Deltacorpus 1.1

sah-10

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Казахстан хамаандатыгар Семен Семенов , Кыргызстан хамаандатыгар Михаил Захаров уонна Иннокентий Иннокентьев бааллар . Тустууктары кытта тренердэр Степан Сивцев , Будимир Яковлев барсыахтара . Урут , мин өйдүүрбүнэн , В . Кондаков ассоциацията норуот эмчиттэригэр сэртипикээт курдук докумуон биэрэр этэ , билиҥҥитин билбэппин , - диэтэ . Сµµрбэ биирис µйэ саха омук бэйэтин дьо ´ унун билинэр µйэтэ µµнэр . £ скітµн А . Кулаковскай нуучча омугу кытта бодору ´ ан тыыннаах хаалар стратегияны кірдіібµ буолла ± ына , М . К . Аммосов сахалары советскай государство гражданнарын бы ´ ыытынан олохторун о ² остоллоругар кы ´ аллыбыт буолла ± ына , М . Е . Николаев саха тус бэйэтин дьо ´ унун сайыннаран аан дойду тэгил омуктарын кытта тэ ² ² э туту ´ ар кыа ± ы µіскэтэргэ ту ´ аайбыта . Кини аан дойду µйэлэргэ муспут билиитин - сити ´ иитин сµ ´ эн ылары та ´ ынан , сµрµн ті ´ µµнэн хотугу тутул уратыларын кµін туттан , ону ба ´ ылаан , сонун билиилээх - кірµµлээх , умсугутар уратылаах сайдыылаах буолан атын дойдулар бэртээхтэрин куо ´ арар та ´ ымнаах буоларын сити ´ ии сыалын - соругун туруорбута . Маннык баара ± ай бар ± аны хас биирдии µірэтээччи , µірэнээччи тус бэйэтин оло ± ун тутулун ба ± атын , туругун бы ´ ыытынан ылынара эрэйиллэр . Онон иитии - µірэтии ис тыына чопчутук дьэ ² кэрэр , угуйар , бараммат - хороммот сырдыкка , олоххо тапталы и ² эрэргэ ту ´ аайыллар . Тохсунньу 27 - 30 кµннэригэр Красноярскайга икки тігµллээх олимпийскай чемпион Иван Ярыгин кэриэґигэр Голден Гран - при турнирдар чэрчилэринэн , эр дьоІІо уонна дьахталларга µгэс быґыытынан тэриллэр норуоттар икки ардыларынаа ± ы бастакы кµрэхтэґии ыытыллар . Тустуу аан дойдутаа ± ы федерациятын ( ФИЛА ) былаанынан µµммµт саІа сылга иккис маннык турнир олунньу ыйга Турция ± а Яшар Догу , оттон µґµс турнир бэс ыйыгар Грузия ± а Вахтанг Балавадзе ааттарынан ыытыллан баран , ити кµрэхтэґиилэр тµмµктэринэн бастыІнар от ыйыгар АзербайджаІІа тµмсэн Гейдар Алиев мемориалыгар ким кµµстээ ± ин быґаарсыахтара . Номоххо киирбит Иван Ярыгин аатын µйэтитэн , кіІµл тустууга улахан таґымнаах кµрэхтэґии сыл саІата Красноярскайдаа ± ы турнирынан са ± аланар µтµі µгэґэ олохсуйбута номнуо сµµрбэччэ сыл буолла . Кыттааччыта элбэ ± инэн , састааба кµµстээ ± инэн уонна тэрээґинэ µрдµк таґымнаа ± ынан Красноярскайдаа ± ы турнир - аан дойду аччыгый чемпионатынан мээнэ ± э ааттаммат . Турнирга сылтан сыл ахсын саІа сонун сµµрээннэр киллэриллэллэрин киґи кэрэхсиир . Ол курдук , син эмиэ былырыыІІы курдук , турнир чэрчитинэн Иван Ярыгин кубогар муІутуур кыайыылаа ± ы быґаарар дьо ± ус тµґµлгэ тэриллэрэ быґаарылынна . Санатан эттэххэ , былырыын маннык кµрэхтэґиигэ 96 киилэ ± э кыттар дьиэлээхтэр эрэллэрэ Юрий Белоновскай быґаарыылаах хапсыґыыга 120 кг ыйааґыннаах Алексей Шемаровы ( Белоруссия ) кыайан , олохтоохтору µірдµбµтэ - кітµппµтэ . Бу сырыыга муІутуур ыйааґыІІа кыайыылаа ± ынан дьэ ким буолар ? Быйылгы турнир биир уратытынан , Россия тустууктарын 2012 сылга ЛондоІІа ыытыллар Олимпиада ± а сµµмэрдээґин маІнайгы тµґµмэ ± инэн буолуо ± а . То ± о диэтэргит , бала ± ан ыйыгар Турция ± а тэриллэр аан дойду чемпионатыгар бастакы олимпийскай путёвкалар оонньонуохтара . Оттон Россия хамаандатыгар ол путёвка иґин кимнээх кыттыахтарын сібі , чуолаан Красноярскайга чопчуланыа . Голден Гран - при серия ± а киллэриллиэ ± иттэн , Иван Ярыгин аатынан турнир таґыма іссі µрдээтэ . Урукку сылларга Россия хамаандатыттан ыйааґын аайы элбэх киґи киллэриллэр эбит буолла ± ына , билигин аны атын хамаандалар туруорсууларынан , ол ахсааны лаппа аччаттылар . Голден Гран - при турнир балаґыанньатын быґыытынан , кµрэхтэґиини тэрийэн ыытар дойду ыйааґын аайы алталыы эрэ киґини туруорар диэн буолар . Ол эрээри , спорт бу кірµІэ сайдыытыгар Россия сµІкэн оруолу ыларынан уонна дойду иґигэр кµрэс былдьаґыы сытыырхайбытынан , ФИЛА кыра чэпчэтиилэри µіскэтэр . Ол иґин , Россияттан хас киґи , кимнээх бу турнирга киллэриллэллэрин кылаабынай тренер Дзамболат Тедеев баґылыктаах тренерскэй састаап тµґэрбит испииґэгинэн быґаарыллыа ± а . Маннык балаґыанньа киллэриллиэ ± иттэн , Красноярскайдаа ± ы турнирга омуктар кэлэн кыттыылара арыый кэІээтэ диэххэ сіп . БилиІІитэ АХШ , Япония , Болгария , Монголия , Турция курдук тустууга µтµі µгэстээх , кµµстээх хамаандалар кэлэн кыттарга ба ± аларын биллэрдилэр . Итини тэІэ Азербайджан , Казахстан , Украина , Узбекистан о . д . а . республикалар бі ± істірі кэлэллэрэ кµµтµллэр . Холобур , американецтар кµµстээх састаабынан кэлэллэрин биллэрбиттэр . Ол курдук , Обе Бланк ( 55 кг ) , Шаун Банч ( 60 кг ) , Трент Поулсен ( 74 кг ) , Джек Херберт ( 84 кг ) , Тервелл Длагнев ( 120 кг ) диэн кµµстээх бі ± істір хамаанда ± а киллэриллибиттэр . Маннык тµгэІІэ билигин тустууну сэІээрээччилэр , сахалартан кимнээх , тіґі киґи Красноярскайдаа ± ы турнирга кыттыа ± ай диэн долгуйаллара оруннаах . Онуоха былырыыІІы сыл тµмµгµнэн 55 киилэ ± э аан дойду чемпиона Виктор Лебедев уонна Россия чемпионатын боруонса призёра Петр Сивцев эрэ бу кµІІэ дойду хамаандатын састаабыгар киирэллэр диэн этэр кыахтаахпыт . Маны тэІэ Красноярскай кібµірµгэр Казахстан , Кыргызстан уонна Таджикистан аатыттан тустар уолаттарбыт тахсарга бэлэмнэнэллэр . Билигин Виктор Лебедев Красноярскайдаа ± ы турнирга 55 , эбэтэр 60 кг ыйааґыІІа кыттарыгар улахан кэпсэтии ыытылла турар . Бі ± іс бэйэтэ суруналыыстары кытта кэпсэтиигэ 60 киилэ ± э тустуон ба ± арарын биллэрбитэ . Ол ійдінір , кини элбэх ыйааґыны тµґэринэр . Ол эрээри хамаанда сµрµн тренерэ Д . Тедеев Викторы бэйэтин ыйааґыныгар тустан , кµµстээ ± ин іссі тігµл итэ ± этэригэр этэр . Манна , тустууну сырдатыыга идэтийэр киґи быґыытынан бэйэм санаабын быктардахпына , хаґан ба ± арар чэпчэки суолу батыґар киґи улахан ситиґиилэммэт . Улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ Виктор бэйэтин ыйааґыныгар тустан , мээнэ ± э аан дойду чемпиона буолбата ± ын кірдірµіхтээх . Россия ± а да , аан дойдуга да ± аны бастакы ыйааґыІІа маІнайгы нµімэрдээх бі ± іс буоларын быґыытынан , атын тустууктарга усулуобуйа µіскэтиэ суохтаах . Кырдьык , быйылгы сылга киниэхэ саамай эппиэттээх кµрэхтэґиинэн Россия чемпионата буолар . Онно кыайда ± ына эрэ олимпийскай путёвка былдьаґыылаах аан дойду чемпионатыгар кыттар кыахтанар . Ханныгын да иґин , тренердэр Виктор Лебедев 2011 сылга ханнык кµрэхтэґиилэргэ , ханнык сыаллаах - соруктаах кыттарын µчµгэйдик сыныйан кірін быґааралларыгар ба ± арабын . Былырыын Европа чемпионатыгар кыттыыга курдук , сыыґа - халты дьаґал тахсыбатар ханнык . PS : Ярыгин турнирын кірсі ааспыт ірібµл кµннэргэ Д . Г . Миндиашвили бирииґигэр Красноярскайдаа ± ы Ґрдµкµ спортивнай маастарыстыба оскуолатын аґа ± ас чемпионата ыытылынна . Онно биґиги бі ± істірбµтµттэн Василий Стручков иккис , Айаал Анисимов уонна Ньургуйаана Соркомова µґµс , Иннокентий Иннокентьв , Семен Семенов уонна Айаал Лазарев бэґис миэстэлэри ыллылар . Петр ПАВЛОВ . Хаартыска ± а : спорт маастара Василий Стручков . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Кэрэни кэрэхсэн Эр дьон дьахтарга , кыыска аан бастаан кэрэ сэбэрэтин , тас дьүһүнүн , быһыытын - таһаатын , тугу таҥна - сапта сылдьарын көрөллөр . Долгуйа кµµппµт тµгэммит эрдэ бэлэмнэммит программанан дьэ са ± аланна . Оскуола о ± олоро оллоонноон олорон олоІхоттон быґа тардан оло ± урбут ньыманан бэрт сэргэхтик толорон иґитиннэрдилэр . Бу дьоґуннаах тэрээґини µірµµлээхтик аґыы кэмигэр улуус баґылыгын солбуйааччы Анатолий Константинович Бочуруков , культура киинин солбуйар директора Гаврил Гаврильевич Вырдылин , µірэх салаатын методическай кабинетын сэбиэдиссэйэ Виктор Васильевич Винокуров ис - истэриттэн сырдаан эппит санааларын истэ олорон санаабыт кіті ± µлµннэ . Кырдьык да ± аны маннык µтµі ійдііх - санаалаах дьоннордоох буолан µлэ тиґиктээхтик барар эбит . Кинилэр эппит санааларын билиґиннэрэбит : улуус солбуйар баґылыга Анатолий Константинович маннык эттэ : - « ОлоІхо диэн биґиги саха норуотун оло ± о - дьаґа ± а , ійі - санаата , майгыта - сигилитэ , тыла - іґі , культурата буолар . Биґиги Таатта дьоно бэйэбит тµілбэбитин олоІхо дойдута диэн ааттанабыт . ОлоІхо ± о баар улахан ірµстэр : биґиги Алдаммыт , Аммабыт , Тааттабыт , Баайа ± абыт биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о ойууланар быйаІнаах алаастар биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о баар хайыр таас хайалар биґиэхэ бааллар , олоІхо ± о баар дуула ± а кµµстээхтэр , туруйа уолаттар , кыталык кыргыттар , куба курдук хотуттар биґиэхэ бааллар . Биґиги таатталар олоІхо иннигэр улахан историческай иэстээхпит уонна соруктаахпыт . Ону толоро сылдьабыт , инникитин да толоруохпут дии саныыбыт . Биґиги оскуолаларбыт , хас биирдии нэґилиэкпит олоІхону µірэтиигэ , эдэр ыччакка олоІхо тыынын , олоІхо тылын , ійµн санаатын иІэриигэ улахан µлэни ыыталлар . Инникитин да маннык µлэни ыыта , олоІхобутун µйэ тухары туругурда туруохпут » . Общественнай культурнай киин солбуйар директора Гаврил Гаврильевич : - « ОлоІхону аахтахха киґи ійі - санаата кэІиир , киэн туттуу санаата µіскµµр . Кырдьык да ± аны , улуу олоІхоґуттарбыт кімµлµік иннигэр бала ± аІІа олорон эрэ білµґµік ійдірµнэн µс дойдунан сири - дойдуну барытын кэрийэн , араас омук дьонун кытта алтыґан , киэІ ыырынан сылдьан , барытын ійдірµгэр - санааларыгар иІэрэн олоІхону айбыттар эбит диэн санаа ± а кэлэ ± ин . Онон олоІхо биґиги омукпут баайа , киэн туттуута буолар дии саныыбын . Ону µµнэр кілµінэ ± э тиэрдиигэ биґиги µлэбит тэнийэн иґиэ ± э » . Ґірэх салаатын методическай кабинетын сэбиэдиссэйэ Виктор Васильевич : - « Бу кµммµт силиґэ - мутуга хантан са ± аламмытай ? 2004 сыллаахха кулун тутар 2 кµнµгэр « Ала туйгун » олоІхо кинигэ буолан тахсыытын биґирэмэ буолбута . Онно 20 - чэ тылга , олоІхо ± о µлэлэґэр учуонайдар , культура µлэґиттэрэ бары мустан кинигэни ырытан , кэпсэтэн баран , бµтэґигэр олоІхо дойдутугар Таатта ± а кулун тутар 2 кµнэ - ОлоІхо кµнµнэн буоллун диэн этии киллэрбиттэрэ . Ону улуус баґылыга ійіін , анал дьаґалынан бигэргэтэн ОлоІхо кµнэ быйыл алтыс сылын бэлиэтэнэр . Бу тэрээґиммит сыл аайы хас нэґилиэк ахсын детсадтарга , оскуолаларга , культура дьиэлэригэр ис хоґооно кэІээн , дириІээн , тупсан баран иґэриттэн µірэбит . Быйыл олоІхобут кµнэ саха норуотун биир тумус туттар киґитэ А . Е . Мординов тіріібµтэ 100 сылын бэлиэтээґини кытта алтыґарынан уратылаах . Бу ыытар µлэбит быстах кэмІэ тэриллэн ааґар дьаґал буолбатах , Таатта сиригэр улуу олоІхоґуттар тіріін - µіскээн билиІээІІэ диэри кинилэр сыдьааннара ааттана , удьуор утума сал ± ана турарыгар кімі - тирэх буолан µлэ - хамнас µйэлэргэ бара туруо турда ± а » . Бу этиллибит санаалар дьыаланан бигэргэнэн сириэдийэн бара туралларыгар эрэнэбит . Сунтаар оройуонун Бордон нэһилиэгэр 1920 с . төрөөбүт . Кыһыл Армияђа 1943 с . атырдьах ыйыгар ыңырыллыбыт . Горно - стрелковай минометнай полка взводун хамандыырынан сэриилэспит . 1945с . балађан ыйыгар сэрииттэн дойдутугар ыытыллыбыт . « Ађа дойду сэриитин 2 - с степэннээх орденынан , « Японияны кыайыы иһин » медалынан нађараадаламмыт . Афанасий Кириллович дойдутугар өр сылларга пенсионнай управление начаалынньыгынан үлэлээбитэ . Саха Республикатын норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ , Сунтаар оройуонун бочуоттаах олохтоођо . Кэргэнэ Муза Николаевналыын биэс ођону төрөтөн , улаатыннаран , үөрэхтэтэлээн , ыал оңортообуттара , хос сиэннэниэхтэригэр диэри харайсыбыттара , элбэхтик тэнийбит ађа ууһа буолаллар . Улахан уол Эдуард Афанасьевич СР катастрофа медицинатын кылаабынай бырааһын солбуйааччыта , РФ , СР доруобуйа харыстабылын туйгуна , СР үтүөлээх бырааһа . Икки ођолоох ; Светлана , Афанасий . Афанасий Кириллович бу сиэннэриттэн түөрт хос сиэннээх ; Динара , Карина , Эдуард , Леонард . Иккис уол Эдиссон төрүү инвалид , оройуоннай балыыһађа сэкиритээринэн үлэлээбитэ , эдэр сааһыгар төннүбут . Кыыһа Лугинова Муза Афанасьевна офтальмолог быраас , үс ођолоох ; Кирилл , Саргылаана , Егор . Сиэннэрэ Муза , Айталина , Алина , Анита , Лилия . Үһүс уола Кирилл Афанасьевич - композитор , СР искусствотын үтүөлээх деятэлэ , СР гимнин автора , үс ођолоох ; Афанасий , Екатерина , Коля . Төрдүс уол Афанасий Афанасьевич МОУ « Сунтаар ПТЛ - И » структурнай подразделениетын салайааччыта , Сунтаар оройуонун советын депутата , СР үөрэђин туйгуна , « Дети Саха - Азия » стипендиата , түөрт ођолоох ; Муза , Ольга , Айсен , Дуся уонна биир сиэннээх - Мороз Мила . Афанасий Кириллович Сунтаар орто оскуолатын бастакы выпускнига ахтар , « 1938 с . Сунтаарга орто оскуоланы аһар туһунан кэпсэтии сађаламмыта . 1939 − 40 үөрэх сылыгар ађыс кылааһы аһарга быһаарыллыбыта . 1938 с . орто оскуола аһыллыахтаах дьиэтэ уокка былдьанан 8 - ыс кылааһы Тойбохойго аспыттара . Сунтаарга оскуола саңа дьиэтин тутууга оройуон колхозтара , нэһилиэктэрэ бары турунан сүгэнэн бэрэбинэ кэрдэн , атынан , ођуһунан тиэйэн киллэрэн , суоран , оройуон бастың дьонноро киирэн икки этээстээх масс дьиэни 1940 с . тутан 9 - ус кылаас аһылларыгар бэлэм оңорбуттара . Оһох кирпииччэтэ бэлэмнээһинэ эмиэ биир туспа кытаанах сорук турбута . Барыта илии , атах улэтинэн сүүһүнэн тыһыынча устуука кирпииччэ күһүнүгэр бэлэм буолбута . Ордук улахан уустук боппуруоһунан оскуола миэбэлин бэлэмнээһин буолбута эрээри ити да оскуола аһыллыытыгар промкомбинат күүһүнэн кыайтарбыта . Онон 1940 сыллаахха 9 - с кылаас аһыллыбыта , онтон салгыы онус кылааска үөрэнэн биһиги бастакы онус кылааһы бүтэрээччилэр буолбуппут . Уруок тас өттүгэр байаннай үөрэх киллэриллэн масс саа , граната оңостон , куул рюкзакка тааһы кирпииччэни сүгэн походтарга сылдьарбыт . Танкаттан , самолеттан быыһанарга , араас кимэн киириилээх атаакалары оңорорго үөрэнэрбит . « Воршиловскай стрелок » нуорматын толорон ГТО ( ПВХА ) значогун ыларга элбэх сырабытын биэрэрбит . 8 , 9 , 10 - с кылаас ођолоро нэһилиэнньэђэ сэрии хайдах баран иһэрин билиһиннэрэрбит , сэриилэһэр аармыйађа көмөлөһөргө нэһилиэнньэттэн ичигэс таңас , үп - харчы хомуйарбыт , заемңа сурутууну тэрийэрбит » . Сахабыт сирин ааттатар , іріспүүбүлүкэбит имиджин кітіҕір киирсиитигэр Сэлиичээммитигэр ситиґиини баҕарыаҕыІ , туох кыалларынан ійүіҕүІ . Оттон « мегафоннарга » биґиги идиэйэбитин ійіібүтүн иґин махталбытын тиэрдэбит . Тус бэйэбин бастаан киирэригэр « Мегафон » соґутан турар . Тіліпүінүм моґуоктаабытыгар сервискэ эрийдим , аптамаат куолаґа « сахалыы быґаарыахпытын сіп » диэбитигэр итэҕэйбэтим . Буоларын курдук , этэллэрэ биир , дьыалата атын буолар быґыы элбэх . Ол да буоллар , интэриэґиргээн , ол сахалыы сервиґи ыІырар кунуопканы баттаабытым - чахчы сахалыы кэпсэппиттэрэ , быґааран биэрбиттэрэ . Онно Арассыыйаҕа үрдүк култууралаах биисинэс чахчы үіскүін сіп эбит дии санаабытым . Хасавюрт кібµірµгэр Ааспыт ірібµл кµннэргэ ДагестаІІа , 1988 - 1990 сс . тіріібµт уолаттарга кіІµл тустууга Россия кµґµІІµ кµрэхтэґиитэ буолан ааста . Сыл бу биир эппиэттээх тµґµлгэтигэр биґиги республикабытыттан сµµрбэччэ эдэр бі ± іс кµµґµн холосто . Кірдірµµ куґа ± ана суох буолла . Ол курдук , Чурапчытаа ± ы физическэй культура уонна спорт институтугар µірэнэр Россия эдэрдэргэ былырыыІІы кµрэхтэґиитин призердара Роберт Окороков 55 киилэ ± э уонна Тимур Пестерев 60 киилэ ± э бастакы миэстэлэргэ та ± ыстылар . Оттон Сунтаарга ыытыллыбыт СР норуоттарын спортивнай оонньууларын кыайыылаа ± а , билигин Олимпийскай эрэл училищетыгар µірэнэр Иван Сосин 50 кг ыйааґыІІа µґµс бириистээх миэстэни ылла . Биир эрэнэр бі ± іспµт , Россия улахан дьоІІо чемпионатын µрµІ кімµс призера Михаил Иванов кыра эчэйиилээх буолан бу кµрэхтэґиини кітµттэ . Бэйэбит инф . Хайыґардар дайдылар Сэтинньи 4 - 5 кµннэригэр Алдан , аатырбыт " Радио хайатыгар " Россия ± а бастакынан Саха сирин кµµстээх хайыґардьыттара кыґыІІы сезону астылар . Кµрэхтэґиигэ 117 спортсмен , ол иґигэр ыаллыы сытар Сахалинтан , Амуртан , Бурятияттан , Амурдаа ± ы - Комсомольскайтан , Саха сириттэн кытыннылар . Кинилэр истэригэр 4 Россия спордун маастара , 6 маастарга кандидат , 43 бастакы разрядтаах спортсмен , µксµлэрэ бэйэлэрэ µп - харчы булунан , суолларын солонон кэлэн кытыннылар . Кµрэхтэґии кыттыылаахтарын Ил Тµмэн Председателин солбуйааччы , хайыґар федерациятын салайааччы Е . С . Никитина , Госкомспорт председателэ М . Д . Гуляев э ± эрдэлээтилэр . Улахан дьоннор , юниордар , уолаттар 5 км , дьахталлар , юниоркалар , кыргыттар 3 км , кыра кыргыттар уонна уолаттар 2 км сиргэ классическай уонна хаІкынан ньымаларынан илин - кэлин тµґµстµлэр . 5 км дистанция ± а эр дьоІІо икки сырсыыга иккиэннэригэр быйыл Москваттан биґиэхэ тренеринэн ыІырыллан кэлбит Д . Б . Акимов иитиллээччитэ , 18 саастаах маастарга кандидат Дмитрий Плосконосов µрдµк кірдірµµлэннэ . Дьахталларга эмиэ 18 саастаах юниорка , Россия µірэнээччилэрин спартакиадатын икки тігµллээх боруонса призера , дойду эдэрдэргэ сµµмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ Анастасия Константинова икки тігµл бастыІ кірдірµµлэннэ . Саха кыргыттара , Россия ± а 8 - с миэстэлээх Надежда Елисеева бастакы кµн Константиноваттан µс эрэ сікµµндэнэн хаалан , иккис кµн Римма Костромина иккис буолуталаатылар . Хомойуох иґин , биир ааттаахпыт Юлия Мухомедзянова тымныйан хаалан кыттыбата . Россия уолаттарга призера Дмитрий Плосконосов Россия кµрэхтэґиилэригэр Саха сирин аатыттан кыттыа ± а . Ити , биллэн туран µчµгэй . Тренер Акимов кэпсэтиини таґынан іссі икки кэскиллээх µірэнээччилэрин илдьэ кэлбит . Кинилэр биґиэхэ ОЭУ µірэнэн , эмиэ Саха сирин аатыттан кыттар санаалаахтарын тренердэр В . Л . Васильев уонна Д . Б . Акимов эттилэр . Дьэ , манна сіпсіґµмµіххэ наада . Республика µбµлэнии іттµнэн тиийбэт тирии , тарпат тараґа буолан олорон , тренери Москваттан бэйэбит тренердэрбитинээ ± эр элбэх хамнастаан туран , Москва о ± олорун республика суотугар бэлэмнээри ыІырбата ± а . Бэйэлээх бэйэбит о ± олорбутун µрдµк таґымнаах тренергэ эрчийтэрээри ыІырбыт буолуохтаах этибит . Федерация уонна Госкомспорт салайааччылара Е . С . Никитина уонна М . Д . Гуляев эмиэ итинник биир бигэ санаалаахтара µірдэр . Варя Степанова Россия иккис призера Сэтинньи 1 - 3 кµннэригэр Новочебоксарскай куоракка 1993 - 1994 с / т кіІµл тустууга кыргыттарга Россия ± а бастыыр иґин кµрэхтэґиигэ Ґіґээ Бµлµµ спортивнай оскуолатын иитиллээччитэ Варя Степанова ( тренер А . А . Гоголев ) 32 киилэ ± э 11 кыыстан иккис миэстэ ± э тахсан , µрµІ кімµс призер буолла . Варя финал чиэппэригэр Башкирияттан Настя Степанованы , финал аІарыгар Чувашияттан Люда Федотованы хотуталаан баран , финалга Чувашия кыыґа Анжела Ветошкинаттан хотторуу хомолтотун биллэ . Атын кыргыттарбытыттан 48 киилэ ± э Илона Самарева , 52 киилэ ± э Надя Семенова , 57 киилэ ± э Ирина Новикова бастакы эргииргэ хотон баран , иккис хапсыґыыларыгар хоттортоотулар . Бу , " Азия о ± олоро " оонньууларга кыттыахтаах кыргыттар бастакы бойобуой сµрэхтэниилэрэ диэтэххэ куґа ± ана суох тµмµк . Ол гынан баран , кыргыттарга сµрµн тренер Ким Колодезников , хамаанда начальнига Егор Черкашин µлэлэрэ іссі да иннилэригэр . Иннокентий ПТИЦЫН . Осип Михайлов - АХШ кібµірµгэр тахсыа ± а Сэтинньи 17 - 18 кµннэригэр Америка Холбоґуктаах Штаттарын Нью - Йорк куоратыгар кіІµл тустууга µгэскэ кубулуйбут норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнир ыытыллар . Дойду сµµмэрдэммит хамаандатын састаабыгар киирэн , бу кµрэхтэґиигэ биґиги биир дойдулаахпыт , Россия быйылгы чемпиона Осип Михайлов ( 55 кг ) кыттыыны ылыа ± а . Бу туґунан биґиги АХШ тустууга анал сайтыттан биллибит . Кинини таґынан хамаанда ± а киирбиттэр : Россия чемпионатын призера Рамиль Исламов ( 60 кг ) , байыаннайдар аан дойдутаа ± ы оонньууларын кыайыылаа ± а Алан Дудаев ( 66 кг ) , эдэрдэргэ Россия уонна аан дойду чемпиона Кахабер Хубежты ( 74 кг ) , эдэрдэргэ Европа чемпиона Александр Куцраев ( 84 кг ) , Россия уонна Европа чемпиона Ширвани Мурадов ( 96 кг ) уонна эдэрдэргэ аан дойду чемпиона Бахтияр Ахмедов ( 120 кг ) . Биллэрин курдук , былырыын , Япония , Канада , Россия уонна АХШ хамаандалара кыттыылаах маннык кµрэхтэґиигэ , билигин Москва ± а , армеецтар киин спортивнай кулууптарыгар дьарыктанар биґиги биир дойдулаахпыт Евгений Коломиец 84 киилэлээхтэргэ µґµс миэстэ ± э тахсыбыта . Маны таґынан , Денис Царгуш 74 кг ыйааґыІІа бастакы , Джамал Отарсултанов 55 киилэ ± э µґµс миэстэлэри ылбыттара . Быйыл бі ± істірбµт дьэ , хайаґаллар ? Ол туґунан тутатына иґитиннэриини " Дьулур ± антан " эрэ билиэххитин сіп . Петр ПАВЛОВ . Мунньахха былаас уорганнарын административнай бэрээдэктэрин оІорууну уонна бигэргэтиини түргэтэтэр наадатын , судаарыстыбаннай уонна муниципальнай іІілір испииґэктэрин оІоруу , судаарыстыбаннай толоруулаах былаас уонна олохтоох салайыныы уорганнарын үлэґиттэригэр аналлаах сэминээрдэри ыытыы , о . д . а . боппуруостары кэпсэттилэр . Бу тµргэн - тар ± ан XXI µйэ ± э µгµс саха киґитэ олох араас уларыйыытыгар - тэлэрийиитигэр тутатына атын омуктар курдук , ірі сіріін , киирэ - тахса охсубат . Ити биир іттµнэн охсуулаах да , атын іттµнэн µчµгэйдээх да буолуон сіп . Саха киґитэ биир суос - со ± отох тіріібµт дойдулаах - Саха сирэ . Рынок оло ± о тіґінін кэІиир да , тіріібµт - µіскээбит сирбититтэн кірі матыах курдукпут . АІардас мин эрэ кірі сылдьыыбынан Дьокуускай куоракка турар бідіІ объектартан са ± алаан , Аллараа Бэстээххэ диэри кэлии омуктар сири - уоту , урукку советскай кэмнээ ± и араас тутуулары - ыскылаатыттан сарайыгар диэри - бэйэлэрин бас билиилэригэр приватизациянан сирэйдэнэн , босхону эрэ µрдµнэн бэйэлэригэр иІэринэн эрэллэр . Оттон ити Дьокуускай куоракка кірір урукку улахан ма ± аґыыннарбыт ( " 1000 мелочей " , " Якутобувь " , " Дом торговли " , " Елочка " уо . д . а . ) чааґынай бас билиигэ киирбиттэрэ ыраатта . Итини µіґэлэр хайдах да билбэт буолуохтарын сатаммат . Онноо ± ор тимир суол кэлэ илигиттэн саха дьоно - сэргэтэ итинник мілтіх балаґыанньа ± а кэлбит буолла ± ына , эгэ , кэлин хайдах буолара биллибэт . Хойутаан да буоллар , дьон - сэргэ , тимир суол иґэриттэн дьаахханаллара , тугун - ханныгын билээри ыйыталаґаллара , кэпсэтэллэрэ кµµґµрэн иґэр . Дьон ол сайдыыны , µчµгэйи утаран буолбакка , µгµс элбэх алдьатыылаах ірµттэрин сэрэйэн , хайдах а ± ыйах ахсааннаах омук , улахан µгµс дьон хал ± аґата харыыта суох кэлэригэр тыыннаах хаалабыт , о ± обут - уруубут , ыччаттарбыт этэІІэ кэлин саха омугу ааттатан симэлийбэккэ олороллор диэн долгуйаллар . Ахсааммыт олох а ± ыйах . Поезд кэлэ илигиттэн ыччаттарбыт уолуттан , кыыґыттан тутулуга суох омуктардыын холбоґоллор , булкааґык о ± олору тірітіллір . Сотору саха сирэйдээх а ± ыйыах да курдук . Телевизорга , сурунаалларга , хаґыаттарга омукка тахсыбыт , ылбыт ыччаттары хай ± аан , агитациялаан , рекламалаан тахсабыт . ДьиІинэн , кірі сырыттахха , киґиттэн туох да ордуга суох , дьонтон итэ ± эс сананар дьон , саха киґитигэр тэІнэґээри эбэтэр ордор эрэ ба ± аттан , толкуйдаан омуктарга тахсаллар . Бу уонча сылга бааґынай сирэйи ірі тутан а ± ай кэллибит . Саха сирэйиттэн кыбыстар , сэнэнэр политиката олохтоммута ыраатта . Тугу гыныахха ? Саха эр дьоно бэттэх кэлэ иликтэринэ , олох муоратын бэйэлэрин эрэллээх , кµµстээх илиилэригэр ыла иликтэринэ омук быыґаммат . Тіріібµт дойдубут хаґаайына суох . Мин то ± о эрэ сатаан ійдіібіппµн , кµµстээх аІардарбыт хайдах баччааІІа диэри ірµттµбэттэрин , хотонноругар дьілі тµґэн сыталларын , дьахталларын кэннигэр саґан баран олороллорун . Итиччэ µлµгэр кутта ± астар дуу , итиччэ µлµгэр ійдірµн - санааларын арыгыга , табахха сиэппиттэр дуу . Аны атын омуктан о ± олонорбут , табахтыырбыт , арыгылыырбыт таґынан , кэлиІІи кэмІэ дьиІ саха дьоно , эґэтин , эбэтин дойдутуттан - тыаттан куоракка чэпчэки оло ± у кірдіін кіґін киириитэ µксээтэ . Куоракка кіґін киирбит саха дьонуттан а ± ыйах эрэ бырыґыана ол кірдіібµт чэпчэки оло ± ун булар . Онтон µгµстэрин кірі сырыттахха киґи аґынар эрэ олохтоох дьонугар кубулуйаллар , майгылара - сигилилэрэ уларыйар . Саха норуота ахсаан іттµнэн элбэ ± э буоллар , іссі син да этэ . Саха киґитэ куоракка киирэн симэлийэн хаалар . Куоракка тыатаа ± ы ійµн - санаатын илдьэ сылдьар буолан эрэйи - кыґал ± аны кірсір , дьон сэнэбилигэр сылдьар , ілµµгэ - сµтµµгэ тµбэґэр , дууґата кураанахсыйар , со ± отохсуйар , ыгыллар . Саха дьоно бµтµн Саха сиригэр тэнийэн , сирбит - уоппут µтµітµттэн тиксэн , олохтоох омук быґыытынан холкутук баґылаан олоруохтаах этибит . Кэлии дьон биґиги дойдубутун то ± о да харыстыахтарай , хата тіґі кµµстэрэ - уохтара , ійдірі - санаалара тиийэринэн туґана сатыыллар . Аан дойду µрдµнэн атын омук сиригэр атын омук киирэн айбардыыр дойдута дьиІинэн олус элбэ ± э суох . Оттон биґиги Сахабыт сирин ким ба ± арбыт сокуон айа - айа халыыр - талыыр . Биґиги ыалдьытымсах , эйэни сібµлµµр омук буолан , дойдубут µйэ - саас тухары аґа ± ас . Бу XXI µйэ ± э сытар ына ± ы туруорбат " кіні , µчµгэй " майгыбытын уларытан , ійдііх - тійдііх , характердаах , сытыы - хотуу , сахабыт дэнэр , киэн туттар саха ± а уларыйыахпыт дуо ? Ґіґэттэн анаан биэрбит тіріібµт дойдубутун сэниэлээхтик кімµскµіхпµт дуо ? Урукку улуу дьоммут барахсаттар олохторун норуот туґа диэн толук ууран туран , ілін - сµтэн бµппµттэрэ . Дьон - сэргэ омугу быыґыах айылаах µірэхтээх интеллигент дьоннорбут ханна ± ытый , диэн ыйытар уонна кимІэ да эрэммэт . Уопсайынан да ± аны , саха киґитэ ыгыыны - µтµрµйµµнµ сібµлээбэт , тэскилээн эрэ биэрэр . Дьэ , ону харса - хабыра суох барбыт , иІсэлээх - оботтоох омуктар туґаналлар . Јбµгэлэрбит да куотан кэлбиттэр диэн буолар . Ол гынан баран былыргы дьыллартан саха таґы - быґа уларыйан , нууччалыы ійдііх - санаалаах , иитиилээх аныгы саха дьоно ол ібµгэлэриттэн атыннык дьаґаналлара буолуо диэн сэрэйиллэр . Билигин информация µйэтигэр дьоммутун - сэргэбитин кытта радио , телевизор , хаґыат эрэ ніІµі сибээстэґэр , санаа атастаґар кыахтаахпыт . Холобура , " кірі - истэ сырыттахха " диэбит курдук бу кµннээ ± и балаґыанньабытын , инникибитин ырытар араас ірµттээх сµбэлэґэр биэриилэри , ійдііх , µірэхтээх норуот ортотуттан араас санаалаах дьоммутун ыІыран тылларын - істірµн истиэххэ сіп . Ба ± ар , туох эмэ быыс - хайа ± ас кістін , кэпсэтэн - ипсэтэн , ырыІалаан , ырытан баран µрдµкµ салалта ± а биллэрэн , норуот долгуйар боппуруоґун син соро ± ун быґаарыахха сіп эбитэ буолуо . Александра КОНСТАНТИНОВА . Дьокуускай . Дьиҥэр , тыа сорох нэһилиэгэр аҕалар , ыччаттар түмсүүлэрэ тэриллэн , элбэх өрүттээх үлэни ыыталлар эрээри , үгүс уол онно хабыллыбат . Оҕо киһи өйүгэр - сүрэҕэр иҥэр гына дьайыылаах түмүктээх иитии - үөрэтии тиийбэккэ хаалар . Уол оҕоҕо айылҕаҕа сылдьан сахалыы муударай дьон сылыктааһыннаах , өтө көрүүлээх үлэ үөрүйэхтэригэр иитии булгуччу наада . Маннык дьон ис сүрэхтэн ылсан айымньылаахтык үлэлииллэрэ үтүө сабыдыаллаах . Саха норуотун киэҥ биһирэбилин ылбыт Б . Ф . Неустроев - Мандар Барыыс " Мандар кыһата " диэн уолаттар сайыҥҥы оскуолаларын ыыппыта хаһыс да сыла . Биһиги эмиэ ыйга иккитэ түмсэр " Дьулуур " диэн куорат " Айыы кыһата " диэн оскуолатын уолаттарын уонна ХИФУ устудьуоннарын түмэн тус олохторугар , үлэлэригэр тахсыылаах , бар дьон биһирэбилин ылбыт дьону кытта кэпсэтиннэриэххэ . Эр киһи олоххо бигэ тирэхтээх , ылыннарыылаах тыллаах - өстөөх , ылыммыт сыалын ситиһэргэ дьулуурдаах майгылаах буоларын холобур туттуохпутун баҕарабыт . Онтон сайын Мэҥэ Хаҥалас Төхтүрүгэр Максимов Федот Николаевич уһанар кыһатыгар тахсар былааннаахпыт , кэпсэтиини ыыта сылдьабыт . Бу курдук атын да сиргэ кыах баарынан көрөн тэриниэххэ . Уол оҕо сахалыы толкуйдаах төрүт билиилээх киһи буола улаатыахтаах . Ил Тµмэн депутаттара бэ ± эґээ , ол эбэтэр сэтинньи 10 кµнµгэр эбиэт кэнниттэн сал ± анан барбыт парламент уочараттаах сµµрбэ биирис пленарнай мунньа ± ар республика сиригэр - уотугар чаґы тохсус уонна онус курдааґынын бириэмэтин туґанар туґунан кірдіґµµнµ Российскай Федерация Правительствотын Бэрэссэдээтэлэ Владимир Путин аатыгар ыытарга уураа ± ы ылыннылар . Чаґы курдааґынын уларытарга кірдістµлэр Ол докумуоІІа Российскай Федерация Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокуругар баар субъектар билигин чаґы тµірт курдааґынын зонатыгар тµбэґэллэрэ ыйыллар . Оттон Саха сирэ Москва бириэмэтиттэн 6 , 7 уонна 8 чаас инники иґэр чаґы тохсус , онус уонна уон биирис курдааґыннарыгар сіп тµбэґэр . Онон Ил Тµмэн депутаттара Москва бириэмэтиттэн алта чаас арыттаґыылаах Саха сирин тохсус чаґытын курдааґыныгар ДьааІы , Томпо , Уус - Маайа , Усуйаана уонна Эбээн - Бытантай улуустарын , оттон Москва бириэмэтиттэн сэттэ чаас арыттаґыылаах Владивостоктаа ± ы чаґы онус курдааґыныгар Абый , Аллайыаха , Ґіґээ Халыма , Муома , Аллараа Халыма , Орто Халыма уонна Јймікіін улуустарын киллэрэргэ туруорсаллар . Салгыы » Аны туран , саха литературата к ? ? скэ сайдар , сахалыы аа ? ар кинигэ элбиир , ол барыта о ? о культурага наадыйыытын толуйар . Онон , о ? олор дьиэлэриттэн - уоттарыттан тэйбиттэриттэн , дьиэ иhинээ ? и фольклор эйгэтиттэн тэйбиттэриттэн оло ? хо да ? аны , былыргы сэhэннэр да ? аны , остуор ? йа да ? аны умнуллар . - - Көрөөччүлэрим , чахчы , күүскэ өйөөбүттэрэ . Көрөөччүлэри кытта саалаҕа адьас атын хартыына , наһаа истиҥ , сылаас , эйэҕэс эйгэ эбит буоллаҕына , сыана кэтэҕэр тымныы , хабыр уонна уодаһыннаах сыһыан баара . Кынчарыйсыы , туох эрэ бэрдэ суоҕу сибигинэһии . . . Көмүс хомуспун ылан баран чороҥ соҕотох туран хаалбытым . Ким да эйэҕэс , истиҥ тылынан эҕэрдэлээбэтэҕэ . Туһугар ыарахан кэм этэ . Сэтинньи 23 кµнµгэр " Саха сирэ " хаґыат аа ± ааччыларын кытары кірсµґµµ ХаІалас улууґун Јлµінэ ірµґµ іІійін сытар Булгунньахтаах біґµілэгэр буолан ааста . Эрдэ тэрилтэлэринэн ыІырыы ыытыллан , кірсµґµµ болдьоммут кэмигэр са ± аланна . Мустубут дьон Д . Н . Макеев редакция бµгµІІµ µлэтин - хамнаґын , суруйтарыы хаамыытын туґунан , М . М . Афанасьев тимир суол кэлиитин туґунан кэпсээннэрин бол ± ойон иґиттилэр . Хаґыакка чааґынай киґи уонна тэрилтэ суруйтарыытыгар сыана араастаґыыта улахана дьо ± ус µптээх тэрилтэ ± э охсуулаа ± ын олохтоох оскуола библиотекара бэлиэтээтэ . " Библиотека ± а анаан то ± о бэйэм ааппар суруйтарар кыа ± ым суо ± уй ? " - диэн ыйытта . Саха тылын учуутала А . Н . Черосова эдэр корреспонденнары суруйар идэ ± э уґуйарга хаґыат редакциятын іттµттэн методическай кімі оІоґулларыгар ба ± арда . Хаґыат ір сылтан эрэллээх сурутааччыта Е . И . Маркова " Саха сирэ " хаґыаты уонна кини сыґыарыыларын дьон сібµлээн аа ± арын , быйыл балачча элбэх киґи суруйтарбытын кэпсээтэ . Салгыы µлэ ± э ситиґиилэри ба ± арда . Хаартыскаларга : Редакция тутаах µлэґиттэрэ Д . Н . Макеев ( µіґэ ) , М . М . Афанасьев викторина кыайыылаахтарын кытта . Бэйэбит инф . Бу кµннэргэ " Сахаплемхолбоґук " ГУП кімілті хаґаайыстыбатыгар сылдьан , бідіІ , тірілкій ньирэйдэри сі ± і - махтайа кірдµбµт . ДьиІинэн ыллахха , биґиэнинэн кыстыгы туораабыт борооскуларбыт са ± алар . Тилигирэґэн тµґэн сµрдээхтэр . Бу - били былырыын кµґµн Нам Модутугар " Тунал " хаґаайыстыба ± а а ± алыллыбыт Австрия симментал сµіґµтµн тірµіхтэрэ . Салгыы » Онон Саха сиригэр сэллиги кытары охсуһууну саҕалаабыт киһинэн биллиилээх судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай деятель , норуот патриота Максим Аммосов буолар . Герой - куоракка Новороссийскайга муус устар 28 - ыам ыйын 6 кµннэригэр III Бµтµн Россиятаа ± ы уопсай µірэхтээґин тэрилтэлэрин кадетскай кылаастарын байыаннай - патриотическай слеттара буолан ааста . Манна дойду 27 регионуттан 48 хамаанда кыттыыны ылла . Салгыы » - Биллэн турар , мин бу Илдьит бары түґүмэх - тэрин ійүүбүн диэбэппин гынан баран , бэрэсидьиэн , сүнньүнэн , саамай сіптііх суоллары бэлиэтээтэ . Холобур , урукку іттүгэр бэрэсидьиэн наар мэІэ - бырайыактарга улахан болҕомто уурар эбит буолаҕына , билигин биґиги тыа сиригэр , урбааІІа , каадырга , дьарыктаах буолууга болҕомто туґаайылларын иґиттибит . Лиза Чайкина уулуссатыгар « УАЗ » массыына умайа сыспыт . Баһаарынайдар бириэмэтигэр кэлэн массыынаны быыһаабыттар . Ленскэйгэ « ПАЗ - 3205 » автобус иһэ уонна мотуора умайбыт диэн биллэрэллэр . Билигин туохтан уот барбытын быһаара сылдьаллар . - - Уопсайынан , киһи олоҕор ылбыт охсуутун , хомолтотун , санаата түспүтүн - - барытын иһигэр тута сылдьара куһаҕан эбит . Биллэр киһи кимиэхэ баран ытыы - соҥуу , үҥсэргии сылдьыай . . . Дьон ону туох диэй дии саныыгын . Аны кэргэҥҥин , оҕолоргун хомотуоххун баҕарбаккын . Санааҕар , харыстыыр курдуккун . Арыт кинилэр эйигин өйдүө да суохтарын сөп . Биир үксүн ол иһин дууһабын кимиэхэ да аспакка , испэр тута сырыттаҕым дии . Бииртэн - биир охсуу син биир эккэр - хааҥҥар иҥэн хаатыйаланан хаалар эбит . Ол барыта ыарыыга кубулуйар . Ол иһин туох - баар хомолтоҕун , санааҕа ылларбыккын бэйэҕэр туппакка , саатар , дьүөгэлэргэр кэпсии сылдьыахтааххын быһыылаах . ~~Бириис алтынньы 4 күнүгэр күнүс 2 чаастан Бэчээт дьиэтигэр , Пресс - кииҥҥэ оонньонуоҕа .~~ Биґиги кэммит - омук бэйэтэ туох уратылаа ± ар , дьиктилээ ± эр кэрэхсэбили тардар кэмэ . Оттон тірµт дьарыктарын тутан олорор Россия µгµс омуктара сµрµннээн тыа сиригэр олороллор . Ону кэмигэр таба сыаналаан , Россия Тыатын хаґаайыстыбатын министерствота уонна Бµтµн Россиятаа ± ы " Урожай " общество дьон - сэргэ кутун - сµрµн туппут спорт классическай уонна µгэскэ кубулуйбут национальнай кірµІнэригэр быйыл иккис тігµлµн ыытар финальнай кµрэхтэґиилэрэ бала ± ан ыйын 24 - 27 кµннэригэр Красноярскайга ыытыллан тµмµктэннилэр . Кµрэхтэґиилэр финальнай диэн ааттаныылара , спортсменнар урукку курдук зонанан , уокуругунан кµрэхтэґиилэрэ суох , тута Россия финалыгар кыттыылара буолар . Финальнай кµрэхтэґиилэр Россия регионнара этии киллэриилэринэн спорт 14 кірµІэр ыытыллаллар , олортон регион 6 бастыІ кірдірµµтµнэн уопсай хамаанданан тµмµк таґаарыллар . Ааспыт , 2008 сыллаахха бастакы финальнай оонньууларга Саха Республикатын " Урожай " обществота программа ± а нуучча дуобатын , мас тардыґыытын уонна сахалыы атах оонньууларын киллэрэргэ этиититтэн , икки бастакыта киирбитэ . Быйыл 38 регион кыттыылаах Бµтµн Россиятаа ± ы иккис финальнай кµрэхтэґиилэргэ Саха сирин спортсменнара 14 кірµІтэн алта талан ылбыт кірµІнэригэр : дуобакка , кіІµл тустууга , мас тардыґыытыгар , наарта ойууга бастакы ; маамыкта быра ± ыытыгар ( метание тынзяна на хорей ) уонна канат тардыґыытыгар иккис миэстэ ± э тахсаннар , уопсай хамаанданан тµмµккэ 8 очколаах лаппа кыахтаахтык бастаатылар . Барыллааґын тµмµк быґыытынан иккис буолбут Башкортостан лапта оонньуутугар дьахталларга , эр дьоІІо уонна гиирэ ± э бастакы ; сырсыыга , дуобакка µґµс уонна самбо ± а тірдµс миэстэлээх , уопсай тµмµккэ биґигиттэн 5 очконан хаалла . Ґґµс - тірдµс буолбут былырыыІІы кыайыылаах Челябинскай уобалас уонна Чувашия 6 очконан хааллылар , кинилэр кэннилэриттэн алта бастыІнар иґигэр Мордовия уонна Марий - Эл спортсменнара киирдилэр . Рязань куоракка дуобатчыттарбыт 10 уобалас уонна национальнай республикалар хамаандаларын кэннилэригэр хаалларан , эрэллээхтик бастаатылар . Дуоскаларынан эр дьоІІо бастакы дуоска ± а хамаанда капитана уонна бэрэстэбиитэлэ , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах маастар Василий Прокопьев ( Нам ) 10 - тан 9 очколаах , иккис дуоска ± а маастар Андрей Федоров ( Амма ) эмиэ 9 очколаах , µґµс дуоска ± а маастар Егор Попов ( Майа ) 8 очколаах уонна Тааттаттан , саха дьахталларыттан бастакы Советскай Союз маастардарыттан биирдэстэрэ Зоя Саввина 8 , 5 очколаах , бары биир да хотторуута суох эрэллээхтик бастаатылар . Иккис кірµІІэ эмиэ эркин курдук эрэнэр кіІµл тустуубутугар Чебоксар куоракка хамаандабыт эрэллээхтик бастаата . Ол курдук , 55 кг Горнайтан республика биир кµµстээх тустууга Вадим Михайлов , 66 кг Ґіґээ Бµлµµттэн Дальнай Восток призёра Айаал Анисимов , 84 кг Эдьигээнтэн эмиэ Дальнай Восток призёра Федор Иванов , дьахталларга 72 кг Россия эдэрдэргэ кыайыылаа ± а , Нерюнгриттан Анастасия Щавлинская кыахтаахтык бастаатылар . Уус - Алдантан Уйгулаана Захарова 55 кг µґµс миэстэ буолла . Бµтэґигинэн , бала ± ан ыйын 25 - 27 кµннэригэр Красноярскайга спорт 4 тиґэх кірµІэр кµрэхтэґиилэр Тюменьскэй уобаластан , Ямало - Ненецкэй , Ханты - Мансийскай АО , Архангельскай уобаластан , Ненецкэй АО , Амурскай уобаластан , Красноярскай кыраайтан икки хамаанда , ол иґигэр Эвенкия уонна Саха сириттэн уопсайа сэттэ хамаанда кыттыылаах ыытылыннылар . Маамыкта быра ± ыытыгар уонна наартаны ойууга кыайыыга сµрµн талаґааччыларынан бу кірµІнэри кµрэхтэґии программатыгар киллэртэрбит ямаллар , ненецтэр , ханты - мансилар уонна эбэІкилэр этилэр . Ол курдук , кинилэр хамаандаларын састааптарыгар маамыктаны быра ± ыыга 2008 с . 86 тігµл субуруччу сыысхала суох быра ± ан , Россия рекордун олохтообут Олег Иванцив , наартаны ойууга 2006 с . 1226 тігµл тохтоло суох ойон , эмиэ Россия рекордун олохтообут Родион Талигин курдук аатырбыт спортсменнар бааллара элбэ ± и этэр . Дьэ , ол эрээри , кµрэхтэґии тµмµктэрэ биґиги да спортсменнарбыт спорт бу хотугу норуоттарын кірµІнэригэр кинилэргэ улаханнык сабырыйтарбаттарын ааґан , наартаны ойууга лаппа баґыйалларын кірдірді . Ол курдук , 10 мµнµµтэ устата наартаны ойууга эр дьоІІо ааспыт сыллаа ± ы маннык кµрэхтэґиигэ Хабаровскайга 501 ыстанан бастаабыт Тополинайтан тірµттээх СГУ физкультура ± а институтун студена , 21 саастаах Руслан Ханов быйыл 521 тігµл ойон иккис тігµлµн бастаата . Иккис миэстэ ± э Манчаары быйылгы спартакиадатын хотугу многоборье ± а кыайыылаа ± а , республика бу кірµІІэ рекордсмена ( 840 тігµл , 2007 ) , Муоматтан тірµттээх Чурапчы институтун студена Михаил Тарков 510 ыстаныылаах та ± ыста . Ґсµґµ 501 ыстаныылаах Эвенкия спортсмена Антон Скороход ылла . 26 кыттааччыттан алта бастыІнар иґигэр биґигиттэн іссі Семен Васильев ( 477 , Бµлµµ ) уонна Дмитрий Лобунец ( 440 , Муома - Чурапчы ) киирдилэр . Ааттаах - суоллаах Родион Талигин бу сырыыга эрчиллиитэ ситэтэ суох буолан , 310 ыстаныылаах 7 - с миэстэ буолла . Дьахталларга эмиэ быйылгы Манчаары спартакиадатын кыайыылаа ± а , Бµлµµттэн Лариса Михалева бэйэтин тус ситиґиитин 58 ыстаныынан лаппа тупсаран , 216 - ± а тиэртэ уонна эрэллээхтик бастаата . Иккис буолбут ааспыт сыллаа ± ы кыайыылаах , Ямалтан Наталья Королевич киниттэн эмиэ оруобуна 58 ыстаныынан хаалла . Натальяны Бµлµµ коллеґыгар физкультура учуутала Г . Е . Васильев эрчийэр . Быйыл саІа кыттар иккис спортсменкабыт , Горнайтан тірµттээх Чурапчы студенката Александра Оленова 110 ыстаныылаах тірдµс миэстэ буолла . Хамаанданан бу кірµІІэ эрэллээхтик бастаатыбыт , иккис - ямаллар , µґµс - красноярскайдар буоллулар . Маамыктаны быра ± ыыга икки бастакы миэстэ ± э Ямалтан эдэр спортсменнар , дьиІнээх чуумІа олорор табаґыттар , быйыл поеґы саІа кірбµт уонна олорон айаннаабыт , 59 тігµл субуруччу сыысхала суох бырахпыт Яптик Хасавако уонна 28 бэргэн быра ± ыылаах Эдуард Лапсуй та ± ыстылар . Биґиги бастыІмыт , 22 субуруччу табыылаах Михаил Тарков тірдµс миэстэ буолла . Кинини биир быра ± ыынан баґыйан боруонса мэтээли Архангельскай уобаластан ненец Клавдий Коптяков иилиннэ . Ол эрээри , хамаанданан тµмµккэ биґиги уолаттарбыт Таркову таґынан Семен Васильев , Тополинайтан Евгений Голиков уонна Дмитрий Лобунец бары эриэ - дэхси быра ± ан , иккис миэстэ буоллулар , µґµскэ Архангельскай уобалас ненецтэрэ та ± ыстылар . Бэйэбит тірµт кірµІмµтµгэр - мас тардыґыыга уолаттарбыт µтµктµспµт курдук биэс ыйааґын тухары білтірµспµт быччыІнаах пауэрлифтинг маастардара , Кавказ хааннаахтар хаґытыы - хаґытыы тµґэн кірбµттэрин баардаабатылар . Олус холкутук олорон , куоска кутуйа ± ы кытта оонньуурунуу , кыратык тартаран оонньото тµґэн баран , сіп буолуо диэбиттии аргыый а ± ай сыыйа туруору тардан кэбиґитэлээтилэр . Дьэ , кырдьык да ± аны , бу кірµІІэ сайдыыбыт таґыччы буолан , аан дойду ааттаахтарын ыІырар буоллахпыт . Бµлµµгэ ыытыллыбыт Россия абсолютнай чемпионатын кыттыылаа ± а , 160 киилэ ыйааґыннаах Зураб Кикнабелидзе баар эрээри , Бµлµµнµ умна илик быґыылаах , то ± о эрэ Евгений Ивановка киириэн туттунна . Ыйааґыннарынан бастаатылар : 74 кг - Мичил Бурнашев ( Уус - Алдан ) , 82 кг - Денис Заболоцкай ( Јймікіін - Чурапчы ) , 90 кг - Андрей Винокуров ( ХаІалас ) , 105 кг - Федор Федоров ( Сунтаар ) , 105 - тэн µіґэ кг - Евгений Иванов ( Нам ) . Хамаанданан иккис - Амурскай уобалас , µґµс - Красноярскай кыраай буоллулар . Канат тардыґыытыгар 7 хамаандаттан финалга кµµтµллµбµтµн курдук Красноярскай уонна Саха сирин хамаандата бастакы миэстэни былдьаґа тахсаллар . Красноярскайдарга лаппа ыарахан ыйааґыннаах Кавказ хотойдоро уонна пауэрлифтинг маастардара бааллар , саамай ыараханнара 160 киилэлээх Зураб Кикнабелидзе . Холобурга диэн эттэххэ , биґиги Денис Заболоцкайбыт уонна Андрей Винокуровпыт иккиэн холбоон да 160 киилэни µктээбэттэр , кинилэри таґынан хамаанда ± а Федор Федоров , Евгений Иванов , Боро ± онтон Виктор Портнягин , Никита Пестряков бааллар . Уолаттар бастаан син тэІІэ тардыґыах курдук гынан баран , кэлин ыйааґыннара чэпчэкитэ таайан баґыйтардылар , онон иккис миэстэ буоллулар . Дьэ , ити курдук Саха сирин спортсменнара Бµтµн Россиятаа ± ы иккис финальнай кµрэхтэґиилэргэ хамаанданан эрэллээхтик бастакы миэстэ ± э та ± ыстылар . Кыайыылаах регионнары чиэстээґин сотору кэминэн Москва ± а , Россиятаа ± ы " Урожай " общество офиґыгар буолуо ± а . Тµмµккэ саха спордун бу саІа ча ± ылхай , Россия таґымнаах улахан ситиґиитигэр сµµрэн - кітін , тэрийэн олук уурбут , республика µтµілээх тренерэ П . П . Готовцев туґунан а ± ыйах тыл . Прокопий Прокопьевич тыа сиригэр " Урожай " общество µлэтин сіргµтэргэ таґаарыылаахтык , мындырдык , бу хайысха ± а µйэтин тухары µлэлээбит дириІ билиитин , баай опытын , кµµґµн - уо ± ун барытын ууран туран µлэлии - хамсыы сылдьар . Россия ± а кини хайдах курдук дириІ убаастабылынан µрдµк аптарытыатынан туґанарын Красноярскайга сылдьан илэ кірдµбµт - иґиттибит . Ол курдук , " тігµрµк остуол " буоллун , судьуйалар мунньахтара буоллун , бастакы уонна бµтэґиктээх тылы эрэбил киниэхэ биэрэллэр уонна онно тугу да эбэллэрэ суо ± ун аґа ± астык билинэллэр эбит . Уопсайынан да ± аны , Красноярскайга ыытыллыбыт Бµтµн Россиятаа ± ы кµрэхтэґиини биґиги республикабыт хамаандатын Прокопий Прокопьевиґы таґынан , Манчаары аатынан киин сµрµн специалиґа Семен Говоров , мас тардыґыыга федерация ситэриилээх директора Алексей Афанасьев µµннээн - тэґииннээн ыыттылар . Ол курдук , µлэбитинэн - хамнаспытынан , тэрээґиммитинэн Россия ± а улахан итэ ± эли ыла сылдьар эбиппит , биґиги , сахалар . Иннокентий ПТИЦЫН . Хаартыска ± а : Саха сирин хамаандата Красноярскайга . Автор тµґэриитэ . ~~В России ЛДПР планирует провести в Госдуму минимум 3 депутатов по Дальнему Востоку~~ Спорт национальнай кірµІнэригэр " Манчаары оонньуулара " 18 - с спартакиадатын чэрчитинэн Бµлµµгэ мас тардыґыыга Россия абсолютнай чемпионата уонна сахалыы ыстаныыларга Бµтµн Россиятаа ± ы турнир ыытыллыахтара . Мас тардыґыы чемпионатын кыттыылаахтарын " Саха сирэ " хаґыат бэс ыйын 25 кµнµнээ ± и нµімэригэр билиґиннэрэн турабыт . Аны билигин " Манчаары оонньуулара " пресс - киинэ биэрбит атах оонньооччулар састааптарын билсиІ . Дмитрий Колосов ( Москва ) - 1986 сыллаахха тіріібµт , µстэ тіхтµрµйэн ойууга Россия уолаттарга уонна ыччаттарга чемпиона . Владимир Яшин ( Москва ) - 1981 с . т . , спорт маастара , ыраа ± ы ыстаныыга Россия чемпионатын боруонса призёра ( 2009 с . ) . Сергей Олейник ( Волгоград ) - 1980 с . т . , РФ уонна СР спордун маастара , Россия чэпчэки атлетика ± а чемпионатын µстэ тіхтµрµйэн ойууга кµрэхтэґиитин призёра . Эдуард Лукашевич ( Петрозаводскай ) - 1986 с . т . , спорт маастара , Россия ыччаттарга кµрэхтэґиитин призёра , Россия студеннарга чемпиона . Максим Шакко ( Смоленскай ) - 1984 с . т . , спорт маастара , чэпчэки атлетика ± а Россия кµрэхтэґиитин кыайыылаа ± а . Дмитрий Валюкевич ( Минскэй ) - 1981 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Европа 2003 с . чемпиона . Виктор Гущинскай ( Ханты - Мансийскай ) - 1978 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Россия чэпчэки атлетика ± а чемпионатын ыраа ± ы ыстаныыга ( 17 , 33 м ) уонна µстэ тіхтµрµйэн ойууга ( 7 , 94 м ) чемпиона , Афинытаа ± ы Олимпиада финалиґа . Станислав Сячинов ( Хабаровскай ) - 1982 с . т . , спорт маастара , Россия уолаттарга уонна ыччаттарга кµрэхтэґиитин хас да тігµллээх призёра , уолаттарга Европа кубогын µрµІ кімµс медалиґа . Антон Болтенков ( Владивосток ) - 1985 с . т . , спорт маастара , ыччаттарга Россия кµрэхтэґиитин призёра . Максим Капитонов ( Владивосток ) - 1989 с . т . , спорт маастарыгар кандидат , уолаттарга ( 2006 с . ) уонна ыччаттарга ( 2008 с . ) Россия кµрэхтэґиитин призёра . Денис Синявскай ( Владивосток ) - 1979 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Азия студеннарга чемпиона , ыраа ± ы ыстаныыга уонна µстэ тіхтµрµйэн ойууга Россия чемпионатын призёра . Евгений Плотнир ( Москва ) - 1977 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Россия чемпионатын призёра , Россия чемпиона . Наталья Давыдова ( Москва ) - 1978 с . т . , спорт маастара , Россия чемпионатын призёра , Россия кубогын кыайыылаа ± а . Елена Ситникова ( Владивосток ) - 1989 с . т . , спорт маастарыгар кандидат , Россия Универсиадатын µстэ тіхтµрµйэн ойууга кµрэхтэґиитин иккис призёра ( Казань , 2008 с . ) . Анастасия Потапова ( Волгоград ) - 1985 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Европа чемпионката . Екатерина Каюкова ( Хабаровскай ) - 1986 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Европа чемпионатын µстэ тіхтµрµйэн ойууга кµрэхтэґиитин µрµІ кімµс призёра . Юлия Игнаткина ( Москва ) - 1982 с . т . , норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , многоборье ± а Россия чемпионката , Европа кубогын кыайыылаа ± а . Петр СЕМЕНОВ . Быйыл Јлµінэ ірµґµ ааспыт сыллардаа ± ар эрдэ эстиэ диэн билгэлээґин оІоґуллубута . Ити сіптііх саба ± алааґын буоларын ірµс баґыгар муус хамсааґына номнуо са ± аламмыта бигэргэттэ . Ол курдук , СР Ыксаллаах быґыыга - майгыга , гражданскай оборона ± а уонна айыл ± а алдьархайдарын туоратыыга кылаабынай управлениетын пресс - киинэ иґитиннэрэринэн , ыам ыйын 4 кµнµгэр кімµіл мууґун алын кырыыта Ленскэй куорат анныгар кэллэ . Манна уу таґыма 779 см тиийэ µрдээтэ . Бу учаастакка халаан уута 1760 см тиийдэ ± инэ куораты ылар кутталланар . Витим біґµілэгин аннынан уу таґыма ити кэмнээ ± и туругунан 493 см , оттон Пеледуйга 611 см тэІнэґэр . Оттон Јлµінэ ірµс сµнньµн ууга управлениетын пресс - сулууспата иґитиннэрбитинэн ыам ыйын 4 кµнµгэр Јлµіхµмэ куоратын аннынан муус хамсаан эрэр . Специалистар суоттааґыннарынан адьас сотору Јлµіхµмэ ірµс кімµілµн мууґа Јлµінэ ± э тахсыахтаах . Улахан эбэ ± э муус барыыта онтон улахан тутулуктаах . Алдан улууґун сиригэр - уотугар Алдан ірµс былаґын тухары муус бµтµн турар . Томмот туґаайыытынан уу таґыма 349 см тэІнэстэ , муус манан быстахтык хамсаата . Бу учаастакка кутталлаах таґым 820 см тэІнэґэр . Јрµскэ сорох сирдэринэн муус µрдµнэн уу халыйбыта , ырбыы тахсыбыта кістір . Суон Тиит аннынан уу таґыма 421 см тэІнэґэр , ырбыы балачча кэІээн эрэр . Бµлµµ ірµскэ Сунтаар аннынан уу таґыма 904 см тиийдэ , ырбыы тахсан , муус хамсаан эрэр . Ньурба ± а уу таґыма 702 см тиийдэ , муус эмиэ хамсаата . Былырыын муус харан уу Бµлµµ куоратынаа ± ы нефтебазаны ыла сылдьыбыта . Ыам ыйын тµірт кµнµнээ ± и туругунан манна уу таґыма 299 см тэІнэґэр . Кутталлаах таґым 1050 см . Јрµс устатын тухары уу кыралаан эбиллэр , ырбыы тахсыбыт . БилиІІитэ уу нэґилиэнньэлээх пууннары ылар куттала суох . Кыыс Амма Алдан , Амма улуустарын сиригэр - уотугар кыґыІІы муус сµгэґэрин хамсата илик . Арай , сорох сирдэринэн мууґу µрдµнэн уу халыйбыта , ырбыы тахсан эрэрэ кістір . Данил МАКЕЕВ - Ыллыан сөп . Айылҕатыгар баар буоллаҕына түргэнник ылынар . Холобур , Бурнашов Толик , Очиров Виталий , Саарын түргэн баҕайытык ыллаан бардылар . Саарын куолаһа дэгэрэҥҥэ өссө арыый да атын . Кини дьиэрэтэн , норуот ырыатын ыллыыра ордук табыллар . Толик - универсальнай ырыаһыт . Ханнык баҕарар ырыаны табан толорор . Хас биирдии киґи олоҕор тус - туґунан дьаґанарын биґиги сүрүннээн кини майгытынан быґаарабыт . Ким эрэ бытаан , ким эрэ түргэн , сорох киґи суруллубут быраабылаларынан дьаґанар , сорох кіІүллүк айарын - тутарын ордорор . Ис дьиІэ , биллэн турар , биґиги мэйиибит ураты оІоґуутугар сытар . Иґигэр киирэн ырытар буоллахха , киґи мэйиитин уІа - хаІас ілүүлэрэ , аІардара хайдах алтыґан үлэлииллэриттэн тутулуктаах . 2 . « Эн салайбыт кэмиҥ туһунан устуоруйа кинигэлэригэр 50 - 100 сылынан туох диэн суруйуохтарай ? Симулятивнай ( көрүнньүк ) демократия диэн дуо ? » диэн Д . Медведевкэ бэриллибит ыйытыы тула элбэхтик кэпсэппиттэр . ~~- Кэлэр олохпутун түстүөхтээх аныгы ыччат туһунан тугу саныыгын ?~~ / / Орто баайыылаах уруу сµрµн пууннара Бээтинсэ кµн эбиэттэн са ± алаан дьэрэкээн шариктарынан , лиэнтэлэринэн киэргэтиллибит массыыналар сигналлыы - сигналлыы Дьокуускай уулуссаларынан сµµрдэллэрин , дьон кэрэхсии , манньыйа кірір . Сыбаайба куоракка чаастатык буолар . Салгыы » Республика гражданнара РФ Президенин « киґиэхэ баттабыллаах . . . сырьеттан тутулуктаах буолууну » биґиги оІорон таґаарыа суохтаахпытын туґунан тµмµк оІоруутун биґирээтилэр . Мунньахха 2025 сылга диэри үлэлиэхтээх Уґук Илин уонна Байкал эрэгийиэнин сайыннарыы стратегиятын олоххо киллэрии туґунан дьүүллэстилэр . Сыанаҕа , таможняҕа , бүддьүіккэ , экологияҕа уонна социальнай бэлиитикэҕэ ураты усулуобуйа олохсуйуохтаах . Онуоха бу дойду айылҕата , суола - ииґэ , о . д . а . барыта учуоттаныахтаах . СЈ муниципальнай тэриллиилэрин Сэбиэтин III сийиэґигэр 393 муниципальнай тэриллииттэн 525 дэлэгээт кытынна : дьаґалта баґылыктара , дьокутааттар улуустааҕы Сэбиэттэрин салайааччылара , уопсастыбаннай түмсүүлэр бэрэстэбиитэлэрэ . Эргэ массыыналары суох оҥоруу программата уһатыллыбытын туһунан бэҕэһээ , бэс ыйын 3 күнүгэр , Владимир Путин эттэ . Бу акция 2010 сыл бүтүөр диэри ыытыллыа . Онно анаан эбии 10 млрд солкуобай харчы көрүллүбүт . Ол гынан баран , анал уураах өссө да тахса илик . Дьон ити программаны сэргээн , хайыы - үйэ 200 тыһыынчаттан тахса сертификат ылбыттар . - Ил Тvмэн пленарнай мунньа5ар Правительство Председателин , кини солбуйааччыларын бигэргэтии кэмигэр тehe эрэ куолас утарбытын бэлиэтии кeрбvт буолуохтааххыт . Оттон В . Грабцевич кандидатуратын туора сотууга , мин санаабар , субъективнай фактор оруолу оонньоото . Василий Борисович Председатели солбуйааччы быhыытынан ааспыт сылларга vтve суобастаахтык , политика5а - тойго охтубакка vлэлээтэ . Быhаччы дьыаланан дьарыктаммыта . Оттон бэйэбэр сыhыаннаан эттэхпинэ , 14 депутат утары куоластаата . Кылаабынайа , утары куоластаабыттар мин кинилэр кимнээхтэрин билэрбин билэллэр . Доруобуйа харыстабылын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ О . Борзова « маладьыас , кэмитиэтим бастыІ чилиэнэ , конструктивнай » диэн ірүү этэр . Бастаан кэмитиэккэ киирбиппэр баартыйалар айдааннара буолуо диэн дьиксиммит этэ . « Сиэрдээх Арассыыйа » бэрэссэдээтэлин С . М . Мироновы кытта сыґыаным үчүгэй . Фракциябар « мээнэ ону - маны саІарбат , чопчу конструктивнай этиилээх киґи » диэн билэллэр . Онон дойду сокуон оІорор былааґын ортотугар « сахалар - дойду биир сайдыылаах , билиилээх - кірүүлээх , дьоґуннаах омуга » диэн ааттата сылдьабын диэн сананабын . Сурунулыыс Ирина Мартынова уталыппакка , туох айдаана , быһыыта - майгыта тахсыбытын сыныйан ыйыталаһан барбыт . Ол түмүгэр маннык хартыына тахсан кэлбит . Тохсунньу 15 - 16 кµннэригэр " Юность " стадион манеґыгар ыытыллыбыт чэпчэки атлетика ± а улахан дьоІІо , юниордарга уонна о ± олорго республика ± а бастыыр иґин кµрэхтэґиигэ 10 улуустан , Дьокуускайтан уонна СГУ - тан 145 кус быґыйдар , олуктаах ойооччулар тµмсэн ким бэрдин быґаарыстылар . Саамай элбэх спортсмены университет ( 35 ) , МэІэ - ХаІалас ( 24 ) кытыннардылар . Онно тэІнээтэххэ чугас сытар , чэпчэки атлетика манежтаах Чурапчы 5 , Уус - Алдан 7 , Нам 2 , ХаІалас 1 эрэ спортсменынан кыттыыны ыллылар . Тіґі эмэ ыраах сытар Сунтаар , Ґіґээ Бµлµµ , Кэбээйи курдук тыа улуустара µп - харчы булан кыттыбыттарын µрдµнэн , алмаастаах Мирнэй , нефтээх , газтаах Ленскэй , таас чохтоох Нерюнгри спортсменнара республика чемпионатыгар кыттары наадалаа ± ынан аахпатылар . Уопсайынан да , бу кµрэхтэґиини республика чемпионата диэбэккэ , " улахан дьон кыттыылаах о ± олорго республика аґа ± ас кµрэхтэґиитэ " диэн ааттыах баара . Ол курдук , улахан дьоІІо µрдµгµ кітµµгэ - биир , тройнойга - икки , дьахталларга 60 , 800 , 1500 , 3000 м дистанцияларга - иккилии - µстµµ эрэ киґи кытынна . 400 м уонна тройнойга республика чемпионата ааттаахха , кыттааччы ончу да суох . Дьэ , уонна араадьыйанан , телевидениенэн маассабай спорду кітіхтµбµт а ± ай диэн буолар . Эбээн - Бытантайга , ал ± ас истибэтэх буоллахпына , " нэґилиэнньэ 40 - 50 % физкультурник " диэн баара . Булчуттары , балыксыттары уонна бары браконьердары аахтахха , кырдьык баара буолуо . Ол дойдуттан сµµрµµ курдук спорт саамай маассабай кірµІэр биир эмэ киґи кэлэн кыттыа эбит . Кµрэхтэґиигэ сорох дистанцияларга 2 - 3 да киґи кытыннар , уопсайа 70 мэтээл оонньонно . Ону барытын кэпсииргэ туох да хаґыата " тук " буолбата биллэр . Онон сонун со ± устарыттан бэлиэтээтэххэ , Кэбээйиттэн кэлбит биэс µірэнээччи кыргыттар саастыылаахтарыгар - 9 , ол иґигэр дьахталларга , ол аата , улахан дьоІІо - 5 кыґыл кімµс мэтээли ыллылар итиэннэ бу кірдірµµлэринэн 35 спортсменнаах университет уонна 23 киґилээх Дьокуускай хамаадаларын кытта тэбис - тэІ буоллулар . БастыІнара , ийэтигэр , Сангаар спортивнай оскуолатын тренерэ Л . П . Ступина ± а эрчиллэр 15 саастаах Арина Ступина улахан дьоІІо 60 м , тройнойга , 4х200 эстафета ± а кыґыл кімµс , уґуну ойууга µрµІ кімµс призёр буолан , чемпионат бастыІ чэпчэки атлетынан ааттанна . Кэбээйи кытыгырас кыргыттара дьахталларга 60 м сырсыыга уонна тройнойдаан ойууга пьедестал µс µктэлин барытын ыланнар сіхтірдµлэр . Киин куоракка , университекка , эмиэ да спортивнай оскуолаларга " сµµрэбит , ыстанабыт " диир дьон баар этилэр да , ханна барбыттара буолла ? Биир хоту біґµілэк кыргыттара кіІµл кыайталаан бардылар . Биир соґуччу тµмµгµнэн эр дьоІІо 60 м сырсыыга СГУ студена , хотуттан тірµттээх Дамир Чачуа республика чемпионнарын уонна рекордсменнарын Федор Сотниковы уонна Дмитрий Наумовы кэннигэр хаалларан бастаабыта буолла . Эмиэ биир саІа тахсан эрэр эдэр спортсмен , урукку іттµгэр биллиилээх сµµрµк Иван Варламовка эрчиллэр Игорь Осипов ( Таатта ) 400 уонна 800 м сырсыыларга кимиэхэ да дьиэк биэрбэккэ , эрэллээхтик бастаата . Кµрэхтэґии икки тігµллээх кыайыылаахтарынан буоллулар : 400 уонна 800 м бастаабыт " Азия о ± олоро - 2008 " оонньуу боруонса призёра Алена Бушуева ( ДЮСШ - 5 ) , 1500 уонна 3000 м бастаабыт Дальнай Восток эдэрдэргэ кыайыылаа ± а Сардаана Трофимова . Кинилэри таґынан , 1 м 70 см µрдµгµ кітін бастакы , 400 м иккис буолбут " Азия о ± олоро " оонньуу боруонса призёра Наталья Западойникованы ( ДЮСШ - 1 ) , 3000 м бастакы , 1500 м иккис буолбут Николай Борисовы ( СГУ ) , 800 м бастакы , 1500 м иккис буолбут Ирина Смолинаны ( МэІэ - ХаІалас ) бэлиэтиэххэ сіп . Иннокентий ПТИЦЫН . Хаартыска ± а : Старка - 3000 миэтэрэ ± э сµµрээри турар эр дьон . Автор тµґэриитэ . ~~Бэйэтэ айылҕатынан сылдьар уран дьайыыта кыра , радиацията мөлтөх буолар .~~ Саха сиригэр киинэ искусствота сайдыы суолун тутуґан иґэрин саІаттан саІа лиэнтэ киэІ экраІІа тахсара кірдірір . Билигин бу эйгэ ± э режиссер быґыытынан сµрµннээн эдэр дьон холоноллор . Бастакы са ± алааґыннара буолан , сорох сорохтор дьоІІо - сэргэ ± э дэбигис биллээри эбэтэр аныгы кэмІэ эппиэттэґээри эбитэ дуу , µксµгэр коммерческай соругу тутуґа сатыыллар . Онтулара киинэ ис хоґоонугар сабыдыаллаан , кіті ± ір да темалара µксµгэр абааґылаах , охсуґуулаах , " ужастик " хабааннаах буолаллар , премьера кэнниттэн биир халыыпка киирэллэр . Ол онон ордук эдэр кірііччµлэр онто да суох чараас уйул ± аларын хамсата сатыыллар . Бу маны кірі - истэ сылдьан , сахалар то ± о бэйэбит баай ис хоґоонноох уус - уран литературабыт айымньыларыгар оло ± уран киинэ туруорбаппытый , диэн муІатыйар санаалаах дьон а ± ыйа ± а суох . Онуоха биир µтµі хардыы оІоґуллан эрэр эбит . Ааспыт ірібµл кµн Суоттутаа ± ы " До ± ордоґуу " музейын уґаайбатыгар " Сахафильм " саІа киинэ маассабай эпизодтарын уґулла . Эдэр режиссер Михаил Васильев Алампа " Куоратчытын " туруорарга ылсыбыт . Кини " Эргиир " диэн бастакы киинэтин ааспыт сайын кірііччµлэргэ таґаарбыта . Алампа курдук саха улуу классик - суруйааччытын айымньыларынан урукку іттµгэр киинэ уста иликтэрэ . Онон бу киинэ силигин ситтэ ± инэ , интэриэґи µіскэтиэ ± э . " Куоратчыкка " сµрµн оруолу Роман Атласов оонньуур . Роман ВГИК - кэ µірэммит , билигин Уус - Алдан Курбуґа ± ар олорор . Суотту музейын µлэґиттэрэ оччотоо ± у кэм тыынын ойуулуурга ійібµл буолан , о ± уґугар тиийэ кіміліспµттэр . Массовка ± а киинэни устааччылар ыаллыы сытар Тумул олохтоохторун ыІырбыттар . Тумуллар уус - уран киинэ ± э урукку іттµгэр µлэлиир опыттаах буоланнар , бу да сырыыга тэрээґиннээхтик , эппиэтинэстээхтик кыттыбыттарын кірбµт дьон бэлиэтииллэр . Манна да ± атан , киинэни устууга , маассабай сценаларга А . И . Софронов хаан - уруу айма ± а Мария Емельянова сылдьан , быґаччы кыттыыны ылбыт , сµбэ - ама буолбут . Алампа " Куоратчыт " айымньытыгар урукку кэм кэпсэммитин иґин , µйэлээх ійдібµллээх буолан , ааспыт µйэ уонна билиІІи кэм куоратчытын дьыл ± алара , кыґал ± алара алтыґаллар . ҐрµІ - хара охсуґуута мэлдьи баарын олохпут кірдірір . Урукку тыа киґитэ сылы быґа ыраланан , сµіґµтµн кірін - истэн , µчµгэй эти , арыыны ылан , куоракка тиэйэн киллэрэн , батаран , харчыланар ба ± алаах . Эмиэ ол курдук аныгы куоратчыт ына ± ын , сылгытын сіптііх сыана ± а атыылаан , о ± олорун иитэргэ , µірэттэрэргэ кыґанар , тµбµгµрэр . Ол эрэн барыта µµт - тураан буолбатах . Хаарты , сµµйµµлээх оонньуулар , ол - бу автомат , казино курдук " умсугутуулаах " кістµµлэр , араас албас , арыгы , наркомания , проституция дьаллыга киґи аймах ійµн - санаатын сµµйэллэр . Онноо ± ор ма ± аґыыІІа баар автоматтарга саха эмээхситтэрэ оонньуу туралларын кіріІІµн , ыччат туґунан этэ да барбаккын . Алампа кітіхпµт темата µйэ - саас тухары тыын суолталаа ± ынан , онон тумнубакка , бу проблема ± а ити курдук эргиллэн µµнэр кілµінэ ± э ійдітір µлэ барыахтаах . Ба ± ар ол ханнык да лекциятаа ± ар эдэрдэргэ уус - уран тыл кµµґµнэн , киинэ искусствотын кімітµнэн быдан тиийимтиэ буолуо . Александр Бурцев хаартыска ± а тµґэриитигэр : киинэни устуу тµгэннэрэ . Саргылаана ДАНИЛОВА . Биир күүстээх хардыынан үөрэх миниистирэ Ф . В . Габышеваны бэрэссэдээтэли солбуйааччынан анаабытын ааттыахха сөп . Феодосия Васильевна - үөрэх эйгэтигэр үлэтинэн , сатаан туруорсарынан , салайар кыаҕынан Уһук Илиҥҥэ , федеральнай кииҥҥэ убаастанар , хайа да үрдүк сололоох тойону - хотуну кытта тэҥҥэ кэпсэтэр киһи . Элбэхтэн аҕыйаҕы ахтан аастахха , көс оскуолаларын арыйыыга аан дойду тэрилтэлэрин кытыннаран , үбүлээһин арыйан үлэлэппитин Арассыыйа атын регионнара иилэ хаба охсон , сонно туһанан барбыттара . Үөрэх эйгэтигэр киирэр « дьыбардаах » уларыйыылары аҥаар кырыытыттан « үөһэттэн түспүт кумааҕы соруга » чыпчылыйыах түгэнэ туолуохтаах диэбэккэ , олохпут уратытын учуоттаан киллэрэр суолу тутуспута , элбэх нэһилиэги эстэр дьылҕаттан быыһаабытын эмиэ махтана санатыахха сөп . Ньурба устуудьуйатыгар икки кэрэ кыргыттар - Матрена Слепцова уонна Валентина Кириллина - солбуллубат дииктэрдэр . Матрена Слепцова , устуудьуйа тэриллиэҕиттэн үлэлээбит буолан , ыытар биэриилэрэ олус табыллаллар эбит . Оттон Валентина Кириллина эмиэ Дьокуускайга « Саха » НКИК - кэ бэйэтигэр буспут - хаппыт буолан үрдүк таһымнаах үлэһит . Экономика С причала ОАО « ЯТЭК » в поселке Кысыл - Сыр отгружен последний танкер с топливом для нужд ГУП « ЖКХ » - Оло ? хо саха норуотун тылынан уус - уран айымньытын саамай куо ? айар чыпчаала , киниттэн ордук аан дойду культуратыгар фольклоругар киллэрэр кылаата суох . ДьоІІо - сэргэ ± э Абый Бааска диэн таптал аатынан биллэр кіІµл тустууга Россия 3 тігµллээх призёра , хапса ± айга республика хас эмэ тігµллээх чемпиона , билигин СГУ иґинэн 5 № - дээх о ± о спортивнай оскуолатыгар µлэлиир Василий Стручков аны тренер быґыытынан сулустаах чааґа µµннэ . Кини дьоІІо - сэргэ ± э ірµµ истиІ , киґиэхэ бол ± омтолоох , тµс - бас киґи быґыытынан ытыктабылынан туґанар . ТайваІІа ыытыллан тµмµктэммит ХХI Сурдолимпийскай оонньууларга Сергей Николаев кіІµл тустууга 55 киилэ ± э ча ± ылхай ситиґиилэммитин туґунан " Саха сирэ " хаґыат бу ый 12 кµнµнээ ± и нµімэригэр иґитиннэрэн турабыт . Бу сырыыга кинини олимпийскай пьедесталга таґаарбыт тренерэ В . Е . Стручкову - Абый Баасканы анаан редакция ± а ыІыран , сиґилии кэпсииригэр кірдістµбµт . Салгыы » Ленскэй суутун бириистэбэ эмиэ элимиэн тілібүрүттэн куота - кіті сылдьар аҕаны тутан сууттаата . Тіріппүт оҕотугар иэстээх сылдьарын билэ - билэ , суут бириистэбиттэн куота сылдьыбыт . Бириистэп үлэґиттэрэ іскі элимиэнин тіліібіт түгэнигэр холуобунай дьыала кібүтүллүіҕүн туґунан хаста даҕаны сэрэппиттэр . Саатар , үлэ кірдүү сатаабатах , Дьарыктаах буолуу киинигэр учуокка да турбатах . Јр кэмІэ элимиэнин тіліібітіх буолан , иэґэ улаатан 270 тыґыынча солкуобайга тиийбит . Бу бээтинсэттэн Красноярскай куоракка , икки тігµллээх олимпийскай чемпион Иван Ярыгин кэриэґигэр µгэскэ кубулуйбут Голден Гран - при турнирынан , кіІµл тустууга быйылгы сылга улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэр са ± аланаллар . Биллэрин курдук , бу турнир тустуу аан дойдутаа ± ы федерациятын сыллаа ± ы календарыгар киллэриллэн , кыттааччыларын састаабынан уонна µрдµк тэрээґиннээ ± инэн , " аан дойду аччыгый чемпионатынан " ааттанар . Ити суолтата сылтан сыл ахсын улаатан , кµµґµрэн иґэр . Аны икки сылтан бэттэх , омук хамаандаларын туруорсууларынан , Россия хамаандатыттан кыттааччылар ахсааннарын хааччахтааґын олохтонно . Салгыы » ~~Алын Бүлүү уонна Эдьигээн икки ардыгар солоҕоттор бааллара .~~ Мин кырдьа ± ас тустуукпун . Ону да ± аны ортоґуор . Ол эрээри , оччотоо ± у Россия , Сэбиэскэй Союз орто уонна ыарахан аІардаах ыйааґыннаах ( 49 - 87 кг ) тустууктарын µксµлэрин кытта тустубутум . Кинилэр ортолоругар аан дойдуга иккис миэстэлээх , Союз элбэх тігµллээх чемпиона Михаил Бекмурзов , Союз чемпионнара Арам Агабекян , Алексей Семкин , Россия чемпионнара Юрий Авитесян , Михо Гагиев , Аслан Кучиев , Эдуард Гегеев уонна Курбан Агаев бааллара . Киґиргии таарыйа эттэхпинэ , М . Бекмурзовка , А . АгабекяІІа уонна Ю . АвитесяІІа очконан кыайтарбатым , онтон атыттары кытта тэІнэспитим . Интэриэґинэйэ баар , тэІнэспит тустууктарым миигиттэн биир да очкону ылбатахтара , кинилэр миэхэ биир да очкону биэрбэтэхтэрэ . Оччолорго тохтоло суох 12 мµнµµтэ тустар этибит . Тустуу туґа диэн , тіґі да улахан ситиґиим суо ± ун иґин , то ± ус кіліґµммµн тохпут киґибин . Тустан , саха омук аатын то ± ус сыл устата буор - босхо , биир харчыта суох кімµскээбитим . Мин ситиґиим диэн - саха тустуутун бигэ акылаатын уурсубутум . Бастаан икки сыл устата Д . Коркин , онтон кэлин сэттэ сыл устата Н . Волков эрчийбиттэрэ . Саха икки улахан тренерин кытта до ± ордоспут дьоллоохпун . Салгыы » Марфа Красильникова , СЈ үірэҕин бочуоттаах бэпэчиитэлэ . Д . Г . Красильников аймаҕа буоларынан , кини аатын сүгэр Мугудай ( Чурапчы ) орто оскуолатыгар үірэнэр физикаҕа , информатикаҕа ситиґиилээх үс оҕоҕо аймахтарын кытта кыттыґан , сыл аайы истипиэндьийэ тілүүр буолбута уон сыл буолбут . Сууматын бэйэтэ быґаарар , онтон ханнык оҕоҕо бэриллэрин - үірэх сыла бүтэригэр педсэбиэт быґаарар диэн усулуобуйаҕа этиллибит . « Туох санааттан кіміліґіҕүн ? » диэн ыйытыкка Марфа Семеновна сэмэйдик : « Биґиги аймахпыт аатын сүгэр оскуолаҕа уонна бу сырдык , туґалаах дьыалаҕа кыттыґабын . Киґи үтүі дьыаланы оІорорун дьон , оҕолор олус күндүтүк саныыллар , ол эйиэхэ бэйэҕэр эмиэ үтүі эрэ іттүнэн дьайар . Мин бэйэм сабыылаах тэрилтэҕэ үлэлиибин , онон маннык гынан дьоІІо - сэргэҕэ тахсабын » , - диир . Бу утарбыттарын регионнарга « сөптөөх үлэ » ыытан суурайан кэбиһээри соруналлара көстөр . Онно биһиги министирбит Афанасий Мигалкин « сөп түбэһиннэрэр » үлэтин биир түмүгэ бу кэнгириэс . Саха төрүт олохтоох омугун аатыттан этинэ , отчуоттуу охсорго , төрүт олохтоохтор бырааптарын наадыйбаппытын , Россия быһаарыныытын кытта бииргэбитин бигэргэтэ охсорго кыһаммыта - мүһэммитэ сүр үлүгэр . Көмүскэлэ , харысхала суох , кэскиллээх былаана суох омук , норуот инникитэ кэрэгэй . Саха омугун иккис конгреһын саҥа састааба , кэнгириэһи хоһуттан тэрийэн , ыллыктаах санааны ылынан , өйү - толкуйу , сүбэни - соргуну түмэн , саха норуотун инники сайдыытыгар эркээйи буолар көмүскэллээх көрүүлэри СР , РФ бырабыыталыстыбатын , сокуону оҥорор уоргаттарын иннигэр туруоруон наада . ХНТ декларациятын төһө да РФ утарбытын иһин ылыллыбытынан ааҕыллар . Кэнгириэс бу докумуоннары үчүгэйдик үөрэтэн туһанан үлэлээтэҕинэ эрэ табыллар . Олонхо хас биирдии тылыгар Саха норуотун тун былыргы оло5ун , историятын кистэлэннэрэ , таайыллыбатах таабырыннара сыталлар . Саха тылын уйэ анара ахсаабакка уерэппит Э . К . Пекарскай : « Норуот тыла - норуот туох баар оло5ун - дьаьа5ын толору кестуутэ , кини культуратын , еркен ейун кунду кылаата бутуннуутэ тумуллубут музейа буолар » , - диэбитэ . Ол « музей » аптаах кулууьун таба таайан , аанын аьан , олонхо алыптаах ырыатын , иьиллээн хомо5ой хоьоонун чинчийэн , ебугэлэрбит олорон ааспыт олохторун , инники сайдар са5ахтарын туьунан ессее да интириэьинэй тумуктэри оноруу - келуенэттэн - келуенэ5э сал5аныа5а . арахтара ыалдьар дьон тэтиҥ мас умнаһыттан 20 - 30 см быһан ылан сүүстэрин икки хаастарын икки туһаайыытынан ууруна сылдьыахтарын сөп . Маннык маһы өр көмпүүтэргэ үлэлиир киһи аҕыйах мүнүүтэ устата хараҕын үрдүгэр ууран сыта түстэҕинэ , харахтан сыыһы ылбыт курдук чэпчээн турар . Дьуон ДьаІылы Јліірµ сытан Хааным баран , ханна баарбын Дійін умна - умнабын , Госпиталга мин сытарбын Јйдіін µіґэ тыынабын . Хаарыан тимир кэккэбиттэн Хаалбыт аанай абабын ! Аны биирдэ кынат µµнэн , Булуо ± ум дуо , полкабын ? ! Кыраадыстыы дуу , угуттуу , Сестрам , тугу саныыгын ? ! Оґуор анньа даа , утуктуу Миигин то ± о маныыгын ? ! Аґына ± ын дуо эдэрбин ? Хайыахпыный ! Саллааппын ! Тіґі да кэбилэттэрбин Јссі да мин тыыннаахпын ! Хорсун санаа , эр хаан , тулуур Быра ± ыа суо ± а миигин . Јссі тµіспэр уотум оонньуур : Бµµс - бµтµн ээ сµрэ ± им . Хаарыан дойдубун хаалларан Хайдах ілµіх тустаахпын ? ! Кыргыґан кыайан баран , Суох , мин ілµі суохтаахпын ! То ± о укол , утах биэрэ Миигин эрэ кэтиигин ? Сестрам , кырдьыккын эт эрэ : Ґтµірдµіххµт дуо миигин ? Куруук кµлэр , кµµтэр , хорсун Олохпор хат тіннµіхпµн Баастарбын оґоро охсуІ , Ба ± арбаппын ілµіхпµн ! 1945 с . Салгыы » ~~Арҕаа Хаҥаласка , Улахан - Ааҥҥа , Уулаах Ааҥҥа Бөрө Бөртөлөр баар сурахтара иһиллэр .~~ Бастакы хардыы кэнниттэн сахалыы тиэкистэр тахсыахтара . Ол гынан баран суруйарга син биир ыарахаттар баар буолуохтара . Маннык гын . Билигин сахалыы раскладканы туруорунуохтааххын . Ол судургу , элбэх бириэмэни ылбат , элбэх траафигы да сиэбэт . Мантан хачайдаа : Сахалыы аттарыы ( раскладка ) . Туруорун . Быйыл бэс ыйыгар Саха сирин авиатордарын хаґыата « Северная трасса » кµн сирин кірбµтэ 65 сылын туолла . Онно аналлаах µірµµлээх дьаґалы авиаµлэґиттэр профсоюзтарын рескомун председателэ , хаґыаты иилээн - са ± алаан , дууґатын ууран туран таґаарааччы М . Е . Васильев Салгын транспорын департаменыгар бэрт дьоґуннаахтык ыыппыта . Мин авиация боппуруостарын суруйарбар , онно баар ситиґиилэри , кыайыылары уонна кыґал ± алары аа ± ааччыларбар тириэрдэрбэр кµннэтэ тирэх буолар эрэллээх до ± отторум ити кыракый µірµµлэрин тэІІэ µллэстибитим . Онно сылдьан бэлиэтэммит санааларбын таґаарар кэмим кэллэ . 65 сыл анараа іттµгэр 1 - кы нµімэрин таґаарбыт « Северная трасса » хаґыат Салгын гражданскай флотун Саха сиринээ ± и управлениетын политическай отделын уонна авиационнай µлэґиттэр профсоюзтарын территориальнай комитетын уорганын быґыытынан ааттаммыта . Итиэннэ Саха сирин авиатордарын хаґыатын быґыытынан биллэн барбыта . Салаа хаґыата буоларын быґыытынан нэдиэлэ ахсын управление ± а , предприятиеларга , тэрилтэлэргэ буолар бары событиелары авиатордарга иґитиннэрэрэ , µлэ бастыІ опытын тµмэн тар ± атара , А ± а дойду Улуу сэриитин ветераннарын уонна производство бастыІнарын туґунан суруйара . Социалистическай куоталаґыы , авиатордар рационализаторскай этиилэрин уонна ійтін булан оІорууларын трибуната буолбута . Хаґыат страницаларыгар µлэ уонна технологическай дьиссипилиинэни кэґээччилэр сирэйдэрэ сараламмыта . Куттала суох кітµµнµ уонна пассажирдарга µрдµк культураны хааччыйааччылар хай ± аналлара . Уопсайынан , « Северная трасса » кылгас кэм иґигэр баарын биллэрбит , республика атын хаґыаттарын ортотугар дьоґуннаах миэстэтин булбут , Гражданскай авиация министерствотыгар тиийэ биллибит - кістµбµт . Ол , бастатан туран , хаґыат редактордарыттан тутулуктаа ± а ійдінір . Араас сылларга хаґыат редактордарынан Г . И . Прусскай , М . И . Барышников , М . Ф . Рябов , В . А . Самородскай уонна Ю . А . Остапенко µлэлээбиттэр . Кинилэр коллективы салайар кэмнэригэр « Северная трасса » хаґыат дьиІ - чахчы « µрдµктµк кіппµт » . Хайа да хаґыаты со ± отох киґи оІорбот , манна биир ійдііх - санаалаах , дьулуурдаах хамаанда баар буолуохтаах . Атыннык эттэххэ , сµµрэр - кітір ата ± а , кірір - истэр хара ± а уонна кулгаа ± а , ону барытын тµмэн кумаа ± ыга тµґэрэр , аа ± ааччыга тириэрдэр суруналыыстара уонна полиграфистара суох уопсай сыал хайдах да ситиґиллибэт . Оннук µлэґиттэринэн Н . И . Харлампьева , В . П . Куклин , А . Г . Омолоева , И . А . Спиридонова уонна Л . Музлова буолбуттар . Кинилэргэ И . Е . Негенбля , В . В . Стефанскай , М . Е . Васильев , Ю . Н . Никишенков , В . П . Ветря - ков , В . Феоктистов , Ю . И . Спиридонов , А . А . Меньщи - кова уонна А . З . Перегудова кіміліґііччµлэринэн сылдьыбыттар . Кинилэр оІорбут хаґыаттарын типография µлэґиттэрэ Т . Каймонова , Т . Попова , И . Слепцова уонна Т . Браславская , о . д . а сыа - сым курдук тутан , силигин ситэрэн аа ± ааччыга тириэрдибиттэр . Ол туґунан µірµµлээх тµгэн кыттыылаахтара сµрдээх истиІник а ± ыннылар . Ахтыылартан иґиттэххэ , кэлин да биллэххэ , « Северная трасса » хаґыат , хайдах эрэ , оло ± ор табыллыбатах , хас да ойо ± о ілбµт киґини санатар . Араас биричиинэнэн хаґыат тахсарын 1953 - тэн 1958 - ка , 1978 - тан 1991 - гэ уонна 1998 - тан 2004 сылга диэри саба сылдьыбыттар . Ол аата быста - быста сал ± анан , инчэ ± эй тирбэ ± э быстыбатынан кµн бµгµнµгэр тиийэн кэллэ . Онно авиаµлэґиттэр профсоюзтарын Саха сиринээ ± и рескомун председателэ М . Е . Васильев туллаІнаабат тулааґын , айгыраабат акылаат буолла . Сорохторго бэйэтин дириІ ытыктабылынан туґанан , атыттарга ылыннарыылаах тылын , µґµстэргэ булгуччулаах дьаґалын кµµґµнэн тиийэр уонна µп - харчы іттµнэн кімі - тирэх буолалларын ситиґэр . Инньэ гынан предприятиелар суоттарыгар хаґыат сылга 5 - тэ , 6 - та тахса турар . Ол аата икки ыйга биирдэ диэххэ сіп . Хаґыат билиІІи нµімэрдэрин кітµппэккэ ылабын , кірібµн уонна аа ± абын . Онон туох туґунан суруйарын , ханнык боппуруостары кіті ± ірµн µчµгэйдик билэбин . Салаа ± а буолар , ыытыллар дьаґаллар аа ± ааччыларга тута тиийэллэр . Хаґыаты арыйдыІ да , Саха сирин авиациятын сайдыытын лоскуйдара хараххар быра ± ыллыа ± а . Ветераннарын умнубаттара хай ± аллаах , хас нµімэр аайы урут утуйалларын да умнан туран µлэлээбит кырдьа ± ас дьоннорун туґунан истиІник ахтан суруйалларын таттаран туран аа ± а ± ын . Билигин Саха сирин авиацията икки ата ± ар бигэтик турда , ыарахан , µп - харчы тиийбэт тирии , тардыбат тараґа буолбут 90 - с сыллара ааспыта ыраатта , салаа ± а эдэр олохтоох ыччат тардыґар буолла . Ол ыччаттарын туґунан суруйуулара кими ба ± арар тардар . Кэнники нµімэрдэргэ оройуоннартан µлэ - хамнас , бастыІ дьон туґунан биэриини са ± алаабыттара хаґыат суруйар географиятын биллэрдик кэІэттэ . Хаґыаты , ис - дьиІэр киирдэххэ , М . Е . Васильев уонна В . П . Петров иккиэйэ ± ин оІороллор этэ . Кэлин бэйэлэригэр солбук , кімі буолар кыргыттары буллулар . Ону таґынан урукку эрэллээх до ± отторо Лия Сахаутдинова , Иван Негенбля , Валерий Стефанскай уонна Анатолий Фаламов ыксаллаах кэмІэ матырыйааллара мэлдьи бэлэминэн билигин да сирдэрбэттэр . Јссі биир тµгэн . « Северная трасса » гражданскай авиация урукку управлениелара тэрийбит маннык хаґыаттарыттан Россия ± а со ± ото ± ун ордон сылдьар . Дьэ , хайда ± ый ? ! Бу буолар уґун тыыннаныы , идэ ± э бэриниилээх буолуу . Инникитин да хаґыат сарсыІІыта сырдык буоллун . « Северная трасса » хаґыат Саха сирин авиацията сэрии кэннинээ ± и кэмІэ атахха туруутугар , улам сайдан , ірі кітін тахсыытыгар , ол алдьархайдаах , моІкуруут бара сыґыылаах 90 - с сыллары мµччµ тµґµµгэ , онтон эмиэ тыын ылан ірі дайбаан турууга , µтµі µгэстэри сал ± ааґыІІа , XXI µйэ бастакы 10 сылыгар омук бэртэрин ортотугар бигэтик киириигэ , ба ± а силэ бай ± алга эмтээх дииллэринии , кµµс - кімі буолбута чуолкай . Хаґыат тылынан . Милан АФАНАСЬЕВ . Саха сиригэр нуучча хаґаактара Дьокуускай остуруогун кэнниттэн иккис остуруогу 1634 сыллаахха билиІІи Чурапчы улууґун Хатылы нэґилиэгин сиригэр баар Биттики диэн алааска туруорбуттара . Нуучча биллиилээх суруйааччыта В . Г . Короленко Саха сиригэр сыылкає ± а олорор кэмигэр элбэх µґµйээІІэ , кэпсээІІэ киирбит Болугур аатырбыт боотурун Омоллоон ( дьаґаах суругар киирбитинэн - князец Омолдон Гуликанов ) туґунан " Омоллон " диэн кэпсээн суруйан турар . КэпсээІІэ В . Г . Короленко Биттики остуруогун Омоллоон аатын кытта ыкса сибээстээбитэ ырылыччы кістір . Кини айымньытын суруйаары Биттикигэ кэлэн остуруогу эт хара ± ынан кірбµт , хайдах тутуллубутун сиґилии бэлиэтэммит уонна іссі уруґуйдаан ылбыт . В . Г . Короленко кэпсээниттэн кірдіххі , бу остуруок икки мэндиэмэннээх - маІнайгы мэндиэмэн µрдµгэр , арсыын курдук быгар гына , µрµт мастары тэлгэппиттэр . Дьэ , ол µрµт µрдµгэр иккис мэндиэмэни тутан таґаарбыттар . Хас эркин уонна мэндиэмэн аайы иккилии чуол ± аннардаах . Тутууга барыта уон алта чуол ± ан баар . Ону таґынан , В . Г . Короленко историческай матырыйааллары кытта эмиэ билсиспитэ кістір , хайдах болугурдар ірі турууларын хаґаактар хам баттаабыттарын суруйбут . Кини билсэр , µірэхтээх киґитэ болугурдары хам баттаабыт хаґаак дэґээтинньигин тыллабырын аахпытым диэбитин бэлиэтэммит " балагурские якуты приведены в покорность " , іссі онно эбии " побито их без числа , а начальник со всем семейством , будучи заперт в юрте , сожжен живым " диэбит . . . Оччолорго болугурдар сирдэрэ , Амма ірµс уонна Таатта µрэх икки ардыгар , билиІІи Амма Болугуруттан бу Биттики алааска диэри тайаан сытара . Онон бу сирдэринэн Омоллоон боотур , бэйэтин бас билэр сирдэрэ буолан , элбэхтэ тиэстибит , кэлбит - барбыт буолуон сіп . Кини ає ± ата Боло Кµµлэкээн ( дьаґаах суругар киирбитэн - князец Гуликан Булканов ) Сутуруолаах диэн Хонду уонна Таатта µрэхтэр икки ардыгар баар улахан алааска байан - тайан олорбут . Бу икки алаас бэйэлэриттэн чугас - чугас сыталлар , икки ардылара уонча эрэ биэрэстэ . Бу остуруок хаґан тутуллубутун туґунан 2007 c . тахсыбыт " Якутия , историко - культурный атлас " диэн кинигэ 194 сирэйиттэн манныгы аа ± ыахха сіп : " Обстановка накалилась 1634 г . Служилые люди во главе с атаманом И . Галкиным жестокость и вымогательством спровоцировали вооруженное выступление . Улусные жители собрались в Намском улусе с намерением выступить против Галкина . Узнав об этом он первым навязал бой , однако казакам и промышленникам пришлось отступить . Осада острога началась 9 января и продолжалась до 28 февраля . Конец наступил из - за раздоров между осаждающими , особенно кангаласскими и борогонскими . Сразу же после этого атаман Галкин учинил погромы во всех центральных улусах . Действуя в центральных улусах атаман " заботился " и о " дальних " землицах . В том же 1634г . году отряд во главе Федором Чуркиным был послан на Алдан к катылинскому князцу Даваня и эвенкам . Отряду удалось поставить острожок середь Катулинскому роду … " Манна этиллибит Даваня кинээс , дьаґаах суругар киирбитинэн , Боло Кµµлэкээн бииргэ тіріібµт быраата . Онон кини , хатылылар буолбакка , болугурдар кинээстэрэ буолуо диэн саба ± алыыбын . Даваня , бука , хатылылары кытта кыраныыссаттан чугас сытар Биттигигэ олорбут буолуон сіп . Ол иґин , быґыыта , хаґаактар " середь Катулинскому роду алєас " ахтыбыттар . Саха норуотун тылынан уус - уран айымньытын , былыргы сэґэннэрин хомуйааччы Д . И . Дьячковскай - Сэґэн Боло " Сµдµ тірµттэрбит олохторуттан " диэн кинигэтигэр Илья Дьячковскайтан " Ґір ампаара " диэн µґµйээни бэлиэтэммитин киллэрбит . Сэґэн кэрэґилииринэн , бу остуруок - ампаар Биттикигэ турбут . Тµннµгэ - µілэґэ суох , икки мэндиэмэннээх эбит . Тутуу илин уонна со ± уруу іттµлэринэн ааннаах . Бу ампаарга µірµ хаайбыт туос тµктµйэлэрэ баара µґµ . Оттон тµктµйэ ± э былыргы сахалар аґыылаах киґилэрэ , о ± олоро іллі ± µнэ , ойуунунан кыырдаран , ілбµт киґи кутун хаайтараллара биллэр . Ампаар хаґан тутуллубутун манна тірµт - уус олохтоох Байбал , Ньукулай , Ыстапаан Ардьакыаптар бэйэлэрэ уонна тірµттэрэ Адам ( 1796 сыллаах тірµіх ) да ± аны билбэттэрэ эбитэ µґµ . Кэлин суол кытыытыгар турар , итиэннэ о ± о - дьахтар куттанар диэн , абааґы кірін , Анисим диэн хаамаайы киґиэхэ этэн уоттатан кэбиспиттэр . Хомойуох иґин , В . Г . Короленко ахтан ааспыт уруґуйа кыайан кістµбэтэ . Инньэ гынан , суруйааччы уонна И . Дьячковскай ойуулааґыннарыгар тирэ ± ирэн , арааґа , Бельскэй остуруокка майгынныыр диэн саба ± алыыбын . Ааспыт сайын Биттикигэ остуруок турбут миэстэтин кірдіібµппµт . МаІнай алаас со ± уруу іттµгэр , ° Јліксііндµр булунун диэки , кырдал сиргэ былыргы ітіхтір омоонноро баар сирин чинчийбиппит . Ол тµмµгэр , улахан ба ± айы бала ± ан турбут омоонуттан туох эрэ алтан тэрил кµµстээх уоттан ууллан алтан мічікітµгэр кубулуйбутун булбуппут . Ону кытта умайбыт мас чохторо кістµбµттэрэ . Арааґа 1642 cыллаахха болугурдар ірі турууларын , В . Г . Короленко суруйбутун курдук , хаґаактар манна хам баттаабыттар быґыылаах , бу ітіхтір оннулара оччолорго уоттаммыт бала ± аннар буолуохтарын сіп . Бу кэнниттэн иккис " уорбалыыр " сирбитин чинчийбиппит . Онно µрдµк со ± ус квадратнай формалаах буор модьо ± о баар . Ол таґын чинчийэ сылдьаммыт аны болгуо тимири булбуппут . Буор модьо ± о , арааґа , былыргы тимир рудатын уматар оґох сэмнэ ± э ордон сытар быґыылаах . Модьо ± о таґыгар бытархай тимир кыырпахтара олус µгµстэр . Оттон ааґан иґэн ітіх дьааматын булан чинчийбиппит уот сиэбит ба ± аналар тобохторо кістµбµттэрэ . Бу бэлиэ остуруок тутарга саамай то ± оостоох сиргэ - Биттикигэ Аарахтан киирэр кыбычыыІІа , суол кытыытыгар , баар . Былыр , бука , бу суол Амманы уонна Тааттаны ситимниирэ эбитэ буолуо . Суол Тааттаттан са ± алаан , Биттикинэн , Кыыл Баґынан , Баґылай алааґынан , Амма Сул ± аччытыгар тиийэр . Бу сир В . Г . Короленко уонна И . Дьячковскай остуруок турар сирин ойуулаабыттарыгар ордук сіп тµбэґэр . Ыыппыт чинчийиибит да манна остуруок турбутун туоґулуурга дылы . Ол курдук мантан былыргы уус оІорбут тимир тоґо ± ото уонна алтан иґит эмтэркэйэ кіґµннэ . Итиэннэ чинчийээччи бол ± омтотун эрэйэр - сирэйигэр руна бэлиэлэрдээх буолуон сіптііх алтан биґилэ ± и буллубут . ( 2 ойууну кір ) . Кэлин куоракка киирэн баран , Н . К . Антонов уонна А . И . Кривошапкин - АйыІа кинигэлэрин билсэн баран тойонноотоххо , биґилэх бэлиэлэрэ руна ± а олус майгынныыллар . Биґилэх болугурдар боотурдарын эбэтэр тойоннорун там ± ата ( бэлиэтэ ) буолуон сіп . Николай АРЖАКОВ . РедакциЯттан . Энтузиаст - чинчийээччи Николай Аржаков Биттики алаас кистэлэІнэрин историческай докумуоннар уонна миэстэтигэр µірэтии ньымаларын туґанан µлэтэ балайда тµмµктэрдээх буолбут . Ордук чинчийээччилэр бол ± омтолорун руна бэлиэлэрдээх буолуон сіптііх алтан биґилэх тардара чуолкай . Кэлэр нµімэрдэргэ бу биґилэх туґунан чинчийээччилэр кірµµлэрин билиґиннэриэхпит . « Госбюджет иккис ааҕыытыгар биһиги этиилэрбит көрүллүөхтээхтэр . СӨ президенэ , бырабыытылыстыбата билигин бу боппуруоска күүскэ үлэлии сылдьаллар » , - диэн дьокутаат тоһоҕолоон эттэ . Н . Шишигин VII - с аан дойдутааҕы конгресс - фестивалга хайдах туох тэрээһин ыытыллан эрэрин кэпсиир . Фестивалы чуолаан вице - президенэ Д . Глушко дьаһайан ыытыаҕа . Аан дойдуттан барыта 35 дойдуттан 600 киһи кыттара сабаҕаланар . Дьоппуоннартан 30 киһи кэлэбит диэн , бэлиэр , илдьит ыыппыттар . Киһи барыта долгуйар , ордук оҕо - уруу тулуйбакка кэтэһэр , манаһар … харыйа аннын өҥөлдьүйэр , үөһээ тыынар , буугунуур . Бытыктаах кырдьаҕаһынан сирэйдэнэн , бу сырыыга дьоно тугу бэлэхтиэхтэрин сураһа - билэ сатыыр . Бэйэтэ тугу ылларыан баҕарарын таайтара сатаан кыҥкыйдыыр . Дьоно буоллаҕына , наар күүттэрэр хамнастарын кэтэһэн мөҕүттэллэр - этинэллэр , ыксыыллар - тиэтэйэллэр , тойоттору - хотуттары , салгыы былаастаах дьону барытын суулуу тутан үөҕэллэр . Ким эрэ тугу эрэ ылыммыт , кимиэхэ эрэ төһө эрэ бириэмийиэ биэрбиттэр , ханна эрэ хаһан эрэ сыана түспүт , ханна эрэ , ким эрэ … Холобур , ууттан эмсэҕэлээбит нэґилиэктэргэ хапытаалынай тутуу былаана хаттаан торумнаныахтаах . Хоромньуну ааҕан туран , онно этиилэри киллэрэбит . Ити - биирэ . Иккиґинэн , бары салааларынан үлэ барар . Холобур , суолу оІоруу , уотунан хааччыйыы , ОДьКХ , тыа хаґаайыстыбатын салаата . Тыа хаґаайыстыбатын чааґа мин кірүүбэр сылдьар . 27 чыыґылаҕа бырабыыталыстыбаҕа буолбут мунньахха , инвестиция бырагырааматыгар уларытыы киирэрэ бигэргээтэ . Сүіґү , сылгы сүтүктээхтэргэ тіґі сүіґү сүппүтүнэн кірін , чопчу ол оччо тібінү , сааґын учуоттаан туран , биэрэр быґаарыы таҕыста . " Кризиснэй кииІІэ " кэл " Киґи оло ± о ыраас хонууну туорааґын буолбатах " диэн этэллэринии , киґи барахсан мутугунан быра ± ар муІур µйэтигэр ыарахан тµгэннэри кірсін ааґар . Ордук эдэр дьахталлар санаалара саппа ± ырда ± ына , таптыыр киґилэриттэн кэлэйдэхтэринэ , со ± отох хааллахтарына тугу гыныахтарын , ханна барыахтарын билбэттэр . Дууґа муунтуйуутун , иэрэІ - саараІ санааларын кимниин да µллэстибэккэ , сµбэлэппэккэ хатыламмат ал ± астары оІороллор , олохторугар улахан охсууну ылаллар . Итинник дьахталлар , хомойуох иґин , биґиэхэ олус элбэхтэр . Кинилэргэ ій - санаа іттµнэн кіміліґір туґуттан " Кризиснэй киин " аґар ба ± а санаа іссі 1990 - с сылларга иитиэхтэммитэ . Ол гынан баран , µіґээ іґµілээхтэр " биґиэхэ итинник кыґал ± алаахтар суохтар " диэн саба саІаран кэбиспиттэрэ баара . . . СР Ґлэ ± э уонна социальнай сайдыыга министерствотын " Социальнай , олох - дьаґах іттµнэн хааччыйар киинин " µлэґиттэрэ маннык дьахталларга кіміліґір ба ± а санааларын олоххо киллэрэргэ дьулуспуттара быданнаата . Министерство салааларын бэрэстэбиитэллэрин кытары бу боппуруоґу дьµµллэспиттэригэр араас санаалар иґиллибиттэрэ , утарсыы да баара . Социальнай , олох - дьаґах іттµнэн хааччыйар киин директора Анна Федоровна Артамонова иґитиннэрбитинэн , 15 тыґыынча кэриІэ киґи кинилэр іІілірµнэн туґанан кэллэ . Ол аата , саІа аґыллыахтаах " Кризиснэй киин " кімілііх буолара , дьиІэр , саарба ± а суох . " Билигин улахан сэрии буолара наадата суох . Сэриитэ да суох ыччаттан са ± алаан , бµтµн омугу эґиэхпит . Онуоха арыгылааґын уонна наркомания кіміліґµіхтэрэ . Нэґилиэнньэ кэхтиитэ бара турар " , - диэн омуктар сэтэрииллэрэ истэргэ олус ыарахан . АІардас Дьокуускай куоракка 589 ыал нус - хас оло ± о суох олорооччулар учуоттарыгар турар , кинилэртэн 14 бырыґыаннарын кэриІэ арыгынан µлµґµйэр . Јссі да олох олорор туґунан сырдык санаа кылам гыммыт дьахтара бу ынырыктаах дьаллыктан быыґанарга сібµлэґиэ . Ол эрээри , ити куґа ± ан дьаллыгын тута быра ± ыа диэн мэктиэлиир судургута суох . Киниэхэ чугас дьонноруттан , доруобуйа харыстабылыттан са ± алаан ійібµл наада . Кангаласка арыгыґыт дьахталлары кіні суолга киллэрэр наркологическай кииІІэ µксэ о ± олонор , µлэлиир саастаах дьахталлар ( 18 - 35 саастарыгар диэри ) кэлэллэр . 15 - 20 сылы быґа аґыы ута ± ынан утахтаммыт дьахталлар , олор истэригэр тіріппµттэрэ иґэр - аґыыр дьон , бааллар . Бу кістµµ - омук алдьархайа . Кімі ± і наадыйааччылар араІаларыгар хаайыыттан тахсыбыт дьахталлар эмиэ киирсэллэр . Кинилэр µксµгэр олорор дьиэлэрэ , докумуоннара да суох буолаллар . Кинилэри ійдµµр , µірэ - кіті кірсір аймах элбэ ± э иґиллибэт . Статистика хомолтолоох чахчылара туоґулуулларынан , О ± о дьиэтигэр иитиллибит кыргыттар сорохторо олохторун кыайан оІостубакка хаалаллар . Ардыгар тіріппµттэрин дьыл ± аларын хатылыыллар , о . э . о ± олонон баран иитиллибит дьиэлэригэр тінніллір . Махтал тылларын этэ буолбакка , о ± олорун ылалларыгар кірдіґі . . . Онно ійібµлµ ылбатахтарына , " кэ ± э - ийэ " буолар дьыл ± аланаллар . " ХХ µйэ дьиэ кэргэнэ - саамай кырыктаах ыал " диэн Россия ыалын туґунан эмиэ омук сирин экспертэрэ сыаналыыллар . Тіґілііх дьахтар бэйэлээх бэйэтин кэргэниттэн ата ± астанан , кырбанан олороруй ? Дьахтар айыл ± аттан айыллыбытынан , дьиэтин иґигэр тахсыбыт " бі ± µ - сыыґы таска таґаарыа " суо ± а . О ± олорун туґугар тулуйан олоруо . Ханна да барар сирдэрэ суохтарыттан уонна кырбыыр кэргэннэриттэн куттанан , тулуйан олорорго кµґэллэллэр . Ґгµстэр атын дьон билиэ , µлэбитигэр ытыктабыл сµтµі диэн эмиэ куттаналлар . Оттон омук сирдэригэр кэргэттэрин ата ± астыыр эрдэри тутан хаайаллар , ійдітір µлэни ыыталлар . Маннык иэдээІІэ тµбэспит дьахталлар сµбэ - ама ылар сирдээхтэрэ уонна кинилэри кытары истиІник кэпсэтэр киґи баара буоллар , ба ± ар , кинилэр да хараІа ± а тыкпыт сырдыгы уруйдуу кірсір дьоллонуо этилэр . * * * " Кризиснэй киин " аґыллан µлэлиэ ± эр саарбахтааччылар эмиэ бааллара . Ким эрэ µп - харчы суо ± ар сигэнэр . Кырдьыга да ± аны , арааґынай уураахтарга , ыйаахтарга ыйыллыбыт ыстатыйалары сарбыйар кэм тирээн кэллэ ± инэ , биґиэхэ аан бастаан социальнай хабааннаах ыстатыйалары суох оІороллоро мэлдьэх буолбатах . Билигин " харчы суох , кризис " диэн батан ыыталлара олоххо - дьаґахха биллэн эрэр . " Кризис " диэн тыл саамай муодунай тыл буолла . Ол бу арыгыны , таба ± ы рекламалыах оннугар " Эйиэхэ куґа ± ан буолла ± ына , биґиэхэ кэл , кіміліґµіхпµт " , о . д . а . тыллардаах , киґи хара ± ар быра ± ыллар социальнай рекламалар куораппытыгар элбэхтэрэ буоллар , тіґілііх саппа ± ырбыт олох сап са ± аттан сал ± анан бара туруо этэй ? Надежда ЕГОРОВА . " СР ОДьКХ " ГУП ХаІаластаа ± ы филиалын РФ бочуоттаах энергетигэ А . С . Захаров салайар . Андрей Степановиґы мындыр , ирдэбиллээх салайааччы быґыытынан сыаналыыллар . Кылаабынайа , кини тэрилтэ ± э хаґаайынныы сыґыан баар буоларын хас биирдии µлэґиттэн ирдиир уонна бэйэтэ оннук µлэлиир . Хамаандата да кµµстээх . Солбуйааччыта Е . Н . Кардашевскай , кылаабынай инженер А . А . Васильев уо . д . а . тэрилтэ таґаарыылаахтык µлэлиирин туґугар кыґаллаллар . Улуус дьаґалтата ( баґылык А . С . Владимиров ) коммунальнайдар улуус оло ± ор - дьаґа ± ар ылар суолталарын таба ійдµµр уонна ійµµр . ХаІаласка оттук сезона этэІІэ тµмµктэнэн эрэр . Німµгµгэ " СР ОДьКХ " ГУП холбоґуктаах территориятаа ± ы профсоюґа ыытар спартакиадаларыттан ірµµ мэтээллээх кэлэр спортсменнар µлэлиир квартальнай хочуолунайдарыгар сырыттыбыт . Учаастак маастара , бэйэтэ спорт маастарыгар кандидат Петр Петров кэпсииринэн , 1978 - 82 сылларга таас чо ± унан оттон олорбуттар , онтон газка кіґірбµттэр . Оскуоланы , спортивнай сааланы , о ± о саадын , кулуубу , дьаґалтаны , олорор дьиэ фондатын сылааґынан хааччыйаллар . Уот барар тµбэлтэтигэр µлэлиир дизельнэй станциялаахтар . Маннык станциялаах буоланнар , былырыын ДОСААФ самолета сууллан , 6 чаас уот барбытыгар кинилэр эрэ уоттаах олорбуттар . " Аварийнайдарын " эдэр µлэґит , сварщик идэлээх Роман Соломонов µлэлэтэр . Хаґаайын хайда ± а дьиэтин таґыттан кістір дииллэрин Јктімніі ± µ хочуолунайга сырыттаххына итэ ± эйэ ± ин . Тыа сиригэр сибэкки быыґыгар олорор хочуолунай ЈктімІі эрэ баар . То ± о сибэккилээхтэрэ эмиэ биллэр . Манна оператордарынан дьахталлар µлэлииллэр . Маастар Александр Митрофанович Лохвич хочуолунай бэйэтин туругун сµтэрбэтин курдук µчµгэйдик кірірµ - истэри ирдиир салайааччы : " Дьахталлар бэрээдэктээхтэр , эппиэтинэстэрэ µрдµк " , - диир . Ґлэ миэстэтигэр кыґамньы баар буолан , хочуолунай кµн бэ ± эґээ тутуллан киирбит кірµІнээх . Хачыкаакка филиал 31 хочуолунайа таас чо ± унан оттуллар . Манна сылдьыбыт киґи тыа сиригэр хачыгаар ыарахан µлэтин итэ ± эйэр . Таас чо ± унан оттуллар хочуолунайга уот умайан турарын µрдµнэн , киирбит киґини нэґиилэ кірі ± µн . Чох быыла хара былыт буолан , ірі кіті турар . Респиратор да абыраабат . - Ол да буоллар , тыа сиригэр хачыгаар µлэтэ былдьаґык . То ± о диэтэххэ , кэтэх хаґаайыстыба ± а сµіґµ кіріртін атын µлэ дэриэбинэ ± э суох . Онон " харчылаах " µлэ аатырар , тіґі да хамнас улахана суо ± ун иґин . Биґиги µлэбит ыараханын филиалбыт директора А . С . Захаров таба ійдµµр буолан , ійµµр . КыґыІІы 3 ыйга дуогабарга оло ± уран хамнас тіліібµтэ . Быйыл кµґµн 2 саІа хочуолу туруорбуппут эрээри , туґанааччыларбыт син биир тымныы диэн айдаараллар . ДьиІинэн ыллахха , олорор дьиэ фондатын салайар хампаанньа кыайан бэлэмнээбэтэ ± э . Онон таґырдьаны оттор курдук буолабыт , - диир µс о ± олоох ыал а ± ата , хачыгаарынан µлэлээн дьиэ кэргэнин иитэр Николай Васильев . Ол иґин кыґын тымныы ыйдарга суукка ± а 20 - 30 т чо ± у оттоллор эбит . Бу дьиэлэри кулун тутар ыйтан филиал бэйэтэ кірµµгэ - истиигэ ылбыт . Онон мантан сайын дьиэлэри ірімµіннээґиІІэ улахан µлэ кµµтэр . Икки элбэх квартиралаах дьиэ ± э капитальнай ірімµінµ ыытыахтара . Былырыын ититэр ситимІэ µлэ барбыт . Быйыл саІа хочуолунайы тутар ба ± алаахтар . " Тіґі да саІа хочуолунайы туппут иґин , олорор дьиэлэр бэлэмэ суох буоллахтарына , харчыны халлааІІа куппут курдук буолуохпут " , - диэн сылаас туґугар кыґаллар киґи быґыытынан хачыгаар Н . Г . Васильев сіпкі этэр . Эргэ хочуолунайга µлэлээччилэр доруобуйаларыгар олус о ± устараллар эбит . Маастардара Олег Алексеевскай этэринэн , улахан тымныыларга бюллетентан биир та ± ыста ± ына , атына барар . Онон саІа хочуолунайы тутуу - тыын суолталаах боппуруос . Женни СТРЮКОВА Татьяна Горбунова тµґэриитигэр : Покровскай хочуолунайыгар . Уус - Таатта нэґилиэгин « ХатыІчаан » о ± о уґуйаанын иитээччилэрэ олоІхону тар ± атыыга , сайыннарыыга элбэх µлэни былааннаан ыыталлар эбит . Ол курдук иитээччилэр Габышева Любовь Дмитриевна , Постникова Евдокия Николаевна , Ширяева Мария Николаевна иитэр - µірэтэр µлэлэрин олоІхону кытта ситимнээн ыыталлар - о ± о саадын иґигэр музей - хос тэрийбиттэр , олоІхо тематынан ооньуулары оІорбуттар , сылын аайы о ± олорго ыґыах ыґаллар , ийэ тыл кµнµн бэлиэтииллэр эбит . Аллараа Бэстээх аттыгар « Сибмост » ААУо 7 уонна 91 № - дээх муоста тутар этэрээттэрэ тутуллуохтаах муоста баҕаналарын туруорууну саҕалаатылар . « Про красивую жизнь » Нет времени ждать , всё хочется взять Всё нужно успеть Навстречу судьбе , в тёмно - красном купе Леди мчат по Москве Дьокуускайга " Аан дойду музейдарыгар полярнай эргимтэтээ ± и цивилизация " диэн научнай конференция буола турар . Конференция ЮНЕСКО музейдар икки ардыларынаа ± ы бииргэ µлэлээґини сайыннарыы программатын чэрчитинэн , ону тэІэ ЮНЕСКО уонна Саха Республикатын икки ардыларынаа ± ы Культура , наука уонна µірэх эйгэтигэр бииргэ µлэлээґин туґунан меморандумІа оло ± уран тэрилиннэ . Бу тэрээґин культуралар эгэлгэлэрин , музейдар полярнай эргимтэ эІэринээ ± и цивилизация культурнай нэґилиэстибэтин харайааччы быґыытынан бэйэ - бэйэлэрин кытта сибээстэрин , бииргэ µлэлээґиннэрин сайыннарыы боппуруостарыгар ананар . Конференция тµмµктэринэн английскай уонна нуучча тылларынан " Саха сирин музейдарыгар полярнай эргимтэ эІэринээ ± и цивилизация : бэ ± эґээ , бµгµн , сарсын " интернет - портал арыллыа . Бу интернет - портал ЮНЕСКО Москватаа ± ы бюротун ійібµлµнэн Арктикатаа ± ы культура уонна искусство государственнай института кыттыылаах бэлэмнэннэ . Бу бырайыак музейдары сомо ± олуур , Арктика норуоттарын культурнай нэґилиэстибэлэрин ійµµр уонна культуралар эгэлгэлэрин билсиґиннэрэр сыаллаах олоххо киллэриллэр . Бэ ± эґээ конференция пленарнай мунньа ± ар 14 дойдуттан уонна Россия 12 регионуттан барыта 150 - ча киґи кытынна . Англия , Германия , Франция былыргы чинчийээччилэрэ Саха сирин оло ± ун кірдірір коллекцияларын туґунан бу дойдулартан кэлбит ыалдьыттар иґитиннэриилэрэ улахан бол ± омтону тарта . Конференция µлэтин туґунан сиґилии хаґыат кэлэр таґаарыыларыгар суруллуо ± а . Бэйэбит инф . Быйыл олунньу 26 күнүгэр уорбаланааччы Дьяконова тутуллубутун кэннэ , тойон министиэристибэтин иһигэр суһал мунньаҕы ыыппыт . Мунньахха , биллэн турар , интэринээккэ үлэлиир « бэйэ дьоно » эрэ ыҥырыллыбыттар . Бүөмнээн ыытыллыбыт мунньахха миниистир « бэйэтин киһитин » аатын - суолун « киртитэр » үлэһиттэри суһаллык босхолуур туһунан дьаһалы биэрбит уонна « интэринээт дириэктэрэ Дьяконова туох даҕаны буруйа суох , көннөрү административнай сокуону , үлэ бэрээдэгин кэспит эрэ буруйдаах . Ону хайаан да босхолуом уонна , суолтатыгар , быыгабар биэрэн баран үлэтигэр төттөрү ылыам » , - - диэн курдук быһаарбыт . Сарсын биґиги дойдубут сµрµн бырааґынньыгын - Улуу Кыайыыны 63 - с тігµлµн бэлиэтиибит . Оччотоо ± у 1945 сыл ыам ыйын 9 кµнµттэн ылата тіґінін элбэх кµн - дьыл ааста ± ын ахсын , ол ірігійдііх тµгэн суолтата іссі µрдээн , кілµінэттэн кілµінэ ± э бэриллэн µйэлээх буолан иґэр . То ± о диэтэххэ , ол суостаах сэрии сыллара хас биирдии дьиэ кэргэн эйэлээх оло ± ун аймаабыттара , оспот баастыы ійгі - санаа ± а иІмиттэрэ . Биґиги эґэлэрбит , убайдарбыт , а ± аларбыт , бырааттарбыт кµігэйэр кµннэригэр , эдэр чэгиэн саастарыгар дойдуларын чиэґин кімµскээбиттэрэ , олохторун толук биэрбиттэрэ . Кинилэртэн хаалсыбакка биґиги эбэлэрбит , ийэлэрбит , эдьиийдэрбит тіріібµт тµілбэлэрин , о ± олорун - урууларын аас - туор кэмтэн араІаччылаабыттара , барыта фронт туґугар µлэни ірі туппуттара . Ол да иґин ким да , туох да умнуллуо суохтаах диэн этии ійдібµлэ хаґан да ілбіідµйµі суохтаа ± ын ХХI µйэ дьоно ытык иэспит быґыытынан ылыныахтаахпыт , мэлдьи ійдµµ - саныы сылдьыахтаахпыт . Ыам ыйын 9 кµнµн кірсі биґиги " Кыайыы кµнэ - эн олоххор " диэн ыйытыгы араас кілµінэ дьоІІо биэрдибит . Кинилэр истиІ санааларыгар хас биирдиибит кыттыґан , Улуу Кыайыыбытын чиэстиэ ± иІ , биир сомо ± о буолуо ± уІ ! Гаврил Никитин , А ± а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа ± а : - Мин 1924 сыллаах тірµіхпµн , 84 сааспар µктэнним . Армия ± а 1943 сыллаахха Дьокуускайга µп техникумугар µірэнэ сылдьан ыІырыллыбытым . Бастаан Дальнай Востокка µс ый µірэппиттэрэ , ол кэннэ ар ± аа сэриигэ ыыппыттара . Ол онно 119 - с стрелковай гвардейскай дивизия 344 - с полкатыгар сулууспалаабытым , уоттаах сэрии кутаатын ааспытым . Кыргыґыыга атахпар ыараханнык бааґыран госпиталга балачча эмтэммитим . Салгыы эчэйбит киґини атын полка ± а кіґіріірµ гыммыттарын сібµлэспэккэ , бэйэм полкабар тіннµбµтµм . Кэлин Великие Луки чугаґыгар сырыттахпына 11 - с эксплуатационнай тимир суол полкатыгар кіґірбµттэрэ , хачыгаардаабытым . Ар ± аа сэрии кэннэ Дальнай Востокка сулууспалаабытым , дойдубар 1947 сыллаахха эргиллибитим . Дьокуускайга бастаан юстиция министерствотыгар , комсомолга , онтон ХаІаласка чохтоох рудникка µлэлээбитим . 1953 сыллаахха АлдаІІа командировка ± а ыыппыттара . Кімµстээх Алдан куоракка оло ± ум 53 сыла ааспыта . Эдэр - сэнэх эрдэххэ токарь идэтигэр уґуйуллубутум . Кэлин бааґырыым кµґэйэн , олорон µлэлиир буолбутум . Уруґуйдуурум , уґанарым , мастарыскыай аспытым . 1985 сыллаахха бочуоттаах сынньалаІІа тахсыбытым . Тіґі да сааґырдарбын , дьарыкпын бырахпата ± ым . Дьокуускайга дьиэ биэриэх буолан эрэннэрбиттэрэ ыраатта да , хамсааґын суох . Кыргыттарбар чугаґаан бэттэх кіґін кэлбитим , Марха ± а иккис сылбын олоробун . Бµгµрµ кырдьар сааспар сылаас , толору хааччыллыылаах дьиэ ± э олорор ыра санаам туолумаары гынна диэн хомойобун эрэ . Былаастар эрэннэрбиттэрин курдук кэтэґэн кір дииллэр . Хата олох умнубатахтар диэн µірэ саныыбын . Бу ыам ыйын 7 кµнµгэр Марха ± а чиэстиир тэрээґиІІэ ыІырдылар . Кыайыы суолтата сэрии толоонугар сылдьыбыт киґиэхэ ордук чугас буолла ± а . Тіґілііх кµігэйэр кµннэригэр сылдьар µілээннээхтэрим дойдуларыгар эргиллибэтэхтэрэ , хаарыаннаах эдэр ыра санаалара туолбата ± а буолуой . Биґиги кілµінэ ыарахан оло ± у олордубут , ол эрээри хаґан да санаабытын тµґэрбэтэхпит . Сэрииттэн эргиллэн кэлээт , оло ± у сіргµппµппµт , дойдубутугар сайдыытын барытын тµстээбиппит . Билигин ааспыты , оччотоо ± у олох укулаатын ахсарбаттарын , кириитикэлииллэрин ылыммаппын . Онон эдэр ыччакка µлэни ірі тутуІ , µлэ дьолун билиІ , инникини ыраІалааІ диэн ба ± а санаабын этэбин . Варвара Гермогенова , тыыл , µлэ ветерана : - Мин 80 - чам чугаґаата , онон Кыайыы кµнµн бу баардыы ійдµµбµн . Оччолорго 7 кылааска µірэнэрим . Радио диэн суо ± а , Кыайыы µµммµтµн дьонтон истиґэн билбиппит . Кыралыын - улаханныын кулуупка мунньустан іргі диэри оонньообуппут . Сут дьылга µлэ - хамнас бі ± іті , о ± олор бурдук сынньыытыттан , тиэйэртэн са ± алаан туох баар µлэни барытын толорорбут . Ол да иґин улахан дьону кытта Сталин тібілііх мэтээлинэн бэлиэтэммиппит . Кыґын бала ± ан дьиэ ± э кµн аайы биирдии сыар ± а маґы эрбиирбит . Сото ± о олорон 8 биэрэстэлээх сиргэ µірэнэрбит . Арааґа эрдэ тиийэр буоламмыт , остуорас о ± онньору уґугуннарарбыт . О ± онньорбут 4 халааІкы оґо ± у отунна ± ына µірэхпит са ± аланара . Салгыы оройуон киинигэр интернакка олорон µірэхпитин бµтэрбиппит . Кэлин µірэх , идэ ылан бэйэм география учуутала буолан , Кµґµµргэ , ЭдьигээІІэ , Хорообукка , Тіхтµргэ µлэлээбитим , ыччаты иитиигэ олохпун анаабытым . О ± о сааспыт сэрии , сут , кураан дьылларыгар аастар да , хаґан да санаабытын тµґэрбэккэ , ірµµ инникигэ эрэллээх , барыга - бары кіхтііх этибит . Ґілээннээхтэрбэр доруобуйаны , уґун µйэни ба ± арабын . Ыччат дьоІІо а ± а кілµінэ тэлбит суолун кіні сиэринэн сал ± аан , общество ± а туґалаах µтµі дьон буолуІ диибин . Гаврил Софронов , тыыл , µлэ ветерана , СР культуратын µтµілээх µлэґитэ : - Кыайыы кµнэ мин олохпор улахан суолталаах . А ± ам холкуос бэрэссэдээтэлинэн µлэлии сылдьан 1942 сыллаахха сэриигэ ыІырыллыбыта . Сталинград кыргыґыытыгар сура ± а суох сµппµтэ . Мин то ± ус о ± оттон бэґистэрэ этим . Оччолорго уоммун ааспыт о ± о улахан дьонтон хаалсыбакка µлэлэспиппит , нэґилиэкпэр бэйэм саастыылаахтарбыттан бастакынан Сталин мэтээлинэн 1946 сыллаахха на ± араадаламмытым . Бэрт сылаас , ыраас халлааннаах кµн Улуу Кыайыы буолбутун билбиппит . Тута бµттµµн кэнсэлээрийэ ± э тµмсэн µірµµбµтµн µллэстибиппит . Саас бµтµµтэ аан бастаан дьоппуон сэриитигэр кыттыбыт биир дойдулаахтарбыт кэлбиттэрэ . Ар ± аа туґаайыыттан а ± ыйах киґи тыыннаах ордон кэлбитэ . Мэтээл бі ± ілііх этилэр , биґиги о ± олор , гимнастеркаларын ымсыыра кірірбµт . Буойуттар кэлээт эйэлээх оло ± у уґансан барбыттара . Биґиги , оло ± у олорбут дьон , эдэрдэргэ патриотическай ійµ - санааны ба ± арабыт . Хаґан да кырдьа ± ас кілµінэ ± э махталлара у ± араабатын , историяны ытыктаатыннар , µірэттиннэр диэн этэбин . Татьяна Федулова , учуутал : - Сэриигэ мин эґэм кыттыбыта . Ийэм - тыыл ветерана , сэрии суостаах сылларыгар хоту сиргэ хайдах олох туґугар турууласпыттарын биґиэхэ кэпсиирэ . Мин бэйэм БулуІтан тірµттээхпин . Онон Кыайыы биґиги олохпутугар чугас , дириІ суолталаах . Биґиги кілµінэ патриотическай тыыІІа иитиллэн та ± ыстахпыт . БилиІІи ыччат сэрии туґунан ійдібµллэрэ , билиилэрэ татым со ± ус . Бу тема ± а урукку курдук µчµгэй айымньылар суруллубаттар , история учебниктарыгар бэрт дьо ± устук ахтыллар . Бэйэм 31 № - дээх оскуола ± а учууталлыыбын , онон педагог быґыытынан µірэнээччилэргэ сэрии , кыайыы суолтатын ійдіті , µірэтэ сатыыбын , араас тэрээґиннэргэ , музейдарга сырытыннарабын . Кыайыы кµнµгэр аймахтар хас да ыал буолан тµмсэбит , кырдьа ± ас эдьиийдэрбит ахтыыларын о ± олор , сиэннэр бол ± ойон истэллэр . Онон бу кіннірµ кµн буолбакка , героическай бырааґынньык буоларын кілµінэттэн кілµінэ ± э ійдітір ытык иэстээхпит . Сылтан сыл ветераннарбыт а ± ыйаан иґэллэр . Государство да , хас биирдии киґи кырдьа ± астары хомоппот туґугар кыґаллыахтаахпыт , кіміліґµіхтээхпит . Анатолий Ултургашев , Россия уонна СР µтµілээх артыыґа : - Ыам ыйын 9 кµнэ эдэрдиин - эмэнниин барыбытыгар ытык бырааґынньыкпыт . Биґиги эґэлэрбит , а ± аларбыт , таайдарбыт бу Улуу Кыайыыны , эйэлээх кµнµ а ± албыттара , µгµстэр эдэр - чэгиэн олохторун толук биэрбиттэрэ . Кинилэр тустарынан сырдык ійдібµл бу кµн іссі кµµґµрµіхтээх , бµттµµн ахтан - санаан кэриэстиэхтээхпит , баар ветераннарбытын чиэстиэхтээхпит . Ордук µµнэр кілµінэ ± э сиэрдээх ійдібµлµ иІэриэхтээхпит . А ± а дойду Улуу сэриитигэр Сэбиэскэй Сойуус хас биирдии бырааттыы омуктара дойдуларын кімµскээбиттэрэ . Биґиги дьиэ ± э оччотоо ± у сэрии реликвиятын быґыытынан аба ± абыт " Хорсун быґыы иґин " мэтээлин кичэллээхтик уура сылдьабыт . Кини I Украинатаа ± ы фроІІа сулууспалаабыта . Кµн - дьыл тэтимнээхтик ааґан иґэр , биґиги кэккэбитигэр баар А ± а дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар , Кыайыыны уґансыбыт µлэ фронун байыастарыгар харыстабыллаахтык сыґыаннаґыахтаахпыт , государство хараанныахтаах , араІаччылыахтаах . Ыччат дьон историяны ытыктаан , чиэс - суобас , дойдуга бэриниилээх буолуу , µлэни ірі тутуу курдук µйэлээх сыаннастары µгэс быґыытынан сал ± ыахтарын наада , кырдьа ± астарга , кыамматтарга кімі - тирэх буолуохтаахтар . Коля Базаров , СГУ ФЭИ I курсун студена : - Кыайыы кµнэ - бу биґиги ветераннары чиэстиир кµммµт , тутаах суолталаах сµдµ бырааґынньыкпыт . Биґиги дойдубут фашистскай Германия хара кµµґµн суох оІорбута , хам баттаабыта . Маннык ытык кµн баарын оскуола ± а киирэн баран ійдіібµтµм . Сылын ахсын парадка тахсарбыт , ветераннары кытта кылаас чааґыгар кірсірбµт . Эґэм история учуутала этэ , ол иґин сэрии туґунан , биґиги нэґилиэктэн кимнээх фроІІа сылдьыбыттарын кэпсиирэ . Арыый улаатан баран , аны бэйэм сэрии туґунан кинигэлэри , ордук герой - пионердар тустарынан сэргээн аа ± арым . Сэрии тематыгар уус - уран киинэлэри сібµлээн кірііччµбµн , саамай таптыыр киинэм - " Звезда " . Бу прокакка " Мы из будущего " диэн саІа российскай киинэ тахсыбытын хайгыыллар , кэмниэ - кэнэ ± эс билиІІи ыччакка тиийимтиэ гына , олус табыллыбыт дииллэр . Хата оруобуна бырааґынньыкка телевизорга премьерата буолар . Ыам ыйын 9 кµнµн Дьокуускайга аан бастаан кірсібµн , хаґан салют ыталларын кэтэґэбин . Эйэлээх олох туругурарын туґугар хас биирдии киґи тэІ бырааптаа ± ын , ким да ким µрдµгэр туруо , µтµрµйµі суохтаа ± ын умнуо суохтаахпыт , эдэрдэр кырдьа ± астары ытыктыахтаахпыт . Улуу Кыайыыны уґансыбыт кµндµ ветераннарга саІа µйэ ± э олорор ыччат аатыттан дириІ махталбытын тиэрдэбит . Ирина Афонская , экономист : - Кыайыы кµнэ мин олохпор икки бµк суолталаах . То ± о диэтэххэ мин оруобуна бу кµн тіріібµтµм . Онон кыра эрдэхпиттэн Кыайыы кµнэ миэхэ саамай чугас , истиІ , кµндµ бырааґынньык . Эбэлээх эґэбинээн бииргэ олорор эрдэхпитинэ , бырааґынньык иннинээ ± и кµн эґэм мэтээллэрин , орденын бэрийэн , саамай сібµлµµр кістµµмµн бэлэмнэнэрэ , саппыкытын кылабачытара - о ± о сааґым долгутуулаах ійдібµлэ буолан хаалбыт . Эґэм хайдах сэриилэспитин биґиэхэ сиэннэригэр кэпсиирэ . Бырааґынньыктаа ± ы миитин буолар сирэ биґиги дьиэттэн чугас кістін турара , ол иґин сарсыардаттан дьон мустарын кэтиир - маныыр этибит . Оскуола ± а киирбит кэннэ сыл аайы колоннанан парадтаан кэлэрбит . Ол кэннэ тіріібµт кµннээх киґи быґыытынан дьµігэлэрбин дьиэбэр ыІырарым , таґырдьа дуоґуйа оонньуурбут . Оччоттон - бачча ± а диэри Кыайыы кµнэ ірµµтµн ылааІы , сылаас , ча ± ылхай кµннээх буолар . Бастакы ньургуґун тахсыыта , мутукча тыллыыта бу кэми кытта ситимнээх . Сорох дьон тіріібµт кµннэрэ бырааґынньыгы кытта хоґулаґарын сібµлээбэттэр , оттон мин тіріібµт кµнµм салют арыаллаах ааґарын іссі ордоробун , киэн туттабын . Ыам ыйын 9 кµнµгэр тіріібµт дьону , ытыктабыллаах ветераннары , кµндµ Саха сирин бары олохтоохторун кµіх Маай µµммµтµнэн , Кыайыы кµнэ кэлбитинэн итиитик - истиІник э ± эрдэлиибин , дьолу - соргуну , эйэлээх оло ± у ба ± арабын . Саргылаана Данилова ыйыталаста . Сайдыылаах µйэ ± э олоробут , бары іттµнэн сайдан эрэбит дэнэбит . Билигин киґи барыта ноутбуктаах , мобильниктаах , интернеккэ суруйсар e - mail почталаах , социальнай ситимнэргэ аадырыстаах . Ону таґынан массыына кілілііх киґи уруккуттан быдан элбээтэ . Билигин таґырдьа 1990 - с сыллар курдук буолбатах : баай , кыахтаах киґи элбээтэ , быстар дьадаІы а ± ыйаата . Итини барытын туохха эттибит ? Билигин олохпут сорох тµгэннэригэр , былыргы таас µйэ кэмиттэн µчµгэйэ суохтук тутта сылдьабыт . Биґиги кістµµбµт , этикет быґыытынан , кістір эрэ ітті килэйии - халайыы буолбакка , ис культурабыт тэІІэ µрдµіхтээх . Ордук эдэр дьоІІо . Со ± уруу , кыраныысса да таґыгар сылдьан кірдіххі , уулусса ± а тутта - хапта сылдьыылара биґигиттэн чыІха атын . Хомойуох иґин , биґиги тутта сылдьыыбыт - идеалга ыраа ± ынан эппиэттээбэт . Биґиги Дьокуускайбытыгар , куораппыт уулуссаларыгар дьон ( " ЭС " бол ± омтотугар - эдэрдэр киирэллэр ) хайдах тутта - хапта сылдьалларын ойуулаатахха - бэрт мілтіх хартыына тахсан кэлиэ . Салгыы » Быйылгы 2009 сылга Саха сирин биир саамай улахан спортивнай событиета - Бµлµµ куорат тірµттэммитэ 375 сыллаах µбµлµійµгэр ананан ыытыллар спорт национальнай кірµІнэригэр " Манчаары оонньуулара " 18 - с спартакиада са ± аланна . Тіґі да кµµстээх ардах тµстэр , кірііччµлэринэн уонна ыалдьыттарынан ыы - быччары туолбут саІа стадион ортотугар анал подиум туруоруллубут . Диктор оонньууларга кэлбит µрдµк сололоохтору , кµрэхтэґии бочуоттаах ыалдьыттарын билиґиннэрэр . Норуот инструменнарын своднай оркестра оонньуур . Ол кэмІэ саха поэттарын Бµлµµ туґунан хоґоонноро аа ± ыллаллар , Манчаары оонньуутун историятыттан уонна Бµлµµ куорат туґунан кэпсэнэр . Бµгµн " Манчаары оонньуулара " 18 - с спартакиада уота кµлµмµрдµµ умайда . Биллэрин курдук , Бµлµµ куораты 17 - с µйэ ± э казактар тірµттээбиттэрэ . БилиІІи Бµлµµ - Хотугу сир , саха уонна нуучча норуотун историятын кэрэґитэ . Кэрэхсэбиллээ ± э баар , саІа тутуллубут стадиоІІа Бµлµµ былыргы аата - Оленск иІэриллибит . Диктор ити курдук билиґиннэриитин кэнниттэн спортивнай маршка до ± уґуоллатан оонньуу биир кэрэхсэбиллээх тµгэнэ - парад са ± аланар . Стадион сµµрэр суолугар бастакынан оонньуу судьуйалара уонна улуустар параадтаан киирэллэр . Хас биирдии хамаанда тахсыытын кірііччµлэр уруйдуу кірµстµлэр . Ветераннар хаамсан киирэллэригэр кірііччµлэр эмиэ ытыс таґыныытын харыстаабатылар . Ити курдук , Бµлµµ ірµс кытылыгар кыа ± ы , кµµґµ , дьулууру , сомо ± олоґууну уонна эйэни тµстээн , биґиги республикабыт бары муннуктарын бастыІ спортсменнара муґуннулар . Бу кэмІэ подиумІа оонньуу кылаабынай судьуйата А . И . Трофимов тахсан СР спартакиаданы ыытарга бэлэмин туґунан СР Президенэ В . А . Штыровка арааппардыыр . Вячеслав Анатольевич мустубут дьону э ± эрдэлээн туран оонньууну аґыллыбытынан аахта . Ґірµµ , ірі кіті ± µллµµ быґыытыгар тыл бэриллэр Саха Республикатын а ± а баґылыгар В . А . Штыровка : " Былыр µйэлэртэн биґиги республикабыт бары олохтоохторо эттэрин - хааннарын эрчийэн , спордунан дьарыктанан кэлбит дьон . Саха Республиката РФ субъектарыттан биир саамай спортивнай республиканан биллэр . Тэлгэґэ площадкаларыттан са ± алаан , оскуолаларга , атын да µірэх тэрилтэлэригэр , олохтоох дьону физкультуранан уонна спордунан дьарыктыырга , тэрээґиннэри ыытарга анаан бµтµн система олохтоммута . Улуустарга , республика ± а , норуоттар икки ардыларынаа ± ы " Азия о ± олоро " оонньуулар курдук киэІ хабааннаах кµрэхтэґиилэр ыытыллаллар . Республика суолталаах кµрэхтэґиилэртэн биир саамай кэрэхсэбиллээх , республика илин уґугуттан ар ± аа эІэригэр , со ± уруу іттµттэн Хотугу Муустаах бай ± алга тиийэ умсугутуулаах оонньуутунан спорт национальнай кірµІнэрэ буолаллар . То ± о диэтэр , спорт бу кірµІнэрэ республика олохтоохторун µгэстэригэр , кµннээ ± и дьарыктарыгар толору эппиэттэґэр . Спорт национальнай кірµІнэрин кытта тэІІэ спартакиада эмиэ сайдар , кірµІнэринэн федерациялар тэрилиннилэр . Сорох кірµІнэр бµтµн Россиятаа ± ы кірµІІэ кубулуйдулар . Бµтµн Россиятаа ± ы , норуоттар икки ардыларынаа ± ы суолталаах кµін кµрэстэр ыытыллар буоллулар . Быйыл Норуоттар икки ардыларынаа ± ы Олимпийскай комитекка спорт национальнай кірµІнэрин билиґиннэрии буолла . Бµгµн спорт национальнай кірµІнэригэр " Манчаары оонньуулара " XVIII спартакиада Бµлµµгэ ыытыллар . Геройдар дойдуларыгар уонна кырдьа ± ас Бµлµµ куоратыгар республика ытык иэґин тілµµр . Бу кµрэхтэґиигэ республика бастыІтан бастыІ спортсменнара тµмµстµлэр . Мин санаабар , кинилэр µрдµк маастарыстыбаларын , кыайыыга дьулуурдарын кірдірін ыччакка холобур буолуохтара . Бµлµµлэр спортсменнарга , тренердэргэ , " ыалдьааччыларга " бары усулуобуйаны олохтоотулар уонна кµрэхтэґии µрдµк таґымнаахтык ааґарын туґугар дьулуурдаахтык бэлэмнэннилэр " . Тµмµккэ спартакиада ± а бэлэмнэниигэ µгµс сыраларын уурбут Бµлµµ улууґун олохтоохторугар уонна тэрийэр комитекка махталын биллэрдэ . Россия Олимпийскай комитетын генеральнай секретара Ю . Н . Юрьев , Бµлµµ улууґун дьаґалтатын баґылыга Д . Д . Махаров бэйэлэрин э ± эрдэлэрин тиэртилэр . Дьэ , ол кэнниттэн киэІ ис хоґоонноох театрализованнай кістµµ са ± аланна . От ыйын 2 кµнµттэн оонньуулар бары кірµІнэригэр кµрэхтэґиилэр са ± аламмытынан бардылар . lПетр ПАВЛОВ " Алгыс баґа сыалаах , кырыыс баґа хааннаах " диир саха іґµн хоґооно . Кырдьык да алгыс хаґан да куґа ± аны оІорбот , кырыыс хаґан да µчµгэйгэ тиэрдибэт . Алгыс да , кырыыс да умайа турар уот ніІµі оІоґуллар . Умайа турар уокка уот иччитин аатын ааттаан , ас биэрэн аґатан баран , холобур , алгыс тылын этэн алгыыллар . Биґиги сахалыы ійдінірµнэн , информация тыыннаах эйгэ ± э уот буолан сылдьар диэбиппит . Онон алгыс ( информация ) уот иччитин кытта алтыґара сіп курдук . Этиллибит илдьит аналлаах иччилэргэ , айыыларга - тыыннаа ± ы айар , µіскэтэр , µчµгэйи эрэ оІорор тыыннаах кµµскэ тиийэн , онно µчµгэйи оІорор , µіскэтэр тыыннаах энергия буолан , алгыс туґуламмыт киґитигэр , эбэтэр сиригэр тиийэр . Ґчµгэй информация µчµгэй энергия буолар . Оттон кырыыс эмиэ уот ніІµі оІоґуллан тыыннаах эйгэ ± э киирэр уонна абааґыларга , ілірір - іґірір тыыннаах кµµскэ тиийэн , куґа ± ан , ілірір - іґірір , алдьатар энергияны а ± алар . Кырыыґы этэр сµрдээх сэрэхтээх , бэйэ ± эр тиийиэн сіп дииллэр . То ± о ? Манна тыыннаах эйгэ биир суол дьикти кістµµтµн кірібµт . Холобур , туох да буруйа суох киґини туох эрэ аньыыга балыйан кырыыр буоллахха , этиллибит информация куґа ± ан , алдьатар , ілірір энергиятын кытта бу киґиэхэ кыайан кэлбэт . То ± о диэтэххэ , бу киґи онно олох да сыґыана суох , кини оІорботох дьыалата , онон киниэхэ ханан да киирэр кыа ± а суох . Оттон µіскээбит куґа ± ан тыыннаах энергия ханна эрэ хайаан да тиийиэхтээх , оччотугар онно сыґыаннаах арай кыраабыт киґи бэйэтэ буолар . Онон эппит тыла барыта бэйэтигэр кэлиэн сіп . Ол эбэтэр тыыннаах эйгэ ± э µчµгэй µчµгэйи эрэ , куґа ± ан куґа ± аны эрэ эІэрдэнэрин кірібµт . - Биһиги үгүс сыл устата оҕолору сахалыы үөрэтиини анаан кэтээн көрөбүт . Улуустартан маассабай көһүү кэмигэр сахалыы үөрэтиигэ наадыйыы биллэ улаатар . Ону учуоттаан , кэнники сылларга 38 № - дээх Саха - канадскай оскуола аһылынна , манна атын төрүт олохтоох омуктар оҕолоро эмиэ үөрэнэллэр , факультатив быһыытынан төрөөбүт тылларын үөрэтэллэр . Бу оскуола аҕыйах оҕолоох да буоллар , сыалын - соругун толорор . Кэлин Саха гимназията , бастаан Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын салаатын быһыытынан сылдьан баран , туспа оскуола буолла . Быйыл кинилэр 2 - с № - дээх педколледж урукку дьиэтигэр киирэн , кэҥээн , сахалыы үөрэтэр кылаастары эбии арыйдылар ( 2 кылааһы ) . Бу күннэргэ мин Мандар суруйбут кинигэлэрин , альбомнарын , буклеттарын , ыстатыйаларын іссі тігүл лаппыйан , иІэн - тоІон аахтым уонна олуґун диэн астынным , сүргэм кітіҕүлүннэ , санаам сааґыланна . Мандар бэйэтэ ірүү этэринии : « Наґаа үчүгэй ! » / / Уґук Хоту баран µлэлиир эдэр учууталлыын кэпсэтии Владислав Окороков былырыын ХИФУ Омук тыл институтун ситиґиилээхтик бµтэрбитэ . " Английскай - кытай тылын тылбаасчыта , учуутала " идэтин ылбыт уол Уґук Хоту , БулуІ улууґун Кµґµµр біґµілэгэр µлэлии айаннаабыта . - Мин µс сыллаах дуогабар тµґэрсэн барбытым . Федеральнай программа ± а хабыстым . Ґірэх министерствотыгар алта буолан куонкурустаспыппыт . Программа усулуобуйатын быґыытынан , µс сыл Уґук Хоту баран µлэлээн кэллэххинэ , дьиэ ыларга 500 тыґ . солк . биэрэллэр . Ону таґынан эдэр специалист µс сыл устата Россия ханнык ба ± арар муннугар баран кэлэр кыахтаах . Айанын ороскуота тілінір , сыл аайы . Бу эмиэ олус µчµгэй . Ґс сыл кэнниттэн икки сылга биирдэ тілінір буолар . Салгыы » Президент анал этиитэ олус дириҥ , киэҥ хабааннаах . Хас биирдии киһи бэйэтигэр чугас түгэннэри булан ылар , өйдөөн истэр . Сарсын , балаҕан ыйын 16 күнүгэр , « Спорт Якутии » хаһыакка көҥүл тустууга аан дойду чемпиона Виктор Лебедев биэрбит толору интервьютун сиһилии ааҕыҥ . Ону сэргэ Лебедев тренерэ Владимир Модосян чемпионат хайдах ыытыллыбытын , ымпыгын - чымпыгын кэпсиэҕэ . Хаһыат сарсыҥҥы нүөмэрин алта балаһата көҥүл тустуу чемпионатын туһунан сырдатыаҕа . « Спорт Якутии » атын балаһаларыгар өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастаан бэлиэтэммит велосипедистар күннэрэ хайдах ыытыллыбыта кэпсэниэ уонна да атын сэргэх матырыйааллар эһигини күүтэллэр . Сиһилии ааҕыҥ , дуоһуйа астыныҥ ! Ааспыт 4 сууккаҕа өрөспүүбүлүкэҕэ 36 буруйу оҥоруу буолла . Онтон 19 « итиитинэ » арылынна . Суотабай төлөпүөнү халааһын , син биир уруккутун курдук , бастакы миэстэҕэ турар . Халабырдьыттар төлөпүөн сыанатын ыйыта сатаабаттар эбит . Ыарахан да сыаналааҕыттан , чэпчэкититтэн да тутулуга суох , ыйыта барбакка , халыыллар . Саха Республикатын Президенэ Е . А . Борисов Саха Республикатын Государственнай Мунньа ± ар ( Ил Тµмэн ) Анал этиитэ Ытыктабыллаах бар дьонум , Сахам сирин олохтоохторо ! Убаастабыллаах депутаттар ! 2010 сыл бэс ыйын 17 кµнµгэр бу трибунаттан Саха Республикатын Президенин дуоґунаґыгар мин кандидатурабын бигэргэтэргэ тыл этиибэр биґиги республикабыт дьоґун суолталаах уонна ордук уустук проблемаларын сиґилии бэлиэтээбитим . Республика сайдар хайысхаларын хайдах кірірбµн кэпсээбитим . Гражданнары , политическай партиялары уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэри бииргэ µлэлииргэ тµмэр ба ± а санаабын биллэрбитим . Ол программнай тыл этиибэр оло ± уран , Саха Республикатын Правительствота 2010 - 2015 сс . бу докумуону олоххо киллэрии Былаанын бигэргэппитэ . Салгыы » - Мин элбэхтик ыарытыйан , хас да сыл үлэтэ суох дьиэбэр олорбутум . Уруккуттан таҥас тигэр этим . Билэр дьонум : " Наһаа үчүгэйдик иистэнэҕин , тоҕо дьоҥҥо босхо тигэ сылдьаҕын ? " - диэн өй уганнар , былырыын сүүрэн - көтөн , биисинэс - былаан суруйан , урбаанньыт үрдүк аатын сүкпүтүм . Биир иистэнэр массыына атыылаһан , дьонтон сакаас ылан барбытым . Манна диэн эттэххэ , төһө бэйэлээх сакаас киириэй ? Көннөрү , айахпын ииттэр эрэ курдук харчыланабын . Быйылгыттан аны нолуокпут үрдээн хаалан , олох даҕаны иэдэйдибит . Киирэн дуомнаабыт харчыбынан нолуок эрэ төлүүбүн . Таах сибиэ эбит ! Ити кэннэ хантан тэрилтэлэнэн таймаланан үлэлиэхпитий ? ! / / ійµµн " Ленский край " форумІа са ± аланар ! Саха Республикатын Правительствотын премьерэ Егор Борисов кі ± µлээґининэн , СР Ыччат политикатыгар министерствота уонна М . К . Аммосов аатынан Саха государственнай университета ыччат ортотугар " Ыччат - республика инновационнай - стратегическай ресурсата " диэн дьыалабыай оонньууну тэрийэллэр . Оонньуу сыала : СР государственнай салайар кадрдарын торумнуурга уонна республика социальнай - экономическай сайдыытын бырайыактарыгар ыччаты кытыннарыы , кини эдэрдии эрчимин туґаныы . Салгыы » Быһылаан буолар кэмигэр буксирга 14 киһилээх экипаж баар эбит . Алдьархай кэнниттэн « Ленанефть - 12064 » танкер 3 киһини хостообут . Капитан уонна икки мотруос быыһаммыттар . Кинилэр доруобуйаларын туруга син ама , диэн биллэрэллэр . Билигин хаалбыт 11 киһини көрдүүллэр . Быыһыыр үлэҕэ итини сэргэ « Николай Евгенов » гидрографическай судно тардылынна , Тиксииттэн « Полярные авиалинии » хампаанньа МИ - 8 вертолетунан РФ ЫБММ СР Кылаабынай управлениетын баһылыга Горкун А . В . салайааччылаах бөлөх көттө . Дойду фондовай ырыынагар тахсыбыт µп - харчы хамсааґына экономика µгµс салааларыгар ыарахан тыынын биллэрдэ . Ол курдук экономическай кризис бастакы сиэртибэлэринэн бааннар , хамсаабат баайы - дуолу кытары µлэлиир компаниялар , онноо ± ор авиакомпаниялар буоллулар . Бу сайыІІы уматык сыаната µрдээґинин балысханыгар о ± устарбыт авиакомпаниялар балаґыанньалара іссі кытаатта . Россия авиационнай ырыынагар уонунан сыллар тухары бигэ туруктаахтык µлэлээбит компаниялар , олор истэригэр AirUnion альянс моІкуруут бардылар . Экспертэр фондовай ырыынак араллаана чугастаа ± ы кэмІэ іссі да ± аны хатыланыа дииллэр . Салгыы » Биллэрин курдук , " Россельхозбаан " ААО дойду µрдµнэн ылыллыбыт " АПК - ы сайыннарыы " национальнай бырайыак соруктарын толорууну хааччыйар бас - кіс кредиттиир тэрилтэнэн буолар . Бырайыагы сµрµн толорооччулартан биирдэстэринэн ананарыгар бу баан тыа хаґаайыстыбатыгар хайысхалаа ± а итиэннэ µрдµк рейтиннээ ± э быґаарар суолталаммыта саарбахтаммат . Биґиги республикабытыгар тыа сирин µлэґит дьонугар µп - харчы иэс биэрэн ійµµр , сарсыІІы кµІІэ эрэллэрин кµµґµрдэр дьаґал олоххо хайдах киирэн иґэрий ? Бу туґунан " Россельхозбаан " ААО Саха сиринээ ± и филиалын директора А . С . Кировтыын кэпсэтэ олоробут . Салгыы » " Олус кэрэ буолуу миэхэ накаастабыл курдук буолбута . Миигин кыраґыабайгын дииллэр . Ол гынан баран , онно туох да ураты буолуу наадата суох диэн сэрэйэллэр . Оттон эґиги сцена ± а кыраґыабай буолан кіріргі холонуІ ээ ! " - диэн эр дьоннор куттарын - сµрдэрин туппут нуучча кэрэ артыыската Ирина Алферова эппиттээх . Ханнык ба ± арар идэлээх , хайа да эйгэ ± э сылдьар кыыс да , дьахтар да мэлдьи кэрэтик кістµін ба ± арар . Арааґа , ол да иґин : " Дьахталлар бэйэлэрин тустарыгар эрэ буолбакка , эр дьоІІо µчµгэйдик кістір уонна сібµлэтэр туґугар бэйэлэрин кірµнэллэр " , - диэн эттэхтэрэ . Биґиги театрдарбыт кэрэ аІардарын куруук да ± аны хайгыы , кинилэр µтµі міссµіннэрин сі ± і - махтайа кірірбµт кэмнээх буолуо дуо ? Тас кірµІµнэн кэрэ дьахтар ис дууґата эмиэ эІкилэ суох ыраас буолуо диэн бµтэйдии сэрэйэбит уонна эрэнэбит . Ол эрэлбит µксµгэр туоларыттан µірэбит . Биґиэхэ бµгµн П . Ойуунускай аатынан Саха театрын артыыската Елизавета Федотовна Потапова ыалдьыттыыр . . - Елизавета , сааскы сайа ± ас бырааґынньык кэлэн иґэринэн , кэпсэтиибитин сир ийэ кэрэ куоларыттан са ± алыахха дуу ? - Сахаларга кыыс о ± о , дьахтар хаґан ба ± арар нарын , кэрэ буолар диэн ійдібµл баар . Онон да ± аны буолуо , бэйэм уолаттарбын кыра эрдэхтэриттэн кыыґы хаґан да улаханнык саІарыа , тарбаххытынан таарыйыа суохтааххыт диэн ииппиппит . Ол тµмµгэ кістір : кинилэр эбээлэригэр уонна кырдьа ± ас дьоІІо ытыктабыллаахтык сыґыаннаґаллар . Улахан уолум Федот 25 сааґын туолла , кыра уолум Спартак быйыл оскуоланы бµтэрэр . Кыыс о ± о ийэ ± э ордук чугас дииллэрин истэбин . Мин олох кыра сааспар ийэтэ суох хаалан , эбээбэр иитиллибитим . Ийэ диэн хайдах буолара буолуой диэн харахпар оІорон кірірµм , ийэлэниэхпин олус ба ± арарым . Уон сааспын ааґан эрдэхпинэ биґиэхэ Зоя Петровна Багынанова ийэ быґыытынан кэлбитэ . Кэлин кэргэним ийэтин кірі - кірі ийэ хайдах буолуохтаа ± ын туґунан ыра санаам сиппит курдук буолбута . - " Кырдьан эрэбин дии санаама , итинник санаа , тіттірµтµн , киґини тµргэнник кырытыннарар " , - диэн этии дьахтар аймахха ордук чугас быґыылаах . Артыыстар кырдьары билиммэттэр дииллэр ээ ? - Артыыстар сааспытын билиммэт дьоммут . То ± о диэтэххэ , куруук араас уобарастарга µлэлиибит : кыра о ± ону , эдэр киґини эбэтэр аарыма кырдьа ± аґы да ± аны оонньуохпутун сіп . Ґлэбитигэр эдэр ыччаты кытары алтыґар буолан , бэйэ ± ин эмиэ эдэр курдук санана ± ын . Уолаттарым уІуохтарынан олус улахаттар , кинилэри кытары бииргэ сырыттахпына ардыгар кинилэртэн : " Ити кыыґыІ дуу , эдьиийиІ дуу ? " диэн ыйытан соґуталлар µґµ . Оттон омуктар : " Саха дьахталлара , олус да кэрэ ± ит , хайдах бэйэ ± итин кірµнэ ± итий , эґигини " тоІорон " кэбиґэллэр дуу ? " - диэн кµлээччилэр . Уолаттарым улаатан , аны бэйэбин атаахтаталлар . Биґиги куруук истиІ сыґыаІІа бигэнэн улааппыт уонна дьоІІо µчµгэйи ба ± арарга иитиллибит буоламмыт буолуо , оло ± у чэпчэкитик ылына сатыыбыт быґыылаах . Эбээбит Зоя Петровна биґигини : " Дьахтар эр киґини ірі тута сылдьыахтаах . Кини µчµгэйин эрэ таба кірін , ону бэлиэтээн хайгыахтаах " , - диэн µірэтэрэ сіп быґыылаах . - Америка суруйааччыта Мэри Маккарти : " Биґиги бары - бэйэбит романнарбыт геройдарабыт " , - диэбитин айар дьон міккµґэр тµгэннэрэ баар буолааччы . Оттон артыыс киґиэхэ оруол туох суолталаа ± ый ? Эн биир ойуччу миэстэ ± э турар оруолгунан Толгонай оруола буолар . - Андрей Саввич Борисов " Ийэ сири " а ± ам юбилейыгар анаан туруорбутугар махталым улахан . Толгонай оруолун миэхэ сµктэрбиттэригэр бастаан олус куттаммытым . То ± о диэтэххэ , бу испэктээкилгэ элбэх кілµінэ кірііччµ иитиллэн та ± ыста ± а уонна Толгонайы Александра Иванованан билэллэр . Толгонай саамай кырдьа ± ас киґини оонньообут бастакы оруолум этэ . - Ити оруолтан тус олоххор туох эрэ туґалаа ± ы ылбытыІ дуо ? - Толгонай тапталынан олорбут ийэ . Кэргэнин кытары хайдах таптаґан ыал буолбуттарын уолаттарыгар истиІник иэйэн кэпсиир , кинилэргэ холобур туттар . " Тапталтан о ± о баар буолар , уолаттарым - мин дьолум ірігійдірі " , - диэн хайдахтаах курдук киэн туттан этэрий ? Мин эдэр сааспар куоракка µірэммитим . Ньурба ± а тиийбиппэр артыыстар " хайдах эрэ тыкаарыІнаабыт , сахалыы сатаан саІарбат куорат кыыґа кэлэр " диэбиттэр этэ . Оттон биґиги мас дьиэ ± э олорбуппут , уубутун - хаарбытын бэйэбит таґынан олорбуппут . Кэргэним Сенялыын хара бастакыттан бииргэ буолбуппут . Икки сыл билсэн баран холбоспуппут , 20 сыл бииргэ олорбуппут . Тіґі да кэлин икки аІы барбыппыт иґин , бииргэ олорбут 20 сылгын ханна да ылан бырахпаккын . О ± олорум а ± алара барыбытыгар кµндµ . Артыыс киґи милиция ± а , буолаары буолан холуобунай ирдэбилгэ , µлэлиирэ ыарахан эбит этэ . Милиция ± а анал µірэхтээхтэр мээнэ уолуґуйбаттар , бэйэлэрин туттуна µірµйэхтэр . Оттон Сеня артыыс этэ буолла ± а , ыараханнык ылыммыта быґыылаа ± а . Батта ± а маІхайан киирэн барбыта . - Оруолларгын тас кірµІµнэн уонна ис дууґатынан кыраґыабай уобарастар диэн араара ± ын дуо ? - Оруолларбар баар кыраґыабай кыргыттарым бары да ± аны ис дууґаларынан кэрэлэр . Ньурба ± а сылдьан бастакы улахан оруолум Ньургуу ( " Сайсары " ) этэ , онтон Нэркэґим , Айыы Куом , Алинам уо . д . а . бары да ис дууґаларынан баай кыргыттар . Саха театрыгар кэлэн баран , " Ґйэ уоруута " испэктээкилгэ Снежанабын о ± о аймах таптаабыта , идеальнай героиня быґыытынан ылыммыттара . Билигин санаатахпына , куруук биґирэмнээх оруоллары оонньообут эбиппин . Оттон миигин " алдьаппыт " оруолум - Хара Мотуо ( ис - иґиттэн тэбэнэттээхтик кµлэр ) . Иван Гоголев " Хотугу сибэкки " испэктээкилигэр Хара Мотуону оонньообуппун чугас дьонум бары : " Аны итинник мікµ сирэйдээх оруолга оонньоомо " , - диэн кµлэллэр . Хара Мотуо уобараґа кістµµмµм тигиллибитин эрэ кэннэ силигин сиппитэ . Хара Мотуом ааттыын да хара , мотуруоскалаахпын , улахан саппыкылаахпын , кумаа ± ы бэргэґэлээхпин , дьахтар бэрдэбин дуу ? Режиссербут Герасим Васильев : " Мікµ сирэйдээх , толоос туттуулаах - хаптыылаах уобараска киллэрэргэ эйигин тосту - туора уларытыахха наада " , - диирэ . Ити оруолум кэнниттэн били урукку нарын - намчы быґыым - таґаам ханна да суох буолбута . Сааґым да кэллэ ± э дии , дьахтар аймах 40 сааґын аастар эрэ , тас кістµµтэ уларыйбытынан барар . Ол иґин , Герасим Семеновичка билиІІээІІэ диэри : " Миигин Хара Мотуо алдьаппыта " , - диэн кµлэбин . Билигин санаатахпына , дьахтар оруолларым бары да ± аны олус интэриэґинэйдэр уонна тус олохпун кытары сибээстээх курдуктар эбит . Кэргэммин кытары арахсар кэмнэрбин этэІІэ туоруурбар " Кыыс Дэбилийэ " олоІхо - испэктээкил быыґаабыта . Син биир µірэ - кіті арахсыбаккын , о ± олоруІ тустарыгар ыалдьа ± ын буолла ± а . Сіпкі гынабын дуу , сыыґа гынабын дуу диэн санаалар µµйэ - хаайа туталлара . Дьиэбэр барыахпын ба ± арбат курдук буоларым . Испэктээкилгэ бэлэмнэнэрбитигэр киэґэ хойукка диэри µлэлээґиммит миигин быыґаабыта . Ити µлµгэр µлэттэн ордон , ытыыр - соІуур , толкуйдуур да бириэмэ суох курдук буолбута . Аны Кµлµмнµµр туґунан Харысхал " БастыІ хатыыта " испэктээкилэ тахсар буолбута . Манна сцена ± а иккитэ эрэ киирэн тахсабын эрээри , сµрдээх кµµстээх уобарас арыллар . Балбаара сахалыы куттаах дьахтар . Кэргэнэ сайдыылаах киґи быґыытынан , о ± олорун со ± уруу µірэттэриэн ба ± арар . Оттон Балбаара алааґыттан ханна да барыан , о ± олорун тэйитиэн ба ± арбат . Ол трагедията кістір . Ити оруолбар оонньуу сырыттахпына , о ± олорум тіріппµт а ± алара ілбµтэ . Онно " огдообо " диэн тыл ыараханнык этиллибитэ . Онон оло ± ум ыарахан кэмнэригэр миигин ити оруолларым быыґаабыттарыгар итэ ± эйэбин . Ґлэм суо ± а буоллар , тус оло ± ум иэдээнин эрэ саныы сылдьыахпын , онно эрэ охтон хаалыахпын сіп этэ . " Лоокуут уонна Ньургуґун " испэктээкилгэ хоруопка киирэбин . Амма ± а олорор кырдьа ± ас эдьиийбит 60 - ча сааґыгар тиийбит а ± абын : " Бу хаґан ійдінір уолуй , аны кыыґын хоруопка укпут ! " - диэн мі ± ірі . Хоруопка киирэрбэр - тахсарбар сиэри - туому тутуґаллар , сценаны аґаталлар . Бэйэм алаадьы уурар быґыылаах этим . Ґчµгэйэ диэн , Ньургуґун киирэр хоруоба ким да хоруоба буолбатах , испэктээкилгэ ананан оІоґуллубута . Сцена туруорар уолаттар миигин кірі - кірі : " Оо , дьэ , эрэйдээ ± и , эмиэ киирэ ± ин дуо ? " , - диэн аґынааччылар . Бэйэм наґаа ыарыр ± аппакка , санаабар туппакка оонньуу сатыыбын . - Итинник ыарахан оруоллартан тіґі ір тахса ± ыный ? - Ньурба театрыгар " Сайсарыга " Ньургуу быраатын кытары быраґаайдаґан баран уІар сценатыгар дьиІнээхтии уІан хаалбытым . Оруолбар аґара киирэн хаалбыт этим . Кырдьа ± ас артыыстар : " Хайа , хотуой , итинник сатаммат . Сыыґа гына ± ын , техника баар буолуохтаах , орто сµнньµ тутуґуллуохтаах " , - диэн µірэтэллэр этэ . Кэлин киґиэхэ µірµйэх син кэлэр быґыылаах . Кµлµмнµµр Балбааратын уобараґыттан эмиэ наґаа ыараханнык тахсыбытым . Оонньоон тахсан баран , биир сиргэ туран ытыы тµґэн баран уоскуйабын . Ыарахан оруоллар кэннилэриттэн саІам - иІэм а ± ыйаан хаалар , ону о ± олорум ійдµµллэр . Билигин кірііччµлэр оруол тылыгар - іґµгэр , артыыс хайдах саІарарыгар бол ± омто уурар буоллулар . Хоґоону сµрдээ ± ин истэр буолбуттар . Бу соторутаа ± ыта Майа ± а Ходулов аа ± ыытыгар бастакы миэстэни ылан киирдим . Миэхэ , то ± о эрэ , Варвара Потапова хоґоонноро олус чугастар . Кини хоґоонноругар таптал , дьахтар аналын , айыл ± а темалара бааллар . Артыыстар бары да ± аны хоґоон аа ± арбытын сібµлµµбµт . Артыыс киґи мэлдьи оруоллаах буолбат . Оруола да суох буоллахпына уонна туохтан эрэ туоххаґыйдахпына , бэйэм - бэйэбэр хоґоон аа ± абын . Хоґоонноох тэтэрээппин мэлдьи илдьэ сылдьабын . Театрга аллараа этээскэ баар хаартыскалаах фойены " а ± ам музейа диэн ааттыыбын , онно киирэн хоґоон аахтахпына дууґалыын чэпчиибин . Куруук сырдыгы , кэрэни хараххар кірі ± µн , оччо ± о бэйэІ да ± аны сирэйдиин - харахтыын ырааґыран кэлэ ± ин . Сайа хоґооннорун аахтахпына ийэм дойдутугар Сунтаарга баар курдук буолабын . - Елизавета , эйигиттэн кэрэ буолууІ кистэлэІин туґунан элбэхтик ыйыттахтара . - Ити И . Алферова эппитин курдук , сорох дьон артыыстар наар гримнэнэр буолан кыраґыабайдар диэччилэр . Оннук буолбатах , арай урут Станиславскай µірэ ± инэн µлэлиир эрдэхпитинэ гримнэнэр этибит . Мин санаабар , кэрэтик кістµµ кистэлэІэ куруук кµлэ - µірэ уонна µчµгэйи эрэ саныы сылдьарга быґыылаах . Санаа ± ын тµґэрбэккэ сырыттахха , киґи бэйэтин сааґын билиммэт . Уопсайынан , кыраттан да тырытта , кыыґыра сылдьар дьону кыайан ійдіібіппµн . Киґи µлэтигэр араас буолар , сылайа ± ын , тугуІ эрэ табыллыа суо ± ун сіп . Ону барытын дьиэ ± эр илдьэ бардаххына , оло ± уІ хантан дьоллоохтук салаллыай ? Чугас дьоІІун эмиэ ійдµіхтээххин . Билигин уолаттарым улахаттар . Дьиэ иґинээ ± и кыґал ± алары барытын улахан уолбуттан ыйытабын . Барытын бэйэлэрэ быґаардыннар диэн кинилэр тµмµк тылларын истэбин . " Эр киґи билиэхтээх , эн быґаар " диэн а ± а баґылык курдук сананалларыгар кыах биэрэбин . Тугу таІнарбын эмиэ уолаттарым сµбэлииллэр . Кыра эрдэхтэриттэн оннук µірэппитим . Улахан уолум Федот эґэтин аатын ылбыт буолан , таІара курдук кірібµт . Кыра уолум Спартак кыратык кµнµµлµµр да , бэйэ - бэйэбитин бары ійдіґібµт . Уолаттарым - мин кириэппэґим , инники эрэллэрим ! - Елизавета , кэпсээниІ иґин махтал ! Мэлдьи да ± аны " Ийэ айыл ± а эриэккэс бэлэ ± э , кэрэттэн кэрэ киэргэлэ - симэ ± э " буола сылдьаргар ба ± арабын . Надежда ЕГОРОВА .

Download XML • Download text

sah-10

sah-10

View options