Text view

sah-13

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Соторутааҕыта ньурбаттан төрүттээх криминальнай бөлөх лидерин Мөрүөнү " Шоссе отдыха " диэн ааттаах Борисовка түөлбэтигэр өлөрбүттэрин туһунан хаһыаттар суруйбуттара . Усках сураҕынан , Мөрүөнү бэйэтин дьонноро дьаһайбыт курдуктар . Буруйу силиэстийэлиир уоргаттар , криминальнай аптарытыат биир баайыылаахтарын өрө - таҥнары сахсыҥнатан эрэллэр дииллэр . ИккиЇинэн , олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх органнара эрэ олохтоох нолуоктары уонна тўЇээннэри олохтуур кыахтаах . ~~Учугэй сирдээх дьон сирдэрин отказ биэрэллэр ! Уонна бэйэлэрэ через 3 лицо атыылыыллар1~~ Ханна ± ытый , сэрии сылларын о ± олоро ? " диэн рубрика " Саха сирэ " хаґыакка ааспыт µйэ 90 - с сылларын саІатыттан аґыллыбыта . Дьон - сэргэ маны сэІээрбитэ , онон элбэх ыстатыйалар бэчээттэммиттэрэ . Ґгµс туруорсуулар , ба ± а санаалар этиллибиттэрэ . Бу боппуруоска олус кµµскэ , дьаныардаахтык биллиилээх суруналыыс , хомойуох иґин , билигин биґиги ортобутугар суох , Прокопий Иосифович Караканов - Бурдук Буокай ылсан µлэлээбитэ . Прокопий Иосифович сэрии сылларын о ± олоругар 1936 - 1945 сс . тірµіхтэри кытта киллэрэр туґунан туруорсубута , элбэх этиилэри киллэрбитэ . Кини : " 1945 сыллаах тірµіхтэр хайаан да хабыллыах тустаахтар , то ± о диэтэххэ , бастакытынан , 1945 сыл сэрии сыла , иккиґинэн , бу сылга тіріібµттэр сэрии ыар содулларын эттэринэн - хааннарынан билбиттэрэ , тоІууну - хатыыны , аччыктааґыны , ыарыыны - сµтµµнµ уо . д . а . О ± о саастара аас - туор , тиийиммэт - тµгэммэт кэмІэ ааспыттара , ыалдьан - сµтэн да а ± ыйаатылар " , - - диэн эппитэ . Прокопий Иосифович бу туруорсуулара олоххо киирэллэригэр саарбахтаабат , кытаанахтык эрэнэр этэ . Саха сирэ Россия ± а биир баай регионунан биллэр . Мега - бырайыактар µлэ ± э киириэхтэрэ , Илин Сибиир - Тиихэй акыйаан турбата тардыллан нефть илин диэки суккуллуо , алмаас салгыы хостонуо , кыґыл кімµс промышленноґын В . Путин ійµіх буолла . Быґата , ХХI µйэ ± э Сахабыт сирэ балысханнык сайдыахтаах , кылаабынайа , дьон оло ± о биллэрдик тупсуохтаах диэни элбэхтик истэбит . Онон , Улуу Кыайыы 65 сылын кірсі биґиги Президеммит , Правительствобыт , Ил Тµмэммит 1945 с . тірµіхтэри хабан туран " сэрии сылларын о ± олорунан " аа ± ан кинилэри тыыл ветераннарыгар тэІнээн , анал чэпчэтиилэри , пенсияны олохтуулларын туруорсабын . Иван ХАРИТОНОВ . Дьокуускай . Ґіґээ Бµлµµ улууґун Нам нэґилиэгэр " Хампа " бааґынай хаґаайыстыбалаах Павловтар дьиэ кэргэттэригэр хомуур µлэтэ тэтимнээхтик барар . Эґэлэрэ Спиридон Степанович 1996 сыллаахха тэриммит хаґаайыстыбатыгар билигин µс ыал кыттыґан µлэлиир . Кµн бµгµн бу хаґаайыстыба Бадыак уонна Сибиинньэ диэн сирдээх , о ± уруот аґын µµннэриигэ улууска биллэр - кістір кірдірµµлээх . Ааспыт ірібµллэргэ бааґынай хаґаайыстыба баґылыгын , Нам нэґилиэгин дьаґалтатыгар тыа хаґаайыстыбатын специалиґа Христина Павлованы кытта кірсін кэпсэттибит . Салгыы » Ыт кілі барахсан таба ± а тэІнээтэххэ айаныгар тіґі да бытаанын иґин Туундара ± а эрэллээх кілі буолла ± а . Былыргы айанньыттар муора ± а , онноо ± ор суола ииґэ суох сиринэн , им балай хараІа ± а , бур ± ааттаах буур ± аттан толлубакка айанныыллара . Дьэ оннук айаІІа ійдііх бэриэтчиктээх ыт кілі эрэллээх буолар . Кµµстээх тыал таІнары сатыылыыр кэмигэр , ыттар аалыктарын кэппитинэн , буочахтарыгар хастыы да суукка ± а хаар анныгар сыталлар уонна буур ± а сэллээтэ ± инэ , хаар анныттан оронон тахсан аґаан баран , айаннарын сал ± аабытынан бараллар . Дьэ ити курдук сырыылаах кілµµр ыты анаан - минээн иитэн - такайан таґаараллар . Хотугу дьон ыттарын араас оґолтон , ыарыыттан сµрдээ ± ин харыстыыллар . Чысхааннаах тымныыга ыт ата ± а эмсэ ± элээбэтин диэн , тирииттэн анал атах таІаґын тигэн биэрэллэр , онтон саас сып - сырдык ча ± ылхай кµн уотуттан ыт хара ± а ыалдьыбатын диэн кыара ± ас хайа ± астаах сиитэ курдук анал таІаґы баайаллар . Сэтинньи ортотугар диэри Јлµінэнэн пароходстволар уонна СК - лар туоратыахтара КµґµІІµ суол сабыллара чугаґаан , билигин айаннааччылар тутуу былдьаґан барыылара - кэлиилэрэ µгэннээн турар . Дьокуускай - Аллараа Бэстээх хайысханан сарсыардаттан хара киэґээІІэ диэри хас да сµµґµнэн массыына субуллар . Ол курдук , сыллата бу хайысханан навигация кэмигэр 100 тыґыынчаттан тахса араас уйуктаах массыына туоруурун туґунан « Дьокуускай » судоходнай компания директора Сергей Парнищев дьо ± ус уонна орто предпринимательство бэрэстэбиитэллэрин III съезтэрин чэрчитинэн ыытыллыбыт " тігµрµк остуол " кэмигэр иґитиннэрдэ . БµгµІІµ туругунан республика µрдµнэн навигация кэмигэр ірµстэри уонна µрэхтэри туоратар 25 сир баар . Ол эрээри суудуналар тиксиґэр сирдэрэ кэмигэр оІоґуллубакка , биитэр сир учаастагын анааґыІІа кэккэ мэґэйдэр µіскээннэр , айаны - сырыыны бытаардаллар . ДьиІэр , сорох іттµгэр паромнаах чааґынай предпринимателлэр бэйэлэрэ да « наґаалаан » сырыыны бытаардар тµгэннэрэ эмиэ баар суол . Холобур , Сунтаарга диэри айаннааччылар сайынын тµірт паромунан туорууллар . Хас биирдии паромнаах хаґаайын бэйэтэ туспа быраабылалаах . Таптаабыттарынан хас да чааґы быґа « чэйдииллэр » , биитэр ылар - ылбат массыыналаахтар . Ордук манна Ґіґээ Бµлµµ аннынан µлэлиир предпринимателлэр кµннµµллэр . Тµірт паром тухары , нэґиилэ биир эрэ суудуна массыыналары ніІµі кытылга туоратар . Онон айаннааччылар манна хас да чааґы быґа хаайтаран тураннар , µгµс бириэмэлэрин сµтэрэл лэр . Јскітµн манна бэрээдэктээґин , хонтуруол кытаатара буоллар , іІі да хаачыстыбата тупсуо этэ . Сорох паромІа биирдиилээн дьонтон харчы ылаллар , биитэр ылбаттар . Саамай сырыылаах хайысханан Дьокуускай - Аллараа Бэстээх буолар . Манна ордук кµґµІІµ іттµгэр улахан анньыалаґыы - µтµілэґии тахсар идэлээх . Јрµґµ туоруу охсоору , массыыналаахтар иирбит о ± устуу дьаабыланаллар . Бэрээдэк , быраабыла диэн кірµллµбэт . Бу туґунан " тігµрµк остуол " кэмигэр эмиэ µгµстµк этилиннэ . « Биґиги харах далыгар сылдьар буоламмыт бэрэбиэркэ сотору - сотору ыытыллар . Нэдиэлэ ахсын прокуратура , Роспотребнадзор µлэґиттэрэ кэлэн бэрэбиэркэлииллэр . ДьиІэр , кыахпыт баарынан µлэлиибит . Дьокуускай - Аллараа Бэстээх хайысханан сыл ахсын тµірт парому µлэлэтэбит . Тарифтарбытын Сыана политикатыгар комитет олохтуур » , - диэн Сергей Геннадьевич кэпсиир . Кµн бµгµн « Дьокуускай » СК таґынан Јлµінэ ± э іссі тµірт чааґынай предприятие µлэлиир . Кинилэр паромнара арыый да ± аны кыра буолан , а ± ыйах массыынаны ылаллар . КµґµІІµ іттµгэр суол сабыллыыта , компания тілібµрµн µс - тµірт тігµл улаатыннарар . АІардас биир КамАЗ массыына туорааґына 20 тыґ . солк . тиийэр . Ону да ± аны паромІа батан киирдэ ± инэ . Манна туґаайыллыбыт ыйытыыга судоходнай компания директора : « КµґµІІµ кэм икки тµґµмэххэ араарыллар . Алтынньы ортотугар диэри биґиги сайыІІы тарибынан µлэлиибит . Оттон алтынньы 18 кµнµттэн саІа тарифка кіґі бµт . Маны биґиги Сыана политикатын кытары сµбэ лэґин нэрэн оІоробут , кинилэр бигэргэтэллэр . Јрµс кыдьы мах таа та ± ына , мууґурда ± ына суудуна эрэйинэн устар " , - диэн быґааран биэрдэ . Кырдьык , уматык ороскуота улаатан , сыана хас да бµк µрдээн тахсар . Аны теплоходу хайаан да ± аны икки буксир арыаллыыр . Со ± ото ± ун айанныыра куттала бэрт . Јрµс ортотугар мууска хам ылларда ± ына улахан иэдээн тахсар кыахтаах . Маны эмиэ ійдµіххэ наада эрээри , нэґилиэнньэ хармаана эмиэ учуоттаныллыахтаах . Бас быстар сыанатын олохтообокко , киґи сиэринэн буолуо этэ . « Дьокуускай » судоходнай компанияны сэргэ , бу сыл алтынньы 20 кµнµттэн сэтинньи 15 кµнµгэр диэри « Јлµі нэ тээ ± и холбоґуктаах пароходство » ААУо Дьокуускай - Аллараа Бэстээх хайысханан Мархинка бириистэнтэн массыыналары таґыахтаах . Онон урукку дьылларга курдук сµµґµнэн массыына хаайтаран турбат ини , диэн санаа µіскµµр . Анивера АКИМОВА Ынах - сылгы тутан айаҕын ииттинэрин умна быһыытыйбыт аныгы саха төгүрүк сыл да айанныан сөп . Сирбит , уубут , халлааммыт ооҕуй ситимин курдук уһун - кылгас суолларынан хатыйа өрүллүбүт кэмигэр , улаханнык кыһалҕатыйбакка саха да айанныыр , сахаҕа да кэлэллэр . Омук дойдута олоҕо - дьаһаҕа тупсаҕайын , дьоно - сэргэтэ сиэрдээҕин билэбит , истэбит . Оттон омуктары биһиги тымныы дойдубут тугунан угуйарый : тыытыллыбатах айылҕатынан дуу , сайаҕас дьонунан дуу ? Суукка киирсэр ірүттэргэ хайаларыгар да кыттыспакка ойоҕоґуттан кэтээн олорор киґиэхэ Евгения Михайлова бэрэстэбиитэлэ Стромыло диэн киґи ( Евгения Исаевна бэйэтэ суукка суох ) бэриллэр ыйытыыларга бука барыларыгар « билбэппин , мин ол кэмІэ суох этим » диэн саннын ыгдах гыннаран иґэрэ , биир туоґу буолбут киґини туох да ис хоґооно суох " кіІдій киґи " ( пустой человек ) диэн үіҕэн кэбиспитэ дьиктитик иґилиннэ . ДьиІинэн , кімүскүүр киґитэ хаґан тугу гыммытын син билиэн да сіп этэ . Сотору " Кыайыы 50 сыла " спортивнай дыбарыаска Дьокуускайдаа ± ы " Yakutsk city breakers " ( " Дьокуускай куорат брэйкердэрэ " ) общественнэй тэрилтэ СР Госкомспордун уонна СР Ыччат политикатыгар министерствотын кімілірµнэн , " The north battle " ( " Северная битва " ) диэн брейк - данс µІкµµгэ республикатаа ± ы II фестивалы тэрийэр . БылырыыІІы I фестивалга республика бары улуустарыттан 80 - ча о ± о кэлэн кыттыбыта . Фестиваль коммерческай сыала суох , харчыны ілірір сыалтан ыытыллыбат . Манна чіл оло ± у тутуґар , олоххо тугу эмэ ситиґиэн ба ± арар эдэр дьон кэлэн , тугу сатыылларын кірдіріллір . БылырыыІІы тэрээґиІІэ сылдьыбыт о ± олор быйылгы хаґан буоларын кµµтэн да биэрдилэр . Фестиваль икки тµґµмэхтээх . Бастакы тµґµмэх бу субуота ± а - кулун тутар 22 кµнµгэр са ± аланар . Бу кµн µІкµµ біліхтірі эрдэттэн бэлэмнэнэн кэлбит нµімэрдэрин кірдірµіхтэрэ . Кинилэртэн тµірт біліх талыллан , иккис тµґµмэххэ кыттар чиэскэ тиксиэ ± э . Итиэннэ бу кµн хип - хоп хайысха ± а уонна экстримІэ сыґыаннаах ыччат сурунаалын бастакы нµімэрэ сµрэхтэниэ ± э . " B - girls battle " , " Foot work " , " Power move " , " Electric Boogie " , " Power trix " диэн бары английскай ааттаах хайысхаларга биирдиилээн кыттааччылар кµрэхтэрэ буолар . Оттон ірібµл кµн , кулун тутар 23 кµнµгэр - иккис тµґµмэх . Дьокуускай куорат уонна улуустар хамаандаларыгар анаан Сибиир чемпионнара кыттыылаах конференция ыытыллыа ± а . Эбиэт кэнниттэн хип - хоп хайысхаларга биллэр - кістір µІкµµґµттэр маастар - кылаастары биэриэхтэрэ . Киэґэ бастакы тµґµмэхтэн хаалбыт тµірт хамаанда киирсиэ ± э . Маны тэІэ , " Da Funky Style " ( Сибиир чемпионнара ) уонна " Yo ' kutzk " ( Саха сирин чемпионнара ) кµін кірсµіхтэрэ . Бу ордук интэриэґинэй , умсугутуулаах буолар чинчилээх . Александр ТАРАСОВ . Сергей Владимирович Питимко салайар " Малтаан " кімµс сууйар артыала ыраах Муома улууґун Магадан уобалаґын кытта кыраныыссалаґа сытар учаастагар µлэлиир . Сайын уу - хаар мэґэйдээбэт буолла ± ына µлэлиир сиригэр икки хонугунан тиийэр кыахтанар . Ґрэхтэр туолан , уулара тµспэтэ ± инэ сайын устата бу учаастакка сатаан тиийбэт кутталлааххын . Ол иґин айыл ± а эмискэ а ± алар " уларыйыыларын - тэлэрийиилэрин " тулуктаґар инниттэн аскын - µілгµн , уматыккын эрдэттэн хааччыннаххына эрэ табыллар . Билигин республика араас муннугар µлэлиир артыал салайааччыларын Дьокуускай куоракка µгµстµк кірсµіххэ сіп . Сергей Владимирович эмиэ оннук соруктаах кэлбитин кірсін кэпсэттибит . - Биґиги - " Малтаан " кімµс сууйар артыал 2000 сыллаахха тэриллибиппит . АІардас докумуон оІоруутугар 1 , 5 сыл барбыта , - диэн кэпсэтиибитин са ± алыыр Сергей Владимирович . Салгыы кини : " Бэйэм идэбинэн зоотехникпын . Идэбин тосту уларытарбар тірµітµнэн , дойдубар µлэлии сырыттахпына СР бастакы Президенэ М . Е . Николаев кэлэ сылдьыыта буолбута . Олохтоохтору кытта кірсµґµµтµгэр тыа сирин дьоно - сэргэтэ промышленноска сыстан µлэлиэхтээхпитин туґунан эппитэ . ОройуоІІут сиртэн хостонор µгµс баайдаах , ону сіпкі туґаныІ , тыа хаґаайыстыбатынан эрэ дьарыктанымаІ диэн сµбэлээбитэ . Бу этиилэри оччотоо ± у оройуоммут баґылыга С . П . Сукуев тута ійіін , улуус сайдар социальнай - экономическай былааныгар киллэрбитэ . Миигин ыІыран ылан , бу дьыаланы ылыстаххына кыайыа ± ыІ диэбитэ . Кэлин улуус баґылыгынан С . А . Сюльскай µлэлии олорон промышленноска µлэлээґини іссі кµµскэ киллэрбитэ уонна бары іттµнэн ійібµл оІорбута . Онон µлэм сµнньµн тосту уларытан , хайа - хостуур идэ ± э салгыы µірэнэн , хайа инженерэ идэлээх бµтэрбитим " . - Сергей Владимирович , артыалга билигин хас киґи µлэлиирий , µлэІ туґунан кэпсээ эрэ ? - Ґлэбин сирбэтим , тіттірµтµн ылсан сайыннарар былааннаахпын . СезоІІа 10 - 15 киґи µлэлиир . 2007 сыллаахха инвестордар µп - харчы биэриэхпит диэн эрэннэрэн баран , аккаастаан кэбиспиттэрэ . Ол иґин ити сыл µлэ барбата ± а . Ааспыт сылга Магадан кыраныыссатын аттыгар баар " Окрашеннай " диэн учаастакка µлэлиибин . Ґлэлиир сирбит суола - ииґэ суох , эбиитин хайа быыґыгар буолан µгµс ыарахаттары кірсібµт . Бу сиргэ бастакы сылбытын µлэлээтибит . Билигин кредит ылаары сµµрэ - кіті сылдьабыт . Былырыын Јймікіін улууґугар баар " Янтарь " артыалы кытта кыттыґан µлэлээбиппит . Кинилэр биґиэхэ µп - харчы булуутугар кіміліґіллір . СР Промышленноґын министерствота сылга 35 киилэни хостооІ диэн былаан тµґэрбитин 92 киилэни хостоотубут . Онон кімµс хостооґунугар биґиги оройуоммут бастакылар кэккэлэригэр сылдьар . Промышленноска µлэлиир ыарахан . Элбэх µбµ - харчыны угуохха наада . Эбиитин улууспут киин сиртэн ыраах сытар , суол - иис суо ± ун кэриэтэ . Онон а ± ыйах киґилээх дьо ± ус артыал тэриллэн µлэлииригэр син барыстаах курдук . Оройуоммутугар кірдµµр - чинчийэр геологическай µлэлэри " Янтарь " артыалы кытта бииргэ оІоробут . - Билигин µгµс тэрилтэ салайааччылара кредит кірдµµллэр . Бааннар µбµлµіх курдуктар дуо ? - Кризис буолан бааннар кредит биэрэртэн улаханнык туттунар курдуктар . Билигин Дьокуускайга кэлэн геологическай чинчийиилэргэ отчуот оІоробун , бу сайыІІы промышленнай сезону са ± алыырга бэлэмнэнии µлэтин ыытабын . КыґыІІы суол баарыгар учаастакка уматык , ас - µіл кэмигэр тиийиэн наада . Кредит ылыыта µгµс ыарахаттары µіскэттэ , бу µп - харчы кризиґин кэмигэр балаґыанньабыт іссі уустугурда . Биґиэхэ солуок биэрэргэ туохпут да суох . Муома хайаларын быыґыгар сытар техникалары солуокка ылбаттар . Бааннар µгµстэрэ Дьокуускай куоракка баар хамсаабат баайы - дуолу солуок быґыытынан ылыахтарын ба ± араллар . Эбэтэр мэктиэ буолар киґини кірдµµллэр . Дьо ± ус тэрилтэлээх салайааччылар эмиэ ииччэх - бааччах курдук кредитинэн бааллан олороллор . Онон мэктиэ буолартан туттуналлар . Бааннар бырыґыаннарын ыстаапката 18 % - 25 % тиийбиттэр . Тіґі да соролуур буоллаллар , маннык да кредиппит ба ± алаах . Бу ааспыт сылга ЈймікііІІі µлэлиир " Янтарь " ХЭО тула кыра артыаллар тµмсэммит кредит ылбыппыт . Анаан - минээн Уус - Ньара ± а Тольятти куорат " ФИА Баана " филиалын аґан µлэлэппитэ . Мантан кредит ылан µлэлээбиппит . Бу кµґµн кэлэн РФ Киин Баанын курсунан кімµспµтµн туттаран , кредиппитин саппыппыт . Онон бу баан дойдутугар биир тонна кімµґµ илдьэ барбыта . Биґиги республикабыт бааннара то ± о маннык дьаґамматтара буолла ? Атын регионнар син барыстанабыт диэн кэлэн тэрийдэхтэрэ . Тіґі да кылгас сайыннаах буолларбыт , µп - харчы кэмигэр кістін производствобытын сіптііхтµк туґанарбыт туох куґа ± аннаах буолуой ? Олохтоох дьон промышленноска сысталлар , эбии µп - харчы да киирэр тірµтэ кістір , дьарыктаах буолуу боппуруоґа да быґаарыллар . Улууспут билиІІи баґылыга П . Н . Черемкин олохтоохтор бу салаа ± а µлэлииллэрин ійµµр , онон урукку баґылыктар са ± алааґыннарын іссі сайыннарар былааннаах , - - диэн кэпсээтэ Сергей Владимирович . Ити С . В . Питимко курдук хас биирдии артыал салайааччыта саІа промышленнай сезону , кімµс сууйуутун са ± алаары кредит кірдіін µгµс бааннар ааннарын тоІсуйдулар . Бу тэрилтэлэр µлэлэрин кірір - истэр СР Промышленноґын миинстерствота сыллаа ± ы былааны эрэ аттаран оІорбокко , этэргэ дылы статистиканан эрэ µлµґµйбэккэ , кредит булуутугар быґаччы кыттыґара наада буолбут . Оччо ± о эрэ производственниктарга быґаччы кімілііх буолуо этилэр . Светлана ХАЛГАЕВА Манна даҕатан эттэххэ , Анатолий Бурнашев быйылгы Дьүүллүүр сүбэҕэ баар эбит . Сүбэни саха тэлэбиидэнньэтин дириэктэрэ Чокуур Гаврильев салайар . Муус устар 2 кµнµгэр , сарсыардаттан са ± алаан , Мохсо ± оллоохтоо ± у 6 № - дээх кытаанах режимнээх холуонньа ± а музыка ньиргийдэ . Бу кµн республика холуобунай - исполнительнай систиэмэтин оло ± ор аан бастакытын хаайыылаахтарга мини - футболга турнир ыытылынна . Ленскэйгэ баар 8 № - дээх ураты режимнээх уонна Улахан Марха ± а баар 5 № - дээх эмтиир холуонньаттан уратылар бары кытыннылар . Уонна силиэстийэлиир изолятор . Барыта алта хамаанда . Буоларын курдук , сарсыардаттан са ± алаан , холуонньалар биир - биир хонбуойданан кэллилэр . Манна да ± атан эттэххэ , бу Мохсо ± оллоох холуонньатын сирэ - уота киэІ буолан , буруйдарын боруостааччылар сайыІІы спартакиадалара эмиэ манна ыытыллааччы . Салгыы » Холбоһуктаах Нациялар норуоттара Устааптарыгар киһи сүрүн быраабыгар , киһи личность быһыытынан бэйэ суолтатыгар , эр киһи уонна дьахтар тэҥ буолууларыгар итэҕэйэллэрин бигэргэппитэрин , ол кэннэ социальнай прогресс өссө көҥүл олох усулуобуйалара тупсарын туһугар улэлэһэргэ быһаарыммыттарын болҕомтоҕо ылан туран , чилиэн быһыытанан киирбит судаарыстыбалар Холбоуктаах нациялар организацияларын кытары киһи быраабын уонна көҥүлүн тутуһуу туһугар ыкса улэлэһиэх буолан бигэ тыл биэрбиттэрин болҕомтоҕо ылан туран , сарылыы тустэ . Оссо бааллар : ХаЬыыран - ыЬыыран , дибдийэ турда , ы5арыйан кэллэ , Баргыьан бардылар , ордоотуу , айдааран доргуйар … Арктика улуустарыгар матырыйааллары эрдэлээн тиэрдэр туһугар үлэ бара турар . Ол курдук , 2012 сыллааҕы матырыйааллары быйыл ылар туһугар 149 , 9 мөлүйүөннээх кирэдьиит тардыллыахтаах , матырыйаал быйылгы уу суолунан тиэллиэхтээх . Тыа сиригэр учуутал - билиини , сырдыгы тар ± атааччы - уруут - уруккуттан биир саамай ытыктанар , µгµскэ таІара курдук кірµллэр киґи буолла ± а . Бу µгэс тыыннаа ± ын туоґутунан , соторутаа ± ыта Чурапчыга норуот кµµґµнэн тутуллубут " Учуутал дьиэтэ " аанын тэлэччи аста . Бу дьиэ біґµілэк киинигэр іссі 2002 сыллаахтан тутуута са ± аламмыта . Бастаан 2 этээстээх оІорор ба ± а санаа баара . Оччотоо ± у µірэх улуустаа ± ы управлениетын начальнига Егор Семенович Сидоров матырыйаалын булан - талан , муспута , µлэтин са ± алаабыта . Дьиэ маґын С . Н . Игнатьев салайыытынан Амма орто оскуолатын коллектива кэрдибит . Акылаата 2003 сыллаахха тµґэриллибит , 2007 с . кіІдійі тутуллубут . СаІа анаммыт начальник Василий Николаевич Коркин ситэттэрэн - хототторон , биир этээстээх Учуутал дьиэтин , дьэ , олоххо киллэртэрдэ . Бу - бµтµн Россия ± а инновационнай сайдыы стратегиятын уонна аныгы µірэх политикатын тутуґуу чопчу кірµІэ буолар . - Таґыттан туох да анал µбµлэниитэ суох оІоґулунна . Улуус учууталлара , педагогтара , иитээччилэрэ сотору - сотору 1 - дии кµннээх хамнаспытын тµмэн , ким матырыйаалынан кіміліґін , ким бэйэтэ µлэлээн , элбэхтэ субуотунньуктаан туттубут . Улуус µірэхтээґинин историятыгар учууталлар урут хаґан да ± аны маннык анал дьиэлэнэ иликтэрэ . Соччонон бу дьиэ киириитэ биґиэхэ µірµµлээх уонна суолталаах , - диир управление ± а 16 - с сылын µлэлиир спортивнай - чэбдигирдэр µлэ ± э специалист Николай Петрович Федоров . Кырдьык , " Норуот кµµґэ - кімµіл кµµґэ ! " диэн мээнэ ± э эппэттэр . Холобура , 3 сыл устата детсадтар µлэґиттэрэ бэйэлэрин ба ± аларынан 162 тыґыынча 863 солк . , оскуола - садтар 11 тыґыынча 342 солк . , оскуолалар - 600 тыґыынча 244 солк . харчынан кімі оІорбуттар . Ис - тас µлэ ± э С . Новгородов аатынан Чурапчытаа ± ы 1 нµімэрдээх уонна 2 нµімэрдээх орто оскуолалар , республикатаа ± ы спортивнай оскуола , улуустаа ± ы гимназия , ЧИФКиС уо . д . а . кіхтііхтµк µлэлээбиттэр , кµргµімнээх субуотунньуктарга Соловьев , Бахсы , Амма , Хайахсыт уонна Чурапчы алын сµґµіх оскуолалара , " Кэскил " , " Мичил " , " Улыбка " , " Березка " , " Кыталык " , " Туллукчаан " , " Чуораанчык " о ± о садтарын коллективтара таґаарыылаахтык µлэлээбиттэр . Билигин Учуутал дьиэтигэр µлэлиир усулуобуйа барыта баар . Управление начальнига , СР µтµілээх учуутала В . Н . Коркин , кини солбуйааччыта СР µірэ ± ириитин туйгуна И . П . Любимова , кылаабынай специалист М . С . Филиппова саІа дьиэлэрин киэн тутта кірдіріллір , кэпсииллэр . Ол курдук манна , методическай µлэ µрдµк таґымІа тахсарыгар бииргэ ситимнээхтик µлэлииргэ научнай - методическай салаа иґинэн МИОЦ ( оскуолалар икки ардыларынаа ± ы информационнай - µірэ ± ирдэр киин ) тэриллибит . Медиатека туспа хостонон , автоматизированнай рабочай миэстэлэргэ µірэнээччилэр , студеннар , учууталлар , µірэх эйгэтин µлэґиттэрэ - ким ба ± алаах кэлэн µлэлииллэр , Интернеккэ киирэн туґалаах информацияны ылалларыгар усулуобуйа µіскэтиллибит . Манна 3000 - лаах кинигэ , бэчээт фондата , матырыйаал архива , лазернай дискэлэр , µірэтэр - методическай матырыйаал системаланан µлэлиир . Учуутал дьиэтэ 60 миэстэлээх актовай видео - конференц саалалаах . Манна интерактивнай дуоска , проектор уонна да атын техническэй оборудованиелар бааллара дьаґаллар µрдµк таґымнаахтык ыытыллалларын , аныгы ирдэбилгэ эппиэттииллэрин хааччыйаллар . Билигин бу Дьиэ ± э , информационнай технология киинин ніІµі µірэ ± ирии эрэ буолбакка , культура , доруобуйа харыстабылын , тыа хаґаайыстыбатын , о . д . а . эйгэ µлэґиттэрэ кэлэн µірэнэр кыахтаннылар . Ол аата биир кэлим информационнай эйгэ µіскµµр , араас информацияны ылар ситим олохтонор , информационнай - коммуникационнай , технологияны баґылааґын улууска сайдар . Управление µлэґиттэрэ " Учуутал дьиэтэ " µлэ ± э киирэригэр мебелинэн , матырыйаалларынан хааччыйбытын иґин Ґірэх министерствотыгар , араас ірµттээх ійібµлµн иґин улуус дьаґалтатыгар ис сµрэхтэриттэн махтаналлар . Чурапчытаа ± ы " Учуутал дьиэтэ " µтµмэн µгµс сылларга кэлэр кілµінэ дэгиттэр сайдыылаах учууталларын , ійдііх , µрдµк культуралаах ыччатын иитэ - такайа , µірэхтээґин сайдыытын дьиІнээх киинэ буола турдун . Татьяна МАРКОВА О5олор кытаатан бириэмэ5итин халтай атаарбакка ЕГЭ - 5э , уорэххитигэр эбии дьарыктанын ! Кинигэтэ аа5ын ! Дьоннутугар куус - комо буолун ! Уонна доруобуйа5ытын харыстана сылдьаргытын умнуман ! Саха сиригэр 34 собуот баара , сырье боппуруоһа кыайан быһаарыллыбакка , олортон билигин дуоннаах ордубата . Сүрүн сыалбыт диэн , тыа сиригэр үчүгэй хамнастаах үлэ тахсыыта этэ . / / Дэгиттэр киґи - Ньургун Мартынов , Горнайга учууталынан µлэлиир Хас биирдии киґи бэйэтин тіріібµт тылын , тірµт культуратын билиэхтээх , хара ± ын харатын курдук харыстыахтаах . Омук ійі - санаата , айылгыта , тіріібµт тылын ніІµі иитиллэн тахсар . Туох баар µчµгэй тµстэниитэ эмиэ тылтан са ± аланар . Cахабыт сирин олохтоохторо тіріібµт тірµт тылларын сыаналыыр , таптыыр буоланнар , кини сµппэккэ симэлийбэккэ сылдьар . Итинник санааны о ± о ± о маІнай учуутал µірэтэн - такайан µіскэтэр . Мин оскуола ± а µгµс предмети µірэтэрбиттэн ійбір - санаабар , уйул ± абар ордук чугастара тірµт тылым , культурам уруога буолар . Салгыы » - Үөрэхтэрин быыһынааҕы сайыҥҥы сынньалаҥнарыгар үлэлиэхтэрин эбэтэр стажировкаланыахтарын баҕарар буоллахтарына , биһиги кинилэри эмиэ үөрүүнэн көрсөбүт . Оттон ким эрэ атын , быдан сайдар кэскиллээх улахан тэрилтэҕэ киирэр түгэнигэр , биһиги онно мэһэйдэспэппит , эмиэ үөрэбит эрэ . Тоҕо диэтэххэ , киһи сайдыахтаах , үүнүөхтээх . Төрөөбүт сирэ - Тэңкэ . 1942 сыл от ыйыгар Сунтаар орто оскуолатын бастакы бүтэрээччилэртэн биирдэстэрэ . Соторутаа ± ыта Дьокуускай куораттаа ± ы « О ± о ( улаатан эрэр о ± о ) киинин » иґинэн µлэлиир « Одун » о ± о фольклорнай ансамбла Турция Аланья куоратыгар баран , « Dance Olimpia » норуоттар икки ардыларынаа ± ы µІкµµ фестиваль - куонкуруґун кыайыылаа ± а буолан кэллэ . Фестиваль нµімэрдэрин дьоґуннаах жюри ( председатель РФ искусствотын µтµілээх деятелэ , МГУКИ кафедратын доцена Маргарита Майбород ) кэтээн кірді , сыаналаата . Биґиги « Одун » ансамблбыт µІкµµлэрэ таІастара тупса ± айынан , µрдµк уус - уран таґымнарынан , чочуллубут хореографиятынан атыттартан уратытык кіґµннµлэр . Ол курдук , Сандаара Новгородова « Дьол чыычаа ± а » µІкµµтэ дохсун ытыс тыаґынан до ± уґуолланна . Кырачаан µІкµµґµт хотугу норуоттар дьоллорун кітірµн - кыталык кыраґыабай µІкµµтµн эриэккэстик толордо . Оттон « Корякскай µІкµµ » тэтимнээх хамсаныыта уґулуччу чорбойдо . « Туундара » µІкµµґµттэрэ хотугу таба нарын - намчы бэйэтин , сытыы сыыдам айанын олус таба дьµґµйдµлэр . Туруорбут µІкµµлэрэ µрдµк таґымнаа ± ынан Туйаара Гаврильевна Пестрева ± а жюри « Тірµт культураны чіл тутан хаалларыы иґин » дипломунан на ± араадалаата . Фестивальга араас омук о ± олоро Казахстантан , Киргизияттан , Узбекистантан , Турцияттан , Россия куораттарыттан кытыннылар . Куонкурус кэнниттэн жюри « тігµрµк остуолу » тэрийэн , коллективтар мілтіх , кµµстээх ірµттэрин ырытта . Манна « Одун » ансамбль тэрийээччитэ уонна салайааччыта Зоя Романовна Пестерева уонна µІкµµнµ туруорааччы Туйаара Гаврильевна айар µлэлэрэ дьоґуннаахтык бэлиэтэннэ . Махталлаах тіріппµттэр бу айаны тэрийэн , ал ± аан ыыппыт ансамбль салайааччыларыгар , СР Ґірэ ± ин министерствотыгар , Дьокуускай куорат « О ± о ( улаатан эрэр о ± о ) киинин » директора Валентина Перова ± а , иитэр - µірэтэр солбуйааччы Наталья Петрова ± а , « Сахабулт » ААО - ± а , « Строительнай » ТВК ООО - ± а , Дьокуускайдаа ± ы килиэби буґарар комбинакка , Кэлэр кілµінэлэр фондаларыгар , о . д . а . бар ± а махталларын тиэрдэллэр . - Быйыл сэтинньигэ « Одун » ансамбль тэриллибитэ уон сылын туолар , - диэн кэпсиир Зоя Романовна . - Биґиги элбэх о ± олоох ыаллары , со ± отох ийэлэри ійµµр сыаллаах тэриллибиппит , онон о ± олор босхо дьарыктаналлар . БаччааІІа диэри анал дьиэтэ - уота суох куортамнаан эІин кэлбиппит . Хата , бу кэлин Жорницкай уул . 7 / 11 А дьиэтигэр баарбыт . Бу 10 сылы быґа тµірт о ± олоох ийэ Аэлита Павловна Григорьева о ± олор кістµµмнэрин тигэн кэллэ . Быйыл этэрбэстэрин Светлана Семеновна Решетникова хааччыйда . Онон фестивальга бастыырбытыгар кістµµмнэрбит µчµгэйэ эмиэ аахсылынна . Бу « О ± о ( улаатан эрэр о ± о ) киинин » иґинэн « Кэнчээри » кулууп µлэлиир . Манна сµрµннээн тіріппµттэр тµмсэллэр , ыллыыллар , хомуска тардаллар . Кулууп председателинэн Айталина Алексеевна Тарабукина µлэлиир , бэйэтэ µс о ± олоох ийэ , кэргэнинээн µІкµµлµµллэр , хомустууллар . Хомойуох иґин , кэлин со ± отох ийэлэр элбээн иґэллэрэ дьиксиннэрэр . Тус бэйэм кµµс - сµбэ буолар тіріппµттэрбэр олуґун махтанабын , кинилэр кімілірµнэн ансамблбыт бачча µрдµк таґымІа та ± ыста . Антонина ЭВЕРСТОВА . Кытай Дьон Республиката 1949 с . төрүттэммититтэн ыла салайар партиянан Кытай Коммунист партията буолар . Кытай Дьон Республикатын конституциятынан , КДР - норуот демократ диктатуралаах социалист дойду буолар . Баайа ± а нэґилиэгин дьоно олорон ааспыт 34 олоІхоґуттарын туґунан балай эрэ элбэх матырыйаалы мунньан системалаабыттар . Маны таґынан , бу нэґилиэккэ элбэх кімµс тарбахтаах удьуор уус дьоннор тµілбэлээн олорор сирдэрэ буолан бу іттµнэн элбэх µлэ барарын билиґиннэрдилэр . Манна детсадтан са ± алаан олоІхону µйэтитиигэ эмиэ тиґиктээх µлэ барара киґини µірдэр . " Талааннаах дьоннор баар да буолаллар эбит ! Сірµ диэн сіхтµм , илэ харахпынан кірін итэ ± эйдим " ; " Эґиги ча ± ылхай µлэ ± ит кими ба ± арар µірдэр , сµргэтин кіті ± ір . Саха киґитэ сатаан санаабат сатабыллара диэн мээнэ ± э эппэттэр эбит . ОІоґуктар кэрэлэрин , нарыннарын хомо ± ой тыллаахтар эрэ хоґоонноругар холбуохтарын сіп эбит ! " ; " Киэн туттуу биґиги сµрэхпитигэр са ± ылынна . Биґиэхэ да ± аны эриэккэс да талааннар бааллар эбит , омук да дойдуларыгар Сахабыт искусствотын ча ± ылхай кэрэґиттэрэ буолан дьон - сэргэ махталын ылар дьоннордоох эбиппит ! " ; " Омукпут историята уратытык ойууламмыт , уран тарбахтаахтар дьµґµйµµлэрэ , олоІхобут аартыктара барыта арыллар , бэл ойуун дµІµрµн тыаґа ньиргийэргэ дылы … " . Салгыы » Дьээ - буо ! Дьээ - буо ! Айгыр силик Аан ийэ дойдум Аналлаах иччитэ , Аан Алахчын Хотун саҥаһым ! Иитиэхтээн үөскэппит Ийэ сирим иччитэ Иэйэхсит Хотун эдьиийим ! Ким кэлэн үҥэн - сүктэн Эрэҕин диэтэргит , Сүүрэр сулус сырыыта сырыылаах Сыыйылла хара сүүрүк аттаах , Аһыныгас санаалаах Айыы Дьураҕастай уолгут Кэлэн турабын … Уот Кудулу байҕал иччитэ Уот Суорун бухатыыр кэлэн , Баар - суох мааны балтыбын - Аҕыс былас суһуохтаах Айталыына Куону Уоран - талаан Илдьэ барбытын , Ириэнэх суолун ирдээн , Тоҥ суолун тордоон , Аҕыс хартыгастаах Айан суолун арыйар , Тоҕус тоҕойдоох Толомон суолу тобулар Түбүктээх күнүм үүннэ … Онон , уруй тускулун этэн , Алгыс бэрдин алҕаан Атаардаргыт Күн - хачча буолуой ? - диэн Этэ - тыына олордоҕо … Бэс ыйыгар биґиги республикабыт киинигэр ыытыллан тµмµктэммит , 100 харахтаах дуобакка дьахталларга Аан дойду кубогар кыайыылаа ± ынан тахсыбыт Матрена Ноговицына ити ситиґиититтэн уоскуйан хаалбакка , от уонна атырдьах ыйдарыгар хас да кµрэхтэґиигэ эриэ - дэхси кірдірµµлэри ситистэ . Ол курдук , от ыйыгар Польша ± а Европа дьахталларга чемпионатыгар µґµс кірдірµµнµ ситиґэн баран , хаачыстыбатынан эрэ µтµрµйтэрэн , тірдµс миэстэлэммитэ итиэннэ балаґыанньа быґыытынан эґиил ыытыллар аан дойду чемпионатыгар кыттар быраабы ылбыта . Польшатаа ± ы чемпионакка иккис кыыспыт - - Айыына Собакина алтыс - сэттис миэстэни µллэстибитэ . Оттон атырдьах ыйын саІатыгар Белоруссия ± а буолбут эдэрдэргэ Европа кµрэхтэґиитигэр кыайыы кітілліммµтэ . Манна сыґыары тутан эттэххэ , Матрена маннык кµрэхтэґиигэ сэттис тігµлµн бастаан , туґугар ураты кірдірµµнµ ситистэ . Ити да кэнниттэн талааннаах дуобатчыт уоскуйбакка , Голландия Гаага куоратыгар тэриллибит улахан таґымнаах норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирга бастакы миэстэни эрэллээхтик ылла . Ити турнирга Айыына Собакина иккис , оттон тренеринэн сылдьыспыт Николай Кычкин эр дьон білі ± ір бэйэтэ да соґуйуон иґин , бастакы миэстэни ылбыттар . М . Ноговицына , М . Данилова - Никитина , И . Платонова , Н . Гуляев , Н . Шестакова , А . Собакина курдук спорка улахан кірдірµµнµ ситиспит дуобатчыттары иитэн - такайан таґаарбыт Чурапчытаа ± ы Д . П . Коркин аатынан республиканскай спортивнай интернат - оскуола старшай тренерэ Николай Николаевич КычкиІІа а ± ыйах хонуктаа ± ыта " Саха Республикатын µтµілээх тренерэ " аат иІэриллибитэ . Соторутаа ± ыта Бэчээт дьиэтигэр тэриллибит пресс - конференция ± а Николай Николаевич , хас эмэ ыйы быґа , тохтоло суох элбэх кµрэхтэґиигэ кыттыы туох оруоллаа ± ый диэн ыйытыыга : " Биґиги спорпут кірµІэр улахан таґымнаах маастардар сылга сµµстэн тахса партияны оонньоотохторуна эрэ µрдµк кірдірµµнµ ситиґэллэр . Онон биир чемпионакка тиийэн баран , тута тіннін хаалбакка , этэргэ дылы , " икки куоба ± ы ілірін " , хаґан ба ± арар чугастаа ± ы кµрэхтэґиилэргэ эмиэ кыттарга дьулуґабыт . Маастарыстыбабыт оччо ± уна эрэ µрдµµр кыахтаах " , - диэн хоруйдаата . СР дуобакка сµрµн тренерэ Александр Азаров , тренердэр µлэлэрин бэлиэтээн туран , эдэр дуобатчыттар гроссмейстер буолан µµнэн тахсалларыгар ба ± арда . Оттон РФ уонна СР µтµілээх тренерэ М . Н . Бырдыннырова бэйэтин этиитигэр , СР Ґірэххэ министерствота дуобатчыттарга бол ± омтотун уурарыгар уонна норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирдар сыллаа ± ы календарьга киллэриллэн , µбµлээґиннэрэ быґаарылларыгар туруоруста . Кірсµґµµгэ дуобатчыттар биир дойдулаахтара , Чурапчы улууґун Мугудай нэґилиэгин баґылыга К . И . Пермяков уонна " Бараммат " кооператив салайааччыта Н . И . Оконешников кыттыыны ылан , Матрена Ноговицына ± а бэйэлэрин бириистэрин туттардылар . Петр ПАВЛОВ . Манчаары аатынан спорт национальнай кірµІнэрин киинигэр бырааттыы Ноговицыннар бириистэригэр хапса ± айга республикатаа ± ы турнирга барыта 109 бі ± іс кµін кірµстэ . Хапса ± ай - ааттыын хапса ± ай , кыайыылаахтар ааттара уларыйа турар . Ол курдук , соторутаа ± ыта тµмµктэммит республика чемпионатыгар ситиґиилээхтик тустубут Вячеслав Данилов , Иван Друзьянов , Айаал Павлов , Павел Чемезов бириистээх миэстэлэргэ да чугаґаабатылар . Ыйааґыннарынан кыайыылаахтар уонна миэстэлэспиттэр бу бааллар : 55 кг - Аян Петров ( Сунтаар ) , Иннокентий Винокуров ( Таатта ) , Илья Тимофеев ( ХаІалас ) ; 62 кг - Иван Черноградскай ( « Модун » ) , Альберт Васильев ( Горнай ) , Иван Ким ( Сунтаар ) ; 70 кг - Рустам Прокопьев ( Ґіґээ Бµлµµ ) , Павел Березкин ( « Модун » ) , Петр Сивцев ( ДьааІы ) ; 80 кг - Сергей Рожин ( ДьааІы ) , Егор Рожин ( МэІэ - ХаІалас ) , Юрий Старостин ( Чурапчы ) ; 90 кг - Вадим Семенов ( Нам ) , Леонид Сергеев ( « Модун » ) , Платон Саввинов ( Ґіґээ Бµлµµ ) ; 90 - тан µіґэ кг - Степан Гаврильев ( Амма ) , Увар Тимофеев ( Ґіґээ Бµлµµ ) , Петр Табунанов ( Таатта ) . Турнир тµмµгµнэн Аян Петров уонна Иван Черноградскай СР спордун маастарын нуорматын толордулар . МуІутуур кыайыылаа ± ы быґаарар тµґµлгэ ± э 11 бі ± іс суруттарда . Онуоха бырааттыы Егор , Сергей Рожиннары кыайбыт Ньургун Чукров уонна Увар Тимофеевы , Степан Гаврильевы , Вадим Семеновы хоппут Юрий Старостин кµін кірµстµлэр . МуІутуур аата - муІутуур , ыйааґынынан да , уІуо ± унан да ± аны баґыйан , кыайыыны Ньургун Чукров ситистэ уонна ДьааІы улууґун дьаґалтата олохтообут 1 тыґ . доллар харчынан на ± араадаланна . Петр ПАВЛОВ . Сүрэхтэниигэ « Ситим » медиа - бөлөх генеральнай дириэктэрэ М . Христофорова , Москубатааҕы сүрэхтэниигэ анаан кэлбит « Якутская топливно - энергетическая компания » ситэриилээх дириэктэрэ З . Юсупов уо . д . а . , ол иһигэр Москуба , Санкт - Петербург дьоно тыл эттилэр . Аны сайын Москубаттан кэлиэхтэрин баҕалаахтарга биисинэс көмөтүнэн чартердаах эриэйсэ тэриллиэхтээх . КэлиІІи үс сылы ылан кірір буоллахха , 2007 с . « Библиошкола » диэн тиэмэнэн РЭП статуґун кімүскээммит , СЈ Бэрэсидьиэнин гранын ылбыппыт , оскуолабыт « Јріспүүбүлүкэтээҕи граннаах эспэримиэнниир былаґаакка » статустаммыта . 2008 с . үірэҕириини информатизациялааґын иґин улуус баґылыгын гранынан наҕараадаламмыта . 2009 с . оскуолабыт « Агрошкола как условие развития универсальных функций деятельности и самоопределения учащихся » диэн тиэмэҕэ іріспүүбүлүкэтээҕи информационнай былаґаакка буолбута , эмиэ ити сылга СЈ агрооскуолаларын сойуустарыгар киирбитэ . Учууталларбыт үксүлэрэ баай уопуттаах , ір сыл үірэҕирии хайысхатыгар үлэлээбит дьон . Ґірэнээччилэрбит улууска , іріспүүбүлүкэҕэ ыытыллар араас олимпиадаҕа , научнай - бырактыычаскай кэмпириэнсийэлэргэ уо . д . а . кытталлар , ситиґиилэнэллэр . Сайынын агро - лааҕыр тэриллэн үлэлиир , кыґын остолобуойга сиир оҕуруоттарын аґын оҕолор бэйэлэрэ үүннэрэллэр . Быйыл Учуутал сылын түмүктээн , оскуолабыт 110 сылын ыллыбыт . Урукку сылларга үірэммит , үлэлээбит оскуола үірэнээччилэрэ , учууталлара , бу тэрээґиммитигэр илии тутуурдаах кэлэн ыалдьыттаан , уруккуну ахтыґан , оскуолаларын кірін , астынан , үірэн бардылар . Элбэх киґи ыалдьыттаата . Биґиги инники былааммытыгар , КГЭ бэлэмнээґининэн сибээстээн , иккис ыстандаарт киирэригэр эппиэттиир буолуохтаахпыт . Онон оҕону биирдиилээн үірэтиигэ информатизация кімітүн күүскэ туґаныахтаахпыт . Туох - ханнык иннинэ кылаас аайы учуутал үлэлиир тэрилэ : кімпүүтэр , бырайыактар баар буолуохтаах . Ол кэнниттэн хас биирдии үірэнээччигэ кімпүүтэр баар буоларын ситиґиэхтээхпит . Ханнык баҕарар биридимиэт кімпүүтэринэн барыахтаах . Интэриниэти күүскэ туґанарга үірэтиэхтээхпит . Улууспутугар быйыл Тыа хаґаайыстыбатын сыла , онон сибээстээн сайын пенобетон матырыйаалтан оранжерея уонна питомник тутуохтаахпыт . « АІаардас « арыгы куґаҕан » диэн тылынан эппэккэ , арыгыттан аккаастаммыт дьон бэйэлэрин холобурдарын кэпсииллэрэ , хайдах быыґаммыттара - арааґа , ол ордук дьайыылаах . Маннык алдьатыылаах суолга туран , дьэбэрэҕэ түспүт , туох эрэ ситиґиилэрин мүччү туппут дьон ис дууґаларын , бүччүм санааларын арыйан , кэпсииллэрэ - ол күүскэ сабыдыаллыыр » , - диэн санаатын үллэстэр Егор Егорович . Ол гынан баран , мындыр , уран кірүүлээх ааҕааччы ойууламмытынан сирдэтэн , кинигэҕэ Олох иґин туруулаґыы , киирсии намыраабат күүрээнэ баарын тута сэрэйиэҕэ . Анатолий Гоголев - Дархан Уус оннук дириІ түгэхтээхтик , эІсиилээхтик ойуулаабыт . Оннук буолуохтаах даҕаны , кинигэ аннотациятыгар « Кэм уонна Киґи . . . Хайалара урут турарый ? Хайалара хайаларын салайарый ? Ааптар маннык хабааннаах уустук ыйытыыларга хоруй кірдіін , олоххо баар дьиІи - кырдьыгы уус - ураннык анааран кіріргі холонор » диэн этиллэр . - Государствобыт баһылыгын анал этиитин болҕойон иһиттим . Д . А . Медведев биһиги олохпут төрүт сыаннастарын бэлиэтээтэ : дьиэ - кэргэн , оҕо - аймах , кинилэри көрүү - истии боппуруостарын . Бэ ± эґээ , муус устар бастакы кµнµгэр , республика эдэр суруйааччыларын ХVII сµбэ мунньахтара µлэтин са ± алаата . Мунньах кыттыылаахтара , чочумча саІата суох туран , кулун тутар 29 кµнµгэр Москва ± а , онтон Кизляр куоракка буолуталаабыт террористическай акта кэмигэр сырдык тыыннара быстыбыт биир дойдулаахтарын кэриэстээтилэр . Кыратык историятыттан таарыйан ыллахха , эдэр суруйааччылар аан бастакы сµбэ мунньахтара биґиги дойдубутугар сэрии сылларын кэнниттэн ыытыллыбыттара . Бу Бµтµн Союзтаа ± ы улахан тµмсµµгэ Саха сириттэн , кэлин саха народнай поэта µрдµк ааты сµкпµт , Леонид Попов кыттыыны ылбыта . Биллэрин курдук , эдэр суруйааччылар сµбэ мунньахтарын сіргµтµµнµ 2004 сыллаахха Саха сирин Суруйааччыларын союґа кі ± µлээбитэ . Ону СР Ыччат политикатыгар министерствота , онтон СР Культура ± а уонна духуобунай сайдыыга министерствота ійіібµттэрэ . Сµбэ мунньа ± ы киирии тылынан Саха сирин Суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын председателэ , саха народнай поэта Наталья Харлампьева аста . Онтон республика эдэр суруйааччыларын , автордарын бµгµІІµ тµмсµµлэринэн СР Ыччат политикатыгар министрин солбуйааччы Айхал Габышев э ± эрдэлээтэ . Бэйэтэ эмиэ хаґан эрэ маннык тэрээґиІІэ - республика эдэр суруйааччыларын уочараттаах сµбэ мунньахтарыгар аан бастаан аата ааттаммыт Наталья Харлампьева бу билигин тиґигин быспакка ыытылла турар эдэрдэр сµбэ мунньахтарын сµрµн кі ± µлээччи , тэрийээччи буолар . Кини быйылгы , эдэр суруйааччылар ХVII сµбэ мунньахтарыгар дакылаата " Саха сирин эдэр суруйааччыларын айар µлэлэрин туґунан санаалар " диэн ааттаммыт эрээри , сµрµннээн биґиги литературабыт историятын , кілµінэттэн - кілµінэ тахсан иґэр принцибин , суруйааччы эппиэтинэґин , саІа кілµінэ ± э аныгы кэм туруорар уустук соруктарын туґунан буолла . - Бу сµбэ мунньахха сылдьыыгыт эґиги олоххутугар биир умнуллубат тµгэнинэн эрэ буолуо суо ± а , бу - эґиэхэ оскуола тэІэ буолуо ± а , ол эбэтэр , бэйэ - бэйэ ± итин кытта кэпсэтэн - ипсэтэн , санаа ± ытын ирэ - хоро атастаґан , эґиги хас биирдиигит бэйэ ± ит айар µлэ ± ит сыалын - соругун , дьулуґар дьулуґуугутун чопчу ійдµіххµт . Биґиги , тэрийээччилэр , кулуардарга кэпсэтиилэр , алтыґыылар айар семинардарга кэпсэтиилэртэн туох да ± аны итэ ± эґэ суох туґалаах буолалларыгар эрэнэбит . … Бµгµн эґиги , эдэрдэр иннигитигэр , нуучча уонна саха классиктарын µгэстэрин батыґабын дуу , биитэр , ордук аа ± ыллымтыа уонна чэпчэкитик оІоґуллар беллетристика ± а кіґібµн дуу , диэн ыйытыы турар . Биллэн турар , хас биирдии киґи бэйэтэ быґаарыныы ылынар … Аныгы кэм биир суруйааччыта этэн турардаах : " Мы не врачи . Мы - боль . " Бу суруйааччы µлэтигэр сыґыары тутан саамай сіптііх этии . Аа ± ааччы биґигиттэн , бу уустук олоххо хайдах олорорго ыйыыны - кэрдиини кµµппэт буолбута быданнаата . Биґиги бµгµІІµ олох ыараханын , ыарыытын тіґінін билэбит да , соччонон эйгэни билэбит . Аан дойдуну , атын дьону - сэргэни ійдііґµн , тугу барытын сытыытык , таба кірµµ - суруйааччыга бу саамай кылаабынай . Маны кини аа ± ааччыга тиэрдиэхтээх . Суруйааччы киґи туґугар ыалдьыбат , эрэйдэммэт буолла ± ына , айар µлэґит быґыытынан ата ± ар туруо дуо ? ! . . , - диэн Наталья Ивановна эдэр биир идэлээхтэрин , мин санаабар , улахан толкуйга тµґэрдэ . Кырдьык , дакылаакка сытыытык этиллибитин курдук , государство бµгµн уус - уран литература дьыл ± атынан улаханнык интэриэґиргээбэт - литература сайдыытын ырыынакка соІноото . Издательстволар бары кэриэтэ бµгµн чааґынай буоллулар . Литератураны литература оІорон - оІорон кэлбит Москва ± а тахсар халыІ сурунааллар , государствоттан туох да ± аны кімінµ кірбіккі , этэргэ дылы , кірін турдахха сµтэн - симэлийэн иґэллэр . Маннык быґыыга - майгыга суруйааччы , бэйэтин айымньытын анньан таґаарар сыалтан , куґа ± ана суох менеджер буолуохтаах . Ол суруйааччыга эрэ барытыгар кыаллар дьыала буолбатах . Бэйэтин кинигэтин суруйбутун таґынан бэйэтэ бэчээттэтэр уонна іссі бэйэтэ атыылыыр кыахтаах киґи а ± ыйах . Маннык проблемалары кытта эдэрдэр эмиэ кірсµіхтэрэ турда ± а . - Биґиги бэйэбит государствобытын интеллектуальнай , ійдііх буолуон ба ± арабыт . Литератураны салайар наадата суох , ол эрээри , суруйааччыларга саатар кыра бол ± омто ууруллуон наада . Онон , кµндµ до ± оттор , эґиги Россия суруйааччытын уустук , чэпчэкитэ суох суолугар µктэнэн эрэ ± ит , - диэн туран Наталья Ивановна , государственнай структуралар аадырыстарыгар маннык кэккэ этиилэр баалларын иґитиннэрдэ : 1 . Саха сирин Суруйааччыларын союґа , Суоттутаа ± ы музейнай комплекс базатыгар эдэр суруйааччылар жанрдарынан сайыІІы семинардарын µлэлэтиини µбµлээґин туґунан боппуруоґу кірірµгэр СР Культура ± а , духуобунай сайдыыга министерствотыгар этии киллэрэр ; 2 . Ыччат министерствотыгар маннык этии - литератордар , худуоґунньуктар , архитектордар кыттыылаах айар ыччат фестивалын ыытарга , ол сµнньµнэн инникитин Айар ыччат республикатаа ± ы Сэбиэтин тэрийэргэ ; 3 . Саха Республикатын Правительствотыгар - сахалыы уонна Хотугу а ± ыйах ахсааннаах норуоттар тылларынан суруйар эдэр автордар кинигэлэрин нууччалыы тылбааґын бэчээттээн таґаарыы туґунан бырайыагы итиэннэ Москватаа ± ы М . Горькай аатынан Литературнай институт Ґрдµкµ литературнай куурустарыгар СР Президенин Кадрдары бэлэмниир департаменын суотугар эдэрдэртэн µірэттэрэ ыытыыны ійµµрµгэр . Эдэр суруйааччылр сµбэ мунньахтарын пленарнай чааґыгар µгµс киґи тыл эттэ , кинилэр ортолоругар прозаик Павел Харитонов - Ойуку , Саха сирин Худуоґунньуктарын союґун председателэ Юрий Спиридонов , " Фламинго " ( Ленскэй к . ) литературнай холбоґук салайааччыта Сергей Москвитин , " Бичик " Национальнай кинигэ кыґатын директора Август Егоров , СГУ доцена Валентина Семенова , суруйааччылар Е . Слепцова - Куорсуннаах , В . Васильев - Харысхал , о . д . а . бааллар . Кµн иккис аІарыгар биэс сиринэн айар семинардар µлэлээтилэр . Поэзия семинардарын Наталья Харлампьева , Н . Винокуров - Урсун , Константин Сосин , О . Корякина - Умсуура , Иван Мигалкин , А . Шадринова - Суоґааны , проза семинарын Николай Лугинов , Ойуку , Тумат , Тумарча , Куорсуннаах , Егор Неймохов , нууччалыы тыллаах литература ± а аналлаах семинары Владимир Федоров , Хотугу норуоттар эдэр суруйааччыларын семинардарын Николай Калитин , Николай Курилов , о . д . а . салайан ыыталлар . Татьяна МАРКОВА « Хаптаҕайдааҕы комбикорм собуота » быйылгыттан саҕалаан оҥорор бородууксуйатын көрүҥүн элбэттэ . Ол эбэтэр мантан инньэ түөрт атахтаах доҕотторбутугар аналлаах бэйэ оҥоһуга « ыт аһылыга » диэн баар буолла . Биирдии бакыат 10 киилэлээх . - Ону оттон , баччааҥҥа диэри тугу да суолталааҕы этэ иликтэр . Компенсация туһугар киһи барыта « суорҕаны былдьаһар » курдук . Аны , ол хоромньуну ааҕар методикабытын толкуйдаатахпытына , хайдах , ханна , кимиэхэ , хайдах быһыылаахтык төлөнүөхтээҕин чопчулуохтаахпыт … Саха сирин сокуонун ылыммыппыт : « Этнологическай экспертиза туhунан » диэн . Билигин Саха сирин этнологическай экспертизатын хамыыhыйата тэриллэн эрэр . Онон тустаах үлэ салҕанан бара турар . Кулун тутар 31 кµнµгэр Саха Республикатын Правительствотын Председателэ Галина Данчикова « Саха » НКИК « Былааґы кытта кэпсэтии » быґа эфиригэр Саха Республикатын ситэриилээх былааґын уорганнарын 2010 сыллаа ± ы µлэлэрин отчуотун тµмµгµн таґаарда . Галина Данчикова киирии тылыгар нэґилиэнньэ ± э отчуот хайдах барбытын туґунан кэпсээтэ . Республика государственнай былааґын уорганнарын бэрэстэбиитэллэрэ республика бары нэґилиэнньэлээх пууннарыгар тиийэн сыллата отчуоттууллара µтµі µгэскэ кубулуйбутун бэлиэтээтэ . Салгыы » Оттон нэґилиэнньэ улахан аІаара суруналыыстыкаҕа наадыйбат буолбута итиннээҕэр іссі ынырык содулланан тахсыан сіп . Мілүйүінүнэн дьон суруналыыс кинилэргэ анаан суруйаары араас кутталлаах түгэІІэ түбэґэрин ійдіібіт буоллулар . « Суруналыыґы кырбаатылар диэн биир репортертан туох ааттаах айдаанын тардалларый , кинитээҕэр буолуоҕу элбэҕи кырбыыллар буолбат дуо ? » - диэн саныыр дьон элбээбитэ дьиксиннэрэр . Владимир Ильич Андреев Сунтаар улууґун ¥ ґµс БордоІ нэґилиэгэр 1929 cыллаахха тіріібµтэ . Убайа Игнатий сэриигэ барарыгар 5 кылааґы бµтэрбитэ . Холкуоска отчут - масчыт , эмиэ да суруксут , суотчут буола сылдьыбыта . Кэлин сопхуоска араас µлэлэргэ µлэлээбитэ . ¥ лэ бэтэрээнэ « ¥ лэ ± э килбиэнин иґин » мэтээллээх . Кыайыы кµнµн 15 - тээх дьоґун µлэґит буолан кірсµбµтэ . Сиэйэ кыыґа , µйэтин тухары алын кылаастары µірэтэн кэлбит Марина Максимовна Филипповалыын эґиил атырдьах ыйыгар « Кыґыл кімµс » сыбаайбаларын бэлиэтиир ба ± алаах олороллор . Билигин биир кыыстаах , биэс сиэннээх , икки хос сиэннэрин кірсін Дьокуускайга олороллор . Соторутаа ± ыта биґиги редакциябытыгар Владимир Ильич маннык ис хоґоонноох суругу ыытта : Салгыы » Бэҕэһээ , ыам ыйын 11 күнүгэр , киин куорат 203 мкрн таһыгар алдьархай тахса сыста . Биэс оҕо мууска оонньуу сылдьан ууга түстүлэр . Хата , дьолго , суотабай төлөпүөннэрэ чугас баар буолан , оҕолор дьонноругар биллэрбиттэр . Арҕаа Симоносэки силбэһиинэн Дьоппуон байҕалы кытта сибээстээх , Чуумпу океаны кытта Хаясуи уонна Бунго сиилбэһиилэринэн соҕуруулуу - арҕаа , Кии уонна Наруто силбэһиилэриилэринэн илин диэкки сибээстээх . - Сарсыарда аайы араадьыйа истэбин . Хаама да сырыт , хаґан араарыаххар диэри араадьыйаІ араас информацияны биэрэ турар . Онон µчµгэй . Телевизоры а ± ыйахтык кірібµн . Амма улууґун " Болугур " тыа хаґаайыстыбатын производственнай кооператива республика ± а µлэтинэн - хамнаґынан µчµгэйдик биллэр . Хаґаайыстыба араас салаанан дьарыктанар . Олортон биир баттаамалаахтара - сылгы иитиитэ . Кооператив саха сылгытын ууґатыыга племенной хаґаайыстыба быґыытынан былааннаах µлэни тэрийэн ыытар . " Болугур " ТХПК саІа сылга 457 сылгылаах , ол иґигэр 204 биэлээх , µктэннэ . Итинтэн элита кылаастаа ± а - 285 тібі . КэлиІІи биэс сыл устатыгар сµµс биэттэн кулуну тыыннаахтыы ылыыны 70 бырыґыантан тµґэрбэккэ кэллэ . МуІутаан 2008 с . 78 , 9 бырыґыаІІа тиэрдэ сылдьыбыттар , онтон ураты сылларга 70 - тан 77 - Іа диэри халбаІныыр . Атын хаґаайыстыбаларга 2007 с . 40 , 2008 с . 18 , былырыын 30 племенной ыччат сылгыны атыылаабыт . " Сылгыґыттарбар эркин курдук эрэнэбин " , - диэн кооператив бэрэссэдээтэлэ , республика тыатын хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ Я . Ю . Барабанов мээнэ ± э тыл ыґыктыбат . Сылгыны иитиигэ 10 киґи µлэлиир . Биригээдэни 24 сыл ыстаастаах , Чурапчы Амматыттан ( Мында ± аайы ) тірµттээх Николай Кожуров салайар . Николай Михайлович соторутаа ± ыта Тыа хаґаайыстыбатын академиятын иґинэн АПК µлэґиттэрин идэлэрин µрдэтэр институт тэрийбит куурсугар µірэнэ кэлэ сылдьыбыта . Кини маІнай аттыгар турар а ± а табаарыґын билиґиннэрэр : " Ыстаарсай сылгыґыппыт Павел Иванович Шестаков диэн , саамай уопуттаахпыт , сылгыга отучча сыл µлэлээбит киґи " . Кинилэри кытта біґµілэктэн чугас Кыыстарахаан диэн дьикти ааттаах алааска баар киин база ± а сылгы аґатааччылар , техµлэґиттэр Афанасий Тяблович Ефимов , Дмитрий Дмитриевич Мартынов бааллара . Кооператив бэрэссэдээтэлэ Яков Юдовичтыын массыынанан тиийэрбитигэр , білµµн улаханнык кыраґалаан , сылгыларын хааччахха хаайан туруоран кіхсµлэрин хаардыы сылдьаллара . Манна , КыыстарахааІІа , сылгыґыттарга анаан былырыын саІа дьиэ туппуттар . Хаґаайыстыба сылгыта саас - кµґµн барыта бу киин база ± а тµмµллэн ааґар , аа ± ыллар эбит . - Сылгыга барыта биэс базалаахпыт , - диэн билиґиннэрэр биригэдьиир Н . М . Кожуров . - Саастарын тутулунан кірін , тус - туспа тутабыт . Холобур , Искэхтээххэ Петр Егорович Тихонов сµµсчэ убаґаны аґатар , киниэхэ хаґаайыстыба булчута Петр Ильич Потапов кіміліґір . Кµµлµпчµ µрэ ± эр тыйдары , тиІэґэлэри Семен Семенович Алексеев аґатар . " Болугур " кооператив µлэґиттэрэ ити курдук сылгыларын кыґын устатыгар Хорбут , ДардаІ , Ходуґалаах базаларынан кіґі сылдьан кіріллір - истэллэр . Н . Кожуровтан ат миинээччилэрин , ол эбэтэр сылгыґыттарын ситэри билиґиннэрэригэр кірдіспµппэр эрдэ ветеринардыы сылдьыбыт Юрий Петрович Яковлев , уруккута ат сµµрдээччи Петр Павлович Лонгинов уонна Семен Георгиевич Семенов ааттарын улгумнук ааттаталаата . Амма аата - ахсаана биллибэт µгµс µрµйэтигэр - µрэ ± эр аар тыа адьыр ± а кыыла - бірі сібµлээн дугуйданар . Ол эрээри , эркин курдук эрэллээх , µлэлэригэр бэриниилээх сылгыґыттар ахсынньы амырыын , тохсунньу томороон тымныытыттан ча ± ыйбакка , кµннэтэ хастыы эмит кістііх сири кэрийэн , хоно сылдьан кірір , маныыр буоланнар , билиІІитэ биир да ± аны сµтµктэнэ иликтэр . Кыстык ортотун тілі тµстµлэр . БилиІІитэ сылгылар туруктара µчµгэй . " Болугур " ТХПК ааспыт сайын оттооґуІІа республика хаґаайыстыбаларыгар бастаабыта . Онон , сµіґµ - сылгы айа ± ар от да ± аны , бурдук да ± аны дэлэччи хааччыллан турар . Оттон µчµгэй сылгыґыты отунан - маґынан оІорбоккун . Бу іттµнэн " Болугур " племенной хаґаайыстыба табыллыбыта илэ кістір . Кооператив бэрэссэдээтэлэ Яков Барабанов µлэ тµмµгµнэн тілібµргэ быйылгыттан кµµскэ киирэн эрэллэрин этэр . Оччо ± уна сылгыґыт билигин уу харчынан аахсар 10 - 11 тыґ . солк . хамнаґа , кулун тірµі ± µн тыыннаахтыы ылыыттан кірін , 15 тыґ . солк . тиийэрэ бу турда ± а . Василий НИКИФОРОВ Автор хаартыска ± а тµґэриитигэр : 1 . Сылгы кіхсµн хаардааґын . 2 . « Болугур » ТХПК сылгыґыттара : ( хаІастан уІа ) Д . Д . Мартынов , биригэдьиир Н . М . Кожуров , ыстаарсай сылгыґыт П . И . Шестаков , А . Т . Ефимов - киин база ± а . Түмүктэригэр алгыыллара , ол иhин Оруоһуттарга кэрэхсэнэллэрэ , ааттара - суоллара арбаналлара . Маны таһынан атын улуустартан Оруоһуттарга хонон - өрөөн сытан хастыы эмэ хонукка санаалара дуоһуйуор дылы Таатта улуу олоҥхоһуттарын кытта хардарыта дуоһуйа ыллаһан , олоҥхолоһон бараллара . Ол курдук Чурапчы Алаҕарыттан Сыҥсый уола Ырыа Охоноон , Бороҕон улууһуттан аатырар Ырыа Ыгылла уо . д . а . кэлитэлии сылдьыбыттара иһиллэр . А ± ыйах сыллаа ± ыта Алаhыай ірµс орто сµнньµгэр турар Сыбаатай , Ар ± ахтаах уонна Андрюшкино біhµілэктэрэ сайыны быґа ууга ылларан турбуттарын « Саха сирэ » хаґыат аа ± ааччылара билэр буолуохтаахтар . Айыл ± а ± а итинник уларыйыы туох биричиинэттэн буолбутун билээри , 2008 сыллаахха СР Айыл ± а харыстабылыгар министерствотын тэрийиитинэн « Алаhыай - 2008 » диэн научнай - чинчийэр экспедиция тэриллэн , икки сыл устата Алаhыай ірµс сµнньµн µірэттэ . Салгыы » Маҥ найгы кинигэтэ " Буквалар мунньахтара " 1948 с . тахсыбыта . Онтон бэттэх хас эмэ уонунан ахсааннаах хоһоонунан , кэпсээнинэн кинигэлэрэ бэчээттэммитэ . Норуокка киэ ҥ ник тар ҕ аммыт элбэх ырыалар тылларын суруйбута . Ыччат , oҕo аймах тапталлаах суруйааччыта этэ . Сатира жанрыгар эмиэ ситиһиилэрдээ ҕ э . Кэлин сылларга драматургия ҕa , прозаҕа эмиэ үлэлээбитэ . " Мин ырыам ылланыа , мин аатым ааттаныа " Саха сирин суруйааччыларын аатын сµгэр оскуолалар µлэлэрин сырдатыыга республикатаа ± ы айар куонкуруска . " Саха Островскайа " диэн ааты ылбыт дэгиттэр , кіґіІі талааннаах суруйааччы , кыґыл партизан , ревкомовец , саІа оло ± у тутуу хорсун байыаґа , саха советскай литературатын тірµттэспит , " Маарыкчаан ыччаттара " ( 1942 сыл ) диэн саха литературатын бастакы романын автора , литература ± а Саха комсомолун бириэмийэтин лауреата , ча ± ылхай публицист уонна олоІхоґут Семен Степанович Яковлев - Эрилик Эристиин айымньылара араас сылларга нуучча , монгол , казах , латын тылларынан саІарбыттара . Биґиги Эрилик Эристииммит саха суруйааччыларыттан биир бастакынан бырааттыы омуктар олохторун дьµґµйэн инники кирбиигэ тахсыбыта . " Буура Дохсун " олоІхотун , " Маарыкчаан ыччаттара " романын , " Михачеевтар кірсµґµµлэрэ " диэн сэґэнин суруйааччы кірбіт буолан баран суруйбута … Салгыы » - Хомойуох иґин , чиэґинэйэ суох быґыылар тахсаллар , - диэтэ Егор Борисов . - Холобур , хампаанньаларга үлэлээн харчы ылан баран , бэйэлэрин үлэґиттэрин кытта аахсыбатах урбаанньыттар бааллар . Биллэн турар , маннык түбэлтэлэр олохтоох тэрилтэлэр ааттарын - суолларын тупсарбаттар . Бу кµннэргэ « Саха сирэ » хаґыат редакциятын суруналыыстара Ньурба улууґун почтатын кытта хаґыат кµннэрин ыытан , этэргэ дылы , киэІ Ньурба устун айаІІа сырыттыбыт . Нэдиэлэ устата Кµндээдэнэн , Маарынан , ХаІалаґынан , Антоновканан , Ньурба куоратынан сылдьан дьону кытта кірсін , хаґыаппыт µлэтин , сурутуу эрэ туґунан буолбакка , улуус , нэґилиэк инники сайдыыларын , баар кыґал ± алар тустарынан атах тэпсэн олорон кэпсэттибит , сиґилии сэґэргэстибит . Салгыы » Мин кырдьа ± ас тустуукпун . Ону да ± аны ортоґуор . Ол эрээри , оччотоо ± у Россия , Сэбиэскэй Союз орто уонна ыарахан аІардаах ыйааґыннаах ( 49 - 87 кг ) тустууктарын µксµлэрин кытта тустубутум . Кинилэр ортолоругар аан дойдуга иккис миэстэлээх , Союз элбэх тігµллээх чемпиона Михаил Бекмурзов , Союз чемпионнара Арам Агабекян , Алексей Семкин , Россия чемпионнара Юрий Авитесян , Михо Гагиев , Аслан Кучиев , Эдуард Гегеев уонна Курбан Агаев бааллара . Киґиргии таарыйа эттэхпинэ , М . Бекмурзовка , А . АгабекяІІа уонна Ю . АвитесяІІа очконан кыайтарбатым , онтон атыттары кытта тэІнэспитим . Интэриэґинэйэ баар , тэІнэспит тустууктарым миигиттэн биир да очкону ылбатахтара , кинилэр миэхэ биир да очкону биэрбэтэхтэрэ . Оччолорго тохтоло суох 12 мµнµµтэ тустар этибит . Тустуу туґа диэн , тіґі да улахан ситиґиим суо ± ун иґин , то ± ус кіліґµммµн тохпут киґибин . Тустан , саха омук аатын то ± ус сыл устата буор - босхо , биир харчыта суох кімµскээбитим . Мин ситиґиим диэн - саха тустуутун бигэ акылаатын уурсубутум . Бастаан икки сыл устата Д . Коркин , онтон кэлин сэттэ сыл устата Н . Волков эрчийбиттэрэ . Саха икки улахан тренерин кытта до ± ордоспут дьоллоохпун . Онон буолуо , тустууну ірµµ кэтээн кірібµн . Дьахталлар тустууларыгар нуучча кыыґа К . Мельникова олимпийскай чемпион буолуон сіп диэн , сылыктаан хаґыакка суруйбутум . Дьэ , хайдах буолар , барыта Николай Рожинтан тутулуктаах . Кытаат , Николай , эйиэхэ олус эрэнэбин . Нуучча килбиэннээх кыыґа тіріібµт Сахатын сирин аар саарга аатырдара эйигиттэн улахан тутулуктаах . Уолаттартан туґа тахсыа суох дии саныырым , быйыл сайын санаам уларыйда . Витя Лебедев сулуґа быйыл кµірэс гына тµстэ . Витя Россия ± а бастаабытын телевизорга кірін баран , соччо астыммата ± ым . Хайдах эрэ Исрапиловы ордук курдук кірбµтµм . Онтон Исрапилов Бакуга кыайтарбытын , онтон Витя Польша ± а кыайбытын истэн баран , санаам уларыйда . Ол аата , Витя Лебедев 55 киилэ ± э Россия бастакы нµімэрдээх тустууга буолбут эбит . Ол тірµт міккµірэ суох . Киниттэн ордук тустуук 55 киилэ ± э Россия ± а суох . Ити чуолкай . БилиІІи тустууну урукку мин кэмнээ ± и тустууну кытта тэІниир тірµт сыыґа . Урут " любительскай " тустуу , кыай , кыайтар , сµтэрэриІ туох да суох . Ол иґин кімµскэнэр эІин туґунан тустуук толкуйдаабат , харса суох тµґµнэн кэбиґэр , охтор , охторор , ата ± ынан тустар , илиитинэн тµґэр , ол кіріргі µчµгэй , кимиилээх . Оттон билиІІи тустуу профессиональнай . Бу тустууттан эн оло ± уІ тутуллар : хамнаґыІ , харчыІ манна . КыайыаІ - массыына ылыаІ , сµµґµнэн тыґыынча харчы , босхо квартира биэриэхтэрэ . Ол иґин тустууктар олус сэрэнэн тусталлар . Мµччµ тутуннуІ да , дьолгун мµччµ тутта ± ыІ ол . Туох барыта , аныгылыы эттэххэ , бизнес сокуонунан салайтарар , ол иґигэр тустуу эмиэ . Ол иґин тустууктар сµрµн бол ± омтолорун кімµскэниигэ туґаайаллар , биир баал тустууну быґаарар . Ол биґиэхэ , ойо ± оґуттан кірііччµлэргэ , аныгы тустуу мілтііті диэн санааны µіскэтэр . ДьиІэ , билиІІи тустуу олус тыІааґыннаахтык барар . БилиІІи тустууктары , урукку Пинигини да киллэрэн , Кизеры то ± ута - хайыта тµспµтµн курдук кыайан тµґэриэІ суо ± а . Урукку мин кэммэр тустар ааттаахтар В . Рубашвили , Б . Гуревич , А . Алиев оннук то ± ута - хайыта тµґэн кыайаллара . Баал диэни аахпат буолаллара . Ол " любительскай " тустуу этэ . Оттон билигин М . Батыровы , А . Таймазовы олимпийскай чемпионнары телевизорга кірбµппµт дии , биир баалы ылаллар , онтон тустан бµтэллэр . Бу профессиональнай тустуу . Бу рынок тустуута . Витяны кыайан баал ылбат , анньыґан баран сылдьар дииллэр . Мин ону кытта сібµлэспэппин . Кини тустар истиилэ аныгы истиил . Биир баалы ылла , бµттэ . БилиІІи тустуук оннук буолуохтаах . Бала ± ан ыйыгар буолуохтаах Дания кібµірµгэр тустууга Витя аан дойду чемпиона буолан эргиллиэ диэн ба ± а санаабын тиэрдэбин . Јссі чиІэтэбин , ити ба ± а санаам . Дьэ , ол кэнниттэн , Олимпийскай мэтээл диэки чарапчыланыа этибит буолла ± а . Витя - саха эрэлэ . Кытаат , Витя , эрэлбитин тµґэн биэримэ . Охтоохтон охтума , саалаахтан самныма . Алгыґым тиийиэхтин . Максим СИБИРЯКОВ , тустууга Саха сирин а ± ыс тігµллээх ( 1957 - 1966 сс . ) чемпиона . РФ - ± а пенсияны тілііґµн ситимин саІаттан кірµµгэ ылыллар дьаґаллар тустарынан СР Ґлэ ± э уонна социальнай сайдыыга министерствотын пенсиянан хааччыйыыга отделын салайааччытын Анастасия Гаврильевна Прокопьеваны кытта кэпсэттибит . - Биґиги республикабыт салалтата кэлиІІи сылларга пенсияны аа ± ыыга хоту сир усулуобуйатын учуоттааґыны дьаныґан туруоруста . Ол тµмµгэр пенсиянан хааччыйыы таґымын µрдэтиигэ кэккэ дьоґуннаах дьаґаллар ылылыннылар . Анастасия Гаврильевна , ол туґунан аа ± ааччыларбытыгар билиґиннэриэххэ . - 2002 сылтан , Россия ± а пенсионнай реформа са ± аланыа ± ыттан СР Президенэ уонна Правительствота хоту сиргэ олорор дьон пенсияларын таґымын улаатыннарыыга ситимнээх µлэни ыыппыта . Хас да федеральнай сокуоннар бырайыактара оІоґуллан СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) ніІµі РФ Государственнай Думатыгар ыытыллыбыттара . Кинилэртэн биирдэстэрэ " Уґук Хоту сир оройуоннарыгар уонна кинилэргэ тэІнэниллэр миэстэлэргэ олохтоох µлэлээбэт а ± ыйах дохуоттаах пенсиялаахтар пенсияларыгар ый аайы бэриллэр эбии социальнай тілібµр туґунан " , 2007 с . алтынньы ыйга оІоґуллубут сокуон бырайыага этэ . Республика бу бырайыакка пенсия ± а эбии социальнай тілібµрµ киґи нэґиилэ тиийинэн олорор нуорматыгар тиэрдиини туруорсубута . Бу эбии тілібµрµ федеральнай бюджет суотугар , атын харчынан тілібµрдэри уонна социальнай ійібµл кэккэ дьаґалларын таґынан анааґын туруорсуллубута . Уґук Хоту сиргэ уонна киниэхэ тэІнэниллибит миэстэлэргэ олохтоох дьон пенсия ± а бырааптара ураты усулуобуйаны учуоттаан оІоґуллуохтаа ± а тоґо ± олоон бэлиэтэммитэ , олох таґыма намыґа ± а , табаардарга уонна араас іІілір иґин сыана µрдµгэ , тыйыс климаттан сибээстэнэн дьон µлэлиир дьо ± урун эрдэ сµтэрэрэ учуоттаныахтаа ± а этиллибитэ . 2003 сыллаахха СР Президенин В . А . Штыров дьаґалынан биґиги республикабытыгар пенсиянан хааччыйыы сокуонун боппуруостарыгар федеральнай былаас органнарын кытта µлэлииргэ ведомстволар икки ардыларынаа ± ы комиссия тэриллибитэ . 2008 сыл бµтµµтµгэр РФ Доруобуйа харыстабылыгар уонна социальнай сайдыыга министерствота РФ Ґпкэ , экономическай сайдыыга министерстволарын кытта " РФ государственнай пенсионнай хааччыйыы туґунан " уонна " РФ µлэ пенсиятын туґунан " федеральнай сокуоннарыгар уларытыылары киллэрии туґунан " федеральнай сокуон бырайыагын концепциятын оІорбута . Манна сµрµннээн пенсия базовай чааґын государственнай пенсионнай хааччыйыы ситимигэр кіґірµµ уонна гражданнары пенсиянан хааччыйыы минимальнай таґымын олохтооґун туґунан этиллибитэ . Са ± аламмыт дьыала µтµі тµмµктээх буоларын туґугар республика Президенин соруда ± ынан рабочай біліх федеральнай министерстволары , РФ Государственнай Думатын кытта µлэлэґээри кииІІэ элбэхтик сырытта . Бастаан государственнай былаас федеральнай органнара регионнарга пенсионер материальнай хааччыллыытын киґи нэґиилэ тиийинэн олоруутун кээмэйигэр тиэрдии федеральнай боломуочуйанан буолбат диэн утарсаллар этэ . Дьэ ол эрээри 2010 с . тохсунньуттан пенсионнай хааччыйыы ситимин саІатытан оІорор туґунан от ыйын 24 кµнµгэр икки федеральнай сокуон ылылынна . - Ити саІа сокуоннарга оло ± уран туох уларыйыылар киирэллэрий ? - Бастакытынан , 2010 сыл тохсунньу 1 кµнµттэн биир кэлим социальнай нолуок суох буолуо . Санатар буоллахха , бу нолуок 2002 сыл тохсунньу 1 кµнµттэн пенсионнай фонда ± а , медицинскэй , социальнай страховкалааґын фондаларыгар нолуоктары быґа киллэрии оннугар оІоґуллубута . СаІа дьылтан урукку курдук Пенсионнай фонд пенсионнай усунуостары хомуйар буолуо ± а . Иккиґинэн , саІа сылтан бары пенсионердарга " советскай стажтарын " учуоттаан пенсиялара улаатыннарыллыа . Ол аата 2002 сыл тохсунньу 1 кµнµгэр диэри оІоґуллубут пенсия 10 бырыґыан индексацияланыа уонна 1991 сыл тохсунньу 1 кµнµгэр диэри µлэлэммит уопсай µлэ стаґын хас биирдии сылын аайы 1 бырыґыан эбиллиэ . Холобур , пенсионер 1955 сылтан 2005 сылга диэри µлэлээбит . 2002 сыл тохсунньу 1 кµнµнээ ± и пенсионнай капиталыгар 10 бырыґыан эбиллиэ ± э , эбии ити пенсионнай капитала 1991 с . тохсунньу 1 кµнµгэр диэри µлэлээбит стаґын иґин 36 бырыґыанынан улаатыа ± а . Ити тµмµгэр пенсия 46 бырыґыан улаатыа ± а . Уопсайынан пенсия тіґі улаатыа ± ын этэр уустук . То ± о диэтэххэ , хас биирдии киґи пенсиятын страховкалаах чааґа араас , онон эбиллии кээмэйэ да араас буолуо . Ол эрээри 70 саастарын туолбут дьон пенсиялара улаханнык эбиллиэ диэн эрэллээхтик этиэххэ сіп . Ґсµґµнэн , µіґэ ааттаммыт дьаґалынан " пенсия ± а эбии социальнай тілібµр " диэн саІа ійдібµл киирэр . 2010 сыл тохсунньу 1 кµнµттэн эбии материальнай , социальнай хааччыйыы уонна ый аайы бэриллэр харчынан тілібµр быґыытынан бэриллэр атын социальнай ійібµл дьаґалларын учуоттаан туран пенсия кээмэйэ РФ субъектарыгар олохтоммут киґи нэґиилэ тиийинэн олорор нуорматыттан кыра буолуо суохтаах . Федерация ± а ылыллыбыт киґи нэґиилэ тиийинэн олорор нуорматыгар тиийэ пенсия ± а эбии социальнай тілібµрµ республика оройуоннарын уонна куораттарын пенсионнай сулууспалара тілµіхтэрэ , оттон региоІІа олохтоммут нуорма ± а тиийэ тілібµрµ республика Ґлэ ± э уонна социальнай сайдыыга министерствотын нэґилиэнньэни социальнай кімµскээґиІІэ управлениета хааччыйара саба ± аланар . Итинэн сибээстээн " РФ - ± а киґи нэґиилэ тиийинэн олорор нуорматын туґунан " федеральнай сокуоІІа уларытыылар киирдилэр . Билигин пенсия ± а федеральнай уонна региональнай эбии тілібµр кээмэйин быґаарарга РФ - ± а уонна субъектарга киґи нэґиилэ тиийинэн олорор нуорматын кээмэйэ сыл аайы быґаарыллар буолуо ± а . Федеральнай социальнай эбии тілібµрµ µбµлээґин федеральнай бюджет , регионнаа ± ы эбии тілібµр РФ субъегын уонна РФ федеральнай бюджетыттан субъекка бэриллэр трансферт суотугар оІоґуллуо ± а . Онон республика таґымынан элбэх тэрээґин µлэ кµµтµллэр . РегиоІІа киґи нэґиилэ тиийинэн олорор нуорматыгар тиийэ эбии социальнай тілібµрµ оІорууга правовой база оІоґуллуохтаах , федеральнай бюджеттан трансферт кэлиитин ситиґиигэ эмиэ элбэх µлэ кµµтэр . Галина НЕЛЬБИСОВА ЯТЭК ( урукку « Газпром » ) Бүлүү улуустарыгар айылҕа гааһын Кыһыл Сыырга бэйэтигэр убатан , тиэйтэрэрэ буоллар , « Сахатранснефтегаз » атыылыыр сыанатынааҕар чэпчэки буолуох этэ . 2010 уонна 2011 сс . А . Загорскайга , онтон Р . Бахтияровка ити боппуруоска киирэ сылдьыбытым . Дьэ , хайыыллар . Бүлүү улуустарыгар ити боппуруос турбута 3 сыл курдук буолла . Арай , Үөһээ Бүлүү кулубата В . Поскачин олус биһирээбитэ , сэҥээрэр этэ . Ааспыт нэдиэлэ ± э СР Ґірэх министерствотын , " Эврика " µірэхтээґин политикатын проблемаларын институтун уонна СР µірэх сайдыытын институтун кі ± µлээґиннэринэн " Саха Республикатын сиригэр - уотугар регионнаа ± ы биир кэлим бырайыак сайдыытын уонна олоххо киириитин чинчийиини тэрийиигэ , государство іттµттэн ійііґµІІэ РФ субъектарын талыы тµмµктэрин общественнай дьµµллэґии " диэн семинар буолан ааста . Манна республика араас улуустарыттан µірэх управлениеларын салайааччылара , оскуолалар директордара уонна да атын туґааннаах µлэґиттэр кыттыыны ыллылар . Семинарга учууталлар хамнастарын саІалыы аа ± ыы курдук элбэх ыйытыылары µіскэтэр боппуруоска быґаччы сыґыаннаах дакылааттары РФ Ґірэххэ уонна наука ± а министерствотын государственнай политика ± а уонна нормативнай - правовой салайыыга департаменын консультана Р . В . Селюков уонна " Эврика " ситим эксперэ В . К Бацын аахтылар . Салгыы » Кµн сиригэр тіріін ийэ буолар аналы толоруу µірµµлээх уонна улахан эппиэтинэстээх . Биґиги республикабытыгар Россия ± а Ийэ кµнµн бэлиэтээґин чэрчитинэн СР дьахталларын тэрилтэлэрин тµмсµµтэ , СР дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитета , Дьокуускай куораттаа ± ы дьахтар сэбиэтэ , Дьокуускай куорат ыччакка уонна дьиэ - кэргэн политикатыгар управлениета , " Россия дьиэ кэргэнэ " НОК тэрийиилэринэн " Дьиэ кэргэІІэ дьахтар балаґыанньата - социокультурнай уонна психологическай проблема быґыытынан " диэн тема ± а " тігµрµк остуол " буолан ааста . Бу дьаґал эдэр ийэлэргэ анаан , сылы быґа ыытыллыбыт " Ийэ буолуу эппиэтинэґэ " бырайыагынан µлэ тµмµктэрин таґаарыы быґыытынан тэрилиннэ . " Тігµрµк остуолга " Дьокуускай куорат уокуруктарыттан 42 эдэркээн ийэлэр кыттыыны ыллылар . Дьокуускай куорат µірэ ± ин заведениеларыттан 7 устудьуоІка ийэлэр сырыттылар . " Тігµрµк остуол " эдэр ийэлэр дьиэ кэргэттэрин , бэйэлэрин илиилэринэн оІорбуттарын кірдірір быыстапканан аґылынна . " Эдэр хаґаайка " бастыІ бµлµµдэ конкуруґа тэрилиннэ . " Ийэ буолуу эппиэтинэґэ " бырайыак РФ Общественнай Палататын иґинэн сыл аайы ыытыллар конкурска киллэриллэн грант ылар кыа ± ы ситиспитэ . Бу бырайыагынан сылы быґа барбыт кідьµµстээх µлэ туґунан РФ Общественнай Палататын чилиэнэ , СР дьахталларын тэрилтэлэрин тµмсµµтµн председателэ В . И . Кириллина билиґиннэрдэ . Республика ± а демографическай быґыыны - майгыны ырытыыга оло ± урар буоллахха , билиІІи кэмІэ о ± о тірііґµнэ намтаабыта , ыал а ± ыйах о ± олоох буолуута тэнийбитэ , толорута суох дьиэ кэргэн ахсаана элбиирэ кістір . О ± о тірііґµнэ а ± ыйыыра кэргэннии , ыал буолан олоруу сыаннаґа тµспµтµн кытта эмиэ сибээстээх . Ону регистрацията суох олорор ыалга тірµµр о ± о ахсаана элбиирэ кірдірір . Маннык быґыыга - майгыга ийэ буолууга , доруобай о ± ону тірітµµгэ сыґыан , эппиэтинэс хайда ± а улахан суолталанар . Онон бу бырайыак ийэ буолаары бэлэмнэнэр , ийэ буолбут кыргыттарга бэйэлэрин µрдµк аналларын ійдітіргі , доруобай туруктаах , элбэх о ± ону тірітµµнµ пропагандалыырга туґуланан µлэлээтэ . Бырайыак сµнньµнэн Бµлµµгэ , Ґіґээ Бµлµµгэ , Ньурба ± а , Нам , Амма улуустарыгар эдэр ийэлэри кытта кірсµґµµлэр тэрилиннилэр . Бµлµµтээ ± и педагогическай колледж , Ґіґээ Бµлµµтээ ± и профессиональнай - техническэй училище , Ньурбатаа ± ы техническэй колледж , Дьокуускайга педагогическай институт , тыа хаґаайыстыбатын академиятын , Намнаа ± ы педагогическай колледж базаларыгар " Ийэ буолуу эппиэтинэґэ " оскуолалар аґылыннылар . Дьахтар хамсааґынын эдэр активисткаларын форумугар бырайыак хайысхалара дьµµллэґилиннилэр . Ґірэх заведениеларыгар буолбут кірсµґµµлэргэ эдэр кыргыттар доруобуйаны харыстаныы , бары іттµнэн ийэ буоларга бэлэмнэнии боппуруостарыгар сµбэ ± э - ама ± а наадыйалларын туґунан эттилэр . " Тігµрµк остуол " кыттыылаахтарыгар СР Президенигэр дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитет председателэ А . С . Сергучев республика ± а ыытыллар дьиэ кэргэн политикатын туґунан кэпсээтэ . Бу бырайыак автордарыттан биирдэстэрэ , медицинскэй наука кандидата Н . М . Захарова дьахталлар доруобуйаларын туругун туґунан чахчыларга оло ± уран оІорбут иґитиннэриитин сэргээтилэр . Дьиэ кэргэн педагога Л . С . Аргунова аныгы ыалга ийэ оруолун туґунан интэриэґинэйдик кэпсээтэ . Эдэр ийэлэргэ анаммыт дьаґал аґа ± ас микрофонунан санаалары атастаґыынан , бастыІтан бастыІ ийэлэри , конкурстар кыайыылаахтарын на ± араадалааґынынан тµмµктэннэ . " Ийэ буолуу эппиэтинэґэ " бырайыак бу сыллаа ± ы тµмµктµµр тµґµмэ ± эр кыттыбыт ийэлэр Горнай Бэрдьигэстээ ± иттэн уран тарбахтаах норуот маастара Надежда Афанасьевна Иванова µлэлэрин харахтарын сымната , кэрэхсии кірдµлэр . Галина Нельбисова Федор Андреев кризис кэмигэр " АЛРОСА " эрэ буолбакка , аан дойду атын хампаанньалара - « Би Эйч Пи - Биллитон » , « Рио Тинто » уонна « Де Бирс » эмиэ оҥорон таһаарыылара аччаабытын кэпсиир . " Алмаас аһаҕас карьертан хостонон бүттэ , онон шахтанан хостуур ньымаҕа көһүөхпүтүн наада . Кэлэр уон сылга " Мир " , " Айхал " , " Удачнай " карьердарыгар сир аннынан шахталары тутарга элбэх инвестиция киириэн наада . Ол хампаанньа аһыллар эрэ түгэнигэр кыаллар " , - - диир . Көрбүт - истибит хартыынатыттан Гриша хараҕа хараҥаран ылла . Туох үлүгэр буолбутун толкуйдуу сатаан төбөтүн туттаат сиргэ олордо , уонна оргууй ытаан барда . Чэчэгэйигэр сүрэҕин тэбэрэ бип - биллигирэс буолаат кулгааҕа куугунаата . Төбөтүн көтөҕөөт суолу маныы олордо . Сотору буолаат хоту диэккиттэн эмиэ тыас - уус иһилиннэ , хаһыы - ыһыы үксээтэ . Гриша тобугар туран көрбүтэ уулуссаҕа сүүрэн тахсыбыт дьону андроидтар быһаарыыта суох ытыалаан бытыгыраттылар . Тула барыта биир кэмҥэ буруо - тараа , сыт - сымар буола түстэ . Ол быыһыгар онно - манна күөх уот чаҕылыйан ылаталыыр , плазма эстэр тыаһа хап - хачыгырас буолла . Гриша хайдах эмэ гынан уһуктубут киһи диэбиттии , төбөтүн туттаат , сиргэ охтон түһээт , хараҕа хараҥаран хаалла . Тірµт сµіґµбµтµн - саха ына ± ын - иитиитигэр , эмиэ энтузиаст дьон пропагандалааннар , дьон интэриэстэнэн эрэр . Хомойуох иґин , т / х - нан дьарыктанар чунуобунньук дьонтон « саха ына ± ын алааска тінµннэриэххэ , кини айыл ± аттан « мраморнай этин » ыарахан сыана ± а барар аска кубулутуохха » диэн этиини истэ иликпин . Ол хомолтолоох . Оттон мраморнай эт Арассыыйа ± а киэІник биґирэнэн эрэр . Холобур , режиссер Н . Кончаловскай Москуба анныгар 4 міл . евро инвестициялаах « мраморнай эт » оІоруутунан дьарыктанан барбыт . Дьахтары нарын - намчы сибэккигэ , мааны маІан хатыІІа , кµндµ кімµс кµірэгэйгэ холбуу тутан хомо ± ой тылынан хоґуйаллар . Оттон кини оло ± ун дьыл кэмин кытта тэІнииллэр . Ол курдук , эдэркээн кэми ча ± ылхай кµннээх ыллыыр - туойар сандал сааска , сиппит - хоппут сааґы іІµрµк куйаастаах , силигилээн турар оттоох - мастаах сайыІІа . Сааґырыы боруогар µктэниини , кімµс кµґµІІэ холууллар . Кµґµн от - мас хагдарыйар , кэхтэр кэмэ . Ол эрээри , бу кэм бэйэтэ эмиэ туспа уратылардаах . Киґини тардар , умсугутар кэрэлэрдээх . Дьэ , маннык таайтарыылаах , таабырыннаах дьикти кэрэ кµґµнµ , дьахтар кириисистиир кэмин , ол эбэтэр климакстыыр сааґын кытта тэІнии туталлар эбит . Итиэннэ ону дьахтарга " кµґµн " кэлиитэ диэн ааттыыллар . Оттон бу тыл гректэргэ саІа кэрдиис кэм диэн тылбаастанар . ЫСПЫРААПКА Бу балыыґа ± а гинекология отделениета 1983 сыллаахтан µлэлиир . 30 миэстэ ± э республика бары улуустарыттан , Дьокуускай куораттан киирэллэр . Манна о ± о кµµтэр ийэлэр , доруобуйаларынан мілтіхтір сытан эмтэнэллэр . Отделение ± а 6 быраас µлэлиир . Мантан тµірдэ СР доруобуйа харыстабылын туйгуна , µрдµк категориялаах быраастар . Эмтээґин саІа технологията кэмигэр киирэн иґэр буолан , балыыґа ± а сытааччыларга кімі улахан . Холобур , эндоскопическай эмтээґин тµмµгэр , ыарыґах эпэрээссийэтэ спайкаламмат . Эпэрээссийэ кэнниттэн биэс чааґынан атахтарыгар тураллар , µс кµнµнэн µтµірэн балыыґаттан тахсыахтарын да сіп . Аныгы сайдыылаах µйэ ± э , дьахтар доруобуйатын кірдірµнµµтэ , анаан эмтэниитэ , быраас эмтээґинэ , бу саІа кэрдиискэ этэІІэ µктэнэллэригэр кімілііх диэн бигэргэтэллэр . Бу туґунан республикатаа ± ы 2 № - дээх балыыґа - суґал медицинскэй кімі киинин гинекология ± а отделениетын сэбиэдиссэйэ Людмила Николаевна Игнатьеваны кытта кірсін кэпсэттим : - Людмила Николаевна , дьахтар организмыгар " уларыта тутуу " барар кэмигэр туох уларыйыы барарый ? Итиэннэ климаксы хас саастан кіґµтµіххэ сібµй ? - Климакс туґунан дьахтар киґи эрдэттэн истэн билиэхтээх . Сорохтор климаксы ыарыы курдук саныыллар . Ол - сыыґа . Климакс диэн , дьахтар физиологическай туругун уларыйыыта . Дьахтарга бу кэрдиис кэм сµрµннээн 45 сааґыттан са ± аланар . Маннык кэмІэ µктэниигэ дьахтар гормона , ол эбэтэр эстроген намтыыр . Онтон сылтаан тібі , сµрэх тымырдара мілтµµллэр , тирии куурар , мырчыстар , хабах , о . д . а . орган мілтіін - ахсаан барыан сіп . Дьахтар сылааргыыра , кыыґырыа да суохтан тымтан , ньиэрбинэйдээн турара элбиир . Маннык уларыйыы организмІа сыыйа дьайарынан , климакс биир сылтан сэттэ , а ± ыс , арыт уон да сылга тиийэ тардыллыан сіп . - Отут µстээх ийэ олус долгуйбутун истибитим . " Ґс о ± олоохпун , кэргэннээхпин , этэІІэ µчµгэйдик олоробут да , эрдэ климакстаан эрэр µґµбµн " , - диэн . То ± о , туохтан оннук буоларый ? Эбэтэр климакс эмиэ " эдэримсийэн " иґэр дуу ? - Сµµс дьахтартан бииргэ итинник кістµµ баар буолуон сіп . Бу " эрдэтээІи климакс " диэн норуокка ааттанар . ДьиІ иґигэр киирдэххэ , ол климакс буолбатах да ± аны . Эрдэлээґин организмІа кэґиллии барыытыттан тутулуктаах . Онон биричиинэтэ тута быґаарыллара ордук . ДьиІэр , аныгы сайдыылаах µйэ буолан , климакс , тіттірµтµн , хойут са ± аланар буолла . 45 - тэн са ± алаан , µксµн 47 - 48 саастарыгар , сорохторго 50 саастарын ааспыттарын кэннэ биирдэ кэлэр . Ол ким элбэхтэ о ± оломмутуттан , сотору - сотору сиэкистииртэн туох да тутулуга суох . Эппитим курдук , олох - дьаґах сайдыытыттан , тупсуутуттан , хас биирдии дьахтар бэйэтигэр бол ± омтолоох , доруобуйатын уруккуга тэІнээтэххэ балачча кірдірµнэр буолбутуттан сибээстээх диэн этиэм этэ . Маны сэргэ , биллэн турар , ханнык эрэ бырыґыана удьуордааґын буолуон эмиэ сіп . Ол гынан баран , климаксы хас биирдии дьахтар араастык аґарар . Ким ыараханнык , ким чэпчэкитик . Биґиги ону µс араас біліххі араарабыт . - Ону быґааран биэриэІ дуо ? - Бастакы біліххі киин нервнэй система ± а дьайыыны киллэрэбит . Маннык біліххі киирсээччилэр эмискэ тиритэр буолан хаалаллар . Литература этэринэн , дьахтар 81 % аґара итииргээн таІаґа кытта илийэр . 90 % хайдах да сірµµІІэ тиритэр , киниэхэ куруук сылаас курдук буолар . 56 % хааннарын баттааґына уларыйар . Тібі наґаа ыалдьара дьахталлар 48 % - гар кістір . 29 % - гар утуйар уулара кэґиллэр . Дьахталлартан 26 % кыраттан да сылтахтанан ньиэрбинэйдииллэр , санаалара туохтан ба ± арар тууйуллар буолар . Маннык кэмІэ µлэлиэх ба ± а намтыыр , доруобуйаларын уопсай туруга мілтµµр , ыарытыйаллар , аґаа ± ыраллар . Иккис біліххі урогенитальнай систиэмэлэрэ кэґиллибиттэр киирэллэр . Ол эбэтэр , сотору - сотору хаба ± ыран ыксыыллар . Кыратык сітілµннэхтэринэ , ытыртахтарына да тутуллумуон сіп буолан ыксаталыыр . Эбэтэр тиґигин быспакка кэриэтэ цистииттииллэр . Баттахтара аґара тµґэр , тириилэрэ куура ± ас буолар , мырчыстар , тыІырахтара кыра тэппини кірбіккі тостор . Ґсµґµнэн , уІуох ыарыыта элбиир . Остеопороз буолуохха сіп . Кіннірµ да охтууттан уІуохтара тостор буолан хаалан соґутар . Арай , доруобуйата µчµгэй дьахтар , климаксы эрэйэ суох " чэпчэкитик " аґарар . Онон " кµґµІІµ " ыарахаттары этэІІэ аґарар туґуттан , дьахтар гинеколокка кэлэн кірдірµнэрэ хайаан да наада . Маныаха хас биирдиилэригэр сиґилии бэрэбиэркэ ананар . Ол кэнниттэн , эмтээґин - томтооґун са ± аланар . Уопсайынан эттэхпинэ , хайа ба ± арар дьахтар , климаксын кэнниттэн сиэкистэн дуоґуйууну ылар , толору дьоллоохтук олорор кыа ± ын сµтэрбэт . - Хайа ба ± арар киґи , дьахтарыттан , эр киґититтэн тутулуга суох уґуннук эдэр сылдьыан ба ± арар . Онуоха билигин ону сатыыллар , климаксы халбарытар эмтэр бааллар диэн суруйаллар . Японецтарга , бэл , 80 саастарыгар диэри уґатыахтарын сіп µґµ . Оннук , ама , кырдьык баара буолуо дуо ? - Биллэн турар , дьахтар гинеколокка тіґінін эрдэ кэлэр да , соччонон киниэхэ кіміліґіргі чэпчэки . Онон климаксы тэйитэр туґунан этэр буоллахха , кырдьык , билигин ити биґиэхэ эмиэ кыаллар дьыала буолан турар . Холобур , биґиги 60 саастарыгар диэри холкутук уґатар кыахтаахпыт . - Людмила Николаевна , кэпсээниІ иґин махтал . Дьэ , кырдьык , олохпут сайдан истэ ± ин аайы , медицина ± а киґи µійбэтэх - ахтыбатах іттµттэн араас ситиґиилэр кµірэйэннэр , соґутар , µірдэр буоллахтара . Ол гынан баран , климакстыыр кэм , туох да ыарыы , соруйан буулааґын , куґа ± ан дьаллык буолбатах . Маныаха хайа да бэйэлээх ол " кµґµнтэн " мµччµ туттаран куота кіппіт анала - чааґа буолла ± а . Туґалаах сµбэлэр Дьахтар " кµґµнэ " бэйэтин туґунан эрдэттэн син биир " биллэрэр " . Маныаха хайа ба ± арар дьахтар барахсан доруобуйатыгар о ± устарбакка , туох да буолбата ± ыныы µірэ - кіті эрчимнээхтик , сексуальнай кірµІнээх , мэлдьи эр киґини умсугута сылдьыан ба ± арар . Онон " кµґµнµ " хайдах " кімµс дуйдуурга " маннык сµбэлэр бааллар : * Календула 40 гр ылан 20 мл 40 % медицинскэй испииргэ ( эбэтэр водка ± а ) кутан , хаппахтаан баран хараІа сиргэ ууруІ . Нэдиэлэ устата туруоруІ . Бу кэмІэ кµн ірµµ - ірµµ ылан сахсыйыІ . КµІІэ µстэ аґыах иннинэ ууну кытта 30 - 35 хааппыланы иґиІ . Маннык ньыманан тµірт нэдиэлэ эмтэнии улаханнык чэпчэтиэ . * Мята ( µчµгэй сыттаах биир суол от ) 50 гр 0 , 5 л водка ± а кутуІ . 14 кµн хараІа сиргэ туруоран баран сиидэлиигит . КµІІэ µстэ 30 - 40 хааппыланы ууну кытта иґиІ . Климаксы " тиэтэтээччилэр " * Айыл ± а алдьаныыта - кээґэниитэ , табыгаґа суох кµн - дьыл элбээґинэ климакстыыры ортотунан 2 - 3 сыл эрдэлэтэр . * Табах ! Табахсыт дьахтар хаарыаннаах гормоннарын кытта табахтаабат дьахтардаа ± ар 1 , 5 - 5 сыл эрдэлээн быраґаайдаґар . * Кыра калорийдаах астарынан µлµґµйµµ , ыра сатааґын охсуулаах . Манныкка 35 - 40 саас кэнниттэн эрдэ климакстыахха сіп . " Бытаардар суолу " ыйааччылар * Дьахтар оґо ± остонумаары " харыстанар " таблеткалары испит буолла ± ына , ыйданара хойут бµтэр . * Куруук сиэкиґинэн олорор дьахтар , климаксын хас да сыл ыраах тэбиэн сіп . * Доруобуйатын кірµнэр , кірдірµнэр , биир тылынан эттэххэ , бэйэтин " таптыыр , убаастыыр " дьахтар буолла ± ына , климакска диэри оло ± ун 5 сыл уґатар . Сардаана БАСНАЕВА - Петр Егорович , оло ? хо ± о саха дьахталларын араас тииптэрэ µчµгэйдик к ? ст ? р . Эн оло ? холоргор эмиэ . Көстөкүүн Оруоһуну тыыннааҕар баттаһа төрөөбут Михаил Иннокентьевич Аргунов - Илиитэ Суох диэн ытык кырдьаҕас оҕо сылдьан бэрт элбэхтэ көрбүтүн туһунан бу курдук кэпсээбитэ : Мин балачча чороччу улаатан эрэр уол эрдэхпинэ биһиэхэ Кыттайбаҥҥа олордохпутуна хас саас аайы кэлэн , эр дьону мунньан хаарты оонньуурун үгүстэ көрбүтүм буолуо . Онно Биллэхпинэ кини кэпсээбит - ипсээбит , ыллаабыт - туойбут , элбэх саҥалаах , олус ыраас ис киирбэх сэбэрэлээх , арыы саһыл хааннаах , ортону үрдүнэн уҥуохтаах , хайдах эрэ ыйааһыннары соҕус көрбүт , кэннин диэки кэдирги соҕус тайбаан хаамар , сыыдамнык туттубут - хаптыбыт , ыраас чэбэр таҥастаах - саптаах , омос көрдөххө , киһиргэс , дэбдэн көрүҥнээх гынан баран , бодоруһан бардахха олус судургу , кыраҕа - кыаммакка аһыныгас майгылаах , ончу баттыгаһа суох киһи эбит этэ . Кини баайын быһыытынан обургу эргиэмсик , хаартыһыт кыдьыктааҕа . Саха сорох атын баттыгастаах ньүдьү балай баайдарын курдук бэйэлэрин хамначчыттарын , атын кыралары - кыамматтары даҕаны сирэйэ - хараҕа суох баттаан - үктээн олорбут сураҕа иһиллибэт . Соҕуруу Корея президенэ дойду дьоппуон батталыттан тахсыбытын бэлиэтиир үөрүүлээх мунньахха кэскиллээх этии киллэрдэ . Хотугу Корея уонна Соҕуруу Корея холбоһоллорун туһунан . Бу , биллэн турар , биир күннээх дьыала буолбатах . Дьэһиэйдэр бэйэлэрин тылларын олус күндүтүк туталлар , оҕотуттан оҕонньоругар дылы бары ыраас саха тылынан кэпсэтэллэр . Киһи кэрэхсиирэ манна нуучча тылын булкуһуута олус сэдэх . Ол гынан баран маннааҕы тыл туспа говор быһыытынан элбэх уратылардаах , эвенки тылыттан да киирбит тыл аҕыйаҕа суох . Бөһүөлэк орто оскуолатыгар саха тыла алын кылаастарга предмет эрэ быһыытынан бэриллэр . Ол түмүгэр маннааҕы дьон бэйэлэрин тылларынан үксүн суруйбат , аахпат эбит . Тыл үксүн кэпсэтэр тыл эрэ и быһыытынан туттуллар . Манна оҕолору сахалыы ааҕарга , суруйарга маннааҕы тыл уратыларын учуоттаан туран оҥоһуллубут анал программа эрэ көмөтүнэн ситиһиллиэн сөп эбит . Биир суолга этиилээхпин , ол туґунан « ЧыІыс Хаан » киинэни ырытарбар « Кыым » хаґыакка суруйан турабын : хаан тохтуулаах түгэннэри кытайдар курдук сэмэйдик устуохха . Аґара халытан , күнү - ыйы бүілэтэр курдук буолбакка . Ол тоҕото ійдінірі буолуо дии саныыбын . ТЫЫН . Суолтата - көхтөөх күүс . Тыынан киһи көҕү ылар . Тыын үтүө уонна куһаҕан диэн көрүҥнээх . Үтүө тыыны Айыылар биэрэллэр , куһаҕан тыыны Дьайдар үөскэтэллэр . Киһи ханнык тыыны ылара кини этин - сиинин , өйүн - санаатын тэриллиититтэн тутулуктаах . Салгынынан тыыныы - муннунан эбэтэр айаҕынан тыҥаҕа киирэр , онтон туһаныллан баран таһаарыллар . Эҕирийэр салгын үрүҥ тыын дэнэр , таһаарар салгын хара тыын дэнэр . Ол иһин алгыска - - Үрүҥ тыыммын өллөйдөө , хара тыыммын харыстаа … - дииллэр . Тыын уһун эбэтэр кылгас буолар . Айыы тыынын дэлэйдик ылар уһун тыынаах киһи чэгиэн буолар , өйө - санаата дьэҥкэ , сылайбат , тулуурдаах . дьуккүөрдээх . Кылгас тыыннаах киһи этигэр - сиинигэр эмсэҕэлээбиттээх буолар , туора санааланар , тулуура суох , сылайымтыа . Киһи айылҕаны кытта толору сөп түбэстэҕинэ , тыына муҥура суох уһуур . Тыын кыараҕас эбэтэр киэҥ буолуон сөп . Киһи тыына ыйааһыннаах . Ыарахан , чэпчэки тыыннаахтар диэн бааллар . Салгынынан тыыныы таһынан ҮӨТҮҮЛЭЭХ ТЫЫНЫЫ ( дириҥтэн тыыныы ) диэн баар . Манна үтүө тыын уонна куһаҕан тыын биллэллэр . Бу тыыныы эт - сиин нөҥүө оҥоһуллар . Оннук сирдэринэн - тыын киллэрэр сирдэр , ойбоннор , киһи этин сааһа буолаллар . Ойбоннор - киһи дилэй этин аһаҕас сирдэрэ . Тыл эмиэ тыын . Эт сааһа арылыннаҕына үчүгэй даҕаны , куһаҕан даҕаны тыын киириэн сөп . Тыын сылдьар сирдэрэ тыын эттэргэ түмүллэллэр . Сис тоноҕоһун тоҕус кэрдииһин аайы үүммүт тоҕус ытык эт баар . Үөтүүлээх тыын диэн иччилээх тыын . Айыылар күүстэрин ылыы үөтүүлээх тыын дэнэр . Сахаҕа тыыны араастаан ылыы , тыыны таһаарыы үөрэҕэ баар . Айыы Үөрэҕэ . Тэрис . Бастаан куоракка көһөн кэлэрбитигэр олус ыарахан этэ . Үлэ , дьиэ - уот кыһалҕата , харчы - хамнас татыма … ол саҕана уустук кэм этэ . Оттон билигин ( кэбис ! ) куһаҕаннык олоробун дии санаабаппын . Тыаҕа баар дьиэбитин атыылаан университеттан чугас дьиэ ылбыппыт . Онтон оҕолор үлэһит буолбуттарын кэннэ , дьиэбитин атыылаан тупсарынныбыт . Нуучча норуотуттан « ойдон » хаалбыт омуктар эмиэ бааллар . Ол курдук , 2002 с . « казактар » ( ахсааннара 140 тыһ . ) уонна « помордар » ( 6 , 5 тыһ . ) диэн саҥа омуктар бааллара бэлиэтэммитэ . Эбэн эттэххэ , 2010 сыллааҕы биэрэпис түмүгүнэн нууччалартан өссө биир « сибиряктар » диэн улахан « куһуок » туллан түһүөн сөп . 1949 сылтан са ± алаан Аччыгый Ботуобуйа ± а , ДалдыІІа , Айхалга , Анаабырга алмааґы , Мастаахха уонна Кыґыл Сыырга неби уонна гаґы , Верхоянскайга , Аллараа ДьааІыга кімµґµ уонна хор ± олдьуну , Томпо ± о , Уус - Маайа ± а , ЈймікііІІі кімµґµ киэІ масштабтаахтык кірдііґµн са ± аламмыта . Инньэ гынан авиацияны норуот хаґаайыстыбатын наадатыгар туґаныы геометрическай прогрессия курдук улааппыта . Салгыы » ~~- Республика чемпиона Дьяконов А . Г . - Кµµстээх Јліксій бирииґигэр хапса ± ай кµрэ ± э .~~ Саха сирэ кіІµл тустууга саІа кирбиини ситистэ . Ол курдук , республика спорка историятыгар аан бастаан Екатерина Мельникова соторутаа ± ыта ПекиІІэ ыытыллыбыт эдэрдэргэ аан дойду кµрэхтэґиитигэр 63 киилэ ыйааґыннаахтарга иккис миэстэ ± э та ± ыста . Бу кірдірµµнэн Екатерина Мельникова уонна кини тренерэ Николай Николаевич Рожин ааттара , дьахтар тустуутугар маІнайгы ситиґии быґыытынан Саха сирин спордун историятыгар киирдилэр . Манан сибээстээн , Госкомспорка буолбут кірсµґµµгэ М . Д . Гуляев , тустуук кыыс уонна тренер салгыы айымньылаахтык , дьаныардаахтык µлэлээн , улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ кыайан , Олимпиада ± а тиийэ ситиґиилээхтик кытталларыгар сыал - сорук туруорбута . Биллэрин курдук , биґиги республикабытыгар дьахтар тустуута хойутаан са ± аламмыта . Ол гынан баран , кэнники сылларга Нерюнгри кыргыттарын уонна кинилэр тренердэрин дьулуурдаах дьарыктарын тµмµгэр маІнайгы кыайыылар кµірэйэн та ± ыстылар . Онон спорт бу биир олимпийскай кірµІэр инникитин республика ± а сэргэхсийии тахсарыгар эрэнэбит . Кірсµґµµ кэнниттэн аан дойду тµґµлгэтин µрµІ кімµс призера буолан кэлбит Екатерина Мельникованы уонна кини тренерэ Николай Николаевич Рожины кытта сэґэргэґэн ыллыбыт . " Тустууну мээнэ ± э талбата ± ым " - Екатерина , эн , бэйэІ эдэр сааскар син элбэх кµрэхтэґиигэ кыттыбыт киґи санаа ± ар , аан дойду кµрэхтэґиитэ атын кµрэхтэґиилэртэн туох уратылаах буолар эбитий ? - Аан дойду кµрэхтэґиитигэр кыттарбар ій - санаа іттµнэн туохтан да толлубата ± ым . То ± о диэтэргит , хас биирдии кыттааччы µчµгэй кірдірµµнµ ситиґэр инниттэн оІостон кэлэр . Ол да буоллар син биир кыайыылаах уонна хотторуулаах диэн баар буоларын куруук ійдµµбµн . Хата , хамаанда састаабыгар киирэр инниттэн сµµмэрдиир хапсыґыылары оІорор тіттірµтµн наґаа ыарахан этэ . Дьолго , мин икки утарсааччыбын кыайан , сµµмэрдиир тµґµмэ ± и ситиґиилээхтик туораабытым . Онон аан дойду кµрэхтэґиитигэр , Россия курдук улахан государство чиэґин кімµскµµрµм быґыытынан , бэйэм иннибэр , туох баарбынан - суохпунан киирсэргэ сыал - сорук туруоруммутум . Тµґµлгэ таґыма улаханыттан куттаммата ± ым . - Бµтэґик быґаарыылаах хапсыґыы кэнниттэн маІнай утаа туох санаа киирбитэй ? - Ґґµс быґаарыылаах тµґµмэххэ очконан хотторон иґэн , кылап гынан таблону кірін ылбытым , наґаа кыра бириэмэ хаалбыт этэ . Онно кыайыыны ситиґэр кыаллыбатын , кыґыл кімµс мэтээли ылар кыахпын сµтэрбиппин ійдіібµтµм . Итиэннэ хомойбутум . Кырдьык , кыайыахпын наґаа ба ± арбытым , то ± о диэтэргит ситиґии олох чугас этэ . Ону мµччµ туппутум . - Билигин , мантан инньэ туох былааннааххыный ? Эрчиллиигин хаґан са ± алыыгыный ? - Дьарыкпытын номнуо са ± алаабыппыт ээ . Бу кµннэргэ Нерюнгрига , дьоммор баран кэлиэм . Ол кэнниттэн дьэ , кµµстээх дьарык сал ± анар . Бастаан утаа дьиэбитигэр анал былаан быґыытынан µлэлиэхпит , онтон сµµмэрдэммит хамаанда µірэтэр - эрчиллэр тµмсµµтµгэр барыахпыт . Билигин сынньанарга тірµіт суох , то ± о диэтэххэ Россия чемпионата , Олимпиада улам чугаґаан иґэллэр дии . Бастакы кµрэхтэґиибинэн тохсунньу ыйга Красноярскайга Иван Ярыгин аатынан Гран при турнир буолуо ± а . Онон бу кµрэхтэґиигэ µчµгэйдик бэлэмнэниэххэ наада . - Баґаалыста , тіріппµттэриІ туґунан билиґиннэр эрэ , тугу µлэлииллэрий , хас бииргэ тіріібµккµтµй ? - Дьиэ кэргэІІэ о ± олор µґµібµт : убайдаахпын уонна эдьиийдээхпин , мин саамай кыраларабын . Убайым Андрей эмиэ кіІµл тустуунан дьарыктана сылдьыбыта . Спортивнай оскуола ± а кинини батыґан кэлбитим диэхпин сіп . Оттон тустуу секциятыгар а ± ам сиэтэн илдьибитэ . Спордунан дьарыктаныахпын , спортсменка буолуохпун кимнээ ± эр да ± аны а ± ам ба ± арар . Ийэм да ± аны утарсыбата ± а . Тіріппµттэрим бэйэлэрэ спордунан дьарыктамматах дьон . - Катя , саамай истиІ ыалдьааччыІ кимий ? - Мин санаабар , а ± ам . Кµрэхтэґии иннинэ миигиннээ ± эр да ± аны сµрдээ ± ин долгуйар киґим кини . Куруук кіміліґі , ійµµ , тугу эмэ кэпсии , аралдьыта сатыыр . Хас кµрэхтэґии иннинэ хайаан да телефоннуур . Убайым тустарын тохтоппута , кини республикатаа ± ы турнирдарга куґа ± ана суох кірдірµµлээх этэ . Онон улахан спорка киириэ диэн аа ± аллара . Ол гынан баран , Андрей спорт оннугар µірэ ± и талбыта . Билигин Саха государственнай университетын µґµс курсугар µірэнэр . Кини миэхэ : " Мин тустан бµттµм , аны мэтээллэрим ахсаанын элбэтэргэ эн µлэлэґэ ± иІ , " - диэбитэ . - Эйигин эрчиллиигэ уолаттары кытта тустар дииллэр . . . - Билигин Нерюнгрига , Россия кіІµл тустууга сµµмэрдэммит хамаандатын кыргыттарга чилиэттэрэ Настя Табаева ( 44 кг ) уонна Настя Шавлинская ( 70 кг ) бааллар . Биирдэ эмэ Шавлинскаялыын бииргэ эрчиллэбин . Ол гынан баран , кырдьык , уолаттары кытта дьарыктанарбын ордоробун … - Кытай уонна тустуу туох ійдібµлµ хааллардылар ? - Кµрэхтэґии икки кµн ыытыллыбыт эбит буолла ± ына , мин бастакы кµн ыйааґыннаныы процедуратын барбытым . Оттон иккис кµн бэйэм кыттыбытым . Онон кµрэхтэґиини иІэн - тоІон кірбітµм диэххэ сіп . Кытайга ыытылларын быґыытынан , олохтоох " ыалдьааччылар " элбэх этилэр . Кµрэхтэґиибит наґаа µчµгэй саала ± а ыытыллыбыта . Кэлин билбиппит , бу олимпийскай тутуу эбит , эґиил Олимпиада кµрэхтэґиитэ манна буоларын туґунан эппиттэрэ . Онон биґиги санаабыт кіті ± µллµбµтэ . Россияттан да ± аны " ыалдьааччылар " бааллара . Трибунаттан ійібµл баарын хас хапсыґыы ахсын бэлиэтии кірбµппµт . Кµрэхтэґии тэрээґинэ , тµґэрии , аґатыы боппуруостара барыта µрдµк таґымнаах буолбуттара . - Эн ыйааґыІІар Россия сµµмэрдэммит хамаандатын бастакы нµімэрдээх бі ± іґµнэн ким ааттанарый ? - Мин тустар 63 киилэ ыйааґыммар Москваттан Россия чемпиона Алена Карташова бастыІ диэххэ сіп . Кини кэнниттэн Бурятияттан Любовь Волосованы кµµстээ ± инэн ааттыам этэ . Официальнай кµрэхтэґиилэргэ билиІІитэ кинилэри кытта кірсі иликпин . Оттон µірэтэр - эрчиллэр тµмсµµгэ , кµµстээх уонна мілтіх ірµттэрин µірэтэ таарыйа ірµµ кинилэри кытта дьарыктана сатааччыбын . Бэйэм санаабар ити бі ± істіртін биґиги эдэрдэр хаалсыбаппыт . Биллэрин курдук , Алена да , Любовь да ± аны сааґыран эрэр спортсменкалар . Онон биґиги кинилэри олох сотору кэминэн ситэргэ суоттанабыт . - Саха сирин кыргыттарыттан аан дойду тустуутугар маІнайгы хараІаччы буоларыІ быґыытынан , эйигин батыґааччыларга тугу сµбэлиэІ этэй ? - То ± о эрэ элбэх киґи тустуу аІардас эр киґи эрэ дьарыга диэн ійдібµллээх . Ол эрээри , спорт диэн бэйэтэ искусство курдук . Хас биирдии киґи сібµлµµр дьарыгын бэйэтэ талан ылар уонна ол миэнэ диэн санаатын барытын уурар . Тустууга ба ± алаах кыргыттар бастатан туран ис дууґаларыттан ылсан дьарыктаныахтаахтар . Спортивнай карьера наґаа кылгас . Јскітµн кинилэр спорка ситиґиилэннэхтэринэ , кэлин саныылларыгар , ахталларыгар да ± аны µчµгэй буолла ± а дии . - Тµмµккэ , тренердэриІ туґунан тугу этиэІ этэй ? - Бастатан туран бэйэм маІнайгы тренербин К . К . Колодезниковы ахтыам этэ . Билигин , кэлиІІи кэмІэ биґигини кытта µксµн Н . Н . Рожин дьарыктанар . Ол да буоллар , Ким Кимович биґигини кытта син биир µлэлэґэр . Кини миигин тустуу техникатыгар - тактикатыгар элбэххэ µірэппитэ . Оттон Николай Николаевич Нерюнгрига кэлбититтэн ыла дьарыкпыт іссі тупсан барбыта . Кини биґиги иннибитигэр сыал - сорук туруорбута . Ону ситиґиэхпит дии саныыбын . " Бэйэни харыстаммакка µлэлиэххэ " Аны билигин , хаґыс да сылын Нерюнгрига тиийэн тренеринэн µлэлиир СР µтµілээх тренерэ , билиІІи кэмІэ республика ± а со ± отох учуонай - тренер Николай Николаевич Рожин санаатын истиэ ± иІ . - Мин саныахпар , тіґі µлэлэммитин са ± а хамнас тілінірµн курдук , сыра тиллэн иґиэхтээх , кірдірµµ ситиґиллиэхтээх . Билигин биґиги республикабытыгар дьахтар тустуута диэн ылан кірдіххі суох буолла ± а дии . СаІалыы са ± алаан эрдэхпит . Бу , µс - тµірт кыыс дьарыктаммыта - улахан кірдірµµ буолбатах . Билигин дьахтар тустуутун ата ± ар туруоруохха , улуустарга о ± о спортивнай оскуолалара µлэлииллэрин ситиґиэххэ наада . Быґата элбэх µлэ ыытыллара кµµтµллэр . Ол да буоллар хамсааґын тахсан эрэр . Биир бэйэм дьахтар уонна эр киґи дьарыктанар кірµІэ диэн араарыыны сібµлээбэппин . Табатык µлэлиэххэ эрэ наада . Биллэн турар , онуоха элбэх билии - кірµµ ирдэнэр . Билигин К . К . Колодезников кыргыттарга республика хамаандатын сµрµн тренерин быґыытынан эґиилги " Азия о ± олоро " оонньууга бэлэмнэниини сµрµннµµ сылдьар . Миигин саІардыы дьахталларга сµрµн тренеринэн анаатылар . Онон бэйэм иитиллээччилэрбин Красноярскайдаа ± ы турнирга , Европа чемпионатыгар бэлэмниирим туґугар салалта мин иннибэр сорук туруорбута . Тµірт сыллаах олимпийскай болдьох бµтэрэ чугаґаата . Онон туттуммахтаан хааларга дьулуґабыт . Ол , кыргыттар тіґі µлэлиир кыахтаахтарыттан тутулуктаах . Холобур , дьарык но ± орууската улааттар улаатан иґэр , ону кинилэр тіґі тулуйалларыттан тутулуктаах . Улахан спорт сокуона кытаанах , ону киґи барыта тулуйар буолбатах . Элбэхтик µлэлиэххэ наада , бэйэни харыстаммакка . Кэпсэттэ Петр ПАВЛОВ . - Мин дьиэбэр олорон үөрэнэбин , онон бу Кииҥҥэ кэлэн оҕолору кытта сылдьарбын олус сөбүлүүбүн . Араас күрэххэ кыттарбыт наһаа үчүгэй . Арай таһырдьа оонньуурбутугар , успуордунан дьарыктанарбытыгар футбол былаһаакката баара эбитэ буоллар . Манна улуус биир саамай баай уопуттаах кэлэктиибэ үлэлиир . « АЛРОСА » АХ ПТВС курдук баай тэрилтэҕэ киирэр буолан , хааччыллыы да өттүнэн кыһалҕаны көрсүбэт ( ууну , сылааһы ахта да барбаккын ) . Уонунан сыл устата оҕону иитиигэ үлэлээбит асчыттар , ньээҥкэлэр үлэлииллэр . Иитээччилэр , уһуйааччылар билиини хаҥатыныыга ураты боҕомтолорун уураллар . Кинилэртэн биирдэстэрин - идэтигэр олус бэриниилээх , туох баар билиитин - көрүүтүн , мындырын - сатабылын кырачааннарга аныыр Люция Петровна Васильева - туһунан кэпсиэхпин баҕарабын . ~~- Тоҕо диэтэххэ , кинилэр федеральнай программаҕа сөп түбэһэллэр .~~ - Японияҕа улахан быһылаан тахсан , аан дойдуну биир гына аймаата . Эн , онно олорор киһи хараҕынан көрдөххүнэ , дьоппуон норуота итини хайдах ылынна ? Бу Күнү бэлиэтээһин суолтата кыра оҕону иитиигэ общество болҕомтотун тардыыга сытар . Оҕо хайдах киһи буолан улаатан тахсара иитээччи муудараһыттан , тулууруттан , оҕо ис эйгэтигэр болҕомтотуттан улахан тутулуктаах . Киниэхэ иитэр - µірэтэр µлэтигэр эрэллээх кімілііґіччµлэринэн тіріппµттэр буолаллара . Тіріппµттэри иилээн - са ± алаан тµмэргэ туспа дьо ± ур ирдэниллэр , кинилэри ылыннарыылаахтык ійдітін , µлэни табыгастаахтык тэрийэргэ ураты сатабыл наада . Марфа Гаврильевна тіріппµтµ кытта мэлдьи ыкса ситимнээх µлэлиирэ , эгэлгэ тэрээґиннэргэ тіріппµттэр ірµµ кіхтііхтµк о ± олорун туґугар астына кытталлара . Ааґан эрэр сыл биир улахан событиетынан Саха государственнай университета федеральнай статустаныыта буолбута . М . К . Аммосов аатынан Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет сайдыытын Концепцията ылыныллан , сµрµн , баґылыыр - кіґµлµµр хайысхалар быґаарылланнар , билигин ону барытын олоххо киллэриигэ кіхтііх µлэ барар . Бу маннык киэІ далааґыннаах , республика эрэ буолбакка , дойду хотугулуу - илиІІи регионун бµттµµнµн сайдыыта тутулуктаах , ону кэрэґилиир , стратегическай суолталаах µрдµк µірэх кыґатын - университет ректорынан биґиги республикабыт вице - президенэ , былаас µрдµкµ эшелоннарыгар айымньылаахтык µлэлиир , уопуттаах салайааччы Евгения Исаевна Михайлова анаммыта . Бу олус эппиэтинэстээх соругу кини кыайа тутуо ± ар эрэл олохтоо ± о , тирэхтээ ± э Евгения Исаевна µлэтигэр бастакы хардыыларыттан да кістір дии саныыбын . Университет , эдэр ыччаты тµмэр Сэргэлээх кірін турдахха тупсар курдук . Студеннар быдан сэргэхсийбит , олоххо , µірэххэ быдан кіхтіммµт кірµІнээхтэр . Университекка саІа технологическай база µіскэтиллэн эрэр . Сервис сайдар . Аны икки - µс сылынан барыта чыІха атын буолуо ± а . Ґлэлиир , µірэнэр усулуобуйа тупсарыллар . Евгения Исаевна , онноо ± ор , аудиторияларга кыґын сылаас буоларын ирдиир . СаІа ректор биир бастакынан , абитуриеннар бэлэмнэрин таґымын интэриэґиргээбитэ . Ол тµмµгэр буолуо , Учуонай сэбиэт µгµс куолаґынан быґаарыытынан , математика ± а , физика ± а уонна химия ± а µірэххэ ылыы планката µрдэтиллибитэ . Математика ± а алын планка кээмэйэ урут 21 балл эбит буолла ± ына билигин 40 буолла , физика ± а - 36 , химия ± а - 38 . Биллэн турар , бу барыта - оскуола ± а µірэтии хаачыстыбата µрдµµрµн , µчµгэй бэлэмнээх абитуриент студент буоларын , µірэххэ киирэн баран ыарыр ± аппакка , ситиґиилээхтик µірэнэрин туґугар оІоґуллар . Соторутаа ± ыта университекка іссі биир саІа са ± алааґын бол ± омто киинигэр киирдэ - " Хотугулуу - ИлиІІи университет µірэхтээґиІІэ уокуруга " ассоциация тэрилиннэ . Бу ассоциация ± а чилиэннэринэн хайыы - µйэ ± э 30 оскуола киирбит . Ассоциацияны президентскэй оскуолалар ситимнэрэ тірµттээбитэ кэрэхсэбиллээх . Студеннар да ± аны быар куустан олорботтор , соторутаа ± ыта буолан ааспыт Актив оскуолатыгар ыччаттар ректордарыгар араас научнай уонна социальнай хабааннаах бырайыактарын билиґиннэрбиттэр , µксµтэ ійібµлµ ылбыт , оттон " Ыраас уу " , " Ыраас салгын " , " Сайсары кµіл " бырайыактар университет уопсай былааныгар киллэриллибиттэр . Сотору кэминэн тутуллуохтаах университетскай кампустан µµнэн иґэр сылга саІа уопсай дьиэ уонна электроннай аа ± ар саалалаах библиотека тутуута са ± аланыахтаах . Арктическай инновационнай киин тутуута хайыы - µйэ ± э са ± аланна . БылааІІа , ба ± а санаа быґыытынан , студеннар айар µлэнэн дьарыктаналларыгар аналлаах дьиэ тутуута баар . Маннык дьиэлэргэ эдэр дьон сынньаныахтара , билсиґиэхтэрэ , µІкµµлµіхтэрэ - ыллыахтара . Маны таґынан эргэ 12 - с корпуґу саІаттан оІорон , ураты саІа диагностикалыыр оборудованиелаах медицинскэй клиника аґар былаан баар . Манна студеннар да , республика дьоно бары да кэлэн эмтэниэхтэрэ , доруобуйаларын тупсарыныахтара . Быйыл университекка икки улахан сэбиэт µлэтин са ± алаата - интеллектуальнай уонна студеннар айар µлэлэрин сайыннарыыга туґаайыллыбыт . Инникитин бу µлэни кµµґµрдэр санаалаахтар . Профессиональнай кулууптар уонна интэриэстэринэн ыччат холбоґуктара тэриллиэхтэрэ . " 2011 сылы биґиги студеннарга аныахпыт , кинилэр умсугуйан туран µірэнэллэрин , интэриэґинэйдик , кэрэхсэбиллээ ± и санаан олороллорун , µтµінµ эрэ оІороллорун туґугар , " - диир Евгения Исаевна . Оттон бу кі ± µлээґин кыґыІІы сессиятын ситиґиилээхтик туттарбыт 150 кіхтііх , бастыІ студент каникул кэмигэр сынньана , сонуну кірі - истэ Москва ± а , Санкт - Петербурга айанныырыттан са ± аланыа ± а . Татьяна МАРКОВА - Бу элбэх киґини , чуолаан тіріппүттэри , учууталлары интэриэґиргэтэр ыйытыы . КэлиІІи сылларга бу кыґалҕаны іріспүүбүлүкэ салалтатыгар тиэрдэн , хас да үрдүк таґымнаах мунньахха анаан - минээн кэпсэттибит . Холобур , ааспыт сыл атырдьах ыйыгар регионнар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэҕэ , алтынньыга учууталлар XII съезтэригэр уонна сэтинньи ыйга Федеральнай Мунньах Федерациятын Сэбиэтин Дьокуускайга буолбут мунньаҕар . Билигин Тірүт оскуолалары чинчийэр институт оҕону сайыннарарга аналлаах портал оІоро сылдьар . Элбэх матырыйаал бэлэмнэнэр : киинэлэр , мультиктар , хаґыаттар баар буолуохтара . Киинэ хампаанньалара , оҕо хаґыаттара ( « Кэскил » , « Юность Севера » ) уонна сурунааллара ( « Чуораанчык » , « Хатан » ) , о . д . а . эмиэ кыттыґыахтарын сіп . Бу күннэргэ тіріібүт тылы харыстыырга , Интэриниэти кідьүүстээхтик туґанарга аналлаах оскуолалар саайтарын күрэґэ ыытылла турар . Маны таґынан кэнники сылларга хас да тылынан тахсыбыт мультимедийнай үірэх , оҕо ааҕар кинигэлэриттэн , тылдьыттартан , кірдірін үірэтэр босуобуйалартан тылы үірэтэр кэбиниэти таІан оскуолаларга тарҕаттыбыт . Билигин бу үлэбитин салгыы байытарга , сайыннарарга үлэлиибит . - - Суох , хантыан ! Ол гынан баран , баҕар « Мисс Национальный костюм » буоларым дуу , диэн испэр кэтэһэ санаабытым . Онтон « национальнай көстүүмҥэ » атын кыыһы ааттаабыттарыгар наһаа хомойбутум . Онтон арай « 2Вице - Миссис 2010 » Алена Егорова диэбиттэригэр чочумча итэҕэйбэккэ турдум ээ ! 1926 - 1927 сс . кыһыныгар Георгий Устинович Полевой уулуссаҕа П . Бонячок дьиэтигэр саха народнай суруйааччыта , « Саха фольклора » хрестоматия ааптара Суорун Омоллооннуун бииргэ олорбуттара . Иккиэннэрин норуот бараммат баай тылыгар - өһүгэр сүгүрүйүү бодоруһуннартаабыта . Суорун Омоллоон « Өлүөнэ өрүс » диэн бастакы литературнай айымньыта ити кэмҥэ « Чолбон » сурунаалга тахсыбыта . Оттон Г . У . Эргис А . П . Чехов « Утуйуон баҕарбатын » , М . Горькай « Макар Чудратын » , « Мохсоҕол ырыатын » , В . Короленко « Уоттарын » тылбаастаан « Чолбоҥҥо » таһаартарбыта . Кини бу маҥнайгы литературнай үлэтэ тылбаас суолун - ииһин тобуларга холонон көрүү этэ . Холобура , ааптар аатын кытта сахалыы Курулхай Махсыым диэн тылбаастаабытыттан тойонноотоххо , тылбаас айымньы быһыытынан дьиҥ сахалыы дорҕоонноох буоларыгар кыһаллыбыт көрүҥнээх . Георгий Устинович орто үөрэҕи бүтэрбитин кэннэ Дьокуускай куорат сэттэ сыллаах уопутнай оскуолатыгар саха тылын учууталынан үлэлээбитэ . ~~- Саха АССР Ґірэ ± ин министерствотын общественнай инспектора буолар .~~ Ол са ± ана бэйэ ба ? ын бас билинии ( суверенитет ) диэн киирэн дьон санаата хото кэлэр буолан , саха ? й ? - санаата а ? ыллан , µлэ - хамнас б ? ± ? са ± аламмыта . Университекка философтар « Оло ? хо » диэн куру ? уоктаах эбит этилэр . Аны онно ы ? ырдылар . Кэпсэтэн бµппµппµт кэннэ Анатолий Георгиевич Новиков кандидатскай µлэ о ? орон к ? мµскµµрбэр эттэ . Толкуйдаан баран , этээр диэтэ . Мин бачча саа ? ыран , атын µлэ ± э сылдьар буолан баран тугум кы ? ал ± атыгар диэн тиийэн акккаастаан кэбистим . Дьµ ? гэлэрим бука бары сэмэлээтилэр . Ордук « а » диэн баран « б » диэн этиэхтээххин , наука ± а хайаан да киллэриэхтээххин э ? ин диэн тылларыгар киллэрэн , с ? бµлэстим . Инньэ гынан , букатын атын , чаастаах µлэни µлэлии сылдьар буолан , кандидатскайбын сарсыарда 3 - 4 чаас диэки туран , субуота ± а , ? р ? бµлгэ , уоппуска ± а сынньаммакка , толору µс сыл µлэлээн бµтэрбитим . Фестиваль бала ? ыанньата : фестиваль икки к ? н устата ыытыллыа ? а . Бастакы к ? ? ? э оскуола ? а ? ? рэнэр уонна 18 - тан ? ? ? э саастаах , урукку кэмнэргэ сити ? иилээхтик кыттыбыт дипломаннар , лауреаттар олонхолорун истии буолуо ? а . Оло ? хону толорууга бэйэлэрин улуустарыгар басты ? миэстэни ылбыт биирдиилээн толорооччулар уонна кэлэктииптэр эмиэ кыттыахтарын с ? п . Иккис к ? ? ? э « Олонхону толоруу искусствота » диэн тема ? а научнай - практическай семинар ыытыллыа ? а . Бу семинарга фестивальга кыттыбыт дьон , салайааччылар сылдьыылара булгуччулаах буолар . Мин Госдумаҕа Саха сирин , сахалар бэрэстэбиитэллэрэ буоларым быһыытынан дойдум , дьонум интэриэстэрин күүһүм кыайарынан туруулаһа , туруорса сылдьабын дии саныыбын . Ол курдук дьокутааттыыр кэммэр түөрт уонтан тахсата тыл этим . Ол иһигэр уончата улахан трибунаттан өрөспүүбүлүкэ интэриэһин туруорсан тыл этим . Хас даҕаны сокуон барылын бэлэмнээн киллэрсибитим . Онтон иккитин Госдума дьокутааттара ылыммыттара . Биир сокуону уларытыы киллэрэн баран эмиэ үс ааҕыыны этэҥҥэ ааспыта . Олох соторутааҕыта уһук хотугу сирдэргэ эми - тому атыылыыры көҥүллүүр туһунан сокуон барыла бэлэмнээн киллэрбиппит . Бастакы ааҕыытын ааспыта . Сокуон барылын ис хоһоонун билиһиннэрэр эбит буоллахха , маннык . Кытыы , аҕыйах нэһилиэнньэлээх нэһилиэктэргэ аптека диэн суох . Эми фельдшерскэй - акушерскай пууннар атыылыыллар ( ФАП ) . Онтон сорох сиргэ ФАПтар да суохтар . Маннык түбэлтэҕэ эми - тому булуу олус улахан кыһалҕаҕа кубулуйар . Ол иһин биһиги , кырыы түөлбэҕэ үлэлиир медицинскэй үөрэхтээх специалистарга эми атыылыырга быраап биэриэххэ диэн туруорсабыт . ~~Хуллас , тугилган кунингиз муборак булсин ! Самимий хурмат билан , Тошкентдаги сафдош укаларингиз !~~ Соторутаа ± ыта биґиэхэ , " Саха ыалыгар " , аадырыстаан Нам Хама ± аттатыттан сурук кэлбитэ . " Саха ыалыгар " сµгµрµйээччи саха эмээхсинэ диэн аатынан илии баттаабыт аа ± ааччыбыт : " Биґиэхэ , Хама ± атта ± а суругунан билсиґэн , холбоґон олорор ыал баар . Сура ± а , эґиги хаґыаккыт ніІµі билсэн ыал буолбуттар . Бэрт µчµгэйдик , эйэлээхтик сібµлэґэн олороллор . Кинилэр тустарынан хаґыакка сырдатаргыт буоллар диибин . Хайдах быґыылаахтык билсэн булсуспуттарын интэриэґиргиир дьон элбэх . Ба ± ар , бу эґиги " Аналлаа ± ым , ханна ± ыный ? " рубрика ± ыт кімітµнэн билсиэхтэрин ба ± арар дьоІІо холобур буолуо этэ дии саныыбын " диэн суруйбут этэ . Салгыы » П . Н . Давыдов - Добукуо ( Бүлүү , Кыргыдай ) ахтарынан , букатын оҕо Зверев оччолорго киэҥник сураҕырбыт Бүлүү олоҥхоһута С . Н . Каратаев - Дыгыйары кытта бииргэ олоҥхолообут , ыллаабыт - туойбут уонна Дыгыйар хоһооннон этэрин , кэрэ куолаһын улаханнык хайҕаабыт , сөхпүт - махтайбыт ( 6 ) . Манна даҕатан эттэххэ , Сергей Афанасьевич аҕа көлүөнэ тойуксуттарга ытыктабыллаахтык сыһыаннаһара , хаһан да бэйэтин кинилэртэн ордукпун диэн кэпсээбитэ , бэйэтин үрдүктүк туттубута суох . СЈ билгэлээґиІІэ , каадыры бэлэмнээґиІІэ уонна аттаран туруорууга Департамена оскуоланы быйыл бүтэрэр оҕолорго физикаҕа уонна математикаҕа алтыс сылын олимпиаданы ыытар . Олимпиадалар Ньурбаҕа олунньу 16 - 19 күннэригэр ( Бүлүү біліх улуустарыгар анаан ) , НамІа олунньу 21 - 24 күннэригэр ( киин уонна илин эІэр улуустарыгар ) , « Јлүінэ кыраайыгар » олунньу 25 - 27 күннэригэр ( хоту улуустарга анаан ) ыытыллыахтара . Ґіґээ Бµлµµ оройуонугар Харбалаах нэґилиэгэр олорбут биэс бырааттыы Федоровтар - Николай , Иннокентий , Самсон , Савва , Ефим А ± а дойду Улуу сэриитин хонуутуттан тіннµбэтэхтэрэ . 1941 с . ар ± аа сэрии уота кµµдэпчилэнэр . Харбалаах олохтоох сэбиэтин исполкома биэрбит ыспыраапкатыттан кірдіххі , Фёдоровтартан - Николай 30 , Иннокентий 29 , Самсон 27 , Савва 23 , Ефим 20 саастарыгар сэриигэ ыІырыллыбыттар . Саамай улахан уол Николай 1942 с . ыІырыллыбыт . Кини 1940 сылтан тутуу биригэдьииринэн µлэлээбит . Ґлэ ударнигын аатын ылбыт . Кэргэнэ Евдокия Дмитриевна сааґын тухары ыанньыксыттаабыт . Николай Федоров сэриигэ барарыгар а ± ыйах ыйдаах Спартак диэн уол о ± о хаалбыта . А ± ата барарыгар : " О ± о ± ун иит - харай , µтµі киґи оІор , істіі ± µ кыайан - хотон эргиллиэм ! " - диэн кэргэнин уоскуппута . Билигин биэс ини - бииттэн кинилэр ааттарын ааттатар со ± отох киґи Спартак Николаевич Федоров эрэ баар . Кини эргиэн µлэтин ветерана . Казань куораттан нуучча кыыґа , эмп µлэґитэ кэргэннээх . Кинилэр тµірт о ± олоохтор , то ± ус сиэннээхтэр , тµірт хос сиэннээхтэр . Николай кэргэнигэр бµтэґик суругар маннык строкалар бааллар : " Ардах ыа ± астаах уунан кутар . Сотобут ортотунан бадарааны оймоон сылдьабыт . Биґиги Кыайыы суолунан иннибит диэки баран иґэбит . Сарсын атаака ± а турунуохпут ! - уонна суругун бµтµµтµгэр : " О ± обун тµґээн кірдµм , сµµнэ киґи буолбут . Ґірэбин ! " - диэхтээбит . Иккис уол Иннокентий улахан ыарыґах этэ . Ол эрээри бииргэ µіскээбит дьоммуттан хаалбаппын диэн , фроІІа бэйэтин кірдіґµµтµнэн 1942 с . ыІырыллыбыта . Ґґµс уол Самсон Федоров холкуоґугар мас кэрдээччи этэ . Ол кэрдибит маґын хас да кілінін бэйэтэ таґан ураты кыайыылаахтык µлэлиирэ . Ефим биэс ини - бии Федоровтартан саамай кыралара этэ . Кини букатын кыратыгар тігµрµк тулаайах хаалан , Бµлµµ оройуонугар улахан эдьиийэ Мария Гаврильевна Иванова ± а Сыралта нэґилиэгэр улааппыта . Сэриигэ 1941 с . ыІырыллыбыт . Ефим кэргэннэнэ сылдьыбыт , бэйэтэ милииссийэ ± э µлэлээбит . Кэргэнигэр биир уол о ± о хаалан , а ± ыс сааґыгар ыалдьан ілбµт . Савва - Федоровтар тірдµс бырааттара . Кини 12 саастаа ± ыттан Саабыйа диэн псевдонимынан оскуола ± а эркин хаґыатыгар хоґооннорун суруйара . Саабыйа 1937 с . Бµлµµгэ педучилище ± а µірэнэ киирбитэ . 1940 с . училищены бµтэрэн , Баппа ± аайы оскуолатыгар учууталынан анаммыт . " Саабыйа хоґоонноро " Колхоз суола " хаґыакка сотору - сотору бэчээттэнэр буолбута . Биирдэ биир страница ± а толору тахсыбытын ійдµµбµн " , - диэн суруйбут Саабыйа до ± оро П . С . Прокопьев . Саха сирин суруйааччыларын I съеґигэр оройуон хаґыатын редактордара хаґыат быыстапкатын тэрийбиттэр . Бµлµµ хаґыатыттан Саабыйа хоґоонун аа ± ан баран : " Саабыйа диэн кимий , бу киґиттэн туох эмэ тахсыыґы ! " - диэбит µґµ П . А . Ойуунускай . Саабыйа Украина кімµскэлигэр кавалерия ± а сылдьан ілііхтіібµт . Федоровтар хантан , хаґан ыІырыллыбыттарын чуолкайдыыр наадаттан Подольскай куоракка Ґіґээ Бµлµµ Намын олохтоохторо , Бойобуой уонна Албан аат музейын тірµттээбит Д . Ф . Наумов , пед . µлэ ветерана Е . В . Ноговицына ыйытык ыыппыттар этэ . Онно бэрт сотору Федоровтар бэґиэннэрин туґунан олус чуолкай эппиэт кэлбит . Урукку ССРС Оборонатын министерствотын архыыбын аадырыґа бу баар : 122100 , г . Подольск , Московской области Центральный ордена Красной Звезды архив Министерства обороны СССР . Оборона архыыбыттан кэлбит эппиэт бу баар : " Центральный ордена Красной Звезды архив Министерства обороны СССР . 10 мая 1988 года , № 92 , 38 . 2 . 122100 , г . Подольск , Московской области . Копия Верхневилюйскому райвоенкому Якутской АССР . Сообщаем , что по документам учета безвозвратных потерь сержантов и солдат Советской Армии установлено : - стрелок 15 бригады рядовой Федоров Самсон Гаврильевич умер от ран 19 . 03 . 42 г . , захоронен : д . Березедино Ст Русского района Ленинградской ( сейчас Новгородской ) области . Основание : ЦАМО , дон . 3465 1942 - го . - стрелок Федоров Иннокентий Гаврилович 1910 г . р . Якутской АССР Верхневилюйского района , Харбалахского с / с призван в СА Верхневилюйским РВК Якутской области , умер от ран 13 . 01 . 44 . , захоронен авт . дор . институт г . Ленинград , сестра Настасья Гавриловна , проживала по месту рождения учтенного в колхозе им . Кирова . Основание : ЦАМО , дон . 24888 - 1944 г . - рядовой 4 гв . кав . полка 2 гв . кав . див . Федоров Савва Гаврилович - 1918 г . р , уроженец Якутской АССР г . Вилюйск призван В СА Вилюйским РВК Якутской АССР , погиб 18 . 03 . 43 г . захоронен : совхоз им . Фрунзе Салтыковского района Харьковской области . Основание : ЦАМО , дон . 13552 - 1943 г . Федоров Николай Гаврилович по документам отдела не значится . Федоров Ефим Гаврилович по документам отдела не значится . Начальник отдела Сиденко . " Бу министерство архыыбын докумуоннарыгар киирбэтэхтэрин да иґин Н . Г . Федоров , Е . Г . Федоров сэриигэ охтубуттара чахчы . Олох сокуона тыйыс . Ийэ дойдуларын саа - саадах тутан , адьыр ± а істіі ± µн кытта кыргыґа сылдьан Ґіґээ Бµлµµ Харбалаа ± ын биэс бырааттыы Федоровтара геройдуу охтубуттара . Кинилэр ааттара букатын биллибэккэ хаалыа ± ын педагогическай µлэ ветерана , народнай поэт Бµітµр Тобуруокап кэргэнэ Евгения Васильевна Ноговицына билэн , ір хасыґан , чуолкайдаан , хомуйан " Бэґиэн эргиллибэтэх Федоровтар " диэн кинигэни 1944 с . таґаартарбыта . Урут биэс уолун сэриигэ сµтэрбит Малгина туґунан истэр этибит . Итинник ыар тµбэлтэ биґиги оройуоммутугар эмиэ тахсыбыт эбит . Спартак Николаевич Федоров кэпсииринэн , кини ийэтин кытта бииргэ тіріібµт Конон Дмитриевич Егоров уонна Самсон Дмитриевич Егоров диэн иккиэн Харбалаахха ТоІуулаах Бэрэтэ , диэн алааска µіскээбит дьон эмиэ ар ± аа сэриигэ ыІырыллан баран , иккиэн эргиллибэтэхтэрэ . Онон Федоровтар дьиэлэриттэн 7 киґи сэрии толоонуттан тіннµбэтэх . Конон уонна Самсон кэргэннэммэккэ сылдьан фроІІа ыІырыллыбыттар , кинилэртэн о ± о да хаалбата ± а . Федоровтар ааттарын ааттатыах со ± отох киґи - С . Н . Федоров кэргэннэнэн , элбэх о ± олонон , сиэннэнэн Федоровтар хааннарын тэнитэн иґэрэ µірµµлээх уонна махталлаах . Виталий ПОПОВ . Бүлүү Эбэ барахсан иэдээнэ итинэн бүппэтэҕэ . Ааспыт үйэ ортотуттан киһи аймах уйулҕатын хамсаппыт , иҥсэтин көбүппүт алмаас таас манна көстүбүтэ . Мэлдьи буоларын курдук , үөһэттэн ыгыы , ыксатыы доҕуһуоллаах « күн тааһын » хостооһун саҕаламмыта . Бүлүү диэн улуу өрүс , маанылаах кыыһа Марха баарын , уулара ыраас , чэбдик буолуохтааҕын , тулалыыр күөх тыаларын , сүүһүнэн тыһыынча олохтоох дьон доруобуйатын « умнан » туран , « Дойдуга - алмааһы ! » диэн дорҕоонноох луоһуну өрө туппуттара . Атахтарын анныгар баары барытын алдьатан , үлтү үктээн , дэлби тэпсэн « Якуталмаз » ПНО диэн бырамыысыланнас модун индустрията иннин диэки алдьатыылаах айаныгар туруммута . Алмааһы хостооһун , сир аннынааҕы « эйэлээх » ядернай дэлби тэптэриилэр тустарынан информация барыта « чып » кистэлэҥ этэ . « Дьол тааһын » кэтэх өттүн дириҥ иэдээнин , киэҥ алдьархайын туһунан боростуой норуот 15 - 25 сыл ааспытын эрэ кэннэ истибитэ . Иван Бурцев « Туруулаһыы » диэн дьоһуннаах кинигэтигэр сурулларынан , Бүлүү муоратыгар тыыннаахтыы тимирбит 80 мөлүйүөн кубометр мас сытыйан - ымыйан , « Мир » туруупкаттан 70 мөлүйүөн кубометр сүһүрдэр дьоҕурдаах миньэрээллээх уу , Мииринэй , Айхал , Удачнай уонна онтон да атын улахан бөһүөлэктэр туттубут кирдээх уулара ыраастамматаҕа . Ол барыта Бүлүү үйэлэр тухары үрүҥ тыын өллөйө буолбут өлбөт мэҥэ уутун дьүдьэппитэ , састаабын уларыппыта , киһи иһэригэр , балык ууһууругар дьүөрэтэ суох оҥорбута . Бүлүү сүнньүн 2 тыһыынчаттан тахса олохтооҕун доруобуйата айгыраабытын биолог , эмчит учуонайдар дакаастаабыттара . Ордук ас буһарар уорганнара мөлтөөһүнэ , хаан баттааһына , бронхиальнай астма , араак ыарыы дэлэйдик тарҕаммытын арыйбыттара . Ону таһынан дьон ыарыыны утарар иммунитеттара намтаабыта бэлиэтэммитэ . Ити сүүрбэччэ сыллааҕыта чинчийии түмүгэр быһаарыллыбыт эбит да , кэлин хаттаан чинчийии , кэтээн көрүү ыытыллыбатах . Ол курдук , үлэни ірі тута сылдьар аҕаларбыт , биґиги уу ньулдьаҕай сааспытыгар , сорохтор кинилэри ійдіібіт да кэммитигэр , Ийэ дойду кімүскэлигэр ыІырыллан , саа - саадах тутан кыргыс хонуутугар ілбүттэрэ , сураҕа суох сүппүттэрэ . Аҕалара сэриигэ , ийэлэрэ сут - сутурҕан содулуттан ілбүт тігүрүк тулаайахтары оҕо дьиэтигэр ыланнар тыыннаах ордубуттара , үірэхтэммиттэрэ , үлэґит буолбуттара . Оттон үгүспүт аІаардас ийэҕэ иитиллэн , аґыыр - аґаабат сылдьан , архана ыарыыланан , ійүі тэринэн үірэнэр кыаҕа суох буолан , үірэхтэн кірі маппыппыт , дуоґунастаах үлэлэммэтэхпит . Онон киґини ійдүүр буолуохпутуттан холкуос , сопхуос кілүүр оҕуґун кэриэтэ " дьоллонон " , бу күІІэ диэри тиийэн кэллибит . Ол да буоллар , туох да диэбит иґин , сэрии кэннинээҕи олоҕу биґиги , сэрии кэмин оҕолоро , туппуппут . Ґгүспүт хомсомуол , хомуньуус кэккэтигэр киирбиппит , бары даҕаны хомуньууґум кэлэрин олус эрэнэн , сылайары - элэйэри аахсыбакка үлэлиирбит . Барыбытыгар кэриэтэ ол үрдүк үлэбитин туоґулуур : " Хайҕал " уонна " Махтал суруктар " кимиэхэ эрэ кыра дьааґыкка , сороххо міґііччүккэ кітіх муІунан симиллэн сыталлар . Ґгүспүт онтон ордук чиэскэ - бочуокка тиксибэтэҕэ . Николай Игнатьев - Ньурба улууһун Ньурбачааныгар олорор элбэх оҕолоох ыал соҕотох уоллара . Киниттэн ураты түөрт кыыстаахтар . Ийэлэрэ Зоя Семеновна бэтэринээрдии сылдьан баран , билигин биэнсийэҕэ олорор . Аҕалара Николай Ефремович Ньурбатааҕы суортуур сулууспаҕа агрономунан үлэлии сылдьан , 2006 с . күн сириттэн күрэммит . Коля 2002 с . оскуолатын бүтэрээт , СГУ физкультурнай салаатыгар туттарсан киирбит . Гимнастиканан , сүүрүүнэн , волейболунан , атах оонньуутунан , мас тардыһыынан утумнаахтык дьарыктаммыт . Ректор илии баттааһыннаах махтал суруктаах . Аармыйаттан сулууспалаан кэлэн баран , дьону быыһыыр - араҥаччылыыр баҕата баһыйан , Дьокуускай куорат МЧС тэрилтэтигэр киирэн , олоҕун тиһэх күнүгэр диэри үлэлии сылдьыбыт . - Ыччат дьарыктаах буоларын ситиһиэххэ наада . Бэйэлэригэр хаатыйалана сылдьалларыттан иһэллэр . Тас дойдуга таһааран үлэлэтиэххэ , дохуоттарын өрөспүүбүлүкэҕэ киллэриэххэ , итэҕэйиэххэ , эппиэтинэс сүктэриэххэ , туһалаах дьон оҥоруохха наада . Манна диэн эттэххэ , кинилэри ким даҕаны истибэт , ылыммат . Сапсыйан баран сылдьаллар . « Сынаайпар » диэн тыл билигин ыччат эйгэтигэр улаханнык убаастанар . Норуоппутунан киэн туттуубут биир улахан олугунан уґулуччулаах бэргэн ытааччы сэрииґиттэрбитин үйэтитии , кинилэри бырапагаандалааґын буолуохтаах . " Кульбертинов , Охлопков , Петров - үґүійэх бэйэлэрэ Европаны тобуктаппыт , тиистэригэр диэри сэбилэммит сэрииґит фашистар биир бүтүн полкаларын кыргыбыттара " диэн , норуоккун атын дьоІІо билиґиннэрии - күрэстэґии үйэтигэр омуктары кытта кэпсэтэргэ биир сүүйүүлээх психологическай ньыма буолуоҕа . « Сымыйалаама » диэтэхтэринэ , Интэриниэтинэн сонно тута бигэргэтэҕин . Үөһээ Халыма олохтооҕо Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр сымыйанан сүөһүлээх - астаах курдук хотоойутук отчуоттаан , хааһына харчытыттан , уопсайа 439 056 солк . көмө ылбыт . КэлиІІи кэмІэ менталитет туґунан , уопсастыба ійі - санаата туґаныы эрэ таґымыттан туораан , айарга - тутарга туґуланыахтааҕын , хас биирдии киґи саІа уопсастыбаны тутарга дьулуґуохтааҕын туґунан элбэхтик саІарабыт . Бэрэсидьиэн бэйэтин Анал этиитигэр гражданин социальнай актыыбынаґын , бэйэ эрэ иннигэр буолбакка , уопсастыба , тірүт дойду , іріспүүбүлүкэ иннигэр эппиэтинэґин боппуруостарын таарыйда . « Барыта дьаалатынан оІоґуллуо диэн баран , быар куустан олорор табыллыбат » , - бу саамай сіптііх , уот харахха этии . Таба диэн Хотугу сир олохтоох омуктарын тірµт µгэстэрэ , олохторун илгэтэ , миинэр миІэлэрэ , таІнар таІастара . ТХМ Ґгэс буолбут хотугу салааны сайыннарыыга уонна табаны иитиигэ отделын сµрµннµµр специалиґа Иннокентий Михайлович Баланов иґитиннэрбитинэн , республика µрдµнэн быйыл 168 тыґыынча 918 таба , ол иґигэр 50716 тугут кыстаан турар . Салгыы » Бачча турбутун ! Кэргэнниилэр тыйаатырга бараары сүпсүгүрэллэр . Оҥостуу - симэнии кытаанаҕа . Ойоҕо эригэр чугаһаан баран көхсүнэн эргийэр : - Сэгээр , ыл , баһаалыста , молниябын тардан биэр эрэ . Эр киһит кырдьык - хордьук кэлэн молнияны өрө тардар , онтон эмиэ төттөрү сүөрэр . Дьахтара : - Хайа - а , бу хайдах буоллу - уҥ ? ! Онто да суох хойутаан эрэбит дии ! Чэ - чэ . - Эс , испэктээх бөҕө турбута , туруоҕа даҕаны . Оттон мин « турарым » ахсааннааҕын бэйэҥ да билэҕин . Бачча турбутун мүччү тутумуох . - Оо , сор дуу , дьол дуу диэтэҕиҥ ! Таптаһыахха , сэгэриэм ! Түүн ортото . Ойоҕо уутун быыһынан иһиттэҕинэ , эрэ киниэхэ : - Доҕоччугуом , эйигин аҕынным даҕаны . Таптаспатахпыт ырааттаҕыан ! - диир . Дьахтара атаахтаабыт куолаһынан : - Куолускаа , утуйуохха . . . кэлин . Наһаа сылайдым , саатар сиһим . . . - диэн эрдэҕинэ эрэ : - Утуй , утуй ! Төлөпүөнүнэн кэпсэтэбин , - диэн саайар . Соҕотохсуйуу Эһиги дьиҥнээх соҕотохсуйуу диэн тугун билэҕит дуу ? Мин билэбин . Этэбин да - атыыласпыт презервативыҥ туттуллар болдьоҕо ааһан , быраҕыллар күнэ - дьыла үүннэҕинэ - ол аата , эйигин кырдьык соҕотохсуйуу соро буулаабыт диэн буолар . Бастыҥ ньыма Оттон хат буолууттан харыстыыр саамай бастыҥ уонна судургу ньыма тугун билэҕит дуу ? Суох да - а ? Чэ , этиим даҕаны : « Суох ! Биэрбэппин ! » диэһин . Урут да , аны да . Өйдөөхтөр уонна акаарылар Акаарылар табыллыбатах тапталтан сылтаан бэйэлэригэр тиийинэллэр . Өйдөөхтөр хоһоон суруйан аралдьытыналлар . Оттон саамай - саамай өйдөөх дьон тапталы саа тэбэр сиригэр да киллэрбэттэр . Арай . . . Арай биирдэ хирург бырааска эдэр киһи киирэн суланар : - Луохтуур , дьэ эрэй диэтэҕиҥ . Мин эрдээх дьахталлардыын эрэ булсар адьынаттаахпын . Онтум эрдэрэ булан кэлэн миигин илдьи кырбыыллар . Хайыыбын ? - Аармыйаҕа барыаҥ этэ . Өйгүн - төйгүн тутуох да эбиккин , бачча киһи . Икки аҥаар сыл ааспытын кэннэ аны маннык кэпсэтии буолар : - Луохтуур , махтал улаханын тут . Олус туһалаах сүбэни биэрэҥҥин абыранным ! - Тугуй , сулумах дьахталларга " көстүҥ " дуо ? - Эс , тоҕо ? ! 45 сөкүүндэ иһинэн тобус - толору таҥнан кэбиһэргэ үөрэнним ! Суолас диэн кимий ? - Эт эрэ баһаалыста , эр киһи . . . баҕарар да , били . . . туга . . . кыайан турбат буоллаҕына , туох диэн ааттанар этэй ? - Импотент ! - Арба даҕаны . Оттон турар эрээри , баҕарбат буоллаҕына ? - Суолас . Индонезияҕа үлэлии сылдьар үс Арассыыйа инженерэ бары бииргэ өлбүттэр . Кинилэр нуучча истребитель сөмөлүөттэрин көрөн , үлэтин хааччыйар эбиттэр . ~~ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО ПОЖАРНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ МО « ЛИНДИНСКИЙ НАСЛЕГ » от 23 . 03 . 2011 г .~~ « Улахан ойуун баарына оччугуй ойуун кыырбат » диэн сахалар этэллэрин курдук , олоҥхоһут Александров Н . С . дойдутугар кэлэн олоҥхолуур буолуоҕуттан , чугастааҕы нэһилиэктэр кыра олоҥхоһуттара олоҥхолуур идэлэрин тохтоппуттара : III Yɵдэйгэ Нестор Трофимов , Алексей Иванов - Курааһы , Хороҕо Алексей , Азар Борисовтар , Мэйиккэ Харах Савинов о . д . а . Кулун тутар 20 күнүгэр Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүгэр , үгэс курдук , ат сүүрдүүтэ буолар . Хаҥалас улууһун биллэр тренердэрин бириистэригэр сыыдам Габольд уонна Нарыйаана - Куо күрэстэһиэхтэрэ . Аатырбыт Дархан эмиэ сүүрүөхтээх . Оттон кулун тутар 26 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас « Күөн Харах » ипподромугар ат сүүрдүүтүгэр улахан сыаналаах бириистэр оонньонуохтара . Ол курдук тэрийээччилэр « УАЗ » массыына уонна кытай тыраахтара туруорар былааннаахтар . Арания Бания , Кэйн - Шуга , Авангард , Березуцкай , Габольд сүүрүөхтэрэ . " Биир ньыгыл Россия " Саха сиринээ ± и салаатын кі ± µлээґининэн тэриллибит " Кэнэ ± эски чемпионнар " диэн бырайыак іссі биир ыалдьытынан волейболистка Екатерина Гамова буолла . Биллэрин курдук , бу иннинэ биґиэхэ гимнаст Алексей Немов , фигуристка Татьяна Навка , футболист Игорь Колыванов кэлэн , бэйэлэрин " ыалдьааччыларын " кытта кірсµбµттэрэ , эдэр спортсменнарга наадалаах сµбэлэри биэрбиттэрэ , на ± араадалааґыІІа кыттыбыттара . Салгыы » ~~Биһиги идэбитигэр биир оннук ытык - мааны киһинэн - Николай Максимовы ааттыах тустаахпыт .~~ - Эппитим курдук , куорат дьахталларын түмэр олус уустук . Эдэр дьахталлар бары кэриэтэ үлэлэриттэн , сорохтор оҕолорун түбүгүттэн орпоттор . Санаан да кірдіххі , ким хас сырыы аайы үлэтиттэн кіІүллэтэн мунньахпытыгар кэлиэй ? ! Ордук хос сүүрэри - кітірү сібүлээбэттэр . Онон бу биґиги курдук биэнсийэҕэ тахсыбыт , этэргэ дылы , сынньалаІІа барбыт " таах олорор " дьахталлар эрэ үлэлиибит . Хайдах эмэ гынан дьахталлары түмнэрбит , куораппытыгар туґалаатарбыт диэн санаанан салайтаран үлэлии сатыыбыт . Күнү быґа тииІ курдук хачыгырыйабыт . Бэйэбит дьоммут кірін аґыналлар эрэ . Тугу эттибит да " ээҕинэн " сылдьар дьахталларбыт барахсаттар биґигини быыґаан аҕай биэрэллэр . Туох баар тэрээґиммитигэр , быыстапкаларбытыгар дьиэлэрин - уоттарын , оҕолорун - сиэннэрин хаалларан кэлэ тураллар . Онон түгэнинэн туґанан , мэлдьи кэлэр , кыттар , үлэлэґэр дьахталларбытыгар дириІ махталбын тиэрдиэм этэ . Бу сырыы түмүгүнэн , быйыл кулун тутарга биһиэхэ кэлиэхтээх бизон ньирэйдэрин таллылар , Канада уонна Саха сирин оҕолоро бизоннары көрүүгэ - истиигэ сибээстэһэллэригэр олук уурулунна , ону таһынан аан дойдуга киэҥник биллэр Discovery Channel теле - ханаал бизоннары көһөрөн аҕалыы туһунан туспа киинэ уһулуон баҕарарын биллэрдэ . Канадалар бу бырайыагы өйөөннөр , кыыллары тиэйиэхтээх « АЛРОСА » АХ сөмөлүөтэ түһүүтүн , көтүүтүн Эдмонтон куорат авиапуорда буор босхо хааччыйыах буолла . Манна эбии бизоннары тиэйэргэ аналлаах хааччаҕы « Элк Айленд » паарката бэлэхтээтэ . Отстранен от должности руководитель республиканской ГИБДД Владимир Васильев . Сегодня временно исполняет обязанности начальника Сергей Сухарев . Ахсынньы 9 кµнµнээ ± и общественнай тµмсµµлэр форумнара нэґилиэктэргэ , республика салалтатыгар туґаайбыт суругар оскуолалары сарбыйар дьаґаллары тохтоторго ыІырбыта , ити дьа ´ аллары утары ыстатыйалар « Кыым » хаґыакка бэчээттэммиттэр , радионан уонна телевидениенэн этиилэр о ² о ´ уллубуттара . Ол кэнниттэн В . А . Штыров , Ф . В . Габышева кыра оскуолалар сарбыллыахтара суо ± а диэн сайабылыанньа оІорбуттара . ~~Ыччакка туһалаах буолаарай диэн саха кыыһын Германияҕа иккис айанын туһунан билиһиннэрэбин .~~ ~~- Суох . Үлэ да , үлэ буолан … даачаны бэрийэр солом да суох курдук .~~ Тапталлаа ± ыІ майгыта Идэ эр киґи майгытын - сигилитин , кини олоххо , тапталга , имэІІэ сыґыанын кэпсээн биэрэр диэн этэллэр . Ону кэрэ аІар ійдіібіт буолла ± ына , тапталларын уота сойуон , олохторо тымныйыан сіп диэн суруйаллар . Онон мантан салгыы билсиґэн , аа ± ан бараІІыт , тэІнээн кірµІ , олоххутугар туґаныІ . Тылынан баай Манна µксµн суруйааччылар , артыыстар , худуоґунньуктар , уйул ± а µірэхтээхтэрэ , уопсайынан айар дьо ± урдаах эр дьон киирэллэр . Кини уратыта Маннык киґи бол ± омтону хайдах да тардан тэйэр ! Кини кірсµбµт кэрэ аІарын олус µчµгэйдик , нарыннык тутар - хабар , кірір - истэр . Кини киґини эрэ манньытар тыллаах - істііх , сатаан хайгыыр дьо ± урдаах , тапталлаа ± ын туґугар ууга - уокка тµґэргэ бэлэм . ТµннµгµІ анныгар кэлэн серенада ыллыа ± а , ый уотугар хоґоон аа ± ыа ± а , ыйдаІалаах тµµн тыынан да устуоххут . Эйигин маннык киґи кэргэн ылла ± ына да , ити бэртээхэй µірµйэ ± ин уруугут да кэнниттэн умнуо суо ± а . Ол гынан баран , маннык эр киґи майгыта уларыйа сылдьар . Арыт кµлэн - µірэн , арыт санаа ± а баттатан олорор буолуо . Соро ± ор эйигин ійµн сµтэриэр диэри таптаан ырыа ыллыа , кулгааххар сипсийиэ , соро ± ор тірµт да атын кыысчааны сырсан соґутуо . Кини то ± о манныгый ? Айар дьо ± урдаах буолан , тугу барытын сµрэ ± эр чугастык ылынар майгылаах - сигилилээх . Олус романтичнай дууґалаах , ис сµрэ ± иттэн таптыыр дьо ± урдаах . Ол эрээри , маннык дьон олохторун устатын тухары романтиктар . Кинини таптыыр буоллаххына Маннык киґини кытта µйэ тухары олорорго куруук уларыйа сылдьыаххын , кинини сіп - сіп минньигэстик соґутуоххун наада ! То ± о диэтэххэ маннык дьонуІ ча ± ылхайга , сонуІІа , кэрэ ± э тардыґаллар . Холобур , бµгµн эн кини саамай кэрэ , нарын иэйиитэ буоллаххына , сарсын баартык кэтэн бараІІын , ас астыы сылдьар истиІ , алама ± ай кэргэн буоларга кыґалын . Итинник араас албастанан , тапталлааххын сэІээрдэри , минньигэстик соґутары толкуйдуу турарыІ ирдэнэр . Оттон кини эйигиттэн сал ± ан хаалла ± ына , кірі матаргар тиийэ ± ин . Бэйэ ± эр кµµскэ тардыаххын , кини бол ± омтотун ылыаххын ба ± арар буоллаххына , маны сэргэ , айар µлэтигэр ситиґиитин умнубакка хай ± аа , туохтан эмэ санаата тµстэ ± инэ ійібµл буол , тэІІэ санаар ± аа . Технарьтан ійгµн « сµтэрдэххинэ » Программистары , инженердэри , электронщиктары , о . д . а . ааттаталыахха сіп . Кини уратыта Туох ханнык иннинэ компьютеры ( массыынаны , о . д . а . ) ірі тутарын умнума . Дьиэ кэргэн да буоллаххытына , иккис , ба ± ар іссі µґµс да миэстэ ± э туруоххут . Кини эмискэ « уґуктан » , саІаран - иІэрэн , кµлэн - µірэн , компания ± а баґылаан - кіґµлээн барарын кµµтµмэ . Биричиинэтэ Маннык дьон µксµн электроннай , механическай тэриллэри кытта « кэпсэтэллэрин » ордороллор . Санаан кірµІ , тµбµктээх , сылааны эрэйэр µлэ кэнниттэн уохтаахтык таптаґарга бµттµµн бэйэтэ « кіґµін » наада . Оттон оннук кісті ± µнэ , букатын ураты буолуо . Кинини таптыыр буоллаххына Тапталлаа ± ыІ бол ± омтотун тардыаххын ба ± арар буоллаххына , кини майгытын - сигилитин сиґилии билэргэ кыґалын . Ґлэтин сэІээр , ыйыталас . Ґлµґµйэн µлэтин туґунан кэпсээн барда ± ына , тулуйан бол ± омтолоохтук иґит , ыйытыыта биэр . Хардата , кіґµппµт тапталыІ уон оччонон кэлиэ ! Уйул ± а µірэхтээхтэрэ бигэргэтэллэринэн , техническэй µірэхтээхтэр оонньууну - кµлµµнµ сатыыллар . Кэрэ аІарга интэриэстээхтэр . Салайааччы Дьону - сэргэни салайан µлэлэтээччилэр бука бары киирэллэр . Уратыта Кинилэр дьону дьаґайа , салайа µірэммит буоланнар , тапталлаа ± ын кытта ханна эрэ баран сынньанна ± ына , эбиэттээтэ ± инэ ордугун билэллэр . Ханнык кинигэ µчµгэйин , туґалаа ± ын , хайдах платье эйиэхэ барарын кытары ыйан - кэрдэн биэриэн сіп . Манныктан сорох дьахтар ньиэрбинэйдиир эрээри , халыІ хаххалаах , суон дурдалаах туох куґа ± аннаах буолуой ? ! Биричиинэтэ Куоталаґыыга тулуктаґар , бэйэтигэр эрэллээх буола µірэммитэ оло ± ун аргыґынан буоларын умнума . Кинини таптыыр буоллаххына ТаптыырыІ кµµґµттэн кини кµлµгэр саґан сылдьарга сібµлэґэргэр тиийэ ± ин . Ол гынан баран , куруук хамаандалыыр эрэ буолла ± ына , кэлин уґугар муІур ыраахтаа ± ы курдук сананыан сіп . Јскітµн ірі барда ± ына , бэйэ ± итин эмиэ кірдірµІ , дьиэ ± э былааґы илиигитигэр ылыІ . Дьиэ ± итигэр - уоккутугар кинитэ суох барытын бэйэІ сатаан быґаараргын биллэр , эрэли ыларга кыґалын . Дьолу таґынан дьалкытымаары Киґи барыта дьолго тардыґар . Ыал буолан , алаґа дьиэ тэринэн , о ± о - уруу тірітін тапталлаа ± ын кытта сµµс сааґыгар диэри ійіґін - ійдіґін олоруохтарын ба ± араллар . Ол эрээри , олоххо араас баар . Ону этэІІэ туораан , дьолу хайдах харыстыыбытый диэн ыйытааччы , суол - иис кірдінііччµ элбэ ± ин уйул ± а µірэхтээхтэрэ этэллэр . Итиэннэ маннык сµбэни биэрэллэр . Бэйэ - бэйэ ± э эрэллээх буолуохха . Тапталлаа ± ыІ хас хардыытын кэтээмэ . ИстиІ до ± ордуу буолуІ . Наадалаах кэмІэ кіміліґір буоллаххына , иллээх ыал буолуоххут . Сыыґатын - халтытын була сатаама . Бастаан бэйэ ± ин кини оннугар туруоран кір . Сібµлээбэттээх буоллаххына , то ± отун быґааран биэр . Атыны кытта тэІнээмэ . Тапталлаа ± ыІ тугу эмэ кыайбат , сатаабат буолла ± ына , ону кыайа - хото тутарыгар кіміліс . Оттон кимнээ ± и эмэ ордук саныыр буоллаххына онно кµнµµлээбэккэ , тіттірµтµн холобурда ыл . Тус интэриэґи харыстааІ . Эр дьон табаарыстарын , кэрэ аІардар дьµігэлэрин кытта биирдэ эмэ кірсіллірµн , туох эрэ µчµгэйинэн тапталлаа ± ыІ µлµґµйэрин бобортон туох да туґа тахсыбат . Тіттірµтµн ону харыстааІ , сэргээІ , сэІээриІ , ол туґунан сэґэргэґиІ , санаа ± ытын атастаґыІ . ЈйдіґµІ . Тапталлаа ± ыІ тугу гыммытын ійдµµ сатаа . Быґа - бааччы хаґан да быґаарыма . ИстиІник кэпсэтиІ . Кини оло ± ун сэргээ , ыйыталас . Кимиэхэ эрэ наадалаах эбиппин диэн саныыра іссі ордук . Кыґал ± аны аґа ± астык быґаарыс . Ону бэйэ ± ит эрэ икки ардыгытыгар кэпсэтиІ . Санаа ± ытын холкутук этиІ , хардарыта тулуйан истиІ . Хомотор , хоргутар тыллары туттумаІ . Сµрэх бааґа буолан хаалан хаалыа ± а . До ± оргун уларыйарыгар кµґэйимэ . Кини бэйэтэ туспа майгылаах - сигилилээх , туґунан µірµйэхтээх , олоххо бэйэтэ санаалаах личность . Ону кµґэйэн уларыта сатыыр сыыґа . Наада эбит диэтэ ± инэ , бэйэтэ да толкуйдуо . Тупсан иґиІ . Бэйэ ± ин кірµн . Тас эрэ кірµІІµн тупсарыммакка , ійгµн - санаа ± ын эмиэ сайыннар . Кинигэтэ аах , духуобунай эйгэ ± ин , билиигин - кірµµгµн хаІат . Хаґан ба ± арар ураты , сэргэх буоларга кыґалын . Сырдыгы , кэрэни ыралаа . Сыалы - соругу ырытан кір . Ситиґиилэннэххинэ µір , хай ± аа . Ол эрээри , онон уоскуйан хаалыма . Биири эрэ ірі тутума , ол салгымтыалаах . Дьоллоох буолуІ ! Ис сµрэххититтэн дьиІнээхтик таптааІ ! Жасмина ЛЕТНЯЯ .

Download XML • Download text

Text view

sah-13

View options