Deltacorpus 1.1

sah-11

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

~~Посетители , находящиеся в группе Гости , не могут оставлять комментарии в данной новости .~~ Куурусса этин сууйабыт , чараас хаҕын ыраастыыбыт , уҥуоҕун ылабыт . Эти « отбивнойга » маарыннатан синньигэс гына быһабыт , духуопка лииһигэр уурабыт уонна туустаан - тумалаан , биэрэстээн бэлэмниибит . / / Иван Белолюбскай быйылгы Дыгын оонньууларыгар кыайыытын тµгэннэриттэн Уус - Алдан Баата ± айыттан ( соро ± ор Кэптэни дииллэр ) сылдьар 33 саастаах саха уола Иван Белолюбскай быйылгы Дыгын оонньууларыгар эмиэ кыайда . Сэттэ кірµІµттэн биэґигэр ( ! ) маІнайгы миэстэни ылан , улахан бирииґин - УАЗ - Хантер массыынанан на ± араадаланна . Оонньууларга уопсайа 11 республика ааттаа ± а кыттыбыта . Мас тардыґыыга тэІнээ ± ин булбата . Былырыын хотторбут утарсааччытын Сунтаар уолун Федор Федоровы ( уопсай тµмµккэ иккис миэстэлээх ) 2 : 1 кыайда . Онон , 1 - кы миэстэ . О ± унан ытыыга 50 баалтан 44 - дµ ылла . Барытын " то ± ус " очко ± а тапта , биирдэ эрэ а ± ыска тµґэрэ сырытта . Эмиэ 1 - кы миэстэ . Хапса ± айга маІнайгы киирсиитигэр " Дыгын профессионала " Лев Афанасьевтан хоттордор да , син биир бастакы кµіІІэ та ± ыста . 1 - кы миэстэ . Кыыґы эккирэтии . Сµµрµµгэ кинини кытары тэІІэ маІнай Руслан Новгородов тилэх баттаґан испитэ , кэлин Николай Николаев чугаґаабыта да кыайан сиппэтэ . Иван эмиэ 1 - кы миэстэ ± э та ± ыста . Таас кіті ± µµтµгэр бастыІ кірдірµµлээх - 100 миэтэрэни илтэ . ТэІнэбилгэ : атын кµрэхтэґээччилэр 30 - 70 м . иґинэн сырыттылар . Манна 1 - кы миэстэ . Сахалыы ыстаныыларга 30 , 15 м . кірдірµµлээх Иван Белолюбскай бэґис миэстэ ± э тигистэ . Бу кірµІІэ Рустам Ксенофонтов бастаата . Тутум эргиирэ . Белолюбскай 25 - тэ эргийэн алтыс эрэ миэстэ ± э тигистэ . Бу кірµІІэ Николай Николаев холкутук бастаата . Ульяна ЕВСЕЕВА . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Сылын аайы эрэйдиир дьаҥ - - грипп эмиэ ааммытын тоҥсуйда . Бэлиэр , Саха сирин сорох улуустарыгар , куораттарыгар ыалдьыбыт киһи ахсаана былырыыҥҥы көрдөрүүтүн хас да төгүл куоһарда диэн быраастар отчуоттаан эрэллэр . Ким таптал кутаа уотугар умайбата ± ай , ійдµµн - сµрэхтиин сµµйтэрбэтэ ± эй ? ! . . Сµµґµнэн , тыґыынчанан µйэлэргэ тапталы ырыа гынан ыллаан , хоґооІІо хоґуйан , олоІхо ± о , тойукка холбоон , сэґэннэргэ , уос номо ± ор , µґµйээннэргэ тиґэн кэллэхпит . Ону барытын саба тутан кірдіххі , таптала суох олох ханна да суох . Хас киґи баарый да , таптал соччо араас ис хоґооннонор . Ол гынан баран таптал киґи оло ± ор суолтата биир - кини оло ± у итии - сылаас тыынныыр , истиІ - иґирэх эйгэлиир , ситэри сиэдэрэй , ча ± ылхай кырааскалыыр , удьуору ууґатар , саІа киґини , саІа оло ± у айар сµдµ кµµс . Кимтэн да ыйыт , таптаабата ± ым диири булуоІ суо ± а . Планета хайа да тµгэ ± эр тиий : онно син биир уол о ± о кыыска , эр киґи дьахтарга тапталын билиниитэ оло ± у тµстµµр , салайар , сайыннарар . Онон таптал диэн тугун наука уонна дьон - сэргэ хайдах быґаарарын ырытан кірµі ± µІ . Таптал диэн тугуй ? " Тугуй ? Бу тугуй ? Таптаатым дуу , тугуй ? " диэн ырыа тылларыгар этиллэринии , киґи оло ± ун устатыгар тапталын ірµµ боппуруоска туруорара , саараІныыра элбэх буолар . Таптал диэн тугуй диэн ыйытыыга киґи эппиэти бµтµн оло ± ун тµмµгэр биирдэ булуон эбэтэр ол олох да билбэккэ , таґынан ааґан хаалыан сіп . Оло ± ум аргыґын , бэйэм аІаарбын таба талан таптааммын чахчы дьоллоохтук - соргулаахтык олордум диир дьон а ± ыйа ± а суохтар . Оттон сорохтор таптаабытым , таптыыбын дии санаабыттара , таптал буолбатах буолан , хомоторо эмиэ баар суол . Улахан олох аартыгар саІа µктэнэн эрэр эдэркээн саастарга тапталга , тапталлаахха дьулуґуу олус кµµстээх . Ону туох да тохтоппот , туппат . Дэлэ ± э да былыр ібµгэлэрбит ол туґунан " таптаатым да - тайахтаахха , сібµлээтим да - сµгэґэрдээххэ " диэн бэргэнник этиэхтэрэ дуо ! Таптыыр , таптатар туґугар былыр биир тµµн иґигэр хастыы да кіґµ баралларын - кэлэллэрин кэрэйбэт тапталлаахтар тустарынан уос номо ± о кэрэґилиир . То ± о киґи чопчу " бу кини - мин тапталым , атын ким да наадата суох " диэн этэрий ? Кістііх сиргэ барбакка , аттыгар баар кыыґы таптаабатый ? Итинэн таптал киґи аймах ситэ арыллыбатах дьиктилэриттэн , µйэлэргэ таайыллыбатах таабырыннарыттан биирдэстэрэ буоларын кірібµт . Кини хас киґи ахсын саІа арыллар аартык буолан , таптал этиэхтэн эриэккэс , кэрэмэн кэрэ , абылаІнаах , абытайдаах , дьоллуур эбэтэр сордуур иэйиитигэр имэІнээхтик , дьалыІнаахтык ыІыра , угуйа , кіічµктэнэ , олох устун сиэтэн дэллэритэн , ханна тиэрдэн туохха тиксиґиннэриэн ким билиэй ? Онтон куттаммакка , таптал туґугар иннибит диэки барарбытын тохтоппоппут . Оттон таптал диэн тугуй , тапталы хайдах быґаарыахха сібµй ? Бу туґунан дьонтон ыйытан кірдіххі , быґа барыллаан эппиэт бу курдук : таба кірін , талан ылан таптаабыт до ± оргор иэйиилээх таптал , киниэхэ кыґамньы , кинитэ суох табыллыбат , тэґийбэт буолуу ааттанар дииллэр . Билэр ыалларбын , бииргэ µлэлиир коллегаларбын , аймах - билэ дьоммун киллэрэн туран , элбэх дьонтон ыйыттым . Кинилэр таптал - кµµстээх иэйии , психологическай турук диэн билинэллэр . " Олохпун тапталлаа ± ым баара киэргэтэр , сырдатар " диир дьон элбэ ± э µірдэр . " Тапталлаахпын була илигим улаханнык мунчаардар " диэччилэр суох буолбатахтар , бааллар . Оччугуй о ± о эрдэххэ ийэ ± э , а ± а ± а таптал , тіріібµт алааска , дойдуга таптал баар буолла ± ына , онно кэлин таба кірін талбыт тапталлааххар тапталыІ эбиллэр . Уол таптыыр кыыґын кірді ± µнэ , сµрэ ± э ірµкµйэр , дууґата долгуйар , иэдэґэ итийбэхтиир . Маннык туругу наука быґаарыыта судургу : организмІа барар химическэй реакция тµмµгэр гормоннар ірі кµµрµµлэрэ , хойдуулара , мунньуллуулара киґиэхэ тапталга наадыйыыны кµµґµрдэр , кµµркэтэр диэн . Итинник быґаарыы , ба ± ар , сіп буолуо . Эт - хаан ирдэбилигэр , ій - сµрэх ба ± арыыта сіп тµбэстэ ± инэ , таптал иэйиитэ іссі кµµґµрэр дииллэр . " Хай ± ахтаах хара быарым хаІыллык хамсыар диэри хаарыаннаах до ± орбун харахпынан хайгыы кірдµм " , " тапталлаа ± ым талба міссµінэ нохтолоох тойон сµрэхпин толугуруу мі ± µґµннэрдэ " диэн олоІхо ± о кытта этиллэр . Јйдµµн - сµрэхтиин , эттиин - хаанныын бµтµннµµ бэринэр кµµстээх тапталга киґи оло ± ун ис хоґооно , туох дууґалыын , духуобунай интэриэстиин барыта тапталлаа ± ыІ тула сайдан барар . Манна бэйэ туґун эрэ санааґын уурайар . Тапталлаахха кыґаллыы , ыарахаттары аахсыбакка , кини дьоллоох , этэІІэ µірэ - кіті сылдьарын туґугар бары µчµгэйи була , оІоро сатыырга дьулуґуу инники миэстэ ± э тахсаллар . Таптал бэйэмсэх буолууну тулуйбат . Онон таптал - - дууґа µрдµктэн µрдµк , кэрэттэн кэрэ , иґирэхтэн иґирэх истиІ иэйиитэ . Итинник быґаарыыны кытта µгµс киґи сіпсіґµі . Та ± ыл дуу , таптал дуу … Улуу суруйааччылар , поэттар , уруґуйдьуттар , композитордар , психологтар , сексологтар тапталы тугу барытын дьаґайар - салайар , бэл , бµтµн государстволар историяларын уларытар сµдµ кµµґµнэн ааттаабыттара . Манна утарылаґыахха , міккµґµіххэ сіп эрээри , таптал баар буолан киґи оло ± о туох эрэ суолталаах курдуга міккµірэ суох . Ханнык да психолог , сексолог кіміті суох эґигиттэн хас биирдиигит бэйэ ± ит тус билиигитинэн тапталы та ± ылы тар ± атыыттан уонна кіннірµ до ± ордоґууттан µчµгэйдик арааран билэ ± ит . Оттон ити ійдібµллэр эр киґи уонна дьахтар сыґыаннарыгар µґµіннэрэ бииргэ тµбэґэн , бэркэ табыллан алтыґар буоллахтарына , эґиги бэйэ ± итин саамай дьоллоох пааранан аа ± ыныаххытын сіп дииллэр эбит маны µірэтэр учуонайдар . Сорохтор быстах та ± ыл ( сексуальное влечение ) ухханын тапталга ылына охсоллор . Ол уххан тµмµгэр µіскээбит о ± олор µµт - µкчµ " айбыттарын " кэрэґилиир міссµіннээх буолуулара айыл ± а соруйан ыраас мууска уурбутун курдук буоларын киґи бэккиґиир эрэ . Та ± ылы тапталтан араарбакка муІнаныы , тустаахха биир туспа кыґал ± а . АІардас та ± ыл ухханынан сиэттэрэн ыал буолбуттар кэлин сатаан олорбокко эрэйдэнэллэр , устунан арахсарга кµґэллэллэр диэн сексолог , антрополог учуонайдар быґаараллар . Таптал , кыыс уонна уол сыґыаннарын эстетикатын оскуола ± а µчµгэйдик быґааран µірэтэр предмет суох буолан , олоххо бу іттµнэн бэлэмэ суох киґини иитэн таґаара олоробут диэччилэр бааллар . Литература уруоктарыгар таптал тематын хаґан эмэ таарыйан кµдээринэ µірэтии кідьµµґэ кыратын бэлиэтииллэр . Таптал диэн тугун чопчу бу диэн быґаарыы уустук эрээри , таптыыры таптаабаттан дібіІнµк араараллар . Хайа да бэйэлээх тапталга билинии истиІ кыґамньы , аґыныы - харыстааґын суох буолла ± ына , кураанах тылынан кулгаа ± ы минньитии бэрт сотору салгытыа ± а . Уол кыыска , эр киґи дьахтарга тапталын билинэр тµгэниттэн ыла кинилэр сыґыаннара салгыы сайдан барарыгар эппиэттиир хардыылар хардары - таары оІоґуллан иґиэхтээхтэр . Тапталлаахтар сыґыаннара ій - сµрэх , дууґа мындыр µлэтинэн тутуллар . Ол ыал ахсын ситиґиллэр буолбатах . Ардыгар кыыс уолу ір эрэйдээн , элбэхтэ тапталга билиннэрэн баран , бэйэтэ таптыырын - таптаабатын оччо быґаарбакка сылдьан , аґынан эбэтэр аккаастаатахпына , иэстэґиэ диэх курдук санааттан кэргэн тахсар … Уонна , хойутаан кэмсинэр . Оттон уол бастакы уол ± амдьы санаатыгар таптыыбын дии санаан , кµµґµнэн кэриэтэ туруулаґан ылбыт кыыґыгар сонуна сотору сойон , дьулуспут µрдµк тапталын кірсµбэккэ , та ± ылын эрэ тар ± атыынан муІурданар , иґэр - аґыыр киґиэхэ кубулуйара олохпутугар кістін ааґар . Ардыгар таптыыбын дии саныы сылдьыбыта , албын иэйии долгураІа буолан хомоторо эмиэ баар . Албын иэйиигэ куустаран сылдьыбыт киґи онтун ійдіін , туора хааман дьаадьыйаары гынна ± ына , иккиґэ кіІдій сиэртибэ буоларыгар тиийэр . Оттон бэйэтигэр харда тапталы эрэйбэккэ эрэ наар кэлтэйдии таптыы сылдьыбыт киґи тапталын толору киэптээх таптал диэххэ сіп дуо диэн ыйытыы кµірэйэн тахсар . Тула ± ын эргиччи кірµнэн кірдіххµнэ , сыыґа - халты ійдііґµнтэн , ійдіґµµттэн олохторун сыыґа суолунан салайан , эрэйдэнэ сылдьааччы суох буолбатах . Сорохтор онтон тэптэрэн иґэн - аґаан , буруйга - сэмэ ± э тиксэн , ыар айыыны оІорон , отуордара алдьанар , олохторо огдолуйар . Эрдэ ійдіін , ірµґµнэн , олохторун иккистээн оІостубуттар , тапталы , до ± орго эрэли , кыґамньыны дьол - соргу бигэ акылаатын курдук ылынаааччылар бэйэ - бэйэлэригэр сыґыаннара истиІ - иґирэх , итии тапталынан илгийэр сылаас тыыннаах буолар . Тірµіт тірді - моногамия ? Таптал диэн ійдібµл киґи аймахха моногамия , ол эбэтэр эр - ойох буолан , биир дьиэ кэргэни µіскэтэн олоруо ± уттан ыла баар буолбута диэн этэллэр . Онуоха диэри полигамия , ол эбэтэр , кими ба ± арар кытта таптаґар , та ± ылы ханнарар кіІµл этэ диэн суруйаллар . Онон киґи бэйэтигэр баайы - дуолу , бас билиини мунньунар буолуо ± уттан ыла ыал , кэргэннии буолуу , таптал диэн ійдібµллэр баар буолбуттар . Муспут бас билиим атын киґиэхэ барбатын диэбит курдук дьаґаныы барбыт . Манна да ± атан кэпсээтэххэ , АХШ биллиилээх антрополог - учуонайа М . Мид " Взросление на Самоа " диэн кинигэтигэр : " Биґиги цивилизациябытыгар ірі тутуллар романтическай таптал моногамия идеалларын , биир тапталы , кµнµµлэґиини , тулхадыйбат бэриниилээх буолууну кытта ыкса сибээстээх . Оттон маннык таптал баарын самоанецтар билбэттэр " , диэн суруйар . Самоа олохтоохторо таптал диэн ааттыыр биґиги кэрэттэн кэрэнэн аа ± ар µрдµк иэйиибитин быраабыла курдук оІостубакка , оннук µрдµк иэйии баарын туґунан тµґээн да баттаппакка , хаґан таптаґар санаалара киирдэ да , кими ба ± арар кытта таптаґан кэбиґэр µгэстээх эбиттэр . Онон кµнµµлэґии , аахсыы , суут эІин диэн ійдібµл кинилэргэ суох диэн учуонай бэйэтин кинигэтигэр кэпсиир . Ыал буолан , биир дьиэ кэргэни тэринэн олорор µйэлэр кэлбиттэригэр кыыс кэргэн тахсыан иннинэ уонна тахсан баран , кэргэниттэн ураты атын киґини кытта таптаґара кіІµллэммэтэ . Ону ааґан кэргэн тахсарыгар " кыыґынан " сылдьыахтаа ± а ирдэниллэрэ . Ити буойууну кэспит улахан буруйга - сэмэ ± э тардыллара . Биир киґини эрэ билинэр бэриниилээх , µйэлээх таптал µіскээбит тірді итиннэ сытар диэн сорох учуонайдар ыйаллар . Ба ± ар , оннук буолуо эрээри … " Ґрдµкµ таптал ( возвышенная любовь ) киґи кэрэтиттэн силистэнэн тахсар кµµстээх иэйии . Кэрэтэ , соччото да суох киґини кэрэ гынар , тупсарар , сайыннарар , кынаттыыр . Оло ± у , атын киґини таптыыр киґи чопчу , тус бэйэтин эмиэ таптыыр . Оччотугар кини оло ± о икки тігµл тапталга тирэнэр буолан , бигэ - та ± а . Киниэхэ романтическайдык , µтµі суобастаахтык сыґыаннаґар . ДьоІІо , общество ± а кэрэмэс , µтµі киґинэн сыаналанар " , - диэн сахаттан бастакы " тапталовед " диэн бэрт бэргэнник таптаан ааттаабыт биллэр - кістір философпыт Борис Николаевич Попов " Киґиэхэ киґилии сыґыан " диэн саІа тахсыбыт кинигэтигэр бэлиэтиир . Куба курдук , тапталлаахха µйэ - саас бэриниилээх буолуу , сибэтиэй иэйии быґыытынан µрдµктµк ірі тутуу киґи аймах оло ± ун сайдыытын кытта бииргэ сайдан иґэр . Киґи духуобунас іттµнэн тіґі баай дууґалаа ± а , сайдыытын таґыма , киґилии сиэрэ - майгыта тіґі иитиллиилээ ± э , уопсай культуратын туруга тапталга сыґыаныгар кістін кэлэр . Киґи кэрэтиттэн µіскээн тахсар кµµстээх иэйии дииргэ то ± оостоох курдук . Кµµстээх иэйии , кµµстээх таптал ча ± ылхай холобурун быґыытынан норуот ійµгэр - санаатыгар Суоґалдьыйа Толбонноох уонна Хамначчыт уол , Кµіх Кэтириис уонна Манчаары Баґылай , Алампа тапталлара тыыннаахтар . lЕлена ИВАНОВА Оттон нэhилиэк баhылыга В . А . Колосов , оскуола дириэктэрэ И . Н . Тастыгин оскуола матырыйаалынай базата сайдарыгар , идеологическай үлэҕэ болҕомтолорун уураллар . 2009 сылга ТХМ ыыппыт өрөспүүбүлүкэ таһымнаах быыстапка - дьаарбаҥкатыгар Хорообут агро - оскуолата бастаан , « Синтай » бириистэммитэ . Оттон 2010 сылга иккис миэстэ буолбута . Онон үөрэнээччилэр , учууталлар махталлара муҥура суох . СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы А . И . Степанов сорудаҕынан тыа оскуолаларын инники сайдыытыгар сокуоннай суолталаах докумуоннары , устааптары бырайыак оҥорорго этии киирбитэ . Онно олоҕуран Илин эҥээр улуустарга сөп түбэhэр бу Мадьыал сурулунна . Ааптардар - Хорообут оскуолатын дириэктэрэ И . Н . Тастыгин , тыа хаhаайыстыбатын билимин дуоктара , бэрэпиэссэр А . В . Чугунов , оскуола научнай салайааччыта А . П . Аржакова . Кинигэ тахсыытыгар эппиэттээх РЦТАО үөрэҕириигэ дириэктэрэ С . С . Данилова . Хас биирдии дьиэ кэргэн дьыл ± атыгар биґиги дойдубут ыар дьыл ± ата сабыдыаллаабыта диэн бигэтик этиэххэ сіп . Аччыктааґыны , тоІууну - хатыыны , аас - туор оло ± у ааспыт , ол эрээри сµрэхтэрэ тыйыґырбатах , дууґалара тоІуйбатах а ± а кілµінэ дьоммут сиэннэригэр , хос сиэннэригэр , эдэр кілµінэ ± э сэґэргииллэрэ - кэпсииллэрэ элбэх . Биґиги ветераннарбыт сырдык , ыраас , аґа ± ас дууґаларынан , олоххо тапталларынан , дьолго , µтµі ± э кµµстээх тардыґыыларынан , µтµі санаа хара дьайы хайаан да кыайарыгар бµк итэ ± эйэллэринэн барыбытын умсугуталлар . А ± а кілµінэ туґунан сырдык ій - санаа тыыннаа ± ын тухары хас биирдии дьиэ кэргэн , ол аата дойдубут бµттµµнµн историята тыыннаах . Хомойуох иґин , сэрии µгµс ветераннарын курдук , мин эґэм - Андрей Титович Титаров - Сталинградтаа ± ы кыргыґыы кыттыылаа ± а , А ± а дойду Улуу сэриитин 2 - с степеннээх уордьанын , µгµс мэтээллэр кавалердара бу µбµлµійдээх кµІІэ диэри тиийбэтэ . Саха сирэ тимир суолунан Арассыыйа атын регионнарын кытары 2012 сылга ситимнэһиэ . Бу туһунан тырааныспар миниистирэ Игорь Левитин ааспыт мунньахха эттэ . О ± о спордугар быйылгы сыл сµрµн событиетынан Россия µірэнээччилэрин 4 - с сайыІІы спартакиадата буолар . Финал аны сайын Пенза куоракка ыытыллара былааннанар . Итинэн сибээстээн ааспыт µс спартакиада финалларын илэ харахпынан кірбµт киґи быґыытынан санаабын µллэстэргэ сананным . Туох барыта туга - ханныга тэІнэбилгэ кістір , ол курдук , эдэр спортсменнарбыт бастакы спартакиада ± а ( 2003 с . ) икки эрэ мэтээллээх , уопсай тµмµккэ 80 регионтан 52 - с миэстэ , иккис спартакиада ± а ( 2005 с . ) то ± ус мэтээллээх 48 - с миэстэ буолбут буоллахтарына , 2007 с . µґµс спартакиада ± а 11 мэтээллээх , уопсай тµмµккэ турнирнай таблица ± а 15 µктэли ірі тахсан 33 - с миэстэ ± э тахсыбыттара . Туох да диэбит иґин , мэлдьэґиллибэт ірі тахсыы . Дьэ , аны бу ірі тахсыы хайдах ситиґилиннэ диэн мэтээллэр иккис іттµлэрин эргитэн кірµі ± µІ . 2007 сыллаахха Дьокуускайга ыытыллыбыт Дальнай Восток спорка салайааччыларын сµбэ мунньа ± ар Россия Дальнай Востокка государственнай тренерэ Крысин , Саха сиригэр о ± о спордун салайааччылара о ± олорун Россия кµрэхтэґиилэригэр а ± ыйахтык кыттыннараллар , онон кірдірµµлэрэ сэмэй диэн этэн турар . Дьэ , то ± о а ± ыйахта кытыннаралларын илдьиритэн кірµі ± µІ . Республика Правительствота ити 2007 сыл Россия µірэнээччилэрин кыґыІІы уонна сайыІІы икки спартакиадалара ыытыллар , ыы муннубутугар ыга анньан кэлбит " Азия о ± олоро " оонньууларга хамаанданы бэлэмниир саамай эппиэттээх сылыгар о ± о спордун µбµлээґини ( ааспыт ханнык да спартакиадалара суох , " Азия о ± олоро " наґаа ыкпат 2006 сылынаа ± ар ) икки тігµл аччаппыта . Ол тµмµгэр 3 - с спартакиада µґµс тµґµмэ ± эр Дальнай Восток спартакиадатыгар спорт 50 кірµІµттэн 13 - гэр эрэ , ону да ± аны соро ± ор толорута суох хамаандаларынан , уопсайа 177 о ± онон кыттан баскетболга ( уолаттар ) , кіІµл тустууга ( уолаттар ) , дзюдо ± а бастакы , бокска , буулдьанан ытыыга , самбо ± а , ыарахан атлетика ± а ( кыргыттар ) иккис , чэпчэки атлетика ± а , харбааґыІІа , футболга ( уолаттар ) , ыарахан атлетика ± а µґµс , художественнай гимнастика ± а , волейболга ( уолаттар ) , тустууга ( кыргыттар ) тірдµс миэстэлэргэ тахсыбыттара . Уопсай хамаанданан тµмµккэ а ± ыс регионтан 621 спортсменнаах , 1895 очколаах Приморье , 505 спортсменнаах , 1890 очколаах Хабаровскай , 610 спортсменнаах , 985 очколаах Амурскай уобалас хамаандаларын кэннилэриттэн биґиги 177 спортсменынан кыттан 850 очколаах тірдµс миэстэ ± э тахсыбыппыт , 5 - с миэстэ ЕАО ( 600 очко ) , 6 - с Сахалин ( 470 очко ) , 7 - с Камчатка ( 405 очко ) , 8 - с 350 очколаах Магадан уобалаґа буолбуттара . Аны туран бу ааттаммыт регионнарынан спартакиада ± а диэн анаан тіґі µп ороскуоттаммытын кірµі ± µІ . Приморье - 16 мілµйµін 542 тыґыынча , Хабаровскай кыраай - 19 мілµйµін 039 тыґыынча , алмаастаах , кімµстээх Саха сирэ - 2 мілµйµін 829 тыґыынча ! ! ! Дьэ уонна µрдµк трибунаттан Саха сиригэр о ± о спордун салайааччылара о ± олору кµрэхтэґиигэ а ± ыйахтык кытыннараллар диэн тыл - іс барар . Ґґµс спартакиада ± а уопсай хамаанданан тµмµккэ 79 регионтан µс бастакы миэстэ ± э Свердловскай , Московскай , Ростовскай уобаластар тахсыбыттара , биґиги уокуруктан Приморье алтыс , Хабаровскай кыраай сэттис буолбуттара . Кинилэр µрдµк миэстэлэрин быґаарыыта судургу , спартакиада балаґыанньатын быґыытынан финалга федеральнай уокурук спартакиадаларын кыайыылаахтара эрэ киирэллэр . Оттон биґиэхэ уокурук спартакиадата сµрµннээн Хабаровскайга , Владивостокка ыытылларынан , уокурук атын регионнара , ол иґигэр биґиги эмиэ барыыга - кэлиигэ µп кэмчитинэн , ыраа ± ынан толорута суох хамаанданан кыттабыт . Ол тµмµгэр ити икки уокурук ірµµтµн аІардастыы айбардаан , финалга 300 - чэкэ о ± ону кытыннараллар . Оттон киин федеральнай уокуруктарга холобура , Приволжье уокуругун кµрэхтэґиитигэр финалга тахсар иґин Татарстан , Башкортостан , Самара , Нижегород , Удмуртия , Саратов , Пермь курдук спорка тэІ кµµстээх регионнар бэйэ - бэйэлэрин хардарыта туоратыґан , финалга а ± ыйах киґилээх , мілтіін - ахсаан кэлэн , бары іттµнэн лаппа баґыйар биґиги дьукаахтарбытыгар уопсай тµмµккэ хотторуулаах тахсаллар . Эмиэ балаґыанньа быґыытынан финалга 30 иґигэр киирдиІ да очко биэрэ ± ин , холобура 25 киґиттэн тиґэх 25 - с миэстэ буоллаххына , син биир очко биэрэ тура ± ын . Ол иґин 300 - чэ ± э чугаґыыр финалистардаах Хабаровскай , Приморье хамаандалара очкону итиннэ кµннээн туран хомуйан Россия ± а инники кµіІІэ сырыы ахсын кµірэс гыналлар уонна ірµµтµн µчµгэй ахсааІІа сылдьаллар . Тµмµктээн эттэххэ , о ± о спордугар биґиэхэ µчµгэй тренердэр , талааннаах о ± олор , сіптііх база баар , ону ааспыт сыл " Азия о ± олоро " оонньуу тµмµктэрэ да туоґулуур . Кыаллыбат ірµтµнэн ірµµтµн о ± о спордун µбµлээґин буолар . Јскітµн ити дьукаахтарбыт курдук аІардас µірэнээччилэр спартакиадаларыгар 19 , эбэтэр 16 мілµйµінµ кіріллірі уонна уокурук спартакиадытын сорох кірµІнэрин Саха сиригэр ыыттараллара эбитэ буоллар , биґиги Россия µірэнээччилэрин спартакиадатыгар уон иґигэр киириэ этибит . Ведомствонан найылаґан о ± о спордугар µгµс сыл устата сіптііх µбµ кірбіккі , олорор мутукпутун кэрдинэн кэллибит . Дьэ , ол эрээри быйыл о ± о спордун салайааччылара µірµµлэрэ µрдµк . То ± о диэтэххэ , республика Госкомспорда 4 - с спартакиада ± а анаан 5 мілµйµін 398 тыґ . солк . кірді , онон Дальнай Восток кµрэхтэґиитигэр хаґан да кыттыбатах элбэх ахсааннаах 245 о ± о , спорт 18 кірµІэр республика чиэґин кімµскµµр дьоллонно . Биллэн турар 5 мілµйµін - 16 , 19 мілµйµін буолбатах , 245 о ± о Хабаровскай , Приморье , Амурскай уобалас туруорар састаабынаа ± ар лаппа а ± ыйах . Ол гынан баран , µіґээ кэпсэммитин курдук , кыраны да кучу - мачы гынан кідьµµстээхтик туґаннахха , о ± олорбут барахсаттар уонна тренердэр ааспыт сыллаа ± ы " Азия о ± олоро " оонньууларга курдук , уот диэки кірдірµіхтэрэ диэн эрэнэ саныыбын . Иннокентий ПТИЦЫН . Хаартыска ± а : 3 - с спартакиада кіІµл тустууга кыайыылаахтара Лина Мыреева уонна Анастасия Шавлинская тренердэрэ Ким Колодезниковтыын . Автор тµґэриитэ . Горнай улуу ? а - киин улуус буолан былыр былыргыттан атын улуустары кытта быстыспат сибээстээх , араас сонуну - сананы кэмиттэн - кэмигэр истэ - билэ олорор сэргэх дьонноох - сэргэлээх эбит . Маныаха сµрµн оруолу дьаам суола ылара . Дьаам суола ? лµ ? нэ ? рµскэ тµ ? эр Сиинэ µрэх сµнньµн бата Ха ? алас , Маалтааны , ? ? ? ээ Бµлµµ , ? лµ ? хµмэ , Бµлµµ улуустарын хабан , киин сир сайдыытын дуораана улуус оло ± ор - дьа ? а ± ар , ? йµгэр - санаатыгар , дьо ± уру - талааны сайыннарыыга µтµ ? сабыдыаллаа ± а . - Мин курдук уолаттары кыргыттар бэлиэтии көрөөччүлэрэ суох . - Гриша сири манаата , төбөтүн иһэ куп - куугунас буола түстэ , кулгааҕар сүрэҕин тэбэрэ күүскэ иһилиннэ . - Чэ дьиэҕэр тиийдиҥ , сарсын хайыыгын ? Иһит иһигэр туоһунан кичэллээхтик сууламмыт Петр 1 ыраахтааҕы саҕанааҕы былыргы 40 - ча манньыат , үрүҥ көмүс уонна кыһыл көмүс ньуоскалар бааллар эбит . Этэрбэс араадьыйата кэпсииринэн , олохтоохтор булуллубут кылаат сыаната үс мөл . солк кэриҥэ буолуохтаах диэн сабаҕалаабыттар . / / атын республикаларга национальнай тылынан тахсар ыччат хаґыата суох Ааспыт нэдиэлэ ± э Москва ± а ыччат бµтµн Россиятаа ± ы Медиафорума тµмµктэннэ . Форуму " Медиакратия " диэн Россия эдэр журналистарын ассоциацията тэрийдэ . Тэрээґин РФ Ыччатын министерствотын календарнай былааныгар киирбит буолан µбµлэнэн Россия элбэх регионнарыттан журналист - ыччаты мустулар . Испииґэги кірі олорон эттэххэ , регионнартан 40 эдэр киґи , 30 киґи - Москва кірдірір - иґитиннэрэр тэрилтэлэриттэн кэллэ . Саха Республикатын аатыттан " Саха сирэ " хаґыат ыччакка аналлаах сыґыарыыта - " Эдэр саас " хаґыат редактора кытынна . Салгыы » Саха сирин ИДьМ ОМОН урукку кылаабынай булгаахтар хотуна сууттанна . Үлэлии сылдьар кэмигэр тэрилтэ харчытын бэйэтэ билэринэн айбардаабыт . Ыый - ыыйбын ! Аай - аайбын ! Уот байҕал иччитэ , Уот Суорун адьарай уола , Көстүбэт түөкүнэ Уоран - талаан Илдьэ барда … Туохтаах буолан Тугум абырыай ? ! Кимнээх буолан Кимим быыһыай ? ! Түспүт күөрэйбэт , Барбыт эргийбэт Сиригэр бардым быһыылаах . . . Айан үөскэппит Аар тойон Аҕам ! Күн сирин көрдөрбүт Күн күбэй Ийэкэм ! Сүгэн - көтөҕөн Көччөх гынан көтүппүт Убайдаатар убайым ! Бар дьоннорум , Ахтар алаһам , Аан дойдум , Быдан дьылларга Бырастыы буолуохтун ! Ыый - ыыйбын ! Аай - аайбын ! - диэн Ытыы - соҥуу барбыт саҥата Сүтэн симэлийэн хаалла … / / Холостуой хоґууннар бу тµµн тугу астаналлар эбитий ? Тымныынан хаарыйар ахсынньы сыл биир саамай аптаах - алыптаах ыйа буолар . То ± о диэтэххэ , элбэ ± и эрэннэрэр , кэтэґиилээх кэм , СаІа дьыл µµнэр … Хас биирдии ыал аайы бааллар : µтµі тµбµктэр , бэлэх кірдµµр сµпсµлгэн уонна туох эрэ буолуохтаах дьиктини кіґµтµµ … Ону таґынан , бырааґынньык биир улахан " дьыалата " - - СаІа дьыллаа ± ы остуолу киэргэтии , туох эрэ саІаны , хатыламматы астаан чугас дьоІІун µірдµµ - кітµтµµ . Онон , бµгµІІµ нµімэргэ харахпытын сымнатар , санаабытын сылаанньытар артыыс , ырыаhыт , " шоумен " дьарыктаах холостуой эр хоhууннарбыт тугу астанан СаІа дьылы кірсіллірµн сурастым . Салгыы » КэлиІІи сылларга тыа сирин культуратыгар хамсааґын тахсан эрэр . РФ 131 № - дээх сокуонунан нэґилиэк кулууптара олохтоох дьаґалта илиитигэр киирэн олороллор . Онон тµмµктээх µлэ туґугар , былаас бэрэстэбиитэллэрин кытта аґа ± астык кэпсэтэри аныгы кэм ирдиир . Кулун тутар 19 кµнµгэр Боро ± он сэлиэнньэтигэр олохтоох салайыныы органнара уонна культура тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах республикатаа ± ы семинар буолан ааста . Нэґилиэк баґылыктарын , управление начальниктарын дакылааттарын кэнниттэн СР Президенин уонна Правительствотын дьаґалтатын иґинэн µлэлиир олохтоох салайыныы боппуруостарыгар департаменын салайааччыта Михаил Никифоров тылы ылла : - 131 № - дээх сокуон олоххо киириитигэр мунаарар боппуруостарбыт элбэх этилэр . Билигин боломуочуйаны тыырсыыга сокуон ылылынна , нуормаламмыт база оройуон таґымыгар сµнньµнэн оІоґулунна . Кулууптар материальнай - техническэй базалара , объектар бэйэлэрэ да эргэрдилэр . Бу сылларга капитальнай ірімµіІІэ кірµллэр µп сµрµннээн µірэх тэрилтэтигэр туґуланан кэллэ . Ол да буоллар , улуус баґылыктара кэлин доруобуйа харыстабылыгар уонна культура ± а эмиэ кірір буоллулар . Маны улуус управлениетын начальниктара сіптііхтµк тыырсан ылыахтарын наада . Оттон материальнай базаны хаІатыы сµрµннээн бэйэ киллэрэр µбµттэн барыахтаах . 2009 сыллаа ± ы µбµ тыырыы ыарахаттардаа ± ын бары билэн олоробут , 2010 сылга улуус баґылыктара Ґп министерствотын кытта сібµлэґии тµґэрсиэхтэрэ . Ол да буоллар , кулууптар бэйэлэрин киллэрэр µптэринэн капитальнай ірімµінµ оІорор буолбуттара сµрдээх µчµгэй . Муома улууґун кулуубун илэ харахпынан кірін итэ ± эйбитим , Сунтаар улууґугар БордоІ нэґилиэгин кулуубун µлэґиттэрэ Спиридоновтар ірµс балыгын , сыалыґарын атыылаан , онтон µбµ киллэринэн ірімµіннээбиттэрин билэбин . Онон ханнык ба ± арар хайысха туґалаах . Биир нэґилиэк 1 міл . солк . дохуоту киллэрэр буолла ± ына , Уус - Алдан улууґа 3 , 5 міл . солк . дохуоттаа ± а олус кыра . Биир сµрµн проблема - оттук . Оттукка биир міл . солк . тахса харчыны тілµµр кулууптар билигин да элбэхтэр . Ону экономиялыыр сыалтан хайа ба ± арар социальнай объекка хайаан да сылааґы учуоттуур прибор туруохтаах . Объектар тымныылар , ОдьКХ ГУП сіптііх сылааґы биэрэр кыа ± а суох . Арай капитальнай µчµгэй ірімµіннээх кулууп сылааґын тутан туруон сіп . Кулууп тэрилтэлэрэ экономия оІоро сатаан кµґµн хойутаан , саас эрдэлээн сылаастарын холбоно , араарына сатыыллар . Баґылыктар ити экономия харчытын тутан ылаллара эмиэ мэлдьэх буолбатах . Ол гынан баран СР Правительствотын уураа ± а тахсыбыта : тэрилтэ экономиялаабыт µбµн µс сыл устата атын сыалга туттуо суохтаах диэн . Манна , чуолаан , улуус депутаттарын сэбиэтин кытта быґаччы µлэлэґии наада . 2015 сылга Россия µрдµнэн " Электроннай правительство " диэн программа олоххо киириэхтээх . Ол культура ± а эмиэ сыґыаннаах , интернет , сибээс сайдыыта барыахтаах . Нуормаламмыт базаны кумаа ± ынан ыыттахха нэґилиэк баґылыктара аахпакка да ылан быра ± ан кэбиґэллэрэ баар суол . Уонна тугу да туппатахпыт , кірбітіхпµт диэн кэбиґэллэр . ДьиІэр , дьон кута - сµрэ , санаата культура , спорт ыытар тэрээґиннэрин тула тµмсэр , сайдар . Муома улууґун µлэтин , уопутун республика ± а тар ± атыахха наада . Михаил Донской , СР Культура ± а уонна духуобунай сайдыыга министрин солбуйааччы : - Баґылыктар культура боппуруостарыгар иІэн - тоІон µлэлиир буолбуттара кэрэхсэнэр . Тµмµктээх µлэ туґугар министерство граннарыгар , программаларыгар кµµскэ µлэлэґиэххэ наада . Бу бырайыактар саІа идеялары , сµµрээннэри ійµµр сыаллаах - соруктаах µлэлииллэр , µбµлэниилэрэ µрдµµрµн туруорса сылдьабыт . Кэлэр ыйтан бырайыактары тутуу са ± аланар . Объектар капитальнай ірімµіннэригэр субсидия бара турар . Тус сыаллаах программалары былырыыІІыттан µлэлэтэн эрэбит . Быйыл былырыыІІы µлэ тµмµктэринэн уонна эбии µбµлээґин баар буолла ± ына эрэ µп - харчы ыытыахпыт . Са лгыы араас этиилэр , ыйытыылар бардылар . Ол курдук Суотту нэґилиэгин баґылыга В . И . Иванов µс кулуубуттан биирин народнай театр оІорон туспа ыытыан ба ± арарын сатаммат диэтилэр . Кыра нэґилиэктэргэ элбэх функциялаах дьиэлэр киирэллэрэ ордук эбит диэн бэйэтин санаатын Н . Г . Жирков эттэ . Итиннэ М . М . Донской , Республика Правительствота билигин о ± о саадтарыгар бол ± омтотун ууран олорор , оттон " Мин Сахам сирэ " дирекция чэрчитинэн итинник дьиэлэр тутуулара кыаллыан сіп , - диэн хоруйдаата . Сылааґы экономиялааґыІІа , итиини хонтуруоллуур счетчигы туруорууга µп эрэйиллэринэн , Культура министерствота ОдьКХ ГУП - тары кытта бииргэ µлэлиирэ наадалаа ± ын ыйдылар . Артем Корякин , Муома улууґун КК директора : - Кулууп нэґилиэнньэ ± э іІінµ оІорууга кµµскэ µлэлиэн наада . Ол курдук камернай киинэни кірдірірµІ кіІµллэнэр , биґиги тµµІІµ сеанстары киэґэ 11 чаастан сарсыарда 8 чааска диэри кірдірібµт . Сыаната 100 солк . Мин директор буоларым быґыытынан , ааспыт дьылга 1 міл . солк . харчыны іІінµ оІоруунан , предпринимательскай µлэнэн киллэрдим . Ол онтон 100 тыґ . солк . µлэґиттэрбэр бириэмийэ оІорон тµІэттим , онон кинилэр эмиэ интэриэстээхтэр . Салгыы культура управлениетын начальниктарын , ИМЦ директордарын мунньа ± а буолла . Манна сµрµннээн культура управлениета улуус дьаґалтатын иґинэн сылдьара эбэтэр онтон тахсара ордугун дьµµллэстилэр . Сергей Семенов , " Арктика " ГТ генеральнай директора : - Кулууптар юридическай статустаннахтарына тус бэйэлэрин билиниилэригэр бараллар , µптэрин тыырыытын бэйэлэрэ кімµскµµллэр . Билигин хоту улуустар бюджеттарын ФКУ кімµскµµр буолан бэйэлэрэ кімµскээбэттэр . Россиятаа ± ы нуормаламмыт докумуоннарга ИМЦ диэнинэн сылдьар , культура управлениетын структурата суох . В . В . Путин культура управлениета дьаґалта ± а баар буолуохтаах диир . Онон управление дьаґалта иґинэн баар буолара ордук . Борис Заровняев , Уус - Алдан улууґун культура ± а управлениетын начальнига : - 2006 сылтан са ± алаан 2008 сылга диэри Тулунаттан ураты кулууптар бары юридическай статустаммыттара . Сэттэ инновационнай нэґилиэктээхпит . 2008 с . улуус баґылыгын дьаґалынан культура уонна µірэх управлениеларын начальниктара дьаґалтаттан туґунан барбыппыт . МУ буолан барбытым бииринэн µчµгэй , барытын бэйэм дьаґайабын . Итини сорох управление начальниктара ылымматылар . Ол курдук Е . М . Сутакова ( Амма ) , начальниктар дьаґалта ± а бардахтарына статустара салайар управление курдук буолуо этэ , диэтэ . ИМЦ директора С . Н . Алексеева ( Горнай ) : " Биґиги дьаґалтабыт боломуочуйатыгар культура , спорт бааллар . РФ тус сыаллаах программатыгар кыттаннар 6 міл . солк . харчыны ылан , ірімµін бі ± ітµн ыыттылар . Мантан инньэ муниципальнай дьаґалталар кулууптарын ыла сатыахтара " . В . П . Стручков ( ДьааІы ) : " Культура управлениета салайар орган буолуохтаах . Дьаґалта ± а бардахтарына статустара µрдµі этэ . Кулууптарын кытта тэІІэ муниципальнай учреждение буолан олордохторуна , кулууп директордара экономическай іттµнэн тутулуга суох буолаат , управление ± а бас бэринимиэхтэрин сіп " . Н . А . Соловьев ( Нам ) : " Биґиги улууспут куораттан чугас буолан , тіґі ба ± арар куоракка киирэн концертарга сылдьаллар . Муома дьоно ханна барыахтарай , кулууптарыгар сылдьаллара чуолкай буолла ± а дии . Кулууптар балыктаан дуу , хортуоппуй олордон дуу харчы киллэриэ суохтаахтар дии саныыбын . Оччо ± о ким ыллыыр - туойар , сценарийы суруйар , тэрээґиннэри ыытар ? " А . И . Кривошапкина ( Чурапчы ) : " ИМЦ бары эйгэни хабан µлэлиир буолла ± ына онно сіптііх специалистар наадалар . Музыкальнай оскуола ± а педагогическай , библиотека ± а библиотечнай , музейга музейнай іттµн быґаарсар дьон " . Тµмµктµµр " тігµрµк остуолга " секцияларынан µлэни сµрµннээґин барда . Сергей Семенов : " Боломуочуйаны тыырсыыга кэпсэтии та ± ыста . Управлениелар тэрилтэлэрэ юридическай статустаах буолан µлэ атахтанар , онон улуус дьаґалтатын иґинэн киириэххэ наада эбит диэтибит . Управление харчытын начальник бэйэтэ тыырыахтаах " . Михаил Донской : " Правительство отчуотун кэмигэр теплосчетчигы туруорууга ОДьКХ мэґэйдэґэрэ кістін та ± ыста . Онон мэктиэлиир сурукка ОДьКХ - ны кытары µлэни киллэриэххэ наада " . Михаил Никифоров : " Уус - Алдан улууґугар икки сыл анараа іттµнээ ± и хартыына тосту уларыйан , µлэ саІалыы хайысханан баран эрэрин кірдµм . Сарбыйыыга сіп тµбэґиннэрэн культура кииннэрин µптэрин кµµскэ туґаныахха сіп . Газ киирбит сирдэригэр счетчугунан тілінір буолан чуолкай , онтон ОДьКХ іттµн ыллахха - уустук . РФ Правительствотын Председателэ В . В . ПутиІІа уот чааґыгар докумуон бэлэмнэнэн оІоґулла сылдьар , ол докумуонунан уот сыанатын µрдээґинэ тохтуохтаах . Тутуу " Мин Сахам сирэ " дирекциянан эрэ барар кыахтаах . 2013 сылтан бюджет программанан µбµлэниэхтээх , бу эґиги этэр программаларгыт эмиэ . Онон бол ± омто ± утун ити уларыйыыларга туґаайыІ диэхпин ба ± арабын " . З . Н . Никитин , культура управлениетын начальнига ( МэІэ - ХаІалас ) : " Ґлэбитин кулууптар эргэрбиттэрэ уустугурдар . Норуот хаґаайыстыбатын сэргэ духуобунаґы , культураны сайыннарыахха . Ол инниттэн Тыа сирин кулуубун сылын биллэриэххэ наада . Биир сыллаах µрдэтинэр курстар арыллаллара буоллар . Олохтоох былааґы кытары семинар - тэрээґин ыытыллара наада . НСОТ - ка киириигэ баґылыктарга элбэх ійдітµµ µлэ барыахтаах , билиІІи туругунан бэлэммит µчµгэйэ суох . Нормативка 5 % баар , ону улуус баґылыга кірµін да сіп , кірµмµін да сіп . Ону бигэргэтиэххэ наада . Культура ± а попечителлэр , меценаттар элбэхтэр , олорго анал бэлиэ оІоґуллара буоллар " . Н . А . Соловьев ( Нам ) : " Мин Сахам сирэ " дирекция µлэтин тыа сирин кулууптарын тутууга туґаайара буоллар . Тыа кулууптарын сылын биллэрэр хайаан да наада . Кадр ханна ба ± арар ыарахан боппуруос буолла . Арктическай институкка µлэлии сылдьар специалистары босхо µірэтэллэрэ буоллар " . Боро ± оІІо буолбут мунньах , чуолаан , улуус , нэґилиэк дьаґалтатын іттµттэн кулууптарга бол ± омто кµµґµрбµтµн , биир интэриэґинэн салайтаран µлэлиир санаа баґыйан эрэрин кірдірді . Антонина ЭВЕРСТОВА « Кыым » хаґыат сүрүн бирииґин , « Донг - фенг » кытай тыраахтарын , МэІэ ХаІалас Бүтэйдээҕэр олорор ір сыл оҕо тэрилтэтигэр үлэлээбит педагог Екатерина Васильевна Сидорова сүүйдэ . Учуутал сылыгар сүрүн бирииспит оҕону кытта үлэлиир педагог киґиэхэ түбэспитэ тоҕоостоох . МэІэ ХаІалас - « Кыым » хаґыаты саамай элбэх сурутааччылаах улуустартан биирдэстэрэ , урут бу улуустан сүрүн бирииґи ким да сүүйэ илигэ . Екатерина Васильевналаах сүіґүнү , сылгыны иитэллэр эбит , онон тиэхиньикэ кинилэргэ олус наадалаах буолсу . Тыраахтарбыт түірт оҕолоох , элбэх сиэннээх дьоґун саха ыалыгар түбэґэн , түбүктэрин чэпчэтиэ диэн эрэнэбит , үірэбит . Муомаҕа Хонуу бөһүөлэгэр арыгыттан сылтаан эмиэ суорума суолламмыттар . Үс эр киһи көрсөн арыгылаабыттар . - - Испэктээхтэрбин көрөн баран бары - бахсыччы ытаан баран тахсан иһэр дьоннору элбэхтэ көрбүтүм ( күлэр ) . Култуура үтүөлээх үлэһитэ Агафья Молонова ( Андросова ) диэн баар . Тыйаатыр дириэктэрэ Анатолий Николаев үбүлүөйүгэр Нерюнгриттан « Эргиллиэм хайаан да » кэлэн көрөн баран , били , далбар остуолугар барыахтаах этибит . Арай тохтобул кэмигэр тиийэн көрсө сырыттым - дэлби ытаабыт , хараҕа дэлби иһэн хаалбыт . « Маннык сирэйбинэн дьоҥҥо тахсыам дуо ? » диэн ол астан маппыта . Кырдьыга , биир да киһи самнарар , алдьатар курдук кириитикэлээбитин истэ иликпин . Санатан этэр буоллахха , эдэр дьокутааттар бу - үһүс эриэйдэлэрэ . Бу иннинэ эмиэ Дьокуускай куорат маҕаһыыннарын кэрийбиттэрэ . Хомойуох иһин , бастакы - иккис эриэйдэҕэ түбэспит маҕаһыыннар , күн бүгүҥҥэ диэри атыылаабыттарын курдук атыылыы тураллар эбит . Инньэ гынан Муус Хайа аттыгар турар « Токко » диэн уонна да атын даҕаны маҕаһыыннары суут - сокуон үлэһиттэрэ болҕомтолоругар ылыах тустаахтар . Маннык саакка - суукка ким маҕаһыына элбэхтик хабыллыбытын сэрэйэн эрдэххит . Хаґыат ааспыт нµімэригэр милиция µлэтигэр саІа технологияны туттан , куораты видео - кэтээн кірµµ ситимигэр холбоон эрэллэрин туґунан суруйан турабыт . Аныгы олох билиІІи усулуобуйа ± а эппиэттиир саІа технологиялары туґанары ирдиир . Дьокуускайдаа ± ы Ис дьыала управлениета куорат дьаґалтатын кытары бииргэ µлэлээґинин тµмµгэр , " Куттала суох куорат " программа оІоґуллан , µбµлэнэн видео - кэтээн кірµµ системата µлэлээн эрэр . БилиІІитэ видео - кэтээн кірµµ системата Орджоникидзе болуоссатын , " Киин " кинотеатры хабан , салгыы " Лена " кинотеатрга тиийдэ . 202 - с микрооройуон бµтµннµµ кэтээн кірµµ систематыгар холбонон , суукканы эргиччи кірµллэр . Сэтинньи 13 кµнµгэр Дьокуускай куорат ис дьыала ± а управлениетыгар Ленин болуоссатыгар туруоруллубут видеосистема тірдµс тµґµмэ ± ин киллэрии , бэлиэ тµгэн быґыытынан суруналыыстарга кірдірµлµннэ . Камера устуута быґа Дьокуускай куорат дьуґуурунай чааґыгар кісті турар . Итини таґынан милиция постарыгар , пууннарыгар эмиэ туох буола турарын тута кірір кыах баар . Маны сэргэ , сэттэ сиргэ : " ОлоІхо " , " Набережнай " эргиэн дьиэлэрин , Дьокуускайдаа ± ы медицинскэй , музыкальнай училищелар тастарыгар , Ленин проспегар баар МТС - ка , " Подросток " АСК аттыгар , Киров уулуссатыгар баар Алексеева авторскай оскуолатын аттыгар уулусса ± а " Гражданин - милиция " диэн суґал сибээс видеосистемата турар . Бу системалар ханна туралларын нэґилиэнньэ чопчу билиэн наада , то ± о диэтэххэ , ыксаллаах быґыы - майгы буолла ± ына , киґи ити сиргэ тиийэ охсон кнопканы баттаан , дьуґуурунай чааска олорор операторы кытары быґа сибээскэ тахсан кімі кірдµін сіп . Видеокамералары уонна быґа сибээс устройствотын ыллыІ да мээнэ сиргэ туруорбаккын , буруйу оІоруу ханна элбэ ± ин ырытан кірін баран быґаарыллыбыта . Ленин проспегар , болуоссаты хабан туран , 6 видеокамера уонна икки быґа сибээс пууна туруоруллан , суукканы эргиччи кэтээн кірµµгэ , хонтуруолга тутуллар . Система техническэй кыа ± а олус улахан , кэтээн кірµµтэ 360 градуска тэІнэґэр . Ол туґунан ИДьМ дьуґуурунай чааґын суґал диспетчерэ , старшай сержант Фатима Алексеева ( хаартыска ± а ) кірдірі - кірдірі кэпсээтэ . Фатима остуолга турар икки мониторынан куоракка турар бары видеокамераларынан куоракка хайдах быґыы - майгы буола турарын кірін олорор . Маны таґынан иннигэр , истиэнэ ± э ыйанан турар µс экраІІа ойуулар улаатыннаран кірдірµллэллэр . Кини кэпсииринэн , соторутаа ± ыта Орджоникидзе болуоссатыгар суолу туорааґыІІа , массыына киґини тµІнэри кіппµт , сі ± µіх иґин , ол киґи турбут да туох да буолбакка , сµµрэн хаалбыт . Холобур , итинник тµгэннэргэ суукка бу устуу олус наадалаах дакаастабыл буолуон сіп . Сайаана ЛЬВОВА / / Милииссийэ , борокуратуура , салалта тугу кірір ? Дьаллык - хара дьайга ыллартарыы кірµІэ . Хара дьайга бэриммит , куґа ± ан дьаллыкка ыллартарбыт киґи буорайар . Ол курдук , куґа ± ан дьаллык арааґа элбэх : наркомания , арыгы , азартаах оонньууга ылларыы ( лудомания ) . Бу " ыарыылар " киґи уйул ± атын алдьатар адьынаттаахтар . Наркотиктан " кайф " ылыы , арыгы биэрэр сымыйа µірµµтµттэн астыныы , быстах сµµйµµттэн дьолу булуу диэн , киґи - аймах " ыарыыта " буолар . Наркотига да суох олохтон дуоґуйууну ылыы , арыгыта суох дьиІнээх µірµµнµ - кітµµнµ билии , сµµйсµµлээх оонньуута суох харчыны ілірµµ - бу буолар чіл туруктаах киґи дьоло . Ыраас , дьиІнээх дьол . Оттон куґа ± ан дьаллыкка ыллартарбыт киґи - бэйэтин баґын бэйэтэ билиммэт , " сµµйэбин " диэн оонньуур да , хайыы - µйэ ійµн - санаатын сµµйтэрбит буолар . Дьаллык " абааґы " эІэрдээх буолан , кµµскэ дьайар . Бастаан сыстар , кэрэхсэтэр , абылыыр . " Абааґы аґаабыт сириттэн арахпат " дииллэринии , аны бу дьаллыктан босхолонор уустук . То ± о диэтэххэ , эн искэр , сµрэххэр олохсуйар . Киґи аатыттан аґаран баран , дууґа ± ын аллараа дойдуга туттарыа . Дьаллык - бу ыарахан ыарыы . Бу ыарыыга буулаппыт киґи кэхтэр . Ґксµгэр сµµйсµµлээх оонньуу бобуулаа ± ын , кіІµллэммэтин о ± о - ыччат билбэт . Сонун оонньуу куґа ± ан дьаллык буоларын эдэр киґи ійдіібіт . Онноо ± ор эмээхситтэр - о ± онньоттор пенсияларын сыыґын тэбээн тахсар эбит буоллахтарына , стипендия туґунан этэ да барыллыбат . Аґыыр харчыта суох хаалбыт эрэйдээх буруйу оІорууну аччаппата биллэр , устунан хаайыылаах кэккэтин хаІатара чуолкай . Маннык сµµйсµµлээх оонньуу ыарыыга кубулуйуутун , наука " лудомания " диэн ааттыыр эбит . Оонньооччу лудоман буолбутун бэйэтэ да билбэккэ хаалар . Кµнэ - ыйа бу оонньууттан , сµµйµµттэн эрэ тахсар гына ійі - санаата булкуллар . Сµµйдэ ± инэ эрэ дьоллонор курдук сананар . АтыІІа туохха да наадыйбат буола харааччы иирэр . Ґірэх , µлэ , дьиэ - уот умнуллар . Дьэ , сэрэхтээх оонньуу диэтэ ± иІ . Сµµйсµµлээх оонньуулар республикатаа ± ы уонна федеральнай сокуоннарынан бобуулаахтарын билэ - билэ , билбэт курдук быар куустан олоруу - Саха сирин олохтоохторун барыбыт иэдээнэ буолбатах дуо ? Эн а ± аІ , убайыІ , о ± оІ , до ± оруІ бу иэдээІІэ сыстыа суохтара диэн 100 % эрэбил баар дуо ? Ааспыт сырыыга " Эдэр сааска " туґалаах , маны ирдэбилгэ туруорар матырыйаал тахсыбыта . Маныаха ким кыґаныахтаа ± ый , бэрээдэги , сокуону тутуґуннарыахтаа ± ый ? Салалта бол ± омтото эрэйиллибэтэ эбитэ дуу ? Милииссийэ , борокуратуура тугу кірір ? Эбэтэр " Эдэр сааска " тахсыбыт ыччакка анаммыт ыстатыйалары тустаах тэрилтэлэр сахалыы аахпат буолан билбэттэрэ дуу ? Хаґыат ніІµі сигнал бэриллибитин да кэнниттэн , оонньуур автоматтар , араас " казинолар " Дьокуускайга кµнµстэри - тµµннэри тигинэччи µлэлии олороллор , чэпчэки харчыттан акаастанар санаалара суох . Ханна да ыраах хой баґа сиргэ буолбатах , хас биирдиибит дьиэтин таґыгар , тµннµк кэннигэр , кирилиэс анныгар , ма ± аґыын µрдµгэр , о . д . а . Сµµлµктэр дьиэ - уот булан , ааттарын - суолларын да суруйбаталлар , тайахтаахтан тайа ± ын , сµгэґэрдээхтэн сµгэґэрин суйдуур ньыманы булаллар . СаІаттан саІа оонньооччулар киирэн биэрэн иґэллэр . Онно дьонуІ іссі араас маркетинговай акция тэрийэллэр . Санаан кэбиґиІ , сокуону кэґэ олорон іссі дьону хомуйа тардар акция тэрийэллэр . Автоматтар турар сирдэригэр лыык курдук ыга симсэн , ордук ыччат дьон мустар . Бука , бу точкаларга наркотигы да тар ± атан эрдэхтэрэ буолуо . Ким бµгµн маны хонтуруоллуур , эппиэттээх µлэґиттэрбит ханналарый ? Автовокзал иґигэр турбут автоматтар кістµбэт буолбуттарыгар µірэ санаабыппыт . Онтубут , автовокзал кирилиэґин анныгар ма ± аґыын турбута , билигин онно оонньуур автоматтар кырыы - кырыыларынан ыгыта симсэн тураллар . Оонньооччу толору , миэстэ суох µлµгэрэ . Биллэн турар , аата - суола ыйамматах , тµннµгэ сабыылаах . Автовокзал иґигэр биир хос дьуґуурунай милииссийэлэргэ анаммыт . Сокуонунан кіІµллэммэт оонньуулар оонньоноллорун билбэт - кірбіт бэйэлэрэ дуу диэххэ айылаах . ДьиІэ , казинолар , автоматтар хаґаайыннара µчµгэй " кырыыґалаах " буолан , дьон саамай кэлэр - барар , то ± уоруґар сирдэрин таба тайанан , о ± о - ыччат ійµн сµµйэн , эдэр - кырдьа ± ас сиэптэрин тэбээн эрдэхтэрэ . Национальнай библиотека утары таас дьиэ ± э эмиэ оонньуур автоматтар кэчигирээн тураллар . Ыччат толору . Сэргэлээххэ эмиэ биир оннук хартыына . Маны то ± о кыайан бопсубаппытый ? Анал уорганнар то ± о харахтарын сабан олороллоруй ? Сокуону кэґэн , дьон ійµн иирдэн , сиэптэрин тэбиир сµµлµктэри уодьуганныырга уолдьаспата дуо ? Марианна Макарова . - - Хаһан да кыбыстыбат этим ! Куруук оҕолору кытары тэҥҥэ , бииргэ сылдьыбытым . Кыттарга кыттан , киирсэргэ киирсэн … Ким да атаҕастаабат , ыыстаабат этэ . ХИФУ култуурунай киинигэр учуутал идэлээхтэргэ үлэ дьаарбаІката буолан ааста . ДьаарбаІкаҕа барыта 521 үлэ миэстэтэ турда . Сүрүннээн улуус оскуолаларыгар , лицейдэргэ , гимназияларга үлэ миэстэтэ баар . Нам , Томпо уонна Јлүіхүмэ улуустара учууталларга ордук наадыйаллар эбит . Ханна да ± аны кыстыкка киирии айдаана . Тыа сиригэр бары оннуларын булуннулар . Ол эрээри Дьокуускайга билигин да кыстыыр сирдэрин булуммакка сылдьааччы элбэх . Дьиэ - уот сыаната ыарахан , сорох наймылыыр эбэтэр атыылаґар µбэ - аґа суох . Оттон ханна да µлэлээбэт , тµптээн олорор дьиэтэ - уота суох сылдьар дьоІІо бу іссі кытаанах боппуруос . Арай итилэргэ кіміліґµін сіптііх сиринэн " Быстах олорон ааґар отделение " буолар . Салгыы » Бизнесменнэр стратегтар , оҕуруктаах өйдөөхтөр . Дмитрий Абзалов ( Политконъюнктура киинэ ) : " Усманов быыбар чугаһаан судаарыстыбаҕа " бэрик " биэрэр , Путин кэнниттэн кэлэр президент кини курсун тутуһара биллэр , онон кэнэҕэс олоҕун нус - хас уон сылын бэлиэр оҥоһунна " , - - диэн сыаналаабыта . Сорохтор , Кириэмил , Узбек английскай « Арсенал » кулуубу атыылаһарын көҥүллээбитин иһин махтанна диэн тойоннообуттара . Ыам ыйын 23 кµнµгэр Горнай улууґугар Сиинэ ірµс µіґээ баґыгар баар " Сиинэ " айыл ± а пааркатыгар ойуур бизоннара иитиллэр " Тыымпынай " питомниктара аґылынна . Манна Саха сирин Буотама ірµґµн заповеднигар тіріібµт алта бизону а ± аллылар . Бу кµн айыл ± а пааркатыгар Саха Республикатын Президенэ Вячеслав Штыров сырытта . Кинини Правительство Бэрэссэдээтэлэ Егор Борисов , Правительство Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Айаал Степанов , айыл ± а харыстабылын министрэ Владимир Григорьев , " АЛРОСА " компания вице - президеннэрэ Валентина Потрубейко , Юрий Дойников , уо . д . а . арыаллаатылар . Ґгэс быґыытынан алгыс сиэрин - туомун ыыттылар , ійдібµнньµк сэргэ туруордулар . Бу эдэр бизоннары " Јлµінэ очуостара " айыл ± а пааркатыгар баар Буотама ірµс бизонарийыттан а ± албыттар . Биир саастаах бизоннар 150 - 200 киилэни µктµµллэр , улааттахтарына ыйааґыннара биир тонна ± а тиийэр µґµ . Горнай улууґун талбыттара тµбэґиэхчэ буолбатах , учуонайдар манна 20 - 30 тыґыынча сыллаа ± ыта µіскµµ сылдьыбыт былыргы бизон тібітµн уІуо ± ун булбуттар . " Саха Республикатын тулалыыр айыл ± атын харыстааґын " программанан республика сиригэр - уотугар ууґатар инниттэн 2006 сыллаахха Канадаттан 30 бизону а ± албыттара . Итилэр Саха сирин усулуобуйатыгар µчµгэйдик µірэммиттэрэ , билигин элбээн иґэллэр . Саха сирин климата Канада бизоннарыгар сіп тµбэґэр эбит . Ону тµргэнник ууґаан барбыттара туоґулуур . Канада ± а ууґуур кэмнэрэ балачча уґун эбит . Эґиил Канадаттан іссі 30 бизон а ± алыллара былааннанар . Специалистар этэллэринэн , кыыллар олохтоох усулуобуйа ± а µчµгэйдик µірэннэхтэринэ уонна 150 - Іа тиийэ элбээтэхтэринэ , 2011 сылга бизоннары кіІµлгэ ыытар санаалаахтар . СИА . 90 - с сыллартан биирдиилээн энтузиастар уонна култуура тэрилтэлэрэ кі ± µлээ ? иннэринэн улуустарга оло ? хону харыстаа ? ы ? ? а , тилиннэриигэ µлэ нэ ? илиэнньэ киэ ? ара ? атыгар , ол и ? игэр эдэр ыччакка уонна о ± о ± о анаан ыытыллар буолбута . Ол курдук , оло ? хону толоруу республиканскай кµрэ ? э , оло ? хо ? о µірэтии студиялара , эпическэй оскуолалар тэриллэн µлэлээн эрэллэр . Олохтоммут µгэс быґыытынан ат спордун федерациятын мунньа ± а ахсынньы 22 кµнµгэр элбэх ыІырыылаах ыалдьыттаах ыытылынна . Мунньа ± ы федерация президенэ А . С . Николаев бэйэтинэн салайан ыытта . Федерация вице - президенэ Л . Н . Владимиров сыл тµмµгµн иґитиннэрдэ . Ат спордун федерациятын µлэтэ - хамнаґа , тэрээґинэ кµµґµрэн , Россия таґымыгар тиийэ билиннэ . Чугастаа ± ы уобаластар Саха сиригэр ат спордун сайдыытын истэ - истэ сі ± ін , чугастан билээри , холоґон кіріірµ этии бі ± інµ киллэрэн эрэллэр . Ат сµµрµµтµн соруктарын , кыґал ± аларын ырытар аналлаах анал сурунаал маІнайгы нµімэрэ та ± ыста . Олимпийскай оонньуу кірµІэр киирбит конкуруґу баґылыырга хайыы - µйэ эдэр о ± олору кі ± µлµµр µлэ са ± аланна . Анал манеж оІостон , сылы эргиччи эрчиллэр усулуобуйа олохтонно . Дьарыктаныан ба ± алаах о ± о ахсаана элбиир . Хайыы - µйэ µірэ - кіті аты ойутар о ± олор бааллар . Аны бэйэбит дьµккµірбµтµнэн , тулуурбутунан , модун ис санаабытынан сыалбытын тіґі ситиґэрбит тутулуктаах . Салгыы » Нерюнгрига чо5у хостуур кыра разрезтар кэнники кэмнэ мeлтeeн - ахсаан тураллар . « Роснефть » диэн улахан тэрилтэни кытары кэпсэтэн , ити разрезтарга yп - харчы уган , yлэни са5алаатыбыт . Аны 2 - 3 сылынан 1 - 3 мeл . тонна таас чо5у хостуур буолуохтара . « Алданзолото » компания5а 3 бырайыагы олоххо киллэрэбит : сана технологиянан маhы танастыыр заводы , ону тэнэ компания сылга 5 - 6 тонна кeмyhy хостуур улахан тэрилтэ5э кубулуйуо5а . Томпо5о Нежданинскай бehyeлэккэ баар тэрилтэ5э улахан инвестордары булан , 8 - 9 тонна кeмyhy хостуур тэрилтэ тэриллэн эрэр . Ааспыт сылга курдук , улахан айдаана суох Талакааннаа5ы неби туhанарга быйыл ахсынньыга аукцион ыытыллыа . Социальнай кіхтііх буолууну сайыннарыы уонна республика олохтоохторун эппиэтинэстэрин µіскэтии - гражданскай общество институттарын иэстэрэ . Бу эйгэ ± э биґиги чахчы ситиґиилэрдээхпит . Маны бэлиэтиир то ± оостоох , ол эбэтэр итилэргэ оло ± урор гражданственность республика хас биирдии олохтоо ± ун Саха сирин государственноґын кытта ситимниир . " Саха ыала " сыґыарыы 1991 сылтан тахсар . Бу кэм устатыгар бэйэтэ туспа суоллаах - иистээх , аа ± ааччылаах сыґыарыыга кубулуйда . Сыґыарыыбытын сэргээн , кµµтэн аа ± ар дьон элбэхтэрин улуустарга командировка ± а сырыттахха санааларын этэллэриттэн , аа ± ааччыларбыт суруктарыттан билэбит . у кµннэргэ Бэчээт кµнµгэр сіп тµбэґиннэрэн хаґыаттар , журналистар µлэлэрин - хамнастарын тµмµктэрин таґаарыы буолла . Биґиги сыґыарыыбыт " Дьиэ кэргэІІэ уонна общество ± а а ± а оруола " , " Теманы бастыІ сырдатыы " Номинация ± а республикатаа ± ы конкурс кыайыылаа ± ынан ааттанан СР Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о дьыалаларыгар комитетын анал сибидиэтэлистибэтин , бирииґин тутта . " Саха ыалын " эмиэ туспа эйгэлээх , ыал кэриэтэ тµмсµµлээх , иллээх - эйэлээх отдел дьо ± ус коллектива эппиэттээн , кірін - истэн таґаарар . Ааспыт сыл биґиэхэ улахан уларыйыылардаах буолла . Ол курдук , 6 сылы быґа " Саха ыалын " иилээн - са ± алаан таґаарбыт отделбыт редактора Айталина Никифорова СР Наука ± а уонна анал µірэхтээґиІІэ министерствотыгар µлэ ± э кіґін , министерство пресс - сулууспатын салайааччытынан тахсыылаахтык µлэлии сылдьар . Бэрт айымньылаахтык µлэлээн испит эдэр биир идэлээхпит Сардаана Кузьмина республика демографическай балаґыанньатын тупсарыыга бэйэтин кылаатын киллэрдэ , ийэ буолан барыбытын µіртэ . Онон уол сиэннэннибит . Эр дьон сібµлээн аа ± ар " Байанай " балаґаларын бэлэмнээбит , доруобуйа харыстабылын боппуруостарын киэІник сырдаппыт а ± а табаарыспыт , суруйааччы Василий Иванов " Чолбон " сурунаал µлэґитэ буолла . " Саха ыалыгар " ураты буочардаах журналистар кэллилэр . Театр , культура тематыгар утумнаахтык , тахсыылаахтык суруйарынан аа ± ааччыларга биллэр журналист Надежда Егорова доруобуйа харыстабылын , чіл олох сиэрин тутуґуу боппуруостарын сырдатыыга идэтийэн , эппиэтинэстээхтик ылсан µлэлээн эрэр . Уґун кэмІэ " Эдэр саас " сыґыарыы солбуйааччы - редакторынан µлэлээбит Сардаана Баснаева ийэ , о ± о социальнай кімµскэлин боппуруостарыгар бастакы суруйуулара " Саха ыалын " сэргэхситтилэр . Кыґыннары - сайыннары кµннээ ± и олоххо - дьаґахха туґанан барарга элбэх сµбэлээх - амалаах , тыа сирин туруу µлэґит дьонун бµппэт тµбµктэрин сырдатар " Алаґа " балаґабытын хаґыаппыт тыа сирин проблемаларын отделыттан эмиэ туспа буочардаах журналист Раиса Сибирякова санаатын ууран , кыґаллан оІороро аа ± ааччыга сібµлэтэр . Сэргэх , аныгылыы тыыны киллэрээччинэн эдэр журналист Коля Кривошапкин буолар . Коля сайын аайы уоппуска кэмигэр биґиги отделбытыгар кіміліґін тіґµµ µлэґит буолар . Билигин µірэ ± ин быыґыгар эмиэ тахсыылаахтык µлэлэґэр . Ханнык ба ± арар хаґыат сирэйэ - хара ± а , уопсай міссµінэ кинини баар матырыйааллартан таІан , хаартысканан , ойуунан - бичигинэн ситэрэн - хоторон оІорор киґиттэн улахан тутулуктаах . Эдэркээн сааґыттан " Кыым " хаґыакка художнигынан кэлиэ ± иттэн билигин " Саха сирэ " хаґыаппыт эппиэттиир секретарын кіміліґііччµтµнэн µлэлиир Мария Николаевна Сергеева " Саха ыалын " бастакы нµімэрэ кµн сирин кірµі ± µттэн макеттыыр . Сурукка , атын элбэх тµбµктэргэ баттатан , нэґиилэ суруйбут матырыйаалбытын секретариат диэки атааран кэбиґэр тµгэннэрбитигэр Мария Николаевна балаґалары тугу эмит булан - талан , киґи µійбэтэх іттµттэн тупсаран , киэргэппит буолааччы . Кини барытын художник хара ± ынан кірір буолан , хас биирдии балаґаны оІорууга айымньылаахтык сыґыаннаґарыттан астынабыт . Мэлдьи кыґаллан ойуулуу , балаґаларын оннун - тойун буллартыы олорор Мария Николаевнаны биир идэлээхпит " Ойуу - бичик Маарыйанан " ааттаабытын сэргии ылынныбыт . А ± ыйах хонуктаа ± ыта Бэчээт кµнµгэр Мария Николаевнабыт хаґыат эйгэтигэр отут сыллаах сыралаах µлэтэ сыаналанан " СР бэчээтин туйгуна " бэлиэнэн на ± араадаланна . Кµннэтэ µірэ - кіті алтыґар биир идэлээхпитин аа ± ааччыларбыт ааттарыттан э ± эрдэлиибит ! Дьэ , ити курдук , саІа ситиґиилэринэн кынаттанан , эґигини , аа ± ааччыларбытын , кытта саІа сылга µктэнэбит . Эґиги эгэлгэ ис хоґоонноох суруктаргытыгар , кімі ± µтµгэр тирэ ± ирэн , " Саха сирэ " хаґыаппыт µбµлэниитэ татымынан 4 балаґанан тахсар буолбуппут да иґин , іссі аа ± ыллымтыа , интэриэґинэй оІорорго кыґаллыахпыт . " Хайа , о ± олоор , " Саха ыалын " бµгµІІµ нµімэрэ хайдах буолбутуй ? " диэн тылларынан бээтинсэбитин са ± алаан , аныгы нµімэрбитин оІорууга тібібµтµн холбообутунан барабыт . Галина НЕЛЬБИСОВА , социальнай проблемаларга отдел ырытааччыта . Бары билэрбит курдук , олунньу 1 кµнµгэр Владимир Путин Кремльгэ 2006 сыл тµмµктэринэн пресс - конференцияны ыытта . 14 - с куорпус Тігµрµк саалата диэн тыґыынчаттан тахса киґини холкутук киллэрэр киэІ уора ± айга Россия Президенигэр ыйытыы биэрээри дойду араас регионнарыттан 870 , атын судаарыстыбалартан 262 журналист муґунна . Манна Саха сириттэн « Якутия » хаґыат кылаабынай редакторын бастакы солбуйааччы Георгий Спиридонов , оройуоннаа ± ы , куораттаа ± ы хаґыаттар редактордара Наталья Бубякина ( « Амма оло ± о » ) , Альбина Киян ( « Индустрия Севера » ) , Андрей Гибало ( « Мирнинский рабочий » ) , « Саха » НКИК Москватаа ± ы корпунуттан Александр Стручков , Наталья Сазонова , республика Москва ± а бэрэстэбиитэлистибэтиттэн Ирина Шабалина уонна « Саха сирэ » хаґыаттан бу строкалар автордара - барыта ахсыа буолан кыттыыны ыллыбыт . Салгыы » Василий Яковлев - Далан олоҕун уустук кэмнэрин туорууругар , бастатан туран , кини соҕотох тапталын , холоонноох доҕорун истиҥ тапталыгар , сылаас сыһыаныгар бигэтэн уйбут буолуохтаах . Яна Викторовнаны - саха Далбар Хотуна диирбитигэр бигэ быраап баар . Кини бу күннэргэ 80 сааһын томточчу туолар . Яна Викторовна омугунан төһө да нуучча буоллар , миигин көрөөт : " Хайа , тукаам . . . " - диэн , уу сахалыы саҥарбыта . Онтон соһуйбут сирэйбин көрөн : " Ээ , Чурапчы буоллаҕым дии " , - диэн мичээрдээн кэбистэ . " Саха ыала " сыґыарыыны кэтэґэн аа ± абыт . Николай Крылов " Элбэх ойохтонуу эрэ буолбатах … " диэн ыстатыйатын ырытыґыы сал ± анар . Олоххо аксиома буолбут ійдібµллэр бааллар : µчµгэй а ± алаах дьиэ кэргэн оло ± о чіл буолар . Ґчµгэй учуутал µірэнээччилэрэ киґилии иитиилээх буолаллар . Чіл олохтоох сэлиэнньэ олохтоохторо уорсубаттар , иирсибэттэр . Норуот култуурата , оло ± ун таґымыттан тутулуктаах , ыт иччитигэр эккэлиир уо . д . а . холобурдары а ± алыахха сіп . Норуоппут социальнай оло ± ун таґыма биллэ мілтііті . Сµрµн биричиинэ онно . Олор туохтан кістіллірµй ? Баай - талым олохтоох уонна дьадайбыт нэґилиэнньэ араастаґыыта олус кµµґµрдэ . Саас ар ± ахтан тахсыбыт эґэ кутталлаа ± ын бары билэбит . Дьокуускай куоракка тимиртэн оІоґуулаах ааннаах хатыылаах дьиэ ± э олоруу то ± о µідµйдэ ? Јйдінµллэр биричиинэлэринэн . Скандинавскай дойдуларга сылдьыбыт биґиги туристарбыт " олус холкутук уонна култууралаахтык олороллор . Уоруу эІин диэн ійдібµл суох сирэ эбит " диэн хаґыакка сі ± і - махтайа сэґэргээбиттэрэ . Сµрµн биричиинэтэ : социальнай олохторун таґыма биґигиннээ ± эр таґыччы µрдµгµн бэлиэтээбиттэрэ . Омугум дьыл ± атыгар сыґыаннаан тугу бэлиэтии кірібµнµй ? Тыа хаґаайыстыбатынан дьарыгырааччылар хамнастара промышленность µлэґиттэрин хамнастарынаа ± ар хас да бµк кыра . Омукпут нэґилиэнньэтэ тыа сиригэр олорор . Тыа хаґаайыстыбатын µлэтэ суолтатын сµтэриитэ , тыа хаґаайыстыбатыгар билигин ыытыллар политикаттан тутулуга суох дуо ? То ± о сµіґµ ахсаана аччыы турарый ? То ± о тыа сирин нэґилиэнньэтэ куораттарга дьулуґарый ? Омукпут оло ± ун дьыл ± ата балартан тутулуга суох дуо ? Солярка сыаната бастыІ хаачыстыбалаах бензиннээ ± эр ыарахан . Бу дуо , государство аґылыгын саппааґын оІорооччу тыа сирин нэґилиэнньэтин ійііґµнэ ? Государствобыт чааґынай монополистары уодьуганныыр кыа ± а суо ± а мантан кістµбэт дуо ? Санитарнай , эпидемиологическай µлэ быстар мілтіх . Дьокуускай куорат , олорор сирим холобурдарыттан почта µлэтин куґа ± анын куруук билэбит . Холобур , мин , бу от ыйын 24 кµнµгэр оройуон киинигэр олорор киґи , " Саха сирэ " хаґыат µс нэдиэлэ устата мунньуллубут хаґыаттарын туттум . Уу суднота кµн ірµµ - ірµµ кэлэн барар . Сімілµіттэр быыстала суох кітіллір . То ± о манныгый ? Туох биричиинэ моґуоктууруй ? Хонтуруол , ирдэбил мілтіх диэн санаа µіскµµр . Республика кыайан хонтуруоллаабат - федеральнай тэрилтэ µґµ . Дьэ , бу ійбµтµн - санаабытын , билиибитин - кірµµбµтµн хаІатыахтаах култуурабытын , чэбдик олохпутун араІаччылыах тэрилтэлэрбит µлэлэрэ бу . Экологическай режиммит хайда ± ый ? Саамай ыарыылаах доруобуйабыт туругун араІаччылыыр боппуруос . Эридьиэстии сатаабаппын , мілті ± µн истэбит , эппит - хааммыт , доруобуйабыт билэн олорор . Јссі мілтµі дииллэр , мэІэ бырайыактар олоххо киирдэхтэринэ . Омукпут µгэс буолбут дьарыгын бобуу кµµґµрдэ . Онноо ± ор куоба ± ы туґахтаан бултааґын бобулунна , тыа ± а , ууга киирэн бултааґын федеральнай баайга суудайыыга тэІнэстэ . Урут Октябрьскай революция иннинэ Саха сирэ холуонньа этэ дииллэр да , оччолорго омукпут µгэс буолбут дьарыгын бобуу баара диэн историябытыгар ахтыбаттар . Бу маннык бобуу - хаайыы омукпут бэрээдэгэр дьайбат µґµ дуо ? БµгµІІµ олохпут принциптэрэ М . Горькай Фома Гордеевын оло ± ор тиэртэ : " Не обманешь , не проживешь , грызи других , либо лежи в грязи " . Государствобыт табаары а ± алан эргиниини тэрийэр эрэ . Киґи барыта атыыґыт буолла . ОІорон таґаарааччы сэдэхсийдэ . Социальнай олохпут мілтііґµнµн сµрµн биричиинэлэрэ мантан тірµіттээхтэр . Государство бэйэтин гражданнарын табаары оІороллорун ійіібіт , атын государстволар дьонноро µлэлээх буолууларын ійµµр политикалаах . Россия Президенэ АХШ Президенинээн кірсµґµµлэригэр Россия ВТО - ± а ( Всемирная торговая организация холбоґугар ) киирэригэр АХШ іттµттэн ійібµл оІоґуллуох буолла . Дьэ , онон Россия атыыґыттара кµннµµллэр , оттон Россия а ± ыйах табаары оІорооччулара іссі мілтµµр усулуобуйалара µіскµµр . Россия ВТО - ± а киирдэ ± инэ бэйэтин табаары оІорооччуларын ійµµр бырааба быґыллыахтаах . Бэйэбит табаар оІорон харчыламмат буоллахпытына омук табаарын туохпутунан атыылаґыахпытый ? Оччо ± о норуоппутун хайдах олох кµµтэрий ? Тыабыт сирин нэґилиэнньэтэ µлэнэн хааччылынна ± ына , тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйатыттан сіптііх дохуоту аахсар турукка тиийдэхпитинэ эрэ , социальнай олохпут тупсуута са ± аланыа , оччо ± о эрэ омукпут дьыл ± атын , демографиябытын µрдэтиини ійдµµр таґымнаныахпыт . Мин санаам итинник . Никифор ТЕРЕХОВ , тыыл , µлэ бэтэрээнэ . Сангаар біґ . Иллэң кэмигэр уруhуйдуурун , айыл5а5а сылдьарын туохтаа5ар да ордорор . Федора - кыhамньылаах ийэ , уолаттара о5о саадыгар сылдьар эрдэхтэриттэн араас тэрээhиннэргэ кыттар , уруhуйдаан күүс - көмө буолар . Бэс ыйын 5 - 6 күннэригэр спортсмен - экстремал Климент Спиридонович Ефремов - Кыымчаан Кучу сырдык аатын кэриэстиир өрөспүүбүлүкэ саахымакка күрэхтэһиитэ буолан ааста . Кини уола Айтал Ефремов , доҕотторо уонна Саха сирин саахымаккка түмсүүтэ , үрдүк таһымнаахтык күрэхтэһиини тэрийдилэр . Араас улуустартан бэйэлэрин баҕаларынан 50 - ча киһи кытынна уонна кыайыылаахтарга араас сыаналаах бириистэр оонньоннулар . Саха театрын артыыстара бары да ± аны кэриэтэ сахалыы кылыґахтаах куоластарынан ыллыыр - туойар талааннаахтарын спектакллары кітµппэккэ кірір киґи эндэппэккэ бэлиэтиир . Оттон кинилэр ортолоругар консерваторияны бµтэрбит , идэтийбит µрдµк музыкальнай µірэхтээх киґи , арааґа , со ± отох буолуо , ол - Саха Республикатын µтµілээх артыыската Мария Ивановна Варламова . Мария Варламова 1956 сыллаахха Мусоргскай аатынан Ураллаа ± ы консерваторияны бµтэрэн кэлэн , Саха музыкальнай драматическай театрыгар ырыаґытынан µлэ ± э киирбитэ . Ол са ± ана биир коллектив буоланнар , спектакльга , наада тирээтэ ± инэ , ырыаґыттар да , µІкµµґµттэр да бары кытталлара . Мария Ивановна бэйэтэ ахтарынан , драмалар кинини , травести - артыыска олус наадыйаннар , бэлиэтии кірбµттэр . Оччолорго кыра - хатыІыр кыысчаан чуор куоластаах уол о ± о оруолугар , чахчы , олус барсара . Бэйэтэ да ± аны драма ± а оонньуон олус ба ± арар кыыс тута сібµлэнэн , боруобаланан барбыта . Аан бастакы оруола - Амма Аччыгыйын " Ситим быстыыта " драмата саІардыллан туруоруллуутугар Мэхээскэ пионер . Биллэн турар , олус долгуйбута . Онтон дьэ , бу иннинэ травести - артыыс быґыытынан айан - µлэлээн кэлбит САССР µтµілээх артыыската Прасковья Петрова хай ± абылын , алгыґын ылан баран , Мария о ± олор , уолаттар оруолларын толорор артыыс буоларга бигэтик быґаарыммыта . Онтон ыла , этэргэ дылы , элбэх уу сµµрµгµрэн ааста ± а . Артыыска Мария Варламова тапталлаах Сахатын театрын сценатыгар µйэ аІарыттан ордук кэм устата кырата 50 - ча боччумнаах оруолу айан , араас уобарастары ымпыктаан - чымпыктаан арыйан , ирдэбиллээх кірііччµ истиІ билиниитин ылыан ылла . Кини айыл ± аттан талаана - музыкальноґа саІаттан - саІалыы чочуллан тахса турар , холобура , Ф . Буляков " Ньургуґун иккистээн тылыннар … " диэн спектакль ( реж . Мария Николаева ) уон сыллаа ± ыта , Мария Ивановна 70 сааґын туолар µбµлµійµнэй бенефиґигэр анаан туруоруллубута . Бу спектакль - Саха театрын репертуарыттан кірііччµ кµн бµгµн биир саамай сібµлµµр спектакла . Манна Мария Ивановна айбыт Василисатын уобараґа - саамай эдэрдэрэ , саамай ырыаґыттара - тойуксуттара , саамай - саамай … Артыыска Мария Варламова маны таґынан хомо ± ой тыллаах хоґоонньут , кини айымньылара республика , тіріібµт дойдутун Горнай хаґыаттарыгар тахсыталаабыттара . Ырыа - хоґоон суруйара айар µлэтигэр биллэ тіґµµ буолар . Кини кэнники сылларга оруолларыттан іссі биир саамай дьоґуннаахтарынан , биллэн турар , Иван Гоголев " Хара Кыталыгар " Хараанай оруола буолар . Кини , спектакль турарын истээт да , айымньыны µчµгэйдик билэр буолан , бу оруолу " олох миэнэ " дии санаабыта . Ону сэрэйбиттии эдэр режиссер Лена Иванова - Гримм Хараанай оруолун чуолаан Мария Варламова ± а итэ ± эйбитэ . - Мин Мария Ивановна сцена ± а оонньуурун аан бастаан кірііт да ± аны , бэйэм эбэбэр наґаа маарыннаппытым . Кылыґахтаах ыраас - чуор куоластыын , чэп - чэпчэкитик дугунан хаамардыын - сиимэрдиин , туттардыын - хаптардыын µµт - µкчµ эбэм курдук , кинини санатар . Ол иґин , хайдах эрэ , чугастык ылыммытым уонна Хараанай оруолугар кини барсар диэн испэр тута быґаарыммытым . Онтум сіп буолан та ± ыста , Мария Ивановна бу олус уустук оруолу кыайа - хото тутта , табылынна , - диир Лена Иванова - Гримм . Оттон Мария Ивановна , тапталлаах ийэ , эйэ ± эсчэй эбэ киґи , Хараанайын олох бэйэтигэр ыкса ылынан , ис дууґатыттан иэйиилээхтик , истиІник толорор . ДьиІнээх , улахан буукубаттан суруллар Ийэ уобараґа , кини о ± олоругар тапталын кµµґэ Хараанай оруолунан кірііччµгэ олус итэ ± этиилээхтик бэриллэр . Бу дьыл сэтинньи 6 кµнµгэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай драматическай театрын сценатыгар Иван Гоголев " Хара Кыталык " спектакла ( режиссер Лена Гримм , худуоґунньук Лена Гоголева ) іссі биирдэ тахсыа ± а . Уонна бу спектаклынан СР µтµілээх артыыската Мария Варламова бэйэтин µрдµк µбµлµійµн бэлиэтиэ ± э , кµндµ кірііччµтµн кірсµі ± э . Хаартыскаларга : СР µтµілээх артыыската Мария Варламова ; " Хара Кыталык " спектакльга Хараанай оруолугар . Татьяна МАРКОВА . - Кырдьык , ити хампаанньаларга үлэлээбиппин биллэхтэринэ сөҕөллөр , сэҥээрэллэр . Ол эрээри үлэ буларбар ити эрэ кэриҥинэн быһаарбатахтара . Үлэни биир ый иһинэн булбутум . Онуоха - маныаха диэри атахпар туруохпар , туһунан биисинэс оҥостуохпар диэри кэллиэгийэ кынатын анныгар сылдьан уопут ыла түһэрим хайаан да наада дии санаабытым . Бу сырыыга оҕо ілүүтэ , кіріргүт курдук , сыччах эмчиттэр дьалаҕай сыґыаннарыттан , билиитэ - кірүүтэ суохтарыттан тахсыбыт . Урут кутталлаах ыарыґах баар буоллаҕына , біртілүітүнэн кэлэн ылан бараллар эбит . Бу сырыыга пуорт « сабыылаах » , лүіччүк суох аатыран сан - эриэйсэни ыыппатахтар . Саамай кыґыылааҕа , бу дьон Чаара ірүґү туораан Јлүінэ ірүскэ түспүттэрин кэннэ ( ол аата сарсыныгар Јлүіхүмэлээн истэхтэринэ ) , били Бэс Күілүн « сабыылаах » аатырбыт пуордугар сімілүіт кэлэн барбыт . ОлоІхо дойдутун килбэйэр киинигэр , дьоллоох Туймаада хочотун Ґс ХатыІ диэн ааттаах µтµі - мааны тµілбэтигэр , ыраахтан - чугастан бар дьоммутун тµмэн улуу тунах ыґыа ± ын ыґар µгэспит ібµгэбит Эр со ± отох Эллэй Боотур са ± аттан олохтонно ± о . Быйыл улуу тунах ыґыа ± ын уратыта - сµрµн тэрээґиннэр хомуска анаммыттара буолла . Онуоха , бу кµннэргэ Хомус VII аан дойдутаа ± ы конгресс - фестивала буолан ааспытын уонна , ол тэрээґин чэрчитинэн , 1344 киґи тэІинэн хомуска оонньоон Гиннес рекордун олохтообуттарын санатар то ± оостоох . Ол эрээри , Туймаада ыґыа ± а ол рекорду куоґарда - саха саІа дьылын кірсі 2296 хомусчут оонньоотулар . Кинилэр ортолоругар Хомус аан дойдутаа ± ы киинин президенэ Иван Алексеев - Хомус Уйбаан , Хомус музейын дириэктэрэ Спиридон Шишигин , « Айархаан » этно - біліх салайааччыта Альбина Дягтярева курдук бастыІ хомусчуттар эмиэ кыттыыны ыллылар . Салгыы » \ \ Улуус ыччатын лидердэрэ Федотовтар Дьиэ кэргэн сылыгар ыал буолбуттара , Ыччат сылыгар о ± олоннулар , оттон эґиил … Таисия Тобохова улууґун ыччатын мунньан дьыалабыай кэпсэтиини ыытар , саІа тэрээґиннэри толкуйдуур . СаІалаах - иІэлээх , уонна , этэргэ дылы , " тібілііх " эдэр кыысчаан ХаІалас сиригэр - уотугар саІа олохсуйан , µлэ µіґµгэр сылдьар кэмэ . Кини - улуус ыччакка отделын сµрµннµµр специалиґа . Алексей Федотов армияттан кэлбит уол , " Кµндµл " ансамбль солиґа . Табаарыстара сµрдээх дьоґуннук туттан - хаптан , улуус ыччатын мунньа ± ар бараллар . Јрµµ тµмсэллэр эбит . Алеша устудьуоннуур кэмигэр бэйэтэ общественник , активист буолан , ( іссі " Кµндµл " µІкµµґµтэ ) ол мунньахтарыгар тиийэн кэлэр … Бириэмэ ааґар … Бµгµн кинилэр - Федотовтар диэн эдэр ыаллар . Дьиэ кэргэн µрдµк аатын 2008 сыл кыґыныгар ылбыттара . Алексей уонна Таисия - арахсыспат коллегалыылар , ча ± ылхай лидердэр … - Алексей , Таисия , дорооболоруІ ! ХаІаласка ааспыт субуота ± а Ыччат сылын тµмµктµµр баал хайдах ааста ? Таисия : ХаґааІІытаа ± ар да ураты баал буолла . Элбэх ыччат мустубут буолан , СынньалаІ киинэ оргуйан олордо . БастыІ ыччаты на ± араадалааґын µірµµлээх биэчэрэ эґиил да маннык тыынынан барар ини … Алексей : Эмиэ элбэх ситиґиилээх , кыайыылаах … " Свидание " кэриэтэ мунньахтар … - Ґлэ µіґµгэр соло булан , коллегалыылар , аны , ыал буола тµстµгµт … Алексей : Тасяны кірііт , сібµлээбитим … СаІалаах - иІэлээх кыысчаан , дьону - сэргэни кытары биир тылы булан кэпсэтэн , µлэлээн - хамсаан сылдьара бэрт уратытык кістірі . Барыларыттан атын этэ . Таисия : Ґлэ бырассыаґыгар хайа ба ± арар киґи хайда ± а ырылыччы кістін тахсар . " Лыжный десант " диэн биир сааскы бырайыакпытыгар сылдьан , дьоІІо кіміліґір этибит . Уолаттар мас хайытан , хаар тµґэрэн … Онуоха Алешаны сµрдээх µлэґит уол эбит диэн бэлиэтии кірбµтµм . Ис иґиттэн µлэлиирэ биллэрэ - ааттаах элбэх маґы хайытан , кыстыы турара харахпар бу баар . - Алексей , µксµгэр уолаттар лидер хааннаах кыргыттартан толлор буолаллара . Кинилэр ірµµ солото суох , элбэ ± и бэйэлэрэ быґаарар , хотун хааннаах буолаллар … Алексей : Киґини , кылаабынайа , киґи курдук кірір наада . Кыыс µлэлиирэ - хамсыыра , лидер хаачыстыбалара толлорго тірµіт буолбатахтар . Арай , сорох уолаттар толлон туруохтарын сіп буолуо . Мин буолбатах . Кыыска кыыс курдук сыґыаннаґан , киниэхэ бэйэІ дурда - хахха буоларгын дакаастаатахха , сыґыан ис - киирбэх буолар . Мин бэйэм эмиэ актыыбынай киґибин , ол иґин эмиэ элбэх энергиялаах дьон таґыгар сылдьарбын сібµлµµбµн . Онон , Тася бэйэтин энергетикатынан миигин тардан ылбыта … Таисия : Чахчы , биир да уол толлон чугаґаабат этэ . Алексей эрэ бастааІІыттан толлорун биллэрбэтэ ± э ( кµлэр ) . Алексей : Сололоох буолара наадата да суох курдуга . Тіґінін элбэхтик ыччат политикатыгар µлэлиирбит , оччонон µгµстµк мин кини аттыгар баар буоларбыттан µірэрим . Ханна да баран , " свиданиелыыр " наадата суо ± а . Кµннээ ± и мунньахтарбыт , планеркабыт " свидание " оруолун толороллоро … - Сыґыан сайдан истэ ± э , тапталга билинэр кэм кэллэ ± э . Эґиги санаа ± ытыгар , киинэ ± э кістірµн курдук тапталга билинии " церемонията " сахаларга баар дуо ? Алексей : Сахаларга , мин саныахпар , барыта боростуой . Уґата - кэІэтэ барбакка , иэйии баар буолла ± ына , толкуйданан баран этии … Оргуйар олох кэнниттэн , устудьуоннаан баран , µргµччµ сулууспалыы барбыт буолан , онно сылдьан элбэ ± и толкуйдаан кірірµм . Уоскуйбучча . Сулууспа киґини оттомурдар эбит . Онуоха , Тася кыыс кістін биэрдэ . Таптыыр эбиппин диэн санаатым да , барда ± ым дии … Таисия : Алеша - романтик ( мичээрдиир ) . КµґµІІµ хараІа ± а дьиэм олбуоругар олоробун . Арай ыраах Алеша тугу эрэ туппутунан иґэр . Јйдіін кірбµтµм , гитара эбит . Кини гитаранан олус µчµгэйдик оонньуур . Ол кµн миэхэ гитаранан ыллыы - ыллыы таптал тылларын эппитэ … " Ыччат µлэтэ - бэйэбит эйгэбит буолла ± а ! " Таисия декретнэй уоппуска ± а барбытыгар , кэргэнэ Алексей кинини солбуйан хаалбыта . Ыччат отделыгар сµрµннµµр специалист миэстэтигэр олорон , кµµстээх µлэни ыыппыта . Таисияны суохтаппата ± а , тіттірµтµн , эр киґилии µлэ истиилин киллэрэн улууска ыччат политикатын саІа таґымІа таґаарбыта . Ол иґин этэллэр : " Биґиги эйгэбит - ыччат µлэтэ " диэн . - Ыччаты кытары µлэлиир туох уратылаа ± ый ? Таисия : Ґірэхпин бµтэрээт , Покровскай 1 № - дээх оскуолатыгар µлэлии сылдьыбытым . Иитэр µлэ ± э завуч быґыытынан . Ґлэни таптыыр эрэ буоллахха , дьиІнээх дьыала тахсар . Мин ыччаты кытары µлэлиирбиттэн астынабын . Кини тохтоон турбат , элбэх идеялаах … Алексей : Ыччаты кытары тµргэнник ійдіґі ± µн . Биир тыл буларга элбэх бириэмэ наадата суох . Уолаттар - кыргыттар буолан , муґуннуІ да барыта сып - сап быґаарыллан иґэргэ дылы буолар … Ким да , туохтан да толлон турбат , кэтэмэ ± эйдээбэт . Ыччат µчµгэйэ диэн онно сытар . - " Ґлэ " уонна " дьиэ " диэн кыраныыссалары хайдах тутуґа ± ыт ? Алексей : Ґлэ ± э - ійдіґір коллегалыыбыт . Дьиэ ± э - таптаґар кэргэнниибит . Мунньахтарга олорон , онноо ± ор санаабыт сіп тµбэспэккэ , кыралаан міккµґµµлэр бааллара . Чахчы , толкуйбутунан олус атыммыт … Мин " биир " диэтэхпинэ , Тася " икки " диэн сіп … Кэлин син биир ійдіґін , биир санаа ± а тиийэбит . Таисия : Ґлэлиирбэр , Алексей олус кіміліґір . Эр дьон логиката олус атын дииллэр дии . Кырдьык оннук эбит . Ол иґин кини толкуйдуура элбэ ± и быґаарар . Бэйэ - бэйэни ійіґібµт , µлэ ± э да , дьиэ ± э да … Кыракый Сулустаан " О ± ом аґаары ытыыр эбит дии ? " - диэн интервью биэрэ олорор ийэ кырачаан уолу кіті ± ін ылан , а ± атыгар туттарда . Алексей µірµйэхтик кіті ± ііт , бэрт сатабыллаахтык уолун аґаппытынан барда . Бу барыта " Эдэр саас " редакциятын хоґугар . Уоллара - Сулустаан биир сааґын тохсунньуга туолар . Мин кірдіхпµнэ , µкчµ а ± атын курдук уолчаан , биир сиргэ тэґийэн олорбокко хаамыталыы сылдьар … Сахалыы иитии - Эдэр ыаллар , о ± ону хайдах иитэ ± ит ? Таисия : Уол о ± ону а ± ата иитиэхтээх … Алексей : Эр киґи сиэригэр - майгытыгар , онтон сылаас сыґыаІІа , тапталга - ийэтэ . Сахалыы ааты иІэрбиппит , сахалыы санаалаах , тыллаах - істііх буоларын туґугар . Ол иґин саха сиэринэн улаатыннарыахпыт . - Уолгут ордук ким о ± отой ? Таисия : А ± атын о ± ото . Иккиэн ордук тапсаллар . Таґырдьаттан киирэн кэллэххэ , а ± ата гитаратын туппутунан уолун иннигэр ыллыы олорор буолар . Онуоха биирэ бэрт ритмичнэйдик хамсанан µІкµµлµµ сылдьар буолар . Онноо ± ор тµµн о ± о ытаата ± ына , Алексей бэйэтэ туран кірір … Тыа сирэ барахсан … Куоракка µірэммит ыччат , тыа ± а барарга улаханнык толкуйдаммат буолара . Киин сиргэ хаалаары . Оттон Таисия Ґіґээ Бµлµµттэн кэлбит , Дьокуускайга µірэммит кыыс , то ± о эрэ улууска - ХаІаласка µлэлии барбыт . Алексей университекка лидер уол , сулууспалаат , эмиэ дойдутугар тіннір . - Ыччат киин куоракка талаґар идэлээх … Оттон эґиги ? Алексей : ХаІалас турар сирэ олус µчµгэй . Куораттан чугаґа , суола - ииґэ дьыл хайа да кэмигэр баара … Таисия : Куораттан чугас да буоллар , син биир чуумпу . Ол µчµгэй . Кэлии - барыы а ± ыйах , дьон - сэргэ бэйэ - бэйэтин кытары билсэр … Тыа сиригэр олорор уонна µлэлиир - элбэххэ µірэтэр , оло ± у ис - иґиттэн кіріргі ирдиир … Куоракка курдук сылаас уу , бэйэтинэн кыраантан тиийэн кэлбэт … - Таисия , ХаІаласка ананан кэллэ ± иІ ? Таисия : Суох . Ыллым да , барарга санаммытым . Атын сиргэ кэлбиппэр , бары " бэйэ киґитэ " эбит дии санаабыттара . Тобоховтар ( кыыс эрдэ ± инээ ± и араспаанньата - авт . ) диэн араспаанньалаах дьон ХаІаласка элбэхтэр эбит . Дьонум кэпсииллэринэн , биґиги тірµттэрбит сорохторо хайыґарынан ХаІаласка баран , онно олохсуйа хаалбыттар . Онон " аймахтарбар " талаґан кэлбит эбиппин … " Биґиги дойду Президенин ыйаа ± ынан олохпутун оІостон иґэбит " , - диир ыал а ± а баґылыга Алексей . - Дьиэ кэргэн сылыгар ( 2008 ) ыал буолбуппут , Ыччат сылыгар ( 2009 ) государство ± а биир саІа ыччаты бэлэхтээтибит … " Онуоха Таисия сал ± ыыр : " Оттон Учуутал сылыгар ( 2010 ) о ± о иитиитинэн кµµскэ дьыарыктаныахпыт … " Ульяна ЕВСЕЕВА кэпсэттэ . Ыспыраапка : Алексей Федотов - Покровскай 1 № - дээх оскуолатын бµтэрбитэ . 2006 сыллаахха СГУ Саха филологиятын уонна культуратын факультетын дипломун ылбыта . Таисия Федотова - Ґіґээ Бµлµµтээ ± и гимназияны бµтэрбитэ . Дьокуускайда ± ы педучилищены кыґыл дипломнаах бµтэрбитэ . Дьокуускайдаа ± ы педакадемия выпускницата . Саха сирин үгүс муннуктарыттан бу быыстапкаҕа аат ааттаан кэлбит дьон үгүс . Атыылаһааччылар хас биирдии уус оҥоһуктарын үрдүгэр үмүөрүһэ сыталларыттан быһаардахха , дьон маннык тэрийиилэри олус сэргиир эбит . Эр дьон , омугуттан тутулуга суох , саха быһаҕын сыаналыыллар . / / Эстрадабыт биир " ыйааґыннаах " ырыаґыта µс сыллаах айар µлэтин эргитэ санаан кірді … Айыл ± а биэрбитэ сыппаабат ! - Айар µлэбин са ± алыахпыттан улахан уларыйыы тахса илик - диэн кэпсиир Анатолий Бурнашев , " Полярная звезда " кафетыгар " Эдэр сааска " интервью биэрэ олорон , - мин ырыаны о ± о эрдэхпиттэн таптаан ыллыыбын . Јрµµ ыллыыбын . Ырыа эмиэ хайа ба ± арар дьарык курдук . Ырыаны - киґи толорор , кини салайар . Холобур , спорт баар . Манна киґи кµµґµн кээмэйэ , сатабылын эгэлгэтэ улахан оруоллаах . Спортсмен киґи тіґінін сааґырар да , соччонон кµµс - уох да хааччахтанан барар . Син ол тэІэ , ыллыыр да киґи эдэр эрчимнээх сааґыгар таґаарыылаахтык µлэлиэн сіп . Оттон дьиІ талаан , сатабыл иІмит дьоно салгыы да ыллыы туруохтарын сіп . Айыл ± а биэрбит талаана туохха да хотторбот , сыппаабат . Мин бэйэм музыка іттµгэр профессиональнай дьарыгым суох . Билигин аІардас ырыанан эрэ хааччахтанан олорбоппун . Бэйэм сібµлµµр µлэлээхпин . Оттон ырыам - мин дьарыгым , оло ± ум биир кэрэ чааґа , кістµµтэ . Салгыы » Майаттан Т ³ ² µлµнµ н ³ ² µ ³ лээн Боро ± он ту ´ аайыытынан тардыллар магистральнай газопровод тутуутугар бэлэмнэнии µлэлэр ³ сс ³ иллэрээ сылтан са ± аламмыттара . Сирэ - уота чинчиллибитэ . Бырайыактыыр докумуоннар о ² о ´ уллу буттарын кэнниттэн « Стройсельгазификация » ГУП Дирекцията 21 биэрэстэ усталаах турбаны сакаастаан , тиэйэн а ± албыта ( Бу тэрилтэ уруккуттан сакаастаан туттарар объектарыгар матырыйаалларын бэйэтэ булан - талан а ± алар бэрээдэгэ баар этэ ) . Ол эрээри , генеральнай бэдэрээтчити бы ´ аарар конкурс са ² а усулуобуйатын бы ´ ыытынан « Сахатранснефтегаз » ААУо барытын тутан - о ² орон бµтэрэн эрэ баран туттарарга дуогабарда ´ ан ылбыта . Ол аата туох баар ту ´ аныллар матырыйааллары , турбалары барытын бэйэтэ сакаастаан а ± алан ити тутууга анаммыт µп и ´ инэн барытын толорон государственнай хамыыґыйа ± а тутта рыах таа ± а . Онон « Стройсельгазификация » ити тутуу бырайыагар эппиэттиир хаачыстыбалаах 21 биэрэстэ у ´ уннаах турбаны ( 1000 тоннаны ) « Сахатранснефтегазка » биэрбитэ . Ону быйыл саас траншея ± а тµ ´ эр биттэрэ . Салгыы тардыллыахтаах 42 биэрэстэлээх турбаны « Сахатранснефтегаз » бэйэтэ Челябинскай диэкиттэн сакаастаан быйыл от ыйыгар а ² аарын ( 20 биэрэстэни ) икки сиринэн трасса ± а илдьэн газопроводы тутар хос бэдэрээтчиттэригэр туттарбыт . « Спрут » ХЭУо Дакы диэн сир чуга ´ ыгар баар базаларыттан са ± алаан , оттон « Ленагаз » Бэдьимэ анараа ³ ттµттэн Т ³ ² µлµ ту ´ аа йыытынан свар калаа ´ ыны са ± алаабыттар . Ол эрээри бэдэрээтчиттэр турба хаачыстыбатын с ³ бµлээ бэккэлэр µлэни тохтоторго кµ ´ эллибиттэр . Технадзор тахсан к ³ р ³ р кэмигэр 4 биэрэстэни траншея ± а тµ ´ эрбит этилэр . « Газконтроль » ХЭУо специалистара турба хаачыстыбата бырайыакка с ³ п тµбэспэтин билэннэр , химическэй анаалыска уонна механическай ³ ттµнэн боруобалаан к ³ рµµгэ ыыппыттара . Ол тµмµгµнэн ку ´ а ± ан хаачыстыбалаах турба кэлбитэ бигэргэммитэ . - Би ´ иэхэ баар араас комиссиялар акталарын бы ´ ыытынан « Сахатранснефтегаз » а ± алтарбыт 20 биэрэстэ усталаах турбата барыта ту ´ аныллар кыа ± а суо ± а бигэргэтиллибитэ , - диир « Стройсельгазификация » ГУП генеральнай директорын солбуйааччы Максим Черемкин . - Государствоны кытта тµ ´ эрсиллибит контракт бала ´ ыанньатын бы ´ ыы тынан бу тутууга бюджеттан тыырыллыбыт харчы эбиллибэт да ± аны , к ³ ± µрэ тил либэт да ± аны . Халба ² наабат сыана бы ´ ыллар . Би ´ иги билэрбитинэн , ку ´ а ± ан турбаны ыыппыт Москва ± а баар « Межрегионкомплектинвест » диэн тэрилтэ бэйэтин буруйун билиммит , биллэн турар , са ² а , с ³ пт ³ ³ х турбаларынан солбуйуохтаах . - Максим Константинович , илин э ² ээр улуустарыттан би ´ иги ха ´ ыаппыт аа ± аач чылара : « Магистральнай газопроводы тутуу харгыстанна , бытаарыы та ± ыста , ³ т ³ рµнэн га ´ ы би ´ иэхэ а ± албат буоллулар » диэн ис хо ´ оонноох суруктары ыыталлар . Итиннэ сакаастааччы , хонтуруоллаан µлэни тутааччы тэрилтэ бэрэстэбиитэлин бы ´ ыытынан тугу этиэ ² этэй ? - Контракт бы ´ ыытынан магистральнай газопровод кэлэр дьыл бµтµµтэ Т ³ ² µлµгэ тиийиэхтээх . Билигин ити болдьох халба ² наабакка толоруллар кыахтаах . Били ² ² и туругунан са ² а бырайыакка с ³ п тµбэ ´ эр 20 биэрэстэ усталаах турбалара манна кэлбитэ , ³ сс ³ 20 биэрэстэ турба быйыл кы ´ ын а ± алыллыахтаах . Онон контракка бы ´ ыллыбыт болдьоххо магистралы тутарга с ³ пт ³ ³ х бириэмэ билигин да ± аны баар . Биллэн турар , са ² а турбаны сакаастаан а ± алыыга эбии ороскуоттар тахсаллара саарба ± а суох , ону ити компания бэйэтин ис кыа ± ыттан эрэ ылан ту ´ анар кыахтаах . - « Сахатранснефтегаз » ААУо , биллэрин курдук , акцияларын 100 % - н СР Правительствота бас билэр этэ буолбат дуо ? Ол аата ороскуоттар син биир республика суотугар буолан тахсаллар дии ? . . - Саамай кылаабынайа , газопровод бы ´ ыллыбыт болдьо ± ор тутуллан , государство хамыыћыйатыгар туттарыллара наада . Николай Крылов Норуот µірэ ± ин тиґигин сайдыытыгар Правительство оІорбут программаларын олоххо киллэриигэ норуот бµттµµнэ , общество киэІник кыттыбата эбитэ буоллар , Саха Республикатын бµгµІІµ ситиґиилэрэ кыаллыахтара суо ± а этэ . Государство ыытар политикатыгар µірэх ірі тутуллуута общество кэтэґиитин , µірэниэн ба ± алаах уонна дьо ± урдаах дьоІІо бары бµттµµн кіміліґі сатыыр µгэспитин кытта олоччу сіп тµбэґистэ , ол иґин норуот киэІник ійііті . Салгыы » Саха Республикатын µірэ ± ин министрэ Афанасий Семенович Владимиров бу дуоґунаґыгар быйыл , Россия µрдµнэн биллэриллибит Учуутал сылыгар анаммыта . Онон , эппиэтинэс , биллэн турар , икки бµк µрдµк буолбута чахчы . Республика учууталларын , педагогическай общественноґын ХII съезтэрэ ыІырыллыбыт быйылгы Учуутал сыла µгµс тµбµктээх , элбэх µлэлээх , ол эрээри интэриэґинэй уонна кідьµµстээх диэ ± и ба ± арыллар , сыл ааста . Учуутал сылын тµмµктэрин туґунан бµгµн биґиги µірэх министрэ Афанасий Владимировтыын кэпсэтэбит . Салгыы » 1 Сорох өттө Эуропаҕа баар . 2 Холбоhуктаах нациялар Кытай Республикатын ( Тайуаны ) официаллык билиммэттэр ; see Political status of Taiwan . 3 Сорох өттө Африкаҕа баар . 4 Сорох өттө Океанияҕа баар . Егор Борисов эдэр боксёрдары кытта кірµстэ СР Правительствотын Председателэ Е . А . Борисов бэс ыйын 30 кµнµгэр Правительство дьиэтин Республика саалатыгар , " Азия о ± олоро " оонньуу бокска сµµмэрдэммит хамаандатын уонна тренердэрин кытта кірµстэ . Кірсµґµµгэ СР физическэй культура ± а уонна спорка государственнай комитетын председателэ М . Д . Гуляев , СР бокска федерациятын бастакы вице - президенэ И . М . Андросов , бокс федерациятын толорооччу директора А . А . Попов , сµµмэрдэммит хамаанда сµрµн тренерэ К . С . Бурцев , 6 № - дээх о ± о спортивнай оскуолатын директорын солбуйааччы М . А . Куприянов уонна тренердэр Ю . В . Майоров , Л . С . Соломонов , А . Н . Каратаев кыттыыны ыллылар . Салгыы » Санаттахха , Форум « Кинотавр » Бүтүн Арассыыйатааҕы бэстибээл чэрчитинэн барар . Бу , киинэни , ускуустубаны сыаналааччылар киэҥ түһүлгэлэригэр Андрей Саввич биһиэхэ киинэ индустрията сайдыытын , бу салааны сайыннарыыга ханнык сүрүн хайысхалар үлэлииллэрин туһунан дакылаат бэлэмнээбит . Форум « Кинотавр » бэстибээл бэрэсидьиэнэ Александр Роднянскай аан тылынан аһыллыа . / / Киин куораттар µірэхтэрин кыґаларын лидердэрэ " Эдэр саас " редакциятыгар ыалдьыттаатылар Соторутаа ± ыта " ЭС " редакцията дойду киин ВУЗ - тарыгар Саха сириттэн µірэнэр устудьуоннары ситимниир тµмсµµлэр лидердэрин " тігµрµк остуолга " ыІыран санааларын иґиттэ . Кэпсэтии киин µірэх кыґаларын устудьуоннарын кыґал ± аларын , олохторун - дьаґахтарын тула буолла . Интэриэґинэй кэпсэтиигэ араас барыта дьµµллэґилиннэ . Холобур , Владивосток куоракка Саха сириттэн сылдьар устудьуоннар тµмсµµлэрэ суох . Тµмсµµ суох - µбµлээґин эмиэ суох . Быйылгыттан Владивостокка тµмсµµ саІа тэриллэн эрэр . " Тігµрµк остуол " сµрµн тематын СР Президенин иґинэн Кадрдары билгэлииргэ , бэлэмнээґиІІэ уонна аттаран туруорууга департамент киин µірэххэ ылар хамыыґыйатын эппиэттиир сэкирэтээрэ , Москва устудьуоннарын куратордара Альберт Михайлович Соров арыйда : Салгыы » Вячеслав Анатольевич Штыров Арассыыйа Федерациятын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан ананна . Санатан эттэххэ , урут бу дуоһунаска өрөспүүбүлүкэ бастакы президенэ Михаил Николаев сылдьыбыта . Правительство баґылыга Егор Борисов Ытык Кµілгэ отчуоттуур тµмµк мунньахха : " Тутуу , мин кэлэ сылдьыыбыттан тутулуга суох , былаан быґыытынан ыытыллыа ± а " , - диэн чуолкайдык эттэ Республика Правительствотын баґылыга Егор Борисов олунньу 6 кµнµгэр Таатта улууґун киинигэр , Ытык Кµіл сэлиэнньэтигэр сылдьан олохтоох нэґилиэнньэни кытта кірµстэ итиэннэ сууллар туруктаах уонна ситэриллиэхтээх тутуулары кірді - иґиттэ . Бу улууска олунньу 4 - 6 кµннэригэр тутуу министрэ Сергей Дереповскай , µп министрэ Вадим Новиков уонна тыа хаґаайыстыбатын министрэ Роман Дмитриев салалталарынан отчуоттуур біліхтір нэґилиэктэринэн хайдыґан µлэлээтилэр . Онон , улуус киинигэр тэриллибит кірсµґµµлэри ситэриилээх былаас ааспыт сыллаа ± ы µлэтин отчуотун тµмµктµµр мунньах курдук ылынар уонна сыаналыыр сіп . Салгыы » А ± ыйах хонуктаа ± ыта тыаттан кэлэ сылдьар биир билэр эдэр ыалым кредит дьиэ ылаары ипотеканы кэпсэтэ сылдьыбыттара да ± аны , санааларын хоту туохтара да сатаммата ± ыттан , хом санаалаах тіттірµ тіннµбµттэрэ . Ол курдук кризис содула эбитэ дуу , биитэр дьиэ - уот ырыынагын саІа сокуона эбитэ дуу , сорох кредитнэй ипотечнай тэрилтэлэр саІа тутуллубут дьиэлэргэ уґун болдьохтоох кредит биэрбэт буолбуттар . Онон , кризис бэйэтин дуораанын нэґилиэнньэ ± э кіґµппэтэх іттµттэн кыралаан да буоллар , биллэрэн эрэр . Ону баантан кредит ылыы кытааппытыттан , ас - µіл сыаната µрдээбититтэн , хамнас намтаабытыттан сылыктыахха сіп . Салгыы » Мин оскуоланы 2005 с . бүтэрбитим . . Онтон режиссер идэтин баьылаабытым . Драма режиссера буоларым быһыытынан , литератураны кытары ыкса үлэлиибин . Миэхэ литература5а тапталы үөскэппит дьонтон биирдэстэрэ , учууталым Татьяна Григорьевна буолар . Кини уруоктарын олус умсугутуулаахтык ыытара , бары кылааһынан кини уруогар активнай буоларбыт . Уруок таһынан кини илиититтэн элбэх саха суруйааччыларын айымньыларын аа5ыталаабыппыт . Кини өҥөтө улахан , онон махталбын тиэрдэбин . Сµµрбэччэ сыл анараа іттµгэр дьиэ ± э - уокка µлэбитин чэпчэтэр араас туттар тэриллэр , ону кытта сууйар - сотор уба ± астар , бороґуоктар суохтарын кэриэтэ этэ . Оттон билигин ма ± аґыыІІа киирдэххэ , дьэрэкээн іІнііх бытыылкалаах сууйарга туттуллар химиялар анньыллан тураллар . " Скотч диэни айбыт киґиэхэ махталбыт муІура суох " , - дииллэрин µгµстµк истэрим . Скотч кырдьык туґалаах тэрил , оттон рекламаланар сууйар - сотор уба ± астар , бороґуоктар µлэбитин чэпчэттэллэр да , доруобуйабытыгар охсуулаахтара буолаарай ? Кистээбэккэ эттэххэ , иґит сууйар уба ± астарынан туттан баран иґиттэрин сай ± аабакка кылбаччы сотон баран ууран кэбиґэр дьону кірін турардаахпын . Дьонтон истибитим , онноо ± ор биир ийэ о ± отун бытыылкатыгар хороччу маннык уба ± аґы кутан , сахсыйа тµґэн баран , сай ± аабакка хатара ууран кэбиґэрин . Ама да ± аны иґит арыытын - сыатын кыратык тэрээпкэнэн соттоххо ыытан кэбиспитин иґин , бу маннык уба ± астарынан олус µлµґµйэр сыыґа буолбатах дуо ? То ± о диэтэххэ химия аата химия , киґи доруобуйатыгар охсуулаах эбээт . Ордук тыа сиригэр уу кырыымчык буолан химиялаах уба ± астарынан сыыґа тутталлар . Сорох хаґаайкалар сиэри таґынан ыраас буолаллар , ол да иґин куукуналарыгар араас сууйар - сотор уба ± астар , бороґуоктар анньыллан тураллар . Иґитин , муостатын , быылын бу балар кімілірі суох сууйбат . Оччотугар кини химиянан кири суох оІорон баран , тіттірµтµн химия дьаатын дьиэ ± э хаалларар . КэлиІІи сылларга дойду µрдµнэн аллергия буулаабыт дьоно , ордук о ± олор аллергиялыыллара элбээбит . Ол кірдірµµ µрдээбитэ химиянан µлµґµйµµ тµмµгэр тахсыбытын быраас да буолбатах киґи ійдµµр . Киґи доруобуйатын сµрµн сµµґµрдээччилэринэн иґит сууйар уба ± астар буолаллар . ДьиІинэн , бу уба ± астар куґа ± ан дьайыылара атын сууйар - сотор химиялар тар ± атар дьааттарыттан олус µрдµк диэбэккин . Ол эрээри биґиги кинилэри кµІІэ хаста да туттабыт . Ґіґэ суруйбутум курдук , онноо ± ор сай ± аабаппыт да ± аны . Оттон анал µірэхтээхтэр иґит сууйар уба ± аґынан сууйуллубут иґити уон тігµл кыраан уутугар сай ± аатахха да ± аны , иґиккэ сіІмµт дьаата барбат дииллэр ( ! ) . Ордук куоракка иґит сууйар анал " губканан " тутталлар . Дьэ , бу губка ± а сіІмµт химиялаах уба ± ас баран быстыбат эбит . Ону биґиги µрµт µрдµгэр уба ± аґы хороччу кута - кута сууйабыт . Олус химиянан туттар иґиттэрин сууйар дьон куртахтара , быардара ыалдьарын быраастар бэлиэтээбиттэр . Реклама ± а бигэ эрэнэн сµбэлээбиттэрин барытын тутуннахха , дьайыыта куґа ± ан буолара биллэр . Холобура , биир иґит сууйар уба ± ас глицериннээх буолан хаґаайка илиитэ хатырбатын туґунан реклама ± а этэллэр . Бу реклама ± а дьахтар илиитин кірµнэ - кірµнэ манньыйар , кэргэнэ кини илиитэ нарыныттан сі ± ір - махтайар . Оттон глицерин илии тириитин сымнатарынан эрэ µчµгэйдээх . Бу вещество киґи тириитигэр атын химиялаах веществолары иІэрэр куґа ± ан дьайыылаах эбит . Эпидемиологтар сууйар - сотор уба ± астары , бороґуоктары туттарга бу курдук кэккэ сµбэлэри биэрэллэр . Хаґаайкалар иґиккитин , муоста ± ытын , таІаскытын сууйаргытыгар тіґі кыалларынан химиялаах уба ± астары а ± ыйахта тутта сатааІ . Остуолу хаґан да ± аны химиялаах уба ± аґынан умньаммыт тирээпкэнэн сотумаІ . Остуолу сотор туспа тирээпкэлээх буолуохтааххыт . Килиэп , эт быґар маґы химиялаах уба ± аґынан сууйумаІ . Мастан маннык уба ± ас бµтµннµµ сатаан сай ± аныллыбат . Ол иґин килиэп , эт быґар маґы хаґаайыстыбаннай мыыланан сууйаргыт ордук . Оттон химиялаах бороґуогу туттар буоллаххытына , булгуччу муннугутун , айаххытын сабар анал баайыыта бааныІ . Бороґуок куґа ± ан дьайыылаах быыла салгыІІа кіті сылдьар , киґи ис органнарыгар киириэн сіп . ТаІас сууйар бороґуок эмиэ туґата µгµс эрээри , куґа ± ан ірµттэрдээх . Ол эрээри , аныгы дьон таІас сууйар бороґуога суох син биир сатаммат . Ол иґин , таІас сууйтарарга бороґуок этикеткатыгар этиллибит кээмэйин эрэ туттуІ . Онтон элбэ ± и куттаххытына , таІас ырааґыран кэлбэт , тіттірµтµн куґа ± ан веществолары иІэриниэ , киґи тириитин бааґырдыан сіп . Иккиґинэн , таІаскытын кичэйэн туран сай ± ааІ . Оттон автомат массыыналаах дьон " эбии сай ± ааґын " диэн режимІэ туруоруІ . Автомат массыыналар таІаґы µчµгэйдик сай ± аабаттар . Ол иґин таІаскытын таґааран баран , илиигитинэн эбии сай ± ыаххытын сіп . Дьиэ хаґаайкалара нэдиэлэ ± э биирдэ дьиэни кичэйэн туран сууйаллар - сотоллор . Бу кэмІэ о ± олору атын сиргэ ыытар ордук . Бэйэ ± ит айаххытын , муннугутун сабар анал баайыылаах уонна илиигитигэр эрэґиинэ бэрчээккэлээх сылдьыІ . Оччо ± о муннугутунан , тириигитинэн куґа ± ан веществолар ис оргаІІа киирэр кыахтара мілтµµр . Итиэннэ дьиэни сууйан - сотон , быыллаан баран форточканы , кыаллар буолла ± ына тµннµгµ аґан салгылатыІ . Куорат ыала бааннайдарын , тахсан киирэр сирдэрин сууйан баран ааннарын лип гына сабан кэбиґэллэр . ДьиІинэн , биир - икки чаас ааннарын аґан эмиэ салгылатыахтаахтар эбит . Туох да диэбит иґин , дьиэбитин - уоппутун µгэс оІостубуппутунан анал уба ± аґынан , гелинэн , бороґуок кімітµнэн сууйабыт - сотобут , быыллыыбыт . Сиэркилэни , тµннµгµ урукку курдук аІардас уунан сууйартан туттунабыт . Кирэ да барбат , тирээпкэнэн соппут суолуІ да хаалар курдук . Ол иґин , бу да ыстатыйаны аа ± ан баран дьиэ хаґаайката ма ± аґыыІІа сылдьан дьиэ ± э - уокка туттуллар химия эрээттэрин диэки ата ± а илдьибитин бэйэтэ да билбэккэ халыа ± а . Ол иґин атыылаґыах иннинэ бытыылка этикеткатын кичэйэн аа ± ыІ . Бу курдук веществолар дьиэ ± э - уокка туттуллар химия ± а бааллара киґи ис органыгар куґа ± ан дьайыылаахтар : lАММОНИЙ . Бу вещество тіґі да ± аны куґа ± ан дьайыылаахтар ахсааннарыгар киирдэр , сыаны - арыыны µчµгэйдик ыытарын иґин бааннайы , унитаґы , раковинаны сууйар уба ± астар , бороґуоктар , геллэр састааптарыгар киллэрбиттэр . Бу вещество киґи тириитигэр дьайыыта куґа ± ан . Јскітµн харахха киирдэ ± инэ , кірірµ мілтітµін сіп . lИґит сууйар уба ± астар барылара кэриэтэ хлордаах . Хлор итии ууну кытта булкуґан , паар буолан кітті ± µнэ киґи тібітµн ыарытыннарар , кµімэйгин , хараххын аґытар . lКиґи таІаґын сымнатар , электричестибэлэнэн бі ± µ - са ± ы тардарын а ± ыйатар таІаґы сууйарга эбиллэр уба ± ас таІаска биллэр - биллибэт бµрµі хаалларар эбит . Биллэн турар , бу бµрµі барыта химияттан турар . lФенол диэн вещество рак ыарыытыгар тириэрдэр . Бу вещество миэбэли , муостаны кылабачытар уба ± астар састааптарыгар баар . lТриклозаны сорох паасталарга , сууйар уба ± астарга , бороґуоктарга эбэллэр . lСорох таІас сууйар бороґуоктарга , бээтинэлэри ыытар уба ± астарга , баттах кырааскаларыгар , баттах бµрµчµіскэтин оІорор араас лаахтарга , геллэргэ баар алкилфенол этоксилат диэн вещество эндокриннай былчархайдар µлэлэрин кэґэр . lТуолен диэн вещество ордук о ± о кµµтэр дьахталларга куґа ± ан дьайыылаах . Сатарыйбыт ньиэрбэлээх о ± о тірµін сіп . lДьиэ салгынын тупсарар аэрозоллар састааптарыгар баар ксилен кэґиилээх о ± о тірµµрµгэр тиэрдэр . Сардаана КУЗЬМИНА Бу кµннэргэ " Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство " ААО 70 - ча суднота Јлµінэ бассейнынан уонна кыра ірµстэринэн навигацияны тµмµктээн , аны сааска диэри " сынньанар " сирдэрин булаары айаІІа туруннулар . Компания быйыл ааспыт сыллаа ± ар а ± ыйах таґа ± аґы - алтынньы ыйдаа ± ы туругунан 1 міл . 288 тыґ . тонна нефть бородууктатын , техническэй аналлаах бородууксуйаны , уматык араас кірµІµн , тутуу матырыйаалын тиэйдэ . Быйыл республика µгµс судоходнай компаниялара икки - µс сыл анараа іттµнээ ± и былааннарын куоґарбакка , таґа ± ас эргииргэ 84 % - Іа эрэ тиийдэ . Холобур , ааспыт сылга " ДьааІытаа ± ы ірµс пароходствота " ААО 194 , 5 тыґ . т таґа ± аґы тиэйбит буолла ± ына , быйыл 133 , 8 тыґ . т таста . Оттон республика ± а а ± алыллар таґа ± ас улахан аІарын тиэйэр сµрµн монополист компания - " Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство " 2008 сыллаахха 1 міл . 960 тыґ . т таґа ± аґы тиэйэн , бу кірдірµµтэ 672 тыґ . т намтаата . Бу барыта кума ± ы , чай тааґы ( гравий ) тиэйии кээмэйэ а ± ыйаабытын кытары сибээстээх . Бу сырыыга Дьабарыкы - Хайа шахтатыгар таас чо ± у тиэйии графига кэґиллэн , ууґуттарга улахан харгыстары µіскэтэ сылдьыбыта . Ол эрээри чох мунньулларын кэтэспэккэ , уґуну - киэІи толкуйдаабакка , Зырянкатаа ± ы уонна ХаІаластаа ± ы разрезтартан чох тиэйиллибитэ . Бу тµмµгэр " Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство " чо ± у тиэйиигэ былаанын ким - хайа иннинэ ситиґэн , быйылгы кээмэй 16 , 2 % улаатта . Онон , бу сырыыга куґа ± ан эмиэ µчµгэйдээх буолла . Аны арктическай ірµстэргэ уу таґыма нуорматтан тµґэн , таґа ± аґы тиэйии тыІааґыннаах усулуобуйа ± а ыытылынна диэн компания µлэґиттэрэ этэллэр . Ол курдук Индигиир ірµґµнэн навигация эрдэ тµмµктэнэн , Хонууга 1546 т кэриІэ таґа ± ас тиэрдиллибэтэ . Мантан 60 - ча тонната дизельнэй уматык . Бу саамай хомолтолоо ± о . Билигин Индигиир µіґээ учаастагар µс СПН , икки буксир , икки теплоход хааттаран турар . Салгыы суднолар " кыстыктарын " туґунан эттэххэ , компания а ± ыс суднота Осетрово пордугар хаалла . Кинилэр эґиил бастакынан навигацияны аґыахтара . Маны таґынан билиІІи туругунан 10 судно уонна уста сылдьар кран Хаандыга ± а кыстыахтара . Республика арктическай улуустарыгар , Чукотка ± а , Красноярскай кыраайга таґа ± аґы тиэйии тµмµктэнэн , " Капитан Марков " уонна " Капитан Пашнин " Халыма ± а хааллылар . Пароходство быйылгы навигацияны бµтэґиктээхтик тµмµктµµрэ а ± ыйах кµн хаалла . Бу кэрчик кэм иґигэр сайын , кµґµн устата кµнµстэри - тµµннэри республика ірµстэринэн таґа ± аґы тиэйиигэ µлэлээбит ууґуттарга хамнас , тустаах предприятиеларга иэс - кµµс тілінµіхтээх . Ґлэ кээмэйэ а ± ыйаабытын да µрдµнэн , компания быйыл ночоотурбакка , кыра да буоллар барыс аахсар санаалаах . Анивера АКИМОВА Бу - Бүлүүгэ түhэр Марха Эбэ сүнньэ . 2000 сылтан бэттэх іріспүүбүлүкэни туругурдар биир кэскиллээх сир буолла . Оттон Арассыыйаҕа былыр - былыргыттан сыылкаҕа , хаатыргаҕа утаарыллар өлөрүөхсүттэр , халабырдьыттар уонна да атын бөрүкүтэ суох « табаарыстар » хомбуойданан барар суолларыгар хас дэриэбинэ кытыытын аайы ас уурар анал долборуктар бааллара биллэр . - Бастакытынан , РФ бэрэсидьиэнэ Е . А . Борисовы талбытын « саамай сіптііх быґаарыы » диэн ійүүрбүт туґунан биґиги « Сиэрдээх Арассыыйабыт » кэмпириэнсийэтигэр уураах ылбыппыт . Иккиґинэн , Егор Афанасьевич - саамай уопуттаах , бэлэмнээх , күүстээх салайааччы . Онон биґиги , саха дьоно , эрэлбит олус улахан . Саха сиригэр күүстээх экэнэмиичэскэй сайдыы баран эрэр . Итини кини бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьан бэлэмнэспит , билэр дьыалата . Ил Түмэн ааспыт сиэссийэтигэр үп уустук кэмигэр аҕыс ый түмүгүнэн нолуоктан 5 , 6 млрд солк . эбии дохуот хомуллубутун бигэргэппиттэрэ . Ону саха киґитин быґыытынан , « бэрэсидьиэммит үпкэ - харчыга Байанайдаах киґи эбит » диэн быґаарыахха сіп . Биґиэхэ Байанайдаах , дьолуолаах киґи наада . Кэлэр уон сылга Саха сиригэр иккис түґүмэх индустриализация барыахтаах . Итиннэ балысхан элбэх харчы хамсаары турар . Биґиги сайдыыбыт туґугар саІа салайааччыбыт тула сомоҕолоґуохтаахпыт . ДьоІІо кэлэр сайдыы сэбиэскэй кэмІэ курдук абстрактнай , « ханна эрэ тіґі эрэ мілүйүін туонна ыстаал , чугуун уґаарыллыбыт , ньиэп хостоммут , атыыламмыт » диэн таґымынан барбатын быґаарыахха наада . Сайдыы куораттан саҕалаан туундараҕа , үрэх баґыгар тиийэ , хас биирдии іріспүүбүлүкэ олохтооҕун олоҕун таґымын , уйгутун үрдэтиэхтээх . Бу спортсаала бүгүн үлэҕэ киирбитэ олус үөрүүлээх түгэн буоларын бэлиэтиэхпин баҕарабын . Чурапчы ыччаты эт - хаан өттүнэн сайыннарыыга республикаҕа ураты улуус буолар . Спорт эйгэтигэр үтүө үгэстэрдээх , Саха сирин аан дойдуга аатырдыбыт спортсменнардаах улууска маннык бэртээхэй спортивнай саала тутуллубута чахчы даҕаны туһалаах дьыала . Дириҥҥэ инникитин да эт - хаан өттүнэн сайдыылаах ыччаттар , үлэни - хамнаһы кыайар туруу үлэһит дьон баар буолуохтара дии саныыбын . Республика тыатын сирин сайыннарыы бүгүҥҥү көлүөнэҕэ эрэ буолбакка , кэлэр ыччакка эмиэ туһуланар . Мин Ил Түмэҥҥэ Анал этиибэр бу хайысхаҕа туох үлэ ыытыллыахтааҕын , туох ыарахаттар баалларын , ону хайдах туоратыахтаахпытын этэн турабын . Дьон - сэргэ санаата , толкуйа уларыйыахтаах . Биһиги төһө да элбэх социальнай объектары туппуппутун иһин тыа хаһаайыстыбатын производствотын сайыннара иликпитинэ , инникибит диэки хаардыылыыр кыахпыт суох . Тыа сирин сайдыытын аҥардас оскуоланы , спорт сааланы тутуунан быһаарбаккын . Биһиги иннибитигэр тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорор производствоны тэрийии , табаары атыылаан , барыс киллэрии соруктара тураллар . Маны тэринэ иликпитинэ , кэскил туһунан этэр күчүмэҕэй . Онон мин Хоптоҕо республикаҕа биир улахан нэһилиэк буоларынан сибээстээн , эһигинэн сирэйдээн , Чурапчым дьонугар Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы суолларын көрдөөһүҥҥэ инники күөҥҥэ айанныыргытыгар баҕарыам этэ . Нэһилиэк элбэх ыччаттардаах , онон спорт сааланы чуҥкутуоххут суоҕа , Павел Павлович Пинигин курдук Саха сирин аатын ааттата туруоххут , мантан республика , дойду чемпионнара , аан дойду , Олимпиада түһүлгэлэрин кыттыылаахтара тахсыахтара диэн улаханнык эрэнэбин . Биир көрдөһүүлээх кэлэн турабын . Ону төһө сөбүлүүргүтүн сөбүлээбэккитин билбэппин буолан баран , бүгүн хайдах даҕаны быһаардахпытына табыллар . Павел Павлович Пинигин аҕыйах хонуктааҕыта Саха Республикатын физкультураҕа уонна спорка государственнай комитетын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан ананан баран , бу тутуллан киирбит спортивнай саалга мин аҕам аатын иҥэриэххит этэ дуо диэн миигиттэн ыйытан турар . Ону мин эһиги быһаараргытыгар көрдөһөбүн . Өйөөтөххүтүнэ , спорт саалаҕа Павел Павлович Пинигин аҕатын аатын иҥэрэр туһунан Саха Республикатын Президенин ыйааҕа тахсыаҕа . Өйүүргүтүн биллэрдигит , сөп . Хоптоҕотооҕу спортивнай саалаҕа Павел Титович Пинигин аата иҥэриллиэҕэ . Барыгытын ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин . Волонтердар диэн кимнээхтэрий ? " Волонтер " диэн тылы иґиттибит да ± аны уулусса бі ± µн , кири - хо ± у хомуйааччылары санаан кэлэбит буолбат дуо ? Итинник дии саныы олорор боллаххытына сыыстыгыт , до ± оттор ! Волонтердар диэн - бастатан туран , бу µтµі санаалаах , бэйэлэрин ба ± аларынан дьоІІо - сэргэ ± э босхо кіміліґір эдэр дьон . Волонтерство диэн общество сайдыытын биир бідіІ кірµІэ . Киґини эппиэтинэстээх , чиэґинэй , до ± ордуу , аґыныгас , тулуурдаах , сµрэхтээх , амарах буолууга µірэтэр . СР Ыччат политикатыгар министерствота µіґэ этиллибит стереотибы букатын уларытарга сананна . Соторутаа ± ыта Георгий Куркутов " Волонтердары кытта µлэлиир киини " тэрийдэ . Ба ± а іттµнэн µлэлиэн ба ± алаах манна киирэр ыччат эґиил буолаары турар " Россия - спортивнай держава " спортивнай форумІа уонна " Азия о ± олоро " V норуоттар икки ардыларынаа ± ы спортивнай оонньуулар тэрээґиннэригэр µлэлиэхтэрэ . Онтон кэлин іссі Сочитаа ± ы олимпиада ± а да барыахтара . Ол туґунан ааспыт нэдиэлэ ± э ыччат министрин бастакы солбуйааччы Гаврил Семенов суруналыыстары мунньан кэпсээтэ . Бастаан утаа , ыччаты тµмэр хаачыстыбалаах хамандыырдары талыахтара . Кэккэ ирдэбиллэргэ эппиэттиир о ± олор бу сайыІІы Россия кіІµл тустууга спортиІІа чемпионаттарыгар , Ыччат ыґыа ± ар кыттыахтара . Манна µчµгэйдик µлэлээбит о ± олор хамандыыр быґыытынан эґиил " Азия о ± олоро " оонньууларга µлэлиир кыахтаналлар . Онтон салгыы хас биирдиилэрэ ( хамандыырдар ) біліх тэринэн анал µірэ ± и ааґыахтара . Барыта 500 кэриІэ эдэр дьон ( 18 - тан µіґэ саастаах ) µлэлиэхтэрэ . Кинилэр кµґµн " Волонтердар кииннэрин " официальнай аґыллыытыгар волонтер бирисээгэтин биэриэхтэрэ . Маны тэІэ , бу талыллыбыт о ± олорго волонтер удостоверениета , анал карточкалар туттарыллыахтара . Бу удостоверениенан кинилэр араас ма ± аґыыІІа , аґыыр сиргэ чэпчэтии іІітµн туґанар кыахтаныахтара . Инникитин мантылара µірэххэ киирэллэригэр , µлэ булалларыгар кіміліґµі ± э . Ґлэ киниискэтин кэриэтэ таґымнаныа ± а ! Јскітµн эн ба ± алаах , чэгиэн доруобуйалаах , эдэрдии эрчимнээх буоллаххына эйигин манна кµµтэллэр , сайаапка ± ын биэрэргэ тиэтэй ! Бу кірір эмблемэ ± ит биэс киґи илиитинэн оІоґуллубут . Биэс континент кµн сардаІаларын кірдірір суолталаахтар . Хас биирдии илии биэс олимпийскай тиэрбэс іІнііхтір . Ирина БОДРУГ . Доруобуйа харыстабылын модернизациятыгар Сахабыт сирин эмчиттэрэ төһө бэлэмнээхтэрий ? Ил Түмэ ² ² э сэтинньи 15 күнүгэр бу тиэмэ ± э , туһулаан кадр политикатыгар сүбэ мунньах ыытылынна . Маннык балаһыанньаҕа , төрүт үгэспитигэр төннөрбүт абыраллаах . Саха - маска , тимиргэ , көмүскэ дэгиттэр уустарын « маһы хаамтарар киһи » , « талааннаах тарбах » , « көмүс илии » диэн уостан уоска түһэрэн суон сурахтыыра . Өбүгэбит итэҕэлигэр уус ойууннааҕар үрдүк таһымҥа турара даҕаны , бу дьон ураты улахан суолталаахтарын ыйар . Ол туґунан СР Прокуратуратын пресс - сулууспата иґитиннэрдэ . Республика прокуратуратыгар Нерюнгри куорат биир предпринимателиттэн иґитиннэрии киирбит . Бэрик кірдµµллэр диэн . Онуоха республика прокуратурата , РФ Прокуратуратын Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээ ± и управлениета уонна РФ Куттал суох буолуутун федеральнай сулууспатын Саха сиринээ ± и управлениета бииргэ µлэлээґиннэрин тµмµгэр , муус устар 4 кµнµгэр Нерюнгри куорат прокурорун кіміліґііччµтэ тутуллубут . Кинини , предпринимательтэн 90 тыґ . солк . бэрик ылаатын кытта , харытыттан харбаабыттар . Баґаартан сэрэхтээх буолуу ирдэбиллэрин кэґиигэ " хара ± ын симиэх " буолан , бэрик тµµрэйдээн кірдіін , ити тµбэспит . Холуобунай дьыала тэриллибит . РФ Холуобунай кодексын 290 - с ыст . 4 - с чааґын " в " пуунунан , ол аата бэриги ылыыга уорбаланан . Бу ыстатыйа 7 сылтан 12 сылга диэри болдьоххо кіІµлµ быґыыны кірір . Ботуччу ыстарааптаах . Дьэ , буолар да эбит . Бµтµн дойду µрдµнэн коррупцияны утары охсуґуу силигилии турда ± ына ( силигилээн эрдэ ± инэ дуу ) , дуоґунастаах дьон " кутуйах иинин кэІэттэр " кэмнэригэр , эчи , санаата баран , кірдµµ турбута да баар ээ ! Варя молодец ! Песни ее и само исполнение ею - предел женственности , красоты , хрупкости , чего в жизни так мало : женщины становятся стервами , в уме бабки , тряпки , секс и " вечная гулянка " . Будущему , что грозит ? А ведь через определенное время поумнеют ( или некому не нужными станут ? ) , и будут представлять в обществе себя этакими матронами , как пример для остальных , вся добропорядчность Индонезия - биир саамай улахан сельско - хозяйственнай продукцияны оҥорон таһаарар дойду . Улахан промышленно - сайдыбыт куораттар бааллар , холобура Дьакарта , Семаранг , Сурабайа , Паданг , Парлембанг , Паканбару , Дьамби , Бенкулу ( Бэнкулу ) , Денпасар , Раба . Бу ыйыллыбыт куораттарга дойду 89 % индустрията баар , олортон 52 % Дьакарта куоратка тиксэр . Онон сибээстээн Дьакарта куорат саамай улахан промышленно - сайдыбыт куората буолар , ону таһынан саамай улахан иэнинэн , дьонун ахсаанынан даҕаны Сунтаарга кыһын салаллыыта , муҥхаһыттар өлгөм собону хоторо ылар , баай байанай мичик гынар кэмигэр , А . И . Иванов аатынан Олимпийскай эрэл оскуолатын манеһыгар , 1969 сыллаах Манчаары Оонньууларыгар хапсаҕайга абсолютнай чемпиона Лука Иванов бирииһигэр улууска хапсаҕайга комплекснай спартакиада буолан ааста . Күрэхтэһиигэ уһук сытар Бүлүүчээнтэн саҕалаан Түбэй Дьаархаҥҥа диэри нэһилиэктэн 16 хамаанда хапсаҕайдьыттара тустуу бырааһынньыгын киэргэтэ , илин - кэлин бырахса , сытыы киирсиилэри көрдөрө кэлбиттэр . 6 . Тургэнник , чуолкайа суох элбэх сананы кордорор сана туохтуурдара : талыгыраа , тылыбырат , чобугураа , татыгыраа , эймэний . - Евдокия Ивановна , балаҕан ыйын 1 күнүгэр , куоракка , сорох саха оҕото оскуолата суох хаалар түгэнэ баар . . . Ол туһунан төһө эмэ сурулунна , этилиннэ да - уларыйыы суох . Тоҕо итиннигий ? Сэлии ( мамонт ) өлүктэрин эмиэ омуктарга былдьатаары гынныбыт диэн дьиксинэрбит тохтуох чинчилэннэ . Омуктар сэлиилэри , ол иһигэр ЭКСПО - 2005 « сулуһа » буолбут Дьүкээгир сэлиитин төбөтүн Саха сиригэр кэллэхтэринэ эрэ көрөр кыахтаахтар . Роспотребнадзор салайааччыта Г . Онищенко 32 тыһ . сыл анараа өттүгэр өлбүт сэлии оҕотун Парижка научнай быыстапкаҕа ыыталларын бопто . Саха сиригэр сотору кэминэн Медицинскэй кииҥҥэ бүөрдэрэ улаханнык ыалдьан сытар дьоҥҥо өлбүт киһи бүөрүн олордор операциялар ыытыллыахтара . Маннык үөрэх кыһаларыгар киириэххин сөп : Сибиирдээҕи телекоммуникация уонна информация университета , Новосибирскайдааҕы архитектура - тутуу университета , Уу тырааныспарын академията , Сибиирдээҕи геодезия академията , Новосибирскайдааҕы аграрнай университет , Новосибирскайдааҕы экэниэмикэ уонна салайыы университета , Новосибирскайдааҕы архитектурнай - художественнай академия , Новосибирскайдааҕы тэхиниичэскэй университет , о . д . а . Будучи творчески одаренным человеком , Гаврил Кириллович не только сам участвует в художественной самодеятельности , но и учит своих воспитанников таким сложным видам народного искусства , как чабыр5ах и игра на хомусе . Его ученики не раз становились лауреатами улусных смотров художественной самодеятельности . А фольклорный коллектив " Эллээйик " занимал призовые места в республиканских смотрах . Орто Халыма - сахалыы сиэри - майгыны тутуһан , сылгыны - сүөһүнү иитэн олоруохха сөптөөх саамай хотугу түөлбэ . Холобур , ыаллаһа сытар Аллараа уонна Үөһээ Халымаҕа сүөһүнү - сылгыны иитэргэ табыгастаах усулуобуйа суоҕун тэҥэ . Ити курдук , манна киин Саха сирин олохтоохторо көһөн тиийэн бу эргин уруккуттан олохтоох саха дьонун кытта холбоһон , кимиэхэ да маарыннаабат ураты « халымалыы » тыллаах - өстөөх , хотугулуу култууралаах Халыма сахаларын төрүттээбиттэр . Үөс Саха сирин кытта өр кэмҥэ киэҥ сибээс - ситим , маассабай кэлсии - барсыы суох буолан , манна саха омугун ойдом олорор биир ураты салаата , атыннык эттэххэ , « локальнай бөлөҕө » үөскээбит . Үөрэхпин бүтэрэн Сунтаарга үлэлиирбэр , кини ыллыыр буолан , биир эйгэҕэ киирэн хаалбыппыт . Ол саҕана чугастык буолбакка , көннөрү , үлэбит эрэ чэрчитинэн билсэрбит . Кэлин , Дьокуускайга кэлэн баран , үчүгэйдик билсэр буолбуппут . Тыа сиригэр ірібµл диэн суох . СайыІІы кµннэри былдьаґа - тарыґа оттоотоххуна , µµт туттардаххына эрэ - ыал буола ± ын . Сунтаар Кµндэйэтин ыаллара сэбиэскэй са ± аттан улууска саамай элбэх сµіґµлээхтэринэн биллэллэр . Онон , чааґынай бас билиини туругурдар бэлиитикэ манна хара маІнайгыттан бигэтик олохсуйбута . Кµндэйэ нэґилиэгэр 857 киґи олорор , буруотунан аахтахха 225 хаґаайыстыба баар . Нэґилиэк оло ± ор - дьаґа ± ар 18 бааґынай хаґаайыстыбата улахан сабыдыаллаахтар . Бааґынай уонна кэтэх хаґаайыстыбаларга 1399 ынах сµіґµ , 490 сылгы иитиллэн тураллар . Нэґилиэк сыл ахсын оттооґуІІа уонна µµтµ туттарыыга былаанын толорон иґэрин туґунан баґылык А . В . Никитин иґитиннэрдэ . Былырыын 2400 тонна оту бэлэмнээбит буоллахтарына , быйылгы соруктара - 2420 тонна . Ити Харыйалаах тµбэтигэр сорох оттонор сыґыылара , алаастара бµтµннµµ уу анныгар сыталларын µрдµнэн . Кµндэйэлэр 1991 с . 5795 га ходуґа сирдээх буоллахтарына , билигин 2068 гатын туґаналлар , 631 , 7 га сир біґµілэктэн µс кістін тэйиччи сытарынан кыайан туґаныллыбат . Ходуґа ± а сылдьар отчуттартан ыйыталастахха , былырыын сайын оттообут сирдэрин µстэн биирин сµтэрбиттэр , ууга былдьаппыттар . Онуоха µµнµµ мілті ± µн эбэн кэбис . Онон , хоромньу улахан . Нэґилиэк дьаґалтата быйыл уустук быґыы - майгы µіскээн эрэрин эрдэттэн сэрэйэн , біґµілэк тулатынаа ± ы сирдэри , сµіґµ мэччирэІин соро ± ун хабан туран , барытын кµрµілэтэн - хаґаалатан , дьон оттонорун хааччыйбыта махталлаах . Эдэр салайааччы Андрей Васильевич : " Чугастаа ± ы сирбит оттонон бµттэ ± инэ , мобильнай этэрээттэри тэрийэн , ыраах трактор да ± аны кыайан тиийбэт сирдэригэр ат кіліліін оттото ыыталыахпыт " , - диэн чиІник этэр . Кµндэйэ ± э саІа тутуллубут арыы сыа ± а µлэлии турар . КµІІэ 3 тонна 700 - тµµ киилэ µµтµ туталлар . Маны арыы сыа ± ын маастара Юлия Степановна Дьяконова мыынар . " Куйаас буолан , кµлµмэн тµґэн µµттэрэ тарта уонна мэччирэІ кэмчи " , - диэн быґаарар . Сотору отчуттар бµтэн , кµрµілэрин астахтарына µµт балачча эбиллэр чинчилээх . Лаборант Людмила Револьевна Елисеева этэринэн , µµт сыата ортотунан 3 , 7 бырыґыан буолар . Барыта 84 ыал регламент ирдэбилинэн 11 декларациялаах хаґаайыстыба ( итинтэн уона ИП - лар ( бааґынайдар ) уонна биирэ нэґилиэк потребительскай кооператива ) ніІµі туттараллар . Ону таґынан 6 сайылыктан сµігэйинэн киллэрэллэр . Нэґилиэк µрдµнэн саамай элбэх µµтµ туттарар ыалынан Яковлевтар буолаллар . Прокопий Яковлевичтаах сыччах бэс ыйыгар 5 тонна 36 киилэ µµтµ туттарбыттар . " Ааныска алааґа " бааґынай хаґаайыстыба тутаах киґитинэн ыал ийэтэ Мария Александровна Павлова буолар . Хаґаайыстыба 55 ынах сµіґµлээх ( 2007 с . 64 сµіґµнµ кыстаппыттар ) , итинтэн ыанар ына ± а - 29 тібі . Маны барытын Мария Александровна сарсыарда 5 чааска туран уонна киэґэ кыґыл илиитинэн ыыр . Хоґуун ийэ маннык сыралаах µлэтин тµмµгэр ылар дохуотунан Дьокуускайга олорор , сиэстэрэнэн µлэлиир кыыґыгар Аанчыкка саІа тутуллубут таас дьиэ ± э ипотека ± а киирэн квартира ылан биэрбит . Ґлэґит киґини кэмигэр сыаналыыр сіп : " Ааныска алааґын " далбар хотуна Сунтаар улууґун баґылыгын Гранын , Тыа хаґаайыстыбатын министерствотын Бочуотунай грамотатын туппута . Яковлевтар аны кµґµн от µлэтин кэнниттэн сайылык тутуутугар ылсыахтара . Біґµілэктэн тэйиччи µрэх µрдµгэр турар кэрэ айыл ± алаах Каака Маарыгар эґиил сааскыттан 4 хаґаайыстыба кыттыґан тахсаллара былааннанарын туґунан Мария Александровналаах уоллара , нэґилиэк тыа хаґаайыстыбатыгар специалиґа Егор Яковлев билиґиннэрдэ . Манна µµт ыыр уонна сойутар тэриллэр туруоруллуохтара . Оччо ± уна атын 5 сайылыкка эмиэ сыыйа саІалыы сэбилэнии , электричество уота быґаарылыннахтарына біґµілэк иґэ лаппа ырааґырыа , чэбдигириэ , билигин харчы тэбэн биэрэллэринэн киэн туттардыы хотолдьуґа хаамсар ынахтар кіІµл таалалыыллара уурайыа . Уонна оттон саамай сµнньэ - бу Мария Александровна курдук хоґуун µлэґит дьахталлар µлэлэрэ чэпчиэ этэ буолла ± а . Манна , Кµндэйэ ± э , 20 - лии , 25 - тии ына ± ы ыан дохуот аахсар ыал элбэх . Василий НИКИФОРОВ , хаґыат анал корр . Никиитэ ферма сэбиэдиссэйин сорудах суругун бырахпакка илдьэ сылдьыбытын следовательгэ биэрэн дьыалаҕа холбоппут уонна буруйа суоҕа дакаастанан босхоломмут . Ферма сэбиэдиссэйэ Ойуунускай А . Е . колхозка ханнык да хоромньу тахсыбатаҕын үрдүнэн , ɵлүɵх оҕус ɵлбүтүгэр хаайыыга түбэспит . Yҥсээччи сыала диэн , дьиҥэр , Ойуунускайы түбэһиннэрэргэ эбит . Ол саҕана тайҕанан , Ɵлүɵхүмэнэн бырадьаагы сылдьыбыт хаартыһыт , колхоһу куорҕаллаары чилиэнинэн киирдэ диэн туоратааччылар бааллар эбит , ол кинилэр содулларыттан буруйа суох киһи хааллыбыт эбит . Ойуунускай А . Е . болдьоҕун толору олорон , босхолонон баран , Аҕа дойдуну кɵмүскүүр сэриигэ баран ɵлɵɵхтɵɵбүт . « Норуот ɵстɵɵхтɵрүн » күнүстэри тымтыгынан кɵрдɵɵһүн , оччотооҕу олох хабараан кɵстүүтэ этэ . « Албан аатырбыт » партия норуоту утары ыыппыт ити хара дьайдаах политиката история страницаларыгар саамай сидьиҥ , сааттаах кɵстүү быһыытынан сылдьыаҕа . Сэбиэскэй кэминээҕи сопхуостар ыһыллыахтарыттан ону - маны кучу - мачы гынар кыахтаах , толкуйдаах өттө куорат диэки Һөгдөҥөлөспүтэһ . Ол кэнниттэн аны , ыччат ол диэки саппай уопсубута . Тыа сиригэр сөпкө салайар , кэскиллээҕи толкуйдуур кыахтаах суоҕун тэҥэ буолбута . Ийэм сүрдээх ыалдьытымсах этэ . Кини сүөһүгэ үлэлиир кэмигэр биһиги Өбүгэҕэ өр олорбуппут , онно ийэбэр дэриэбинэттэн эмп үлэһиттэрэ , учуутал дьахталлар күүлэйдии тиийэллэрэ . Ийэм онно , былыргы киһи сиэринэн , алаадьы буһаран , эт соркуойдаан , сүөгэйтэн арыы оҥорон остуолга иннилэригэр өрөһөлүү уурара . Кини ыалдьыты оннук көрсөрө биһиэхэ , оҕолорго , өйбүтүгэр хаалан хаалбыт . Ыалдьыттар үөрэн махтанан бараллара . Оруобуна 10 сыл анараа өттүгэр , өрөспүүбүлүкэ мировой юстициятын института саҥа үөскүүрүгэр , барыта 45 суут учаастактар баар буолбуттара . Күн бүгүн кинилэр ахсааннара 59 - ка тиийдэ . Сыллата көрүллэр холуобунай , гражданскай уонна административнай быраабы кэһиилэр тустарынан дьыалалар ахсааннара элбээн иһэр . 2001 сылтан саҕалаан , 2009 сылы киллэрэн туран , Саха сирин мировой судьуйалара барыта 18544 холуобунай , 407889 гражданскай дьыаланы уонна 215772 административнай кэһиилэр матырыйаалларын көрбүттэр . . . . Дьэ , ол бастакы сырыыбыттан ыла мин олохтоох " Верхоянье " ТХПК оІорон таґаарар бородууксуйатын атыылыыр маҕаґыыІІа " орох тэппитим " . Куоракка бараары гыннахпына , дьүігэлэрбэр мантан ыыґаммыт куобах этин уонна убаґа ойоҕоґун , олохтоох эттэн оІоґуллубут халбаґыыны " ДьааІы деликатеґэ " диэн кэґиилэнэн илдьэбин . Олохтоох бородууксуйаны оІорон таґаарар тэрилтэни кытта ыкса билсиэх санаам күүстээх этэ да , түгэн булбакка , күн - дьыл ааґан испитэ . Бу күннэргэ , үс тігүрүк сыл буолан баран , тэрилтэ олоҕун - дьаґаҕын кытта дьэ тиийэн билистим . Тугу кірбүппүн - истибиппин " бу курдук эбит , ити тиийбэт , кыаллыбаттара бу баар , ситиґиилэрэ маннык " диэн этэн кэбиґэр дібіІ эрээри , мин бүгүн тэрилтэ салайааччытын кытта буолбакка , үлэни - хамнаґы тірдүт - тэн билэ - кірі сылдьар , " производство сэбиэдиссэйэ " дуоґунастаах ки - ґини кытта сэґэргэґиибин билиґиннэрэбин . Надежда ШЕЛЕСТ бу тэрилтэҕэ 5 - с эрэ сылын үлэлиир эрээри , үлэни - хамнаґы тірдүттэн билэрэ харахха ала чуо быраҕыллар . 1978 сылтан Баатаҕайга олорор буолан , бэйэтин тірүт олохтооҕунан ааҕынар . Кырдьык , үүттэн - эттэн араас бородууксуйаны оІорон таґаарар , дьааІылары аґатан олорор тэрилтэни ыкса сибээстээхтик үлэлэґэр биирдиилээн дьону ааҕа билэрэ , ханнык нэґилиэккэ хас чааґынан тэрилтэ бородууксуйата тиэрдиллэрин чопчу билэрэ - олохтоох киґи диэх курдук . - Оннук эрэ сыаллаах - соруктаах дьокутааттаах парламент , норуот иннигэр тугу да оҥорор кыаҕа суох . Куорат Мунньаҕын дьокутааттарыгар баран инньэ диэн эппитим . Биир мандаатынан талыллыбыт дьокутааттар онно элбэхтэр . Сайсары уокуругун дьокутаата « уулусса оҥоробун , Заболевы үөҕэбин , барыларын үөҕэбин , ким да өйөөбөт , норуот өйүүр » диир . Ыйытабын : « Куораккыт бөҕүн ыраастыырга туох механизмы толкуйдаатыгыт ? » - - уу - чуумпу . « Куоракка бэрээдэк тоҕо олохтоммотуй ? Тоҕо диэтэххэ , эһиги - дьокутааттар быраабыла олохтообоккут , уураах ылыммаккыт , дьаһал таһаарбаккыт , сокуон оҥорбоккут ! » Ол , аҕыйах солкуобайгытын уокуруккут уулуссатын быһаҕаһын өрөмүөннээри былдьасыһаҕыт , онон бүтэҕит . Сүрүн сыалгытын - сокуону оҥорор соруккутун толорбоккут , оччотугар дьокутааттаан даҕаны туһаҕыт суох . Куораккыт кирдээх этэ - билигин да кирдээх , кыаммат этэ - билигин да кыаммат . Үлэ миэстэтэ тэриллибэт , урбаан өйөммөт , нолуок киирбэт - харчы суох ! Харчыта суох - туох да оҥоһуллубат . Ил Түмэҥҥэ , Госдумаҕа эмиэ оннукка майгынныыр хартыына көстүтлэлиир . Үөһээ Бүлүү улууһуттан төрүттээх атын улуустарга Гражданскай сэриигэ кыһыллар өттүлэриттэн охсуспут дьон Үлэтин библиотекрынан саҕалаабыта , ол кэнниттэн ВКП ( б ) Аллайыаха райкомын техническэй сэкэрэтээринэн . Саха Республикатын Президенэ Е . А . Борисов Саха Республикатын Государственнай Мунньа ± ар ( Ил Тµмэн ) Анал этиитэ Ытыктабыллаах бар дьонум , Сахам сирин олохтоохторо ! Убаастабыллаах депутаттар ! 2010 сыл бэс ыйын 17 кµнµгэр бу трибунаттан Саха Республикатын Президенин дуоґунаґыгар мин кандидатурабын бигэргэтэргэ тыл этиибэр биґиги республикабыт дьоґун суолталаах уонна ордук уустук проблемаларын сиґилии бэлиэтээбитим . Республика сайдар хайысхаларын хайдах кірірбµн кэпсээбитим . Гражданнары , политическай партиялары уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэри бииргэ µлэлииргэ тµмэр ба ± а санаабын биллэрбитим . Ол программнай тыл этиибэр оло ± уран , Саха Республикатын Правительствота 2010 - 2015 сс . бу докумуону олоххо киллэрии Былаанын бигэргэппитэ . Бµгµн мин конституционнай бырааппын туґанан , Саха Республикатын Государственнай Мунньа ± ар ( Èë Òµìý ² ² ý ) Àíàë ýòèèáèí аан бастаан àà ± àáûí . Бу Анал этиигэ чугастаа ± ы кэмІэ бары бииргэ быґаарыахтаах бастакы уочараттаах соруктарбыт тустарынан санаабын этэбин . Анал этии саІа сыґыаны , баар кыахтары кідьµµстээхтик туґаныыны , ону тэІэ , ба ± ар , былаас уонна нэґилиэнньэ , былаас уонна бизнес сыґыаннарын хос кірµµнµ , уопсастыба кірдібµллэрин уонна кини дьиІ кыахтарын хос сыаналааґыны ирдиир экономическай уонна социальнай политика ордук кэскиллээх хайысхаларын бэлиэтиир ис хоґоонноох . Эґиги билэ ± ит , быйылгы 2010 сыл саІа кэрдиис кэми тµстээтэ . Государственнай былаас тутаах институттара саІардылыннылар , республика саІа правительствота тэрилиннэ , кэккэ эппиэтинэстээх дуоґунастарга саІа , ол иґигэр эдэр салайааччылар ананнылар . Правительство тутула бµгµІІµ кµІІэ саамай сіптііх , бэйэтин боломуочуйатын ситиґиилээхтик олоххо киллэрэргэ сµрµннээн сіп буолар компетенциялаах уонна уопуттаах . Ытыктабыллаах табаарыстар ! Уґун болдьохтоох стратегическай былааннааґын механизмнарын туґанан , государственнай салайыы программнай - тус сыаллаах ньыматын туттан , былаас уорганнарын уонна µлэ коллективтарын биир сµрµннээх µлэлэринэн ааспыт сылларга республика социальнай - экономическай сайдыытыгар куґа ± ана суох кірдірµµлэри ситистибит . 2002 сылтан , 2009 сылы киллэрэн туран , регионнаа ± ы баалабай бородуукта кээмэйэ 3 , 4 тігµл µрдээтэ . Республика экономикатыгар уопсайа 700 млрд солк . кэриІэ инвестиция тардылынна . 2001 сылы кытта тэІнээтэххэ µбµ тардыы 4 тігµл улаатта , бу Россия орто кірдірµµтµттэн икки тігµл µрдµк . Промышленнай производство уонна тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйатын оІорон таґаарыы µµнµµтэ хааччылынна . Тіґі да µп кризиґэ бµрµµкээтэр , бары салааларга предприятиелар ылар барыстара 2 , 7 тігµл улаатта . Кредити ылар кыах биллэрдик тубуста . Республика ± а Дальнай Восток субъектарыттан бастакынан норуоттар икки ардыларынаа ± ы агентстволар кредитнэй уонна инвестиционнай рейтиннэрэ иІэрилиннэ , олор сыллата µрдµµллэр уонна бигэргэтиллэллэр . Нэґилиэнньэ харчынан дьиІ дохуота 60 бырыґыан кэриІэ улаатта . Саха Республикатын Инвестиционнай программатын чэрчитинэн , ону тэІэ бюджеты таґынан µбµ тардыы суотугар 2 міл . кв . м иэннээх олорор дьиэ , 118 оскуола , µрдµк µірэх 10 объега , о . д . а . социальнай объектар тутулуннулар . Кризис кэнниттэн 2009 сыл бµтµµтµгэр номнуо µтµі уларыйыылар биллибиттэрэ , олор салгыы быйыл бэлиэтэннилэр . 2010 сыл тохсунньу - бала ± ан ыйдарыгар регионнаа ± ы баалабай бородуукта ааспыт сылы кытта тэІнээтэххэ 117 , 1 бырыґыан µµммµтэ , нэґилиэнньэ харчынан дьиІнээх дохуота - 104 , 6 бырыґыан . Экономическай іттµнэн кіхтііх нэґилиэнньэ µлэтэ суох буолуутун таґыма 8 , 2 бырыґыаІІа диэри тµспµтэ , учуокка турбут µлэтэ суохтар ахсааннара 20 бырыґыан а ± ыйаабыта . Кризис кэннинээ ± и кэмІэ бу куґа ± ана суох кірдірµµ . 2010 сыл тµмµктэниэр диэри промышленнай оІорон таґаарыы чілгі тµґэр µµнµµтэ сал ± аныа . 2011 сылга экономика тутаах салааларыгар бигэтийии кµµтµллэр : алмааґы , кімµґµ , іІнііх металлары хостооґуІІа , тутуу индустриятыгар , ойуур промышленноґын комплексыгар , ювелирнай , алмааґы кырыылыыр промышленноска . Итини тэІэ тыа хаґаайыстыбатыгар оІорон таґаарыы µµнµµтэ билгэлэнэр . Ґгэс буолбут салааларга чілµгэр тµґµµ µрдµк тэтимэ социальнай кірдірµµлэр тупсууларыгар сабыдыаллыа . Бу барыта кризис иннинээ ± и таґымІа тахсарбыт чугаґаабытын ыйар . СаІардан биэриини салгыырга бол ± омтобутун ууран , кризис уруоктарын учуоттаан хас биирдии хайысха ± а µлэ чопчу алгоритмын торумнуохпутун наада . Ытыктабыллаах народнай депутаттар ! Республика сиригэр - уотугар уґун болдьохтоох стратегияны - 2020 сылга диэри Саха Республикатын оІорон таґаарар кµµстэрин , транспорын уонна энергетикатын кэлимник сайыннарыы Схематын олоххо киллэрии бара турар . Бу докумуоІІа биґиги сайдыыбыт сµрµн туґаайыылара тµмµллµбµтэ , экономическай , µлэ ± э уонна оІорон таґаарыыга кыахпыт тірµттэрэ ууруллубута . Ґгµґµ ситистибит : экономика салааларын диверсификациялааґын , тутаах салаалары технологическай іттµнэн саІардан биэрии , инфраструктура объектарын тутуу ыытыллар . 2010 с . 14 № - дээх неби хачайдыыр станция ± а тиийэр салаалаах 220 кВ " Сунтаар - Јлµіхµмэ " µрдµк кµµрµµлээх уот линиятын , ону тэІэ туґанааччылар уокка холбонор кыахтарын кэІэтэр , республика энергиянан хааччыллыытын бигэ туруктуур саІа подстанциялары тутуу тµмµктэннэ . Дьокуускайтан баара эрэ 80 км сытар Кµірдэм станция ± а диэри тимир суол тутуллан µлэ ± э киллэриллэн , Томмот - Дьокуускай ( Аллараа Бэстээх ) комплексын I тµґµмэ ± э ситиґиилээхтик тµмµктэннэ . Бэрт сотору Элгэтээ ± и кокса чохтоох баайдаах сири туґа ± а таґаарыы бастакы уочарата олоххо киириэ . Биґиги тутаах стратегиябыт чэрчитинэн хас биирдии саІа объегы µлэ ± э киллэрии - кыракый кыайыы , стратегияны барытын олоххо киллэриигэ уочараттаах хардыы . Ол эрээри иннибитигэр µтµмэн µлэ кµµтэр . Онуоха чугастаа ± ы кэмІэ " Саха сирин со ± уруу іттµн кэлимник сайыннарыы " салаалар икки ардыларынаа ± ы сµдµ бырайыагы олоххо киллэриигэ итиэннэ кэккэлэґэ массыына суоллаах уонна тимир ыллыктаах Јлµінэ ірµґµ туоруур муосталаах Дьокуускайга диэри тимир суолу тутууну тµмµктээґиІІэ ураты бол ± омтобутун ууруох тустаахпыт . Бу далааґыннаах тутуулар тірµт суолталаахтарынан билиІІи кэрдиис кэмІэ сµрµн буолаллар , балартан Схема - 2020 атын тµґµмэхтэрин дьыл ± ата тутулуктаах . Инвестиционнай ресурсалары тардар уонна федеральнай киин ійібµлµн ылар иґин кытаанах кµрэстэґии усулуобуйатыгар µлэлиирбитин умнуо суохтаахпыт . Ол иґин Саха Республикатын Правительствота буола турар событиелары салгыы кыра ± ытык кэтиэхтээх , республика эрэ интэриэґигэр буолбакка , Дальнай Восток экономикатын иннигэр дойду салалтата туруорбут соруктарыгар эппиэттиир бырайыактары бары таґымІа кімµскµіхтээх . Бµгµн республика уонна федеральнай киин сыґыаннара дьыалабыайдык , кідьµµстээхтик сайдан иґэллэрэ итиннэ улахан тіґµµ буолуо диэн эрэнэбин . Республика кэскиллээх социальнай - экономическай кі ± µлээґиннэрин Российскай Федерация Президенэ уонна Правительствотын Председателэ , федеральнай министиэристибэлэр салайааччылара ійµµллэр . Ол эрээри былааннаммыт барыта бэйэтэ туолуо диэн кµµтэн олорор табыллыбат . Бµгµн биґиги инвестиция климатын салгыы тупсарыыга , Россия уонна тас дойдулар бідіІ компанияларын инвестицияларын тардыыга дьаґаллары ылыахпытын наада . Кинилэрэ суох регион таґымыгар экономиканы тірдµттэн саІардыы кыаллыбат . Онуоха тас экономическай µлэни - хамнаґы биир сµрµннµіххэ , Российскай Федерация Инвестиционнай фондатын µбµн тардыыга бары кыа ± ы туґаныахха , госкорпорациялары , научнай фондалары , аччыгый уонна уонна орто предпринимательствоны сайыннарыы фондаларын кытары µлэни кµµґµрдµіххэ , бэйэбитигэр сайдыы институттарын тэрийиэххэ наада . Аны кылаабынай туґунан этэбин . Саха Республикатын бары олохтоохторугар туґаайан манныгы этиэхпин ба ± арабын . Схема - 2020 - докумуону ырытан оІорооччулар ійдірµгэр хантан эрэ кітін тµспµт ким эрэ талымастаныыта буолбатах . Схема - 2020 - регион экономикатын бары салааларын уонна сектордарын тэтимнээх сайдыыларыгар , олохтоох табаары оІорон таґаарааччылар кµрэстэґэр кыахтарын µµннэриигэ , µгµс социальнай кыґал ± алары быґаарыыга , республика нэґилиэнньэтин оло ± ун таґымын уонна хаачыстыбатын µрдэтиигэ тиэрдэр со ± отох суол . Ити эрээри бу суолу солоон , аны уон сылынан быґыы - майгы тіґі улаханнык уларыйарын кірір туґугар , стратегическай былааннарбыт былаас уорганнарын бол ± омтотугар эрэ баар буолуо суохтаахтар . Бу дьоґун соруктар республика бары олохтоохторун тµмµіх , экономика ± а уонна социальнай эйгэ ± э буола турар реформаларга уопсастыба сыґыанын уларытыах тустаахтар . Биллэн турар , былаас , бастатан туран , саІардан биэрии нэґилиэнньэ интэриэґигэр эппиэттиир усулуобуйатын тэрийиэхтээх . Ол эрээри Саха сирин олохтоохторо бэйэлэрэ экономическай кіхтірµн кірдіріргі , саІа кыахтары буларга уонна туґанарга µірэниэхтээхтэр . Бу µірµйэхтэр билигин биллэн - кістін эрэллэр , мэІэ бырайыактары олоххо киллэрии кэмигэр салгыы сайдыахтара . Итинник биир кыах предпринимательство саІа сµµрээнин кытта сибээстээх . Бу эйгэ ± э биґиги чопчу ситиґиилэрдээхпит : кэнники биэс сыл аччыгый предприятиелар ахсааннара икки тігµл улаатта , республика µлэлиир нэґилиэнньэтин 40 бырыґыана аччыгый уонна орто бизнес эйгэтигэр µлэлиир . Ол да гыннар аччыгый уонна орто предпринимательство регион экономикатыгар кылаата уруккутун курдук бэрт кыра : тэрилтэлэр эргитиилэригэр кинилэр ылар ілµµлэрэ 24 бырыґыан кэриІэр тэІ , регионнаа ± ы баалабай бородуукта ± а - 7 бырыґыантан намыґах . Предпринимателлэр улахан аІардара бэйэлэрин производстволарыгар µбµ укпаттар , эргиэни итиэннэ финансовай операциялары ордороллор . Республика ± а предпринимательство эргиэн капиталыттан са ± аламмыта омнуоламмат , ол эрээри рынок сокуоннарынан аччыгый бизнес оІорон таґаарыы эйгэтигэр кіґµµтэ тэтимнээхтик барыахтаах . Оттон биґиэхэ предпринимателлэр улахан аІаардара атыы - тутуу таґымыгар " хам хатанан " олороллор , кинилэр кыттыгас µлэлээччилэрин киллэрэн туран . Бэйэлэрэ тугу эрэ оІорон таґаарарга ба ± алара суох - тµбµгэ элбэх , барыґа кыра . Ол туґунан предпринимателлэр съезтэригэр кэпсэтэн турабыт . Съезкэ туруоруллубут соруктар чопчу механизмнарга тирэ ± ирэллэр , олор хойутааґына суох кідьµµстээхтик олоххо киириэхтээхтэр , ол иґигэр сокуону оІорор таґымІа . Онон сибээстээн этии киллэрэбин : - норуот уус - уран оІоґуктарын , декоративнай - прикладной искусствоны сіргµтµµгэ уонна сайыннарыыга табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр сыалтан аччыгый уонна орто предпринимательствоны ійііґµнµ сокуоІІа кірµіххэ ; - материальнай - техническэй базаны , оІорон таґаарар итиэннэ социальнай инфраструктураны сайыннарар уонна бі ± іргітір усулуобуйаны µіскэтиигэ , бытархай табаары оІорон таґаарыы барыґын уонна кідьµµґµн µрдэтиигэ µп - кредит уонна инвестиционнай хааччыйыы тиґигин , нолуоктары сµрµннээґини олохтуохха ; - нэґилиэнньэ ± э социальнай іІінµ оІорор эйгэ ± э µлэлиир аччыгый уонна орто предпринимательство субъектарын ійµіххэ ; - социальнай - экономическай политика тутаах хайысхатын быґыытынан республика сиригэр - уотугар туризмы сайыннарарга туристическай іІінµ оІоруу эйгэтигэр µлэлиир аччыгый уонна орто бизнес субъектарыгар ійібµлµ оІоруохха . Предпринимательствоны ійііґµІІэ СР Эргиэн - промышленнай палатата дьоґун оруолу ылыахтаах . Ытыктабыллаах коллегалар ! Предпринимателлэр кі ± µ лээґиннэрин ійіі ґµІІэ , бастатан туран , муниципальнай таґымІа табыгастаах административнай эйгэни µіскэтии кыґал ± атыгар туспа тохтуохпун ба ± арабын . Хомойуох иґин , олохтоох былаастар бэйэлэрин предпринимателлэрин µлэлэригэр туорайдаґалларын туґунан µІсµµлэр миэхэ тиґигин быспакка киирэ тураллар . Аччыгый уонна орто бизнес бэрэстэбиитэллэрин сокуоннай бырааптарын кэґии тахсыбыта быґаарыллыбыт хас биирдии тµбэлтэ иґин тус бэйэ ± ит эбэтэр салайар дьоІІут , онно буруйдаахтарыттан тутулуга суох , тус эппиэтинэґи сµгµіххµт диэн олохтоох салайааччылары официальнайдык сэрэтэбин . Бµгµн оройуоннар уонна поселениелар таґымнарын муниципальнай тэриллиилэрин баґылыктара µлэлэрин биир кылаабынай кірдірµµтµнэн предпринимательствоны , олохтоох оІорон таґаарыыны , тілібµрдээх іІінµ сайыннарыы буоларын бигэтик ійдµіхтээхтэр . Республика ± а , ордук тыа сиригэр предпринимательствоны сайыннарар кыах µгµс . Ба ± алаах буоллахха , тыа сиригэр норуот туттар араас табаарын оІорон таґаарыахха , уопсастыбаннай аґылык предприятиеларын , кэрэ сэбэрэ салоннарын , чэбдигирдэр кииннэри арыйыахха сіп . Онуоха " наадыйыы іІінµ оІорууну µіскэтэр " диэн киэІник биллэр экономическай формуланан ірµµ салайтарыллыа суохтаах . То ± о диэтэххэ , наады - йыы баар эрээри ардыгар таска биллибэт - кістµбэт буолуон сіп . Холобур , урут тыа сиригэр нэґилиэнньэ оло ± ун - дьаґа ± ын хааччыйар пууннар бааллара , олор олус наадалаах іІілірµ оІороллоро ( парикмахерскайдар , хаартыска ± а тµґэрии , таІаґы тигии , о . д . а . ) . Кэлин сыыйа мэлийбиттэрэ . Итинник пууннары хаттаан тэрийэр буоллар , оттон бу бэлэм бизнес - инкубатор буолла ± а ( µлэ миэстэтин арыйыы , тыа сиригэр µлэтэ суох буолууну быґаарыы , чэпчэтиилээх кредити биэрии , о . д . а . ) , дьон онно хайаан да сылдьыа этэ . То ± о диэтэххэ , бу кістµµ " наадыйыы іІінµ оІорууну µіскэтэр " буолбакка , тіттірµтµн " іІінµ оІоруу наадыйыыны µіскэтэр " . Онон саІа суолу - ииґи кірдііІ , этиитэ киллэриІ , туґанааччы барыґын хааччыйыІ уонна бэйэ ± ит барыстаныІ . Тыа сирин оло ± ун укулаатын тірµтµн , экономикабыт кэскиллээх уонна µрдµк технологияланар кыахтаах салаатын быґыытынан тыа хаґаайыстыбатын сайыннарыы , биллэн турар , предпринимательскэй кі ± µ сіргµтµµнµ , кµµґµрдµµнµ кытта сибээстээх . Кэнники сылларга республика тыатын хаґаайыстыбатын ійііґµІІэ элбэх оІоґулунна . Ааспыт сылларга Саха Республиката тыа хаґаайыстыбатыгар бюджет µбµн кірбµтµн са ± а µбµ Российскай Федерация ханнык да атын субъега укпата ± а . Ити эрээри , билиІІитэ , ылбыт тµмµктэрбитинэн астынар кыахпыт суох . Салаа ± а угуллубут миллиардынан µп кураанахха кутулунна , тыал хоту ыґылынна диэбэппин . Оннук буолбатах . 90 - с сылларга тыа хаґаайыстыбатыгар кірсµллµбµт µгµс кµчµмэ ± эйдэри аахсыбакка , уларыта тутуу кэмигэр биґиги инникитин сайдар кыахтаах базаны тыыннаах хаалларары ситиспиппит . Ол эрээри биґиги тыа сирин ійііґµІІэ ырыынак ирдэбиллэригэр хоруйдуур сіптііх политиканы бэйэтин кэмигэр кыайан оІорботохпут . Бу политика тутаах хайысхатынан тыа сирин олохтоохторо бэйэлэрэ бэйэлэрин салайынарга , саІа технологиялары производство ± а киллэрэргэ дьулуґууларын кµµґµрдµµ буолуохтаа ± а . Билигин µлэлии турар аграрнай секторы ійііґµн системата оІорон таґаарыыны сайыннарыыны кі ± µлээбэт , салаа тыыннаах хааларын эрэ хааччыйар диэн тоґо ± олоон бэлиэтиибин . Дьэ , онон республика ± а чыІха атын быґыы - майгы олохсуйда - биир іттµттэн , тыа сирин социальнай инфраструктурата бэрт ірдіі ± µттэн кµµскэ саІардыллар , иккис іттµттэн тыа хаґаайыстыбата бэйэтэ сайдыбакка биир кэм турар . Бу дьиксиннэриэх тустаах ! Ытыктабыллаах народнай депутаттар ! Эґиги истэргитигэр республика правительствотыгар анаан этиэх тустаахпын . Тыа хаґаайыстыбатын µлэтигэр - хамнаґыгар , тыа сирин оло ± ор - дьаґа ± ар сыґыаммытын тірдµттэн уларытарга уолдьаста . Правительство тыа сирин хас биирдии олохтоо ± ун экономическай кыа ± ын уонна предпринимательскай кі ± µн кµµґµрдµµнµ тµстµµр уталытыллыбат дьаґаллары ылыахтаах . Республика таґымыгар итиэннэ олохтоох таґымІа салааны салайыыга олохсуйбут ньымалары уларыппакка эрэ , маны ситиґэр кыаллыбат . Ырыынак кіІµл сыґыаннаґыыларын кэмигэр кииннээн салайыы , сµрµннээґин µгэстэрэ аны эргэрдилэр , туґаттан та ± ыстылар . Чуо аґара кииннээґин тµмµгэр тыа хаґаайыстыбатын олохтоох специалистара статистар оруолларын толороллор , µлэни кідьµµґµрдэргэ интэриэстэрэ суох , онно эбии эппиэтинэстэрэ суураллан хаалбыт . Мантан тахсар суолу мин µбµнэн - харчынан бі ± ір гітµллµбµт дьиІ боломуочуйалары муниципальнай тэриллиилэргэ биэриигэ , бюджет ороскуотун кідьµµґµн уонна дьэІкирин µрдэтэр кі ± µлµµр кµµґµ µіскэтиигэ кірібµн . Итинэн сибээстээн , 2011 сылтан са ± алаан , науканан бигэргэтиллибит нормативтарга уонна методика ± а тирэ ± ирэн олохтоох салайыныы уорганнарыгар тыа хаґаайыстыбатын оІорон таґаарыытын сайыннарыыга уонна ійііґµІІэ µп боломуочуйаларын сыыйа - баайа биэрии кэлим дьаґалларын ыытыахха . Онуоха сіптііх тµмµгµ , кірдірµµлэри ситиґэргэ µбµ кірµµ хайысхатын уонна ороскуоттааґын механизмнарын быґаарыыга муниципальнай тэриллиилэргэ сµбэлэри оІоруохха наада . Оттон кинилэр µлэлэрин сыаналааґыІІа сµрµн кірдірµµнэн табаарынай оІорон таґаарыы кээмэйин µµнµµтµн хааччыйыы буолуохтаах . Онуоха муниципалитеттар бэйэлэрэ эмиэ бэлэм буолуохтаахтар . Итини тэІэ табаарынай бородууксуйаны оІорон таґаарар тэрээґиннээх хаґаайыстыбаларга биир лиитирэ со ± отуопкаламмыт µµккэ 30 солк . итэ ± эґэ суох кээмэйдээх биир кэлим сыананы олохтууру ырытан оІорорго уонна бигэргэтэргэ этии киллэрэбин . Чугастаа ± ы кэмІэ бородууксуйаны со ± отуопкалыыр уонна астыыр инфраструктураны тэрийэн туран батарыы кооперациятын кі ± µлµµр бэрээдэк уонна чопчу механизмнар бµтэґиктээхтик бигэргэтиллиэхтээхтэр . Оннуга суох µрдµк технологиялаах уонна µрдµк барыстаах производство туґунан кэпсэтии туґата суох . АПК кэлим баайын чілµгэр тµґэрии - дьоґун сорук . Ону коммерческайа суох солуок фондатын тэрийии тµстµі . Эбии капитальнай угуулар наада буолуохтара . Јссі биири этиэм этэ . 2020 сылга диэри СР Сиргэ государственнай политика концепциятын сµнньµнэн тустаах докумуоннары оІоруу процедуратын судургутутар , ону тэІэ сирдэрин эргитиигэ киллэрэ илик сири бас билээччилэри сирдэрин кідьµµстээхтик туґанарга кµґэйэр механизмнары олохтуур варианнары кіріргі этии киллэрэбин . Муниципалитеттар баайы - дуолу техническэй инвентаризациялааґыІІа ороскуоттарын , оттон хаґаайыстыбалар кадастр дьыалаларын оІорууларыгар кірсір ороскуоттарын µбµлээґин чааґыгар ійµіххэ наада . Республика АПК хааччыйар предприятиеларын уонна тэрилтэлэрин µлэлэрин - хамнастарын кідьµµґµрдэргэ уолдьаста . Менеджмент мілтіх µлэтин уонна салайыы итэ ± эґин - быґа ± аґын бюджет µбµн суотугар толуйуллуо суохтаах . Хааччыйар предприятиелар тутулларын кідьµµґµрдµµ салаа ± а оІорон таґаарар процесс бары кыттыылаахтарын икки ардыларыгар экономическай сыґыаннары бэрээдэктиэхтээх уонна сµрµннµіхтээх , оттон быґаарыыны ыларга табаары оІорон таґаарааччылар интэриэстэрэ быґаарар суолталаныахтаах . Аныгы тыа сирин оло ± ун - дьаґа ± ын бары боппуруостарын быґаарыыга тыа сирин олохтоохторун бэйэлэрин тµмэ тардан , кинилэр бэйэлэрэ бэйэлэрин тэриниилэрин кµµґµрдэн , табаары оІорооччулар уонна былаас икки ардыларыгар экономическай сыґыаны сымнатан тыа хаґаайыстыбата табаары оІорон таґаарааччыга кубулуйарын ситиґиэхпит . Тыа сирин кыґал ± аларын туґунан санаабын тµмµктµµрбэр манныгы этиэхпин наада . Тыа сириттэн ыччат барар , куотар диэн улаханнык айманымыахха , суІхарымыахха . Урбанизация процеґа - куораттар оруоллара кµµґµрµµтµн бэлиэтэ , тыа сириттэн кіґін барыы - Россия ± а , ону ааґан аан дойдуга барытыгар баар кістµµ . Итинник буолуохтаах , онно биґиги хайдах да туорайдаґар кыахпыт суох . Ба ± ар , а ± ыйах кэминэн тыа хаґаайыстыбатыгар дьиІнээхтик саІа тыыны уктахпытына , тыа сирин µгµс олохтоохторун куоракка тардыґар тірµіттэрэ симэлийиэ . Оттон бµгµн эдэр ыччат ханна интэриэґинэй , саІа олох баар , саІа суол арыллар сиригэр дьулуґар . Ол иґин биґиги сорукпут хайа кыалларынан ыччаты тыа сиригэр хааллара сатааґыІІа буолбакка , кинилэр идэни баґылыылларыгар усулуобуйаны тэрийиигэ сытар . Бµгµн аІардас 2020 сыл Схематын бырайыактарын олоххо киллэриигэ араас таґымнаах 100 тыґ . тахса специалист эбии наада . Тыа ыччата промышленноска сыґыннын . Норуот хаґаайыстыбатыгар наадалаах атын идэлэри баґылаатын - сварщик , крановщик , каменщик , о . д . а . Кылаабынайа , бу олоххо мунан хаалбатыннар , бµдµрµйбэтиннэр . Оттон тыа сиригэр дьиІнээх тыа хаґаайыстыбатын оІорон таґаарыытын тэрийиэххэ . Кырдьык , аныгы кэмІэ хас биирдии киґи тус бэйэтин оло ± ор тус эппиэтинэґэ инники кµіІІэ тахсар - ол туґунан биґиги іссі кэпсэтиэхпит . Ол гынан баран , олохтоохтук толкуйдаан оІоґуллубут кадр политикатын кімітµнэн кылгас кэм иґигэр республика нэґилиэнньэтэ дьарыктаах буолуутун кідьµµґµрµµтµн ситиґиэхпит . Оттон нэґилиэнньэ дьарыктаах буолуута , киґи бэйэтин кыа ± ын толору туґаныыта - бу экономиканы тустаах квалификациялаах µлэґиттэринэн хааччыйыы соругун толоруу эрэ буолбатах , бу іссі дьадайыы таґымын , буруйу оІорууну , асоциальнай кістµµлэри намтатарга дьоґун тіґµµ . Мунньах ытыктабыллаах кыттыылаахтара ! Экономика кµрэстэґэр бас - кіс ірµтэ уонна кинини саІардан биэрэр кыах мунньуллубут , олоххо туґа ± а таґаарыллыбыт киґи капиталынан быґаарыллар . Айыл ± а баайын туґа ± а таґаарыы кээмэйэ буолбакка , дьон , кинилэр µірэхтэрэ , квалификациялара , билиилэрэ - кірµµлэрэ , µлэлиир µірµйэхтэрэ генеральнай стратегия сµнньµнэн республика бары іттµнэн сайдыытын тэтимин быґаарар . ВЦИОМ чахчыларынан , Саха Республикатыгар киґи капитала чуо гуманитарнай хайысхалаах итиэннэ регион кадрга наадыйыытын толуйбат - ыйытыллыбыт дьон улахан аІаардара ( 51 бырыґыана ) идэтинэн µлэлээбэт . Республика нэґилиэнньэтэ баґылыырга турунар µірµйэхтэриттэн чиэппэрэ олоххо ирдэниллибэт . Саха сиригэр , дойдуга барытыгар курдук , µрдµк µірэххэ тардыґыы маассабай кірµІнээх , оттон алын уонна орто сµґµіх профессиональнай µірэхтээґин кими да умсугуппатын кэриэтэ . Ити эрээри , µіґэ эппитим курдук , республика экономиката µрдµк квалификациялаах рабочай кадрдарга , бастатан туран , техническэй хайысхалаах идэлэргэ сытыытык наадыйар . Кэнники сылларга республика µрдµк уонна орто сµґµіх профессиональнай µірэхтээґин тэрилтэлэригэр уонунан саІа идэлэргэ µірэтии са ± аланна . Ґрдµк профессиональнай µірэхтээґин регионнаа ± ы тиґигин тутулун уларыта тутууну хааччыйыыга , науканы уонна производствоны кытта интеграциялаґыыга улахан эрэлбитин Ì . Ê . Àììîñîâ ààòûíàí Õîòóãóëóó - Èëè ² ² è ôåäåðàëüíàé óíèâåðñèòåты кытта сибээстиибит . Ол эрээри , µгµс кµµґµ уурарбыт µрдµнэн , республика профессиональнай µірэхтээґинин тиґигин туруга уруккутун курдук билиІІи кэм ирдэбиллэригэр хоруйдаабат . Саха сирин Правительствота µрдµк , алын уонна орто сµґµіх профессиональнай µірэхтээґин саІа учреждениеларын тэрийиини уонна тутууну салгыы ыытыа - ХИФУ политехническай институтун Мирнэйдээ ± и филиалын , Хаандыга біґ . Хайа - геологическай техникуму , Аллараа Бэстээххэ Транспорт техникумун , студеннар олорор саІа уопсай дьиэлэрин . Ґірэх хаачыстыбатын сыаналааґын саІа тиґигин салгыы олохтооґун биир дьоґун соругунан буолар . Ґрдµкµ кылаас о ± олорун µірэтии идэни талыыны кытта быґаччы сибээстээх буолуохтаах . Уопсай µірэхтээґин государственнай уонна чааґынай учреждениеларын тэІ бырааптарын сокуонунан бигэргэтиэххэ итиэннэ дьиэ кэргэн оскуолалары талар кыа ± ын кэІэтиэххэ , оттон µірэнээччилэргэ дистанционнай уонна эбии µірэх технологияларын туґанар бастыІ преподавателлэр уруоктарын хааччыйыахха . Бу ыраах баар уонна кыра комплектаах оскуолаларга сыґыаннаах . Ытыктабыллаах народнай депутаттар ! Бу саала ± а баар дьонтон µгµстэрэ рабочай кадрдары сакаастыыр бідіІ производственнай предприятиелары салайар . Государственнай былаас уонна чааґынай структуралар сыґыаннарын сµрµннµµр сыалтан µµнэр сылга Саха Республикатыгар государственнай - чааґынай бииргэ µлэлээґин туґунан сокуону ылыныахпыт . Биґиги федеральнай таґымІа профессиональнай µірэхтээґин уонна µлэни биэрээччилэр сыґыаннаґыыларыгар быраап уонна экономическай іттµнэн дьайымтыалаах механизмнары кі ± µлµµргэ µлэлиибит . Ол эрээри мин эґигини уонна Саха Республикатын сиригэр - уотугар µлэлиир атын компаниялар салайааччыларын , кі ± µлµµр сокуоннар тахсалларын кµµтэн олорбокко , социальнай эппиэтинэскитин кірдірін , профессиональнай µірэ ± и сайыннарыыга µбµ - харчыны кіхтііхтµк кіріргµтµгэр ыІырабын . Ба ± ар , кµннээ ± и соруктары быґаарыыга республика таґыттан µлэґит илиини тардыы кимиэхэ эрэ сибилигин барыґы а ± алыа . Ол эрээри инники кэскилгит туґунан толкуйдуур , уґун болдьохтоох былааннаргытын Саха сирин кытта сибээстиир буоллаххытына , µлэлиир региоІІут социальнай - экономическай сайдыытыгар интэриэстээх буолуохтааххыт . Государственнай уонна муниципальнай эйгэ ± э эмиэ кадр политикатын сіптііхтµк ыытыы эрэйиллэр . Чугастаа ± ы икки сыл соруга - Саха Республикатыгар салайар кадрдары сµµмэрдээґин уонна бэлэмнээґин элбэх тµґµмэхтээх букатын саІа тиґигин тэрийии . Саха Республикатын Президенин уонна Правительствотын Дьаґалтатыгар бу сыл бµтµір диэри бу соругу олоххо киллэрии Былаанын Саха Республикатын Президенигэр бигэргэтиигэ киллэрэргэ сорудахтыыбын . Государственнай сулууспа ± а µлэ ± э ылыы уопсай республикатаа ± ы уонна биэдэмистибэлэрдээ ± и кадр резервэтин базатыгар киирбит кандидатуралартан кµрэстэґиигэ оло ± уран барыахтаах . Кадры аттаран туруоруу саІа тиґигин оІорууга ахсаантан хаачыстыба ± а кіґір кэм уолдьаста диэн бигэ санаалаахпын . Салайыы кідьµµґэ ахсаанынан буолбакка , сатабылынан , государственнай менеджердэр идэ ± э µрдµк бэлэмнэринэн , бары таґымнаах былаас органнарын µлэтэ эппиэтинэстээх , быґаарыылаах , тµмсµµлээх уонна дьэІкэ буолуута кµµґµрµµтµнэн быґаарыллар . Бэбиэскэ ± э республика бары хаґаайыстыбаннай комплексын саІатытыы боппуруостара кіті ± µллэр кэмигэр былаас бытааннык уонна кіґµµннµк сыґыаннаґыа суохтаах . Кіхтііх , айымньылаах , сиэр - майгы іттµнэн бэрээдэктээх специалистар , салайааччылар дуоґунастара µрдµµрµгэр усулуобуйа тэриллиэхтээх . Маныаха дуоґунаска талаґар сыал - сорук туруоруллуо суохтаах . Олохтоох салайыныыны сайыннарыы эйгэтигэр сµрµн соругунан муниципальнай тэриллиилэр баґылыктарын эппиэтинэстэрин µрдэтии буолуохтаах дии саныыбын . Оройуоннар уонна нэґилиэктэр баґылыктара бэйэни сайыннарартан , µчµгэй опыты ылынартан толлуо суохтаахтар . Мэлдьи µірэниэххэ наада . Ґірэнэн баран , бэйэ дьонун µірэтиллиэхтээх . Барыга - бары µірэниэххэ наада : сири хайдах оІорорго , кредити хайдах ыларга , кооперативы хайдах тэринэргэ , хотону судургутук тутарга , оІорон таґаарыыны сіпкі тэрийэргэ . Салайааччы быстах соругу быґаарыынан , µіґэттэн тугу ыйалларын оІоруунан муІурданыа суохтаах . Дьыала ± а маннык сыґыаннаґыы тµмµгэр нэґилиэк таґымнаах µгµс муниципальнай тэриллиилэр µлэ ± э стратегиялара суох . Биґиэхэ букатын мікµ холобурдар эмиэ кэмиттэн кэмигэр кістін ааґаллар . Сорох баґылыктар эбээґинэстэрин µтµі суобастаахтык толорботторунан быыбардааччылар уонна бэрэстэбиитэллээх органнар депутаттара кинилэри ытыктаабат уонна ійіібіт буоллулар . Ол иґин территория уопсай сайдыыта атахтанар , дьон - сэргэ эрэйи кірсір . Олохтоох былааґы , итинэн сирэйдэнэн бµтµн былааґы тµґэн биэрээччилэри тулуйар санаабыт суох . Маныаха муниципальнай тэриллиилэр баґылыктарын ууратыы тустаах бэрээдэгэ кідьµµстээхтик туттуллар буолуо ± а . Олохтоох салайыныы органнара административнай быраабы кэґиилэр тустарынан Саха Республикатын Кодексын нуормаларын туґанан туран общество эппиэтинэґин уонна сокуону тутуґуутун кµµґµрдэргэ кідьµµстээхтик кыттыахтаахтар . Государство уларыйан , сайдан иґэр µлэтигэр уонна нэґилиэнньэ тохтоло суох уларыйа турар наадыйыытыгар государственнай сулууспа сіпкі сыґыаннаґыахтаах . Экономика сайдыыта биґигиттэн аґа ± ас , дьэІкэ государственнай салайыыны ирдиир диэн тоґо ± олоон этэбин . Маныаха чуолкай ійдібµл суох буолла ± ына , нэґилиэнньэ былаас органнарын µлэтин ситэ ійдµі суо ± а . Ол иґин биґиги электроннай правительствоны тэрийэргэ ыкса ылыстыбыт . СР Правительствота , СР Президенин уонна Правительствотын Дьаґалтата государственнай уонна муниципальнай іІілір биир кэлим порталларын сыл бµтµір диэри µлэ ± э киллэриэхтэрин наада . Бу дьыл муус устарга Дьокуускай куоракка аґыллыбыт Государственнай уонна муниципальнай іІілірµ оІорор элбэх хайысхалаах киин хааччыйар эйгэтэ сыыйа кэІээн иґиэ ± э . Бу административнай реформа хайысхаларын µлэни аатыгар эрэ буолбакка , республика , бµтµн дойду µрдµнэн турар кµннээ ± и соруктары быґаарарга уонна стратегическай соруктары ситиґэргэ былаас µлэтин ордук кідьµµстээх оІорор , бюрократическай харгыстары туоратар туґуттан ыытабыт . Бюджеттан ороскуоттаммыт хас биирдии солкуобай кідьµµґµн µрдэтэр боппуруос кризис кэннинээ ± и кэмІэ тирээн турар суолталаах . Правительство , программалаах уонна тус сыаллаах тускуллары олоххо киллэриини , государственнай уонна муниципальнай іІілірµ оІоруу саІа кірµІнэрин µбµнэн хааччыйыы сайдыытын , итилэр хаачыстыбаларын тупсарыыны ситиґэр инниттэн Саха Республикатын бюджетын ороскуота кідьµµстээх буолуутун µрдэтэр Программатын ылыныахтаах . Экономиканы салайыы программалаах ньымата бюджеты оІорууга толору сырдатыллыахтаах . Бюджет ороскуотун сарбыйар сыалтан государственнай ( муниципальнай ) сакааґы олоххо киллэрэн туран , государственнай уонна муниципальнай тэрилтэлэр µлэлэригэр кіннірµµлэр киллэриллиэхтээхтэр . 2011 сыл тохсунньу 1 кµнµттэн электроннай эргиэн тиґигин олоххо киллэриигэ биґиги олоччу бэлэм буолуохтаахпыт . Экономическай буруйу оІоруу , бюджет µбµн уоруу чахчыта µксэ кµн бµгµІІэ диэри государственнай сакааґы толорууну кытта чопчу ситимнээх буолан , бу государство атыылаґар кідьµµґµн µрдэтиэхтээх , ол дьэІкэ буолуутун хааччыйыахтаах , оччо ± уна куомуннаґыы а ± ыйыахтаах . Коммерческай тэрилтэлэр µлэлэригэр государственнай бас билии кээмэйин сіптііх оІоруу сал ± анан барыахтаах . Республика салалтатыгар туґаайан государственнай стратегическай активтары приватизациялааґын « буортулаа ± ын » туґунан сібµлээбэт этиилэр ір кэм устатыгар иґиллибиттэрэ . Бу буруйдааґыннарга сорох политиктар кыара ± ас политическай уонна атын интэриэстэрэ баара . Государство кэккэ улахан компаниялар µлэлэригэр кыттыыта аччаабытыттан республика да , кини нэґилиэнньэтэ да букатын о ± устарбата . Кµн - дьыл кірдірбµтµнэн , государство активтарын олору кідьµµстээхтик туґанар бас билээччилэргэ атыылааммыт сµрµн тэрилтэлэрбитин аан дойдутаа ± ы кризис кэмигэр моІкуруут барыыттан быыґаатыбыт , кинилэр µп - харчы іттµнэн кірдірµµлэрин биллэрдик тупсардыбыт , онон регион бюджетыгар эбии нолуок киирэрин хааччыйдыбыт . Аны государственнай секторы ордук табыгастаах оІорор уонна государство коммерческай тэрилтэлэр µлэлэригэр , стратегическайы киллэрэн туран , кыттыытын а ± ыйатар сорук дойду салалтатын таґымыгар туруорулунна . Бу сіп , то ± о диэтэххэ , сайдыы экономикатыгар государство дьиІ - чахчы кідьµµстээх бас билээччи буолар кыа ± а суох . Чааґынай бизнес мэлдьи бэйэтигэр туґалаа ± ын кірір , саІа усулуобуйа ± а суолун кэбэ ± эстик булунар , оІорон таґаарыытын саІардыыны кэмигэр µбµлµµр , оттон государственнай сектор ырыынак экономикатын тыйыс сокуонугар сіп тµбэґэн биэрбэт , ону ылына охсубат , кини сµрµн µлэтэ - социальнай эбэґээтэлистибэлэри толоруу . Билигин Саха Республикатын общественноґын бол ± омтото « АЛРОСА » компанияны уларыта тутууга туґаайыллар . Бу саамай сіп , то ± о диэтэххэ « АЛРОСА » - бу кіннірµ биґиги эт - хаан тэрилтэбит эрэ буолбатах , бу аан дойдутаа ± ы алмаас салаатын флагмана , кини дьыл ± атыттан республика сайдыыта µгµс тутулуктаах . Ол эрээри компанияны аґа ± ас акциялаах общество оІоруу - бу наадалаах уонна адьас сіптііх дьаґал . 90 - с сыллар саІаларыгар барбыт кэрээнэ суох приватизация усулуобуйатыгар , САО кірµІэ сіптііх этэ , компанияны ыґыллыыттан быыґаабыта . Билигин Государственнай Мунньах ( Ил Тµмэн ) депутаттара дьµµллэґэн баран эппиэтинэстээх быґаарыыны ылыныахтара дии саныыбын . Ытыктабыллаах табаарыстар ! ЫрыІалаан кірдіххі , « АЛРОСА » компания ± а µіскээбит балаґыанньа Саха Республикатын балаґыанньатын кытта сµрµннээн майгыннаґар . Билигин республика экономиката инвестиция ± а , индустриальнай ис тутул сайдыытыгар , саІа стратегическай партнердарга наадыйар . 90 - с сыллар бµтµµлэригэр - 2000 сыллар саІаларыгар биґиги экономикабытын тупсарыынан эрэ дьарыктаммыт уонна кэккэ ситиґиилэрдээх буоллахпытына , билиІІи кэрдиис кэмІэ регион бары хаґаайыстыбаннай комплексын тосту уларытар туґунан кэпсэтии барар . Бу уларыта тутуу соругунан , кэлин тиґэ ± эр , республика хаппытаалын хаІатыы уонна нэґилиэнньэ оло ± ун тупсарыы буолар . Мантан сиэттэрэн , государственнай салайыыга да , бюджет политикатыгар да биґиги ороскуоту салайыыттан кідьµµс ситиґиллэрин салайыыга кіґір тосхолу тутуґуохтаахпыт . Јссі тігµл хатылыыбын : Саха сирин экономиката кідьµµґµ ситиґэргэ µлэлиэхтээх . Кідьµµстээх экономика тирэ ± инэн , биллэн турар , инновация , технологияны саІардыы , оІорон таґаарар эйгэ ± э сайдыылаах научнай тірµт тээґиннэри туґаныы буолар . Инновация суолтата сыл ахсын улаатан иґэр , бары салаа ± а олоххо киллэриллиэхтээх . Олох биґигини дьиІ - чахчы µлэлиир инновационнай тиґик инструменнарын - технопаркалары , венчурнай уонна инновационнай фондалары , инновационнай компаниялары олохтуурга , инновационнай бырайыактар республикатаа ± ы куонкурустарын ыытарга кµґэйиэ ± э . Биґиги ону бэркэ ійдµµбµт . Маннык µлэни хайыы - µйэ са ± алаатыбыт . Итини мин экономиканы кэІэтиигэ туґуламмыт инновационнай уонна нанотехнологическай бырайыактары ійііґµІІэ « Роснанотех » государственнай корпорацияны кытта бииргэ µлэлээґиІІэ сыґыаран этэбин . Инновациялары олоххо киллэрии тэтимиттэн бідіІ бырайыактары олоххо киллэрии эрэ буолбакка , µіґэ ахтыбыт олохтоох оІорон таґаарыыбытын сайыннарыы быґаччы тутулуктаах . Инновациялар - бу , бастатан туран , бастыІ опыты туґаныы . Ол эбэтэр инновационнай µлэ дьиІнээх тµмµгµн ситиґии - государство эрэ кыґал ± ата буолбатах . Регион экономиката кµрэстэґэр кыа ± ын хааччыйар туґуттан бу процесска бизнеґи , науканы , бµтµн обществоны кытыннарар наада . Ытыктабыллаах коллегалар ! Нэґилиэнньэ оло ± ун таґыма олорор дьиэни атыылаґар кыа ± ын , дьиэ атыыланар сыанатын уонна дьиэни тутан олорууну кытта быстыспат ситимнээх . Саха Республикатыгар бу олус уустук боппуруос , хаарбах уонна саахалланар кутталлаах олорор дьиэ ілµµ ыйааґына олорор дьиэ фондатын 15 % ылар . Бу олус элбэх , Россия орто кірдірµµтµн 5 тігµл баґыйар . Олорор дьиэ тутуутун кээмэйин элбэтэр , хаарбах уонна саахалланар кутталлаах олорор дьиэ ілµµтµн аччатар сыалтан « Олорор дьиэни тутууну сайыннарар дьаґаллар тустарынан » СР Президенин Ыйаа ± а олоххо киллэриллэн эрэр . Республика Правительствотыгар 2011 - 2015 сылларга « Олорор дьиэ » республикатаа ± ы тус сыаллаах программаны саІалыы редакциялаан , туруоруллубут соруктары учуоттаан туран , 2011 сыл тохсунньу 1 кµнµгэр диэри бигэргэтэригэр сорудахтыыбын . Бу µлэ ± э былааннаммыт тµмµгµ ситиґэргэ , чуолаан республика ± а олорор дьиэни тутуу кээмэйин кырата балтараа тігµл элбэтэргэ : 300 - тэн 450 тыґ . кв . миэтэрэ ± э тиэрдэргэ сыл ахсын бюджет µбэ , тэрилтэлэр уонна нэґилиэнньэ µптэрэ тардыллыа ± а . Туруоруллар улахан соругу толорор туґугар тутуу салаата биллэрдик саІардыллыахтаах . Сиэрдээхтик µлэлиири наадалаа ± ынан аахпат тутуу компанияларын ырыынактан µтэйэн таґаарар инниттэн тэрийэр уонна правовой дьаґаллары ылыныахха наада . Тутар тэрилтэлэри бідіІсµттэххэ , тутуу индустриятын уонна тутуу матырыйаалларын промышленноґын тэрилтэлэрин базатын техническэй уонна технологическай хаалыыларыттан таґаардахха эрэ тутуу салаатын кыа ± ын кµµґµрдµіхпµтµн сіп . Маны тэІэ олорор дьиэни тутуу сыаната , гражданнары категорияларынан кірін µллэрии ньыматын уонна бары таґымнаах бюджеттары тардыыны учуоттаан туран , государство быґаччы кыттыытынан олохтонуохтаах , диэн модьуйабын . Хардарыта сыґыаннаґыылар саІа кірµІнэригэр уонна ОДьКХ тиґигин хаачыстыбаннай стандартарыгар кіґµµнµ хааччыйыах тустаахпыт . Олох - дьаґах коммунальнай комплексын техническэй іттµнэн саІалыы сэбилээґин чэрчитинэн оІоґуллар іІі уопсай кээмэйин иґинэн коммунальнай ис тутул объектара эргэриилэрин уонна коммунальнай ресурсаны сµтэрии ілµµтµн а ± ыйатары ситиґиэхтээхпит . Билигин биґиги ОДьКХ - гар энергия кідьµµстээхтик туґаныллыыта саамай намыґах , ол ороскуота нэґилиэнньэ ± э , оттон социальнай толуйуу тілібµрдэрэ бюджекка соІнонор . СР Правительствота 5 сыл иґигэр коммунальнай салааны ороскуоту бэйэтэ толунарыгар кіґірµіхтээх . Ол иґин бі ± µ хомуйууттан са ± алаан , ірімµін µлэтигэр тиийэ іІінµ оІоруу ньымаларын уларытыахха наада . ОДьКХ тиґигэр кµрэстэґэр кыахтаах бизнес - эйгэ тэриллиэхтээх , онно эппиэтинэстээх уонна дьаґайар кыахтаах іІінµ оІорооччулар кэлиэхтэрэ , оттон бары µп операциялара дьэІкэ буолуохтара . Ол эрээри бас билээччилэр кідьµµстээхтик µлэлиир хаґаайын буоларга , бэйэ олорор дьиэтин салайыыга интэриэстээхтик уонна быґаччы кыттарга µірэм мэтэхтэринэ , бу судургу буолуо суо ± а . Энергияны кэмчилээґин туґунан этэр буоллахха , Энергияны кэмчилиир уонна энергия кідьµµґµн µрдэтэр туґунан Федеральнай сокуону олоххо толору киллэрэргэ сµрµн инструменынан тустаах муниципальнай программалар буолуохтаахтар . Бу улахан µлэ тирэ ± э - ханна барытыгар учуоттуур прибордары туруоруу . Итилэр кірдірµµлэрэ энергоресурсалары оІоруу уонна туґаныы дьиІнээх балаґыанньатын кэпсиэхтэрэ итиэннэ сыалы - соругу сіпкі туруоруохтара . Мунньах ытыктабыллаах кыттыылаахтара ! Нэґилиэнньэ ± э медицинскэй кімінµ оІоруу хаачыстыбатын , табыгастаах буолуутун уонна стандартарын хааччыйыыны тупсарыахтаах 2011 - 2012 сылларга доруобуйа харыстабылын саІатытар регионнаа ± ы программаны оІоруу тµмµктэнэн эрэр . Республика улуустарыгар бу сылларга травматология ± а уонна ортопедия ± а оройуоннар икки ардыларынаа ± ы анал медкииннэри , перинатальнай , тымыр ыарыытын бастакы тµґµмэх отделениеларын тэрийии былааннанар . Специалистар олорор дьиэлэрин кытта холбуу тутуллубут уопсай практика быраастарын офистарын ситимэ , ону тэІэ аныгы технологиялары туґанан туран , ыарыыны эрдэттэн сэрэтэр Доруобуйа кииннэрэ салгыы сайыннарыллыахтаахтар . Бу туґунан биґиги бэ ± эґээ РФ Правительствотын Бэрэссэдээтэлэ В . В . Путин ыыппыт видеконференциятыгар кэпсэппиппит . Саха Республикатын Правительствота Дьокуускай куоракка республикатаа ± ы кардиологическай диспансеры тутуу са ± аланарын ситиґиэхтээх . Республика улуустарыгар фельдшерскэй - акушерскай пууннары тутуу тэнийиэ ± э . 2014 сылга диэри учаастактаа ± ы балыыґалары уонна уопсай практика быраастарын офистарын , телемедицина элеменнэрин киллэрэн туран , сіптііх тэрилинэн хааччыйыахха наада . Арыгылааґын уонна арыгыга ылларыы балаґыанньата биґиэхэ уустугун бары билэбит . Социологическай ыйытык кірдірµµтµнэн , республика нэґилиэнньэтэ µлэтэ суох буолууну , намыґах хамнаґы уонна сир - уот хааччыллыыта суо ± ун таґынан бу иэдээни биир улахан кыґал ± а быґыытынан аа ± ар . Арыгылааґыны букатын суох оІорор кыаллыбата буолуо дии саныыбын . Ол эрээри билигин арыгылааґыны утары охсуґуллуохтаах . « Арыгылааґыны уонна арыгыга ылларыыны утары охсуґар дьаґаллар тустарынан » СР Президенин Ыйаа ± а уонна бу Ыйаахха сіп тµбэґиннэрэн ылыллыбыт арыгыны иґиини а ± ыйатар , нэґилиэнньэ доруобуйатын харыстыыр уонна бі ± іргітір дьаґаллар былааннара , социальнай тулаайахсыйыыны сэрэтэр уонна мілтіх олохтоох дьиэ кэргэни эрдэттэн билэр кідьµµстээх тиґик оІоґуллуута - бу суостаах ыарыыны утары охсуґарга республика салалтатын бастакы эрэ хардыылара . Ол эрээри бу хардыылар тµмµктээх буолалларыгар общество олору ійµіхтээх , бары таґымнаах салайааччылар тус холобурдарынан ійµіхтээхтэр . Арыгыга ылларыыны эрдэттэн сэрэтэр далааґыннаах µлэ бары фроннарга тэнийиэх тустаах . Ґлэ ситиґиилээх буоларын туґугар олохтоох салайыныы органнарыгар улахан эппиэтинэс сµктэриллэр . Кинилэр боломуочуйаларыгар муниципальнай тэриллиилэр сирдэригэр - уоттарыгар эргиэн µлэтин бэрээдэктиир , быстах эргиэн сирдэрин аттаран туруорууну быґаарар , арыгы уонна водка атыыланыытын хааччахтыыр быраап бэриллэрэ былааннанар . Кідьµµґµ биэрэр кµµстээх экономиканы тутуу чэгиэн уонна арыгыны испэт общество ± а эрэ кыаллыан сіп , оттон бары социальнай ыарыылартан харыстыыр саамай бастыІ уонна кідьµµстээх сэрэтэр µлэ - физкультура уонна спорт . Билигин Саха Республиката физкультуранан уонна маассабай спордунан дьарыктанар киґитин ахсаанынан Россия ± а биир инники кµіІІэ иґэр регионунан буолар . Физкультура уонна спорт сайдыытыгар µчµгэй µгэстэри чілµнэн хаалларан туран , РФ Президенин уонна Правительствотын ійібµлµнэн биґиги 2012 сылга « Россия - спортивнай держава » Норуоттар икки ардыларынаа ± ы IV спортивнай форуму уонна « Азия о ± олоро » Норуоттар икки ардыларынаа ± ы V спортивнай оонньуулары ыытар бырааптанныбыт . Бу улахан дьаґаллары биґиги республикабыт киин куората ыытар , µрдµк таґымнаахтык баралларын туґугар биґигиттэн тутулуктаа ± ы барытын оІоруох тустаахпыт . Республика нэґилиэнньэтин µс гыммыт биирэ олорор Дьокуускай куората бэйэтин µрдµк аналыгар сіп тµбэґиэхтээх , атын муниципальнай тэриллиилэргэ холобур буолуохтаах . Республика Правительствотыгар Дьокуускай куорат кыґал ± аларын быґаарыыга , чуолаан хаарбах уонна сууллар кутталлаах олорор дьиэлэри кітµрµµгэ , уулуссалар уонна суоллар ситимнэрин капитальнай ірімµіннээґиІІэ итиэннэ чілµгэр тµґэриигэ , социальнай объектары ірімµіннээґиІІэ , кварталлары кэлимник тупсарыыга уонна куораттаа ± ы уокурук сирин - уотун санитарнай туругун чэбдигирдиигэ сіптііх дьаґаллары уталыппакка ылынарыгар уонна ханнык ба ± арар источниктан эбии µбµ аныырыгар сорудахтыыбын . 270 тыґ . нэґилиэнньэлээх Дьокуускайга норматив быґыытынан сылга быґа холоон 450 тыґ . кубометр біх µіскµµр . Ол эрээри былырыыІІы сыл отчуотунан біх то ± ор сиргэ 250 тыґ . кубометры кыайбата то ± уллубута . Сорох біх ханнаный диэн ыйытыы µіскµµр . Сиэри таґынан балаґыанньа . Тірµітэ тугуй ? Биллэр . Куорат былаастара олохтоох суолталаах боппуруостары быґаарар дьаґаллары мілтіхтµк тэрийэллэр . Дьокуускай куорат сирин - уотун санитарнай ыраастааґын сµрµн схемата бигэргэтиллибэтэх . Хоччоххой біх мунньуллар нормативтара хаттаан кірµллµбэттэр . Мин биир кыґал ± а ± а эрэ тохтоотум , маннык кыґал ± а элбэх . Холобур , куораты тутуу чуолкай уонна бигэ политиката суох , куорат автотранспорын µлэтин тэрийии мілтіх , ардах - хаар уута сµµрэр ханаабата суох , о . д . а . 2012 сыллаа ± ы дьаґалларга бэлэмнэнии - бу киин куорат наадыйыытыгар федеральнай хааґынаттан уонна бюджеты таґынан источниктартан эбии µбµ тардар инструмент эрэ . Оттон Дьокуускайга бэрээдэги олохтооґун - тыын суолталаах дьаґал . Дьон 2012 сыл кэнниттэн буолбакка , тута билигин µчµгэй іттµгэр уларыйыыны кэтэґэр . Куоракка бэрээдэги олохтооґуІІа эппиэтинэс бµµс - бµтµннµµ киин куорат дьаґалтатыгар сµктэриллэр . Ол эрээри маныаха Дьокуускай куорат сиригэр - уотугар баар бары тэрилтэлэр , бас билии кірµІµттэн уонна ведомство ± а бас бэриниилэриттэн тутулуга суох , ійібµллэрэ улахан суолталаах . Ордук кіхтііх буолаллара , саатар бэйэлэрин тэлгэґэлэригэр бол ± омто уураллара ирдэнэр куорат предпринимателлэрэ уонна кіннірµ олохтоохторо туора туруо суохтаахтар . Анаан - минээн форум ыытылларыгар эрэ куораты ыраас уонна тупса ± ай кістµµлээх оІорор сорук турбатын куорат олохтоохторо ійдµіхтэрин ба ± арабын . Биґиги атын соруктаахпыт - куораты тосту уларытар , киэргэтэр , аныгы кістµµлээх , олорорго табыгастаах оІорор . Ытыктабыллаах табаарыстар ! Бары таґымнаах былаастар µлэлэригэр биир сµрµн хайысханан - ураты категориялаах о ± олору : инбэлиит о ± олору , тіріппµттэрин кірµµтэ - истиитэ суох хаалбыт , олох ыарахан балаґыанньатыгар тµбэспит о ± олору ійііґµн , социальнай тулаайахсыйыыны таґаарбат буолуу , сахсархай олохтоох дьиэ кэргэни эрдэттэн билии , пенсия ± а олорор гражданнар , инбэлииттэр тустарыгар дьиІ - чахчы кыґамньы буолар дии саныыбын . Чэпчэтиилэр республикатаа ± ы тиґиктэрин тупсарар , хас биирдии чэпчэтиилээх киґини учуокка ылар туґунан мэлдьи саныах тустаахпыт . Маннык буолбата ± ына , ОДьКХ , транспорт , медицина , µірэх , социальнай хааччыйыы , санаторийга уонна курорка сынньаныы эйгэтигэр µчµгэй уларыйыыны оІоруохпут суо ± а . Инбэлииттэр сылдьар кыахтаах эйгэлэрин тэрийиигэ саамай аныгы техническэй быґаарыыларга оло ± урар саІа таґымнаах ис тутулу тэрийиэхтээхпит . Маннык категориялаах гражданнар социальнай тілібµрдэр докумуоннарын тутар пууннарга уочаракка туралларын суох оІоруохтаахпыт . Бу дьону дьиэлэригэр хааччыйыахтаахпыт . О ± олорбут , ветераннарбыт , кырдьа ± астарбыт , инбэлииттэрбит тустарыгар маннык кыґамньы ууруллара бары таґымнаах былаастары сомо ± олуох тустаах . Саха Республикатын кµндµ олохтоохторо ! Мунньах ытыктабыллаах кыттыылаахтара ! Биґиги « саІатытыы » ( модернизация ) диэн тылы элбэхтэ хатылыыбыт , бу тыл , ис дьиІинэн , тупсарыы , сайыннарыы диэн буолар . Экономикабыт тупсуон наада . Промышленноспыт , µірэхпит , доруобуйабыт харыстабыла тупсуон наада . Государственнай аппарат тупсуон наада . Ол эрээри билигин ис дьиІинэн общество бэйэтэ туохтаа ± ар да тупсуон наада быґыылаах . Тула туох буола турарыгар дьон ійµн - санаатын , кірµµтµн сыыйа уларытыахтаах , саІалыы толкуйдуурга уонна µлэлииргэ µірэниэхтээх . Бµтµн общество уонна хас биирдии киґи дьыл ± атын иґин бары эппиэтинэґи бэйэтигэр ылынар сэбиэскэй , государственнай былаас дойдутугар олорбот буолбуппут хайыы - µйэ ырааппытын ійдµіхтээхпит . Бу µчµгэйин - куґа ± анын туґунан кэпсэтии барбат . Ол эрээри билигин бэйэ дьыл ± атын , бэйэ дьиэ кэргэнин дьыл ± атын иґин эппиэтинэґи хас биирдии киґи , бастатан туран , бэйэтэ сµгµіхтээх - ырыынак сыґыаннаґыыларын , саІа олох тыйыс , ол эрээри сиэрдээх быраабылата маннык . Ордук а ± а кілµінэ дьон санаата уларыйара уустук . Арааґа , ол иґин буолуо ± а , нэґилиэнньэ сорох ітті былаас уонна боростуой норуот интэриэстэрэ букатын араас уонна ол туоратыллар кыа ± а суох дии саныыр . Маннык санаа баар буолан , общественнай µлэ ± э кыттар наадатын , экономическай кі ± µлээґин , актыыбынай гражданскай позиция наадатын туґунан ійдібµл дьоІІо ылыннарыылаахтык тиийбэт . Биллэн турар , государство общественнай итэ ± эли µіскэтэргэ уонна нэґилиэнньэ ыытыллар экономическай уонна социальнай политика ± а кыттарыгар элбэх µлэни толоруохтаах . Кыґал ± алары аґа ± ас общественнай дьµµллэґиигэ таґаарарга уонна олору быґаарар суоллары тобуларга гражданнар уонна социальнай біліхтір кыахтарын кэІэтэр биир ньыманан СР Общественнай палататын тэрийии буолуон сіп . Бу палата чахчы наадалаах уонна суолталаах гражданскай кі ± µлээґиннэри олохтуо ± а . Республика муниципальнай тэриллиилэрин дьаґалталарын иґинэн эмиэ итинник общественнай сэбиэттэри тэрийиэххэ наада . Чэгиэн доруобуйалаах , мэлдьи сайда турар киґи эрэ олоххо ситиґиилэниэн , республикатыгар уонна дойдутугар туґаны а ± алыан сібµн ійдіін туран саІатытыыны тус бэйэ ± э ирдэбиллээх сыґыантан са ± алыахха наада . Тугу да сэІээрбэт , кіґµµн буолууттан , олоххо бэйэ суолун булуммат буолууттан уопсай культура таґымын µрдэтии , µірэ ± и уонна духуобунаґы сайыннарыы эрэ быыґыан сіп диэн мин эппитим курдук этэ туруом . Республика интеллигенциятын , культурнай элитатын оруола дьон ійµн - санаатын уґугуннарыыга олус улахан . 2012 сыл ыам ыйыгар Алексей Елисеевич Кулаковскай « Саха интеллигенциятыгар » суруга лоп курдук сµµс сылын туолар . Бу историческай докумуон биґиги да кэммитигэр тирээн турар суолталаах диэн элбэхтэ эппитим . Кулаковскай µйэ анараа іттµгэр суруйбутун µксµн билигин µлэбитигэр салайтарабыт . « Культурата суох киґи культура бэйэтин суолтатын да , кэнэ ± эски олох материальнай туругун да сатаан сыаналыы µірэммэт уонна кыайан сыаналаабат . . . » , - диэн суруйбута Кулаковскай культураны , билиини тар ± атарга , дьон µлэлээн ылбыт хамнаґын аґаан - сиэн кэбиспэтин курдук µірэтэргэ , сайдыыга , « кэнэ ± эски олох материальнай туругар » кµµґµ - уо ± у уурарга ыІыран туран , ол аата экономическай кі ± µлээґини оІорорго диэн интеллигенция ± а туґаайан этэригэр . Атын саха биллиилээх сырдатааччыта Д . К . Сивцев - Суорун Омоллоон икки µйэ ыпсыытыгар маннык диэн эппитэ : « Норуот улахан суолталаах хапытаала - кини сиэр - майгы іттµнэн хаачыстыбата дии саныыбын . Олох , дьиІинэн ыллахха - µчµгэй да , куґа ± ан да буолбатах ; оло ± у хайдах оІорорбутуттан кини µчµгэйи да , куґа ± аны да батарар киэІ киэли . Билигин культура боппуруоґунаа ± ар улахан суолталаах боппуруос суох » . Саха сирин ытыктабыллаах олохтоохторо ! Кµндµ биир дойдулаахтарым ! Культура уонна духуобунас - бу µірэхтэнии эрэ буолбатах . Бу киґи сайдыытын таґыма , сокуоннары ытыктааґын , дьиІнээх гражданственноґы , тулуурдаах буолууну кірдірµµ , олох сіптііх суолун тутуґуу . Биґиги маныаха тугу да айа сатыырбыт наадата суох . Икки улуу киґи эппит тылларын ійдµіх тустаахпыт уонна Суорун Омоллоон « экономика ± а сіп тµбэґэр курдук олорбокко , экономиканы бэйэбитигэр сіп тµбэґин - нэриэхтээхпит » диэн этиитин хатылыыбын . Мин , эґиги курдук , республика устун элбэхтэ айанныыбын уонна биґиги сирбитигэр ійдііх , дьиІ - чахчы айыл ± аттан айдарыылаах дьон элбэ ± эр итэ ± эйэбин . Уус - Алдан улууґун биир кыра сэлиэнньэтигэр туга да суох сылдьан миэбэл оІоруутунан дьарыктаммыт эдэр киґини кытта билсибитим . Малын - салын уокка былдьатан барытыттан мэлийэ сылдьыбыт . Атын киґи эбитэ буоллар санаатын тµґэриэ этэ . Оттон кини самныбакка , барытын саІаттан са ± алаан билигин µчµгэйдик олорор . Бэйэтэ µлэлиирин таґынан биир дойдулаахтарыгар µлэ биэрэр , оройуону барытын кэриэтэ хаачыстыбалаах уонна удамыр сыаналаах миэбэлинэн хааччыйар . Јссі биир рационализатор уол МТЗ трактор базатыгар кіґірµллэ сылдьар мас эрбиири айбыт , ону ыаллыы улуустар кытта уларсаллар . Бу уолаттар правительство , олохтоох былаас тугу этэрин кэтэспэккэ , µлэтэ суох быар куустан олорбокко , бэйэлэрэ µлэлээн - хамсаан биґирэбили ылалларын ааґан , атыттары µірэттилэр . Јссі биир улахан суолталаах тµгэн - биґиги атарах - сатарах сылдьыа суохтаахпыт . Былаас органнарын да , µлэ коллективтарын да , гражданскай общество институттарын да таґымыгар республика туґугар салгыы сомо ± олоґуохтаахпыт , кµµспµтµн тµмµіхтээхпит . Анал этиибин тµмµктээри туран СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) депутаттарын , СР Правительствотын , олохтоох салайыныы органнарын бу этиибин инники µлэ ± итигэр тірµт быґыытынан ылынаргытыгар кірдіґібµн . Биґиги µлэбит популистскай буолбакка , сиэрдээх буолуохтаах , ыксаллаах - тиэтэллээх буолбакка , суґал быґаарыылаах , ол эрээри дьоІІо тиийимтиэ , ійдінір буолуохтаах ! Махтанабын .

Download XML • Download text

sah-11

sah-11

View options