Deltacorpus 1.1

mar-24

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

सिद्धता ग्रसनी - मध्यकर्ण नलिका डिंभक अपृष्ठवंशीय सरिसृप तारामासा बाओबाब वृक्ष विषुववृत्तीय घनदाट अरण्याचा प्रदेश मोसमी हवामानाचा प्रदेश असे शिक्षक जर मुलांना शिकवतील तर ते शुद्ध भाषा कशी शिकवू शकतील ? बी एड्‌‌‌ - डी एड्‌ चे विद्यार्थी असे का झाले ? तर त्यांना भाषा शिकवणार्‍यांनी शुद्धीचा आग्रह धरला नाही म्हणून . ( ( सहजतेने एकमेकांच्या गळ्यात खांद्यावर हात घालायला लागलो ) ) ह्याला फक्त स्त्री जवाबदार कशी ? पुरुषाला कळत नाहि का आपण एका विवाहीत स्त्रीशी सलगी करु नये » » ह्म्म , पण जर इच्छित पॅकेज जर वर सांगितल्याप्रमाणे मिळत नसेल , आणि त्याची टारबॉल फाइल तुम्हाला सापडली असेल , तर या लेखात सांगितल्याप्रमाणेच ते इन्स्टॉल करावे ! २०११ मध्ये भारतात परत येणार असाल तर नक्कीच ० इनकम रिटर्न भरायला हवा , म्हणजे दरवर्षीचे रिटर्नस राहतील . तुझा दुधाचा धंदा चालू आहे का ? असेल तर भरच . पण नुस्तीच नौकरी असेल ( इनकमचा तो सोर्स दाखवला असेल तर ) गरज नाही . भारतातील आजच्या स्थितीला अनुसरुन प्रत्येक गावात ग्रामपंचायत सदस्य किमान पदवीधर मिळणे कठिण आहे . मात्र आज SSC ची अट घालणे आवश्यकच आहे . आणखी दहा वर्षांनी ती जरुर पदवीधर करावी . लोक निर्वाचित सदस्याचे प्रगती पुस्तक ही संकल्पनाही फ़ार योग्य आहे . पक्षाची आश्वासने , उमेदवाराची आश्वासने व त्यांची पूर्तता यांचा लेखा जोखा जनतेसमोर यायलाच हवा . ' शक्यतो ' शुध्दलेखन व व्याकरणात ( आपणांस माहीत असलेल्या नियमांप्रमाणे ) बसेल असे लेखन आपण पाठवावे . संपादक मंडळातील तसेच त्यांना मदत करू इच्छिणार्‍या काहींनी हे ' शुध्दीकरण ' करण्याची तयारी दाखविली आहे . आमच्या गावच्या जत्रेच्या आदल्या रात्री ग्रामदैवताच्या अश्वाची सवाद्य मिरवणूक असते . रात्रभर ती गावाच्या चौकाचौकात रेंगाळून पहाटेच्या सुमारास देवाच्या डोंगरावर न्यायची असा प्रघात पडलेला किँवा पाडलेला आहे . या मिरवणूकीचे पूर्वीचे वैशिष्ट्य म्हणजे सोंगाच्या गाड्या असत . सुतारनेटावरची पुरुषमंडळी व पोरं विविध पौराणिक देखावे प्रत्यक्ष संवादातून , हुबेहूब वेशभुषेसह सादर करीत . ते पाहण्यासाठी अबालवृद्धांची रस्त्याकडेला गर्दी उसळायची . परंतु आता जमाना बदललाय . . . सोंगाच्या गाड्या कालबाह्य झाल्यात . त्यांच्या जागी नाचणाऱ्‍या नायकिणी आल्यात . त्यांचा नाच पहायला तरुण पोरांची झुंबड उडू लागलीय . . . तो रस्त्यावरचा तमाशा बहुतेकांना आवडणारा . रात्र कशी सरते ते जाणवू न देणारा तो जलसा अनुभवणं म्हणजे तरुणांसाठी वर्षातून एकदाच लाभणारी पर्वणी . उडत्या चालीच्या गावरान गाण्यांच्या ठेक्यावर पदर उडवीत नाचणाऱ्‍या त्या कोवळ्या कमनीय तरुणी जवळून पाहण्यासारखा दुर्मिळ योग पुन्हा बारा महिने नसतो . म्हणून मिसरुड फुटलेल्यांचं नायकिणींच्या भोवती दाट कोँडाळं . वर्षानुवर्षे बायांची संख्या वाढतेच आहे , अन् त्यांना न्याहाळणाऱ्‍यांचीसुद्धा . संध्याकाळी नाचणाऱ्‍या युवतीँची ' डान्सिँगपार्टी ' आपल्या लवाजम्यासह गावातल्या दलालाच्या घरी उतरली की त्यांना पहायला तरुण पोरांची हीऽऽ झुंबड ! त्या बोलतात कशा , चालतात कशा , खातात - पितात कशा हे पाहणं म्हणजे वेगळीच मौज . ' दलालाची लै मज्जा आसंल नै ? ' अशी खालच्या आवाजात एकमेकांना टीपण्णी दिली की दलालाच्या अहोभाग्यावर जळणं व्हायचं . दलालानं दारातून डोकावणारी पोरं हाकलली की समजायचं पोरी आता नटायला बसल्यात . मग तासभर इकडं तिकडं घुटमळून कोणाला कोणती आवडली याची सकारण चर्चा ठरलेली . दीडेक तासाने दार उघडलं जायचं अन् त्या चिरतरुण नृत्यांगना स्वर्गीय शृंगार करुन बाहेर यायच्या . त्यांचं ते नटणं म्हणजे ' भडक ' सदरात मोडणारं . गर्द दाट रंगाची काठापदराची साडी चोपून चापून नऊवारासारखी नेसलेली , पदर थेट पोटरीपर्यँत सोडलेला , चांदीचा गच्च कंबरपट्टा , केस चोपून अंबाडा केलेला , त्यावर काळा फिट्ट बो , अंगभर चमचमणारे दागिने , चेहरा उजळवलेला , चंद्रकोरी टिकली , अन् ओठांना लालचुटुक लाली . तंग ब्लाऊज , अन् नजरेत भरणारी ती दोन टोकदार टोकं ! ' ओऽय होये ! ' प्रत्येक तरुण रसिकाच्या नजरेतून सौंदर्यास्वाद बोलून जायचा . तशा आस्वादक नजरांची त्या नर्तिकांना नेहमीची सवय . त्यादेखील त्या चौकस नेत्रशरांचा सस्मित स्विकार करीत मोहकपणे लाजल्या की तरुणांचा कलेजा खल्लास ! असा समोरासमोरचा ' प्रेमानुभव ' खेडेगावात कोठून मिळायला ? दिवसा उजेडी तर शक्यच नाही . आणि रात्रीच्या काळोखात बायकोचं असं मोहक लाजणं अनुभवणार कसं ? त्यामुळेच नायकिणीँच्या नाचाला तरुण आशिक पोरांबरोबरच अनेक विवाहित बाप्येसुद्धा लाभत असतात . ' ती ' आपल्याला आवडली असून तिने आपल्याकडे पाहून गोग्गोड स्मित करावं अशा आशेने बहुतेकजण रुंजी घालतात . . . मग एकदाची मिरवणूक सुरु झाली की शिट्यांच्या सलामीत नाचकाम सुरु . नामांकित ब्रासबँडचा यावेळी कस लागे . एकसे बढकर एक अशा ठेकेबाज गाण्यावर कमनीय कंबर लचकतांना पाहून अधाशी डोळ्यांना पंख न फुटते तरच नवल ! मनमोहक पदन्यासाची ती दिलखेचक अदा नखशिखांत प्राशून घेण्यासाठी एकच धडपड उडू लागते . हळूहळू नाचगाणे गर्दीचा ताल धरू लागते . गोलाकार उभारलेल्या रसिकांना चुचकारत पोरींचे नृत्य चालू होते . . . त्या डान्सपार्टीचा एक हस्तक अगोदरच गर्दीत मिसळून शिट्ट्या फुंकीत दहाची नोट उंचावित असतो . ती नोट कोणी घ्यावी हे दुसऱ्‍या हाताने निर्देशित केल्यावर ती तरुणी ठुमकत त्याच्याजवळ येते व त्याच्या डोक्यावर लाडीक टपली मारून नोट हस्तगत करते . त्याचंच अनुकरण करीत अनेक पोरं मग आपल्या आवडत्या नर्तिकेच्या कोमल बोटांची नाजुक टपली खातात . . . थोड्यावेळाने तोच हस्तक त्याच्या मित्राच्या गालावर वीसची नोट धरतो . यावेळी त्या मित्राला आवडलेली पोरगी कंबर हलवित येऊन त्या गालाचा आपल्या मऊ बोटांना गालगुच्चा घेऊन ती विसाची नोट आपल्या कंचुकीत दडवून पुन्हा मध्यभागी चाललेल्या नृत्यात सहभागी होते . हे पाहून तशीच नाजूक मऊ बोटे अनेक आसुसलेल्या मित्रांच्या गालावर वीस वीस रुपयांत रुतू लागतात . . रात्र चढत जाते , नृत्य रंगत जाते . चौकाचौकात मिरवणूक अधिकाधिक थबकू पाहते . एका मोठ्या चौकात पुन्हा तोच हस्तक पन्नासाची नोट उंचावून आपल्या आवडतीला बोलावतो . यावेळी ती पदराचा आडोसा धरून केवळ त्याच्याचकडे पाहत येत असते . ती आडपडदा ठेऊन नेमके करते काय ? ही उत्सुकता शमविण्यासाठी एकजण पन्नासाची नोट उंचावित आपल्या आवडतीला खुणावतो . ती हसते , डोईवर पदर घेऊन आडोसा धरते अन् त्याच्याजवळ येतांना दोन तीनवेळा चक्क डोळा मारते , हे दिसतं फक्त त्या नोटधारकालाच ! मग अनेक रसिकलोक आपल्या आवडत्या पाखराकडून डोळे मारून घेतात . चारचौघात मिळणारा डाव्या डोळ्याच्या कौलाने धन्यधन्य होऊन जातात . गर्दीच्या खिशातील नोटांना नायकिणींचा ऊर जवळ करावासा वाटू लागतो . मिळतील तितक्या नोटांच्या भाराने पोरीँचा उभार आणखीनच उभारी घेतो . आता रात्र बरीच चढलेली असते . काही शौकिनांच्या डोक्यापर्यंत मदिरा चढलेली दिसते . ते नायकिणीँच्या अंगचटीला जाऊ पाहतात , पण तिथे उधारीचा धंदा अजिबात चालत नसतो . नोट दाखवून ' दौलतजादा ' करणाऱ्‍या जहागिरदारालाच त्या हसून - लाजून भाव देत असतात अन् फुकटात घसट वाढवणाऱ्‍या पेताडांना दलालाचे पंटर व डान्सपार्टीचे बॉडीगार्ड यथेच्छ चोप देत रिंगणाबाहेर घालवून देत असतात . . . अनेकांचे खिसे रिकामे पडतात . मात्र पोरीँची छाती दबून गेलेली असते , नाचूनही , नोटा साठवूनही ! अत्यधिक लालची लोकच ह्यात फसतात असो मुर्खांचा बाजार नेहमी गरम असतो त्यामुळे अशा ठकसेनांचे फावते . मस्तच ! स्वतः केलेल्या अनेक भूमिकांचे रसग्रहण करणारे त्यांचे पुस्तक मी वाचले आहे . स्वतःच्या कलेचा इतका सखोल विचार करणारे अनेक कलाकार असतीलही पण तो विचार तितक्याच ताकदीने लोकांसमोर मांडू शकणारे फारच विरळा . मी रोमिला थापर यांचे पुस्तक वाचलेले नाही आणि ते पुस्तक माझ्या संग्रही नाही . माझे मत या लेखातील त्यांच्या विधानासंदर्भात आहे . श्री चंद्रशेखर यांच्याकडे पुस्तक असल्यास तेच अधिक प्रकाश टाकू शकतील . मो , सुंदर , माहितीपुर्ण लेखाबद्दल आभार . . . भारतात अजूनही छोट्या गावात आणि कोल्हापुरासारख्या शहरात ऑर्गॅनिक दूध मिळते . . . निवांत ने सांगितल्याप्रमाणे भेसळीचे प्र॑माण सध्या प्रचंड वाढले आहे . . . पुण्यात तर मध्ये दर १० दिवसाला हजारो लिटर भेसळ पकडल्याची माहीती यायची . . . मला तर वाटत दूध आणि अशा तत्सम पदार्थांची , जे लहान मुलापासून , वृद्धांपर्यंत गरजेच्या अन्नपदार्थात धरले जातात , यात भेसळ करणार्‍याना जन्मठेपेची शिक्षा अंमलात यायला हवी . . . मगच असले प्रकार बंद होतील प्रा . पळशीकरांच्या लेखाकडे लक्ष वेधल्याबद्दल सन्जोप रावांचे तसेच ह्या लेखाचा दुवा दिल्याबद्दल प्रकाश घाटपांडे ह्या दोघांचे मनःपूर्वक आभार . आवडलं चित्र . डिझायनर फुलपाखरु . . . हम्म , डिजे मावशीने बाळगुटीतून एक दोन फॅशनचे वळसे चाटवले की काय ? डॉक्टरः मुळीच नाही . तुम्ही आधी हृदयधमनीआलेखन तर करून घ्या ! मग जरूर वाटल्यास हृदयधमनीरुंदीकरण करू . तेव्हाही सगळ्या पर्यायांचा विचार करूनच आपल्याला निर्णय घेता येईल . ( हा सारा दिलासा निव्वळ खोटा असतो . हे मला आता कळून चुकले आहे . एकदा हृदयधमनीआलेखन करण्यासाठी पाठवतात तेव्हा जमल्यास हृदयधमनीरुंदीकरण करण्याचाच बेत असतो . त्यावेळी मात्र त्यांच्यावर विश्वास ठेवण्याव्यतिरिक्त माझ्याजवळ दुसरा पर्याय नव्हता . खरे तर एव्हाना ताणचाचणी झालेली आहे . हृदयधमनीविकाराचे निदान झालेले आहे . त्याची खात्री करण्यासाठी आणि मग हृदयधमनीरुंदीकरण करण्यासाठी मला पाठवलेले आहे . असो . मला हे सारे आता समजते आहे . ) ( त्यावेळी ) मग मला माझ्या एका मित्राची आठवण झाली , ज्याचे हृदयधमनीरुंदीकरण तीन वर्षांपूर्वीच झालेले होते . मी लगेच तातडीने त्याची भेट घेतली . जीभेच्या कार्याचा विचार केला तरी , महत्व लक्षात येते . जेवताना दाताखाली अन्न कोण ढकलते . जीभेमुळेच तर केस किंवा इतर अनावश्यक पदार्थांची जाणीव होते . तेंडुलकर गेले त्याला आज एक वर्ष पूर्ण झालं . येते काही दिवस डॉ . श्रीराम लागू , श्री . श्याम बेनेगल , श्री . गोविन्द निहलानी , श्रीमती सुलभा देशपांडे , श्रीमती लालन सारंग , डॉ . शिरीष प्रयाग हे तेंडुलकरांचे सुहृद , सहकारी आपल्याशी संवाद साधणार आहेत . वा वा कोणते हो तुमचे हपिस ? पगार भरपूर देतात का ? मला अशीच नोकरी हवी आहे . पगार भरपूर , काम कमी ! सिनेमा नि गणेशोत्सवासारखा पवित्र सोहळा यातील फरक आपल्यालाच जाणवतो , समजतो . बर्‍याच जणांना तो समजत नाही ! त्यासाठी आहेत ना डिस्को आणि पब . . . तिथेहि नाचतो ना ? तिथे नाचूनच प्रॅक्टिस करतो , गणेशोत्सवासाठी ! स्त्रीबद्दल आपल्याला धास्ती वाटते . कारण एकतर कोणत्याही स्त्रीला पुरुषाकडे खाऊ की गिळू असं रोखू़न पाहता येतं . केवळ उत्सुकतेपोटी तो या प्रवासाला निघाला नव्हता . मध्य पश्चिम आफ्रिकेच्या भरभराटीचे दिवस होते . वरच्या बाजुच्या सेनेगल आणि नायजर नदीच्या खोर्‍यात उत्तम पीक पाणी होत होते . फळांची प्रमाणाबाहेर मुबलकता होती . बांबूक आणि बुर येथील सोन्याच्या खाणींना लागणारा सर्व प्रकारचा माल ते पुरवू शकत होते . ख्रिश्चन प्रदेशात सोन्याचा वापर वाढत होता . सोन्याला प्रचंड मागणी होती आणि माली जगातील सोन्याच्या उत्पादनाच्या ६० टक्के उत्पादन करत होते . याचा परिणाम म्हणून मालीची अर्थव्यवस्था एकदमच सुधारली . नव्याने उभारलेल्या संपत्तीत अधिक चांगले सैन्य उभारले जाऊ लागले आणि त्याचा वापर अधिकाधिक प्रदेश काबीज करण्यासाठी होऊ लागला व त्यामुळे कर भरणार्‍यांच्या संख्येत प्रचंड वाढ झाली . 1 - सिहत जे लाइ आहे खिलणु सभ खां सुठो इलाजु . 2 - कंहिं खे अगर हथु आ ‍डिबो , त हू घुरे थो बांहं . 3 - ‍डिस . . . ~~सीमा आणि शोनू यांचे एव्हाना तीन तीन तरी कॉस्च्यूम्स बदलून झाले होते .~~ ' केस खूप गळतात ' असे वाटते . कारण प्रेग्नन्सीमध्ये केस गळत नाहीत ( नेहमीपेक्षा कमी गळतात ) . नंतर सगळे पूर्वपदावर येऊ लागले की ते नेहमीप्रमाणे गळणे सुरु होते आणि ' खूप गळतात ' असे वाटते . योग्य आहार आणि vitamis नंतरही चालू ठेवावीत काही काळ . ~~रिक्षा भाडे मीटर पद्धतीप्रमाणे लागू करण्यास मूहूर्त मिळेना~~ रसायनशास्त्र हा माझा विषय नव्हे तरीही राहवत नाही म्हणून थोडा खुलासा करतो . पाणी हे संयुग हायड्रोजन वायूचे दोन अणू व ऑक्सीजन वायूचा एक अणू यांच्या संयोगाने तयार झालेले असते . ( H2O ) . हायड्रोजन वायूच्या अणूच्या न्यूक्लियसमधे एक प्रोटॉन व न्यूक्लियसच्या बाहेर एक इलेक्ट्रॉन यांची जोडी असते . आणखी दोन प्रकारचे हायड्रोजन अणू नैसर्गिक रित्या आढळतात . यातील दुसर्‍या प्रकारच्या हायड्रोजन मधल्या न्यूक्लियस मधे प्रोटॉन बरोबर एक न्यूट्रॉन असतो . य़ा प्रकारच्या हायड्रोजनला ड्यूटेरियम असे नाव आहे . अशा ड्यूटेरियम वायूच्या ऑक्सीजनबरोबर झालेल्या संयोगामुळे जे पाणी तयार होते त्याला जड पाणी ( D2O ) असे म्हणतात . तिसर्‍या प्रकारच्या हायड्रोजनमधल्या न्यूक्लियसमधे एका प्रोटॉन बरोबर दोन न्यूट्रॉन असतात . या हायड्रोजनला ट्रायटियम असे म्हणतात . ट्रायटियम वायू किरणोत्सर्गी असतो . फ्यूजन प्रकारच्या अणूबॉम्बमधे ( हायड्रोजन बॉम्ब ) ट्रायटियम व ड्यूटेरियम यांचा वापर केला जातो . ट्रायटियम वायू आण्विक पातळीवर अस्थिर असल्याने त्याचे ऑक्सीजन बरोबर स्थिर संयुग हो ऊ शकत नाही . O2H , 2OH अशा सांकेतिक खुणेने ओळखली जातील अशी कोणतीही संयुगे किंवा आयसोटोप्स अस्तित्वात नाहीत . नैसर्गिक रित्या आढळणार्‍या पाण्यात २ टक्क्यापर्यंत जड पाणी आढळते . जड पाण्याची घनता साध्या पाण्यापेक्षा ११ % जास्त असते . जड पाण्याचे गुणधर्म निराळे असले तरी नैसर्गिक रित्या आढळण्यात येणार्‍या प्रमाणात ते विषारी नाही . मात्र शुद्ध जड पाण्यात प्राणी जिवंत राहू शकत नाहीत . कोणत्याही व कसल्याही प्रकारच्या बशीमधे ते ठेवल्याने त्याचे साध्या पाण्यात रुपांतर होत नाही . शरदराव म्हणतात ती वॉटर क्लस्टर्स म्हणजे जड पाणी नव्हे . साध्या पाण्यात कॅलशियमचे क्षार मिसळले गेले असल्यास ते कठिण होते . त्याचा जड पाण्याशी काही संबंध नाही . ती केवळ पाण्यातील अशुद्धता आहे . चंद्रशेखर Learning is not compulsory . . . neither is survival . प्रकृती सुदृढ असेल तर स्वस्थता आपसुकच येते . सुदृढ मनुष्य स्वस्थतेच्या निरनिराळ्या स्तरांवर राहू शकतो . निकोप जीवन जगू शकतो . itsme , अश्वीनी नी उमा थॅक्स . मी त्या सर्व लिन्क्स वाचून काढल्या . मी पन फक्त फळ् , भाजी , सुकलेली पाने , सुका बागेतला कचरा टाकूनच बनवायचा विचार करतेय . . . रॉ फाईल चे ठराविक एक प्रमाण नाही हे असूनही Adobe ने तयार केलेला एक फॉरमॅट आहे . DNG ( Digital Negative ) हे त्याचे नाव . DNG ला प्रमाण बनविण्यासाठी Adobe आणि काही आघाडीचे छायाचित्रकार प्रयत्नशील आहेत . मुख्यमंत्री दिगंबर कामत यांच्या नेतृत्वाखालील आघाडी सरकार आज तीन वर्षांचा कार्यकाल पूर्ण करीत आहे . अत्यंत वादळी , अस्थिर राजकीय परिस्थितीतून त्यांनी आपल्या सरकारचे तारू हाकत येथवर आणले आणि गोमंतकीय जनतेला पुन्हा एकवार राजकीय स्थैर्य अनुभवता आले हे यश मोठेच आहे . विरोधकांपेक्षाही स्वकीयांचा सामना मुख्यमंत्री कामत यांना अधिक करावा लागला याचा येथे विशेषत्वाने उल्लेख करावा लागेल . सातत्याने सहकाऱ्यांकडून होत आलेली नेतृत्वबदलाची मागणी , मंत्र्यांमधील असंतोष , आपसातील लाथाळ्या , जी - 7 च्या झेंड्याखाली एकत्र येऊन संघटितपणे चढवला गेलेला हल्ला या साऱ्या पार्श्र्वभूमीवर आवळ्या - भोपळ्याची मोट हाकणे ही सोपी गोष्ट नव्हती . परंतु वेळोवेळच्या संकटमय परिस्थितीतून सरकार कसेबसे तरले आणि बंडखोर तोंडघशी पडत राहिले . या तीन वर्षांच्या कार्यकालात राज्याचा कितपत विकास झाला आणि दीनदुबळ्यांचे जीवनमान किती उंचावले या प्रश्र्नांची उत्तरे शोधताना या सरकारच्या या काही मर्यादांचाही विचार करावा लागेल . " आम आदमी ' हे सरकारच्या कृतीयोजनांचे केंद्र हवे हा संदेश केंद्रीय नेत्यांनी दिलेला असल्याने या सरकारच्या योजनांचा केंद्रबिंदूही तोच असणे स्वाभाविक होते . कसब जर मराठी बोलू शकतो तर आझमीला काय झाले अरे दावूद पण मराठी बोलतो कॉंग्रेस जो पर्यंत ह्या देशत राज करेल तो पर्यंत असेच चालत राहणार प्रेषक : विशाल तेलंग्रे | दिनांक : मार्च २० , २०१० | प्रवर्ग : तंत्रज्ञान , मोबाईल , इंटरनेट | ४ प्रतिक्रिया " च्यामारी , अशी होती काय ड्रायव्हर , कंडक्टर ची गेम ? मी म्हणले . " बस कॅन्सल अस आधीच सांगीतल असत तर लोक चिडले असते . या ऐवजी चालु करुन बंद पाड्ली की लोक फारसे नाराज होत नाहीत . म्हणतात होत अस कधी कधी . लईई खतर्नाक मी तर अजुन गुळाच्या पोळ्या केल्या नाहीत दहा वर्षात , मला आवडत नाहीत म्हणुन असेल कदाचीत् . हा साधा सोपा उपाय मला सापडला तो भारताची आर्थिकच नव्हे तर गुन्हेगारी राजधानीदेखील असलेल्या मुंबई शहरात . पुर्वी ह्या शहरात आपले सार्‍यांचे आवडते श्री . प्रमोद नवलकर हे त्यांच्या हयातीत वेळी अवेळी फेरफटका मारून टेहळणी करीत आणि शहरातील समस्यांचा आढावा घेऊन त्यांना जाणवलेल्या अडचणी व त्यावर सापडलेले उपाय वाचकांपुढे समर्थपणे मांडत . त्यांच्या जाण्याने ही प्रथा जणु खंडितच झाली . पण त्यांच्या लेखांपासून प्रेरित होऊन हाती काही लागते का ? याचा शोध घ्यावा म्हणून मीही मुंबईत असा फेरफटका मारला आणि काय आश्चर्य अगदी युरेका , युरेका ओरडावे अशा काही नवीन गोष्टी समोर आल्या . त्यापैकीच एक म्हणजे मुंबईतील भिकार्‍यांची समस्या . मी एलिमिनेशनचा भाग आवडीने बघते काल अहोआश्चर्यम् म्हणजे मेश्रामसाहेब गेले की बाहेर ! ( कॉलबॅक आहे ना ? ) एखाद्या प्रभावशाली सिद्धान्ताचा शोधकार्यक्रम कसा बनतो हे आपण यापूर्वीच लॅकेटॉस या हंगेरियन तत्त्वज्ञाच्या आधारे पाहिले आहे . सामाजिक अभ्यासाच्या क्षेत्रात या सिद्धान्तातून एखादा कृतिकार्यक्रमसुद्धा उद्‌भवू शकतो . त्यानंतर आम्ही ' संवाद ' या नावाचा एक लघुपट केला . स्त्रीवादी चळवळीच्या दृष्टीने हा लघुपट आम्हांला फार महत्त्वाचा वाटतो . ' स्त्रीवाणी ' साठी सुमित्राताईंनी संशोधन केलं होतं . त्यांनी गांधीवादी विचारसरणीच्या अनेक स्त्रियांचा अभ्यास केला होता आणि त्यातून ही पटकथा तयार झाली होती . गांधीनगर / राजकोट उष्‍माघाताने सर्वाधिक लोकांना जीव गमवावा लागलेल्‍या गुजरातवर आता सागरी चक्रीवादळाची भीती निर्माण झाली असून अरबी समुद्रात निर्माण झालेल्‍या डीपडिप्रेशनचे रूपांतर चक्रीवादळात झाल्‍याने राज्यात गुरू व शुक्रवार दरम्‍यान किनारपट्टीच्‍या भागांना मोठ्या वादळाचा सामना करावा लागणार आहे . वादळाच्‍या पार्श्‍वभूमीवर किनारपट्टीवरील शहरांमध्‍ये हायअलर्ट जाहीर करण्‍यात आला असून वादळाचा सर्वाधिक फटका पोरबंदर व नलिया भागाला बसणार आहे . औरंगाबादची खादाडी पाहायची असेल तर http : / / www . maayboli . com / node / 662 इथे जा . एकेरात्री मी , श्यामली , अन आपले व्हेरीओन आडमीनराव औंबाद वर गप्पा मारताना हे सुचले , आणि त्यातून तिने तिच्या टचने लेख लिहीले . औबादला गेल्यावर इथे जायलाच हवे . ~~असह्य झालंय गं खरंच आता , फार असह्य , अन् तुझ्या आठवणीच्या कारावासात ,~~ हा हा हा : ) संस्कृत या विषयावर झपाटून अभ्यास करण्याची आम्हाला गरज वाटत नाही . मृत भाषेवर गांभिर्यपूर्ण लिहावे असे आम्हाला स्वप्नातही वाटत नाही . तेव्हा त्याच्यावर अभ्यासपूर्ण प्रतिसाद लिहिण्याचा प्रश्नच उरत नाही . तेव्हा आपण म्हणत असाल तर यापुढे आम्ही या विभागात प्रतिसादच लिहिणार नाही . आपण मात्र संस्कृत व्यतिरिक्त उपक्रमवरील लेखांना मनापासून दाद द्यायला विसरु नका , हेही सांगावेसे वाटते . तसे मुलाखतीला ठरल्या वेळी जाता आले नाही , तरी आधी फोन करून सांगितले , खरी कारणे सांगितली तर ते दुसरी संधी नक्की देतात ! ( जातील कुठे ? अमेरिकनांना थोडीच तुमच्या पतिदेवांइतकी अक्कल आहे ? ) Good Luck . सिनेमाची सुरवात दाखवली आहे साल १९४७ . मुद्दाम ब्लॅक एन्ड व्हाईट दृश्य आहे . सेठ मोहनदासजी एक मोठ्या बिझनेस सामाज्याचे मालक आहेत . पण त्यांनी आता धंद्यात लक्ष कमी केले आहे . त्यांचे दोन विश्वासु कर्मचारी चेयरमन व जनरल मॅनेजर - जवाहरजी व सरदारजी मोठ्या मेहनतीने धंदा सांभाळत आहेत . एक दिवस मोहनदासजी आपल्या बँकेत जातात , बँक मॅनेजर त्यांचे स्वागत करतो , सेठजी आप बहुत दिनोंके बाद इ चहापाणी होते . सेठजी विवंचनेत आहेत असे दिसते . झाले असे असते की सेठजींनी सर्व काम ऑथोराइज्ड सिग्नेटरी म्हणुन चेयरमन , जनरल मॅनेजर यांच्या हवाली केले असते . बरेच दिवसात बँकेत सेठजी आलेही नसतात . त्यामुळे अचानक ५५ कोटींचा चेक सेठजींनी वटवायला दिलेला पाहून मॅनेजर काय करावे हा विचार करत असतो . सेठजींनी मॅनेजरला गळ घातली असते की हा चेक थांबवायला कदाचित चेयरमन , जनरल मॅनेजर सांगतील पण तु थांबवु नकोस . मॅनेजर म्हणतो की आज मला विचार करायला वेळ द्या , इतके पैसेही आत्ता तयार नाहीत तुम्ही उद्या या . सेठजी त्याला आपल्या जुन्या संबधांचा वास्ता देउन निघतात . जी . पी . एस . इनिशियलाईझ करायला ठेवला आणि मी आजुबाजुला उंडगायला लागलो . त्यासाठी किमान १५ - २० मिनीटे लागणार होती . वा वा वा वा ! विकिलिक्स जे करत आहे ते योग्यच आहे . आधी जनतेला एक सांगून दुसरेच निर्णय घ्यायचे आनि आता ओरड करायची हे चुकीचे आहे . ( भारतात ( अचानक ) शांतता अशी हेडलाईन असेल का ? ) तर अशा या घटनेवरचा कातीन नावाचा सिनेमा मी दोन दिवसांपूर्वी पाहिला . सिनेमा उत्तम आहे . वॉरफ़िल्ममध्ये असतात तशी युद्धाची दृष्ये यात नाहीत . परंतु घरी राहिलेल्या कुटुंबाच्या दृष्टीने या सार्‍याकडे कसे पाहिले जाते त्याचे छान चित्रण आहे . . . . चित्रपटाची सुरुवात होते तेव्हा एक पोलिश लष्करी अधिकारी रशियन रेड आर्मीचा युद्धबंदी होतो , आणि त्याच्या प्राध्यापक वडिलांनाही अख्ख्या स्टाफ़सकट क्रॅकोव युनिवर्सिटीमधून उचलून नेऊन बंदी बनवले जाते . त्याची बायको , मुलगी आणि आई त्या दोघांच्या नंतर येणार्‍या मृत्यूच्या बातम्या सहन करतात . . . १९४३ मध्ये कातीन हत्याकांड उघडकीस येते आणि बळी पडलेल्यांची लिस्ट तयार होते . जर्मन लोक बळी पडलेल्या जनरलच्या पत्नीचा रशियाविरुद्धच्या प्रचारासाठी वापर करायचा प्रयत्न करतात . युद्ध संपते आणि उलटा रशियन प्रोपोगंडा सुरू होतो की याला जबाबदार जर्मनच आहेत . युद्धोत्तर पोलंडपुढचे दोन महत्त्वाचे प्रश्न आहेत . . झालं गेलं विसरून जाऊन पुन्हा नवीन सरकारशी तडजोडी करत करत राष्ट्रनिर्मितीसाठी झटायचं की मेलेल्यांच्या स्मृतीसाठी नव्या सरकारशी भांडायचं ? युद्धानंतरच्या पोलिश नागरिकांची ही द्विधा मनस्थिती यात सुंदर दाखवली आहे . . . शेवट हत्याकांड कसे घडले ते तपशीलवार दाखवले जाते . . बघवत नाही . . . स्वत : आंद्रे वायदाचे वडील या दुर्घटनेतले बळी होते . त्याने अत्यंत संवेदनशीलतेने हा सिनेमा तयार केला आहे . चित्रपटाबद्दल मुद्दामच अधिक लिहित नाही . या चित्रपटामुळे आंतरराष्ट्रीय राजकारणाविषयी अस्वस्थ करणारी अतिशय वाईट माहिती वाचायला मिळाली , ती शेअर करावीशी वाटली म्हणून बर्‍याच दिवसांनी काही लिहिले . . . . पहील्या प्रश्नाला उत्तर अस की मला मराठी ( व इतर कोणत्याही भाषेत ) छान छान शब्द वापरु नाही लिहता येत् . विकीपीडीयावर आइन्स्टाइन बद्दलच्या लेखात तो अमु तमुक विषयात कच्चा होता . . . . . He was thought of as a dumb child in grade in grade school . . . . वगैरे वाक्य होत . हे साफ खोट आहे . . . . . . . . . . त्यानंतर मी ते कधी वाचल नाही आता त्या लेखात सुधारणा झाली आहे . . . . . . . . . . . जेव्हा तुम्हाला खर माहीती असत तेव्हा अशी माहीती कळल्यावर सर्वाचाच संशय यायला लागतो . असहमती इतकीच की जसे मेनस्ट्रीममधील लोक ( पक्षी : मी देखील ) आपण होऊन बोलायला जात नाहि तसेच " ते " ( पक्षी : इशान्यवासी ) देखील आपणहून मैत्री वाढवू इच्छित नाहित . रवीनेही नेटाने प्रयत्न केला पण दार घट्ट बसले होते . त्याने असेल नसेल तो सर्व जोर काढून दार खेचलं तसा दाराचा नॉब त्याच्या हातात आला . " ऑं ! हा काय प्रकार आहे ? हे दार कोणीतरी घट्ट चिकटवून बंद केले आहे की काय ? " रवी आश्चर्याने मागे सरकला . त्याने झटदिशी सीमाचा हात पकडला आणि तो तिच्या कानापाशी पुटपुटला , " इथून बाहेर जाऊया ! काहीतरी घोटाळा दिसतो . " घाईतच ते दोघे घराबाहेर पडले . मुसंबा काकू . . त्याची माहिती आम्ही आधीच काढलेली आहे . . " How may I help you ? " वाल्यांना आठवड्यात एक दिवस सुट्टी असते . . कुठल्याही दिवशी . . तुम्ही घेऊ शकता . . त्यामुळे आम्ही तेव्हा पाहू . . अर्थात आधीच पहायला मिळालं प्रत्येक ऋतूमध्ये तरी हरकत नाही . . . मास्तूरे , महागुरु , मीपुणेकर . . फोटो असतील नक्की द्या झब्बू . . . डुआय . . घे रे . . केपी , नंद्द्या , योगेश , प्रकाश काळेल , यो अश्या दिग्गज प्रकाशचित्रकारांच्या प्रतिक्रिया पाहून संतोष जाहला . . सायो , सँट्या . . नक्की जा . . ! कधीही सांग माहिती हवी असेल तेव्हा . . अगदी फर्स्ट हँड इंफो देईन . . ! अगो . . ( मे ) गेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही हे खरय अगदी ! ! ! दक्षिणा . . वर लिहिल्याप्रमाणे इतकं नैसर्गीक सौंदर्य आहे हे माहितच नसतं . . त्यामुळे खूपच भारी वाटतं . . ! ' Revolutionary Guards चे पाहुणे ' ( Guest of the Revolutionary Guards ) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - १ जानेवारी १९८९रोजी पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रप्रकल्पाचा अमेरिकेतील सर्वोत्तम अन्वेषक रिचर्ड बार्लो CIA मधून बाहेर पडून पेंटॅगॉनमध्ये संरक्षणमंत्र्यांच्या कार्यालयात - OSDमध्ये ( १ ) - रुजू झाले . त्यांना परराष्ट्रमंत्रालयात व CIAमध्ये अनेक शत्रू होते . त्यांनी स्वतःबरोबर त्यांना मिळालेली प्रशस्तीपत्रकें व बक्षिसेही आणली होती व त्यांनी स्वतःला कामात बुडवून घेतले . त्यांच्या कामाची व्याप्ती विशाल होती आणि त्यांना अण्वस्त्रप्रसारविरोधी अन्वेषण करायला सांगण्यात आले . पण अमेरिकेच्या शस्त्रास्त्रे बनविणार्‍या व राजकीयदृष्ट्या बलवान असलेल्या कारखान्यांचे हितसंबंध एका बाजूला तर अमेरिकेची परराष्ट्रनीती दुसर्‍या बाजूला अशा परिस्थितीच्या अडकित्त्यात ते सापडले होते . कांहीं आठवड्यातच त्यांनी पाकिस्तानच्या अण्वस्त्राबद्दलच्या प्रगतीचे खूपच पुरावे जमा केले व हमीद गुल यांच्या इराद्याबद्दलही माहिती मिळविली . पाकिस्तान प्रक्षेपणास्त्रे निर्मून स्वतःला वरच्या पातळीवर नेण्यात गुंतला होता . ते प्रक्षेपणास्त्रे बनवण्याच्या प्रयत्नात होते व अमेरिकेने पुरविलेल्या F - 16 विमानांना अण्वस्त्रवहनक्षम बनविण्याच्या प्रयत्नात होते . पण कांहींही केले तरी बार्लोंच्या कामाकडे कुणी लक्षच देत नव्हते . पण एड्वर्ड नेम ( Gnehm ) यांची कनिष्ठ उपसंरक्षणमंत्री म्हणून नेमणूक झाल्यावर परिस्थिती बदलली . त्यांनी आंतरराष्ट्रीय सुरक्षाधोरणविभागाचे उपसंरक्षणमंत्री स्टीफन हेड्ली या अधिकार्‍याबरोबर काम सुरू केले . हेड्लींचा विभाग होता नाटो , पश्चिम युरोप व अमेरिका यांच्या अण्वस्त्रें , प्रक्षेपणास्त्रे वापरून बचाव करणे आणि शस्त्रास्त्रनियमन ! अन्वेषणानंतर जे कांहीं बार्लोंना मिळे ते अहवालाच्या स्वरूपात या दोघांकडे जाऊ लागले . नेम यांनी बार्लोच्या कामात खूपच वैयक्तिक रस दाखविल्यावर बार्लोंना उत्साह आला व ते नेमना संपूर्ण वृत्तांत देत . पण त्यांना त्यावेळी तिथे जे राजकारण चालू होते त्याचा विसर पडला . ते इतके आपल्या कामात बुडून जात कीं आजूबाजूला काय घडत आहे याचा त्यांना विसर पडायचा . पाकिस्तानची आता अणूबाँब बनवायची व टाकायची तयारी सुरू आहे आणि तरीही पाकिस्तानचे घटकभागाच्या खरेदीचे काम जोमातच चालू आहे असे त्यांनी नेम यांना कळविले . पण हे अहवाल प्रेस्लर व सोलार्त्झ यांच्या घटनादुरुस्तीद्वारा पाकिस्तानला दिल्या जाणार्‍या मदतीच्या आड येणार होते . रेगननंतर अधिकारावर आलेल्या बुश - ४१ ( अमेरिकेचे ४१वे अध्यक्ष ' पहिले बुश ' ) यांच्या भोवतालचे व अद्यापही शीतयुद्धपूर्व मनोवृत्ती असलेले अधिकारी बुशना पाकिस्तानच्या खर्‍या हेतूंची बरोबर माहिती मिळू देत नव्हते . त्यांच्या सर्व कारवायांमुळे सुरक्षिततेवर गंभीर परिणामा व्हायचा जो पाकिस्तानला मदत मिळण्याच्या तूलनेत खूप जास्त होता . बुश - ४१ वेगळ्या स्वभावाचे होते . रेगन यांसारखी प्रतिनिधीगृहाशी दादागिरी करण्याऐवजी कायद्यांचा सन्मान करणे व प्रतिनिधीगृहाशी सलोख्याचे संबंध ठेवणे त्यांना पसंत होते . नेम यांनी बार्लोंचे म्हणणे ऐकून घेतले पण त्यांचा त्यावर विश्वासच बसेना व त्यांना खूप संताप आला . पण त्यांचे संभाषण पाकिस्तानला होणार्‍या शस्त्रास्त्रांच्या विक्रीवर देखरेख करणारे OSDचे पाकिस्तानविषयक अधिकारी मायकेल मॅकमरे यांनी ऐकले . ते संतापले . त्यांना ही बार्लोंची लुडबूड वाटली कारण नेम यांना अहवाल / सल्ला देण्याची जबाबदारी त्यांची होती . पण नेम यांना माहिती मिळालीच होती व कसल्याही खोटेपणाचा व फसवणुकीचा त्यांना तिरस्कार वाटायचा . बार्लोंच्या अहवालावर त्यांचा विश्वास बसला व त्यांनी पाकिस्तान आपले अणूबाँब शत्रूवर टाकण्याचे नवे मार्ग शोधत आहे ही माहिती पेंटॅगॉनमध्ये ज्यांना अशी माहिती मिळविण्याचा clearance होता त्यांना सांगितली . बुश - ४१ यांचे संरक्षणमंत्री डिक चेनी यांच्या माहितीसाठी पाकिस्तानवर एक सर्वंकश अहवाल लिहायची बार्लोंना आज्ञा झाली . चेनी लवकरच या विषयावरील राष्ट्रीय सुरक्षा समितीच्या बैठकीला हजर रहाणार होते . उपलब्ध असलेला सर्व पुरावा गोळा करून बार्लोंनी अतीशय गुप्तता बाळगणार्‍या व पेंटॅगॉनच्या सर्व गुप्तहेर संघटनांमध्ये समन्वय ठेवणार्‍या Defence Intelligence Agency ( DIA ) शी संपर्क साधला . DIAला बार्लो चांगलेच परिचित होते कारण बार्लो CIA असताना त्यांनी DIAचे अहवाल वापरले होते . DIAला पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रप्रकल्पाबद्दल त्यांनी काय साध्य केले आहे व काय करू पहात आहेत याचा आढावा घेणारा एक अहवाल बनविण्यास सांगण्यात आले होते . त्यात खास करून DIAने अमेरिकेने पुरविलेल्या F - 16 जातीच्या विमानाबाबतच्या माहितीवर लक्ष केंद्रित केले होते कारण त्यांची सहा विमानांची पहिली तुकडी १५ जानेवारी १९८३ला सरगोढा विमानतळावर येऊन दाखल झाली होती . ही विमाने रेगन - झिया करारातील एकूण ४० विमानविक्रीच्या कराराचा भाग होती व ती पाकिस्तानने सोविएत सैन्याबरोबरचे युद्ध चालूच ठेवण्यासाठी दिली गेली होती व ती विमाने अणूबाँबवहनक्षम बनवणे पाकिस्तानला शक्य नव्हते असेही सांगण्यात आले होते . पण DIA व बार्लोंना जे समजले ते वेगळेच होते . पाकिस्तानने त्या विमानात हवे ते फेरबदल करून घेऊन ती विमाने अणूबाँबवहनक्षम बनविण्यात यश मिळविले होते ! आता अण्वस्त्र प्रक्षेपणास्त्रांच्या निर्मितीची पाकिस्तानला निकड होती हे उघड होते . पाकिस्तानला लष्करी साहित्य पुरविण्याची जबाबदारी असलेल्या अधिकार्‍यांना व पेंटॅगॉनला ही माहिती बाहेर फुटायला नको होते कारण या चाळीस विमानाव्यतिरिक्त पाकिस्तानला F - 16 जातीची आणखी ६० विमाने पुरविण्याचा संरक्षणखात्याचा मनसुबा होता ( जे अद्याप बार्लोंना माहीत नव्हते ) . आपल्याभोवती काय चालले आहे याची बार्लोंना कल्पनाच नव्हती . OSD चे अधिकारी बार्लोंवर त्यांचे निष्कर्ष बदलण्यासाठी दबाव आणू लागले . त्यांनी बार्लोंच्या अहवालातील F - 16 विमानांना अण्वस्त्रवहनक्षम बनविण्यासाठी पाकिस्तानने यशस्वीपणे केलेले फेरबदल व पाकिस्तानने प्रेस्लर व सोलार्त्झ यांच्या घटनादुरुस्तींची कलमें मोडल्याचे अनेक प्रसंग या बाबतचे संपूर्ण परिच्छेदच्या परिच्छेद वगळायचा आग्रह धरला . पण विमानातले फेरबदल सरळ - सरळ तांत्रिक फेरबदल होते व त्या फेरबदलांना या विषयातील उच्चतम सरकारी तंत्रज्ञांनी त्यांच्या अनेक तांत्रिक अन्वेषणात पुष्टी दिली होती . ही गुप्त माहिती बळकट होती . आणि असे अन्वेषण करणारे बार्लो एकटेच नव्हते . पाकिस्तानने F - 16 मध्ये अणूबाँबवहनक्षमतेसाठी फेरबदल केल्याचा व प्रेस्लर व सोलार्त्झ यांच्या घटनादुरुस्तीच्या कलमांचा भंग केल्याचा निष्कर्ष अमेरिकेच्या उर्जा खात्यानेही काढला होता . पण पुढच्याच महिन्यात एड्वर्ड नेम यांची परराष्ट्रमंत्रालयात बदली झाली व त्यांच्या जागी परराष्ट्रमंत्रालयाच्या आर्थर ह्यूज यांची नेमणूक झाली . या बदलाची फारशी दखल न घेता व या बदलामुळे कांहीं बदलेल असे न वाटल्याने बार्लो नेहमीसारखेच आपले काम करीत राहिले . मग त्यांना आणखी एक कारस्थान आढळले . नेहमीच्या मेंटेनन्ससाठी लागणारी सुट्या घटकभागांची ' किट्स ' मागविण्याच्या नावाखाली पाकिस्तान चक्क ती ' किट्स ' या विमानांना अण्वस्त्रवहनक्षम बनविण्यासाठी वापरत होता . थोडक्यात अमेरिकेच्या सुट्या भागांचा उपयोग करून पाकिस्तान अण्वस्त्रवहनक्षमता मिळवत होता . मग बार्लोंच्या एक विलक्षण गोष्ट लक्षात आली कीं फायली आणि अहवाल तसेच जमविलेल्या माहितीची टाचणे नाहींशी होऊ लागली . त्यांच्या वरच्या एका अधिकार्‍याने बार्लो काम करत असलेल्या खरेदीप्रकरणाबाबतचे तसेच ते करत असलेल्या गुन्ह्याविषयक चौकशा अशा विषयावरील कागदपत्रें ते मधल्या मधेच हडप करू लागले . बार्लोंची मतीच कुंठित झाली व ते अस्वस्थ आणि गोंधळले पण कुणाला कांहीं बोलले नाहींत व जेंव्हां त्यांच्या बॉसने त्यांना ' कॅपिटॉल हिल ' वर एका बैठकीची व्यवस्था करायला सांगितले तेंव्हां पूर्वीचा दुःखद अनुभव बाजूला सारून त्यांनी तशी व्यवस्था केली . पण त्यांना कल्पना नव्हती कीं ते बार्लोंचे वस्त्रहरण करण्याची तयारी करीत होते . पाकिस्तानात ज . बेग यांनी सरगोढ्याला अण्वस्त्रें वाहू शकतील अशा दोन प्रक्षेपणास्त्रांची चांचणी करून सर्वांना एक विस्मयकारक धक्काच दिला . अमेरिकेत DIAने बुश - ४१ना पाकिस्तानने हत्फ - १ व हत्फ - २ ( २ ) या ५० - ते २०० मैल पल्ला असलेल्या क्षेपणास्त्रांच्या थार वाळवंटात केलेल्या चांचणीबाबत कळविले . अशा तर्‍हेने दिल्लीवर व मुंबईवर परमाणू हल्ला करण्याची क्षमता पाकिस्तानने मिळविली होती . एका विद्यार्थीसमुदायाला संबोधित करताना ज . बेग यांनी जाहीर केले कीं या दोन अचूक क्षेपणास्त्रांच्या डागण्याची चांचणी मेक्रान किनार्‍यावर फिरत्या मालमोटारीवरूनही ( २अ ) यशस्वीपणे करण्यात आली . चीनच्या मदतीने बनविलेल्या या क्षेपणास्त्रांच्या चांचणीने पाकिस्तानने जणू अमेरिकेला इशारा दिला कीं पाकिस्तान शस्त्रास्त्रांसाठी आता केवळ अमेरिकेवर अवलंबून नव्हता . शस्त्रास्त्रे लपविण्याने शत्रूच्या पोटात भीती निर्माण होत नाहीं म्हणून त्यांना प्रतिबंधक ( deterent ) म्हणून कांहींच किंमत नसते . म्हणून बेग यांनी ' द मुस्लिम ' या वृत्तपत्राच्या एका मित्राशी संपर्क साधला व ' पाकिस्तानने आता जमीनीवरून विमानांवर मारा करणारी व १५० ते ५००० मीटर्सचा पल्ला असलेली ( SAM ) प्रक्षेपणास्त्रे निर्मिली असून लेझरवर आधारित Rangefinder सुद्धा बनविला आहे ' असा गौप्यस्फोट केला . कहुताप्रकल्पाच्या कारखान्यांच्या परिसरात खानसाहेबांच्या युरोपियन हस्तकांच्या सहकार्याने त्यांनी ' स्टिंगर ' प्रक्षेपणास्त्रही बनवली आहेत व त्यांचे नाव ' अंझा ' असे ठेवले आहे असेही त्यांनी जाहीर केले . ( अंझा हा प्रेषक महंमद यांचा सहकारी शत्रूला आपल्या भाल्याने मारत असे . ) बेनझीरना या सर्व कामगिरींचे वृत्त वृत्तपत्रांतून कळले . बेनझीर या कमकुवत नेत्या ठरत होत्या . त्या लष्कराला ताब्यात ठेवू शकत नव्हत्या . त्यामुळे लष्कर उघड - उघड अमेरिकेशी आव्हानात्मक पवित्र्याने वागत असे . त्यामुळे अमेरिकेला लक्षात आले कीं बेनझीर यांच्या ' पाकिस्तानकडे अणूबाँब नाही ' अशा खात्रीने दिलेल्या आश्वासनांवर आता विश्वास ठेवणे शक्य नव्हते . सरहद्दीपलीकडे भारतही संतापला होता . भारतानेही ' अग्नी ' नावाच्या १८ मीटर लांब व ७ . ५ टन वजन असलेल्या , १५०० मैलांचा पल्ला असलेल्या व दक्षिण चीनपर्यंत पोचणार्‍या आपल्या पहिल्याच मध्यम पल्ल्याच्या व अण्वस्त्रवहनक्षमता असलेल्या प्रक्षेपणास्त्राची चांचणी केली . बेनझीर यांना शह द्यायला टपून बसलेले आणि भारतावर मात करू पहाणारे बेग यांच्यामुळे आपल्या डोळ्यादेखत अण्वस्त्रस्पर्धा सुरू झालेली रॉबर्ट ओकलींना दिसत होती व त्यात राजीव गांधीप्रणीत शांततेचे प्रयत्न धुळीला मिळू लागले होते . बेनझीरना सर्व बाजूंनी वेढण्यात आले होते . हमीद गुल यांनी रचलेला , नवाज़ शरीफ यांनी पाठिंबा दिलेला व ओसामा बिन लादेन यांचे अर्थसहाय्य असलेला त्यांना जिवे मारण्याचा कट त्याना समजल्यावर त्यांनी PPPच्या एका विश्वासू कार्यकर्त्याला सौदी अरेबियाच्या राजांना भेटायला पाठविले . त्यांच्याकडून कळले कीं राजासाहेबांचा या कारस्थानाला पाठिंबा नाहीं . मग बेनझीर यांनी हमीद गुल यांना ISIच्या प्रमुखपदावरून बडतर्फ करून त्यांच्या जागी ले . ज . शमसूर कल्लुए यांची नेमणूक केली . पण बेग यांनी आपल्याच प्रधानमंत्र्यांचे सर्व हुकूम धाब्यावर बसवून ISIमधील आपल्या एकनिष्ठ अधिकार्‍यांकरवी सर्व महत्वाची आणि संवेदनाशील कागदपत्रे , फायली व टेप्स तसेच राज्यकर्त्यांबद्दलच्या अतिगुप्त फायली ISIच्या मुख्यालयातून आपल्या रावळपिंडीतील आर्मी हाऊस येथील कार्यालयात हलविल्या . लष्कराचे ज्येष्ठ अधिकारी सांप्रदायिकतेला प्रोत्साहन देऊन , PPPच्या स्थानिक कार्यकर्त्यांना भ्रष्ट प्रकरणांत गोवून मग त्यांची कुलंगडी फोडून बेनझीर यांच्या सरकारला अस्थिर करण्याचे जोरदार प्रयत्न करीत होते . पंजाबमधील बाँबस्फोटांचा आरोपही PPP वर करण्यात आला . खरे तर ते बेग व गुल यांच्या हस्तकांनीच करविले होते . कराचीलाही अशीच ISIप्रणीत भांडणे सुरू केली गेली व संप , हरताळ वगैरे करवून सरकारला आर्थिक फटकाही बसविला . अशा तंग परिस्थितीतील बेनझीर यांच्या ' व्हाईट हाऊस ' च्या पहिल्या - वहिल्या भेटीत त्यांचे बुश - ४१ यांच्याकडून थंडे स्वागत झाले . बिल केसी यांच्या निधनानंतर CIAचे प्रमुख झालेले विल्यम वेबस्टर CIAची बिघडलेली प्रतिमा दुरुस्त करण्यात दंग होते . त्यांनी बेनझीरना अमेरिकेला असलेली पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रप्रकल्पाबद्दल अद्ययावत माहिती देऊन व बाँबची प्रतिकृतीही बनविल्याचे सांगून वातावरण चांगलेच तापवले . पण बेनझीरना त्यातल्या बर्‍याच गोष्टी माहीतच नव्हत्या ! बेनझीर यांना पंतप्रधान असूनही अंधारातच ठेवण्यात येत होते . त्यांनी ही परिस्थिती पलटण्याचा व खानसाहेबांवर व त्यांच्या अण्वस्त्रप्रकल्पावर आपली पकड स्थापित करण्याचा निश्चय केला . पण लोकशाहीमार्गे निवडून आलेल्या कमकुवत पंतप्रधान केंव्हांही सांप्रदायिक इस्लामिक लष्करशहांच्या चांडाळचौकडीपेक्षा अमेरिकेच्या जास्त नियंत्रणाखाली असलेल्या होत्या . त्यानुसार बेनझीर यांनी त्यांच्या बुश - ४१बरोबरच्या भेटीत एक गुप्त करार केला . तो म्हणजे अमेरिकेच्या आर्थिक मदतीचा ओघ चालू ठेवायचा व त्याच्या बदल्यात अण्वस्त्रयोग्य अतिशुद्धीकृत युरेनियमचे उत्पादन पाकिस्तानने थांबवायचे . बुश - ४१नी त्यांना सांगितले कीं त्यांना त्यांच्या अडचणींची कल्पना होती व त्यानुसार ते पुन्हा एकदा पाकिस्तानला डिसेंबर १९८९मध्ये खोटे प्रशस्तीपत्रक द्यायला तयार होते . पण त्यांची एक अट होती कीं अणूबाँबचा गाभा पाकिस्तानने बनविता कामा नये . पाकिस्तानला आणखी ६० F - 16जातीची विमाने विकायलाही बुश - ४१ तयार झाले . बेग यांच्यासाठी ही एक सकारात्मक बातमी होती . पाकिस्तानला पैसे व विमाने मिळाली होती व कहूताचे उत्पादन कांहीं काळ कमी करण्याचे पाकिस्तानने मान्य केले होते व एकंदरीत हा सौदा चांगला होता असे बेनझीरना वाटले . पण पाकिस्तानातल्या वृत्तपत्रांनी हमीद गुल यांच्या सूचनेवरून गदारोळ माजविला . पाकिस्तानचा अण्वस्त्रप्रकल्प एका पाश्चात्य शिक्षण मिळालेल्या स्त्रीच्या हाती सुरक्षित नाहीं असाच सूर त्यांनी लावला . मुस्लिम जगताच्या पहिल्या अणूबाँबपेक्षा बेनझीरना अमेरिकेची पसंती जास्त महत्वाची वाटते अशी टीकाही वृत्तपत्रांतून झाली . बेनझीर यांनी शांततेचे अश्वासन दिले असूनही बेग यांनी अमेरिकेला युद्धाची तयारी दाखविली . त्यांनी बेनझीर यांच्यावर दबाव वाढविण्यासाठी नोव्हेंबर १९८९मध्ये पाकिस्तानच्या सर्वात प्रचंड युद्धसरावांची घोषणा केली . त्याचे परवलीच्या शब्दात नाव होते ज़र्ब - ए - मोमीन . या युद्धसरावांत बेग पाकिस्तानच्या शस्त्रागारातील सारी आधुनिक अस्त्रे जगाला दाखविणार होते . त्यांना युद्धज्वर वाढवायचा होता . त्यांना पाकिस्तानी जनतेला सत्य परिस्थितीची जाणीव करून द्यायची होती . पाकिस्तानकडे क्षेपणास्त्रे होती , अण्वस्त्र बनविण्याची क्षमता होती व हे सारे त्यांना जगाला सांगायचे होते ! अशा अर्थाच्या त्यांच्या निवेदनांत बेनझीर यांची नालस्ती करणे हाच मुख्य हेतू होता हे उघड होते . ( ३ ) अमेरिकेच्या पाकिस्तानबद्दलच्या परराष्ट्रधोरणाची पुन्हा लक्तरे झाली होती . युरेनियम अतिशुद्धीकरणाचे उत्पादन घटविण्याच्या मोबदल्यात ' अण्वस्त्रे नाहींत ' असे बुश - ४१ यांनी खोटे प्रशस्तीपत्रक मिळविलेला व अमेरिकेकडून तिसर्‍या नंबरची आर्थिक मदत आणि ६० F - 16 जातीची विमाने मिळविणारा अण्वस्त्रसज्ज पाकिस्तान लष्करी सरावाची तयारी करत होता व त्यात त्याला मिळालेल्या विमानांची अण्वस्त्रवहनक्षमता दाखविणार होता ! एकीकडे अण्वस्त्रप्रकल्पाची प्रगती वृद्धीला लागेल असा नवा लष्करी करार पाकिस्तानशी करायचा व दुसरीकडे पकिस्तानला अण्वस्त्रप्रकल्पात पाऊल मागे घ्यायला सांगायचे याला कांहींच अर्थ नव्हता . हा होता अमेरिकन सरकारच्या दुटप्पी धोरणाचा परिणाम ! २५ जुलै १९८९ रोजी बार्लोंनी पेंटॅगॉनच्या एका नियतकालिकात एक बातमी वाचली . त्यांना वाटले कीं ही बातमी OSD मधील इतर कुणी वाचून प्रतिनिधीगृहाला कळविण्याच्या आधी त्यांचे वरिष्ठ जेराल्ड ब्रूबेकर यांनी वाचली पाहिजे . पाकिस्तानने खरीदलेल्या F - 16 विमानांचे रूपांतर अण्वस्त्रवहनक्षमता असलेल्या विमानात केलेले असून त्यांची चांचणी Wind Tunnels मध्ये घेतल्याचे अनुमान केल्याची जर्मन हेरखात्याची ती बातमी होती . हा मजकूर बार्लोंनी आणि DIAने गुप्तपणे संरक्षणमंत्री डिक चेनींसाठी बनवलेल्या अनुमानाशी तंतोतंत जुळत होता . CIA मधील त्यांच्या सहकार्‍यांना विचारून त्यांचे मत विचारायचा ते बेत करत होते . एका दिवसात त्यांना पेंटॅगॉनचे उच्चतम लष्करी साहित्य विक्रेते व OSDच्या माहितीसंपादन कार्यालयातील अधिकारी क . हचिन्सन यांच्या कार्यालयात खेचण्यात आले . हचिन्सननी आरोप केला कीं बार्लो F - 16च्या विक्रीच्या नव्या सौद्याबाबतच्या घातपाती कारवायात गुंतले आहेत ! ( असा खोटा आरोप केल्याचे नंतर त्या खात्याच्या इन्स्पेक्टर जनरलनी केलेल्या चौकशीत बाहेर आले . ) त्यांच्या या माहितीमुळे त्या सौद्यावर अनिष्ट परिणाम होईल हीच जणू त्यांची एकमेव चिंता होती . ते सर्व अधिकारी बार्लोंवर भडकले व त्यांच्याशी तावातावाने भांडून हे अन्वेषण बंद करण्याची आज्ञा दिली . आठ दिवसांनंतर F - 16च्या विक्रीचा नवा सौदा सार्वजनिकरीत्या जाहीर केल्यानंतर कनिष्ठ उपसंरक्षणमंत्री आर्थर ह्यूज यांची प्रतिनिधीगृहाच्या परराष्ट्रधोरणविषयक समितीपुढे साक्ष झाली . पाकिस्तानबद्दलच्या फसवणुकीच्या मामल्यातील तज्ञ सोलार्त्झ यांच्या ' पाकिस्तान या विमानांत अण्वस्त्रवहनक्षमतेसाठी जरूर ते फेरबदल करू शकेल काय ? ' या प्रश्नाला त्यांनी ' नाहीं ' असे उत्तर दिले . नंतर त्या साक्षीच्या संभाषणाचे पूर्ण शब्दांकन जेंव्हां त्यांच्या हातात पडले तेंव्हां त्यांना असेही दिसले कीं ह्यूज यांनी असे फेरबदल करणे पाकिस्तानच्या सध्याच्या आवाक्याबाहेरचे आहे असेही सांगितले होते . त्यानंतर साक्ष झाली तेरेशिया शाफर या कनिष्ठ उपपरराष्ट्रमंत्र्यांची . या बहुभाषिक बाईंच्या पाकिस्तान व त्या देशाला असलेल्या कायम स्वरूपाच्या लोकशाहीच्या गरजेबद्दलच्या मतांबद्दल परराष्ट्रमंत्रालयात खूप आदर होता . त्यांनीही ठोकून दिले कीं आधी विकत घेतलेल्या तसेच नव्याने विकत घेतलेल्या विमानांत अण्वस्त्रवहनक्षमता नाहीं . शिवाय असे फेरबदल ते अमेरिकेच्या परवानगीशिवाय करणार नाहींत अशी अटही विक्रीविषयक कंत्राटात घातलेली आहे . हे ऐकून बार्लो भयभीत झाले ! त्यांना वाटले कीं ह्यूज व शाफरना पेंटॅगॉनकडून योग्य ती माहिती दिली गेलेली नाहीं . त्यांनी मॅकमरे यांना बजावले कीं प्रतिनिधीगृहाला खोटे - नाटे सांगण्यात आले आहे . अशी खोटी उत्तरें या दोघांना कुणी लिहून दिली होती या प्रश्नाला मॅकमरेंनी ती त्यांच्या वरिष्ठांनी दिली होती असे सांगितले . बार्लोंनी ब्रूबेकर यांच्याच्या संपर्क साधला व सांगितले कीं परराष्ट्रमंत्रालय आणि संरक्षणमंत्रालय अशा खोट्या माहितीप्रसृतीमागे आहे . बार्लोंनी ताबडतोब ब्रूबेकर यांच्याकडे तक्रार नोंदविली . बार्लोंना OSDतून बाहेर पडायचे होते . डिक चेनींना दिलेल्या अहवालाच्या अधाराने त्यांना असे वाटले कीं १०० कोटी डॉलर्सचा सौदा पक्का करण्यासाठी प्रतिनिधीगृहाला असत्य माहिती देण्याची हेतुपूर्वक व विस्तृत कटबाजी परराष्ट्र आणि संरक्षणमंत्रालयात चालली होती . बार्लोंना त्यांच्या ' लक्षणीय अन्वेषणकार्या ' बद्दल पुन्हा पदोन्नती दिल्यानंतर एका महिन्याच्या आत ब्रूबेकर यांनी त्यांना नोकरीवरून काढून टाकले . गोंधळलेले व त्यांनी केलेले अन्वेषणकार्य याच्या मुळाशी असल्याच्या शंकेमुळे बार्लोंनी या नोकरीवरून कमी करण्याच्या कारवाईला आव्हान दिले . ब्रूबेकरनी सांगितले कीं त्यांनी हेड्लींच्या आज्ञेनुसार कारवाई केली होती . ते खरे असो वा खोटे पण त्यांच्या बडतर्फीच्या हुकूमाला हेड्लींच्या खात्याचे चिटणीस जेम्स हिंड्स यांची संमती होती व त्यांना कसलीही पूर्वसूचना अथवा नोटीसही देण्यात आली नव्हती . बार्लोंनी हेड्लींशी थेट संपर्क साधण्याचा प्रयत्न केला . त्यातही ते अयशस्वी झाले . शेवटी हेड्लींच्या लष्करी सहाय्यकांनी हेड्लींनी त्यांच्या बडतर्फीच्या हुकूमावर सही केल्याच्या वृत्तास दुजोरा दिला व पुन्हा फोन न करण्यास सांगितले . दरम्यान ब्रूबेकर यांनी DIAच्या वरिष्ठांशी संपर्क साधून बार्लो यांच्यावर यापुढे विश्वास ठेवता येणार नाहीं असे सांगून यांचे सर्व सुरक्षा clearances रद्द करण्यास सांगितले . ८ ऑगस्ट १९८९रोजी बार्लोंना OSD च्या सुरक्षा संचालकांना भेटण्याचा हुकूम देण्यात आला व त्यांनी बार्लोंना त्यांचे सर्व सुरक्षा clearances रद्द झाल्याचे सांगितले . हे clearancesच तर बार्लोंची कामाची हत्यारे होती व त्यांच्याशिवाय ते कांहींच करू शकत नव्हते . बार्लोंना त्यांच्याविरुद्ध काय आरोप आहेत याबद्दलही कांहीं सांगण्यात आले नाहीं . फक्त ' तुम्ही आता security risk झाला आहात अशी विश्वासार्ह माहिती आमच्या हाती आली आहे ' एवढेच त्यांना सांगण्यात आले . ' कुणी आणि काय सांगितले ' या प्रश्नाला ' ती गोपनीय गोष्ट आहे ' असे सांगण्यात आले . नांव न घेता ' संरक्षणमंत्रालयातील वरिष्ठ अधिकार्‍यांनी खूप पुरावा दिला ' एवढेच त्यांना सांगण्यात आले . बार्लो घराकडे परतले . आपल्या पत्नीला काय सांगायचे हेच त्यांना समजेना . CIAची नोकरी सुटल्यापासून त्यांचे लग्न मोडायच्या वाटेवर होते व ते ' कौन्सेलिंग ' मध्ये होते . व याबद्दलही त्यांना ऑफीसला माहिती द्यावी लागली होती . आताच कुठे घडी बसू लागली होती आणि त्यांच्यावर double agent असल्याचा आरोप झाला होता ! मग जरा विचार करून बार्लोंनी एक सरकारशी लढा देण्यातला वाकबगार वकील नेमला . मगच त्यांना कळले कीं ब्रूबेकर यांनी OSDच्या वरिष्ठांना सांगितले होते कीं बार्लॊ प्रतिनिधीगृहापुढे त्यांचे भांडे फोडणार होता . एक न घडलेल्या बैठकीतील चर्चेचा हवाला देऊन ब्रूबेकरनी सांगितले कीं त्या बैठकीत बार्लोंनी प्रतिनिधीगृहाकडे जाऊन त्यांना थेटपणे F - 16 च्या सौद्याबद्दल व सरकारने प्रतिनिधीगृहाला पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रप्रकल्पाबद्दल कसे सतत व मुद्दाम खोटे सांगितले होते याचा गौप्यस्फोट करणार होते . बार्लो व त्यांच्या वकीलांनी आणखी थोडे खोलवर अन्वेषण केल्यावर त्यांना कळले कीं ब्रूबेकर व त्यांच्या वरिष्ठ अधिकार्‍यांनी OSD ला बार्लोंवर मानसोपचारतज्ञांकडून उपचार सुरू असून त्यांना भलते - सलते भ्रम होत असतात व त्यानुसार अस्तित्वात नसलेल्या व्यक्ती प्रतिनिधीगृहाला खोटे सांगत आहेत असा भ्रम झाला होता असे सांगितले होते . त्यांची फाईल उपमंत्र्यांपर्यंत पोचली होती असेही समजले . कांहीं अधिकारी त्यांच्या वैवाहिक समस्यांचा दुरुपयोग करून त्यांना आयुष्यातून उठवू पहात होते . थोडक्यात त्यांच्या खासगी बाबींत नाक खुपसून आणि मिळविलेल्या माहितीला विकृत रूप देऊन बार्लोंना वेडसर ठरविले जात होते . आणखी कागदपत्रें बाहेर आली व त्यानुसार बार्लोंच्या बडतर्फीशी व तिच्या परिणामांशी संबंधित कलावंतांची यादीच बाहेर आली . बार्लोंची केस उपसंरक्षणमंत्री पॉल वुल्फोवित्झ यांचे मदतनीस व पेंटॅगॉन येथील प्रशासनाचे संचालक मर्विन हॅम्टन यांनी हाताळली होती . ३६ वर्षें नौसेनेत सेवा करून पेंटॅगॉनला आलेले व वुल्फोवित्झ यांचे लष्करी मदतनीस दर्यासारंग जॉन रेडनासुद्धा याबाबतीत गुंतविले होते . पेंटॅगॉनच्या सुरक्षाविभागाने रेड यांना बार्लोंना पुन्हा नोकरीवर ठेवण्यासाठी सांगितले होते . पण त्यांनी बार्लोंची बडतर्फी त्यांच्या असमाधानकारक कामगिरीमुळे झालेली असल्याने त्यांना पुन्हा नोकरीवर ठेवण्यास नकार दिला . पण पेंटॅगॉनला माहीत होते कीं बार्लोंची कामगिरी समाधानकारकच होती . बार्लोंनी पेंटॅगॉनच्या सर्व थरावरील अधिकार्‍यांना न्याय मिळावा कळकळीची विनंती केलेली असल्यामुळे डावपेच व साधनसामुग्री विभागाचे कनिष्ठ उपसंरक्षणमंत्री लिबी यांच्यातर्फे एरिक एडलमनही यात गुंतले . नंतर पेंटॅगॉनच्या सुरक्षाविभागाकडून एक मेमोही काढला गेला कीं बार्लो यांचे आधी रद्द केलेले सर्व security clearances पुनर्प्रस्थापित करण्यात आले आहेत . पण OSD त्यांना पुन्हा नोकरीवर ठेवू इच्छित नव्हती . त्यावर एडेलमननी ते कुठेच फिट होणार नाहींत म्हणून नोकरीवर ठेवावयास नकार दिला . नंतर कांहीं दिवसानंतरच हेड्लींच्या विभागाने बार्लोंच्या बडतर्फीवर पुन्हा शिक्कामोर्तब केले . त्यांच्यावरचे आरोपही classified असल्याने त्यांना सांगितले गेले नाहींत . कांहीं सहकारी तर इतके क्रूर होते कीं त्यांनी बार्लोंना सांगितले कीं या कारवायांमुळे त्यांचे लग्न मोडेल याची त्यांना कल्पना होती व हीसुद्धा एक शिक्षेचाच भाग होता . बार्लोंना माहीत होते कीं त्यांना जरळ समोरासमोर चौकशीला तोंड द्यायला मिळाले तर ते कांहीं मिनिटातच स्वतःला दोषमुक्त शाबित करतील पण तशी संधी त्यांना देण्यातच आली नाहीं व फिर्यादीचे नांवही सांगण्यात आले नाहीं ! पण तरीही बार्लो बधले नाहींत . ते OSDच्या सुरक्षाविभागाकडे गेले व त्याच्या प्रमुखाला याची चौकशी करण्याची त्यांनी मागणी केली . तीही classifiedच राहिली . थोडक्यात म्हणजे बार्लोंवर निनावी अधिकार्‍याने केलेल्या गुप्त आरोपावरील गुप्ततेत केलेल्या चौकशीला तोंड द्यावे लागत होते . पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रप्रकल्पाबद्दलच्या सर्वात जास्त अनुभवी अशा अन्वेषकाला शेवटी OSDत नोकरी तर मिळाली , पण काम काय ? तर lunch appointments वर देखरेख ! पण नंतर OSDच्या सुरक्षाविभागाच्या अधिकार्‍यांनी करबुडवेपणा , मद्यपी , विवाहबाह्य संबंध ठेवणारा , आधीच्या सर्व सरकारी नोकर्‍यांवरून काढून टाकला गेलेला यासारखे नवीन घाणेरडे आरोप त्याच्यावर लादले . बार्लोंवर त्याच्या विवाहविषयक सल्लागाराची मुलाखत घेऊ देण्याच्या परवानगीसाठीही त्याच्यावर जबरदस्ती करण्यात आली व त्याच्या पत्नीलाही त्यात फरफटत आणले गेले . मग त्यांना कळले कीं त्यांच्यावरच्या बिनबुडाच्या आरोपांची माहिती त्यांच्या सार्‍या सरकारी सहकार्‍यांना आणि जुन्या नोकरी देणार्‍यांनाही देण्यात आली होती . सार्‍यांना वाटावे कीं बार्लोंनी जणू एकाद्या सोविएत हेराबरोबरच संधान बांधले होते ! त्यांच्या व्यावसायिक व वैयक्तिक आयुष्याचे अशा तर्‍हेने वाटोळे करण्यात आले ! कांहीं वर्षांनंतर बार्लोंना आणखी एक आश्चर्यकारक गोष्ट कळली . त्यांनी डिक चेनीसाठी केलेल्या F - 16 विमानांबद्दलचे गुप्त मुल्यमापन चेनीपर्यंत पोचलेच नव्हते . म्हणूनच ह्यूज यांनी अज्ञानापोटी प्रतिनिधीगृहापुढे खोटी साक्ष दिली होती . नेम यांच्या आज्ञेनुसार बार्लोंनी राष्ट्रीय सुरक्षा समितीसाठी व राष्ट्राध्यक्षांसाठी केलेला गुप्त अहवाल दडपून ठेवण्यात आला होता व त्याजागी नवा अहवाल दिला होता . पाकिस्तानचे विभागाचे प्रमुख मॅकमरे यांनी बार्लोंचा अतीशय गुप्त अहवाल त्यातले F - 16 मधील अण्वस्त्र वहनक्षमतेसाठीच्या केलेल्या फेरबदलाचे सर्व उल्लेख वगळून तो बदलला होता . त्या अहवालातले प्रेस्लर व सोलार्त्झ यांच्या घटनादुरुस्तीच्या कलमाच्या पाकिस्तानने वेळोवेळी केलेल्या भंगाचे उल्लेखही वगळल्याचे मॅकमरे यांनी नंतर कबूल केले . म्हणजे या अधिकार्‍यांनी राष्ट्राध्यक्षांना पाकिस्तान व त्यांच्या अण्वस्त्रप्रकल्पाबद्दल जे सांगितले होते ते हेच कीं पाकिस्तानची आर्थिक व ल्ष्करी मदत चालू ठेवल्यास पाकिस्तान संयमाने वागेल . पण या फसवाफसवीचा आणखी एक भयंकर परिणाम झाला तो हा कीं पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रसज्जतेचा व त्या राष्ट्राच्या कर्तृत्वाचा चुकीचा अंदाज समजल्याने क्यूबा येथील अण्वस्त्रविषयक आणीबाणीनंतर प्रथमच दोन देश ( पाकिस्तान व भारत ) अणूयुद्धाच्या इतक्या जवळ आले होते . एकीकडे नोव्हेंबर १९८९ च्या युद्ध सरावानंतर ज . बेग यांनी वृत्तपत्रांच्या वार्ताहारांना बाजूला घेऊन पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रसज्जतेची व पाकिस्तानच्या अण्वस्त्र शस्त्रगाराची ऐटीत माहिती दिली तर दुसरीकडे बेनझीर ' व्हाईट हाऊस ' ला खात्री देण्यात गुंतल्या होत्या कीं पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रप्रकल्पावर त्यांचे पूर्ण नियंत्रण आहे ! त्याच महिन्यात ज . बेगही त्यांना भेटायला एक नवे संकट घेऊन आले . त्यांना त्यांनी स्वतः हमीद गुल यांच्या सहकार्याने पूर्वीच तयार केलेली ' काश्मीर मोहीम ' सुरू करायची होती . स्थानीय विघटनवादी लोकांनी काश्मीरमध्ये युद्ध सुरू केले होते व भारताने सैन्याचा क्रूर वापर करून त्याला प्रतिसाद दिला होता . बेग यांनी बेनझीर यांच्यापुढे परिस्थितीचा आढावा ठेवला . बेग यांचे लष्करी हेरखात्याचे निर्देशक मे . ज . जहांगीर करामतही या बैठकीला हजर होते . जनरल्सना बेनझीर यांच्याकडून लष्कराला सोयीचे असेल त्याप्रमाणे व बेनझीरना पुन्हा न विचारता भारतावर हल्ला करण्याचा अधिकार हवा होता . काश्मिरी स्वातंत्र्यसैनिक ( ४ ) पाकिस्तानच्या बाजूने पर्वत ओलांडून भारतात नकळतपणे घुसतील , पाठोपाठ अफगाणिस्तानात लढून कणखर झालेले एक लाख मुजाहिदीन सैनिक घुसतील . पाकिस्तान श्रीनगरचा कबजा घेईल आणि बेनझीरना विजयाचा आणि गौरवाचा मुकुट ल्यायला मिळेल अशी ती बेग यांची योजना होती . बेनझीर म्हणाल्या कीं त्यांना फारच भीती वाटली . जरी त्यांचा काश्मीरच्या मुक्ततेला पाठिंबा असला तरी बेग यांचा द्रष्टेपणा काय होता ? त्यांना बेनझीर यांचा सल्ला न घेता युद्धात पडायचे होते . बेनझीरच्या बाजूच्या सर्व सल्लागारांनी बेगना सांगितले कीं युद्धावर मुलकी सरकारचेच नियंत्रण हवे . त्यांची विनंती नाकारण्यात आल्यावर बेग संतापले . त्यांच्या व ISIच्या हातात युद्धाचे ' बटण ' देण्यात आले नाहीं , पण बंडखोरीला परवानगी दिली गेली . बेग यांची आणखी एक जरा संवेदनाशील विनंती होती व ते इतर सर्व लोक खोलीबाहेर जाऊन ते बेनझीर यांच्याबरोबर एकटे असेपर्यंत थांबले . ते म्हणाले कीं काश्मीरमधील बंडाळीला मदत देणे फारच खर्चिक होऊ लागले होते . त्यांना मुजाहिदीनना देण्यासाठी , प्रशिक्षणशिबिरे चालवण्यासाठी , त्यातून बाहेर पडणार्‍या अतिरेक्यांना हत्यारे देण्यासाठी व काश्मीरमध्ये पाठविलेल्या स्वातंत्र्यसैनिकांना ( ४ ) शस्त्रें पाठविण्यासाठी पैशाची गरज होती . पाकिस्तान तर कफल्लक परिस्थितीत होता व पाकिस्तानची ३३ टक्के जनता दारिद्र्यरेषेच्या खाली होती ! म्हणून बेग यांनी कहूताप्रकल्पातून मिळविलेले तंत्रज्ञान विकून पैसे उभे करण्याचा प्रस्ताव मांडला . बेनझीरना धक्काच बसला ! बेग - गुल चांडाळचौकडीला गुपचुप कारभार करून पैसा उभा करायचा होता ! त्यांचे म्हणणे होते कीं हा पैसा काळा असेल व कुणाला तो मिळाल्याचे कळणारही नाहीं . अशा तर्‍हेने पैशासाठी अमेरिकेवर किंवा बँकांवर ( ज्यांच्याकडून पाकिस्तान कर्ज घेतच होता ! ) अवलंबून रहाण्याची गरजही उरणार नाही . बेनझीर यांनी विचारले कीं हे तंत्रज्ञान विकत कोण घेईल आणि आज IMF पाकिस्तानला २० कोटी डॉलर्स देते त्याचे काय ? आणि दोन - तीन वर्षांत घेणारे पारंगत झाल्यावर पुढे काय ? बेनझीरनी असा ताडकन नकार दिला , पण त्या थक्क होऊन बेग यांच्या धारिष्ट्याबद्दल चिंतन करू लागल्या ! बेनझीरना इराणबरोबर झालेल्या चर्चेची / सौद्याची किंवा सौदी अरेबियाला अण्वस्त्रें देण्याच्या आश्वासनाची कांहींच कल्पना नव्हती - पण शंका जरूर होती . कारण ओकलींनी त्यांना कहूताचे तंत्रज्ञ व लष्करी अधिकारी मालवाहू विमानांतून गुपचुपपणे प्रवास करत असल्याची चेतावणी दिली होती . पण बेग यांच्या काश्मीर मोहिमेला चांगले यश येऊ लागले होते व तिथला उठाव उग्र व रक्तलांछित होऊ लागला होता व निदर्शनें , दबा धरून केलेले छुपे हल्ले व राजकीय वध यांवर भारतीय फौजेचे प्रतिहल्ले आवर घालू शकत नव्हते ! या हैदोसामुळे अण्वस्त्रविक्रीचा मुद्दा जरा मागे पडला . भारताने पाकिस्तानवर युद्धात तेल घालत असल्याचा आरोपही केला . १९ जाने . १९९० मध्ये हताश होऊन व संतापून भारताने काश्मीरमध्ये राष्ट्रपती राजवट आणली आणि शेकडो अतिरेक्यांना अटक केली . पाकिस्तानमध्ये ISIने बेनझीर यांच्या अव्यक्त पाठिंब्याने हा लढा तीव्र करून प्रशिक्षण केंद्रांच्या संख्येत आणि सीमा ओलांडून येणार्‍या अतिरेक्यांच्या संख्येत वाढ केली . लाखभर ( ५ ) हिंदू जे अद्याप काश्मीरमध्ये रहात होते ते या युद्धामुळे जिवाच्या भीतीने पळाले . मग फारसी भाषा बोलू शकणार्‍या बेग यांनी एकतर्फी निर्णय घेऊन बेनझीर यांच्या परवानगीशिवाय तेहरानला प्रयाण केले , तेही क्रांतिकारी रक्षकांचा पाहुणा ( ६ ) म्हणून ! जाण्यापूर्वी ओकली बेगना भेटले होते व त्यावेळी बेग यांची वागणूक त्याना चिंताग्रस्त , फसवी , कावेबाज वाटली . परत आल्यावर मात्र ते बदलले होते ! त्यांनी सांगितले कीं त्यांना काश्मीरच्या युद्धात इराणचा पाठिंबा मिळाला असून त्याच्या बदल्यात पाकिस्तान त्यांना त्यांच्या अण्वस्त्रप्रकल्पात मदत करेल . ओकलींना कळेना कीं इराणसारखे तिसर्‍या दर्जाचे लष्कर व हवाईदल असलेले राष्ट्र पाकिस्तानला कसली मदत करणार होते व पाकिस्तान अण्वस्त्रांसारखे धोकादायक तंत्रज्ञान इराणसारख्या अविश्वसनीय शेजार्‍याला काय म्हणून विकायला निघाला आहे ! त्यांनी वॉशिंग्टनला पुन्हा एकदा या अण्वस्त्रप्रकरणाबद्दल निकडीचा संदेश पाठवला . पण त्यांना अमेरिकेचे कांहींच प्रत्युत्तर आले नाहीं . ही फारच घातक नजरचूक होती . बेग यांनी मग ती माहिती आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा कारभाराचे उपसंरक्षणमंत्री हॅरी रोवन यांनाही दिली आणि वर ठणकावून सांगितले कीं जर अमेरिकेने पुरेशी मदत देऊ केली नाहीं तर इराणला हे तंत्रज्ञान देण्यावाचून पाकिस्तानला गत्यंतरच उरणार नाहीं . रोवन यांनी उलट दम भरला कीं असे केल्यास पाकिस्तानला त्याची जबरदस्त किंमत मोजावी लागेल . कांहीं दिवसांनी बेग यांनी ही माहिती अमेरिकेच्या Central Commandचे प्रमुख व मध्यपूर्व / दक्षिण आशियाच्या कांहीं भागाची जबाबदारी असलेले ज . नॉर्मन श्वार्त्झकॉफ यांनाही दिली ( ७ ) . बेग यांचे वागणे कपटीच वाटत होते ! अमेरिकेने दिलेली F - 16 विमाने असल्याने त्यांना इराणच्या मदतीची गरज नव्हती . त्यांनी इराणशी चर्चा केली होती काश्मीरमधील जिहादच्या मदतीसाठी रोख पैशाच्या आणि तेलाच्या मोबदल्यात युरेनियमच्य अतिशुद्धीकरणच्या तंत्रज्ञानाच्या विक्रीची ! बेग भारतावरील दबाव वाढवतच राहिले ! त्यांनी पकिस्तानच्या संपूर्ण सामर्थ्याचे प्रदर्शनच मांडले . F - 16 विमानांवर अण्वस्त्रें चढविली , फ्रान्सनिर्मित मिराज विमानेही तयार केली , जी कांहीं प्रक्षेपणास्त्रें होती त्यांच्यावरही अण्वस्त्रे बसविली व सारे सामर्थ्य ' तय्यार ' परिस्थितीला आणले . उद्देश होता कीं पाकिस्तान काश्मीरमध्ये खोड्या काढत असला तरीही भारताने आक्रमणाचा विचार मनात आणू नये ! १९८९च्या डिसेंबरमध्ये अमेरिकेचे नवे राजदूत विल्यम क्लार्क दिल्लीला आले होते . त्यांनाही ही गरम हवा जाणवली . ज्या वेगाने व तीव्रतेने पाकिस्तान काश्मीरमधील हिंसाचार वाढवत होता त्याने अमेरिकेला व भारताला आश्चर्यच वाटले होते ! १९९०च्य मार्चमध्ये भारताने काश्मीरमध्ये दोन लाख सैन्याची जमवाजमव केली होती व दबाव वाढविण्यासाठी राजस्थानच्या वाळवंटातील महाजन येथे लष्करी सरावाची सुरुवात केली ! भारताच्या सर्वात जास्त आक्रमक ब्रिगेड्स पाकिस्तानी हद्दीपासून केवळ ५० मैलावर तैनात करण्यात आल्या . १९८७ सालच्या झियांना आक्रमणाची पूर्वतयारी असे वाटून भयभीत केलेल्या ' ब्रास टॅक्स ' या लष्करी सरावाची आठवण पाकिस्तानला होती , म्हणून त्यांनीही त्यांच्या बाजूला सरावाची तयारी केली व आपल्या चिलखती तुकड्यांची हद्दीलगत जमवाजमव केली . भारताच्या बाजूने युद्धतयारीचा ज्वर चांगलाच चढला होता . विनाउद्देश चढाईची शक्यता लक्षात घेऊन भारतीय लष्कराने आणखी जय्यत तयारी केली . दुसर्‍या बाजूला ओकलींनाही गरमीची जाणीव झाली होती . १९८९साली बराच आरडा - ओरडा व घोषणा झाल्या होत्या पण १९९०साली मात्र परिस्थिती आणखीच खराब झाली ! पाकिस्तानी लष्कराची हिंमत अफगाणिस्तानच्या विजयाने वाढली होती व बंडाळी करण्याचे कौशल्यही वाढले होते . काश्मीरमध्ये दुसरे अफगाणिस्तानच बनतेय् कीं काय अशी रास्त भीती वाटू लागली होती . पण बार्लोंचा दाबून ठेवलेला अहवाल डिक चेनी यांच्यापर्यंत पोचलाच नसल्याने दोन्ही बाजूच्या राजदूतांना परिस्थितीचे गांभिर्याचे पूर्ण आकलनच झालेले नव्हते . क्लार्क यांना माहिती मिळाली कीं पाकिस्तानी विमाने ज्या हालचाली करीत होती त्या अण्वस्त्र टाकण्याजोग्या हालचाली होत्या पण अशी अण्वस्त्रे असल्याचीच माहिती नसल्याने गोंधळाचे वातावरण होते . ओकलींनी तर ठासून सांगितले कीं F - 16वर अण्वस्त्रे बसवण्याची सोय केल्याचा कुठलाही पुरावा त्यांच्या कडे नव्हता ! पण बार्लो व DIAच्या अन्वेषकांना सत्यपरिस्थिती माहीत होती ! या सर्वांनी एकत्र येऊन पाकिस्तानच्या वेगाने प्रगती करणार्‍या व क्षेपणास्त्रावर चढविलेल्या किंवा F - 16 / मिराज विमानांद्वारा मार करण्याची क्षमता असलेल्या अण्वस्त्रप्रकल्पाचे चित्र रेखाटले होते . डिक केर यांच्या म्हणण्याप्रमाणे ही परिस्थिती क्यूबाच्या क्षेपणास्त्राच्या आणीबाणीच्या परिस्थितीपेक्षा जास्त स्फोटक होती ! मग भारताने पाकिस्तानातील प्रशिक्षणकेंद्रे उडविण्याची धमकी दिली ! भारताचे सैन्याचे नवे सरसेनापती विश्वनाथ शर्मांनी पाकिस्तानला सांगितले कीं त्याना त्यांच्या पृष्ठभागावर दणदणीत लत्ताप्रहार मिळणार आहे . पण आश्चर्य असे कीं अजूनही पाकिस्तानी लष्करी अधिकारी अगदीच शांत व सद्यपरिस्थितीशी विसंगत वाटावे इतके शांत होते . इराणी सरकारच्या पाठिंब्याचा अर्थ बेगना फारच अर्थपूर्ण वाटला असावा ! जणू एक आव्हान म्हणून बेग यांनी खानसाहेबांना कहूता येथील बंद ठेवलेली सेंट्रीफ्यूजेस पुन्हा सुरू करायला सांगितले . दोन्ही बाजूची सैन्ये जमू लागल्यावर पाकिस्तानचे अतिशुद्धीकृत युरेनियमचे उत्पादनही सुरू झाले . भारत व अमेरिकेला वाकुल्या दाखविण्यासाठी बेग यांनी बेनझीरना खानसाहेबांना ' हिलाल - ए - इम्तियाज ' हा पाकिस्तानचा दोन नंबरचा मुलकी किताब अर्पण करण्याची विनंती केली व त्यांनी तो तसा केलाही . ' पाकिस्तानकडे खानसाहेबांच्या योग्यतेचा नागरिक असल्याचा पाकिस्तानला अभिमान आहे व अशा श्रेष्ठ योग्यतेचे आणखी नागरिक पाकिस्तानमध्ये निर्माण होतील अशी मला आशा आहे . खानसाहेबांनी केलेले अमूल्य योगदान केवळ परमाणूक्षेत्रातच केलेले आहे असे नाही तर इतर क्षेत्रातही केले आहे , मुख्यतः लष्करी साधनसामुग्रीच्या उत्पादनक्षेत्रात ! ' बेग यांचा पाकिस्तानचे सर्व अण्वस्त्रविषयक शस्त्रागार उघडपणे दाखविण्याचा मनसुबा ओकलींना माहीत नव्हता तरीही त्यांची काळजी दिवसागणिक वाढत चालली होती . त्यांच्या अतीशय संवदनाक्षम मापकांनी कहूता येथील सेंट्रीफ्यूजेस सुरू झाल्याचे मापले होते . ही युद्धाची तयारी अशाच जोमाने दोन्ही बाजूंनी सुरू राहिली व थांबविली गेली नाहीं तर शरद ऋतूमध्ये युद्ध नक्कीच भडकेल अशी त्यांना भीती वाटु लागली . वॉशिंग्टनने आपल्या उपग्रहांची कक्षा बदलून ते दक्षिण आशियातील घडामोडी तासा - तासाला पाहू लागले . शिवाय डिएगो गार्सिया येथील चोरून पाहू / ऐकू शकणारी यंत्रणाही या भागासाठी कार्यान्वित केली . मेमध्ये परिस्थिती इतकी बिघडली कीं ओकलींनी बेनझीर यांच्याशी संपर्क साधला व सांगितले कीं परिस्थिती वेड लागल्यासारखी हाताबाहेर गेली असून ते नंतर पुन्हा फोन करतील . बेग व ओकली या दोघांनी नीट माहिती न दिल्यामुळे हताश झालेल्या बेनझीरनी मग त्यांच्या परराष्ट्रमंत्रालयाने योजलेल्या परदेशवारी करण्याचा निर्णय घेतला . त्यावेळी अमेरिकेचे राष्ट्रीय सुरक्षा समितीचे उपसल्लागार रॉबर्ट गेट्स ( ८ ) मॉस्कोत शिखरपरिषदेची तयारी करायला गेले होते . जरी पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रसज्जतेची माहिती ओकलींना व रॉबर्ट गेटसना अद्याप नसली तरी बेनझीर यांना न कळविता त्यांना मॉस्कोहून इस्लामाबादला जाण्यास सांगण्यात आले . ते व ओकली असे दोघेच गुलाम इशाक खान व बेग यांना भेटले व गेट्सनी युद्ध झाल्यास काय होईल याचे अतीशय विचारी चित्र त्यांच्यापुढे उभे केले . बेनझीरना फक्त ओकलींनी सांगितले म्हणून व त्यांनी सांगितले तेवढेच कळले . त्या आपल्या परदेशवारीत मग्न होत्या . ही बोलणी यशस्वी ठरली . गेट्स व ओकलींचा असा विश्वास होता कीं त्यांनी बेगना नीट समजावले तरी होते किंवा बेग यांच्या स्वतःच लक्षात आले होते कीं ते भारताबरोबरचे युद्ध जिंकू शकत नाहींत . बेगनी मात्र ' आम्हाला गेट्स यांची जरूरी नव्हती ' अशी दर्पोक्तीही केली . ' अमेरिकेला जे वाटत होते ते कधीच झाले नसते . पाकिस्तानला भारताशी लढायचे नव्हतेच . पाकिस्तानने कुठे बारीकशी खोडी काढल्यास भारताने पाकिस्तानवर स्वारी करू नये म्हणून पाकिस्तानला फक्त स्वतःची कुवत दाखवायची होती ' असे त्यांनी सांगितले . ओकलींनी बेनझीरना युद्ध टाळल्याबद्दल सांगितले पण पाकिस्तानची अण्वस्त्रसज्जता अमेरिकेत गाजत होती . कहूतात युरेनियम अतिशुद्धीकरण जोरात चालू होते व बेनझीरना कांहीं तरी करणे भाग होते . त्यांनी इशाक खान , डॉ . खान व मुनीर खान यांच्याबरोबर एका बैठकीचा प्रस्ताव मांडला , पण ती बैठक रद्द झाली . बेनझीर यांच्याकडून कुठलेच आश्वासन न मिळाल्यामुळे ओकलींची सहनशक्ती संपत आली होती . ते सतत बेनझीर , इशाक खान व बेगना फोन करून सांगत कीं १ ऑक्टोबर रोजी प्रेस्लर व सोलार्त्झ यांची घटनादुरुस्ती लागू होऊन पाकिस्तानची मदत बंद केली जाईल . बेग म्हणत कीं अण्वस्त्रें पाकिस्तानकडे बर्‍याच वर्षांपासून होती पण अमेरिकेने मदत बंद केली नव्हती , मग आता अशी भाषा का ? बेनझीर बैठकीचे प्रस्ताव करत राहिल्या व बैठका पुढे पडत राहिल्या . शेवटी इशाक खान यांनी वेगळाच डावपेच आखला व पाकिस्तानच्या घटनेच्या आठव्या कलमाचा आधार घेऊन ६ ऑगस्ट रोजी बेनझीरना पंतप्रधानपदावरून बडतर्फ केले . तारीखही काळजीपूर्वक निवडण्यात आली होती . त्यापूर्वी तीनच दिवस आधी सद्दाम हुसेन यांनी कुवेतवर आक्रमण केले होते त्यामुळे अमेरिका पूर्णपणे त्यातच गुंतली होती आणि पाकिस्तानातील घटनेकडे तिचे अजीबात लक्ष नव्हते . बार्लोंच्याविरुद्ध केल्या गेलेल्या ( व त्यांना माहीत नसलेल्या ) आरोपांची चौकशी - ज्यात त्यांनी भागही घेतला नव्हता - ९ मार्च रोजी संपली . त्यात बार्लो पूर्णपणे निर्दोषी ठरले . त्यांचे जुने सुरक्षेबद्दलचे clearances त्यांना परत मिळाले . सुरक्षाविभागाच्या प्रमुखांनी त्यांना सांगितले कीं ते वुल्फोवित्झना भेटून त्यांची पूर्वपदावर फेरनियुक्ती करवतील . पण बार्लोंना काम द्यायला कुणीच तयार नव्हता ! मग बार्लोंनी नवीन वकील केला आणि १९९०च्या शरद ऋतूत त्यांना २० , ००० डॉलर्सची नुकसानभरपाईही मिळाली . पण त्यामागे गप्प रहाण्याची अट होती . वकीलाच्या सल्ल्यानुसार त्यांने ती नाकारली व एक नवा उलटमागणीचा दावा लावला . या दाव्याची प्रगती होत असतानाच संरक्षणमंत्रालयाच्या Inspector General कडून पुन्हा अडचण आणली गेली . ते कामासाठी पेंटॅगॉनला गेले पण त्यांच्यावर वॉरंट बजावायला लोक उभे होते ! त्यांना सांगण्यात आले कीं Inspector General नी अशी अफवा ऐकली होती कीं OSDच्या उच्च पातळीवर कांहीं गुन्हेगारीचे कारस्थान झाले होते व त्यात बार्लोंचे नाव घेतले जात होते . म्हणून त्यांच्याकडून काय - काय झाले याचा पूर्ण वृत्तांत त्यांना हवा होता . त्यांनी बार्लोंच्याकडून सर्व माहिती काढून घेतली . परराष्ट्रमंत्रालयाच्या व संरक्षणमंत्रालयाच्या ज्येष्ठ अधिकार्‍यांनी प्रतिनिधीगृहाची कशी दिशाभूल केली , पाकिस्तानच्या अण्वस्त्रसज्जतेबद्दलची व F - 16 विमानांच्या अण्वस्त्रवहनक्षमतेसाठी केल्या गेलेल्या फेरबदालांच्याबद्दलची माहिती कशी दडपून ठेवण्यात आली , प्रेस्लर व सोलार्त्झ यांच्या घटनादुरुस्तीच्या अटींचा कसा सतत भंग केला जात होता , बार्लोंना त्यामध्ये कसे उगीचच अडकवण्यात आले होते व नंतर त्यांना दोषमुक्त करण्यात आले , ही रशियासारख्या देशात शोभणारी वर्तणूक त्यांच्याबरोबर अमेरिकेत कशी करण्यात आली होती हे सारे त्यांच्याकडून काढून घेण्यात आले . सर्व अन्वेषण अधिकारी थक्कच झाले ! त्यांनी बार्लोंना सांगितले कीं त्यांनी कांहींही चूक केली नव्हती व ते नियमाप्रमाणे वागले होते . त्यांनी ज्यांनी - ज्यांनी त्यांना छळले होते त्या सर्वांवर गुन्हेगारी आरोप दाखल करावयाची तयारीही केली . पण कुठलेही स्पष्टीकरण न देता वुल्फोवित्झ यांच्या कार्यालयातील घटनांबाबतची ती चौकशी राजनैतिक दबावाखाली रद्द करण्यात आली होती . बार्लोंचा nervous breakdownच व्हायचा बाकी होता ! त्यांनी बिनपगारी रजा घेतली व ते सीअ‍ॅटल येथील त्यांच्या मित्रांना भेटायला गेले . नोकरीची खटपटही चालूच होती . पण नव्या कामाच्या मालकांनी OSD कडे चौकशी केली कीं नोकरी हवेत विरून जायची . त्यांच्या पत्नीने घटस्फोटासाठी अर्ज केला कारण तिला जीवनात स्थैर्य व मुले - बाळे हवी होती . व ते सुख नजीकच्या भविष्यकाळात बार्लोंच्याबरोबर मिळण्याची कांहीच शक्यता नव्हती . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ( १ ) Office of the Secretary of Defense ( २ ) हत्फ हे प्रेषक महंमद यानी आपल्या तलवारीला दिलेले नाव होते व या अरबी शब्दाचा अर्थ आहे ' प्राणघातक ' ! ( २अ ) Mobile Launching Pad ( ३ ) पाकिस्तानातील अशा टोकाला गेलेल्या अस्थिरतेची भारताला कल्पनाच नव्हती कां ? अशा अस्थिरतेचा फायदा घेऊन कहूताप्रकल्प बेचीराख करण्याची सुवर्णसंधी भारताकडे होती ! वाटल्यास इस्रायलची मदतही मागता आली असती . मग आपण या संधीचा फायदा कां घेतला नाहीं ? ( ४ ) हा पाकिस्तानचा लाडका शब्दप्रयोग लेखकद्वयींनी वापरला आहे म्हणून मी अनुवादात तो तसाच ठेवला आहे . आपणा सर्व भारतीयांच्या दृष्टीने हे सारे अतिरेकीच ! ( ५ ) खरे तर हा आकडा एक लाखाहून खूपच जास्त असणार ! ( ६ ) Guest of Revolutionary Guards ( यावरूनच या प्रकरणाचे नांव ठेवण्यात आलेले आहे ) ( ७ ) एवढा पुरावा असूनही दुसर्‍या बुश यांनी फक्त खानसाहेबांनाच या अण्वस्त्रतंत्रज्ञानाच्य़ा विक्रीबद्दल जबाबदार धरून मुशर्रफसारख्या लबाड नेत्याला clean chit कशी दिली याचे आश्चर्यच वाटते ! अमेरिकन नेते इतके मूर्ख कसे असतील ? ( ८ ) Deputy National Security Aadviser . आज हेच रॉबर्ट गेट्स अमेरिकेचे संरक्षणमंत्री आहेत यापूर्वीचे भाग : * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण दहावे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण नववे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण आठवे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण सातवे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण सहावे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण पाचवे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण चौथे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण तिसरे * न्यूक्लिअर डिसेप्शन : प्रकरण दुसरे ~~आता तरी विचार करा , आणि माणसासारखा व्यवहार करा !~~ लालुंच्या पोस्ट मधील . . . . . . . . . . . . यावेळी रेसमध्ये ऑप्शन्स मात्र वाढवले आहेत . पूर्वी सगळे ' एशियन्स ' एकत्रच मोजले जायचे . आता भारतीय , चिनी , जपानी इ इ आहेत . फक्त नागरीकच नव्हे तर इथे वास्तव्य असलेल्या सगळ्यांना मोजले जाते . > > > > > ह्याची भारतातील जातीनिहाय जनगणनेशी तुलना करता येईल का ? मला वाटते हो . कारण कुठल्या वंशाचे किती , हे त्यांनाही जाणुन घेणे गरजेचे वाटते आहे . कदाचित हे ही पुढे जाऊन व्होटबॅन्केप्रमाणेच होणार . एखादा / दी मायबोलीकर तिथल्या संसदेत पोहचेल , तो सोनियाचा दिन दुर नव्हे आपल्या रिपोर्टर्सना पाठवलेल्या मेलमध्ये न्यूज कॉर्पोरेशनने ही माहिती दिलीय . या नव्या न्यूजपेपरचं नाव द डेली ( The Daily ) असं असेल . मा . श्री . काळे संजय मुरलिधर सदस्य , जिल्हा परिषद पुणे मु . पो . कळंब , ता . आंबेगाव जि . पुणे धुळे - शिंदखेडा येथील आदिवासी मुलींच्या वसतिगृहात महिला ' रेक्‍टर ' ( अधीक्षक ) राहत नसल्याची धक्कादायक माहिती जिल्हा परिषद सदस्य ज्ञानेश्‍वर सूर्यवंशी यांनी दिली . बेभरवशावर या वसतिगृहाचा रात्री कारभार चालतो . कामकाजासंदर्भात कुठलीही नोंद या वसतिगृहात ठेवली जात नसल्याने शासकीय नियमांच्या उल्लंघनाची चौकशी करून दोषींवर कारवाईची मागणी श्री . सूर्यवंशी यांनी नुकतीच केली आहे . श्री . सूर्यवंशी यांनी वसतिगृहाच्या पाहणीनंतर सांगितले , की शिंदखेडा येथील एसएसव्हीपीएस संस्थेच्या आवारात आदिवासी मुलींचे वसतिगृह आहे . या वसतिगृहात एका अल्पवयीन मुलीवर नुकताच अत्याचार झाला आहे . वसतिगृहात महिला अधीक्षिका या अनुकंप तत्त्वावर कार्यरत आहेत . मात्र , त्या वसतिगृहाच्या आवारात राहात नाहीत . हे शासकीय नियमाचे उल्लंघन आहे . वसतिगृहात दिवसा व रात्री एकच कर्मचारी असतो . येथील मुली वसतिगृहाच्या बाहेर का , कशासाठी जातात , याची नोंद असणारे हालचाल रजिस्टर केवळ कपाटात देखाव्यासाठी ठेवले गेले आहे . यामुळे कुठल्याही नोंदी होत नाही . शिवाय मुलींना घरी जायचे असल्यास पालकांशिवाय सोडू नये , असा शासकीय आदेश आहे . रात्रीच्यावेळी येथे पुरेशी विद्युतसुविधा नाही . जेवण पुरवठा करणारा ठेकेदार तात्पुरता स्वरूपात नेमला गेला आहे . या वसतिगृहाच्या कामकाजात अनेक उणिवा आहेत . असे असून देखील संबंधित स्थानिक प्रशासन चौकशी करत नाही , याचे आश्‍चर्य वाटते . आदिवासी विकास राज्यमंत्री पद्‌माकर वळवी यांनी वेळ काढून या वसतिगृहाची पाहणी करावी व दोषींवर कारवाई करावी , अशी मागणी श्री . सूर्यवंशी पत्रकाव्दारे केली आहे . एकता परिषदेची मागणी आदिवासी एकता परिषदेने आदिवासींवर वाढत चाललेल्या अत्याचारांकडे लक्ष वेधत मुलींच्या वसतिगृहांना संरक्षण देण्याची मागणी केली आहे . जिल्हाधिकारी गोकूळ मवारे यांनी शिंदखेडा येथील प्रकाराबाबत दोषी अधीक्षकावर कारवाई करावी . पीडित आदिवासी मुलींचे पुनर्वसन करावे . त्यांना योग्य त्या सुविधा द्याव्यात , अशी मागणी वाहरू सोनवणे , दामू ठाकरे , सुभाष नाईक , जिल्हा परिषद सदस्य रामनाथ मालचे आदींनी पत्रकाव्दारे केली आहे . ~~इथे भारतात कुठे मिळेल ? ? कुणि सांगु शकेल काय ?~~ खुद किस्सा - ए - गम अपना कोताह किया मैने दुनिया ने बहोत चाहा अफसाना बना देना ( कोताह : मर्यादित , सिमित ) " हे बघा मी प्रिन्सीपल डायस बोलतोय , राजसच्या शाळेतुन . सहल ज्या लेण्यांमध्ये गेली होती तिकडे दरड कोसळल्याने मोठा अपघात झालाय . सर्व मुले सुखरुप आहेत , त्यांची काळजी करु नका . मात्र जोवर रस्ता मोकळा होत नाही तोवर त्यांना तिथुन हालता येणार नाही . तुम्ही काळजी करु नये म्हणुन हा फोन केलाय . आम्ही सतत तुमच्या संपर्कात राहुच . मी २ फोन नं . देतो तेव्हडे तुमच्याकडे लिहुन ठेवा . आम्ही एकवार सगळी रुम परत एकदा तपासली . कुठे कुणाचे काही राहीले तर नाहीना याची खातरजमा केली . दिन्याने हळुच . . . कुडमुल्गुमा नावाच्या दुर्गम ब्लॉकमध्ये तू गेला होतास . जनसंपर्क मेळाव्यासाठी . तिथं जाणं सोपंही नाही , आणि शहाणपणाचंही नाही . रस्त्या - रस्त्यावर सुरुंग लागलेले असतात . तू गेलास ते गाव तर भलतंच कुप्रसिद्ध . हे कुडमुल्गुमा त्याच भयावह बालिमेडा जलाशयाच्या जवळ , जिथे दोन वर्षांपूर्वी जवानांनी भरलेली आख्खी बोट नक्षल्यांनी बॉंबहल्ल्याने बुडवली होती . हा ' त्यांचा ' इलाका . पंधरा ग्रामपंचायती त्यांच्या . या भागात सरकारी माणसानं यायचं नाही . पोलीस , सीआरपी तर लांब . नितिन थत्ते ( आय ओवरकम " १० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे " प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे ) ९ . अग्निहोत्रातील राख घन , द्राव , जैव - रसायनांच्या रूपात किंवा बायोसोल सारख्या स्वरूपात शेतात वापरल्यास पिकाला अधिक पोषण देण्यास , तसेच कीड व रोगांपासून त्यांचा बचाव करण्यास मदत करते असेही दिसून आले आहे . मुंबई - & nbsp विश्‍वकरंडकातील सर्वोत्तम खेळाडूंचा संघ निवडताना आयसीसीने कुमार संगकाराची कर्णधारपदी निवड केली व धोनीला संघाबाहेर ठेवले पण संगकाराने मात्र महेंद्रसिंह धोनी हा स्मार्ट तसेच बुद्धिमान कर्णधार आहे , अशा शब्दांत प्रतिस्पर्धी कर्णधाराचे कौतुक केले . त्याचबरोबर भारतास पराजित करण्यासाठी किमान तीनशे धावा आवश्‍यक असतात , असे सांगून त्याने भारतीय संघाच्या कामगिरीस " सॅल्यूट ' च ठोकला . भारतीय फलंदाजी खूपच ताकदवान आहे . एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये ते सर्वोत्तम आहेत . एमएस ( धोनी ) हा स्मार्ट तसेच बुद्धिमान कर्णधार आहे . गंभीरची गणना जगातील सर्वोत्तम डावखुऱ्या फलंदाजात करणेच योग्य होईल . त्याने विराटसह मोलाची भागीदारी केली . त्यानंतर संघाच्या विजयासाठी काय करायला हवे हे धोनी पुरेपूर जाणत होता , असे संगकाराने सांगितले . त्याचबरोबर त्याने नाणेफेकीच्या वेळी कोणताही वाद झाला नसल्याचे सांगितले . खरं तर त्या वेळी आमच्यापैकी कोणीच कॉल केला नव्हता . माहीला वाटले तो जिंकला . थोडासा गैरसमज होता तो दूर झाला इतकेच , असे त्याने सांगितले . > म्हणजे अमेरिका भारतापेक्षा जास्त असुरक्षित आहे असे सरळसरळ म्हणता येईल . नाही . तुमच्या गैरसमजाच कारण तुमचे > पोलीस मुख्यत : पोस्टफॅक्टो घटकच आहे तसाही . हे विधान आहे . हे कदाचित भारतात खरे असेलही पण अमेरिकेत नाही . अमेरिकेत तुम्ही केवळ संशय आला म्हणून ९११ कॉल करून माहीती देऊ शकता . पोलिस बर्यापैकी लवकर हजर होतात . अर्थात येथे ही सर्व आलबेल आहे असे नाही . ईथे पण पोलिसांची दादागिरी असते पण सामान्य माणसांना त्याचा त्रास सहसा कमी होतो . आपण कुणालाही अडवू नका म्हणताय , हे आम्हाला ही मान्य आहे . पण केव्हा ? जेव्हा लेखकांचे मानसिक वय समान असेल तेव्हा . कुणा एका सद्स्याच्या दिवंगत बाबांच्या लंगड्या पायाविषयी कविता रचली जाते , तेव्हा त्या भाडोत्री कवीचे ( अथवा कवियत्रीचे ) मानसिक वय निगेटिव्ह असते आमच्या मते . त्याबद्दल आपल्यासारखे पॉझिटिव्ह लोक अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या जपवणुकीच्या बुरख्या आडून लिहिता , तेव्हा आपल्या डोक्यात बुद्धी भरण्याची वेळ आम्हा लहान लोकांवर येते , तेव्हा आपली कीव करावी की आम्ही आमच्या कॉमन सेन्सचा माज करावा , हे कळत नाही . जर त्यांना KRL ला भेट द्यायला परवानगी दिली असती तर त्यांना याचा उलगडा झाला असता ! कारण तिथली अतिथीगृहे परदेशी पाहुण्यांनी भरली होती ! उत्तर कोरियन्स , चिनी , इराणी , सीरियन्स , विएतनामी आणि लिबियन्स असे ठिकठिकाणाहून आलेले परदेशी पाहुणे तिथे आलेले असायचे . खानसाहेब इतक्या सार्‍या लोकांना कुठल्याही अडचणीशिवाय कसे आत घेऊन यायचे याचे ब्रि . सजवालना आश्चर्यच वाटायचे [ १० ] . इतिहासातील अनेक घटना कितीही तटस्थपणे वाचायच्या ठरवल्या तरी मनातील खळबळ काही थांबत नाही . महाराष्ट्राच्या राजकारणातील ' अशोकपर्व ' संपुष्टात येत असल्याची घोषणा होताच प्रसारमाध्यमांनी महाराष्ट्राचा नवा नेता कोण असेल याची चाचपणी केली , तेव्हा जी नावे पुढे आली , त्यात पृथ्वीराज चव्हाण यांचे नाव प्राधान्यक्रमावर होते . माध्यमांच्या अटकळीनुसार चव्हाण यांच्याच गळ्यात आता मुख्यमंत्रिपदाची माळ पडली आहे . एक चव्हाण सत्तेवरून पायउतार होताना दुसर्‍या चव्हाणांच्या हाती सत्ता दिली गेली असे नव्हे . पृथ्वीराज यांच्या या निवडीमागे दोन - तीन गोष्टी निर्णायक ठरल्या आहेत . आजच्या परिस्थितीत नव्या नेत्यापाशी एक गोष्ट असणे अत्यावश्यक ठरले होते , ती म्हणजे स्वच्छ , निष्कलंक प्रतिमा . महाराष्ट्रातील विद्यमान नेतेमंडळींमध्ये अशी व्यक्ती अभावानेच दिसली असती . दुसरी बाब महत्त्वाची ठरली ती म्हणजे पृथ्वीराज यांचा दिल्लीश्वरांशी असलेला निकट संपर्क . गेली अनेक वर्षे ते दिल्लीत आहेत . पंतप्रधान कार्यालयात राज्यमंत्री म्हणून अनेक महत्त्वाच्या जबाबदार्‍या त्यांनी पार पाडल्या आहेत . पंतप्रधान आणि सोनिया गांधी या दोघांचाही त्यांनी आजवर कमावलेला विश्वास यावेळी कामी आला आहे . पृथ्वीराज यांच्या पथ्यावर पडलेली तिसरी गोष्ट म्हणजे त्यांच्या घराण्याची निस्सीम पक्षनिष्ठा . स्वतः ते तर एकनिष्ठ कॉंग्रेसमन आहेतच , परंतु त्यांच्या आई - वडिलांपासून ही निष्ठेची परंपरा चालत आलेली आहे . त्यांचे वडील पं . नेहरूंच्या काळात मंत्री होते . आई प्रेमलाताई चव्हाण कॉंग्रेसच्या महाराष्ट्र प्रदेशाध्यक्षा राहिल्या होत्या . कॉंग्रेस पक्षाला फाटाफुटीचे ग्रहण लागले , त्या काळातही त्यांनी इंदिरा गांधींच्या कॉंग्रेसची साथ सोडली नव्हती . ६९ साली आणि ७८ साली कॉंग्रेसमध्ये जी मोठी फूट पडली , तेव्हाही चव्हाण कुटुंबीय गांधी घराण्याशी एकनिष्ठ राहिले . इतकेच कशाला , अलीकडे कॉंग्रेसमधून शरद पवार फुटून निघाले आणि त्यांन राष्ट्रवादी कॉंग्रेसची वेगळी चूल बांधली तेव्हादेखील पवारांचा बालेकिल्ला असलेल्या पश्चिम महाराष्ट्रातील असूनही पृथ्वीराज चव्हाण कॉंग्रेससोबत राहिले . ही निष्ठाही यावेळी नक्कीच विचारात घेतली गेली आहे . चव्हाण स्वतः डिझाईन इंजिनिअर आहेत . राजीव गांधींनी देशात संगणकीकरणाचे जे स्वप्न पाहिले , त्या प्रारंभिक काळात पृथ्वीराज यांचा राजीवजींशी संबंध आला आणि राजीवनीच ८४ च्या निवडणुकीत त्यांना निवडणुकीला उभे केले होते . आज राजीव गांधींच्या पत्नींच्या कृपेने महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रिपदाचा काटेरी मुकुट त्यांच्या शिरावर आलेला आहे , तोही अशा परिस्थितीत जेव्हा ' आदर्श ' घोटाळ्यात पक्षाची व पक्षनेत्यांची प्रतिमा देशात अतिशय खालावलेली आहे . पृथ्वीराज यांचे नाव मुख्यमंत्रिपदाचे सक्षम दावेदार म्हणून चर्चेत आले तेव्हा त्यांच्या मर्यादा शोधणार्‍यांनी त्यांचा महाराष्ट्राच्या राजकारणाशी अलीकडे संपर्क राहिलेला नाही , आमदारांशी त्यांचे मैत्रिसंबंध नाहीत , गेल्यावेळी ते राज्यसभेवर निवडून आलेले असल्याने त्यांना आम जनतेचा पाठिंबा नाही , वगैरे सबबी पुढे केल्या होत्या . परंतु महाराष्ट्राच्या राजकारणापासून चार हात लांब असणेच त्यांना यावेळी उपकारक ठरले आहे . पृथ्वीराज यांचे राष्ट्रवादी कॉंग्रेसशी , विशेषतः शरद पवारांशी फारसे सख्य नाही ही त्यांची एक मर्यादा आहे . चव्हाण कुटुंबीय हे पवारांचे राजकीय विरोधक मानले जातात . शिवाय ९९ ची लोकसभेची निवडणूक ते पवारांमुळे हरले होते . २००२ च्या निवडणुकीत त्यांना राज्यसभेवर यावे लागले त्याला कारणीभूतही पवारच ठरले होते , कारण कराडची जागा तेव्हा राष्ट्रवादीकडे गेली होती . मात्र , महाराष्ट्रात आघाडी सरकार असल्याने यापुढील काळात राष्ट्रवादीशी आणि पवारांशी त्यांना जमवून घ्यावे लागेल . पृथ्वीराज यांची बीटी वांग्यांसंदर्भातील भूमिका किंवा जीएम पिकांसंबंधीची भूमिका ही बहुराष्ट्रीय कंपन्यांची कड घेणारी होती . महाराष्ट्रासारख्या कृषिप्रधान राज्यात अशी पारंपरिक शेतीविरोधी भूमिका त्यांना महाग पडू शकते . आपले आसन सुस्थिर करण्यासाठी आणि बंडोबांना लगाम घालण्यासाठी त्यांना दक्ष राहावे लागेल हे तर उघड आहे . कॉंग्रेसच्या महाराष्ट्रातील राजकारण्यांची मलिन झालेली प्रतिमा धुऊन काढून या राज्याला विकासाच्या पथावर नेऊन ठेवण्याचे आव्हान हा कमी बोलणारा , सौम्य , सौजन्यशील व्यक्तिमत्त्वाचा नेता कसा पेलतो , याबाबत देशाला उत्सुकता आहे . झारखण्ड की सांस्कृतिक राजधानी देवघर में प्रेस क्लब द्वारा आलोक तोमरजी को श्रद्धां‍जलि दी गयी . देवघर के प्रिंट और इलेक्ट्रॉनिक मीडिया से जुड़े पत्रकारों ने दो मिनट का मौन रख दिवंगत आत्मा की शांति के लिए बाबा बैद्यनाथ से प्रार्थना किया . प्राजु जी आणि दत्ता जी ना . धो . महानोर यांच्या कविता म्हणजे खुपच जबरदस्त आहेत . तशी उंची गाठायला तेव्हडा अनुभव नाहिच . . पण तुम्ही असे लिहिल्याने छान वाटले . सूक्तातली पहिली ऋचाही लक्ष देण्यालायक आहे - इ॒यम॑दाद्रभ॒समृ॑ण॒च्युतं॒ दिवो॑दासं वध्र्य॒श्वाय॑ दा॒शुषे॑ । ऋ ६ . ६१ . १ ( अ ) हिने ( सरस्वतीने ) याजक वध्र्यश्वाला ऋण चुकवणारा उग्र असा दिवोदास दिला . . . या दिवोदासाचा पुत्र सुदा : ( सुदास् ) . याच्या काळात झालेल्या दहा - राजांच्या युद्धाचा उल्लेख शरद यांनी केलेला आहे . या उल्लेखामुळे असे वाटते , की या सूक्तात सांकेतिक अर्थांबरोबर ऐतिहासिक / लौकेतिहासिक घटनांची नोंदही असावी . शेकडो श्रुति , शेकडो स्मृति आणि शेकडो न्याय यांच्या योगाने मिथ्या ठरवून टाकलेल्या दृश्य वस्तूवर जो पुरुष अहंबुद्धि करतो तो निंद्य कर्म करणार्‍या मलिन पुरुषाप्रमाणे दुःखावर दुःखेच पावत असतो . ॥ ३३१ ॥ मी वर गेले तेव्हा आधीच १० - १२ जण ध्यान लाउन बसले होते . मग मीही आधी सुचना दिल्या प्रमाणे ( डोळे मिटून पाय पसरून एका पायवर दुसरा पाय चढवून म्हणजे आपण ज्याला अढी घालणे म्हणतो तसे ) थोडा वेळ बसले . खूप प्रसन्न . . . रिलॅक्स . . शांत वगैरे वगैरे खरंच वाटत होतं ! मग कदाचित विस एक मिनिटे झाली असतिल . . काय झाले माहीत नाही . . . नंतत मला बसणे अशक्य झाले . . नक्की काय होत होते माहित नाही . . मला दरदरून घाम फुटला होता . . . म्हणून मी उठून खाली आले आणि आश्चर्य म्हणजे खाली पिरॅमिड बाहेर तर मस्त गारवा होता आभाळ भरून आलं होतं . मंदार धन्यवाद . अरे खरे तर स्मशानात फार भीतीदायक काहीच नसते . मध्ये एक अनुभव आला . माझ्या घराच्या रस्त्यावरच एक स्मशान आहे . व त्याच्या पुढ्यात कबरी आहेत . खूप जोरात पाउस येत होता व मी स्कूटर वरून येत होते तिथे पाहिले तर एकच चिता जळत होती . बरोबर कोणीच नव्हते . मला एक क्षण वाट्ले तिथे थांबावे तो जो कोण तिथे आहे त्याच्या सोबत . तो जाइपरेन्त . शेवट हाच आहे हे इत्के निश्चित आहे की त्यात घाबरायचे काय . साधारणपणे ८० च्या दशका पर्यन्तच्या कर्ली नदिच्या तरी वरचा जीवन , बरोब्बर ऊभ्यां केलात . . . माका आमचां लहानपण आठावलां . . . सगळं समोर आलं या गीतातून … मुग्धा फक्त निमित्त्मात्र ठरली ती खपली निघायला ! ! ! संपादक , ही ' दिवाळी अंक संभाव्य लेखक ' काय कल्पना आहे ? खाली संकेतस्थळ देतो आहे ते पहा : पूर्ण उघडा करून गार पाण्याने अधूनमधून स्पंजिग करा . . अन ताप आधी उतरला पाहिजे . . खूप ताप वाढला की लहान मुलांच्या डोक्यात जातो . . अन पाणी पाजा सारखं मग शू वाटे पण ताप जाईल . . ( ' अक्स ' पुतळा साबण ! या सोबत एक यंत्र मोफत . ते पुतळ्याजवळ ठेवून त्यात साबण टाकून ठेवा , म्हणजे पुतळा थोड्या थोड्या वेळेने आपोआप धुतला जातो ) ~~करु का करु विडंबन > > व्वा काय धमकी !~~ कावळा बिचारा जे काही मिळेल ते खायला टपलेला असतो म्हणून त्याच्या नावे स्वर्गप्राप्तीचे वगैरे बिल फाडले असावे . ९ . या सर्वांचा बहुदा एकत्रीत परिणाम म्हणजे शहरी विकास अन विशेषतः हिल सिटी विकास याला प्रोत्साहन देणारे कायदे राज्य अन केंद्र पातळीवर केले जातात . ते सद्भावसरोवरविलासिनी ॥ कोमलह्रदय नृपकामिनी ॥ की निश्चळ गंगा भरूनी ॥ जात मर्यादा धरूनिया ॥ ४८ ॥ आंतरराष्ट्रीय | वाचकांची पत्रे | युद्धाचे ढग | विश्वास - अविश्वास | निवडणूक 08 | महाराष्ट्र माझा | राष्ट्रीय | इव्हेंट वार्ता | मुंबईतली काळरात्र व्हिजिबिलिटी वाढलिये ही गोष्ट स्तुत्य अन आनंददायक तर आहेच पण याला समांतर अजुन काही गोष्टींची जबाबदारी वाढलिये असे वाटते . एक लगेच लक्षात येणारा मुद्दा असा की जाती धर्म विषयक चर्चांवर कडक मॉडरेशन असावे . ( बंदी आहे हे माहिती आहे तरी पण चर्चा चालतात मिपावर ) . कारण आज चांगली बातमी आलीये , पण इथेच जर का जास्त घातपात झालाय अश्या प्रकारचे काही लिखाण असले असते तर कदाचित अफवा पसरवतात असा शिक्काही बसु शकतो ! यामुळे मालक चालक यांना जवाबदार धरले जाउ शकते . शेवटी हे बातमीदार काही आपले मित्र किंवा मिपाचे हितचिंतक नाहीत की जे उद्या निलकांतला फोन करुन सांगतील की बाबा आमुक अमुक गोष्टीमुळे अमुक अमुक बातमी होउ शकते ते तु तिथुन काढ . ते लोक सरळ त्याची पण बातमी करतील . वी शुड बी मोअर केअरफुल नाउ ऑनवर्ड्स ! ! ~~- साखरच दया फक्त हातावर थोडी , मी हसून म्हणले .~~ अरे , हरिमुरलीची धुन ऐकू येतीय ना ? याच्याच फोनचा रिंगटोन आहे तो . खास त्या फोनसाठीचा . पण हा तर जागेवर दिसत नाहीये . नेमका आत्ता कुठे गेला उठून . . . ? आला , आला . हालचालीतली लगबग बघा . याला कळलंय की हा ' तोच ' फोन आहे . जाता जाता : आईनस्टाईनने गांधींबद्दल जसे उद्गार काढले त्याच धर्तीवर मी " कोणी एका काळी हाडामासाचा माणुस अशा प्रकारचे जीवन जगत होता ह्यावर कदाचित पुढच्या पिढ्या विश्वास ठेवणार नाहीत " असे म्हणु इच्छितो . . . अर्थात माझा रोख त्या काळातल्या एकुणच कठिण असणार्‍या जीवनशैली व त्यासाठी कराव्या लागणार्‍या अत्यावश्यक तडजोडींवर आहे . . . उदा . भारत आणि अमेरिकेत साधारणपणे नास्तिकांचे प्रमाण सारखेच आहे समजू ( अमेरिकेत ३ - ९ % आणि भारताची आकडेवारी उपलब्ध नाही तरी ७ - ८ % पेक्षा कमी , दोन्ही सरासरी ६ % मानू . भारताची अगदी २ % मानली तरी नास्तिकांची संख्या दोन्हीकडे सारखीच होईल ) . दोन्हीकडचे आस्तिक लोक मनुष्य तासांचा सारख्याच प्रमाणात अपव्यय करतात असे समजू . ( तसे नसेल तर निव्वळ आस्तिक - नास्तिकांच्या संख्येवर समृद्धी न ठरता जगाच्या निरनिराळ्या भागातले आस्तिक लोक करत असलेल्या मनुष्यतास - अपव्ययाच्या निरनिराळ्या दरावरून समृद्धी ठरेल आणि हा सगळा चर्चाप्रस्तावच निरर्थक ठरेल . इथे केवळ आस्तिकच लोक वेळेचा अपव्यय करतात अणि नास्तिक करत नाहीत असे गृहीतक आहे जे मला पटले नसले तरी वादाकरता मान्य करतो . ) भारताची लोकसंख्या अमेरिकेच्या साधारण तिप्पट . म्हणजे आस्तिक लोकांनी वाया घालवलेलेले मनुष्य तास वगळूनही भारतीयांना अमेरिकन लोकांच्या तिप्पट मनुष्य तास उपलब्ध असतात . धार्मिक सुट्ट्या जास्त असतात वगैरे समजले तरीही भारतीयांना अमेरिकनांपेक्षा जास्त मनुष्यतास मिळतात हे मान्य होईल . असे असूनही अमेरिका समृद्ध देशांच्या यादीत १० वी आणि भारताचे नाव ५० मध्ये नाही . असे का बरे असावे ? जातो . १५ ऑगस्ट रविवारी आला की सारे कर्मचारी हळहळतात एक सुट्टी गेली म्हणून . शुक्रवारी १५ ऑगस्ट आला तर तीन दिवसांच्या वर्षासहलीचे कार्यक्रम ठरतात . भारतमातेच्या स्वतंत्र्यादिनाची अशी दयनीय स्थिती झाली आहे . अगं , बर्‍याच भाज्या आहेत . भोपळा , बटाटा , रताळे , वांगे , मुळा , कच्चे केळे , दोडका , पडवळ , मक्याचे कणीस , कच्चा फणस , सुरण , मुडली , कोंब , टोमॅटो , फ्लॉवर , नवलकोल , गवार शेंगा , घेवडा शेंगा , शेवगा शेंगा , फरसबी , दुधी भोपळा , ढब्बू मिरची , काकडी , पावट्याचे दाणे , चवळीचे दाणे , शेंगदाणे , मटार दाणे , डबल बी , मटकी , मुळ्याच्या पाल्याचे देठ , भोपळ्याचे देठ , पोकळ्याचे देठ , उसाचे करवे , गाजर यातल्या मिळतील त्या भाज्या . ~~चंद्र सांगे चांदण्याना ऐकून हा कोलाहल नसे तसे काही जाहले त्या . . .~~ २००५ मध्ये आइनस्टाइनच्या सापेक्षता सिद्धांताला १०० वर्षे पूर्ण झाल्याबद्दल टिचिंग कंपनीने आइनस्टाइन आणि सापेक्षता सिद्धांत यावर दोन व्याख्याने मोफत उपलब्ध केली आहेत . या विषयात रस असणार्‍यांना याचा लाभ घेता येईल . आतापावेतो पुलाखालून खूप पाणी वाहून गेलं होतं . भाऊंच्या एकच एक मुलीचं लग्न झालं , भाऊनी बायजाच्या मुलीचं पण लग्न लावून दिलं होतं . बायजा पण आता थकली होती . भाउंचा पण पुर्वीचा दम खचला होता . अलिकडे ते बायजाकडे जायचे पण बंद झाले होते . तुळस गांवाला रात्री दोनला उठून सायकलने जायला त्याना जमत नव्ह्तं . भाऊंची म्हातारी आई अलिकडेच निर्वतली होती . पेढीचे व्यवहार आता त्यांचा जांवई पाहत होता . बाजाराचे सर्व व्यवहार आता गडी नोकर पहात होते . भाऊना हात धरून घरातून पेढीवर आणून बसवावं लागत होतं . जातींच्या संदर्भातील माहितीपूर्ण लिखाण हे जातीय तेढ वाढवणारेच असते असे नाही . उदाहरणार्थः त्र्यिंबक नारायण आत्रे यांचे ' गावगाडा ' सहमत ! आंबट ताकात ओट्स पंधरा ते वीस मिनिटे भिजवा . त्यात मिरचीचे लोणचे वा मिरच्या मिसळून , मिक्सरमधून फ़िरवून घ्या . मग त्यात बाकिचे जिन्नस ( तेल सोडून ) मिसळा आणि नीट ढवळून घ्या . साधारण इडलीच्या पिठाइतपत सैल असूद्या . लागल्यास पाणी वा रवा ( वा तांदळाचे पिठ मिसळा ) त्या " हिरवीण " ला म्हणावं एक एजन्सी काढ " चांगल्याचांगल्या कंपन्यांच्या आवारात व्हिजिटिंग कार्डे भिरकावून देणार . हमखास नोकरी ! ! ! " अशी . कॉलेज मधे शिकून ५ वर्षे काहीच न केलेल्या शाहीद च्या कार्ड वर असे काय असते की ते नुसते बघून त्याला नोकरी मिळते ? इथे वाचून मला कुकींग क्लासची कुपन्स असतात असं कळलं . मग पुस्तक उघडून बघितलं तर निघाली कुपन्स आतून . आता काय उपयोग . वॉरंटी संपायला ७ दिवस राह्यले . असो जाउदे . मी काही जास्तीच्या गोष्टी न घालता गोड किंवा नमकीन बिस्कीटं टाइप प्रकरण करून बघतेय . पहिला प्रयोग अर्धवट यशस्वी . परत प्रयोग करेन तेव्हा बरोबर जमलं तर यो जा कृ टाकेन . पालघर , ९ जून ( वार्ता . ) - योगऋषी प . पू . रामदेवबाबा यांचे दिल्लीमधील आंदोलन काँग्रेस शासनाने चिरडल्यानंतर शासनाचा निषेध करण्याकरता भाजपच्या वतीने ८ जून या दिवशी पालघर येथील हुतात्मा चौक ~~कारण तर सापडले . . . त्यावर उपाय सुरु कधी करायचे ?~~ पणजी - उत्तर गोव्यातील कोलवाळ येथील शापोरा नदीतील वाळूत सोने सापडले आहे . एक टन वाळूतून 65 लाख रुपयांचे सोने काढण्यात गोवा विद्यापीठातील संशोधक डॉ . नंदकुमार कामत यांना यश आले आहे . एक टन वाळूचे तीन हजार रुपये मूल्य आहे . यामुळे वाळूच्या उपशावर निर्बंध घालण्यासाठी , तसेच इतर निर्णय घेण्यासाठी मुख्यमंत्री दिगंबर कामत यांनी सोमवारी बैठक बोलावली आहे . डॉ . कामत यांनी यापूर्वी भूगर्भात 60 मीटर खोलीवर जैविक सोन्याचे साठे असल्याचा आणि ते सोने मातीपासून वेगळे करण्याच्या पद्धतीचा शोध लावला आहे . आज त्यांनी रेतीतही सोने असल्याचा शोध जाहीर केला . त्यांनी या शोधाची माहिती मुख्यमंत्री आणि खाण विभागाला तत्काळ दिली आहे . तेरेखोल आणि शापोरा नदीतील वाळूमध्ये सोन्याचा अंश असावा , अशी त्यांना खात्री होती . शापोरा नदीत कोलवाळ येथे घेतलेल्या वाळूच्या नमुन्यात सोने सापडले आहे . त्यांनी खात्रीसाठी अनेक वेळा घेतलेल्या नमुन्यांवर चाचणी केली . आज अखेर कोलवाळच्या वाळूत सोने असल्याचे त्यांनी जाहीर केले . कोलवाळ येथील वाळूत 0 . 028 टक्के सोने असल्याचे त्यांना आढळून आले . म्हणजेच एक टन रेतीतून 28 किलो सोने मिळू शकते . ~~असा एखादा प्रतिसाद येणार याची मला खात्रीच होती ! : )~~ पुणे - उरुळी देवाची कचरा डेपो येथे आंदोलन सुरू झाल्याने महापालिकेने मुठा नदीपात्रात खोदलेल्या खड्ड्यामध्ये कचरा टाकण्यास शनिवारी सुरवात केली . त्या भागातील कार्यकर्त्यांनी विरोध केल्यानंतर , केवळ ओला कचरा तेथे टाकण्याचे आश्‍वासन महापालिकेच्या अधिकाऱ्यांनी दिले . महापालिकेने महिनाभरापूर्वी हे खड्डे खणले होते . त्यामध्ये प्लॅस्टिकच्या पिशव्या असलेला कचरा टाकण्यास महापालिकेने सुरवात केली . सुमारे पंधरा - सोळा गाड्या तेथे टाकण्यात आल्या . त्या वेळी भारतीय जनता पक्षाचे शहर चिटणीस जयंत भावे , नगरसेविका मेधा कुलकर्णी , भाजपचे वॉर्ड अध्यक्ष शिवाजी शेळके , गजानन थरकुडे तेथे पोचले . भावे व शेळके म्हणाले , " " या कचऱ्याचे कोणत्याही स्वरूपात वर्गीकरण करण्यात आलेले नव्हते . कचरा जिरविण्याबाबत कोणत्याही संबंधित खात्याची परवानगी घेतलेली नाही . नदीपात्रात कचरा टाकणे , हे नागरिकांच्या आरोग्याच्या दृष्टीने घातक ठरणार आहे . ' ' येथील खड्डे बुजविल्यानंतर कचरा टाकणे बंद करणार असल्याचे तेथील आरोग्य विभागाच्या कर्मचाऱ्याने सांगितले . या विभागाचे आरोग्य अधिकारी डॉ . संजीव वावरे यांनी कचरा टाकण्याचे काम थांबविले . ते म्हणाले , " " कचऱ्याचे वर्गीकरण केल्यानंतरच येथे कचरा टाकला जाईल . ओला कचरा टाकण्यासाठी हे खड्डे खणले आहेत . ' ' साडेतीन शहाणे / तत्सम शहाण्या विद्वान मंडळींना अंताजीच्या काळात अंताजीला झाले ते आकलन झाले होते का , आणि तसे त्यांनी कुठे लिहून ठेवले होते का , याचेही कुतुहल आहे . कुणाला काही संदर्भ ठाऊक असल्यास लिहावेत . " इंदिरा गांधींच्या हत्येला २५ वर्षे पूर्ण झाली " , मराठी अस्मितानं तिची अंधूक आठवण सुस्पष्ट केली . पण मग ते गुन्हेगारी प्रवृत्तीला प्रतिबंध का करत नाहीत ? तसे विचारले तर चलाखी एकदम संतापली . " तुम्ही मग आम्हाला जगु द्याल ? बर्‍याचदा आमचे लोक गुन्हे करतात पण त्यांना गुन्हे करायला लावतात ते पारधी नसतात . ते तर गावातले मोठे लोक असतात . ही एकोणिस वर्षाची लवणी बघा . आमच्या पलिकडच्याच गावात असते . पाच वर्षांपुर्वी तिच्यावर त्या गावातल्या पाटलाची नजर पडली अन त्यानं तिला नासवली . मग त्यानं त्याच्या माळावर पालं टाकु दिली आमच्या लोकांना . चांगले पन्नास साठ लोक आहेत . सगळ्या बायका दारु गाळतात अन पुरुष चोर्‍या करतात . चोरीचा माल पाटलाला देतात . पाटील तो माल विकतो अन त्यांना धान्य वगैरे देतो . शिवाय पोलिसांनी पकडले तर कोर्टाचा खर्च पण करतो . अन ती बघा रखमा . ती सांगली साईडची आहे . तिच्या मुलानं मालकाला चोरी करायला नाही म्हणलं तर तिच्यावर चोरीचा आळ घातला अन गावातुन नागव्याने धिंड काढली . नंतर फौजदाराला सांगुन अटक पण करायला लावली . आणि अडवणार कोण ? अजुन पण आमच्यात लोक एव्हढे नाही सुधारले . होतीय सुधारणा पण हळुहळु . तुमच्यात पैसे , शिक्षण सगळे असुन सुधारणा व्हायला किती वेळ लागला ? " जामोप्या . . . महाराजांच्या मृत्यू ऐवजी त्यांच्या कर्तृत्वाबद्दल , कार्याबद्दल चर्चा करणे उत्तम . मी माझ्या पॉलिसीबद्दल नव्हते बोलत . माझी पॉलिसीच नाही . मी मेल्यावरही इतरांना सुखीबिखी करायचा विचार करेन असे वाटलेच कसे तुम्हाला ? : प् हो उर्दू आहेच , पण सध्या थोडा ट्रॅक चेंज केलाय . आजपासून सवाई गंधर्व ! ! तेव्हा ४ दिवस शास्त्रीय संगीत ! ! संपल्यावर रिपोर्ट देतेच ! ~~मृ , मूव्हीम्ग का ग ? चांगलंय . कॅरोलायना गटग हळूहळू बाळसं धरतील .~~ बाळासाहेब ठाकरेंसारखं समोरच्यांना आपल्या कवेत घेईल अमोघ वक्तृत्व नाही , लाखा - लाखांच्या सभा त्यांच्या भरत नाहीत , शिवसैनिकांसारखे जीव ओवाळून टाकतो , असे म्हणणारे कार्यकर्ते नाहीत , ते कधीही कोणताही आदेश देत नाही पण तरीही शरद पवार या नावाचं गारूड या महाराष्ट्रभर का असावं . महाराष्ट्रातल्या कानाकोपऱ्यातल्या माणसाला शरद पवार हे नाव माहित असतं . लाखाच्या सभा भरल्या नसल्या ते काय बोलतात याकडे सगळ्यांचं लक्ष असतं . त्यांच्या पुढच्या कृतीचा अंदाज लावता लावता लोकं डोक्याचा भुगा करतात . आणि जीव ओवाळून टाकायचं म्हणाल , तर कायम स्वरूपी त्यांना निष्ठा बहाल करणारे निष्ठावंत कार्यकर्ते अवघ्या महाराष्ट्रभर त्यांनी निर्माण केले आहे . तीन महिने आधी जरी तिकीट काढले तरी मिळत नाही हे पटण्यासारखे नाही . कदाचित चिपळूणलाच जायचे आहे मग लवकर तिकीट कशाला काढा असा विचार असेल आणि मग महिनाभर आधी पण तिकीट मिळत नसेल . बाकी जाण्यायेण्याचे सोडा . स्टेशनवर , रिक्षा - टांगे चालवणे असे रोजगार तरी आले का ? अष्टांगयोगातील सात पायऱ्या ( यम , नियम , आसन , प्राणायाम . प्रत्याहार , धारणा आणि ध्यान ) ओलांडल्या की समाधीतून देवाची प्राप्ती होते . पाच म्हणजे पंचाग्निसाधकाचा ( पंचाग्निविषयी ) किंवा त्यासारखा तपाचा मार्ग . तीन म्हणजे तीन देहांचा ( स्थूल देह , सूक्ष्म देह , कारण देह ) निरास करून त्यांच्या पलीकडे असलेल्या आत्मतत्त्वाशी एकरूप होण्याचा व्यतिरेकाचा ज्ञानमार्ग . दहा इंद्रियांच्या दमनाचा मार्गही वाटतो इतका सोपा नाही . ह्या मार्गाने जाऊन विषयासक्त असलेल्या इंद्रियांचे बळेच दमन करण्यात काय मरणप्राय दुःख आहे याची कल्पनाही सर्वसाधारण मनुष्याला येणे कठीण आहे . पण आज तुमच्या खिश्यामध्ये पैसे खुळखूळत असतील तर हे बोल चांगले आहेत , पण जे गरीब आहेत त्यांचे काय ? गरीबांचे सोडा , ह्या भ्रष्ट्राचारामुळे चांगले लोक , संस्था डावलल्या जातात त्याचे काय ? कीती मोठ्या प्रमाणात त्रास होतो जर भ्रष्ट्राचारामुळे आपले काम हातातून गेले तर . . . हा अनुभव घ्यावा लागतो साहेब . मुळात व्यापकपणे चर्चा करायची झाली तर स्वयंपाक या शब्दालाच आक्षेप घेता येईल . या शब्दाची व्याख्या लोकशाहीच्या व्याख्येच्या अंगाने करता येते . स्वयं + पाक = स्वतः केलेला , स्वतःसाठीचा , फक्त स्वतःचा पाक . ही व्याख्या अर्थातच अत्यंत स्वार्थी आहे हे उघड आहे . स्वयं हा शब्दच सध्या थोडा डागाळलेला आहे - हा त्याच शब्दाचा स्वयंदोष असावा . आता स्वयंसंपादनच घ्याना . . . त्यातही या स्वार्थी छटा आहेत म्हणूनच संपादकांनी तो अधिकार काढून घेतला आहे . एखाद्या टीनेजरकडून स्वयंपाक करण्याचा हक्क कुणीही पालक काढून घेईलच ना , तसंच . त्यांनी उगाच खोडसाळपणे भलत्या ठिकाणी स्वयंपाक करून ठेवला तर ? असो . थोडे भरकटलो . पण स्वयंपाकाऐवजी मी सैपाक हा जास्त घरगुती शब्द वापरणं पसंत करेन . त्याचा अर्थ व्यापक आहे - एकाने एकट्यासाठी , एकाने फक्त दुसऱ्यासाठी , किंवा दोघांनी मिळून एकमेकांसाठी , किंवा अनेकांनी एकत्र या सगळ्यांना तो शब्द सामावून घेतो . सगळी साफसफाई झाल्यावर मी जरा थकून पुन्हा सोफ्यावर बसते . बाजूच्या टेबलावर माझ्या नि नवर्‍याचा लग्नानंतरचा फोटो आहे . त्यात आम्ही दोघं कसे वेल ड्रेस्ड आहोत . . . ' याचं कौतुक करत मी थोडावेळ उसंत घेते . पण थोडावेळच हं . . . . जास्त वेळ नसतोच माझ्याजवळ . . . अन शेजारीच मला मुलांचा फोटो दिसतो . . . पण DIA व बार्लोंना जे समजले ते वेगळेच होते . पाकिस्तानने त्या विमानात हवे ते फेरबदल करून घेऊन ती विमाने अणूबाँबवहनक्षम बनविण्यात यश मिळविले होते ! आता अण्वस्त्र प्रक्षेपणास्त्रांच्या निर्मितीची पाकिस्तानला निकड होती हे उघड होते . औषधे विकसीत करतांना मनुष्यहानी होणारच व ती कमीत कमी व्हावी म्हणून प्रयत्न करायला हवेत हे मान्य . पण नविन औषधे निर्माण झाल्याने किती प्राण वाचणार आहेत हेही विचारात घ्यायला हवे . औषध कंपन्यांना विरोध करणार्‍या बर्‍याच लोकांचा सूर औषध कंपन्या सरसकट वाईट आहेत असा असतो . औषध कंपन्या ' कुठल्याही थराला ' जाऊ नये म्हणून यंत्रणा अस्तित्त्वात आहेत . माणिक म्हणाला , काही सांगता येत नाही , तब्येत बरी नाही म्हणून निरोप पाठवला होता त्यांनी , उद्या सकाळी ऑफिसला जाताना भेटून येईन मी . बाबा पहिले पाऊल तुमच्या हाताला धरून टाकायचे होते , पण ते माझ्या नशीबातच नव्हते . मी नेहमीच तुमची आठवण काढतो . बाबा माझे खूप खूप प्रेम आहे तुमच्यावर . या जन्मात नाही पण पुढच्या जन्मात तरी देव आपल्याबरोबर असा खेळ खेळणार नाही . पुढच्या जन्मात मी तुम्हाला कुठेच जाऊ देणार नाही . घट्ट पकडून ठेवील . माझ्या जीवनात काय आहे हे मला माहीत नाही पण बाबा , मी तुम्हाला वचन देतो की मी नेहमीच खरे वागण्याचा प्रयत्न करेल . मोठ्यांचा आदर करेल . झोपडपट्टीतल्या गल्लीत शेवटच्या टोकाला आमचे घर , समोर गुप्ता आणि दोन - चार घरे सोडल्यावर बांगडीवाल्याचे घर . बांगडीवाल्याने नवीन " टेप रेकॉर्डर " घेतला होता . मिळेल त्या वेळेस नव्या - जुन्या हिंदी गाण्याचा आस्वाद त्याचे घर घेत होते . आजू - बाजूच्या २० - २५ घरांना पुरेल एव्हढ्या किंवा शक्य तेव्हढ्या मोठ्या आवाजात तो हजार - दीड हजाराचा टेप जीव ओतून गाणी गात असे . बऱ्याचदा त्या मोठ्या आवाजाचा त्रास व्हायचा . बांगडीवाल्याची मुलगी सलमा . तिला आवाज कमी करण्याची विनंती करावी लागे . खरे नाव सलिमुन्नीसा . विश्वामध्ये इतरत्र सजीवसृष्टी सापडल्यास ती पृथ्वीवरील सृष्टीप्रमाणेच कर्बाधारित ( carbon based ) असेल असे आपण सध्या गृहीत धरतो . त्यानुसार ग्रहाच्या वातावरणामध्ये कार्बन डाय - ऑक्साईड , पाणी व ओझोन चे अस्तित्व असणे ही त्या ग्रहावर जीवसृष्टी असण्याच्या शक्यतेची प्राथमिक लक्षणे मानली जातात . ग्रहाकडून येणारा प्रकाश आणि त्यांची तरंगलांबी यांचा आलेख मांडल्यास ग्रहाच्या वातावरणामध्ये ह्या तीन द्रव्यांचे अस्तित्व आहे वा नाही हे पाहता येते . आकृती ७ मध्ये शुक्र , मंगळ आणि पृथ्वीच्या वातावरणाचा आलेख पाहा . मात्र , इतरत्र जीवसृष्टीचा मूलाधार कर्बाऐवजी दुसरा काही असण्याची शक्यता अगदीच नाकारता येत नाही . त्यांना आपण किडनॅप करून बंद करून ठेवू शकतो का ? जेणेकरून बटबटीत लेखांचा रतीब कमी होईल ? तर मी पाररेट पायरेट खेळायला तयार आहे . ~~मला मिळालेल्या अर्थानुसार ही एक आशयघन व निवडक दहातली कविता आहे .~~ मराठी संकेतस्थळांची संख्या वाढते आहे . ख्ररंच आनंदाची गोष्ट आहे . पण एक गोष्ट मात्र जाणवली की , छोटया दोस्तांसाठी गोष्टी बडबडगीते यापेक्षा काही वेगळे आढळले नाही . मग आपणच का या विषयावर प्रयत्न करु नये म्हणून ही सुरूवात . या संकेतस्थळावर मराठी माध्यमांच्या मुलांसाठी मराठीमधून कृती राहतील . मुलांचे शिकणे कंटाळवाणे न राहता त्यांना गंमत वाटेल मजा वाटेल हा प्रयत्न राहील . या संकेतस्थळाचे स्वरुप साधारणत : पालकांच्या , शिक्षकांच्या मदतीने मुलांनी संकेतस्थळ हाताळावे अशी रचना राहील . शेवटी तुंम्ही कीती वेळ राहता यापेक्षा कोणाबरोबर राहता ते महत्वाच . . माझ्या नसलेल्या आमच्या हॉस्टेल " रुम " वर जी देवानघेवाण व्हायची ती पाहता मी तरी हि व्याख्या करणार नाही . केंद्र सरकार चे उत्तर बरोबर आहे . स . शी . अ . मध्ये ब्राष्टताचार झालेला नाही हे सर्व घडून गेल्यानंतर संमेलनाच्या शेवटच्या दिवशी त्या अनुषंगाने चर्चा चालली होती . एक जण म्हणाला , " खरेच इतके आकांडतांडव करण्याची गरज होती का ? स्मरणिकेत तो उल्लेख चुकीचा होता तर ती चूक आयोजकांच्या निदर्शनास आणून सुधारून घेता आली नसती का ? ' ~~आणि मला वाटत होतं की भुतं दिसत नाहीत . आभासी असतात . : - (~~ प्लास्टीकचा दुष्परिणाम ह्या संदर्भात प्लास्टीकचा राक्षस हे नाटक आमच्या नवसमाज सोसायटीच्या बालगोपालांनी सुवर्ण जयंती च्या निमित्ताने फार चांगल्या रीतिने करून दाखविले . असे कार्यक्रम सर्वत्र झाले पाहिजेत . निसर्ग चा समतोल बिघडत चाललाय , वाढत्या जागतीक उष्णतामानामुळे पावसाचं चक्र हे अनियमीत होणार , एक वर्ष कमी पाउस म्हणून पिक कमी परंतु खर्च जास्त , दुसरं वर्ष जास्त पाउस पिक वाया , नुकसान हे असं दोन तीनदा लागो पाठ झालं की लहान शेतकरी संपलाच . सरकार काय करणार हे सांगायला नकोच . ~~का वाचलं मी हे भाषण ? का फक्त मलाच असं होतंय . माझंच डोक का फिरतंय ?~~ मग काही वर्षानी मी , पप्पा आणि अमेय असे तिघे गेलो सरांकडे , माझा प्रवेश घ्यायला . मी तिथे भाषा शिकलो , गणित शिकलो , अनेक चाचणी परीक्षा दिल्या . शुद्ध मराठी म्हणजे अग्निरथ आवक - जावक नियामक ताम्र पत्रिका , ती कशाशी खातात ते कळले ! खूप चांगले चांगले मित्र मिळवले । कूट प्रश्न , बौद्धिक कसरती , २ ते १९ पर्यंतच्या कसोट्या शिकलो ! आजवर जे काही यश मिळवू शकलो आहे त्याच्या मूळाशी जाधव सरांनी घातलेला भक्कम पाया हेच कारण आहे . आपला रोजचा प्रवास हा रिक्षाने केल्याशिवाय दिवस पार पडत नाही . रिक्षा कधी खडखड आवाज करणारी असते , तर कधी उंच अशा सीट च्या पाठीमुळे अवघडून बसावयास भाग पाडते . वळणावर तर आपण अलगद पणे डाव्या हाताला असलेल्या कॅटरीना च्या फोटोला धडकतो तर उजवीकडचा ऐश्वर्या ला खेटून बसतो . मीटर कडे लक्ष ठेवत एव्हढी आपटाआपटी व्हायचीच . असले कोण बघते . खरय पण ह्याच रिक्षाचा अनुभव जर आपण वाहतुकीच्या कोंडीत सापडलो तर वैतागवाणा होतो . वेळ कसा जाणार ? बाहेर तरी किती डोकावून बघणार . त्यातून पाऊस असेल तर वैताग येतो . आपला कान बरा व आपले कानाला लावून ऐकण्याचे गाणे बरे असे म्हणावेसे वाटते . आम्ही मराठी आहोत कारण 31st december ला दणक्यात celebration केलं तरी गुढीपाडव्याला घरावर गुढी ऊभारून जीभेवर कडू - गोड गोळी ची चव चाखत मनापासून नवीन वर्षाचं स्वागत करतो . . आम्ही मराठी आहोत कारण कॉलेज मधून येताना टाइमपास मंचुरियन खाऊन आलो तरी वरण भात आणि साजूक तुपाशिवाय माझं भागत नाही . . आम्ही मराठी … एक शंका : मी पाहिलेल्या चित्रांनुसार म्हातारीचे पाय भोपळ्यातून बाहेर येऊन तिला चालता यावे म्हणून सोय केलेली होती . पण चाके वापरलेली नव्हती . मग ही कथा चाकाचा शोध लागण्या आधीची की नंतरची ? नंतरची असेल तर चाके का बसवली नाहीत ? " फिरोज एखादा ' पी . सी . ओ . ' दिसला तर बघ , दिनेशला फोन लाव आणि त्याला ताबडतोब माणसांना स्टेशन कव्हर करायला सांग . " नाक्याच्या मेडिकलमध्ये बूथ दिसला आणि करकरत फिरोजने कारला ब्रेक दिला . विचार चांगला आहे , मिपाच्या प्रशासकांना योग्य मार्गाकडे नेण्याच्या विचारांचे आम्ही स्वागत करतो . . ए अरे पण मित्रांनो एक गोष्ट तर मान्य कराल ना ? . . प्रत्येक भूतकथा भयकथा नसते . ( आठवतोय का द घोस्ट ? क्ल्यू देऊ ? . . डेमी मूर . आणि एक डव भूताचा . ) या चर्चेची सुरवात ज्या चर्चेतून झाली , संस्कृत ही मृत भाषा समजावी काय ? ती पाहून मला हसायलाच आले . . . कारण संस्कृत असण्याने आणि नसण्याने अथवा तसे कुठल्याही बाजूने म्हणल्याने , चर्चाकाराला नक्की काय मिळणार आहे ते काही समजले नाही . . . उद्या आपण अजून एक चर्चा चालू करू , " देव ही संकल्पना आहे का सत्य आहे ? " आता त्या संदर्भात आपण म्हणू की ज्याला जे मानायचे आहे ते त्याच्यासाठी सत्य आहे . . . . थोडक्यात राधीकाचे वरील मुद्दे मान्यच आहेत . तरी देखील या संदर्भात उत्सुकते पोटी माहीती शोधली . एकंदरीत भाषा ही मृत आहे का जिवीत ह्या प्रश्ना पेक्षा ती अस्तित्वात आहे का लोप पावली याला महत्व आहे . एखादी भाषा जर व्यवहारात वापरली जात नसेल तर ती अर्थातच मृत समजतात पण अस्तंगत झालेली समजत नाहीत . ध्येय सृष्टीमध्ये तेज जे भांसले । जनन त्याचे झाले सत्य - तेंत ॥ उच्च्तर वस्तुं ता ध्येय त्याचे नाव । अशक्यत्व भाव _____ ते न ध्येय ॥ १०३ ॥ आता वापरात असलेल्या पेट्रोल - डिझेल इंजिनमध्ये काही किरकोळ बदल करून , हायड्रोजन वायूचा इंधन म्हणून वापर करता येईल . परंतु औष्णिक ऊर्जेचे यांत्रिक ऊर्जेत रूपांतरित करण्याची ही पद्धत कमी कार्यक्षमतेची ठरेल . कारण या पद्धतीत ऊर्जा वाया जाते . हायड्रोजन इंधनापासून मिळणाऱ्या ऊर्जेचे कार्यक्षम उपयुक्ततेसाठी आपल्याला हायड्रोजन - इंधन कोश - विद्युत मोटर ( Hy - FC - EM ) या प्रकारचे पॉवर ट्रेन विकसित करावे लागेल . परंतु अशा प्रकारचे पॉवर ट्रेन विकसित करण्यात काही अडथळे आपल्याला पार करावे लागतील . इंधन कोशांच्या निर्मितीसाठी महाग असलेल्या दुर्मिळ मूलद्रव्यांचा ( rare elements ) उत्प्रेरक म्हणून वापर करावा लागतो . यासाठी काही स्वस्त पर्याय शोधावे लागतील . इंधन कोशांचे आयुष्य मुळातचकमी असल्यामुळे त्यांच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रयत्न करावे लागतील . वातावरणातील सामान्य तापमान व हवेचा दाब यांचा वापर करून हायड्रोजन वायूला इंधन कोशात ढकलणारी संग्रह - यंत्रणा विकसित करावी लागेल . या व इतर काही अडचणीवर मात करण्यासाठी संशोधक प्रयत्न करत असून इष्ट परिणामासाठी अजून काही काळ तरी धीर धरावे लागेल . राजकीय कन्या वरिष्ठ माध्यमिक पाठशाला के वार्षिक समारोह में जीना इसी का नाम है पर अपनी प्रस्तुति पेश करती छात्राऐं । बिहारसारख्या रांगड्या प्रांतात ` हॅपी चाईल्ड नर्सरी ' ही बाळगोपाळांची शाळा ३० वर्ष सातत्याने चालवणाऱ्या मंगला गर्दे या एक मराठी स्त्री आहेत ही बाब निश्चितच उल्लेखनीय आहे . " ढिंक चिका . . ढिंक चिका . . . ढिंक चिका ढिंक . . . . . . " आधी तर कळेच ना , भर हापिसात एवढ्या जोरात कुठला रेडा , रेडीला आळवतोय ते . समोरच्या क्युबिकलमधली बकरी ( हो बकरीच , रेडी म्हणावी इतकी वाढलेली नाहीये अजुन ) डोळे विस्फारून माझ्याकडे बघायला लागली . मी चाट पडलो , पटकन पेपर स्टँडला लटकवलेला गॉगल हातात घेतला आणि माझा चेहरा बघीतला . व्यवस्थित होता . ( अजून तरी पिताश्रींनी जा तोंड काळे करा असा हुकूम या आज्ञाधारक बालकाला दिलेला नाहीये ) . मी तिला डोळ्यांनीच खुणा करत विचारलं . . पण असं काहीसुद्धा करता येत नाही . आपण उघड्या डोळ्यांनी असहाय्यपणे शेवटपर्यंत ते सगळे भोग भोगत जातो . मुळापासून अधिकाधिक हादरत जातो . ही भीती नुसती बौद्धिक पातळीवर राहत नाही . ती त्यातल्या हिंस्त्रपणाची भीती नाही . याहून भयंकर हिंसा आपण पूर्वी कधीतरी कुठेतरी पाहिली / वाचलेली आहे . ही भीती त्या हिंसेच्या विश्वसनीयतेची आहे ! ! प्रभी मात्र कितीही रागावली तरी फारसं काही कळायचं तिचं वय नव्हतं . ती माझ्याजवळ राहिली . पुढे मग जरा मोठी झाली तेव्हा मीच तिला सगळं सांगून टाकलं . मला आता कोणाचंच काही बाकी ठेवायचं नव्हतं . कुठलाही भार सहन करायची शक्तीच उरली नव्हती माझ्यात . प्रामाणिक टीकेच्या पलिकडे जाणार्‍या आणि कारण नसताना , पाय ओढणार्‍या , वैयक्तिक भ्याड हल्ला वाटेल अशा बोचर्‍या मुक्ताफळांचा कंटाळा येऊन काल विपू आणि रंबे बंद करुन टाकली होती . हे काही एकदाच झालेलं नाही , पण ह्या वेळी खरच वैताग झाला होता माझा ! पण आज , पुन्हा एकदा सुरु करतेय ते माझ्या मायबोलीवरच्या स्नेह्यांच्या पाठबळावर , आणि खुद्द अ‍ॅडमिन ह्यांचेही मेल आले म्हणून . सगळ्यांच्या पाठिंब्याने खूप खूप भरून पावले ! मनापासून बरं वाटलं . विश्ल्या का बाबा त्या संदिप खरेच्या जीवावर उठला आहेस ? तु काय अख्ख्या अल्बमचं विडंबन करायचं ठरवलंयस का ? मस्त जमलेय भट्टी पण . . . पण . . . या बाबांच्या आणि सदगुरुंच्या गजबजाटात दिनांक २३ फेब्रुवारी १८७६ साली या महाराष्ट्रात , विदर्भात एक आधुनिक पण सच्चा संत जन्माला आला . डेबुजी त्याचे नांव . दुनिया आज या संताला संत गाडगेबाबा म्हणून ओळखते . आयुष्यभर हा संत अंगावर चिंध्या पांघरून , एका हातात खापर घेऊन महाराष्ट्र सुधारण्यासाठी फीरला . या संताने कसले चमत्कार केले नाहीत . कुणाला आपल्याला नमस्कार करू दिला नाही . कुणाला गुरुपदेश केला नाही . किंबहूना माझा कुणी शिष्य नाही असं लेखी लिहून दिलं . खेडयापाडयातील अडाणी जनतेला शिक्षणाचं , स्वच्छतेचं महत्व पटवून देण्यासाठी आणि अंधश्रद्धा दूर करण्यासाठी या सिद्धाने देह झिजवला . त्याच्या नेहमीच्या प्रथेप्रमाणे त्याने इराकला जायचा सरळ मार्ग अवलंबला नाही . अरेबियन कल्पव्दिपातील वाळवंटातून त्याने इराणमधून एक वळसा मारला आणि उत्तरेकडे अजरबैजानमधील टॅबरीझ गाठले . नवीन वर्ष चालू झाले होते . ते होते १३२७ . त्याच वर्षात त्याने अभेद्य तटबंदीसाठी प्रसिध्द असलेल्या टायग्रीस शहरात प्रवेश केला . तुला हरवणारे भारतीय खेळाडू मुसलमानच आहेत पण ते आमचा देशाचा मान - अभिमानाला महत्व देतात ? ते तुमचा सोबत खेडताना ते एक खेळ म्हणूनच खेळले पण तुम्ही पाकिस्तान असल्याची जान ठेवत खेड्लात म्हणूनच पराभव स्वीकारावा लागला - तुम्ही जर आशीच खुन्नस ठेवत असाल तर तुमचा पराभव भारताकडूनच होणार ! मंगेश तरोळे - पाटील रजनीश उर्फ ओशोंवर बॉम्बफेक - रजनीश इज , वॉज अ‍ॅण्ड एव्हर वील बी ए पोर्नो अवतार . . . हि वॉज ए पिम्प . . ही प्रोव्हायडेड बॉय्ज अ‍ॅण्ड गर्ल्स टेलींग देम यू फक अ‍ॅण्ड थ्रू फकींग , तान्त्रिक फकींग यू वील गेट एन्लायट्न्मेंट . . . हाऊ मेनी पीपल हॅव बीन एन्लायटण्ड ? ? . . . यू ऑल फेल फॉर दॅट . . . पिम्पस यूज्वली शेअर मनी विथ दी बॉय्ज अ‍ॅण्ड गर्ल्स . . बट दॅट बास्टर्ड टूक मनी फ्रॉम बॉय्ज अ‍ॅण्ड गर्ल्स अ‍ॅण्ड केप्ट ऑऽऽऽल फॉर हिमसेल्फ . . " मी , विजय तेंडुलकर , म्हणतो की सर्व जग विकृत आहे " , " मी , अमोल पालेकर , म्हणतो की सर्व जग विकृत आहे " असे कोणी बोलल्याचे फारसे ऐकिवात नाही . औरंगाबाद शहरात किमान बावन्न दरवाजे अजुनही येणार्‍या जाणार्‍याचे स्वागत करुन गतकाळाची आठवण देत असतात . सिप्ला सेंटर जवळ भेळेच्या गाड्या बिड्या ! ! आम्ही तिकडे जायचो तेव्हा आजूबाजूला फारसं काही बघितल्याचंही आठवत नाही . ६ - ७ वर्षात वाढलं बहुतेक खूप . गिर्जा ओक नाचताना एक पिंप उभं ठेवलय आणि त्याला वरती एक मडकं . . बाजुला दोन काड्या आणि खाली दोन काड्या जोडल्यात असंच वाटत होतं . . . काल दाखवलेल्या प्रोमोत . . . < < < अशक्य हसले मी . . . ~~अरे , आवडता खेळाडू चांगला खेळत नसला की होते अशी चीडचीड . . चालायचच~~ सोप्प्य रे टारु . तू खरेतर येथे नविदिताना मार्गदर्शन करायचेस तर तुच सल्ले मागत बसला आहेस . तसे प्रपोज मारणे सोप्पे आहे . भग्वद गीतेचा सल्ला ऐक कर्म करताना फळाची चिंता करायची नाही . बिन्धास्त जे करायचे आहे ( म्हणजे फक्त प्रपोज मारणेच ) ते करून मोकळे व्हायचे . परिणामांची चिम्ता कशाला करायची . जे जे होईल ते ते सहावे . शहाणे करून सोडावे सकल जन रेवतीजी , तुम्ही विश्वास ठेवणार नाही . अलिकडे अमेरिकेतल्या बर्‍याच अशा स्त्रीया हे सर्व वाचून , बघून आणि ऐकून मांस खाणं वर्ज करू लागल्या आहेत . पुरूषांपेक्षा स्त्रीयांच्या मनावर त्याचा जास्त परिणाम होऊ लागला आहे . आणि ही एक भविष्य काळाच्या दृष्टीने चांगली गोष्ट आहे . कारण स्त्रीच मुलांच्या जोपासनेतून पिढी तयार करते . त्यामुळे कुणाला सांगायला जाण्याची गरजच भासणार नाही . www . shrikrishnasamant . wordpress . com श्रीकृष्ण सामंत " कृष्ण उवाच " shrikrishnas @ gmail . com अश्या ह्या क्रिकेट जगतात एका व्यक्तीने तब्बल २१ वर्षाच्या घोर तपश्चर्येनंतर देवत्व मिळवलं आहे . ती व्यक्ती म्हणजे सचिन रमेश तेंडूलकर . आपल्या २१ वर्षाच्या कारकीर्दीत अगणित नवे नवे रेकॉर्ड्स बनवत दैदिप्यमान यश त्याने मिळवलं . पण त्याच्या ह्या कारकीर्दीत त्याला कधीच विश्वचषक जीकायाला मिळाला नव्हता . आणि हा त्याचा शेवटचा विश्वचषक होता , त्यामुळे जर काल आपण हरलो असतो तर त्याच्या कारकीर्दीत एक कधीही न भरू शकणारी पोकळी निर्माण झाली असती , पण काल आपण विश्वचषक जिंकल्यामुळे खर्या अर्थाने त्याची कारकीर्द परिपूर्ण झाली . आणि काल जेव्हा त्याच्या हातात विश्वचषक आणि तेव्हाचे त्याच्या चेहरयावरचे भाव पाहिले तेव्हा माझ्या डोळ्यात पाणी आल्याशिवाय राहिले नाही . अगदी अगदी भरून आल होत . ह्यावेळी भारतापेक्षा त्याच्यासाठी हा कप हवा होता मला , आणि तो आपण मिळवला . ह्या स्पर्धेत आपल्यातर्फे सर्वाधिक धावाही सचिन देवानेच केल्या . युवी , रैना , विराट ह्या यंग ब्रिगेडनेही ' गेली २१ वर्ष या देशाच्या क्रिकेटचं ओझं उचलतोय , म्हणून आज आम्ही त्याला खांद्यावर घेतलंय ' अस म्हणत त्याला खांद्यावर उचलून फिरत हा कप त्यालाच डेडीकेट केला . तरी सचिनच महाशतक तसेच १ ल्या षटकापासून ४२ व्या षटकापर्यंत भारताचा डाव सांभाळणाऱ्या गंभीरच शतक काल होवू शकल नाही ही सल राहिलीच . आणी मुरलीसारख्या खेळाडूचा शेवटचा सामना होता त्याच थोड कौतुक व्हायला हव होत शेवटी … असो बाकी नशीबाच्या बाबतीत धोणीला खरच मानायला हव पूर्ण मालिका अपयशी ठरलेला असतांना अश्या सामन्यात तो क्लीक्ड झाला कि त्याची ती खेळी कोणीही विसरू शकणार नाही . असो आपल्या सचिनच स्वप्न पूर्ण झाल ना बस … . ध्येय्यपूर्ती जाहली … स्वप्नपूर्ती जाहली … . छान आहे कथा . . . मनाला भावली खरी . < < कथा खरी आहे , > > उत्सुकता म्हणून विचारते , आता हा मुलगा ( अमर ) काय करतो . अजूनही तीच परिस्थिती आहे का ? ऑफिसच्या दिवाळी पॉटलकला काय घेउन जाता येइल ? अ‍ॅपेटायझर म्हणुन न्यायचे आहे . . स्वाती , थीम काय आहे ? > > बहुधा दिवाळी हिच थीम असावी १ ) सुरळीच्या वड्या . . इथे जुन्या मायबोलीवर फुलप्रुफ रेसीपीज आहेत . २ ) व्हेज कटलेट . . मधे बरीच चर्चा झाली होती या वर सुद्धा ३ ) मूग डाळ पकोडे आणि चिंचेची आणि हिरवी चटणी . हे गार झाल्यावर पण छान लागतात . ४ ) साबुदाणा वडे ५ ) मटार करंजी ६ ) कोथिंबीर वडी फटाक्यांची आतषबाजी करीत ढोलताशांच्या गजरात , तुतारीच्या निनादात निघालेल्या या स्वागतयात्रांमधील नागरिकांचा उत्साह वाखाणण्याजोगा होता . स्वागतयात्रांच्या मार्गावर आकर्षक रांगोळ्या रेखाटण्यात आल्या होत्या . चौकाचौकात उत्साहपूर्ण वातावरणात नागरिकांनी यात्रांचे स्वागत करून परस्परांना नववर्षाच्या शुभेच्छा दिल्या . पिकते तिथे विकत नाही वा मलयपर्वतात राहणारी भिल्लीण चंदनाची लाकडे जळणात वापरते या म्हणींचा प्रत्यय इजिप्तच्या बाबतीत आला . मुळात इथल्या जनतेला फरशी जाणीव नव्हती , राजसत्तेला जाणीव नव्हती की औदासिन्य होते की पुरातन संस्कृतिच्या अवशेषांना अनन्य साधारण महत्त्व असू शकते वा जगाच्या दृष्टिने आद्य मानवी जीवन व जीवनमानाचे पुरावे हे अमोल आहेत हे कुणालाच माहित नव्हते कोण जाणे . मात्र कैरो संग्रहलयच नव्हे तर पुढे अनेक प्राचिन वास्तु पाहताना वारंवार जाणवले की बहुतेक संशोधन हे बाहेरच्या संशोधकांनी केले आहे इतकेच नव्हे तर उशीराने का असेना पण इजिप्त शासनाला जाग येइपर्यंत या प्राचिन व आद्य मानवी संस्कृतिचे बहुसंख्य अवशेष हे इंग्लंड , फ्रान्स , जर्मनी इत्यादी अनेक देशातील संग्रहालये भूषवित आहेत . अनेक राज्यकर्त्यांनी गाफिलपणे , अज्ञानाने वा किंकर्तव्यबुद्धिने अनेक अप्रतिम वस्तु , पुतळे मुक्तपणे भेट दिलेले आहेत वा दान केलेले आहेत . दुर्दैवाने एखाद्या मंदिराच्या दर्शनीभागात डाव्या हाताला एखादा रेखिव पुतळा असावा आणि उजवीकडे रिकामे जोते असावे व मग समजावे की तिथेही अगदे डावीकडे आहे तसाच पुतळा होता मात्र आता तो अमुक एक देशात आहे . अनेक अप्रतिम वास्तुंमध्ये काळाच्या नजरेआड झालेल्या वा वाळुत गाडल्या गेलेल्या त्या वास्तु पश्चिमात्य संशोधकांनी शोधुन काढुन , अभ्यास करुन त्या वास्तुंमध्ये आपले नाव व संशोधनाची तारीखही कोरलेली आढळली . मुळात इजिप्तची प्राचिन मानवी संस्कृति अगदी अठराव्या शतकापासुनच पाश्चिमात्य देशातील अनेक प्राचविद्या अभ्यासकांना आकर्षित करु लागली होती . जसजशा प्राचिन वस्तु सापडत गेल्या तसतशी या संशोधकांची व देशांची तृष्णा अधिकाधिक तीव्र होत गेली , संशोधक येत राहीले आणि अमुल्य ठेवा म्हणाव्यात अशा असंख्य वस्तु तुरिन , पॅरिस , लंडन व बर्लिन आदी शहरांतील संग्रहालयात जमा होत राहिल्या . मात्र १८३० मध्ये चॅम्पोलिअन स्कूलच्या एका विद्वानाने तत्कालिन पाशा मुह्म्मद अलि याला या वस्तूंचे मोल समजावुन त्याला अशा सर्व वस्तू एकत्रित आणुन त्या सुरक्षित व जतन करण्यासाठी खास यंत्रणा निर्माण करण्याचा सल्ला दिला व अखेर एझ्बेकिया तलावाकाठी एक छोटेखानी संग्रहालय उभे राहिले . पुढे ते कैरोमध्ये स्थलांतरित झाले , मात्र त्याचा आवाका फारसा नव्हता . सुरुवातीला सगळ्या वस्तुंची व्याप्ती केवळ एका दालनापुरती मर्यादित होती . मात्र १८५५ मध्ये ऑस्ट्रियाचा आर्कड्युक मॅक्झिमिलिअन याने आपल्या कैरो भेटीत पाशा अब्बास याला काही वस्तु देण्याची गळ घातली आणि दिलदार पाशाने त्या दालनातल्या सर्व वस्तू त्याला देउन टाकल्या ! आणि अशा तऱ्हेने इजिप्तच्या प्राचिन वस्तुंचे पहिले संग्रहालय व्हिएन्ना येथे स्थपन झाले . सुदैवाने १ जुन १९५८ रोजी लुव्र संग्रहलयाने तेथील एका संचालकाला - ' ऑगस्ट मॅरियट ' याला इजिप्तच्या प्राचिन वस्तु हस्तगत करण्यासाठी इजिप्तला नियुक्त केला . तेथे लवकरच त्याची नियुक्ती ' प्राच्य उत्खनन संचालक ' म्हणुन झाली . तो सहकुटुंब इजिप्तमध्ये राहु लागला . त्याने पुरातन वस्तु जतन कार्यक्रमा अंतर्गत कैरो जवळच्या बौलक बंदरानजिकच्या नदी नौकानयन कंपनीचे मुख्यालय ताब्यात घेण्याची परवनगी मिळवली . तिथे त्याने मध्य पूर्वेतील सर्वप्रथम ' राष्ट्रिय वस्तुसंग्रहालय ' अधिकृत रित्या स्थापन केले . त्याचे औपचारीक उद्घाटन दिनांक १८ ऑक्टोबर १८६३ रोजी झाले . पुढे ते १८९१ साली गिझा पॅलेस येथे तर १९०२ मध्ये कैरो येथे म्हणजे सध्या आहे तेथे स्थलांतरित केले गेले . मजा मते इंडिया संघाचे नेतृत्व धोनी ला न देता युवराज सिंग ला देणे अधिक महत्वाचे आहे . रोबिन उत्तपा आणि इरफान पठाण ला संघात घेणे जरुरी आहे . धोने चें दिवस संपले रोज पराभव मिळतो . संकेतस्थळे फुकट आहेत . म्हणून रसाळ न लिहिणारे लिहू तरी शकतात . लेख छापून विकावे लागले म्हणा . तर फक्त रसाळ लिहिणारेच लिहू शकतील . बाकीच्यांची लेखणी बंद होईल . यातही तोटा आहे . झमझम बार ! फोरासरोडवरच्या गजबजलेल्या वस्तीत सरकारमान्य देशी दारू मिळणारा बार . तसा हा बार दिवसभरच गिर्‍हाईकांनी गजबजलेला असायचा , पण संध्याकाळी अगदी माणसंनी फुल्ल असायचा . शंभर रुपयांपर्यंत आख्खी बाटली मिळायची . तिथे येणारी बहुतेक सगळी मंडळी ही गुंड अन् मवाली . दिवसभर काहीतरी उलटेपालटे धंदे करायचे , लहानमोठ्या चोर्‍या करायच्या आणि संध्याकाळ झाली की झमझम बारमध्ये हजर ! त्यातले काही इकडेतिकडे फुटकळ नोकर्‍या करणारे चतूर्थश्रेणी कामगारही असत . झमझम बारमध्ये यायचं , फुल्लटाईट व्हायचं अन् घरी जाऊन बायकाला मारझोड करायची एवढीच काय ती यांची मर्दुमकी ! काही जण मर्दुमकी गाजवायला बाजुलाच असलेल्या इमारतीतल्या वेश्यांकडे जात . २० - २५ रुपयात मर्दुमकी गाजवून होई ! शिवाय मारामार्‍या , चाकूवस्तर्‍याचे वार , दादा , भाई , पोलिस , त्यांचे हप्ते , या सगळ्या गोष्टी तर त्या बारमधल्या नित्याच्याच . सगे सोयरे मग्न पार्टीत खास , मनी हासती ते तुझ्या धाडसास . इथे वाट परतीची नसते रे जोश्या , खुला सांड होतास फसलास जोश्या . ~~हे कसले उपकथानकाचे विपरीत रामायण , म्हणून मेरीने भुवया वाकड्या केल्या .~~ " व्हा पुढें चला पुढें व्हा पुढें चला पुढे । हाक कानि शिवबाची गगनि झडति चौघडे ॥ प्रास्तविकः मुक्तसुनितांच्या ' बने , बने ' च्या पुढील भागांची अनंत काळापर्यंत वाट पाहून त्यांच्या या उत्तम लेखमालेचा अकाली आणि अपघाती मृत्यू झाला असावा या निष्कर्षाप्रत आम्ही आलो . प्रच्छन्न प्रतिभेच्या प्रसन्न उन्मेषावर असा कालौघाचा घाव पडावा यामुळे मनचंद्रम्यावर काळिम्याचे दाट धुके दाटून आले . ( मुक्तसुनितांचे नुसते नाव जरी घेतले तरी भाषेचे काय भजे होते ते पहा ! ) त्यामुळे त्यांच्या ' बनी ' [ . . . ] बाकी तुम्ही वर लिहलेले मांजर झुरळे खाते ? विचित्रच दिसते . ते प्लॅस्टिक खाणारे मांजर हेच काय ? ~~कुठच्याही उत्तराची सिद्धता किंवा कारणमीमांसा द्यावी अशी अपेक्षा आहे .~~ २०२२ . . . . अवकाश संशोधनाचा अहवाल ही यालाच पुष्टी देत होता . सॅटेलाईट द्वारे चित्र मिळाले होते . डॅनियलने हे राहुलला सांगितले . शास्त्रज्ञ आश्चर्यचकीत होत होते . डीएसएफ मैदानावरील सुंदर बगिच्याला दररोज शेकडो सभासद आणि परिसरातील नागरीक भेट देतात . या बगीच्यामध्ये असलेल्या आसन व्यवस्थेमुळे नागरीकांना खुल्या आकाशाखाली बसून स्वच्छ हवेचा मनमुराद आनंद घेता येतो . पूर्वा , नेटवर गुगलुन पाहिले असता हा व्हायरस पुन्हा येत असतो असं दिसतं . तुम्ही Turn Off System Restore करुन पाहिलं कां ? ? कैसे अनाड़ी से पाला पड़ा जी पाला पड़ा बिना रुपये के आके खडा मेरे पीछे पडा या दोनच ओळींतून मुन्नी टंकसाळ कशी याचे सूचक उत्तर मिळते . पैसे न घेता आलेल्या व्यक्तिला अनाडी , पोपट अशा संसदीय शिव्या देऊन आपल्या पुढे मागे मोठमोठ्या व्यक्ति आहेत असे मुन्नी सूचित करते . प्रियकरासाठी मेणाहून मऊ मुन्नी बाहेरच्या व्यक्तिंसाठी कडक्लक्ष्मी बनते . पैसे असेल तरच असे म्हणून आपली व्यवहारनिपुणता देखील ती दाखवते . अधिक रसग्रहणासाठी एखादा अभ्यास दौरा आयोजित करता येईल . असो . २ ) समाजातील महिलेचे स्थान व अबलांच्या रक्षणासाठी सरकारी कायद्यातील तरतुदींचा अभाव . पुरातन काळा पासून माणूस हा समजदार , बुद्धीवान , जिद्न्यासू , विद्न्यानी आहे . त्याच्या दैनंदीन पोटापाण्याचा प्रश्न सोडवण्यासाठी तो रानावनात भटकून , अनेक संकटांना तोंड देत जनावरांवर मात करुन त्यांना पाळीव बनवून त्यांचा उपयोग त्याने स्वत : साठी केला . या क्रमात त्याने जनावरांचे काही गुण आपलेसे केले . चांगले व वाईट सर्व केवळ पोटासाठीच . हेतू केवळ जगणे हाच . यासाठी केवळ मेहनतीची गरज [ . . . ] ~~या सर्व संकेतस्थळांनी मराठीची अतिशय उत्तम सेवा केली आहे हे नक्की .~~ फॅक्टस बद्दल म्हणायला गेले तर मी ( लेखकाच माहीत नाही ) बालगंधर्वासमोर उभा नव्हतो , ? मग जर मला कोणीतरी त्या व्यक्तीरेखेविषयी काहीतरी सांगते आहे मग ते चित्रपटातुन असेल किंवा मिपाच्या धाग्यारुपी असेल ते मी का ऐकावे ? मग ? मग काय नाय ? मिभोशेठ पुन्हा ८ - १० दिवसांनी रणवाद्यांचा गजर करत पुन्हा चालुन येणार , पुन्हा युद्धाला तोंड फुटणार व पुन्हा आम्ही झाडावर चढुन सेफली " युद्ध पहात बसणार " . . . असो . साधना . तिला भरपूर वाचन करू दे . उत्तम लेखिका नक्की बनेल . तिला माबोची मेंबर बनव आणि तिचे फोटो तिलाच अपलोड करू दे . यासंदर्भात तुमचे काही प्रश्न असतील तर कृपया संपादक मंडळाशी ईमेलद्वारे संपर्क साधावा . धन्यवाद . धान्य अथवा फळे आंबवून त्यापासून मद्याचे विविध प्रकार ( बिअर / लिकर / वाईन ) बनवले जातात . मद्यार्क ( शुद्ध अल्कोहोल ) मानवी आतड्याला सहनच होणार नाही म्हणून त्यात साधारणपणे निम्मे प्रमाण पाण्याचे असते . बिअरमध्ये ६ ते ८ टक्के , वाईनमध्ये २० ते २५ टक्के तर नेहमीच्या मद्यात ५२ टक्क्यांपर्यंत अल्कोहोल असते . हे अल्कोहोल रक्तावाटे शरीरात पसरते आणि लहान मेंदूवर परिणाम घडवते . त्यामुळे प्रारंभी बधीरता येणे , हालचालींवरचे व नंतर भावना आणि वाणीवरचे नियंत्रण शिथील होणे व मात्रा जास्त झाल्यास शुद्ध हरपणे असे प्रकार घडतात . ( मोठ्याने बोलणे / भांडणे / बरळणे , गाणी गाणे , तोल जाणे , कपड्यातच विधी करणे , रस्त्याकडेला लोळत सुखनिद्रा अशी मैफल रंगल्याचे नेहमी पाहाण्यात येते . ) ~~( उदाहरणार्थः अँटिबायोटिक घेणे म्हणजे हिंसा आहे का ? )~~ मात्र जरी ते रेल्वे आरक्षण करून देऊ म्हणत होते तरी प्रत्यक्षात आम्हाला हव्या असलेल्या १० - १० - २००९ च्या गाडीचे आरक्षणच रेल्वेच्या संकेतस्थळावर उपलब्ध नव्हते . शिवाय त्यांच्या सहलीची सुरूवात आबूरोडपासून होत होती . म्हणजे विमानाने अहमदाबादपर्यंत जाऊन आबूला जाण्याचे सव्यापसव्य करूनही त्याचा पुरेसा लाभ होणारच नव्हता . हे त्यांना सांगून , रेल्वे आरक्षणाची त्यांची काही विशेष व्यवस्था आहे काय असे विचारता , ती तशी नाही असेच उत्तर आले . मग रेल्वेचे आरक्षण झाल्याखेरीज सहलनोंदणी करायची नाही असे ठरवले आणि त्यांच्या नक्की केलेल्या दुसर्‍या कुठल्या तारखेस जुळवून घेता येईल का , ही चाचपणी सुरू केली . ३० - ०९ - २००९ लाच त्यांची पहिली सहल सुरू होत होती . पण त्याकरताचे आरक्षण तर आता मिळणारच नाही असे वाटत होते . तरीही रेल्वेचे संकेतस्थळ बघितले , आणि काय आश्चर्य , ३० - ०९ - २००९ चे आरक्षण उपलब्ध होते . सचिनला विचारून घेतले की आमचे आरक्षण होईपर्यंत आमच्या जागा राखून ठेवता येतील का ? ते हो म्हणाले . मग जाण्या - येण्याचे आरक्षण लगेचच करून घेतले आणि सचिनसोबत सहलनोंदणी केली . विशेष सूचना - या लेखमालेचे स्वरूप एकंदरीतच ललित लेखनाच्या अंगाने जाणारे पण गोव्याच्या समृद्ध इतिहासाचे , आणि वर्तमानाचेही , दर्शन वाचकांना करून देणे एवढेच आहे . वाचकांना विनंती की त्यांनीही ते तेवढ्याच बेताने घ्यावे . आम्ही कोणीही इतिहासकार / इतिहासतज्ञ वगैरे नाही आहोत . पण थोडे फार वाचन करून , माहिती जमा करून इथे मांडण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न आहे . तपशीलात अथवा आमच्या निष्कर्षात चूक / गल्लत असू शकते . पण काही चांगले लेखन यावे आणि गोव्याची रूढ कल्पना सोडून त्याहून वेगळा गोवा काय आहे हे लोकांना कळावे म्हणूनच हा सगळा लेखमालेचा उद्योग . यात सिनेमा , नाटक , मालिका या क्षेत्रातल्या घडामोडी , मुलाखती , गॉसीप असं बरंच काही वाचायला मिळेल . यामध्ये वाचायचा कंटाळा असलेल्या लोकांसाठी व्हीडीओचा भाग वाढविण्याचा विचार आहे . नविन कोणता सिनेमा किंवा नाटक येते आहे , त्याची शक्य झाली तर झलक , कधीतरी एख . . . इंदूरमध्ये सुरवातीला आल्यानंतर हिंदीत संवाद साधणं काही कठीण नाही , अशीच भावना होती . पण काही दिवसात आपोआपच विकेट पडायला सुरवात झाली . बायकोने एकदा तूप आणायला लावलं . इथे दुध - दुभतं भरपूर . त्यामुळे त्याची दुकानही बरीच . ऑफिसातून घरी परतताना एका दुकानासमोर गेलो आणि एकदम बोललो ' एक किलो तूप देना ' . त्याला काही कळेचना . बरं तो माझ्याकडे विचित्र नजरेने पहायला लागला . मला कळेचना काय झालं . मग माझ्या लक्षात आलं . तुपाला हिंदी दुसरंच काही तरी म्हणतात . मग मी काय म्हणतात ते आठवायला लागलो . जाम आठवेचना . मग त्याच्या दुकानावर नजर फिरवायला लागलो . तेव्हा ' घी ' असं नाव दिसलं . तेव्हा जीवात जीव आला आणि त्याला ' घी ' द्यायला सांगितलं . त्या माणसाची विचित्र नजर त्यानंतरही कायम होती . " अरे कर्म हीच आपली पूजा , आपल्या फिल्ड मधे देव शोधता आला पाहिजे , रोज जे करतोस त्यात दडलेलं अध्यात्म शोधलसं तर कामाचा कधीच कंटाळा येणार नाही , गंमत वाटेल . . हे गाणं निट ऐक , काय भन्नाट लिरिक्स आहे ते बघ . . वा … विठ्ठल माझा मळा . . मी वारकरी आंधळा . . ! " कारपेट वर सडा घालायचा आधी मग वेचून वेचून खायची > > नाही नाही ते आठवले . नशीब इकडे कार्पेट नसते . नामरुपानीच अनंतेचे ज्ञान । शब्दस्वरे गान भावनेचे ॥ सुवास - पाकळया , आकार - रंगांत । पुष्पसत्य गुप्त असायाचें ॥ ९६ ॥ ~~चमी फिश फार छान बनवते असा फीडबॅक आहे . पण तरी तू पाणीपुरी ( च ) आण~~ मनोगतावर अलीकडेच अनेकांना पद्यानुवादात रुची निर्माण होत आहे . मनोगताच्या प्रशासकांची पद्यानुवादांकडे पाहण्याची दृष्टी आणि त्यांवर त्यांनी दाखवलेला विश्वासच ह्यासाठी कारणीभूत आहे . अनेकदा राजाश्रयाने साधता येतात त्या गोष्ठी लोकाश्रयानेही साध्य होऊ शकत नाहीत . इथल्या राजाश्रयाने , पद्यानुवादांस भरभराटीचे दिवस येवोत हीच प्रार्थना . पद्यानुवादास प्रवृत्त होणाऱ्या नवोदितांसही सहर्ष आमंत्रण आणि शुभेच्छा ! सचिन हा काही लोकांसाठी देव आहे देव ! मी देखील त्याला देव मानतो . पण फक्त मैदानावर . मैदानाबाहेर मी त्याच्याकडून कसलीच अपेक्षा ठेवत नाही . तो त्याच्या वैयक्तिक आयुष्यात कसा वागतो हा त्याचा वैयक्तिक प्रश्न आहे . आपण त्याच्या वैयक्तिक आयुष्यात ढवळाढवळ करतो आणि स्वतःलाच त्रास करून घेतो . सचिनला शिव्या घालताना आपण नेहमी एक गोष्ट विसरतो की तो कधीच कायदा मोडत नाही . शाहरुख आणि अमिताभसारख्या नामवंत आणि श्रीमंत कलाकारांना आयकरात सवलत मिळते हे आपल्यापैकी किती जणांना या आधी ठाऊक होतं ? आपल्यापैकी किती जणं अशी आहेत की त्यांनी आतापर्यंत कधीच कर सवलतीसाठी खोट्या औषधाच्या किंवा घर भाड्याच्या पावत्या भरल्या नाहीत ? किराणा मालाच्या दुकानातून पावती पुस्तक आणून स्वतःच्या वडिलांच्या नावाने घरभाडे भरल्याची पावती बनवून HRA लाटणारे कमी आहेत ? हा खोटेपणा करून देशाचं नुकसान होत नाही ? मग आपण खोटेपणा करून देशाचं नुकसान केलं तर ते चालतं . पण सचिनने कायद्यात राहून जर स्वतःचा पैसा वाचवायचा प्रयत्न केला तर तो गुन्हा ठरतो काय ? केस धुवायच्या आधी व नंतर दोन्ही वेळा आपण तेल लावतो . तेल हे पोषक तर आहेच पण एक उत्तम कंडीशनर आहे . कंडीशनर म्हणजे काय ? त्याची गरज का भासली ? दुसर्‍या प्रश्‍नाचे उत्तर आपण प्रथम बघू - आपल्या केसांवर बर्‍याच गोष्टींचा आघात होत असतो . ऊन , वारा , अयोग्य कंगवे हे पूर्वीचे घटक . त्यात भर पडली शांपू , रंग द्रव्य , ब्लीच , ड्रायर आणि केसांवर केले जाणारे अन्य सर्व प्रयोग जसं कुरळे केस सरळ करणे , वेवींग , केस कुरळे करणे इ . कधीकधी वाटत तिच्यावर अन्याय करतोय कि काय ? पण १२ गावच पाणी पिउन हुशार होत्ये हे नक्कि > > > अनेक दिवसांनंतर कोएन बंधूंचा " बर्न आफ्टर रीडिंग ' हा चित्रपट आपल्याकडे प्रदर्शित झाला . गुंतागुंतीची पण रंजक , विनोदी कथा , उत्तम स्टारकास्ट ही त्याची वैशिष्ट्यं . या चित्रपटाचे जे काही गुणदोष आहेत , ते कोएन बंधूपटाच्या चौकटीतले आहेत . त्यामुळे त्यांच्या उत्तम चित्रपटांतला नसला तरी या वर्षातल्या सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांच्या यादीत " बर्न आफ्टर रीडिंग ' चा नक्कीच समावेश करावा लागेल . दुर्दैवाची गोष्ट अशी , की कोएन ब्रदर्स हे नाव आपल्याकडे फार परिचयाचं नाही . मला वाटतं , मिलर्स क्रॉसिंग आणि " इन्टॉलरेबल क्रुएल्टी ' सोडता त्यांचे इतर चित्रपट आपल्याकडे प्रदर्शित करण्यात आलेले नाहीत . हॉलिवूडच्या मुख्य धारेत काम करून , जॉर्ज क्‍लूनी , निकलस केन , फ्रान्सिस मॅक्‍डोरमन्ड , गेब्रिएल बर्न अशा मोठ्या स्टार्सना आपल्या चित्रपटात घेऊन , आणि गेली अनेक वर्षं हॉलिवूडच्या सर्वांत महत्त्वाच्या लेखन - दिग्दर्शकांपैकी असूनही त्यांचे चित्रपट आपल्याकडे का येत नाहीत , हे एक कोडंच आहे . गेल्या वर्षीही त्यांच्या " नो कन्ट्री फॉर ओल्ड मेन ' ला ऑस्कर मिळूनही आपल्याकडे दाखवण्यात आला नाहीच . याला काय कारण आहे , हे मी समजू शकत नाही . कदाचित जोएल आणि इथन कोएन हे सतत वेगळे विषय , चित्रप्रकार आणि टोन हाताळत असल्यानं त्यांच्याबद्दल काही ठोकताळे बांधणं आपल्या वितरकांना जमलं नसेल आणि आपल्याकडचं परभाषिक ( म्हणजे थोडक्‍यात इंग्रजी ) चित्रपटांचं वितरण हे मोठ्या प्रमाणात ठोकताळ्यांच्या आधारावरच सुरू आहे . थोडक्‍यात काय , तर त्यांच्या ब्लड सिम्पल , फार्गो , बार्टन फिन्क , द बिग लेबॉस्की , रेझिंग ऍरिझोना , ओह ब्रदर , व्हेअर आर्ट दाऊ ? आणि इतर चित्रपटांना डिव्हीडी पाहणाऱ्या चोखंदळ प्रेक्षकांपलीकडे गिऱ्हाईक तयार झालेलं नाही . आता अनेक दिवसांनंतर त्यांचा " बर्न आफ्टर रीडिंग ' आपल्याकडे आला . कोएन बंधूंची कोणतीही पार्श्‍वभूमी नसताना तो कसा पाहिला जातो , याचं थोडं कुतूहलच होतं . अमेरिकन समाज आणि गुन्हेगारी यांचा एक ठाम पाया कोएन बंधूंच्या चित्रपटांना असतो , मग चित्रप्रकार कोणताही असो . त्यांच्या अनेक चित्रपटांत विनोदाचा सराईत , पण अनपेक्षित वापर आहे . मात्र , त्यांच्यावर विनोदी चित्रपटांचे दिग्दर्शक असा छाप मारणं चूक ठरेल . सटल गंभीर चित्रपटापासून , विनोदाचा केवळ सबटेक्‍स्टपुरता वापर असणाऱ्या चित्रपटांपर्यंत वेगवेगळे चित्रपट त्यांच्या नावावर आहेत . " बर्न आफ्टर रीडिंग ' मात्र सरळ सरळ विनोदीच म्हणावा लागेल . ज्याप्रमाणे कोएन बंधू विनोदाचा अनपेक्षित वापर करतात , तसा गुन्हेगारीचाही . त्यांचा कोणताही चित्रपट फॉर्म्युलाचा वापर करत नाही . त्यांच्या पटकथांमधली वळणंही कोणत्या रचनेचा आधार घेत नाहीत . मागे रहस्यकथांमध्ये ( आणि रहस्यपटांमध्ये ) अनपेक्षितपणाचाही एक ढाचा रूढ झाला होता आणि कोणताही पुरावा नसताना " ज्याचा संशय येत नाही तो गुन्हेगार ' असा निष्कर्ष डोळे मिटून काढता येईल , अशी परिस्थिती निर्माण झाली होती . या प्रकारची सांकेतिक मांडणीही हे दिग्दर्शक जवळ करताना दिसत नाहीत . त्यांचे धक्के खऱ्या आयुष्यात येणाऱ्या धक्‍क्‍यांसारखे अचानक गाठणारे असतात आणि गुन्हेगार अस्सल माणसांमधूनच येणारे . ज्यांनी कोएन बंधूंचे खूप चित्रपट पाहिले आहेत , त्यांना " बर्न आफ्टर रीडिंग ' रंजक जरूर वाटेल ; पण त्यांच्या सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांतला एक वाटणार नाही . यामागे कारणे दोन . पहिलं म्हणजे त्यांचं कथानक . आपल्या अनेक धाग्यांसह अन्‌ वळणं / धक्‍क्‍यांसह चिक्कार गुंतागुंतीचं असलं , तरी ही गुंतागुंत नैसर्गिक न वाटता प्रयोग म्हणून घडवलेली वाटणारी आहे . दुसरं कारण आहे , ते त्याचं अनइव्हन असणं . त्याचं गमतीदार असणं , विक्षिप्त असणं हे सतत असलं तरी त्याचा जोर हा कमी - अधिक होणारा आहे . त्याची पकड कधी ढिली , तर कधी घट्ट होणारी आहे . त्यात सातत्य नाही . चित्रपटात अनेक व्यक्तिरेखा आणि अनेक धागे आहेत , जे कोणत्या ना कोणत्या टप्प्यावर एकमेकांशी सांधले जाणारे आहेत . या सगळ्याला पार्श्‍वभूमी आहे , ती अमेरिकन हेर खात्याची , सी . आय . ए . ची . मात्र , इन्टेलिजन्समध्ये असूनही या पात्रांमधल्या सर्वांचंच त्या शब्दाशी वावडं आहे . चित्रपट सुरू होतो , तो ऑझीने ( जॉन मालकोविच ) दिलेल्या राजीनाम्यापासून . पण ही कथानकाची सुरवात असं ठामपणे म्हणता येणार नाही . तो लिन्डाच्या ( फ्रान्सिस मॅक्‍डोरमन्ड ) कॉस्मेटिक सर्जनच्या अपॉइंटमेंटपासूनही सुरू होऊ शकला असता किंवा हॅरीने ऑझीच्या पत्नीबरोबर ( टिन्डा स्विन्टन ) ठेवलेल्या विवाहबाह्य संबंधांपासून . या सर्वांच्या गोष्टी सारख्याच वजनाच्या अन्‌ पुढेमागे एकत्र येणाऱ्या आहेत . तर ऑझी आहे सी . आय . ए . मधला एक एजंट . वरच्या पदावरून हकालपट्टी झाल्याने तो चिडून राजीनामा देतो आणि आपल्या परीने सी . आय . ए . चा पर्दाफाश करणारं आत्मचरित्र लिहायला घेतो . ऑझीच्या पत्नीला , केटीला हे सहन होत नाही आणि आपल्या हिताची काही पावलं ताबडतोब उचलण्याचं ती ठरवते . केटीचे संबंध असतात हॅरी ( जॉर्ज क्‍लूनी ) या एक्‍स सर्व्हिस एजंटबरोबर , पण हॅरी ना स्वतःच्या पत्नीशी प्रामाणिक असतो , ना केटीशी . तो इंटरनेटवर नित्य नव्या मैत्रिणीच्या शोधात असतो . तिथंच त्याची गाठ पडते लिन्डाशी , जी जिम इन्स्ट्रक्‍टरच्या पेशात असते , अन्‌ कॉस्मेटिक सर्जरीसाठी पैशांचा बंदोबस्त करणं हा तिचा एक कलमी कार्यक्रम असतो . लिन्डाला या कार्यक्रमात मदत असते , ती इतरांप्रमाणेच डोक्‍याने कमी असणाऱ्या चॅडची ( ब्रॅड पिट ) . चॅडच्या हाती ऑझीचं तथाकथित आत्मचरित्र लागतं आणि कॉस्मेटिक सर्जरीसाठी पैशांची सोय करण्याची योजना आकार घ्यायला लागते . कोएन ब्रदर्सबद्दल फार माहिती नसलेल्यांसाठीही केवळ चित्रपटाची स्टारकास्टही तो पाहण्यासाठी पुरेसं कारण ठरावी . क्‍लूनी , पिट , मॅकडोरमन्ड आणि मालकोविच ही चार नावंदेखील त्यांचे पैसे वसूल करणारी आहेत . यात मॅकडोरमन्ड आणि मालकोविच यांचं टाईपकास्टिंग आहे . म्हणजे दुसऱ्या शब्दांत सांगायचं तर या त्यांच्या प्रकारच्या आणि सवयीच्या भूमिका आहेत . याउलट पिटची भूमिका त्याच्या एरवीच्या रेंजहून काहीशी वेगळी आहे , तर क्‍लूनीचं कास्टिंग हे पूर्णपणे अगेन्स्ट टाईप आहे . कोएन ब्रदर्सच्या चित्रपटांत नियमितपणे पाहायला मिळणाऱ्या क्‍लूनीने स्वतःची स्वच्छ प्रतिमा बाजूला ठेवून संशयास्पद चारित्र्याच्या हॅरीला अस्सल उभं केलंय . इथं पाहायला मिळणारा विनोद हा सामान्यतः कॉमेडी या नावाखाली जे पाहिलं जातं , त्या प्रकारचा नाही . त्यात प्रसंगापेक्षा व्यक्तिरेखांना अधिक महत्त्व आहे . आणि बहुधा तयार होणारा विनोदही . या व्यक्तिरेखांच्या वागण्यातल्या विसंगतीमधून व्यक्त होणारा आहे . चित्रपटाच्या " इन्टेलिजन्स इज ओन्ली देअर जॉब ' या टॅगलाईनमधूनही या विसंगतीकडेच बोट दाखवलं जातं . इथं घडणाऱ्या घटनांच्या पराकोटीला जाण्यानं काही वेळा फार्सिकल प्रसंगही उद्‌भवतात . मात्र , या प्रसंगावर कोएन बंधूंनी काढलेले तोडगे हे चित्रपट फार्स नसल्याचं स्पष्ट करतात . आजवर मी कोएन बंधूंचा एकही वाईट चित्रपट पाहिलेला नाही . सर्वांनाच ते आवडतील , असं मी म्हणणार नाही . कारण वेगळ्या वाटा या सर्वांनाच पसंत पडत नाहीत . मात्र , ज्यांनी आजवर त्यांचा कोणताही चित्रपट पाहिला नाही , त्यांनी " बर्न आफ्टर रीडिंग ' जरूर पाहावा . त्याचे जे काही गुणदोष आहेत , ते कोएन बंधुपटाच्या चौकटीतले आहेत . त्यामुळे त्यांच्या उत्तम चित्रपटांतला नसूनही , या वर्षातल्या सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांच्या यादीत तो नक्की आहे . निदान माझ्या तरी . - गणेश मतकरी

Download XML • Download text

mar-24

mar-24

View options