа айар - бу дьолум . Ырыам ылыа махталы … " диэн ырыа - хоґоон ахтыы киэґэтин тэрийэн ыыттылар . Народнай поэт хомо ± ой хоґоонноруттан , кинилэртэн айыллыбыт ылба ± ай ырыалартан таІыллыбыт дьоро киэґэ ± э суруйааччыны кытта алтыспыт биир идэлээхтэрэ , кэнники кілµінэ суруйааччылар , поэт айар µлэтигэр сµгµрµйээччилэр , биир дойдулаахтара , аймахтара , о ± олоро кыттыыны ылан , истиІ ахтыылары оІордулар . Биллэрин курдук , Леонид Попов бэчээттэппит 31 кинигэтигэр кини хоґоонноро , поэмалара , кэпсээннэрэ киирбиттэрэ . 13 кинигэтэ нууччалыы тылбаастаммыта . Элбэх хоґоонноро µгµс бырааттыы омук тылларыгар тылбаастаммыттара . Кини нарын тыллаах лирик - поэт этэ . - Поэт 80 сааґа туолбутун Тойбохой Арыылаа ± ын оскуолатыгар бэлиэтииллэригэр кыттыыны ылбытым . Тіріібµт Харба алааґыгар сылдьыбыппыт . " Манна саха народнай поэта Леонид Попов тіріібµтэ , о ± о сааґа ааспыта " диэн суруктаах сэргэ туруоруохха баар эбит , ааґан иґэр айан дьоно тохтоон , ахтан - санаан ааґыахтарын сіп эбит " диэн санаабын эппиппин олохтоохтор сэргии истибиттэрэ . Арай бу сарсыарда Сунтаартан , Арыылаахтан Татьяна Алексеевна Игнатьева " Николай Иванович Харба ± а кіІдій тимиринэн сэргэ туруорда " диэн тілі - пµіннээн соґутта . Оруобуна бµгµн ахтыы киэґэтэ буолар кµнµгэр сіп тµбэспитэ бэйэтэ дьикти буолла . Леонид Андреевич , биґиги оччолорго саІа са ± алаан эрэр суруйааччылар олус ытыктыыр , сµгµрµйэр киґибит этэ . Кини мин союзка киирэрбэр µтµі тыллары этэн кіміліспµтэ , - диэн ахтар саха народнай поэта Семен Руфов . Поэт Леонид Попов " хоґооннорум икки тиирэ тардынар кынаттарым , оттон хоґооннорбор ырыа айааччылар - кинилэргэ тыын угар дьоннор " диирэ . Ахтыы киэґэ ± э кини айымньыларыгар айыллыбыт ырыалары Анегина Ильина , Роман Березкин , Алексей , Екатерина Егоровтар , Анатолий Бурнашев , Людмила Спиридонова толордулар . Ити курдук ахтыы оІорбут дьон , ыытааччы Ангелина Шадринова - Суоґааны эппитинии , " Леонид Попов поэзията саха поэзиятыгар киминэн да солбуллубат , киминэн да суоруллубат ураты іґµілээх " буоларын бигэргэттилэр . Галина Нельбисова Сааскы маІнайгы бырааґынньыгы - Аан дойду дьахталларын кµнµн кірсі кулун тутар 5 кµнµгэр А . Е . Кулаковскай аатынан культура киинигэр Суруналыыстар союзтарын 50 сыллаах µбµлµійµгэр аналлаах " Леди СМИ - 2009 " µґµс республикатаа ± ы куонкурус сытыы бірµілээх , микрофоннаах , дьон иннигэр бэйэтин тупса ± айдык кірдірір , µрдµк маастарыстыбалаах суруналыыстыка Кэрэ Куотун быґаарда . Саха сирин Суруналыыстарын союґун бырабылыанньатын председателэ Галина Бочкарева иґитиннэрбитинэн , Суруналыыстыка Кэрэ Куотун бастыІ аатын ылар туґугар аан бастаан 23 кыттааччы сайаапка тµґэрбититтэн профессионализмнарынан уонна µрдµк маастарыстыбаларынан сµµмэрдэнэн куонкуруґу 12 кыыс ааспыта . Салгыы » Таптал … эмискэ , кэтэґиннэрбэккэ , сэрэппэккэ кэлэр . Киґи оло ± ун киэргэтэр , сырдатар , эрэли µіскэтэр . Таптал абылаІар ылларбыт киґи , дьол µірµµтµн билэр , имэІнээх таптал абылаІар сууланар . Мин дьµігэбинээн о ± о сааспыт бииргэ ааспыта , ол сыґыаммытын билиІІэ диэри иккиэн илдьэ сылдьабыт . Иккиэн µрдµк µірэххэ киирэн , устудьуон оло ± ун билэн , таптал . . . таптал абылаІар ылларан µірµµбµтµн µллэстэ кірсµґэр этибит . Салгыы » ~~Маны сэргэ чааһынай олорор дьиэ тутуута барар . Бу туһунан СИА кэпсиир .~~ Дьокуускайга ыытыллар Россия кіІµл тустууга чемпионатыгар дойду 46 регионуттан уонна Москва , Санкт - Петербург куораттарыттан барыта 300 - чэкэ ± э чугаґыыр бі ± іс кыттыыны ылыа ± а . Хаґан ба ± арар буоларыныы , ордук элбэх кыттааччыны Дагестан ( 57 ) уонна Хотугу Осетия ( 29 ) республикалара туруораллар . Кыттааччылар ортолоругар олимпийскай чемпионнар , спорт µтµілээх маастардара Мавлет Батыров , Ширвани Мурадов ( Дагестан ) уонна Хаджимурад Гацалов ( Хотугу Осетия ) бааллар . Оттон биґиги , чемпионаты бэлэмнээн уонна тэрийэн ыытар дьон , тіґі - хачча киґини киллэрэбитий ? БылырыыІІы чемпионат тµмµгµнэн Россия хамаандатын чилиэннэрэ Виктор Лебедев уонна Петр Сивцев быґа киллэриллэллэр . Ону тэІэ федеральнай уокуруктар сµµмэрдиир кµрэхтэґиилэрин тµмµгµнэн эбии 22 бі ± іс тустарга бэлэмнэнэ сылдьаллар . Уолаттарбыт бэйэлэрин дьиэлэригэр - уоттарыгар ыытыллар улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ эриэ - дэхси кірдірµµнµ ситиґэллэрэ . Быйыл да ± аны аан дойду чемпиона Виктор Лебедев капитаннаах Саха сирин хамаандата µрдµк кірдірµµнµ ситиґэригэр эрэллээхпит . Саха сирин тустууга хамаандата Виктор Лебедев 1988 с . кулун тутар 10 кµнµгэр тіріібµтэ . Спорт µтµілээх маастара . Тренердэрэ - И . И . Дмитриев , В . Г . Модосян , Д . Г . Мин диашвили . Россия 2009 уонна 2010 сс . чемпиона , аан дойду 2010 с . чемпиона , аан дойду кубогын кыайыылаа ± а . Петр Сивцев 1986 с . олунньу 11 кµнµгэр тіріібµтэ . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Тренерэ - В . Н . Кириллин . Россия 2010 с . чемпионатын боруонса призёра . Бурятия ± а уонна АХШ - ка ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирдар кыайыылаахтара . Михаил Иванов 1989 с . олунньу 14 кµнµгэр тіріібµтэ . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Тренердэрэ - В . И . Афанасьев . И . Н . Сивцев . Эдэрдэргэ Россия икки тігµллээх чемпиона , аан дойду призёра . Осип Михайлов 1984 с . тохсунньу 14 кµнµгэр тіріібµтэ . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Тренерэ - В . Н . Кириллин . Россия 2007 с . чемпиона , Россия чемпионатын 2006 , 2009 сс . µрµІ кімµс призёра , аан дойду кубогын 2008 с . кыайыылаа ± а . Александр Корякин 1986 с . олунньу 6 кµнµгэр тіріібµтэ . Тренердэрэ - И . Н . Сивцев , С . П . Сивцев . Россия спордун маастара . Саха сирин 2011 с . чемпиона . Роберт Окороков 1988 с . ахсынньы 5 кµнµгэр тіріібµтэ . Тренердэрэ - Е . П . Скрябин , И . С . По сельскай . Россия спордун маастара . 2007 с . Дальнай Восток федеральнай уокуругун чемпиона , эдэрдэргэ Россия кµрэхтэґиитин кыайыылаа ± а . Владислав Петров 1990 с . атырдьах ыйын 30 кµнµгэр тіріібµтэ . Тренердэрэ - Е . Е . Петров , В . П . Кере мясов . Россия спордун маастара . Болгария ± а , Белоруссия ± а уонна Монголия ± а ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирдар призёрдара . Николай Слепцов 1987 с . от ыйын 28 кµнµгэр тіріібµтэ Тренердэрэ - Е . Д . Аржаков , А . А . Соф ронов . Россия спордун маастара . Киин федеральнай уокурук чемпионатын µрµІ кімµс призёра . Айтал Михайлов 1990 с . бала ± ан ыйын 20 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - Г . С . Игнатьев , В . П . Уваров . КазахстаІІа ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнир кыайыылаа ± а , Хотугу федеральнай уокурук чемпиона . Асам Попов 1988 с . тохсунньу 18 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - П . М . Суздалов , И . М . Сысо лятин . Приволжскай федеральнай уокурук 2010 с . чемпиона . Антон Иванов 1982 с . бала ± ан ыйын 25 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - Ф . Н . Слепцов , И . Н . Сивцев . Россия чемпионатын 2002 с . боруонса призёра . Тимур Пестерев 1988 с . олунньу 5 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренерэ - И . М . Сысолятин . Россия студеннарга 2011 с . чемпионатын боруонса призёра , Али Алиев аатынан турнир призёра . Василий Стручков 1988 с . кулун тутар 7 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - Н . Н . Никифоров , В . П . Керемясов . Дальнай Восток чемпионатын 2009 , 2010 сс . призёра . Айаал Анисимов 1988 с . кулун тутар 7 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - С . А . Жендринскэй , С . П . Сивцев . Дальнай Восток чемпиона , Бµтµн Россиятаа ± ы турнир кыайыылаа ± а , Россия студеннарга чемпионатын боруонса призёра . Дмитрий Шадрин 1982 с . ахсынньы 6 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - А . В . Сухомясов . С . П . Сивцев . СР 4 тігµллээх чемпиона , Яшар Догу аатынан Гран - при турнир µрµІ кімµс призёра . Юрий Старостин 1985 с . бала ± ан ыйын 11 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - И . М . Сысолятин , М . С . Скрябин . Россия кубогын кыайыылаа ± а , Дальнай Восток чемпиона ( 2010 ) . Кузьма Сивцев 1989 с . алтынньы 29 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - С . С . Чердонов , С . П . Сив цев . Дальнай Восток чемпиона , Россия студеннарга чемпионатын µрµІ кімµс призёра ( 2011 с . ) . Роберт Сидоров 1990 с . бэс ыйын 18 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - Д . Р . Неустроев , И . М . Сысолятин . Россия студеннарга чемпионатын боруонса призёра , Бурятия Президенин бирииґигэр норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнир призёра ( 2011 с . ) . Олег Чернов Россия спордун маастара . Тренердэрэ - А . К . Константинов , Е . Н . Старостин . Д . П . Коркин аатынан норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнир призёра , Дальнай Восток 2011 с . чемпионатын µрµІ кімµс призёра . Евгений Коломиец 1986 с . бэс ыйын 5 кµнµгэр тіріібµтэ . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Тренердэрэ - И . Н . Сивцев , А . А . Софронов . Россия 2007 с . чемпионатын боруонса призёра , студеннарга аан дойду 2009 с . чемпиона . Баир Укоев 1988 с . тохсунньу 14 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - В . Н . Семенов , В . П . Кере мясов . Дальнай Восток федеральнай уокуругун чемпиона , Россия студеннарга чемпионатын боруонса призёра . Увар Тимофеев 1986 с . ахсынньы 15 кµнµгэр тіріібµтэ . Россия спордун маастара . Тренердэрэ - С . А . Жендринскэй , С . П . Сивцев , И . Н . Сивцев . Саха сирин чемпиона . Ньургун Чукров 1983 с . атырдьах ыйын 12 кµнµгэр тіріібµтэ . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара . Тренердэрэ - С . П . Сивцев , И . Н . Сивцев . Саха сирин 9 тігµллээх чемпиона , Россия студеннарга 2004 с . чемпиона . Тренердэр : Степан Петрович Сивцев - СР хамаандатын сµрµн тренерэ , СР µтµілээх тренерэ . Иван Николаевич Сивцев - РФ уонна СР µтµілээх тренерэ . Владимир Гегамович Модосян - РФ уонна СР µтµілээх тренерэ . Владимир Николаевич Кириллин - СР µтµілээх тренерэ . Игнат Михайлович Сысолятин - СР µірэ ± ириитин туйгуна . Егор Николаевич Старостин - СР физическэй культуратын уонна спордун туйгуна . Александр Анатольевич Софронов - СР µтµілээх тренерэ . Михаил Михайлович Каженкин - СР µтµілээх тренерэ , хамаанда начальнига . Будимир Григорьевич Яковлев - РФ уонна СР µтµілээх тренерэ . Павел Михайлович Капитонов - СР уолаттарга хамаандатын сµрµн тренерэ . Василий Петрович Уваров - СР µтµілээх тренерэ . Прокопий Семенович Иванов - СР µтµілээх тренерэ . Валерий Петрович Керемясов - РФ физическэй культура ± а уонна спорка µтµілээх µлэґитэ . Врачтар : Наталья Григорьевна Кузьмина , Юрий Васильевич Попов - Ґрдµкµ спортивнай маастарыстыба оскуолатын ( ҐСМО ) врачтара . Сергей Николаевич Корнилов , Людмила Николаевна Герасимова - ҐСМО массажистара . Научнай біліх : Владимир Гаврильевич Торговкин - педагогическай наука кандидата , ҐСМО директорын научнай µлэ ± э солбуйааччы . Василий Васильевич Находкин - п . н . к . , психолог . Петр Иванович Кривошапкин - Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет физическэй культура ± а кафедратын доцена . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . / / " ЭС " олохтоох толкуйдаах Томпо уолун кытта кэпсэттэ То ± о эдэр кыргыттар пиибэ иґэллэрий , табах тардалларый ? То ± о уолаттар армияттан куоталларый ? То ± о µгµс ыччат кыра да µлэттэн салларый ? " ЭС " бµгµІІµ ыалдьыта Томпо улууґун Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын 11 - с кылааґын µірэнээччитэ - Айял ВАРФОЛОМЕЕВ . Айял пиибэґит , табахсыт кыргыттарга бол ± омтотун уурбат . Армия ± а барыан ба ± ата суох уолаттартан дьиксинэр . Кыра эрдэ ± иттэн хара µлэни билэн улааппыт киґи . Кини 11 - с кылаас кіннірµ µірэнээччитэ буолбатах . Айял Варфоломеев - диэн бэрт уолу оскуола кыра о ± отуттан са ± алаан , учууталларга тиийэ бэркэ билэллэр . То ± о ? Кини - активист , ударник , спортсмен , лидер … Патриотизм , лидердээґин - авторитет дуо ? - УчууталларыІ : " Айял оскуола кэнниттэн армиялыыр " , - дииллэр . Кырдьык дуо ? - Сокуон уларыйда . Путин таґаарбыт сокуонунан , эр дьон дойдуларыгар ытык иэстэрин 1 сыл толороллор . СаІа Президент Медведев икки сыллаах сулууспалааґыны тіннірір µґµ дииллэр . Оттон , быйыл саас , сайын ыІырыллар уолаттар биир сыллаах сулууспа ± а тµбэґэллэр . Ол иґин , мин оскуоланы бµтэрээт , µірэххэ киирэ охсон баран , сулууспалыы баран хаалаары гынабын . Кэлин , биир сылынан µірэхпин салгыам буолла ± а . - Медведев уларытар ба ± алаа ± ын истибэтэ ± им . . . Оччо ± о эн биир сыл эрэ сулууспалыыр туґуттан барда ± ыІ ? - Суох . Патриотизм диэн ійдібµл баар . Ол хантан µіскээбитэй ? Миэнэ судургу . Кыра эрдэхпиттэн армияны интэриэґиргиибин , сулууспалыыр ба ± алаахпын , дойдубун таптыыбын . А ± абын ійдµµбµн . Кини пограничник этэ . Ба ± ар , а ± ам курдук буолуохпун ба ± арарбыттан буолуо . Харахпар ірµµ кини байыаннай уобараґа кістір . Уопсайынан , киґи армия ± а барда ± ына оло ± у билэр , " эр киґи оло ± ор " µірэнэр . - Эн то ± о " Айаал " буолбатаххыный ? - Паспорбар " Айял " диэн суруллар . Ол иґин . - Эн эдэр ыччат лидерин ахсааныгар киирэ ± ин дуо ? - Оскуолабар " Сомо ± о " диэн µрдµкµ сµґµіх кылаастар µірэнээччилэрин тэрилтэлэригэр президеммин , оскуола дискотекаларыгар ди - джейдээччибин . Лидер хаачыстыбалаа ± ым буолуо эрээри , оннук улахан билинии суох . - Лидер диэн кимий ? Хайдах киґини лидер диэн ааттыыбытый ? - Лидер - барытыгар холобур . Кини оло ± ун хас биирдии хардыыта сыаналаныыга сылдьар , дьµµллэнэр . Оскуола таґымыгар кірдіххі - оскуола киэн туттуута , чиэґэ буола ± ын . Лидерство эйгэтигэр сылдьар киґи элбэх µтµі хаачыстыбалаах , бары іттµнэн сайдыылаах буолуон наада : арыгыны амсайбат , табах тардыбат , бэрээдэги кэспэт , активист . . . - Эн арыгыны испэккин , табах тардыбаккын … - Бµтэґик этиллибит активист хаачыстыбата - олус киэІ уонна дириІ ійдібµллээх . Холобур буолары таґынан , лидер киґи - кэнниттэн халыІ хамаандалаа ± а , кини идеяларын ійµµр біліхтіі ± і ирдэнэр . Мэник кыыска , атаах уолга , " ботаникка " , кµлµгээІІэ - барыларыгар авторитет быґыытынан сыаналаныахтаах . Мин іссі тыл , культура , духуобунас іттµнэн сайдыыны этэ да барбаппын . " Учуутал - µірэнээччи " ситимин µіскэтэ - Эн оскуола ± ар бэйэни салайыныыга эмиэ ( " сомо ± ону " таґынан ) президент дуоґунастаах эбиккин … - Биґиги тэрилтэбит о ± о сайдыытыгар сµІкэн оруоллаах . " Учуутал - µірэнээччи " ситимин µіскэтэр аналлаах . Билигин кинилэр тэйсэн иґэр курдуктар . . . Оскуола билиІІи туруга , инники дьыл ± ата оІоґулларыгар , биґиги , µірэнээччилэр , тус кылааппытын киллэрсэбит . Боростуой дискотекаттан са ± алаан , устаапка тиийэ дьµµллэґэбит . Маны таґынан µірэнэр сирбитигэр тус дьуґуурустубалаахпыт , бэрээдэги кірібµт , субуотунньук тэринэн біх - сыыс хомунабыт . - Бэйэни салайыныы идеальнай варианын хайдах кірі ± µнµй ? - Барытын бэйэІ салайа ± ын , эппиэтинэґи сµгэ ± ин . Ол иґигэр учууталлары эмиэ ( кµлэр ) … Биґиги толкуйдуубут , айабыт , оІоробут . Кинилэр эбэн - сабан , кіннірін , хайысхалаан биэрэллэр . - Билигин ыччат литератураны , ордук классическайы аахпат буолла . Эн тіґі аа ± а ± ын ? - Аахпатым кэриэтэ . Солом суох курдук , - диэн куотунна Айял . - Арай " Вокруг света " сурунаалы кітµппэппин , са ± аланыытыттан тиґэ ± эр диэри аа ± абын . Анаан суруттарабыт . - ИллэІ кэмІэр тугунан дьарыгыра ± ын ? - Дьарыгым - спорт . Ытыынан дьарыгырбытым ыраатта . Аан бастаан мээнэ кыттан ситиґиилэнэн , салгыы дьарыкка кубулуйда . 50 солк . усунуоґу тіліін баран биир кµрэхтэґиигэ I миэстэ ± э тиксибитим . Хас да сыл устата " Лучший стрелок года " номинация ± а кыайбытым . Сµµрµµнэн , мас тардыґыытынан , баскетболунан , волейболунан , тустуунан , боксанан дьарыктаммытым . Ол эрээри ытыыбын ордордум . ( Айял кµннээ ± и расписаниетын кір . Чуолкай бэрээдэгинэн олорор киґи ) . " Комплекстыыр " ыччаттар - То ± о о ± олор арыгыга , табахха ньа ± ыччы умньанан эрэллэрий ? - Киґиргээн , бэйэлэрин саастыылаахтарыгар бэрт курдук кістіірµ буолуо . Кыргыттар уолаттарга сыстаары , уолаттар кыргыттардыын оонньоґоору . . . - Оччо ± о " комплекстарын " кистээри - сабаары аґыы ута ± ы ыймахтыыллар дуо ? - Оннук . Холобур , эр киґи - уол бэйэтин кыаммат , мілтіх санааланан , " тирээпкэ ± э " кубулуйара элбээтэ . Кыргыттар да хаалсыбаттар . Сотору - сотору охсуґан туран кэлэллэрэ баар кістµµ . Барыта арыгыттан . Кыыс сэмэй , судургу , сахалыы олохтоох толкуйдаах буолуохтаах . - Оттон " а ± ыс кырыылаах уол о ± ото " то ± о мілтіін эрэр быґыылаа ± ый ? - Мілтііґµн туругун биир сµрµн проблемата - ийэ - а ± а иитиитэ мілтіх . Хонтуруол , ирдэбил суох . О ± ону кыра эрдэ ± иттэн µлэ ± э сыґыарыахха наада . Кµн тура - тура µлэ µіґµгэр сырытта ± ына киґи буолар . Уол киґи іссі сахалыы иитиилээх буолара ордук . Булт - алт - кини µгэс оІостор дьарыга дии саныыбын . - Уол - кыыс олохторун анала туохха сытар дии саныыгын ? - Ґірэхтэнэн , ыал буолан , о ± о тірітін ( тіґінін элбэх да , соччонон µчµгэй ) , тіріппµт дьонун кірµµтэ - сµрµн ирдэбил буолуо . КэргэІІин , о ± о ± ун кірірµІ - харайарыІ саамай тутаах дьарык . Мин ійдµµрбµнэн , итинник . Бу курдук Айяллыын ирэ - хоро кэпсэттибит . Олус сэмэй уол . Ол эрээри санаата - оноото ситэн эрэр . Эдэрдии толкуйдаах да буоллар , санаата олохтоох . Сотору кэминэн Айял БКЭ - ни туттарыа , ба ± ар , сібµлµµр µірэ ± эр ДьГИТИ - ка архитектор идэтигэр µірэнэ киириэ . " Эдэр саас " Айял Варфоломеевка , саха ньургун уолугар , бары іттµгэр ситиґиини ба ± арар ! Никита АРГЫЛОВ . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Бу истиилэри ыытарга Федерация Сэбиэтин кe5vлээhинэ , бастатан туран , биhиги дойдубут хотугу регионнарын туруктаахтык сайыннарыы боппуруостарын быhаарыыга Россия Парламена эппиэтинэстээхтик сыhыаннаhыытынан veскэтилиннэ . « Арктика - Россия государственнай политикатын ыытыыга глобальнай бииргэ vлэлээhин региона » истиилэр ааттара бэйэтэ да5аны аан дойду холбоhугар бvтvннvvтvгэр саппаас зона быhыытынан Хотугу дойду уонна Арктика ураты оруоллаахтарын туhунан кэпсэтиини ыытар санаа5а киллэрэр . … А ± ыс сыл анараа іттµгэр Колесовтар дьиэ кэргэннэригэр аана суох алдьархай ааІнаабыта . Дьиэлэрэ уокка былдьанан , сир - халлаан икки ардыгар турар бэйэлэрэ эрэ хаалбыттара … Ол дьулаан тµгэни дьиэ кэргэн а ± а баґылыга Иван Петрович кэпсээбитэ . " Олохпут былаґын тухары муспут баайбыт - дуолбут а ± ыйах мµнµµтэ иґигэр кµл - кімір буолбута " , - диэбитэ . Зоотехник идэлээх , ір сылларга сопхуоска биригэдьииринэн µлэлээбит , ырыынак сыґыаннаґыылара киирэр кэмигэр эргиэмсиктээбит да киґи инбэлиит буолбута . Олох диэн , дьэ , тыйыґа сµр . Колесовтар ыраас халлааІІа эмискэ этиІ эппитинии , нус - хас , байылыат олохторугар ыарахан кµннэр ыкпыттара . " Ол эрээри , олоххо тардыґыылаах , хайа да моґолтон ча ± ыйбат киґи хаґан да ілін - охтон биэрбэт " , - диэбитэ Иван Петрович . Колесовтар , этэргэ дылы , ириэнэхтэн иІнибэт , тоІтон толлубат киэІ кі ± µстээх дьон буолан , суланан олорбокко , массыыналарын атыылаан , бар дьон ійібµлµнэн , кімітµнэн тірµт кылгас кэм иґигэр саІа дьиэ туттан дьэндэппиттэрэ . " Олох хайдахтаах курдук кµндµтµн сыаналыырым кµннэтэ улаатан иґэргэ дылы . Мин , аґаах доруобуйалаах буолан , дуоґунаспыттан тохтоон , дьарыга суох сылдьарбыттан о ± олорбуттан хайдах эрэ кыбыстарым . Ол иґин диэххэ дуу , кыґал ± аттан эбитэ дуу , уґаныынан µлµґµйбµтµм , устунан бу олус умсугутуулаах дьарыкка абылаппытым " , - диэбитэ сэґэргэґээччим . Инньэ гынан , µс о ± о амарах а ± ата дьиэ кэргэІІэ наадалаах олоппос , остуол , сирэй суунар тэрил курдук оІоґуктары удамыр сыана ± а атыылыыр µгэстэммит . Гарааґын мастарыскыайга кубулутан , тµбµк - садьык хойукка диэри быыстала суох сал ± анар . Киэґэ , борук - сорук буолуута , иэйиитэ киирэн , айыл ± а матырыйаалларынан холуста ± а дьµґµйэн , дууґалыын чэпчиир . Иван Петровиґы кытта кыл тµгэнигэр алтыґан баран , айыы санаа айар кµµґµгэр итэ ± эйбитим уонна бу дьо ± ус бэлиэтээґиним тµін са ± а да ± аны кіміліґµін , µтµінэн дьайыан ис сµрэхпиттэн ба ± арбытым . Николай КРИВОШАПКИН . Кинилэр кыһыннары - сайыннары , уот куйаас итиигэ , тостор тымныыга суумкаларын сүкпүтүнэн сылдьар , үлэлэригэр дьиҥ бэриниилээх дьон . Арассыыйа почтатын үлэһиттэрэ сылтан - сыл сайдан , өҥөлөрүн арааһын улаатыннаран , саҥа олох сайдыылаах технологияларын тутталлар . Аан дойду үрдүнэн сибээс араас салааларыгар дьон ыытар суруктарын , телеграммаларын тиксэрэллэр . Аны хаһыаттары , сурунааллары бириэмэтигэр тиэрдэргэ биир туспа улахан сыралаах үлэ . Пенсияны тарҕатааһын , олох - дьаһах , төлөпүөн өҥөлөрүгэр төлөбүрү ылааһын … Ити курдук почта үлэтэ араас хайысханан күнтэн - күн тохтоло суох , тэтимнээхтик бара турар . Кэнники сыллар кыһалҕалара олох бары араҥаларыгар дьайбыта . Ол да буоллар Арассыыйа почтатын үлэһиттэрэ ону аахсыбакка , сайдыы суолунан инники эрэллээхтик хаамаллар . 1 . Былыргы саха дьахтарын танаһын , симэ5ин уонна танаһы киэргэтэргэ туттуллар араас оһуорун кытта билиһиннэрии ; Сиэйэ Уолун « Таптаатым » ырыата ( В . Гуляев тыла , Д . Потапов матыыба , А . Абрамов доҕуһуола ) илин - кэлин түсүһүөн сөбө . Маны сэргэ Далаана « Дьол амтана » , Фиеста уонна Понсаш « Бу - таптал » ырыалара киирбиттэрэ . Фиеста кэлбэтэх , онон Понсаш бэрт кылгастык ыллаат , тахсан баран хаалла . Бачча улахан тэрээһиҥҥэ кэлэ да сатыахха баара . Күн бүгүн Саха сирин устуоруйатын XXI үйэ үрдэлиттэн кірін олорон , бырамыысыланнас сайдыытын түірт түґүмэҕин туґунан этиэххэ сіп . Буолар буолтун кэннэ хайыахпыный , кэлин кэлэн кэмсиммитим иґин хайыыр да кыах суох . Бара сатаан , кыыспын кытта кэпсэтэн , быґаарсан кіріірµ телефоннаан кірібµн да , телефонун арааран кэбиґэр . Ааттаґан СМС ыытан кірібµн . Эппиэт суох . Ґірэнэн бµтэрин са ± ана кэпсэтээри ааІІа кэтээтэхпинэ , сµр тымныынан кірін ылан баран ааґа турар . Онтон саллан , саІата суох туран хаалабын . Хаґан да тµбэспэтэх эрэйбэр , санаабатах сорбор , дьэ , тµбэстим . Саныыр санаам барыта кини буолан хаалла . Араастаан аралдьыйан кірібµн да , син биир саныыбын . Ханнык эрэ маньяк курдук аны дьиэтин таґыгар кэтэґэр - манаґар буоллум . Ол гынан баран , кэлэн иґэрин кірдµм да , муннукка саґан хаалабын . Кэлэн ааста ± ына кірін эрэ хаалабын . Бэйэм - бэйэбэр кыґыйабын . . . Син биир кэпсэппэт эрээри , то ± о кэлэ турарым буолуой ? ! ! ! Ама , кининэн кыыс баранна ± ай ? Статистика быґыытынан , биир уолга кырата икки кыыс тиксиэхтээх ээ . Ол эрээри тиксиэхтээх " бараххаттарым " то ± о эрэ мин кыыспар тугунан эрэ син биир тиийбэттэр . . . Бииргэ µірэнэр кыргыттарбын кытта эрийсэр аІардаах кэпсэттэхпинэ , сириэ суох курдуктар . . . Ол эрэн , ордук киэґэ утуйаары сыттахпына кыыґым кэрэ міссµінэ , на ± ыл хамсаныыта , кµлэн лыІкынатара , хап - хара харахтарынан кірін - истэн тырымныыра сµрэхпин - быарбын хам хаайан бу баар курдук кістін кэлэр . . . Кµнтэн кµн ааста ± ын аайы мин уоскуйан умнуом оннугар , дьэ , тіттірµтµн , буорайан истим . Дьарыкпын быра ± ан кэбистим , µірэх боппуруоґа биллэ мілтііті , аанньа утуйбат да , аґаабат да буоллум . Хаґан да испэт бэйэм , бииргэ олорор уолбут тіріібµт кµнµгэр тэбис - тэІІэ иґэн баран , туох да буолбакка дьоммун соґуттум , бэйэм да сіхтµм . Ол гынан баран , сарсыІІы кµнµгэр тібім ыалдьан , кураана ± ынан хотуолаан " ээхпин эппитим " . Арай , оннук ха ± ым эрэ хаалан сµідэІнии сырыттахпына , до ± орум Лэкиэс µірэн - кітін , кэпсээн - ипсээн киирэн кэллэ . Кини бэйэлээх ір гыныа дуо , " диагноспын " іті кірін кэбистэ . . . - Нокоо , эн обургу бачча µлµгэр хайа кыыска ыллараІІын хаппыт балык курдук баґыІ эрэ саллайан хаалла ? - Эчи суох . Кимиэхэ да ылларбатым . . . - диэн мэлдьэґэн кірдµм . - Ээ , чэ , бу да киси . . . Кыыс о ± о ± о дылы кыбыстаІнаан тµґэн . Мин эйиэхэ барытын кэпсиибин дии . Онтон эн барытын кистии - хаайа сылдьа ± ын . . . Тугуй , ол былдьаан ылыам буолла ± ай . . . До ± ор да буолаахтааІІын . . . Лэкиэс аны іґµргэннэ дии . Обургу итиччэ ылсан баран билиэ суо ± а дуо ? Ыга µктээн барытын ыраас хонууга таґаарда . - Уахахахахаа . . . Айуу айа . . . Ылан кыыскар ыытан кэбистиІ даа . . . Уой , не могу . . . Кэм буолуо . . . - киґим кµлэн тікµнµйэ сылдьар . Мин ыга кыыґыран бур ± аллан турдум . - Туох µчµгэйи истэн итиччэ µірдµІ ? ДьиІинэн эттэххэ , барыта эйигиттэн итинник акаары балаґыанньа ± а киирдим буолбаат ! ! ! - Чэ , сіп - сіп , бµттµм . Уоскуй . Хата , миигин иґит . Ити эн кыыґыІ сирэйэ эрэ µчµгэйин иґин сордоно ± ун . Арай миигин , эйигин , кинини сирэйбит тириитин сµлэн кэбиґэр буоллуннар ? - Айыы да ± аны ! ! ! Аата сµрµн . . . - мин Лэкиэґим да ± аны , бэйэбин да ± аны " сµлэллэригэр " адьас да кыґаммакка , кыыспын " сµлэллэрин " тірµт сібµлээбэккэ толкуйдуу турдум . - Оччо ± о хайаа . . . Былыргы методы туґан ! - Ол эмиэ туох методай ? - Ээ , сурукта суруйан кэбис уонна почта дьааґыгар тµґэр . Таґыгар бэйэІ ааккын суруйума . Син биир ылан аа ± ыа дии . Кытаатан кинигэттэн элбэх таптал хоґоонун кыбыт уонна µчµгэйдик быґааран биэр ээ . . . " И дело в шляпе ! " - диэн Лэкиэс дібіІ ба ± айытык кыґал ± аны быґааран кэбиґэр . Мин , ууга тµґэн эрэр киґи оттон тутуґарын кэриэтэ , ити идеяны сібµлµµ иґиттим . Чэпчээн хааллым . Киэґэ уолаттарым утуйбуттарын кэннэ " µлэбэр " ылыстым да . . . туох диэн суруйуохпун адьас билбэт эбиппин . Тµµнµ быґа суруйа сатаан баран , тугу да тобулбакка , сарсыарданан ыксаан сытынан кэбиґэбин . Тµлэй - балай сытан тµґµµбµн . Арай кыыспынаан уруккубут курдук µірэ - кіті библиотекаттан иґэр эбиппин . Мин тугу эрэ кірдіі ± µ кэпсиибин . Кыыґым кµлэн чачыгырыыр . Ол курдук дьиэтигэр тиийэбит . Арахсаары туран , кыыґым ата ± ын тібітµгэр туран иэдэспиттэн " чоп " гыннараат , сµµрэн хаалар . Мин тугу эрэ куоттарбыппын ійдіін кэнниттэн ыстанабын уонна . . . хатыылаах ааІІа иІнэ тµґэбин ! Тиритэн а ± ай уґуктан кэлбитим . Сырдаабыт . Уолаттар утуйан бурулата сыталлар . Мин бэ ± эґээІІибин ійдіін кэлэбин . Абаккабыттан сымыґахпын быґа ытырабын , сутуругум тириитэ дьукку ыстанан хаан тахсыар диэри истиэнэни охсон " лµІ " гыннарабын . Туох эрэйи кірін . . . Сэриилэґэ сылдьар кіні буолбатах дуо ? Туран , суунан - тараанан , военкомакка аттанабын . Тиийэн бэйэ кіІµлµнэн сулууспа ± а барарга сайабылыанньа суруйабын . Сотору буолаат , Лэкиэґим эрийэр : " Хайа , дьыала хайда ± ый ? Суруккун суруйдуІ дуо ? Нокоо , кыыґыІ мин билэр кыыґым дьµігэтэ эбит дии . . . " . - Ээ , кыайан суруйбатым . Номнуо наадата да суох ээ . . . Мин баран эрэбин . . . - Ханна , нокоо . . . Ол кыыстан сылтаан µірэххин быра ± аары гынныІ дуо ? - Суох " академ " ылыам . Армия ± а . Сайабылыанньа биэрдим . . . - Адьас да буорайбыккын буотта . . . Мин билигин тиийиэм . . . Кэтэс . . . туох накаас киґитинэ ± иний ! ( Салгыыта бэчээттэниэ ) . Билигин Саха сиригэр хаарбах дьиэ ахсаана дойду орто кірдірүүтүттэн биэс тігүл элбэх , Уґук Илин үрдүнэн саамай мілтіх балаґыанньалаахпыт . Бу бырайыак Дьокуускай олохтоохторун бүддьүіт суотугар аныгы уонна чэпчэки сыаналаах дьиэнэн хааччыйар аналлаах . Тустууга кµµтэр кыайыыларбыт то ± о кэлэн биэрбэттэрин туґунан элбэхтэ кэпсэтэбит , суруйабыт , араас санааны этэбит , µрдµкµ да таґымІа дьµµллэґэллэрин , быґаарыылары ылыналларын истэбит . Онно сµрµннээн µс биричиинэ ± э тохтуубут . Бастатан туран , аан дойдуга тустуу таґыма олус µрдээтэ , онон улахан ситиґиилэри кірдірір уустук буолла диибит . Иккиґинэн , сµµмэрдэммит хамаандабыт тренердэрин кµтµрээбиппит ыраатта . Ґсµґµнэн , хас сырыы аайы судьуйалааґын таґыма мілті ± ір , тустууктарбыт сэрэбиэйдэрэ табыллыбата ± ар сигэнэбит . Ахтыбыт биричиинэлэрбит , кырдьык , бааллара , оруннаахтара буолуо , ол эрээри , итилэри таґынан сµрµн итэ ± эстэри іссі да кыайан арыйбаппыт дии саныыбын . Кырдьык , тустуу сайынна . Ол сонун µґµ дуо ? Олох бары эйгэтэ сайдан иґэр эбээт , олох сокуона оннук . Аан дойдуга тустуу таґыма олус µрдээн , бі ± істірбµт кірдірµµлэрэ намыґа ± ар сигэниини тус бэйэм оруна суо ± унан аа ± абын . Тустууктарбыт уґулуччулаах ситиґиилэрин 1960 - 1980 сылларга кірдірбµттэрэ . Оччолорго эмиэ тустуу олус сайынна диирбит . Ол кэмІэ АХШ - гар , ИраІІа , Турция ± а , Болгария ± а , Япония ± а , Монголия ± а уо . д . а . дойдуларга тустуу олус сайдыбыт кэмэ этэ . Дагестан , Осетия бі ± істірі ітірµнэн чугаґатар чинчилэрэ суох . Онон дьиІнээх биричиинэтэ бэйэбитигэр сытар - хааллыбыт , тэІІэ сайдыбатыбыт . СудьуйалааґыІІа араас тµгэннэр , ол иґигэр балыйыы , соруйан оІоруу , атыыланыы урут да баара , билигин да баар . Кµрэхтэґиигэ сэрэбиэй µтµі хара ± ынан кірірі элбэ ± и быґаарарын эмиэ билэбит . Ол эрээри , µрдµк кылаастаах бі ± іс кµрэхтэґиигэ буолар бары тµгэннэргэ , кістµµлэргэ бэлэм буолуохтаах . Чахчы кыахтаах , таґыччы бэлэмнээх бі ± іскі ханнык да судьуйалааґын , сэрэбиэй кини кірдірµµтµн намыґа ± ар сµрµн биричиинэ буолуо суохтаах . Туох ханнык иннинэ бэйэбит испитигэр баар балаґыанньаны µчµгэйдик µірэтиэ ± иІ , этэргэ дылы , дьиэ иґиттэн са ± алыа ± ыІ . Биґиги , сахалар , ійбµт - санаабыт , эппит - хааммыт , ис - тас турукпут сµµґµнэн , іссі тыґыынчанан сылларга бэйэтин анал , туспа хайысхатынан сайдан кэллэ ± э . БилиІІи тустуу научнай тірµккэ оло ± урар диибит . Дьэ , ол анал турукпутун наука кімітµнэн тірµт оІостон , барытын онуоха бэриннэрэн , кими да µтµктµбэккэ , µчµгэй ірµттэрин халыып оІостубакка , бэйэ ± э сіп тµбэґиннэрэн , сатаан туттан туспа суолунан - ииґинэн , саха тустуутун оскуолатын суолунан барыахха . Саха тустуутун баай , хатыламмат оскуолатын историятын , уґулуччулаах тустууктарбыт ураты тустар ньымаларын тірµт оІостуохха . Улуу тустууктарбыт Р . Дмитриев , П . Пинигин , А . Иванов , уґулуччулаах бі ± істірбµт П . Попов , Н . Неустроев , Алк . Иванов , П . Алексеев , Н . Захаров , В . Гоголев , П . Юмшанов , Г . Контоев уо . д . а . биґиги тустуубут оскуолатын " учебниктарынан " буолуохтаахтар . Р . Дмитриев мындыр , муударай тустуутун , П . Пинигин булгуруйбат , дуула ± а эр санаатын , сынтарыйбат дьулуурун , А . Иванов кµлµмнµµр алмаастыы чочуллубут техникатын , П . Попов кылбаІнатан тустарын , Н . Неустроев хабараан атаакатын , П . Алексеев хатыламмат тэбиитин , В . Карпов дэгиттэр тустар кыа ± ын , В . Гоголев ір сылларга µрдµк таґымІа ситиґиилээхтик тустарын бі ± істірбµтµгэр иитиэ ± иІ , уґуйуо ± уІ , чочуйуо ± уІ . Бу сыаналаммат тус бэйэбит баайбытын , саІа ирдэбиллэргэ оло ± уран іссі сайыннаран , чочуйан биэриэххэ . Кыайыы кистэлэІэ бэйэбит дьиэбит иґигэр баарын то ± о умнабытый ? Улуу Коркин Чурапчыга олорон аан дойду тустуутун кыра ± ытык кэтээн кірбµтэ . Ол эрээри , ону µтµктµбэккэ бэйэтин ураты суолунан баран уґулуччулаах бі ± істірµ иитэн таґаарбыта эбээт . БилиІІи ій - санаа , рынок сокуоннара тустууга быґаарар оруоллаах буолан иґэллэрэ киґини дьиксиннэрэр . Биллэн турар , тустуук ким ба ± арар курдук байылыаттык олоруон , олоххо элбэ ± и ситиґиэн ба ± арар . Ол эрээри , итини таґынан талбыт идэ ± э ( тустууга ) , норуокка , дойдуга бэриниилээх буолуу , таптал диэн ытык ійдібµллэр , ирдэбиллэр , атыннык эттэххэ патриотизм диэн ійдібµл баар эбээт . Ол билигин тустууктарга биир сµрµн иитэр ньыма , ирдэбил быґыытынан кµµскэ туруоруллубат буолла . ЈйдііІ эрэ , улуу Ирина Роднина , дойдутун гимнэ дуораґыйыытын киэн туттан , долгуйан хара ± ын таммахтарынан до ± уґуоллаабытын , улуу Александр Медведь тиґэх тустуутун кэнниттэн кібµірµ сыллаан ылбытын , улуу Павел Пинигиммит Ар ± аа Германия кібµірµгэр Кыайыы 30 сылыгар фронтовик а ± атыгар кыґыл кімµс мэтээл бэлэхтээри хайдахтаах эр санааны , тулууру , дьулууру кірдірбµтµн . Тустууктарбыт Белорусь Республикатын , Казахстан … иґин тусталлар дуо ? Суох ! Бу улахан кыайыыны ситиґэргэ ыраа ± ынан ситэтэ суох . Норуот аатыттан тустарга аІардас µп - харчы кыа ± а кыра . Онуоха норуокка , дойдуга , бар дьоІІо тапталы , бэриниилээх буолууну холбуу туттахха барыны кыайар улуу кµµс буолуох этэ . Кавказ тустууктарын ситиґиилэрин биир сµрµн тірді итиниэхэ сытар дии саныыбын . Кинилэр дьиІнээх патриоттар , ону ийэ эмиийиттэн са ± алаан кібµіргэ , кµрэхтэґиилэргэ мэлдьи ірі , инники кµіІІэ туппут дьон , ол туґугар , этэргэ дылы , тугу ба ± арар оІорорго бэлэмнэр . Кавказ хотойдоро кыайтарыыны ийэ , а ± а , норуот иннигэр улахан саат - суут курдук сыаналыыллар . Онон хаалыыбыт биир сµрµн биричиинэтинэн бі ± істірбµтµн ій - санаа іттµнэн иитиигэ улахан итэ ± эстэр бааллар дии саныыбын . Маныаха саха биир уґулуччулаах тустууга Алкивиад Иванов миигин кытта кэпсэтиигэ : " Спортивнай саала ± а кµнµ да быґа эрчиллэн элбэ ± и ситиґиэІ суо ± а . Биґиги сахалар кыра сааспытыттан куйааска буґан , тымныыга тоІон , эт , балык , µµт аґылыктанан , µлэ ± э моґуллан , хотуур , сµгэ тутуурдаах улааппыт дьоммут . От охсорбун дьарыктаныы саамай кідьµµстээх , туґалаах кірµІµнэн аа ± абын " , - - диэбитин сыґыары тутуохпун ба ± арабын . Ахтыбыт М . Н . Сибиряковпут сайыны быґа от кыдамалаан , булт соноругар буур ± а ± а - силлиэ ± э сатыы хааман , эрчиллии кытаанах оскуолатын ааспытын туґунан элбэхтэ суруйан турар . Мин бу холобурдарынан тустууктарбытыгар от о ± устарыа ± ыІ , кыдамалатыа ± ыІ диэбэппин . Ол эрээри , ібµгэлэр са ± аттан сахалар эппитин - хааммытын эрчийэр ураты ньымалардаахпытын умнумуо ± уІ , олору туґаныа ± ыІ . Бу суруйуубар ахтыбыт тµгэннэрим бэйэ ыырынан толкуйдааґын курдук сыаналаныа суохтаахтар . Тустуубут ийэ буортан силиґин харыстыа ± ыІ , іссі силигилии , чэчирии сайдарыгар ол сµрµн тіґµµ буолуо ± а . Николай РЕБРОВ , суруналыыс . Дьокуускай . Саха сириттэн тµірт экипаж аан дойдуну эргийэр айаІІа туруммута . Олунньу 3 кµнµгэр кинилэри Санкт - Петербург куораттан µірµµлээхтик атаарыы буолбута . Автоэкспедиция ± а Оксана Викторовна , Федор Васильевич , кыыстара Ноксана Новгородовтар , Нам улууґуттан Михаил Васильевич , Екатерина Ильинична , кыыстара Татьяна , 8 ыйдаах сиэннэрэ Дарина Новгородовтар уонна сиэн балыстара Саргылана Ивановна Абрамова , Игорь Геннадиевич Дмитриев кэргэнинээн Альбина Прокопьевна Черепановалыын , кыыстара Круи Ксения Игоревна , кµтµіттэрэ Круи Джош , Леонтий Петрович , Нина Павловна уонна Антон Сергучевтар киирбиттэрэ . Автоэкспедиция уонна бырайыак салайааччыта Оксана Викторовна кэпсииринэн , бэлэмнэнии эрдэттэн ыытыллыбыт . Айан суолун хат - хат кірµµ , бэрэбиэркэлээґин , µірэтии , эминэн - томунан хааччыныы , прививкалары ылыы , уґун айаІІа , араас климакка табыгастаах таІас - сап хомунуу , ій - санаа іттµнэн бэлэмнэнии . Хорсун айанньыттар 80 кµн устата омуннаатахха аан дойдуну бµтµннµµ иилии эргийэн кэллилэр . Россияттан са ± алаан , Швециянан , Даниянан , Германиянан , Нидерландынан , Бельгиянан , Франциянан , Испаниянан , Португалиянан , АХШ - нан , Мексиканан , Гватемаланан , Сальвадорунан , Гондураґынан , Никарагуанан , Коста - Риканан , Эквадорунан , Перунан , Боливиянан , Бразилиянан , ЮАР - нан , Ботсванан эргийэн , Замбия , Танзания , Италия , Австрия , Словакия , Чехия , Польша , Белоруссия курдук дойдуларынан таарыйдылар . Кинилэр уопсайа 50 - тан тахса тыґыынча километры айаннаатылар . - Биґиги Аан дойдуга араас омук дьоно хайдах олороллорун , тугу µлэлииллэрин - хамсыылларын , культураларын , дьарыктарын кірір - истэр сыаллаах - соруктаах сырыттыбыт . Хас биирдии сылдьыбыт сирбитигэр µлэґит дьону , норуоту , о ± ону - урууну кытта чугастык алтыстыбыт . Дьиэ кэргэттэри кытта анаан кірµстµбµт . Консульство ± а россияннар кэлэн , ис дууґаларыттан кэпсэтэн , тіріібµт дойдуларыгар ахтыл ± аннарын таґааран хааллылар . Эмиграннартан сорохторо Россия урукку таґымыттан уларыйбакка турарын курдук санааччылар бааллар эбит . Онуоха биґиги билиІІи оло ± у , таґымы , сайдыыны , уларыйыыны кэпсээбиппитигэр , наґаа соґуйдулар , µірдµлэр . Уопсайынан , айаммытыгар табылынныбыт . Кылаабынайа , ким да ыалдьыбата , массыына да моґуоктаабата . Аны , Санкт - Петербуртан барарбытыгар тыаллаах хаар тµґэ турбут эбит буолла ± ына , эргийэн кэлэрбитигэр кµн ча ± ылыччы тыган турар , сып - сылаас сайыІІы халлаан кірµстэ , - диир Альбина Прокопьевна Черепанова . Экспедиция айанньыттара СР Правительствотыгар , СР Президенин Дьиэ кэргэн , о ± о аймах дьыалаларын комитетыгар , СР Тас дойдулары кытта сыґыаннаґыыларга министерствотыгар , Эдьиий Дора ± а , айаннарын ійіібµт бар дьонноругар ис сµрэхтэриттэн махталларын биллэрдилэр . Алексей Степанов хаартыска ± а тµґэриитигэр : аан дойдуну иилии эргийбит хорсун айанньыттардыын кірсµґµµ кэмигэр . Сардаана БАСНАЕВА Бэлэх оІорортон туттунар киґи дьонун хомоторуттан бэйэтэ да санаарҕыыр . Кини дьону үірдэр бэйэтин ис кыаҕар эрэммэт , ол иґин бэлэх толкуйдуур талар эппиэтинэстэн куттанар диэххэ сіп . ДьиІэр омос кірдіххі кэрээн киґи иґигэр олус уйан , чараас дууґатын кистии сылдьар буолар . КэлиІІи сылларга энергетика компаниялара энергияны харыстааґыІІа сµрµн бол ± омтолорун уураннар , тастан а ± алыллар сыаналаах уматык оннугар чэпчэки , улахан ночоото суох олохтоох энергоресурсаларга , ол иґигэр чоххо , айыл ± а гаґыгар кіґін эрэллэр . Маны сэргэ РФ Президенэ Дмитрий Медведев ыйаа ± ынан " Энергияны харыстааґын " федеральнай сокуоІІа оло ± уран , аны 2012 сылтан Россия бары олохтоохторо коммунальнай іІілірµнэн туґаныы тілібµрµн анал счетчигынан тілµіхтэрэ . Ол аата уотунан , сылааґынан , гаґынан , итии уонна тымныы уунан тіґінµ туттубуппутунан кірін тілµіхпµт . Сууммут - тарааммыт уубутугар эрэ ороскуотуруохпут БилиІІи туругунан республика ± а анал аа ± ар - суоттуур счетчиктаах дьиэлэр а ± ыйахтар . Мантан µгµстэрэ итии , тымныы уунан туґаныыга эрэ счетчик холботторон тураллар . Холобур , Дьокуускай куорат нэґилиэнньэтин 20 % - на эрэ ууну счетчик аа ± ыытынан тілµµ олорор . Бу ыаллар ууну кэмчилээн туґанан , коммунальнай іІі иґин ыйдаа ± ы ороскуоттара арыый да ± аны намтаан турар . Маннык счетчиктаах дьиэлэр сылааґынан уонна уунан туґаныыга ортотунан ороскуоттара 10 - 15 % кэмчилэнэрин туґунан " Энергосбыт " Дьокуускайдаа ± ы салаатын начальнига Наталья Демина быґаарар . Билигин сорох дьиэлэргэ итии , тымныы уу ыйы - ыйдаан бэриллибэккэ , нэґилиэнньэ таах ороскуотурар . Суумматах - тараамматах уутун иґин харчы тілµµ олорор . Онон инникитин уу крантан сµµрдэ ± инэ эрэ , анал счетчик кірдірµµтµнэн µп - харчы тілµіхпµт . Сокуон быґаччы олоххо киирдэ ± инэ , туґанааччылар уонна коммунальнай іІінін хааччыйааччылар икки іттµттэн барыстаах тахсыахтара . Ол туохха сытарый ? Холобур , биир киґи кµІІэ 200 лиитэрэ тымныы уонна 100 лиитэрэ итии уунан кыайан туґаммат . Бу тµмµгэр іІінµ оІорор тэрилтэ сырыы ахсын ууну ыытыыга , ититиигэ халтай ороскуотурбат . Манна туґаайан іссі биир тµгэни а ± алыахха . Билигин куоракка олорооччулар сайынын даача ± а кістіхтірµнэ , уунан , гаґынан туттубатахтарын да µрдµнэн , ыйдаа ± ы тілібµрдэрин тілµµ олороллор . Онон " Энергияны харыстааґын " сокуоІІа оло ± уран , дьиэлээх хаґаайын оІоґуллубут іІі эрэ иґин харчы тілµі . Анал аа ± ар - суоттуур тэриллэр хас биирдии дьиэ ± э туруоруллан , туґанааччылар тіґі кээмэйдээх ууну , уоту , гаґы тутталлара тута быґаарыллыахтаах . Урукку курдук уоту - кµіґµ тµµннэри - кµнµстэри таах халтайга ыыппаккабыт , хонтуруол кытаатыахтаах . Ону барытын бэйэбит хармааммытыгар тіґі охсуулаах буоларыттан быґаарыахпыт . Биэс сылга µллэрэн тілµіххэ сіп Бµттµµн аа ± ар - суоттуур счетчиктар ( общедомовые счетчики ) муІутаабыта 40 квартиралаах уопсай дьиэлэргэ туруоруллуохтара . Оттон сокуоІІа сурулларынан , анал прибор 2013 сылга диэри кітµрµллµіхтээх уонна капитальнай ірімµін ыытыллыахтаах дьиэлэригэр холбонуллубат . Счетчиктары туруоруу дьиэни бас билээччилэргэ , ол аата ТСЖ - га , квартираны приватизациялаабыт хаґаайыннарга уонна муниципалитекка сµктэриллэр . Ол аата кинилэр бэйэлэрэ тілµіхтээхтэр . БилиІІи туругунан 80 квартиралаах дьиэ ± э сылааґы аа ± ар тэрили туруоруу 80 тыґ . солк . тэІнэґэр . Манна счетчик уонна іІінµ оІоруу тілібµрэ киирэллэр . Онон 1 квартираны хааччыйыы 1000 солк . аа ± ыллар . Счетчиктарбыт сыаналара араастаґар . Саамай ыараханынан сылааґы аа ± ар тэрил буолар . Оттон атыттар сыаналара удамыр . Холобур , ууну аа ± ар счетчик ортотунан 2 , 5 тыґ . солкуобайдаах . Специалистар этэллэринэн , счетчикка ороскуотуруубут биир - икки ый иґигэр толуйуллуон сіп µґµ . Уоту - кµіґµ аа ± ар счетчик 2 , 7 тыґ . солк . , газ прибора 2 , 4 - 2 , 7 тыґ . солк . атыыланар . Счетчигы лицензиялаах предприятиеттан эрэ атыылаґыллар . Јскітµн ыйыллыбыт тілібµр харчытын тутатына ууран биэрбэтэххэ , биэс сыл иґигэр ый ахсын аІардаан тілµіххэ сіп . Ол эрээри 2012 сыл тохсунньутугар диэри аа ± ар - суоттуур тэрили туруортарбатах дьоІІо , іІінµ оІорор тэрилтэ бэйэтэ туруорар уонна суут ніІµі ороскуотуруу харчытын барытын тілітір . Тµірт бµк ороскуотурбат туґугар Аны дьиэ хаґаайына 2012 сыл тохсунньу 1 кµнµгэр диэри аа ± ар - суоттуур прибору туруортарбатах буолла ± ына , энергоресурсаларынан туґаныы тілібµрµгэр икки бµк ороскуоттаныан , эбэтэр сыл устата туруоруллубата ± ына тілібµр тµірт тігµл улаатыан сіп диэн " Энергосбыт " Дьокуускайдаа ± ы салаатын начальнига Н . А . Демина иґитиннэрэр . Ол эрээри бу сокуон бырайыага эрэ . Олоххо киирдэ ± инэ эрэ маннык балаґыанньа ± а µктэниэхпит . " Энергияны харыстааґын " федеральнай сокуон быґыытынан , от ыйын 1 кµнµгэр диэри " Якутскэнерго " , " Водоканал " курдук улахан компаниялар нэґилиэнньэ ± э счетчигы туруортарыы туґунан сэрэтэн тураллар . Онон энергияны кэмчилиир уонна µгµс харчыны тэбээбэт туґуттан счетчигы атыылаґар ордук . Биирдиилээн ыал счетчигы чааґынай дьиэлэригэр бэйэлэрин харчыларыгар туруортарыахтаахтар . Бµттµµн счетчигы холботторор курдук , манна эмиэ биэс сылы болдьохтоон тіліґµіхтэрин сіп . Сокуон быґыытынан кыаммат араІа ± а государствоттан чэпчэтии , ійібµл кірµллэр . Анивера АКИМОВА Улуу Өксөкүлээх Өлөксөй « Интэлигиэнсийэҕэ суругар » туох - ханнык иннинэ бу түгэни дьүөрэлии тутан бэлиэтээбитэ - саха да , нуучча да « общиннай » тутуллаахтарын , ол аата дьон икки ардыгар олус чараас сыһыаны олохсуппут норуоттар буолалларын тоһоҕолоон . « КЫЫМ » хаһыат тэриллибитэ 90 сыллаах үбүлүөйүн көрсө , « СИТИМ » медиа - бөлөх 2011 сыл бастакы аҥаарыгар тута 5 таһаарыыттан турар сомоҕо сурутууну тэрийэр . Манна « КЫЫМ » хаһыат , « ХАТАН » ыччат сурунаала , « КҮРҮЛГЭН » литература альманаҕа , « СПОРТ ЯКУТИИ » хаһыат уонна бу күннэргэ сабыс - саҥа тахсыбыт « БАЙДАМ » сурунаал киириэхтэрэ . Сурутуу 50 бырыһыан чэпчэтиилээх . Онон ити этиллибит таһаарыылар уопсай сурутуллар суумалара бастакы зонаҕа 1 , 5 тыһ . эрэ тахса буолара күүтүллэр ( итилэри барыларын биирдиилээн , тус - туһунан суруттахха , 3 тыһ . солк . кэриҥэ тахсар ) . Сибэтиэй Валентин кµнµгэр тапталлаахпар сибэкки уунабын . . . / / Кыыска тюльпан бэлэхтиир кµн Бу нэдиэлэ ірібµллэригэр ( субуота ± а , баскыґыанньа ± а ) " Айыы Куо " муода театра , " Саха - КВН Лигата " уонна " Саалтаана " ыччат общественнай тэрилтэлэрэ тапталлаахтар сыґыаннарын бі ± іргітір сыаллаахтар . СР Ыччат политикатыгар министерствотын ійібµлµнэн эдэр дьоІІо анаан , " Тапталлаахпар сибэкки уунабын " диэн акция ыытыа ± а . Салгыы » Билинни , глобализация масс - культураны тар5атыынан до5уhуолланар кэмигэр былыргы культуралаах аныгы индийскэй , китайскай уонна онтон арыый эдэр , ол да буоллар бэйэтигэр китайскай , индийскэй , тюркскай уонна византийскай yгэстэр элбэх бастын духовнай eрyттэрин инэриммит баай духовнай ситиhиилэрдээх российскай - евразийскай цивилизацияларын хардарыта байытыhар туспа кeрyнyн оноруохха наада . Бастаан , Антон Мудров саҕахха тахсар . « Мин тугу да билбэт этим , квартираны атыыласпытым , сыаналаах өрөмүөн оҥорбутум , онон Зонова миэхэ 1мөл . 300 тыһ . биэрдин ! » Е . В . Лютвайтес - Скрытые ресурсы нашего подсознания . Как добиться успеха по методу Дж . Мерфи и Наполеона Хилла - диэн кинигэтигэр Джозеф Мерфи уонна Наполеон Хилл олохтообут ньымаларынан сирдэтэн бµтэйдии бы ´ аарыы кистэнэ сылдьар кµµ ´ µн ту ´ аныахха сіптіі ± µн ту ´ унан суруйбута . Ол маннык ис хо ´ оонноох . Сµрµн ійдібµлµн уларыппат сыалтан нууччалыы тылынан суруллубутугар тылбаас сы ´ ыаран кірдірібµн . Тоҥус бухатыыра - саха олоҥхотугар үгүстүк көстөр персонаж . И . В . Пухов бэлиэтииринэн , саха олоҥхотугар тоҥус бухатыыра икки оруолу толорор : биир өттүнэн , кини өлөр өстөөх , иккис өттүнэн ыллахха , иллээх доҕор буолан ылар . Маны кини олоҥхоҕо историческай кырдьык туох баарынан тыктарыллан көрдөрүллэринэн быһаарар ( Пухов , с . 150 ) . Норуоттар өр сылга бииргэ олорууларыгар атааннаһан да , эйэлэһэн да ылбыттара чахчы . Бу түгэҥҥэ айыы бухатыыра алдьархайга түбэспит атын омук бухатыырын быыһааһына ити историческай чахчы биир кэрчигин көрдөрөрө саарбаҕа суох . Сир - Ийэбит кэлин кэмнэргэ , иринньэх бэйэтин иитиэхтээн улаатыннарбыт урааІхайын , иннинэн сирэйдээх , икки атахтаах кыылын аІардастыы айбардыыр тоІкуруун сыґыаныттан дьагдайбыт курдук , то ± о эрэ то ± ута дьигиґийтэлээн µідэнин тµгэ ± эр мэІиэстэр , уотунан ірі уґуурбахтаан уот кудулу бай ± алын маІалайыгар быра ± ар , улуу - дьаалы муораларын ірµтэ тµлµннэрэн таґааран уутугар умсаахтатар , баґаарынан тыыннарар , халааныгар уґуннарар буолла … Ґрдµк мэІэ халлааммытыттан µір кітірдірбµт кітті кіппµтµнэн ілін тµґµтэлээн , муораларбыт тµгэ ± эр кыйма курдук µір балыктарбыт ілін дагдаґан тахсыталаан соґуталлар … Ґгµс дьон маны ытырыктата кірір - истэр буоллулар : « бэстилиэнэй тыґыынча » туолара чугаґаата дуу диэн . Уу ортотугар арыыланан олорор дьоппуон омук кірсµбµт иэдээнэ , сир хамсааґына , цунами , бµтµн планета µрдµнэн « бµтэґик тыґыынча » туолуутун са ± аланыыта эрэ дииллэр … Итини истэ - истэ , сорох киґи « тугу этэллэрэ буолла » диэн , сэрэхэдийэ саныыр . Интернет ситимин араас сайтарыгар , ол иґигэр « Собеседник . Ру » сайт генерал - полковник , Куттал суох буолуутун федеральнай сулууспатын директорын солбуйааччынан µлэлээбит Олег Особенков уонна Москватаа ± ы Системнэй чинчийиилэргэ институт салайааччыта , Стратегическай ырытыы агентствотын салайааччыта Валерий Щегорцев аан дойду µрдµнэн бара турар климат уларыйыытыгар суґал дьаґаллары ылыныы туґунан дойду салайааччыларыгар анаан бэлэмнээбит дакылааттарын дьон - сэргэ киэІ билиитигэр таґаарда . Дакылаат ис хоґоонун Интернеккэ , хаґыаттарга араастаан дьµµллэґэллэр . Элбэх дьон бу буолуталыыр айыл ± а иэдээннэрин тірµіттэрин араастаан таайа , билэ сатаан , буолар да , буолбат да , киґи µійбэтэх да санааларын этэллэр . Киґи эмиэ да итэ ± эйэр , эмиэ да итэ ± эйиэн ба ± арбат … Автордар дойду салайааччыларыгар айыл ± а иэдээннэриттэн уонна онтон сылтаан тахсар техногеннай саахаллартан кімµскэнэр суоллары тобулууга , бэлэмнээх буолууга туох дьаґаллары ылыныахха сібµн этэллэр . Кинилэр ити сµбэлэри биэриэхтэрин иннинэ аан дойдуга кэлиІІи уон сыл иґигэр буолуталаабыт айыл ± а иэдээннэрин бары іттµнэн ырытар матырыйаалларга тирэ ± ирэн , кэккэ тµмµктээґиннэри оІорбуттар . Онуоха Гидроспецгеология , Геофизика институттарын , Гидрометцентр , Королев аатынан Космическай киин , Радиевай институт курдук , ССРС уонна РФ научнай тэрилтэлэрин , аан дойду биллэр - кістір бідіІ научнай - чинчийэр кииннэрин , институттарын , ХНТ ( ООН ) климат боппуруостарыгар кэмитиэтин , « Дьиикэй айыл ± а » норуоттар икки ардыларынаа ± ы фонда ( WWF ) , АХШ разведка ± а Национальнай Сэбиэтин итиэннэ Пентагон кистэлэІ дакылааттарын сорох « аґа ± ас » матырыйаалларыгар , дааннайдарыгар оло ± урбуттар . Чугастаа ± ы эргин сылларга туох иэдээннэр Сир хайа муннуктарыгар буолуталаан ааспыттарын , буола туралларын бары да ± аны бу сайдыылаах µйэ ± э телевидениеттэн уонна Интернеттэн кірін - ситэн олордохпут буолуо . Сµдµ цунамилар , тайфуннар , вулканнар , халааннар , ураганнар , торнадолар , улуу добун холоруктар , баґаардар уонунан тыґыынчанан дьон ілµµтµнэн до ± уґуолланаллар . Сыччах 2008 сылтан бу кµІІэ диэри биллэринэн Сиргэ 16 вулкан эґиннэ . Учуонайдар уонна специалистар маны кылгас кэм иґигэр элбэх диэн аа ± аллар . Олортон а ± ыннахха , Чилигэ сэттэ тыґыынча сыл « утуйа сыппыт » Чайтен вулкана 2009 сыл олунньутугар 30 км µрдµккэ кµлµнэн - уотунан ірі уґууран турбута . Былырыын ыам ыйын бµтэґигэр Исландия ± а Эйяфьятлайокудль вулкан буруота - тараата мэґэйдээн , самолеттар сырыылара тохтоон , элбэх хаайтарыы буолбутун аан дойду бары телевидениелэрин ханааллара кэпсээбиттэрин кірбµппµт . Сыл са ± аланыа ± ыттан Япония ± а икки сиргэ , 50 сыл баарын биллэрбэтэх Шинмоедаке вулкан , Кюсю арыыга Синмоэ вулкан эстибиттэрэ . Онтон цунами иэдээнэ , Фукусима атомнай станция техногеннай иэдээнэ утуу - субуу дьоппуоннарга эрэ буолбатах тугунан да кэмнэммэт хоромньуну а ± албыттара . Вулканологтар Америка ± а Йеллоустонскай парка аннынаа ± ы сиргэ « утуйа » сытар аан дойдуга суох сµµнэ - сµдµ вулканы олус кутталлаа ± ынан аа ± аллар эбит . 1923 сыллаахха паарка сирин ньуура дэхси со ± ус эбит буолла ± ына , билигин 74 сантиметрынан µрдээбит . Дакылаат автордара этэллэринэн , кэтээн кірііччµлэр вулкан ірі тµллэргэ , то ± о тэбэн тахсарга бэлэмнэнэн эрэр дииллэр . Бу вулкан эстэр тµгэнигэр аан дойду бµтµннµµтэ улахан иэдээни кірсµіхтээх . 1600 км . эргимтэлээх сир бµтµннµµтэ µс миэтэрэ халыІ кµлµнэн - кімірµнэн саба бµрµллµі , дьааттаах буруоттан - тарааттан сµµґµнэн мілµйµін дьон , кітір - сµµрэр ілµі , ордубуттар хас да сыл устатыгар кислотнай ардах , халаан ортотугар сµґµрэн , аччыктаан ілір дьыл ± аланыахтара диэн быґыыны - майгыны саба ± алаан кірііччµлэр аа ± алларын туґунан дакылаакка этиллэр . « Маннык иэдээннэр биґиги µйэбитигэр тиксибэттэр ини » диэн эрэх - турах сананыыны автордар ійіібіттір , ону айыл ± а алдьархайдара хаґан ба ± арар эмискэ уонна киґи сэрэйбэтэх іттµттэн буолуталыылларынан холобурдууллар . Уопсайынан , итиччэ элбэх вулкан « уґуктуута » Сир уот болгуо тµгэ ± э , мантията аґара оргуйбутун туоґулуур дииллэр . Мантия умайар тµгэ ± ин киинэ биир тэІник буолбакка , араастаан ньолбойор , уґуур . Онон илиІІи полушарие ± а , Китай , Япония , Россия диэки , сир анна кµµскэ оргуйар , ар ± аа диэки сойор , кытаатар . Ол тµмµгэр µіґэ сытар сир « билиитэлэрэ » , кµіс хаппа ± ыныы , сы ± арыІнаан - халбаІнаан , вулканнар уонна сир хамсааґыннара элбиир тірµіттэринэн буолаллар дииллэр . Айыл ± а бу хамсааґыннарын чинчийэр дьон континеннарга сир « билиитэлэрэ » итинтэн сылтаан ыґыллаары ыксаталыыллар , µрэллээри ірµтэ уґуутаан тахсаллар диэн быґаарар эбиттэр . Онон олорор Сирбит тµгэ ± эр буолар хамсааґыннартан µіґэ быыґылаан тахсар . Специалистар тыґыынчанан сылларга тыынар - тыыннаах , µµнээйи , айыл ± а оло ± ор туллубат тулааґын буолан турбут Сир геомагнитнай тутула ( каркаґа ) кэґиллибитин ыйаллар . Ол кэґиллии Сир халыІ араІатынан курдары сылдьар электромагнитнай сµµрээннэр олохсуйбут суолларыттан туоруулларыгар тиэрдэн , айыл ± а араас иэдээннэрин µіскэтэр тірµіт тірдµнэн буолаллар эбит . Планета геологическай уонна биофизическай туругун чинчийээччилэр Сир киинэ урукку µіґµттэн хамсаан , иІнэри барбыт диэн бэлиэтээбиттэр . Онон кэлин уон сыл иґигэр магнитнай полюстар сы ± арыйаннар , хотугу полюс уруккуттан олохсуйбут сириттэн 4 кыраадыс со ± уруу уларыйбытын , Сир ис уонна тас , космостан чинчийиилэргэ оло ± уран , дакаастаабыттар . Фукусима ± а атомнай станция саахала тулалыыр эйгэ ± э , бµтµн аан дойдуга аґара кутталлаа ± ын бары кірдµбµт - иґиттибит . Автордар манан сибээстээн Россия ± а баар атомнай станцияларга техногеннай саахал тахсыан сібµн туґунан сэрэтэлэр уонна эмиэ дьаґаллары ылынар этиилэри киллэрэллэр . Радиация тыыннаах организмнарга хайдах дьайарын анал литература , пресса уонна Интернет сайдыбыт кэмигэр аныгы µірэхтээх дьон бары билэллэр . Сиргэ баар муус уонна уу олус кµµскэ сиик буолан симэлийэ тураллара инникитин иґэр уу кістµбэт кыґал ± атыгар тиэрдиэ диэн куттууллар . Специалистар « спутниктан » кэтээн кірµµ тµмµгµн холобурга а ± алаллар : Арктика мууґа 1979 сыллаа ± ы ( бастакы « спутник » тахсыа ± ыттан ) баар туругуттан 43 % - н кыччаабыт , бары континеннарга саамай µрдµк хайалар муус « бэргэґэлэрин » сабардама кі ± µрµµ турар . Анда хайаларын сорох чыпчаалларыгар µйэлэргэ сыппыт муус бэрт а ± ыйах кэм иґигэр тірµт да суох буолбут . АХШ Глейшер Национальнай айыл ± а пааркатыгар 100 сыл анараа іттµгэр баар 150 муус µллµктэртэн билигин 27 - тэ эрэ хаалбыта дьиксиннэрэр . Кавказ уонна Памир хайаларын муус « бэргэґэлэрэ » эмиэ кыччаабыттар . Со ± урууІу Америка ± а Патогония , Европа ± а Альпа хайаларын киґи хара ± а саатар муус чыпчааллара 2050 сыллар эргин тааґынан , буорунан кірін туруохтара диэн саба ± алааґын баар . Онон маннык уларыйыылары кэтээн кірір , чинчийэр специалистар аны 15 - 20 сылынан иґэр уу саамай наадалаах стратегическай суолталаах бородууктанан буолуо ± ун туґунан сэрэтэллэр . Автордар сорох - сорох тµгэннэри олус кичэйэн бэлиэтээн , кµµркэтэн да ± аны туран , Россия Ыксаллаах быґыыга - майгыга министерствотыттан ураты айыл ± а алдьархайдарыттан кімµскэнэргэ , эрдэттэн µірэтэр - чинчийэр анал сулууспата суо ± ун , иэдээн ада ± ыйар тµгэнигэр ыаллыы тас дойдулар онон туґана охсон , Алтай , Дальнай Восток курдук бар ± а баай регионнарга киирэргэ сананалларыгар тірµіт буолуон сібµн ыйаллар . Онон дакылааты оІорбут бу икки киґи анал биэдэмистибэни , туґааннаах бары структуралары кытта ыкса сибээстээхтик µлэлиир Научнай киини , урут баар буола сылдьыбыт уу хаґаайыстыбатын национальнай госрезервэтин тэрийии , атомнай станциялартан аккаастаныы , армия , ис дьыала уорганнарын уонна анал сулууспалар айыл ± а иэдээнин тµбэлтэтигэр хайдах µлэлиэхтээхтэрин былаанын оІорон µлэни са ± алааґын курдук , элбэх дьаґаллары ылынары сµбэлииллэр . Дьэ , ити курдук Фукусима иэдээнэ µгµс киґини араас санааларга тиэртэ : бу автордар , бэл , араас тµгэннэри , холобурдары а ± алан туран , дойдуга куттал суох буоларыгар бэйэлэрин кірµµлэрин этэллэр . Бэлэмнээх буолар , кырдьык , хайаан да наада . Дойду таґымыгар куттал суох буолуутун сэрэтэр дьаґаллара суох хайдах олоруоІуй ? Оннук дьаґаныы уруккуттан да баар . Онон тугу этэллэрэ буолла диэн долгуйар табыллыбат . Истибиттэн наґаа ороґуйар , ійдірµгэр - санааларыгар олус чугастык ылынар дьону сэргэ ону ылыммат , утарар , барытын оруннаахтык , ырытан толкуйдуур дьон баар буолаллар . Оттон эн ити иккиттэн ханныгар киирсэ ± ин да , оннук толкуйдуургар тиийэ ± ин . Киґи аймах баарын тухары « бэстилиэнэй тыґыынча » туолара дьэ чугаґаата диэн ол тула дьон санаатын кµµркэтэ , таайа , билэ сатааґын ірµµ баара . Инникитин да баар буолуо . Елена Иванова Биир кэлим экзамен туґунан биґирэм тыл ) Соторутаа ± ыта а ± ай , били аатырдар " Бизнес - киин " аттыгар , биир бэркэ билэр уолбун кірсін турабын . Килэйбит - халайбыт аарыма тутуу таґынан ааґан иґэн саар тэгил уІуохтаах , хара кістµµмнээх , µрµІ соруочукалаах , кыґыл хаалтыстаах салгыны эрчимнээхтик силэйтэлээн хаамар эдэр киґиэхэ ыы муннубунан кэтиллэ сыспытым . Киґи барахсан а ± ыйах сыл иґигэр биллэрдик уларыйар , тупсар - торолуйар буолар эбит . Уолум , хата , бэйэтэ билэ охсон , хара ачыкытын устубата ± а буоллар , тµІнэри кітін µрдµбµнэн тэпсэн ааста ± ына да , билиэ суох эбиппин . Киґим кµІІэ кыґыл кімµс печатка биґилэ ± э кµлµмµрдээбитинэн : " Дорообо , убай ! Хайа билбэтиІ дуу ? Миисэбин дии " , - диэбитинэн , тирии суумкатынан кµійэ тутан кууґан ылбыта … Миисэ ! Миичик ! Хайдах ійдµім суо ± ай ? А ± ыйах сыллаа ± ыга диэри атах тэпсэн , ыкса ыаллаґа олорбуппут эбээт . Оччолорго кыра - хара , олоп - чолоп кірбµт , сыыІа субуруйбут , биир сиргэ таба олорбот орой - мэник уолчааны ким да а ± ыйах сылынан , эбээтэ эмээхсин этэринии " хаалтыстаах хамыґаар " буолуо диэбэт этэ . Оскуола ± а субу - субу кини кимниин эрэ охсуґан дириэктэргэ киирбит , кими эрэ дьиибэлээн учууталлартан мі ± µллµбµт сура ± а иґиллэрэ . Бэрт сотору дьоно атын улууска кіспµттэрэ . Миисэлээх маІнай утаа кыґын - сайын каникулга хайаан да кэлэн бараллара . Уол орой - мэник до ± отторун кірсін тыынын таґаарара . Ыалбыт Тыллаах Маайа мурун бµітэ сиэнин кімµскэґэн : " Ба ± айы , бэргиир быґыылаах … " , - диэн мі ± µттэрэ … Соґуччу кірсµґµµттэн ґуу - ґаа буола турдахпытына аттыбытынан аа - дьуо мілбіґµйэн иґэр , саас ортолоох , тойон хаан кірµІнээх , чочуонай ачыкылаах , кµндµ кістµµмнээх киґи мичээрдээбитинэн кэлэн уолбун куомуннаахтыы іттµккэ аста . Итиэннэ , бэрт ньуолбардык : " Майкл , кытаатан , дуогабары тµргэнник кірі сатаар эрэ " , - диэн сыыйаат салгыы парковкаламмыт массыыналар диэки уста турда . Дьэ , ійµ - тійµ булунан Миисэм чугастаа ± ы " Patio Pizza " кафе ± а сиэтэн дэллэритэн илтэ . Ґірµйэх туттунуунан официаны ыІыран ас сакаастаата . Бу дойдуларыгар сылдьыбатах ырааппыт - бука кризис тыына билиннэ ± э … Ол икки ардыгар мин обургу , иґинэн - таґынан кутан , туох баар дойду сонунун - нуобаґын ыґан - то ± он кэпсээн бµтэрдим бадахтаах . СаІам хаІнан аны аска умса тµстµм . Уолум холкутук кофены амтаґыйан ыла - ыла сыпсырыйан атын улуустаа ± ы оло ± ун , тіріппµттэрин кэпсээтэ да мин аґыыр айдааммар буолан доло ± ойбор тохтоппотум . Арай : " Уон биирискэ киирэр кµґµммµтµгэр , аны саас биґиги бµттµµн Биир кэлим экзамен диэни туттарарбыт туґунан оскуолабыт дириэктэрэ боччумуран туран иґитиннэрбитэ . Кыргыттар " уой - аай " бі ± і буолбуттара . Уолаттар µксµбµт улаханнык куойабытыгар - маІкыбытыгар о ± устарбатахпыт … " Биир кэлим экзамен туґунан истээт , аґыырбын тохтотон , тута чірбіс гына тµспµтµм . Быйыл сааскыны быґа бииргэ µлэлиир дьахталларым " БКЭ ! . . БКЭ ! ! ! " µіґэ - аллараа тыыммыттарын , кырдьыга , хабар ± абар турбуттарын ійдµµ биэрдим . Миисэм тылын тама ± ыттан иґиттэххэ , о ± олор оччолорго син ыксаабыттар бадахтаах . Сорох о ± уруктаах ітті , кырыы сиргэ кэтэбил мілтіх буоларын суоттаан , іссі ыраах тыа оскуолаларыгар кіґµтэлээбиттэр . Ол эрээри хайыахтарай , сµрµн араІа - " хомуньуус " со ± устар уонна ээл - дээл сыґыаннаґааччылар бары сиэттиспитинэн , саас БКЭ - ± э чугаґаабыттар . Бу кыґыны быґа телевизорга кэпсээбит , " табылыннахха икки куоба ± ы тэІІэ ілірµіххэ сіптііх " тургутуу эмтэр - эмэн бу тирээн кэлбитэ . Ол аайы эдэрчи эрээри эмис математик учууталлара кэтэ ± э босхо бардар баран испит , иккис тутаах киґилэрэ - кырдьа ± ас нуучча тылын учуутала силбиэтэнэ былаан кэпсэтэрэ , иэдэс биэрэрэ элбээбит . Дьэ , онто - оон ол кµн µµммµт эбээт ! Бастакы БКЭ ! Онтон иккис … Соґуйуохтарын иґин , тимир тириитин кэппит учууталлара ол кµн икки кылааґынан сµµрэ сылдьан кімі - ньыма буолбуттар . Садаачатын сатаабатахха , тэІнэбилин тиэрдибэтэххэ , грамматиканы кыайбатахха , пунктуация ± а буомурбукка бука барыларыгар оІорсон - ситэрсэн , ыйан - кэрдэн биэрбиттэр . Быраабыланы кэґэн туран кэккэ табаарыстарга олох олоччу оІорон биэрбиттэрэ иґиллибит . Нуучча тылын учуутала ыал кыыска рецензия суруйан букунайбыт . Математика учуутала олимпиадник уолугар µґµс тµґµмэх сорудахтарын суоттаан тириппит - хоруппут . Маннык трагикомедия тµмµгэр µірэнээччилэр бары БКЭ - ни " провала " суох туттарбыттар . АхсааІІа онноо ± ор , " биэскэ " хапсар бааллаах киґи кістµбµт . Миисэ да онтон хаалсыбатах , онтон - мантан устан , кіміліґµннэрэн , оттон - мастан тардыґан маладьыаґыІ БКЭ - тигэр иккиэннэригэр тµіртэн тµспэтэх . Ол тµмµгэр , эр бэрдэ , биир олус наадалаах µрдµк µірэх кыґатыгар быыс - хайа ± ас булан киирэн хаалбыт ! Итиэннэ , салгыы инчэ ± эй тирбэ ± э быстыбатынан µірэнэн , сиирэ - халты хапсан µрдµк µірэх дипломун икки сыллаа ± ыта ылбыт ! Киириилээх - тахсыылаах , студенныа ± ыттан ыла активист уол бµтэрэн баран биир бідіІ , µгµс µбµ µллэІнэтэр тэрилтэ ± э µлэ булбут . Кэлин сытыы - хотуу , µлэґит , кэпсэтиилээх , быґата " перспективалаах " эдэр специалист аатыран , икки эрэ тігµрµк сыл иґигэр , ведущай специалист , отдел начальнигын солбуйааччы дуоґунастарыгар ірі таґаарыллыбыт . Бу саас , кулун тутартан ыла , олох да сирэй начальник буолан кµннээн - кµінэхтээн олорор эбит . Јссі тірдµс кууруска ыал буолбут , уол о ± оломмут . Соторутаа ± ыта µґµс иномаркатын атыыласпыт . Билигин учаастак ылан дьиэ тутта сылдьар µґµ . Аны кµґµн киирэр былааннаах . Миисэм , кэпсээнин тµмµгэр : " ¤ э - ґэ ! Мин - БКЭ олоххо путевка биэрбит киґитэбин . БКЭ киирбэтэ ± э буоллар нуучча тылын ончу туттарыам суох этэ . Оччо ± о туох - ханнык идэни баґылыам эбитэ дуу , суо ± а дуу ? Ба ± ар таах мээнэ дуу сылдьар бітіс да буолуохпун сібі … ¤ э - ґэ - эх ! Онон биир кэлим экзамены киллэрбит дьону таІара ± а холуубун ээ " , - диэн кµлэн мµчµІнµµр . Чаґыбын кірбµтµм икки ааспыт . Хармааммын хастан эрдэхпинэ тута ійдіін : " Мин тілµім ! " - диэт имнэнэн кэбистэ . Бэйи , µлэ ± э тиэтэйдэххэ табыллыыґы . Илиитин ыга тутан быраґаайдаґан баран ойон туран таґырдьа та ± ыстым . Уолум ыксаабат , тойон киґи сиэринэн , сигаретатын сыыйан таґааран , остуолга табахтаан бусхата хаалла . Мин кирилиэскэ тµІ - таІ µктэнэн , ыксалынан µлэм диэки ыстанным . Сиэлэ - хаама былаастаан , дьоІІо кэтиллэ сыґа - сыґа тротуарынан баран иґэн , ійµм - санаам барыта бµгµІІµ кірсµґµµ тула холоруктуу ытылынна . Бэ ± эґээІІи сыыІа субуруйбут орой мэник Миичик уонна бµгµІІµ деловой кірµІнээх эр бэрдэ Майкл … БКЭ … Бу тугуй ? Ама " дьол хара ± а суох " диэн манныгы этэллэрэ буолуо дуо ? ! Ол эрээри тібібір БКЭ атын ірµттэрэ арыллан барбыттара . Биир µлэлиир атаґым быраата , улуус гимназиятын бµтэрбит уол БКЭ - нин кыайбакка ба ± алаах µірэ ± эр кыайан киирбэккэ , атын ба ± арбат институтугар киирэн эрэйдэммитин эмискэ саныы биэрдим . Кини чиэґинэйдик туттарда ± а … Итиэннэ , бука , оттон тэптэрэн буолла ± а дуу автомакка ылларан сµµґµнэн тыґыынча иэскэ ыйанан убайын ууга - уокка тµґэрэ сылдьарын ійдіітµм . Иккис тµгэни - быстах солбукка µлэлээбит эргиэним тэрилтэтин кылаабынай бухгалтера дьахтар учууталлары харчыга наймылаґан уолун БКЭ - нин оІорторор - суоттатар айдаанын санаабытым . Киириилээх - тахсыылаах дьахтар уолун Питергэ µірэххэ киллэртэрбитэ ээ . Ол эрээри , ийэ маннык " кыґамньыта " да атаах уолга кіміліспітіх сурахтаа ± а - кыґын ортото Дьокуускайга тіннін кэлбитин бииргэ µлэлии сылдьыбыт биир дойдулаа ± ым экономист кэпсээбиттээ ± э . Аны тастыІ эдьиийим , хоту улууска оскуола завуґа дьахтар Биир кэлим экзамен киирэн " сиэбитин - аґаабытын " туґунан биир киэґэни быґа суІхарбыта оройбор кітін тµспµтэ … Чэ , быґата бу БКЭ диэннэрэ тула а ± ыс айдаан , то ± ус моґуок буккуґан киґи иилэн ылбат тэрээґинэ бадахтаах … Эмискэ , санаам ситимин быґан массыына сигналлаан бээ ± инэппитэ . Кірі тµспµтµм ыга кыыґырбыт кырдьа ± ас , быґыыта , µіхсэн айа ± а оІойоро . Оттон тµннµккэ баллайбыт улахан сутурук кістірі . Јйдіін тулабын кірбµтµм проспегы кыґыл уокка туораан эрэр эбиппин . Мэйиибэр " Эмиэ хойутаатым ! Иэдээн ! ! ! " диэн санаа балталыыра . Оо , мин да са ± ана биир кэлим экзамен баар буолбат ! Дьэ , кыґыы диэтэ ± иІ … Онтон атын , мин эмиэ быраат Миисэ ( эйгэтин дьоно ааттыылларынан Майкл ) курдук холкутук олоруох , тойон буолан торолуйуох бэйэккэм этэ дуо ? Эх ! . . Айдаар Алаа ¤ ап .

Download XML • Download text

sah-14

sah-14

View options