kaz-29
kaz-29
View options
Tags:
Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.
Қор еліміздің оқу - ағарту саласында айтулы қызмет атқарып келе жатқан қазақ - түрік оқу орындарының құрылтайшысы болып табылады . Қорға қарасты дарынды балаларға арналған қазақ - түрік лицейлері , Жамбыл есеп - экономикалық колледжі , Сүлейман Демирел университеті , « Шахлан » мектебі бүкіл республика аумағында қызмет көрсетеді .
Бұл кездейсоқ таңдау емес еді . Университет ректоры Арстан Ғазалиевтің бастамашылығымен теңдесі жоқ оқу - материалдық ба за сы құрылып , мықты кадрлық күш жинақталды . « Дәнекерлеу жә не құю өндірісі » кафедрасы ашылды , ол АҚШ , Швеция , Италия , Финляндия , Ресей және Украинада өндірілген соңғы үлгі дегі дәнекерлеу және мультиме диялық оқу жабдықтарымен жаб дықталған .
© " Алматы энергетика және байланыс университеті " КЕАҚ , 2011 ж .
Аталмыш ісімізді қазіргі ғұламаларымыз « бір кітапша және үнтаспа мәдениеті » деп атауда . Анығында , қолымызға түскен бір кітапты оқимыз да барлық дүниенің ілімі осы кітапта қарастырылған , бұдан артық кітап жоқ , деген мағынада амал жасаймыз . Үнтаспаға жазылған үш төрт насихатты естіп алып , дүниедегі мұсылмандардың төрттен үшеуін кәпір не мүшрікке теңеп , пәтуә шығарып жібереміз .
1 Ақ ділді адаспасам түсініктен : Кішілік бір кіндіктен кісілікпен . Айырсам кісілікті кішіліктен , Діт түсік тастайтындай ісініп дем .
- Әрине , бар және ол жұ мыс тар белсенді түрде жүргізілуде . Жоғарыдағы болжамдарға сәйкес зиянкестердің таралуының алдын алудың тиісті шаралары белгіленді . Атап айтқанда , Ауыл шаруа шы лығы министрлігінің тиісті құ рылымдары арқылы қажетті кө лем де пестицидтер сатылып алы нып , жоспарланған аудандар бой ынша оларды сақтау , тасымалдау және қолдану жұмыстары уақты лы ұйымдастырылды .
Осы материалға сілтеме жасау үшін , берілген кодты өз блолыңызға көшіріңіз .
Атам соғыстан кейін ұзақ уақыт бойы Ырғыз ауданында мектептерде мұғалім болды , өзі ісіне қатаң қарайды екен . Алдынан өткендер ол туралы « бес деген бағаны тым сирек қоятын еді » дейді .
Шығыстан өрт лаулады Халхин ғолдан , Қалайша бере салмақ халқын қолдан . Аттанды алдыңғы лек жау шебіне , Ал ұшақ аспандағы алтын қорған .
НАМЫСЫ МЕН РУХЫН ЖОҒАЛТҚАН ҰЛТ БӘРIН ДЕ ЖОҒАЛТАДЫ [ 1 ] " Жалаң ұрандардан арылу қажет " Рысбек Сәрсенбай : - " Жас Алаш " меймандарын Ораза айт мейрамымен құттықтаймын . Барша мұсылман қауымына ортақ қасиеттi де қадiрлi Айт мейрамын тойлаумен бiрге қоғамды толғандырған өзектi мәселенi де ой талқысына салсақ . Ел құлағын елеңдететiн мәселелердiң бiрi - ұлттық патриотизм екенi риясыз шындық . Елiн сүйген ерлер , елi үшiн жанын отқа да , суға да салудан тайынбайтын елге дана , жұртқа пана болар тұлғалар ортамызда бар ма ? Ұлттық намыс , патриотизм сезiмдерi пайдақорлық , намыссыздық , жағымпаздық пен құлдық сананың алдында ығысып , жағымсыз қасиеттерге орын босатып , қазақтың рухы қаңтарылып , жолда қалған сияқты . Қазақ тiлiнiң , қазақ ұлтының қазiргi мүшкiл жағдайы , елдегi ауыр әлеуметтiк - тұрмыстық ахуал осындай пессимистiк ойларға жетелейдi . Мiне , қоғамды мазалаған , ойлантқан мәселелер төңiрегiнде сiздердi ой бөлiсiп , пiкiр алмасуға шақырдық . Қалдыбай Әбенов : - Бүгiн " Жас Алаш " газетi көтерген проблема - өте өзектi , өте орынды мәселе . Қазақта намысқой , ұлты үшiн жанын беруге әзiр тұлғалар аз емес . Ұлт үшiн жанын құрбан еткендер де болды . Тәуелсiздiк жылдарының өзiнде қазақ атпалдай - атпалдай азаматтарынан көз жазып , жүрегi қарс айырылды . Ұлттың болашағы үшiн , елдiң келешегi үшiн күйiп - пiскен азаматтарымызды қазақ халқы қорғай алмады . Сондықтан да өкiнiштен өзегi өртенiп , iштей тынған жайы бар ұлтымыздың . 2006 жылы 14 шiлдеде болған " Шаңырақ " оқиғасын еске түсiрейiк . Ұлтарақтай жерiн , аядай ұяларын қорғаған қазақ соққыға жығылып , өз билiгiнен өзi таяқ жедi . " Шаңырақтың " қаһармандары Арон Атабек , Ерғанат Тараншиев , Құрман ғазы Өтегенов және Рүстем Тұяқовтар темiр тордың ар жағына тоғытылды . Қазақтың ер намысты азаматтары деп танимын бұларды . Күнi кеше ғана көз алдымызда өткен " Малыбай " кикiлжiңiн де естен шығаруға болмас . Бұл оқиға да бүгiнгi қоғамның қасiретi . Айдын Халықов деген қазақ азаматы өзге ұлт өкiлдерiмен болған қақтығыста көз жұмды . Жап - жас жiгiт қыршынынан қиылды . Алматыда орналасқан бiр топ қоғам қайраткерлерi , қоғамдық ұйымдардың өкiлдерi жиналып , оқиға болған " Малыбай " ауылына ат басын тiредiк . Қаза тапқан жiгiттiң туған қарындасы Толқынмен кездесiп , болған оқиғаның мән - жайын көңiлiмiзге түйiп қайттық . Ақылдаса келе , осы ауылда " Малыбай - туған жерiм , алтын бесiгiм " атты ұйым құруды жөн санадық . Ұйымның төрайымы етiп Толқынды сайладық . Бұл ұйым немен айналысады ? Жер - жерден тарихи отанына оралып жатқан қандастарымыз ға қолдау көрсетiп , " Малыбай " ауылына орналасуға жәрдемдеспек . Бұл да - еңбек . Қаршадай Толқынның қазақ ұлтына сiңiрiп жатқан азды - кем жәрдемi ретiнде бағалау қажет . Қазақтың асқақ рухын сезiну үшiн Желтоқсан көтерiлiсiн еске алу керек . Қылышынан қан тамған қызыл империализмге қарсы шыққан , бас көтерген нар тұлғалы азаматтар Қайрат Рысқұлбековтiң , Ербол Сыпатаевтың , Ләззат Асанованың ерлiгiн қалай ұмытамыз ? Мiне , қазақтың рухы , қазақтың намысы деп осыны айт ! Қыршынынан қиылған Желтоқсан қаһармандары ел ағаларының қолынан келмеген ерлiкке аяқ бас ты . Қайтпай , тайсалмай , қайраткерлiк мiнез танытты . Бұл есiмдердi қазақ ешуақытта ұмытпайды . Бiрақ , осы азаматтардың батырлығын , батылдығын , қай раткер лiгiн қазақ бағалай алды ма ? Желтоқсан көтерiлiсiнiң 20 жылдығында қандай iс атқардық ? Мемлекет , қоғам қайда қарады ? Желтоқсанның 20 жылдығын атап өтудi жөн санамадық . Қазақ қоғамын түзеуге күш салған , сол мақсатта аянбай тер төккен Алтынбек Сәрсенбайұлы мен Заманбек Нұрқадiловтiң да орындары ойсырап тұр . Осы азаматтардың есiмiне мектептердiң , көшелердiң атын беруiмiз тиiс . Ұлттың жадынан бұл есiмдердi өшiруге болмайды . Мұны ешкiм өшiре де алмайды ! Қазақтың арыстай азаматтарынан ұлтымыздың жастары да үлгi - өнеге алуы керек . Оларды жастарға үлгi етуiмiз тиiс . Жастар сол тұлғаларға қарап бой түзеуi қажет . Менiң мынадай ұсынысым бар . Қазақ үшiн , ұлт үшiн құрбан бол ған , елдiң келешегi үшiн шейiт болған тұлғалардың арнайы күнiн белгiлесек . Болат Атабаев : - Мен " патриотизм " ұғымын мүлде басқаша түсiнемiн . Патриотизм фашизммен қатар жатқан ұғым деп ойлаймын . Гитлер патриот па ? Сөзсiз ! Ол өз отанын , елiн , жерiн сүйдi . Фюрердiң " Майн Кампф " атты шығармасын оқып көрiңiз . Тұнып тұрған патриотизм ! Отан сүйгiштiктi өткен күнмен ғана байланыс тыруға болмайды . Газет - журналдар өткен - кеткен өмiрге сағынышпен қарап , өткенiмiздi ғана жырлаумен айналысатын секiлдi . Аруақтарға сыйыну керек , оларға ескерткiш орнатып , халықтың рухын көтеру керек деген де пiкiрлер емiс - емiс естiлiп жатады . Бұл - жаңсақ пiкiр . Қате көзқарас . Тарихымызды сыйлау керек , әрине . Өткенiмiздi ұмытсақ , келешегiмiздi де бағдарлай алмаймыз . Бiрақ , патриотизмге өткен заманның бағамымен қарауға болмас . " Патриотизм " сөзi гректiң " патриотис " - " отандас " деген сөзiнен шығады . Латынша " pater " сөзi " әке " деген ұғымды бiлдiредi . Адам анасын сезiммен , " emotio " - мен сүйедi . Ал отанын санамен сүйедi . Отанға соқыр , көзсiз махаббаттан еш пайда жоқ . Адам баласы отанын , туған жерiн саналы түрде сүйiп , кейде сыни көзбен қарап , мiнiн түзеуi де керек . Қазақ қоғамы күрделi әрi шиеленiстi жағдайда тұр . Әсiресе , жастар ға дұрыс таңдау жасау өте қиын . Олардың саналарына " Отаныңды ессiз сүй " деген ұрандар сiңiрiледi . Солай - ақ болсын . Отанын " ессiз " сүйсiн дейiк . Сонда " есi " кiргенде не iстейдi ? " Ессiз " тек қана есi дұрыс емес адам ғана сүйе алады . Сондықтан ең әуелi жалған ұрандардан арылу қажет . Ұраншылдықтан , құр ай қайдан , бос дабыра , даңғазалықтан құтылу керек . Ұлт патриоты болу үшiн адам ұлттық ерекшелiктердi , ұлттық қасиеттердi бойына сiңiре бiлуi тиiс . Адамның аузы - мұрны да , құлақ - көзi де ұлттық иiстi , ұлттық ерекшелiктi сезiне бiлуi керек . Қазiр жас режиссерларды дайындап жатырмын . Олардың көпшiлiгi ұлттық ерекшелiктi түсiнбейдi . Жамал Омарованың , Рабиға Есiмжанованың , Мәдениет Әшекеевтiң , Манарбек Ержановтардың әндерiн тыңдатып , ұлт әуендерiн бойларына сiңiргiм келедi . Бiрақ , жастар оны түсiнбейдi . Қазақтың дәстүрлi музыкасына жастардың арасында сұраныс жоқтың қасы . Жастар эстрадалық әндердi тыңдауға құмар - ақ . Себебi , қазақтың дәстүрлi музыкасында , әуенiнде қазiргi заманға сай , жастарды елiтетiн нәрсе жоқ . Дегенмен , жастар оларды тыңдамайды деп , ұлттық музыканы ысырып тастауға тағы болмайды . Қазақтың ұлттық музыкасының қасиетiн , ерекшелiгiн жастарға түсiндiру керек , оны олардың саналарына сiңiру қажет . Сонда ғана олардың бойларында ұлттық музыкаға деген қызығушылық оянады . Жалаң ұраннан түк те шықпайды . Фашизм идеясы күйреген соң Италиядағы жағдайды еске алайық . Елдi бiрiктiрген , бiр арнаға жұмылдырған фашизм идеясы құрдымға кеттi . Өмiрдiң барлық салалары фашизм идеясымен астасып жатты . Әлемде фашизм идеясы жеңiлгеннен кейiн Италия тығырықтан шығар жол iздей бастады . Сонда олар не iстедi ? Проблеманы шешудi кешендi түрде қолға алды . Барлығы бiрдей жұмылып , күштерiн бiрiктiрiп , күйреген елдi аяғынан тiк тұрғызды . Ұлтты қайта жаң ғыртты . Өкiнiшке қарай , бiзде ондай үрдiс байқалмайды . Дiн мәселесi бiр бөлек , тiл мәселесi бiр бөлек қарастырылады . Ол мәселелердiң өзiн бiр - екi адамға табыстап қойдық . Жалпыхалықтық қозғалыс жоқ . Дiн мәселесiн - Мұртаза Бұлұтайға , тiл мәселесiн - Мұхтар Шахановқа меншiктеп берген сияқтымыз . Бiттi . Айтса , солар айтады . Бiзге оның керегi жоқ сияқты . Бiздiң өз тiршiлiгiмiз бар . Қоғамдық пiкiр деген атымен жоқ . Халық өзiмен - өзi . Тiл де , дiн де ешкiмге керек емес . Сосын билiктi сынауға көшемiз . Оларды сынап - мiнеуге болмайды . Олардың ой - арманы - бизнес пен ақша . Пайдаға , ақшаға ұлттың да , ұлттық құндылықтардың да қажетi шамалы . Олардан ұлтқа не қайыр ? Бiрақ , " билiк жаман " деп қол қусыруға тағы болмайды . Соларды қазақтандыру керек . Ұлттық мәселелерге көңiлдерiн бұруымыз тиiс . " Қазақты ұйыстыратын идея керек " Сағатбек Медеубек : - Бөкең ұлттық рухты iздеген адам екенi көрiнiп тұр . Десек те , жастардың бойында ұлттық намыс , ұлттық рух бар деген пiкiрдемiн . Соларға дұрыс бағыт - бағдар беруiмiз қажет . Бейжiңде өткен Олимпиаданы еске түсiрейiкшi . Бүкiл қазақ халқы бiрiгiп , бiрлесiп елiмiздiң ұландарына тiлеулес болды . Еңкейген қариядан , еңбектеген балаға дейiн " көгiлдiр экран " алдында телмiрдiк . Бұл ненi аңғартады ? Қазақтың ұлттық намысын оятатын , ұлттық рухын көтеретiн ұлттық идеология , арман , мақсат - мүдде ауадай қажет . Соңғы ғасырда әлемде " жаһандану " ұраны қатты көтерiлiп келедi . Бұдан қорқудың қажетi шамалы . " Жаһандану " үрдiсi кешелi - бүгiн басталмады . Адам Ата мен Хауа Ананың заманынан келе жатқан процесс . Ру - рудың бiрiгiп тайпаға , тайпа - тайпаның бiрлесiп халыққа бiрiгуi - адамзат тарихының өн бойында келе жатқан үрдiс . " Жаһандану " процесi күшейген сайын ұлттың өзiн - өзi сақтау сезiмi де артады . Ұлттық тамырына бетбұрыс басталды . Қалдыбай сөзiнiң бiрiнде Айдын туралы сөз қозғады . Орынды - ақ . Бiрақ , қазақтың арасында Айдын сияқты азаматтар көп деп ойлаймын . Бiз бiлмей , танымай жүрген Айдындар қаншама ? Өткенге салауат айтып , келешекке нық сенiммен қарау керек . Қазақ баспасөзi ұлттық ұйысуды , ұлттың бiрiгуiн насихаттауы тиiс деп түсiнемiн . Әмiрхан Меңдеке : - Менiң өз ойымша , ұлттық патриотизм дегенiмiз - ұлттық рухтың көрiнiсi . Ұлттық патриотизм ұлттық рух бар жерде ғана көрiнiс бередi . Ал қазiр бiзде , өкiнiшке қарай , ұлттық рух өте жұтаң . Әлсiз . Әлжуаз . Дәрменсiз . . . Бiр ғана мысал келтiрейiн . Жасы 60 - ты алқымдап қалған , 12 баланың анасы атан ған әйелмен әңгiмелескенiм бар . Әлгi әйелдiң ең үлкен қызы грекке күйеуге шығыпты . Қазiр Грецияда тұрады . Екiншi қызы немiске шығыпты . Бұлар Германияға кетiптi . Үшiншi қызы полякқа тұрмысқа шыққан . Жақында бұлар Белоруссияға қоныс аудармақ . Поляк күйеубаланың туған - туысқандары Минскiде тұрады екен . . . . « Сiз 12 баланы тәрбиелеп өсiрдiңiз . Бұл - үлкен еңбек . Бiрақ , қазақ қызы ретiнде , қазақ әйелi ретiнде өз қыздарыңыздың қазаққа күйеу ге шығуын неге қадағаламадыңыз ? « Алдыңғы арба қайда жүрсе , соңғы арба сонда жүредi » деген , ендi әлгi үш қызыңыздан кейiнгi оның iнi - сiңлiлерi де өзге ұлтқа үйленiп , өзге ұлтқа күйеуге шығып кетпей ме ? Өзiмiздi өзiмiз қадағаламасақ , өзiмiздi өзiмiз сақтауға , қорғауға тырыспасақ , жалпы өзiмiзге берiк һәм ықтият болмасақ , қор боп құрып кетпеймiз бе , « қазақ » деген ұлтты жойып алмаймыз ба ? » дедiк әлгi әйелге . « Қойшы , сол қазақты ! - дедi әлгi әйел тап бiр өзi қазақ емес тей - ақ , - Өсек айтудан , пыш - пыштаудан басқа қолынан ештеңе келмейдi . . . Өз қыздарымның қазаққа емес , грекке , немiске , полякқа күйеуге шыққанына шын жүрегiммен қуанамын . Қор болмайды ендi менiң қарақтарым ! » Бұл мысалдан ненi аңғаруға болады ? Дәл қазiр қазақтың қазақтан ( оның ұлттық сипатынан , ұлттық құндылықтарынан ) жирену ( бәлкiм , жиiркену ) , безiну процесi жүрiп жатыр . Қазақ әдебиетiнiң , қазақ өнерiнiң , жалпы қазақ мәдениетi мен ғылымының орыс тiлiнде « дамығаны » мен « өркендегенiн » қалайтын қазақтар бүгiнгi күнi шаш етектен . Қазақ тiлiн бiлетiндердiң билiкке бармауын , саясатқа араласпауын қалайтындар одан да көп . « Әрбiр екi қазақтың бiреуi » десем , қателесе қоймаспын . Бұл - өте қорқынышты һәм алапат құбыжық - құбылыс . Қайтесiң , бiрақ осы құбыжық - құбылыс бiздiң басымызға да түстi . Бұдан құтылып кетемiз бе , жоқ әлде тұтылып , бiржолата жойылып кетемiз бе , ол жағы беймәлiм . . . Қалмақстандағы ( Ресейдегi ) қалмақтар қазiр дiндерiн қайта жаңғыртып жатыр . Сонау Тибеттен , Кореядан Будда дiнiнiң бiлгiрлерiн шақыртып , ғибадатхана салып , өздерiнiң ежелгi етене дiнiн қолдарынан келгенше қайта жаңғырту үстiнде . « Дiндерiңдi жаңғыртып жатқандарың жақсы екен , бiрақ тiлдерiңдi неге қолға алмайсыңдар ? » деп сұрадым қалмақ жазушысынан . « Тiлдi қолға алудан кешiгiп қалдық . Осыдан ең кемi 35 - 50 жыл бұрын қимылдауымыз керек едi . Қазiр қалмақтардың арасында қалмақ тiлiн бiлетiндер некен - саяқ . Оның өзiнде олар - өлмелi кемпiр - шалдар . Бiз кешiгiп қалдық . . . Бiз кешiктiк . . . Бiздi әдейi кешiктiрдi . . . » дедi қалмақ жазушысы көзiмен жер шұқылап . Кейде мен де қатты қорқам , « осы бiз де кешiгiп қалған жоқпыз ба ? . . » екен деп ( Лайым мен - ақ қателесейiн ! ) . Қалдыбай Әбенов : - Ұлтты сүю үшiн , қазақты жақсы көру үшiн ғұлама болудың қажетi жоқ . Отансүйгiштiк те , ұлттық намыс та адам ға сәби кезiнде - ақ бойына дариды . Қытайда өткен Олимпиада ойындарында өзiмiздiң бауырымыз Бақыт Сәрсекбаев жеңiске жеткенi белгiлi . Бақыт көк туымызды желбiретiп , әнұранымызды шарықтатқанда , Қытайдың намысын жыртып жүрген қазақ боксшысы Қанат Ислам да Сәрсекбаевтың жанында тұрды . Бақытпен бiрге ол да қуанды . Бұл не ? Ұлттық намыс ! Ұлттық рух ! Қазақты ұйыстыру үшiн кешендi жұмыстарды қолға алуымыз шарт . Мәдениеттi де , өнердi де , спортты да , саясатты да , тарихты да , өмiрдiң басқа да салаларын ұлттық бояумен әрлеуiмiз керек . Сағатбек Медеубек : - Кеңес Одағы тұсында коммунистiк идеологияны адамға бала кезiнен бастап санасына сiңiретiн . Бұл шаруаны билiк қолға жүйелi түрде алатын . Бiзде сондай жүйелiлiк жетiспей тұрған сияқты . Осыдан бiрнеше жыл бұрын " Қазақстан " телеарнасы қазақтың ұлттық намысын көтеретiн бағдарламаларды көрсеткен едi . Танымдық жағынан да , тағылымдық тұрғысынан да өте сауатты бағдарламалар жасалды . Ойда - жоқта бұл арнаның басшылығы ауысты да кеттi . Арнада көрсетiлген ұлттық намысты оятуға арналған " Алтын сақа " , " Алтын сандық " , " Ақжүнiс " , " Шынның жүзi " тәрiздi бағдарламалардың көрсетiлiмi кiлт тоқтады . Қазiр мұндай бағдарламаларды мүлде көрсетпейтiн болды . Менiңше , ұлттық мәселеге назарын көбiрек бұра бастаған арнаның басшылығын ұлттық мүддеге қарсы топтар ауыстыруға күш жұмсаған сияқты . Болат Атабаев : - Бәлкiм , бұл бағдарламалардың сапасы нашар болған шығар ? Мысалы , сiз айт қан " Ақжүнiстi " мен көргiм де келмейдi . Ұлттық рух деп бөрiк пен шапанды түсiнбеу керек . Бұл - мүлде қате пiкiр . Сiз айтқан бағдарламалардың барлығын көрiп шықтым . Көңiлiмнен шықпады . Бiз кез келген дүниенiң сыртқы формасын , пошымын " ұлттық " деп , ал оның мән - мазмұнын , мағынасын " ұлттық " деп ұқпауымыз керек пе ? Мәселе дүниенiң мәнiнде . Мазмұнына терең көз жiбере бiлу қажет . Қазақ бағдарламаларының саны артқаны менi қуантты . Бағыт ұнады . Бiрақ , сапасы өте нашар . Сын көтермейтiн дәрежеде . Жаттанды жансыз сөздермен ұлттық намысты қалай көтермексiз ? " Тiл мәселесiн Сейфуллиннiң кезiнде де шеше алмадық " Рысбек Сәрсенбай : - Бөкеңнiң сұрағы орынды . Демек , қайрақ болар қайратты сөз жетпейдi . Жасық , жалтақ , жауыр болған жадағай пiкiрлер намысыңды шаптап түрте алмайды . Тiптi Ғани Қасымовтың өзiне ғана мәлiм мүшелерi бар « Патриоттар » партия сының жүзiн құрсаңыз да , отан үшiн , ел үшiн , ұлт үшiн намыс жыртар жұртты қалыптастыра алмайсыз . Патриоттығымыздың қандайлық мазаққа айналғанына әлгi « Патриоттар » партиясының серкесi мен аты дардай , iсi жұрдай тiрлiгi айқындап тұрған жоқ па ? Қор болған қайран « патриоттар ! » Мәселенi басқаша тұрғыдан сарапқа салсақ . Ұлттық намыстың бар - жоқтығына , ұлттық рухтың қазiргi жағдайына тереңiрек тоқталсақ . Бiздiң бүгiнгi жиынымыздың тақырыбы да , әңгiмемiздiң өзегi де сол . Тоқтар Бейiс құлов : - Ұлттық патрио тизмдi насихаттайтын бағдарламалардың азайғаны ақиқат . Өткен тарихымызға терең баға берiп үйренуiмiз қажет . Қазақтың ел үшiн , ұлт үшiн жанын сарп еткен батыр тұлғаларымыздың күресi әлi де жалғасын тауып келе жатқан сияқты . Қазiргi жай - күйiмiз бiздiң батыр бабаларымыз бастан кешкен қилы замандардан еш жеңiл емес . Бiрақ , қазақтың кеудесiнде ұлттық рух , ұлттық намыс бар . Оны жоққа шығаруға болмас . Ұлт тұлғалары да аз емес . Өкiнiшке қарай , олардың өмiрi аса ұзаққа созылмайтын үрдiс бар бiзде . Әртүрлi себептермен көз жұмып жататыны рас . Ұлттық рух мәселесiне келгенде көптеген газеттер жұмған ауыздарын ашпайтын дәстүр де қалыптасты . Бұл - өкiнiштi - ақ . Сонымен бiрге бiздiң қоғамда шындықты жасырып , ақиқатты бүркемелеу де кездесiп жатады . " Жас Алаш " сияқты бiрлi - жарым шындықты айтатын , билiктен , шенеунiктерден жасқанбайтын ақиқатшыл газеттер бар , әйтеуiр . Билiк газеттерiнде оқитын мүлде ештеңе жоқ . Ұлттың өзегiн құрайтын екi негiзгi категория - тiл мен жер . Жер мен тiлден айырылсақ , ұлт та құрдымға батады . Қазақ тiлiнiң мәселесi кешелi - бүгiн көтерiлiп жүрген проблема емес . Тiл мәселесi Сәкен Сейфуллиннiң кезiнен айтылып келедi . Сәкеннiң заманында кеңестiк билiк қазақты тырп еткiзбедi , ұлттық мәселенi көтеруге жол бермедi . Бұл - түсiнiктi жайт . Ал қазiр бiз тәуелсiз ел емеспiз бе ? Қазақ тiлiнiң проблемасын қазiр шешуге не кедергi ? Кiм кедергi ? Сәкен қазақ үшiн жанын пида еткен азамат . Ұлттық намысқа , ұлттық рухқа байланысты Сейфуллиннiң көптеген мақалалары бар . Соның бiрiнде С . Сейфуллин " Қазақты қазақ дейiк , қатенi түзетейiк ! " деп жазыпты . Ол кезде қазақты " қазақ " емес , " қырғыз " деп атайтын . Мiне , осы мәселенi көтерiп , шыр - пыр болғаны сондықтан . Ал бүгiнгi шенеунiктер қазақ тiлiнiң мәселесiн , қазақ ұлтының мәселесiн көтермейдi де , айтпайды да . Айтуға да , көтеруге де құлықсыз . Рысбек Сәрсенбай : - Мұның себебi неде деп ойлайсыздар ? Қазақ тiлiнiң мәселесi неге шешiлмейдi ? Тiлдi тұғырға қондыруға не тосқауыл ? " Қазақ тiлi " қазақстандық ұлтқа " қажетсiз " Болат Атабаев : - Оның себебi де , салдары да айқын . Бәрiмiз " қазақстандық ұлт " болуымыз тиiс . Қазақ тiлi " қазақстандық ұлт " құруға үлкен кедергi . Сондықтан тiл мәселесiн шешуге шенеунiктер құлықсыз . Билiк « қазақ тiлiнiң мәртебесiн , абыройын көтеруiмiз керек » деп бiр айтып қояды . Бiрақ , iс жүзiнде ешқандай қадам ға бармайды . Астыртын тiлдi жою саясатын жүргiзуде . " Қазақстандық ұлт " дегенiмiз не ? Мұны былай түсiндiруге болады . Бурятияда Борисов деген режиссер жолдасым бар . Бiрде ол маған жылап отырып : " Мен өлген , өшкен , құрдымға кеткен ұлттың өкiлiмiн " деген едi . Аты - жөнi орысша . Өмiрде де , сахнада да тек орыс тiлiнде сөйлейдi . Түрi ғана бурят . Болмыс - бiтiмiнiң бәрi де орысқа айналған . Демек , бұл - ұлт жойылды деген сөз . Сол сияқты эскимостар да , нанайлар да ұлт ретiнде құрдымға кеттi . Олар тiлден айырылды . Тiлден айырылған халық ұлттық рухынан да , болмысынан да қол үзедi . Ұлт ретiнде тарих сахнасынан түсiп , келмеске кетедi . Қазақ ұлтын жою үшiн жасалған арнайы жоба да бар . Ұлтты жойғаны үшiн бiр адам Нобель сыйлығын алады . Сол кiсiнiң көңiлiн аулау үшiн , сыйлықты әперу үшiн қазақты ұлт ретiнде жоюға билiк жұмыла кiрiстi . Қазақтың ұлттық намысы мықты , рухы асқақ дейiк . Олай болса , " мемлекеттiк тiлдi қолдау " митингiсiне неге бар - жоғы 2000 - ға тарта қазақ шықты ? Қалған қазақ қайда ? Олардың намысы қайда ? Қазақ тiлi тек Шахановқа ғана қажет пе ? Қазiр қазақ екiжүздiлiкке әбден ден бұрған сияқты . Халықты кiнәлауға болмайды деген түсiнiк бар бәрiмiзде . Намыссыз , намысы жоқ халықты неге кiнәламау керек ? Абайдың өзi : " Сократқа у iшкiзген , Иоанна Арктi отқа өртеген , Ғайсаны дарға асқан , пайғамбарымызды түйенiң жемтiгiне көмген кiм ? Ол - көп , ендеше , көпте ақыл жоқ . Ебiн тап та , жөнге сал " деген . Ұлт мәселесiн шешуге халықтың өзi құлықсыз сияқты . Оларға ештеңе емес тәрiздi . Ойланып көрiңiздершi . Мұхтар Шаханов қазақ тiлiнiң мәселесiн көтермегенде , биiк мiнберлерден тiл мәселесiн айқай салып айтпағанда , қазiр қазақ тiлi болмайтын едi . Қазақ та Сiбiр халықтарының кебiн киер едi . Ұлт мәселесiн көтерген Шахановты халық неге қолдамады ? Бiрлi - жарым адамдар болмаса , жалпыхалықтық қозғалыс байқалмайды . Американың резервацияда тұратын үндiстерiн бәрiмiз бiлемiз . Бара - бара қазақ та солардың жолын құша ма деп қорқамын . Сейдахмет Құттықадам : - Қазақ халқының қазiргi жағдайы өте ауыр . Тарихтың әр кезеңiнде әр ұлттың алдында әртүрлi мәселе тұрады . Бодандықтың құрсауында жүрген ел " егемендi ел , тәуелсiз мемлекет болсам " деген мақсат қояды . Егемендi елдiң де өз проблемалары бар . Халықтың ұлттық рухы биiк болуы мiндет . Намыс пен рух болмаған жерде қуатты мемлекет те , дамыған экономика да , денi сау қоғам да болмайды . Құдай адамды балшықтан соқ ты емес пе ? Содан қолдан соғылған балшықтың бойына рух бiтiрдi . Рух бiтiрмегенде не болар едi ? Балшық сол мелшиген қалпында қалар едi . Ұлттық рух пен намыс мәселелерi тек қазақ елiнде көтерiлiп жүрген жоқ . Бұл проблема - Оңтүстiк - шығыс Азия елдерiне де , Латын Америкасына да ортақ мәселе . Әлемде жаһандану процесiне қарсы күрес басталды . Ешкiм қапыда қалғысы келмейдi . Соның салқыны қазақ елiне де келiп жеттi . Бiрақ , бiздiң жағдай күрделi . Кезiнде қазаққа қарсы саясаттың шетiн көрсек , кiнәнiң бәрiн Мәскеуге ысырып тастайтынбыз . Ал қазiр кiмдi айыптаймыз ? " Iштен шыққан жау жаман " . Өз iшiмiздегi адамдар қазақ ұлтына қарсы саясат ұстануы тым қауiптi . Десек те , қазаққа қол қусырып отыруға тағы болмас . Шет мемлекеттердiң тәжiрибесiне зер салу қажет . Мысал ретiнде Малайзияның проблеманы қалай шешкенiне тоқталсам . Малайлар дербестiкке қол жеткiзген тұста ұлттың қолында еш билiк болмады . Экономика да , саясат та , мәдениет те , өнер де өзге ұлттардың , дәлiрек айтсақ , қытайлардың бақылауында болды . Сонда олардың премьер - министрi Махатмир Мохаммад мәселенi қалай шештi ? Күштi мемлекет құру үшiн , ұлтты биiкке жеткiзу үшiн халықтың қолында экономиканың тетiктерi болуы қажет екенiн малай премьерi жете түсiндi . Экономиканы , қаржы саласын малайлардың бақылауына өткiзедi . Ұлттың әл - ауқатын арттыруды қолға алды . Екiншiден , дiн мәселесiн шешуге кiрiстi . Түрлi дiни ағымдардың жолын кесiп , дiни проблемаларды шештi . Үшiншiден , тiл мәселесiн шешуге белсене кiрiстi . Малай тiлiн мемлекеттiк тiл етумен қоймай , оны ұлтаралық қарым - қатынас тiлi етiп те бекiттi . Тiлдi бiлмеген адам Малайзияда жұмыс таба алмайтын болды . Тiлдi меңгеру жалпыға бiрдей мiндет болып жүктелдi . Iс - қағаздар да тек малай тiлiнде жүргiзiлдi . Ғылым да , бiлiм де , мәдениет те , саясат та , экономика да малай тiлiнде сөйледi . Бұқаралық ақпарат құралдары да малай тiлiнде сөйлеуге , жазуға көштi . Сiздер теледидар неге қазақ тiлiнде сөйлемейдi деп ашынып отырсыздар . Мейлi , телебағдарламалардың түгелге дерлiгi тек қазақ тiлiнде жүргiзiлсiн . Бiрақ , оның сапасы нашар болса , оған сұраныс бола ма ? Қазақ тiлiндегi газет - журналдардың да санын арттырайық . Алайда , олардың саны артқанмен , сапасы арта ма ? Қазiр қоғамда азаттық жоқ . Дербестiк , тәуелсiздiк болмаған жерде сапалы туынды жасау мүмкiн емес . Билiк қысымды азайтып , цензураны тоқтатса , " Егемен Қазақстанның " өзi де жарқырап шығатындай мүмкiндiгi бар . Шет тiлдерiн үйренуден де қашпау керек . Қазақ тiлi мiндеттi болуы керек те , орыс пен ағылшын тiлдерiн де меңгеруiмiз қажет . Онсыз әлемдiк дамудың жарысына қосыла алмаймыз . Қазақ өз тарихын да зерттеуi керек . Тарихты бiлмейтiндер , тарихын оқымағандар арамызда жетiп артылады . Ұлттық кiтапханада жұмыс iстеген бiр жолдасым бар . Араб , парсы тiлдерiне жүйрiк . Кiтапханада араб тiлiнде жазылған қазақтың тарихына қатысты қаншама құжаттар бар . Соның бiрi де әлi күнге дейiн оқылмаған көрiнедi . Сондықтан тарихымызды терең зерттегiмiз келсе , үйренгiмiз келсе , араб тiлiн де , парсы тiлiн де оқуымыз керек . Ұлттық өнердi де жол ға қою қажет . Шетелдiктер қазақтың музыкасына , әуенiне аса қызығушылық танытады . Себебi , музыка арқылы қазақтың мiнез - құлқын , болмысын , дүниетанымын , көзқарасын жазбай тануға болады . Тiптi ойлау жүйесiн де зерттеуге мүмкiндiк алады . Сондықтан ұлттық музыкамызды да ұмытпауымыз қажет . Мәселенi кешендi түрде шешетiн кез келдi . " Қазақ әлемiн Қазақстанның аумағымен шектемейiк ! " Мұртаза Бұлұтай : - Бүгiн өте маңызды әрi күрделi мәселе көтердiңiздер . Ұлттық патриотизм ұғымының мәнi тереңде жатыр . Патриотизмге анық , айқын әрi дәл анықтама бере алмай келемiз . Баспасөзде де бұл мәселе әр қырынан көтерiлдi , айтылды . Қазақ тiлiнiң қазiргi жағдайы көз алдымызда . Ана тiлiн сыйламайтын , қадiрлемейтiн мемлекетте ұлттық патриотизм қайдан болады ? Бұл - бiр . Сонымен қатар қазақ әлемiн Қазақстанның аумағымен шектеуге болмайды . Тарихи себептерге байланысты қазақ ұлтының едәуiр бөлiгi әлемнiң түкпiр - түкпiрiнде тiршiлiк етуде . Сондықтан қазақтың мәдениетiн , қазақтың тарихын , әдебиетiн , қазақ әлемiн ресми аумақтық - әкiмшiлiк шекараның шебiнде қарау ұлтқа жасалған қиянат iспеттес . Тәуелсiздiкке қол жеткiзген Қазақстан кеңес заманынан қалған " ұлттар саясатын " жүргiзiп келедi . Ұлттық мүддеге қайшы саясаттан қол үзбей жүрмiз . Бiзге мүлде лайық келмейтiн , қазаққа қарсы саясаттан бойымызды алшақ ұстауымыз қажет едi . Өкiнiшке қарай , бiзде олай емес . Осы мәселеге кеңiрек тоқталсам . Шетелдегi жағдайға бiршама тоқталып өтсем . Мәселен , Чехия ның аз ұлттардың мәселесiмен айналысатын министрлiктiң басшысы қазақ әйелi екенi белгiлi ( 1962 жылы Алматыда туған Жәмилә Стехликова қазақ ұлтының қызы . Екi жылдан берi Чехияда министр қызметiн атқарып келедi ) . Армения да бiрнеше жыл қатарынан сырт қы iстер министрлiгiн АҚШ - тан келген азамат басқарды . Ұлты - армян , бiрақ Америкада туып - өскен азамат . Грузияның премьер - министрi де АҚШ - та бiрнеше жыл тiршiлiк еткен . Ондаған жылдар бойы шетелде қуғында болып , елге оралған Симон сайлауға түсiп , осы елдiң үкiметiн басқарды . АҚШ - та тәрбие ленген Адамкус Литвада президент болып сайланғаны мәлiм . Францияның президентi Николя Саркозидiң венгриялық иммигрант екенiн де бiлемiз . Шетелден келсе де , француздар оны бетiнен қақпай , президент етiп сайлады . Англияның Лордтар палатасында да ұлты ағылшын емес азаматтар бар . Германияның парла ментiнде түрiк азаматтары депутат атанғаны белгiлi . Дiнi де , тiлi де , дiлi де бөлек түрiктердi алмандар шетқақпайлап жүрген жоқ . Оларды бауырына тартып , депутат сайлады . Германияның канцлерi Ангела Меркель Батыс Германияда емес , елдiң Шығыс бөлiгiнде дүниеге келген . Социалистiк тәрбие көрген адам . Бiрақ , ол тұтас Германияның басшысы атанды . Берлин қамалы құлағанға дейiн бiр ел екiге бөлiндi . Батыста 65 - 70 миллион , Шығыс Германияда 15 - 17 миллион алман тұрды . Қосылған соң алмандардың арасында жiк шығармау қажет болды Герман ия билiгiне . Сондықтан алмандар арнайы саясатты қолға алды . Мемлекет " батыс , шығыс алманы " деген ұғымды халықтың санасынан өшiруге күш салды . Бәрiне де бiрдей жағдай жасалды . Ұлтты бөлуге , ел арасында алауыздықтың тууына жол бермедi . Әлемнiң әр мемлекетiнде өмiр сүрiп жатқан алмандарды елге қайтаруға да күш жұмсауда . Германия 82 миллион халқы бар , аумағы кiшкене ғана мемлекет . Адам саны жөнiнен алман билiгi тапшылық көрген жоқ . Жұмыс күшi де жетедi . Бiрақ , Германия өзiнiң туған ұлты алдындағы тарихи мiндетiн орындады . Алман әлемiн Германияның аумағымен шектемедi . АҚШ - ты алсақ . Президенттiкке үмiткер Барак Обаманың әкесi кениялық екенiн бiлемiз . Қара нәсiлдi азамат . Бiрақ , американ халқы оған қысым жасап , алалап отырған жоқ . Бұған дейiн АҚШ - та Мемлекеттiк хатшы қызметiн атқарған Мадлен Олбрайт та Чехияда дүниеге келген едi . Израильдi алсақ та болады . Палестина аумағына қоныс тепкен еврейлер әлемдегi бүкiл еврей жұртын тарихи отанына оралуға шақыруда . Бiр ғана мысал . Кеңес Одағында өмiр сүрген Натан Шаранский Израильде Сауда министрi , премьер - министрдiң орынбасары қызметiн атқарды . Қазiр бiлдей партияның басшысы . Православ шiркеуiнiң басшысы Алексей II Всея Русидiң ұлты - алман . Бiрақ , ол Ресейдiң рухани көсемi атанып отыр . Сыртқы iстер министрi Сергей Лавровтың ұлты - армян . Бiрақ , министр қызметiнде . Жазушы Александр Солженицын да Ресейдiң аумағында тумаған . Алайда , орыстың әсiреұлтшыл жазушысы көз жұмғанда оны президент те , премьер де жерлеуге өз аяқтарымен барып , арулап тұрып мәңгiлiк сапарға аттандырды . Ал қазақтар өздерiнiң ардақты азаматтарына сондай құрмет көрсете ме ? Алдан Айымбетов қайтыс болғанда оны жерлеуге билiктен кiм барды ? . . Перудi бiрнеше жыл жапон ұлтының перзентi Альберто Фухимори бас қарды . Перуде жапон диаспорасы атымен жоқ . Тiзiмдi одан әрi жалғастыруға болады . Мұны не үшiн айттым ? Айталық , адамның бiлiмi , бiлiгi , бойына бiткен дарыны , тәжiрибесi , еңбекқорлығы тәрiздi қасиеттерi мен дүниеге келген жерi таразының басына тартылсын . Қазақстанда туған қазақтың дәрежесi , салмағы шеттен келген қандасымыздан әлдеқайда жоғары тұрады . Германияда жүрiп қырғыздың белгiлi мәдениет қайраткерi , Қырғызстанның Мәдениет министрi қызметiн атқарған Чолпонбек Базарбаевпен таныстым . Ол кiсi кезiнде Мәскеудiң Большой театрында өнер көрсетiптi . Өзi балет билейдi . Большой театрға орналасу оңай емес екенiн бiлесiздер . Сонда әлгi кiсi маған өзiнiң Мәскеуде қалай жұмыс iстегенiн түсiндiрдi . " Мен қырғызбын . Сондықтан Большой театрда өнер көрсету үшiн маған орыстардан әлдеқайда көп жұмыс iстеуге тура келдi " деген едi . Қазақстанда да отанына керi оралған қандастарымыздың жағдайы дәл сондай . Бұл - қоғамның дертi . Адамның қайда , қашан дүниеге келетiнi оған беймәлiм . Пенденiң қолында емес қой бұл . Ендеше бiз неге шетте туған қандастарымызға қысым көрсетемiз ? Неге оларды өзiмiзбен тең дәрежеде қабылдамаймыз ? Неге кемсiтемiз ? Мәселен , бiреу Түркияда дүниеге келедi . Ендi бiреу Қытайда , Өзбекстанда , Ресейде дүниенiң есiгiн қағады . Бiрақ , ұлты - қазақ . Шекаралас аймақтар болады . Шекараның бер жағында Қазақстан азаматтары тұрса , ар жағында - Өзбекстан азаматтары . Екi жақ та - қазақ . Бiрақ , шекараның ар жағындағылар қазақ елiне қоныс аударса , олар " оралман " болады . Күлкiлi жағдай емес пе ? ! Мемлекет тарапынан осы мәселелердi шешуге бетбұрыс жасалмады . Қайбiр бағдарламаларға ой бөлiсу үшiн ортаға шақырады . Сондай кездесудiң бiрiнде Әзiмбай Ғали маған қарап : " сен қазақ емессiң " деген едi . Әуезхан Қодар да менi түркиялық " миссионер " деп айыптады . Мұндай пiкiрдi көшедегi адам айтса , бiр жөн . Әйтпесе , қазақ емес , өзге ұлттың өкiлi айтса да , ештеңе етпес едi . Бiрақ , бұл азаматтар өздерiн нөмiрi бiрiншi ұлтжандылар қатарына қосып жүр емес пе ? Ендеше оларға не жорық ? Шеттен келгеннiң бәрi " тыңшы " , " миссионер " емес шығар ? Миға қонбайтын , қисынға келмейтiн пiкiрлер . Адам болған соң оның iшiнде аласы да , құласы да болады . Қазақстанда ержеткен адамдардың iшiнде де қараниеттiлер жоқ емес . Соның айқын көрiнiсi ретiнде әрқайсысы бiрнеше жыл ға темiр тордың ар жағына тоғытылған Рахат Әлиев пен Әлнұр Мұсаевты алсақ , соның өзi жетiп артылады . Қазақстандағы қазақтың саны 9 миллионнан сәл ғана асты . 5 миллион қазақ шет мемлекеттерде тұруда . Бұл аз ба ? Аз емес . Оларды бауы рымызға тартып , туған елiне қайта әкелуiмiз керек емес пе ? Тәуелсiздiгiмiздiң 17 жылында қазақ елiне небәрi 1 миллионға жуық қана қандасымыз керi оралды . Олардың жағдайы мәз емес . Мартин Лютер Кингтiң қозғалысына дейiн АҚШ - тағы қара нәсiлдiлердiң жағдайы қалай болса , Қазақстанға қайтып келген қандас тарымыздың да жағдайы дәл сондай . Олар екiншi сорттағы адамдар сияқты . Мұндай алалау кеңестiк саясаттың жалғасы сияқты . 1960 жылы елiмiзге көршi Қытайдан 200 мыңға тарта қазақ қандастарымыз елге оралды . Кеңес билiгi қытай елiнен келген қазақтарды қол астындағы Қазақстанның қазақтарынан оқшаулауға мүдделi болды . Мiне , қазақты екiге бөлгенi де сондықтан . Соны санаға сiңiрiп , қазақтың құлағына әбден құйды . Әйтпесе , қазақтар бұған дейiн " қытай қазақ " , " моңғол қазақ " деп бөлiндi ме ? Қазақ қазақты өзегiнен тептi ме ? Тарихымызда ондай нәрсе әсте болмаған . Қазақтың болмысына жат дүние . Мемлекет осындай келеңсiз құбылыспен күресуi тиiс едi . Шеттен келген қандастарымызды бауырына тартып , оларға жағдай жасауы керек едi . Жақында электронды поштама Жапониядан хат келiптi . Маған таныс емес адамнан . Жапониялық саясаттанушы маман Алматыға келiп , мемлекеттiң репатрианттарды шақыру бағдарламасын зерттемек . Шет мемлекеттерден келген қандастарымыздың жай - күйiмен таныспақ . Соған орай менiмен сұхбаттасып , сөйлеспек көрiнедi . Жобаны қаржыландырып отырған Жапонияның Даму институты екен . Қазақтарға үш қайнаса сорпасы қосылмайтын жапондардың бiздiң елдегi репатрианттардың жағдайын зерттеуi көп нәрсенi аңғартады . Бiздiң өзiмiз жасамаған шаруаны шетелдiктер қолға алмақ . Ендi тағы бiр әңгiмемдi айтайын . Таяуда Сауд Арабия сындағы Қазақстан елшiлiгiнен маған хат келдi . Халифа Алтай , менiң әкем Жүнiс қажы және Мұхаммед Салық 1947 жылы Үндiстанда бiрге болыпты . Сонда Мұхаммед атамыз небәрi 7 жаста көрiнедi . Әке - шешесi әлдебiреулердiң қолынан мерт болып , 7 жасар бала өзiнен 6 жас үлкен әпкесiмен шетелде қалады . Әпкесiн ұйғырдың саудагерi әйелдiкке алады . Бала да сол әпкесiмен бiрге әлгi саудагердiң қолында тұрады . Барлығы қосылып Сауд Арабиясына көшкен көрiнедi . Қазiр ол кiсiнiң жасы жетпiске тақады . Балалы - шағалы екен . 6 баласы бар . Таяуда сол кiсiден елшiлiк арқылы хабар алдым . 60 жылдан аса уақыт араб жерiнде ғұмыр кешкен ақсақалға тiптi азаматтық берiлмептi . Балаларының бәрi де Сауд Арабиясында дүниеге келген , сол елде өсiп , ержеткен . Бiрде - бiреуiне арабтар азаматтық бермеген . Қарияның бар мақсат - арманы туған елiне жетiп , қалған өмiрiн қазақ жерiнде өткiзу . Қазақ елiнен топырақ бұйырса деп армандап отыр . Екi қызы бар екен . Ол қыздарын арабтарға күйеуге бермей отырған көрiнедi . Сол кiсiге қолымнан келгенше көмек көрсетiп бақтым . Қазақтiлдi баспасөздiң бетiнде Мұхаммед қарияның тағдыры туралы жаздым . Көп ұзамай бас мүфти Әбсаттар қажы Дербiсәлi хабарласып , маған көмек көрсеттi . Ол кiсi министрлiкке шығып , ақсақалға көмек көрсетуге күш салды . Атамыз отбасымен бiрге елге көшiрiлетiн болды . Ол кiсiнiң әлеуметтiк тұрмысы төмен екен . Соған жәрдем беремiз деп те уағдаластық . Бiр қызығы , Дербiсәлiден басқа бiрде - бiр ұлтшыл , бiрде - бiр қоғам қайраткерi , зиялы қауымның өкiлi қарияға жәрдем беруге құлшынбады . Тiптi хабарласқан да жоқ . Мiне , қазақтың ұлттық патриотизмiнiң айқын көрiнiсi осы . Қазақстан шеттегi қазақтар ға көмек көрсетпек түгiлi , өз iшiмiздегi қандастарымызға еш көңiлiн бөлiп отырған жоқ . 1 миллион қазақтың тағдыры оларды неге толғандырмайды ? Қазақтың проблемаларына еш назар аудармайды . Қазақ бiртұтас ұлтқа айналуы керек . Қазақ ұлтының басы тәуелсiздiк жылдарында қосылмаса , бiр тудың астына бiрiкпесе , онда бiздiң болашағымыз бұлыңғыр . Қазақ бөлiнiп бiттi . Дiн жағынан бөлiндi . Қазақ тарихында дiнге бөлiнбеген едi . Мәселен , алмандар протестант пен католик болып 16 ғасырдан берi екiге жарылды . Ал қазақтар қашан бөлiндi ? Бөлiнбедi , бiртұтас болды . Тiлiне қарай да бөлiндi . Қазақтiлдi қоғам бiр бөлек , орыстiлдi қоғам бiр бөлек өмiр сүредi . Ендi " оралман " , " жергiлiктi " қазақ болып бөлiндi . Рысбек Сәрсенбай : - " Американдық патриотизм " туралы бәрiмiз жақсы бiлемiз . Олардың патриоттық сезiмдерiн Америкаға барсаңыз да байқайсыз , АҚШ азаматымен кездессеңiз де көресiз . Қазақтың , қазақстандықтардың , яғни елiмiздi мекендеген бас қа да ұлттардың бойынан сондай патриотизм неге байқалмайды ? Бұған не кедергi ? Әлеуметтiк жағдайымыздың нашарлығы ма ? Қоғамды дендеген жемқорлықтың кесiрi ме ? Қазақтың айналасында алып мемлекеттер жатыр . Оның бетiн әрмен , бiрақ елiмiздiң шетiне жау тисе , халық елiн , жерiн қорғай ала ма ? Бiрiгiп , бiрлесiп , жауға қарсы аттана ма ? Болат Атабаев : - Тарихқа көз жүгiртсек , соғыстың қоғамды бiрiктiрушi фактор екенiн бай қаймыз . Қақтығыс бола қалған жағдайда бәрiмiз де бiрiгемiз . Жалпы , тобырдың психологиясы сондай . Ендi " американдық патриотизмге " тоқталсам . Мәселе бұл елдiң экономикалық жағдайында сияқты . Мысалы , қазақ жерiне американдықтар келсiн . Бiз оларды сыйлап , ардақтаймыз . Қонақ деп күтемiз . Оларға иiлiп қызмет көрсетiп , көңiлiн аулауға тырысамыз . Американдықтар бiзден жоғары сияқты көрiнедi . Олар да соған малданады . Қалталарында ақшасы бар , кез келген нәрсенi сатып алады . Жағдайлары жақсы . Мiне , осыдан олар өздерiнiң " американдық " екенiн артықшылық сияқты көредi . Өздерiнiң " американдық " болғанын мақтаныш тұтады . Олардың елдерi халықтың әлеуметтiк - тұрмыстық жағда йына жете мән берген соң тиiсiнше қарапайым халық та Американы сүйедi . Бiзде олай емес . Ондай жағдай қазақ халқы үшiн арман ғана . Сейдахмет Құттықадам : - Расында , мемлекет қарапайым халықтың мұң - зарына көңiл бөлiп , олардың мақсат - мүддесiн қорғап отырған жоқ . Өздерiн сыйламайтын , қадiрлемейтiн мемлекеттi халық қолдай ма ? Қолдамайды ! Ел басына күн туса , қазақ жерiн тастап , алды - артына қарамай , шетелден бiр - ақ шығатын азаматтар көп арамызда . Бай - бақуаттылардың қаржысы шетел банктерiнде сақталады . Олардың ақшасы қай жерде болса , отаны да сол елде . Олар үшiн қасиеттi ұғым жоқ . Отансүйгiштiк деген олар үшiн жат түсiнiк . Мемлекет халықты бауырына басып , елдiң , ұлттың жағдайын ойламайды . Мұндай мемлекеттi халық та қажет етпейдi . Бұл - тым қауiптi үрдiс . Тарихымызды жөнге келтiру керек . Ұлттық сезiмдi , ұлттық намысты ояту қажет . Қазақтың тарихын қайтадан жазып шығу керек . Тарихтағы қателерден арылу керек . Рухани саладағы проблемаларды шешпей , ұлттық намысты оята алмаймыз . Халық мемлекеттi сыйламайды , билiктiң сөзiне мүлде сенбейдi . Билiктiң қадiрi қашты . Мұртаза Бұлұтай : - Өткен ғасырда қазақ талай мықты азаматтарынан айырылды . Алашордашылардың көзiн империалистiк билiк жо йып тынды . Себебi , бүкiл мұсылман елдерiнiң арасынан Алаш ардақтыларына бiлiм жағынан , көрегендiлiк жағынан , iскерлiк , қайраткерлiк жағынан ешкiм жете алмады . Кремль мұны айқын түсiнiп , өздерiнiң билiгiне қауiп төндiретiн азаматтарды құрбан еттi . Содан берi әлi бас көтере алмай келемiз . Ұлттық намысымыз аяқасты етiлдi . Қазiр ондай ұлттық намыс қазақтың бойында жоқ . Мәселен , қытайларды алайық . Қытай ұлтының азаматтары қай елде тұрса да , өздерiнiң тарихи отандарына қызмет етедi . Олардың ортақ мақсаты , арманы , ұлттық мүддесi бар . Бiр сөзбен айтқанда , ұлттық идеологиясы мықты . Ал бiзде ондай идеология , идея неге жоқ ? Қытай билiгi шетелдерде тұратын қытай диаспорасының жай - күйiнен үнемi мағлұмат жинайды . Шет мемлекеттерде тұратын қытайлардың санын бақылауда ұстайды . Бiз неге солай жасамаймыз ? Тәуелсiздiк алған жылдардан кейiн қазақтың қанша азаматтары шет мемлекеттерге көштi ? Бұның санын кiм бiледi ? Билiк қайда қарап отыр ? Осы мәселелердi мемлекет өз бақылауында ұстауы керек . Сонда ғана қазақта ұлттық намыс , ұлттық рух болады . " Оралмандар мәселесiмен ешкiм айналыспайды " Рысбек Сәрсенбай : - Шет мемлекеттерден елге оралған қандастарымыздың саны миллионға жеттi . Солардың жағдайымен танысып , олардың проблемаларын шешетiн ұйымдар елiмiзде бар ма ? Мұртаза Бұлұтай : - Ондай iстермен шұғылданатын ұйымдарды бiлмеймiн . Осыдан 4 - 5 жыл бұрын бұл мәселелермен БҰҰ шұғылданған едi . Американдықтар , түрiктер де бұл мәселемен айналысты . Ендi кезек жапондардiкi сияқты . Алайда , қазақ ұйымдары немесе мемлекет бұл шаруаны қолға алды дегендi естiмеппiн . Рысбек Сәрсенбай : - Меймандарымызға ортақ сауал қойсақ . Әрқайсыңыз жеке - жеке жауап берсеңiздер . Билiкте жүрген азаматтардың арасында ұлттық намысы да , ұлттық рухы да жанып тұрған , ұлт үшiн отқа да , суға да түсетiн тұлғалар бар ма ? Тоқтар Бейiсқұлов : - Ұлт үшiн жанын пида етуге әзiр тұлғаны билiкте жүргендердiң арасынан көрмедiм . Ондай тұлға жоқ тәрiздi . Мұртаза Бұлұтай : - Билiкте ұлтын сүйетiн азамат жоқ деу қиын , әрине . Мемлекетшiл , ұлтшыл тұлғалар бар сияқты . Соның iшiнде жарқырап тұрған тұлғаны мен де көрiп тұрғам жоқ . Қалдыбай Әбенов : - Қазақ үшiн күйiп - пiсiп , жанын отқа да , суға да салуға әзiр азаматты мен көрiп - бiлген емеспiн . Ондай адам билiкте жоқ . Болат Атабаев : - Жоқ емес сияқты . Үмiттенемiн . Бар деп сенгiм келедi . Қазақтардың тұрмыстық мәселесiн шешуге қолғабысын тигiзгендер бар . Оларды бiлемiн . Бiрақ , ұлттық идея қалыптастыруға , ұлт , ел үшiн күш жұмсайтын тұлғалар бар деп айта алмаймын . Сейдахмет Құттықадам : - Билiкте ондай тұлғалар мүлде жоқ деп айтуға аузым бармайды . Үш - төрт азаматты атауға да болады . Мұхтар Құл - Мұхаммед , Қасым - Жомарт Тоқаев және Қуаныш Сұлтанов сияқты азаматтарды мемлекетшiл тұлғалар деп бiлемiн . Алайда , iшiнде жарқырап көзге көрiнген тұлға жоқ . Әмiрхан Меңдеке : - Өмiрзақ Шөкеев , Қасым - Жомарт Тоқаев , Мұхтар Құл - Мұхаммед , Әлiбек Асқар , Дархан Мыңбай , Ерлан Қарин , Берiк Әбдуәлиев . . . Жоғары жақта жүрген бұл азаматтардың ұлтқа жаны ашитынына сенiмiм кәмiл . Рысбек Сәрсенбай : - Билiк президент Назарбаевты жалпыұлттық лидер етiп көрсеткiсi келедi . Президенттi кез келген мәселенiң бастамашысы етiп , сол кiсiнiң арқасында ғана iске асып жатқандай әспеттейдi . Ал бiздiң президент шын мәнiнде сондай халықтың құрметiне лайық па ? Ұлтқа сiңiрген еңбегiн қалай бағалар едiңiздер ? « Үмiтенiп едiм , көңiлiм қалды » Болат Атабаев : - Президенттiң еңбегi ересен . " Қазақстандық ұлт " идеясын насихаттап жүр . Сол үшiн де оны ардақтап , төбемiзге көтеру керек . ( Мысқылмен ) . Нұрсұлтан Әбiшұлы президент болып алғаш сайлан ғанда , ол кiсiден үмiттенiп едiм . Кейiн көңiлiм қалды . Сөзi мен iсiнiң арасында алшақтықты көрген соң президенттен түңiлдiм . Президенттiң ұлтқа сiңiрген еңбегi бар да шығар . Бiрақ , оның еңбегiн қазiр қоғамда қалыптасқан проблемалар жоққа шығарды . Елдiң сенiмсiздiгi күшейдi . Елдi жемқорлық жайлады . Қазақ алақан жайып , қайыршының күйiне құлдырады . Жер сатылды . Қазақтың байлығы ұстағанның қолында , тiстегеннiң аузында кеттi . Тiл де жойылудың аз - ақ алдында . Мiне , осы проблемалар президенттiң еңбегiн еш еттi . Қалдыбай Әбенов : - Қазақты құрбан етуге бағытталған " қазақстандық ұлт " пен " үш тұғырлы тiл " тәрiздi идеяларды қолдауға болмайды . Ал бұл идеяларға кiм қолдау бiлдiрiп отыр ? Президенттiң ұлтты көркейту үшiн сiңiрген еңбегiн өз басым көрген де , естiген де емеспiн . Сейдахмет Құттықадам : - Мемлекет басшысына әдiл баға беру үшiн қоғамдағы жағдайға зер салуымыз керек . Нұрсұлтан Назарбаев қазақ елiн 20 жылға жуық уақыт басқарып келедi . Мемлекетте , қоғамда қандай жағдай қалыптасты ? Осы сұраққа жауап iздеген адам президентке әдiл баға бере алады . Қоғам күрделi жағдайда тұр . Сондықтан да президентке жоғары баға бере алмаймын . Рысбек Сәрсенбай : - " Бiрдiң үлгiсi - мыңға өнеге " . Билiктегi азаматтардың ұлттық патриотизмi жалындап тұрса , қоғамда да отансүйгiштiк сезiм мықты болар едi . Өкiнiшке қарай , ондай тұлғалар ортамызда аз . Тiптi жоқтың қасы деуге де болады . Президентке баға беруге келсек . Жақында 20 студентпен кездесу өткiздiк . Солардың арасында бiрнеше сұрақ қойып , сауалнама жүргiздiк . Сауалдардың арасында " президенттiң қызметiне қандай баға берер едiңiз ? " деген сұрақ та болды . Сонда " өте жақсы " деген баға берген бiрде - бiр студент болмады . Қалған жауаптарға назар аударыңыздар : " Жақсы " - 2 , " нашар " - 14 , " өте нашар " - 3 , " бiлмей мiн " - 1 . Байқасаңыздар , жастардың едәуiр бөлiгi президенттiң қызметiне төмен баға берген . Бұл өте - қатты ойлантатын жағдай . Елi үшiн еңiреп тұрған ер болса , басқаша баға берiлер ме едi ? Әрине , бiз басшыны тәуелсiз мемлекетiмiздiң мүддесiне қызмет ететiн тұлға ретiнде танығымыз келедi . Оның өзi де соған ұмтылатыны ақиқат . Жалған мадақтап , көпiрме сөзбен көсем жасайтын айналасындағылардың тәттi сөзiн тыңдай бермей , ашығын , ащысын айтқан , тiптi тым түңiле , түңiлдiре бағалаған басқа пiкiрлерге де құлақ түрсе , жөн емес пе ? Шымбайға батар шындықтың бетiне тура қарап , лауазымын , топ бастаушылық ( лидерлiк ) шамырқануды ысырып тастап , « мынау елдiң жайы , ұлттың тағдыр - тәлейi , бүгiнi қалай , болашағы не болмақ ? ! » деген сауалға шынайы жауап iздесе , сол бағытта қарекет жасап , қателiктерден арылса , елдiң де берер бағасы оң болар . Ұлтымыз ға да , басшылар мен қосшылар ға да намыс керек ! Ой - пiкiрiмiздiң түйiнi осыған саяды . Дөңгелек үстелге қатысып , ойларыңызды ортаға салғандарыңыз үшiн ризашылығымызды бiлдiремiз . Дөңгелек үстел әңгiмесiн қағазға түсiрген Азамат Байұзақұлы [ 1 ] Намысы мен рухын жоғалтқан ұлт бәрiн де жоғалтады , « Жас Алаш » газеті , № 80 ( 15330 ) , 07 . 10 . 2008 ж . , 4 - 5 беттер
Өздеріңіздің төл басылымдарыңыз - « Жәрдем » газетінің басты мақсаты - медицина қызметкелері арасында өзара байланысты орнату , олардың мүмкіндіктерін , қабілеттерін ашу , дамыту , оларға деген қоғам , билік назарын аудару , көпшілік құрметін қалыптастыру , еселі еңбектерін , жемісті жетістіктерін барынша насихаттау болып табылатынын жақсы білесіздер . Сіз басқарып отырған ұжымда да еңбегімен әріптестеріне үлгі , елге сыйлы , өнегелі бола білген ақ халатты абзал жандардың көп екенін жақсы . . .
Статистикалық жинақ " 2008 жылы Павлодар облысының тұтыну нарығындағы бағалары " [ кол , - ]
Әл - Кардари Йахйя бин Са ' ид әл - Қаттанның былай деп айтқанын жеткізген : « Біз Абу Ханифамен бірге уақыт өткізетінміз және оны тыңдайтынбыз . Аллаһпен ант етемін , мен оған қарағанымда , оның жүзінен ол Ұлы Аллаһ Тағаладан қорқатыны байқалатын » .
Негізінде пайдалы жүктеме бір кадрда орналаспайды , бөлшектеліп келесіде орналасады . Жүктеме сыйымдылығын нөмірлеу көрсеткіштен кейін басталады , төртінші қатардың 10 байтынан , FAS - тан кейін емес . Жүктемені нөмірлеу үшінші қатар аяғында келесі кадрдан кейін бітеді . Пайдалы жүктеме кадр структурасында уақыт флуктуациясы әсерінен болады , ал көрсеткіш пайдалы жүктеменің мекен - жайын көрсетеді . Осымен синхрондау мен фактор арасындағы келіспеушілік жойылады және пайдалы жүктеме кадр ішінде өзгеруі мүмкін .
Камбоджадағы 1970 жылдардағы геноцидтің дем берушісі Пол Пот өзінің « Кхмер Руж » партиясының бұйрығымен үйқамағына алынды . Осылайша партия оның қылмысынан өзін арашалап алғысы келді . Алайда бұл - миллиондаған адамдардың өмірін құрбан қылған адам үшін жеңіл жаза .
1991 жылдан бастап РПЦ Қасиетті Синод Қазақстанда қауымдарды үш епархиялық басқармаларға бөлді . Тәуелсіз Қазақстанда православиеліктердің бірінші рухани басшысы - Архиепископ Алексий - Кутепов Андрей Николаевич болды , ол 1953 жылы 10 мамырда Мәскеуде дүниеге келді , 1984 жылы Мәскеу Рухани академиясын бітірді . Ұлтаралық және онфессияаралық келісімді нығайтқаны үшін 1995 жылы оған Бейбітшілік пен рухани келісімнің Президенттік сыйақысы берілді , 1999 жылы « Астана » медалімен , 2001 жылы « Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 10 жыл » медалімен , 2002 жылы « Парасат » орденімен марапатталды . 2002 жылғы қазан айында Қасиетті Синод шешімімен Тула және Белев архиепископы болып тағайындалды .
Басынан ескертемін ! Бұл ешқандай да көре алмастық , ішітарлық не қызғаншақтық емес ! Болған жайдың жаңғырығы ғана . Өздеріңізге мәлім , соңғы кезде " Mozilla Firefox " - ты жүктеп , компыңызға қондырар болсаңыз , оны жаңартқан кезде " Мcafee security scan plus " деп аталатын тулза бірге орнайтын болып жүр . Тегін дүниеден ешкім бас тартпаған болар : ) Мен де бас шұлғып оның қызметімен келістім . Шындығында ол антивирус емес . Бар болғаны соның утилиттерінің бірі . Мақсаты - компыңызға қаншалықты қауіп төніп тұрғанын тексереді де ескертеді . Сондай бір әрекет кезінде маған екі сайтты ( суретті қараңыз ) қауіпті етіп көрсетті . Соның бірі атышулы - kezdesu . com боп шықты . Ал енді Аршат жауап бер : ) ) ) Сайтыңның кодына не салып қойдың ?
Елбасы Жолдауында ана мен бала денсаулығына ерекше көңіл бөлінген . Елімізде бұл мақсатта кешенді жұмыстар атқарылып жатыр . Нәтижесінде , 2004 жылмен салыстырғанда 2010 жылы бала туу көрсеткіші 25 пайызға артты . Нәрестелердің шетінеуі 15 пайызға , ана өлімі 1 , 5 есеге төмендеді . 2011 жылдың бірінші тоќсанының ќорытындысы бойынша ана өлімі көрсеткіштері өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1 , 6 есеге төмендеді . Бала өлімі 15 пайызға азайыпты . Бұл үрдіс ана мен бала денсаулығын нығайтуға бағытталған жүйелі іс - шараларды ќабылдау нәтижесінде жүзеге асырылып отыр . Дегенмен , Салидат Қайырбекованың айтуынша , біздің облыстың дәрігерлерінің ана мен бала өмірін сақтап қалу жөнінде жасаған іс - әрекеттері мәз емес . Өткен жылдың қорытындысы бойынша ана мен бала өлімі жөнінен біздің облыстың көрсеткіші еліміздің өзге облыстарымен салыстырғанда жоғары екен . Қазір де жағдай жақсы емес .
« Соңғы 20 жыл бойы Қазақстан халқы әртүрлі күмәнді экономикалық тәжірибелердің ауыртпалығын тартып , биліктің шикізаттық тәуелді экономиканы индустриалдық етеміз деген бітпейтін уәделеріне алданып келеді . Нәтижесінде , билік қарышты экономикалық даму мен барлық азаматтардың лайықты өмір сүруін қамтамасыз ете алмағанын баршамыз көріп отырмыз .
« Бергманнан » көптоннажды жүкті өзі көтеретін тіркемелер - экономиялық тиімді және жоғары сапалы жемш . . .
АЛМАТЫ . 3 маусым . ҚазАқпарат / Ерлік Ержанұлы / - ЕҚЫҰ - ның Астанадағы орталығы мен өзге де маманданған институттары Қазақстандағы құқықтық реформа саласындағы атқарылған жұмыстарға өз қолдауын әрдайым білдіріп келе жатыр .
Құлақтар мен байларды тап ретiнде жою мәселесi бойынша ОК - те талқылау үшiн мынандай шаралар белгiленсiн : 1 . Үш айлық мерзiмде ОГПУ қарауында жатқан құлақтың контртөңкерiсшiлiк ұйымдар мен топтар , бұлармен бiрге бұдан бұрынырақ тәркiлеу бойынша жер аударылған жартылай феодал байлар да жойылсын . 2 . Жаппай ұжымдастырылған және мақта өсiрушi аудандарға екi айлық мерзiмде барлық құлақтардың отбасы мен солардың маңайындағылардың да отбасы мүшелерi ұжымшарлардан аластатылып , осы аудандардың неғұрлым еңбектi көбiрек қажет ететiн шет жерлерiне көшiрiлсiн . Жер аударылған құлақтардың мүлiктерiн оларға тиесiлi еңбеккүнмен қоса тәркiленедi . Күрделi өндiрiстiк құрал - саймандары тартып алынады . Мал шаруашылығы мен жартылай мал шаруашылығы аудандарындағы байлар мен құлақтардың малдары , өздерiнен күнкөрiс нормасы ғана қалдырылып , тартып алынсын . Алынған мал ұжымшарларға берiлсiн . Мiндеттемелер мен салық бойынша ақша төлемдерi толық қайтарылсын . ( РГАСПИ , 17 - қор , 1 - тiзбе , 25 - iс , 129 - б ) . Қазақстанда өлкелiк партия комитетiнiң және округтiк партия комитеттерiнiң жанынан байлар мен құлақтарды қысқа мерзiмде тап ретiнде жоюды басқаратын арнайы « үштiктер » құрылды . Өлкелiк партия комитетi жанындағы « үштiктiң » ( төрағасы Ф . Голощекин ) 1930 жылы қаңтардың 23 - iнде өткен алғашқы мәжiлiсiнде - ақ Қазақстанның жаппай ұжымдастыру аудандарынан 20 мың бай мен құлақты жанұяларымен шұғыл түрде елсiз жапан далаға жер аудару туралы шешiм қабылданып , жауыздық әрекеттер арқылы iске асырылды ( Бұл да сонда , 172 - б ) . 1930 жылдың наурыз айының басында Сталиннiң « Табыстардан бас айналу » атты мақаласы және БКП ( б ) Орталық Комитетiнiң « Колхоз қозғалысында партия бағытының бұрмалауларымен күрес туралы » қаулысы жарияланды . Сталин барлық кiнәнi жергiлiктi қызметкерлерге аударды . Қазақстан өлкелiк комитетi де осы әдiстi қолданды .
« Мен - газетке келмей жатып фельетон жазған адаммын , - деп баппен бастайды ол тыңдармандарын өзіне қарай үйіре отырып , - сол фельетоныма осы кезге дейін ұяламын .
Мемлекеттік хатшы - Сыртқы істер министрі Тәуелсіздіктің 20 жылдығын мерекелеуде кезекті аса маңызды бағыт - халықара лық деңгейде өтетін ауқымды шаралар болатынынан хабардар етті . Комиссия төрағасы Қанат Саудабаевтың айтуынша , биылғы жылдың мамырында IV Астана эко номикалық фо румы , маусым да ШЫҰ - ның ме рей тойлық саммиті , Бүкіләлемдік Ислам эконо микалық форумы , ИКҰ - ның 38 - ші Сыртқы істер ми нистр лерінің кеңесі өтеді . Сонымен қатар , шілде айында Астана күні мерекеленіп , тамыз да Семей ядролық сы нақ поли гонының жабылғанына 20 жыл то лады . Бұлардың бар лы ғы айту лы шаралар болып табылады .
Барит - целестин кендерінің қорлары барий тотығының 8 , 4 % орташа құрамымен бірге елеулі мөлшерін құрайды . Ауыртас кен орны Шетпе ауылының оңтүстік - батысына қарай 37 километр , темір жолдан 15 километр , жоғары вольтты Ақтау - Бейнеу ЛЭП - тен 9 километр қашықтықта орналасқан .
Мемлекеттік мәртебесі биік биліктің жауапкершілігін сезініп , ел мүддесіне қызмет етуге жан - жақты даяр екенін білген Уәлихан Қайсаров президенттік сайлауға түсті . Емтиханды ел көрді . Қайсаров мырзаға лауазымы жоғары қызмет таңсық емес . Кезінде Сенаттың депутаты болған . Сонымен , білімі мен білігі толысқан , биліктің түрлі баспалдақтарынан өткен , саясаткер Уәлихан Қайсаров конференция кезінде келіп түскен сұрақтарға жауап қайтаруын тәмәмдады .
Г . Флейтлих ( 1927 - 2007 ) бұл салаға өзінің 50 жылдық еңбегін арнады . Оның жетекшілігімен облыстық жолаушылар кәсiпорындарының ең iрi материалдық - техникалық базасы және көлiк инфрақұрылымы салынды . Григорий Флейтлих Өскемен қаласының құрметті азаматының жоғарғы мәртебесімен , Еңбек Қызыл Ту , екі мәрте « Құрмет Белгісі » ордендерімен , медальдармен мараппаталған .
Өмірімнің жалғасы , - деп жырлауы да сондықтан . Бірақ баспананың жоқтығы мен қаражаттың тапшылығы салдарынан кішкентай сәбидің де өкпесіне суық тигізіп алады . Әлі тілі де шыға қоймаған , бірден жаңа асқан қыздары Дариға құрт ауруы деген диагнозбен ауруханаға түседі . Бәрінен де бала қайғысы , баласының ауырғаны қабырғасына қатты батқан ақын сол кезде :
Жауынгерлік қимылдарды ұйымдастыру негіздері . Ұрыста оқ ату . Оқ ату жүйесі
Алаш ардақтысы Серік Әб дірайымұлы дүниеден " озды " деген суық хабар барша мыз дың қабырғамызды қайыс тыр ды . Өйткені , Секеңнің ұлт руханиятына сіңірген еңбегі ай рықша еді . Әу баста елге серпін берген " Лениншіл жас " ( " Жас Алаш " ) газетінің бел сенді журналисі , кейін ұлт сана сын жаңғыртқан " Санат " сынды баспаның айтулы ұйым дастырушысы ретінде ел тәуелсіздігінің іргетасын қа лау ға атсалысты . Әдеби орта С . Әбдірайымұлының көркем шығармаларын аса жылы қа былдады . Кеңестік идеоло гия ның қытымыр шағында да жазушы рухы биік ұлт пер зенттерінің бейнесін сомдады . Қоғам қайраткері ретінде Д . Қо наев атындағы қорға же тек шілік етіп , халық ардақ ты сының биік тұлғасын асқақ тат ты . Біз жазушы - баспагер С . Әбдірайымұлының ұстаз дық - ағартушылық еңбегін ерекше бағалаймыз . Ол Әл - Фараби атындағы Қазақ ұлт тық университетінде дәріс оқып , шеберлік сыныптарын жүргізді . Журналист - жазушы бірнеше буын талантты жас қаламгерлерді тәрбиеледі . Ар ты на алтын сөз , ізгі іс қал дыр ған аяулы Серік Әбдір айым ұлының жаны жәннатта , тәні рахатта болғай , пейіште нұры шалқығай . Қош , қазақтың ру хын жоғары ұстаған сөз ұс тасы .
Сауда - экономикалық ын ты мақ тастық жөнінде пікір алмаса оты рып , екі ел дипломатиялық мекеме лерінің басшылары алыс - беріс кө ле мі екі елдің шын мәніндегі мүм кін діктеріне сай келмейтіндігін жет кізді . Осы орайда қазақстандық сыртқы саяси ведомствосының бас шысы едәуір тиімді өзара жақын дасу моделін ойлап табу қажеттігін атап айтты . Қ . Саудабаев сербиялық іскер топ өкілдерін Қазақстан ның үдемелі индустриялық - инно ва циялық даму мемлекеттік бағдар ла масына белсенді қатысуға ша қыр ды және әңгімелесуші тарапты Ресей және Белоруссиямен Кеден одағының шеңберінде ынтымақ тас тық ты өрбіту артықшылық тарымен таныстырды .
Ата - аналардың қарауынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру ережесі ( Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 15 сәуірдегі № 428 қаулысы , өзгерістермен )
- Арай , айып болмаса мен сені қыстаққа дейін ертіп барайын . Түн , аяз . . .
Жүкті әйелдер қара шайды азырақ ішу керек екен . Оның орнына шөп шайларды ішкен дұрыс дейді . Бірақ мен ондай шайларды ұнатпаймын . Аяғы ауыр әйелге көк шайдың қандай әсері бар ?
Деректер файлымен бірігетін қалтаның атауы Қалта тізімі ішінде пайда болады . Қалта тізімін көру үшін Өту мәзірінде Қалта тізімі тармағын басыңыз . Әдепкі бойынша қалта Жеке қалталар деп аталады .
Осы жерде ғылым тарихына жүгінсек , алхимия - ежелден қиял объектісіне айналған сала . " Алхимияның негізін қалаған мысырлық Тота құдай " деп құрметтеген . Ол еврейлерде - Мизраим ( мысырлық ) , гректерде - Гермес Трисегист есімімен айғақ , " тәңірінің құпияларынан хабардар ұлы ғұлама " деп есептелген .
Сонымен , мереке қарсаңында біз өз әріптестерімізге « Сіз не тындырып жатырсыз ? » деген сауал қойған едік .
Мансап пен байлық - ар - ұяттан жоғары қойылды . Енді келіп , әлеуметтік теңсіздікке қоса , ішкі генетикалық теңсіздік өріс ала бастады . Өз мүддеміз үшін күресуге бейімделе алмай , бағыныштылыққа бас иетін бұқпа болып алдық . Орта ғасырда билік еткен сыңар көзді қытай императорына жағыну үшін төңірегіндегілер . . .
- Сахналарға жиі шығасыз , жаңағы әндерді өңдеу керек , соған сай киім тіктіру қажет . Осы орайда біраз қаражаттың қажеттігі жасырын емес . Сізді қолдаушылар бар ма ?
Мектеп директоры Бұлғын Жалмағамбетова : « Ұлы Әл - Фараби өзінің « Музыка туралы үлкен кітап » атты еңбегінде музыканың емдік қасиетін , оның адамдарды тәрбиелеудегі жан - жақты әсерін атайды . Оның « Музыка адам жаны үшін өте пайдалы , ол асқақ та әсем сезім тудырады . . . » деген қағидасын ұстана отырып , мектептің оқу үрдісіне А . Райымбергенов пен С . Райымбергенованың « Мұрагер » авторлық бағдарламасын енгіздік . Аталмыш бағдарламаның мақсаты - халық музыкасы мен халық аспаптарында ойнау ерекшелігі арқылы оқушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру және дамыту . Бағдарламаның қағидалық ерекшелігі оның мазмұнында , әсіресе , ол ауызекі мәдениетін игеруге бағытталған . Бағдарлама жұмысының бастысы - халық аспаптарында ойнауды үйренудің практикалық курсы , оқушылардың жас ерекшеліктеріне негізделген және домбырада ойнауды нотасыз үйрету , оқушының естіп , тыңдау қабілетіне сүйене отырып , халық педагогикасы қағидасы негізінде іске асырылады . Домбыраға мүмкіндігіне , қабілетіне қарай іріктелмей , барлық балалар бірдей үйретіледі . Бағдарлама - қазақ аңыз - күйлерін тыңдау , домбырада ойнау әдістерін меңгеруге , халықтың салт - дәстүрлерін , ою - өрнектерін , киізден бұйым жасау әдістерін , танымал күйшілердің , сал - серілердің шығармашылығымен танысу , балалардың фольклорлық ансамблін құру сияқты жұмыстарды қамтыған кешенді пән » , - дейді .
Осы аудармадан бір мін таба аласыз ба ? Жоқ . Керісінше Қасым Тарас Шевченконың өлеңін нұрландырып , көркемдік әлемін байытып , ойдың ағысын тереңдетіп жіберген . Егер осы өлеңді Тарас Шевченко емес , Қасымның өзі жазды десе де иланар едіңіз . Талантты ақындардың талантының бір - біріне сәйкестігі деп осыны айтсақ керек . Ақын Тарас Шевченконың өлеңін құр аударып қана қоймаған , іштей онымен бәсекеге түскен . Ақынның өмірінен хабары бар адам бұ өлеңнен Шевченкодан гөрі Қасым тағдырына сәйкес іздерді аңғара алады .
Эпикурдын түсіндіруінуінше , заңдар ақылдыларды тобырдан қорғау қызметін аткарады . " Заңдар , - деп жазды ол , - ақылдылардың зұлымдык жасауы үшін емес , шараға қаталдық жасалмауы үшін шығарылған . Эпикур заңдарды барлық адамның құқығын қорғайтын құрал ретінде емес , жекелеген топтардын ғана мүддесін қорғайтын құрал деп білді .
11 . БЕКІТУ . ТІРКЕЛУШІ ТІРКЕУДІҢ КЕЗ КЕЛГЕН ЖОЮЛАРЫН ЖӘНЕ ТІРКЕЛУШІНІҢ ДОМЕНДІК АТАУДЫ ҚОЛДАНУЫНДА НЕМЕСЕ БИЗНЕСТЕГІ ҮЗІЛІС ЯКИ КЕЗ КЕЛГЕН КОНТРАКТІЛІК ӘРЕКЕТТЕРДІҢ ФОРМАЛАРЫНАН БАЙЛАНЫСТЫ КӨСЕМШЕ ШЫҒЫНДАР ( ҚОЛДАНБАҒАН ПАЙДАСЫН ҚОСА ) , НАҚТЫЛЫҚ ЕМЕС ( САЛАҚТЫҚТЫ ҚОСА ) БОЛҒАНДА ЕГЕР KAZNIC ОСЫНДАЙ ЖОҒАЛТУЛАР МҮМКІНДІКТЕРІ ТУРАЛЫ ЕСКЕРТІЛСЕ ДЕ KAZNIC ЖАУАПТЫ БОЛМАЙДЫ , ЕШБІР ЖАҒДАЙЛАР БОЛМАСЫН , KAZNIC - ТІҢ МАКСИМАЛДЫ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ АҚШ - НЫҢ 500 ( БЕС ЖҮЗ ) ДОЛЛАРЫНАН АСПАУ КЕРЕК .
Енді кімде - кім өзін жылдың қай мезгілінде туылғанын білемін десе , көрсеткен нұсқауға сай өзін - өзі анықтай алады .
7 . Мемлекеттiк қаржы бақылау органдары бақылау iс - шараларын жүргiзу нәтижесiнде тиiстi бақылау объектiлерiнiң Қазақстан Республикасының мемлекеттiк сатып алу туралы заңнамасын бұзғанын анықтаған жағдайда мынадай шаралар қолданады :
Тегінде ешбiр халықтың тарихын дiннен бөлiп қарауға болмайды . Дiн - діңгегіміз . Дiн - мәдение тiмiздiң мәйегі . Дiндi идеологиядан да бөлiп қарау мүмкiн емес . Тарихымызда қазақ халқының құра мына кiрген рулар мен тайпалар бағзы замандардан бері түрлi дiндi басынан кешiрген . Оны бiз тарихтан жақсы бiлемiз . Бiздiң Исламға дейiн ұзақ уақыт ұстанған дiнiмiз - Тәңiрлiк дiнi едi . Кейбiреулер « жетiсiн » беруге болмайды , « қырқын » , « жылын » беруге болмайды деп таласып , даурығып жатады . Меніңше , мұның дінге қатысы жоқ . Ол халықтың салтына , ғұрпына байланысты мәселе . Ү III ғасырда Күлтегiн батыр дүниеден өткен соң бiр жылдан кейiн ас берген . Аңыртаста : « Күлтегiннiң асында оның төрт мың жылқысын , iрi қара малын , алтын - күмiсiн , дүние - мүлкiн тұйғындар елге таратты » - деп жазады . Бұл не , дiн бе ? Жоқ , бұл - дiн емес , халықтың салты . Ал бiздiң Ү III ғасырдан берi қа рай ұстанып келе жатқан , мойындаған дiнiмiз - өзі не дейінгі дiндердiң ең асыл қасиеттерiн , маңызын бойына сiңiрiп , дамыған , үйле сiмдi дiн - Ислам дiнi . Ислам - өркениеттiң діні , ғылым ның діні . Сондықтан да исі қазақ Исламды өз салтанатымен , өз дәстүрiмен , өз көркiмен , өзiнiң терең мазмұны мен ұстана бiлгені жөн .
- Нарықтың өтпелі кезеңінде ауылдағылар жаппай үйлерін бұ зып , қалаға қоныс аударды . Қазір керісінше қайтадан қаладан ауылға оралып , үй салып , кәсіпорын , шаруа қожалықтарын құруда . Солардың қатарында бүгінгі балық зауытының құрылысын жүргізген " Рахымберлі " шаруа қожалығы ның жетекшісі Мейірға ли Қасым беков те бар еді . Сол кезде осы жай лар бізді қатты ойландырды . Балықты арзанға сыртқа тасымал да ғанша , осы жерде өңдейтін кәсіп орын салуға сөз байластық . Нәтижесінде , өздеріңіз куә болған балық өңдей тін зауыт өмірге келді . Ауыл шаруашылығы тауар өндіру ші лері тұтыну кооперациясы ар қылы " ҚазАгро " несиелік кор по рация сынан 120 млн . теңге несие алынды . Зауыт жанында қамыстан қағаз шығаратын цех салынып , жұмысын бастауға әзір . Кәсіпорын табыс әкелгенде ол да іске қосы лады , - деді Өмірзақ Сәрсенов .
Киноның сапасына келетін болсақ - комментарийлер " сайрап " тұр .
Краткая информация : Қарахан әулетіне кемінде 2800 жыл Парсы , түркі және қытай деректері осылай дейді Б . Әбілдаұлы Ақ жол . - 2002 . - 13 маусым . - 5б . Тараз қаласының қақ ортасындағы Әулиеата Қарахан атымен белгілі билеушінің мазары осы кесене ішінде кім жатқандығы туралы талай зерттеушілерді толғандырғандығы сөзсіз . Тіпті сонау қытай еліндегі небір сен тұр - мен атайын деген ғалымдар да Қарахан әулетінің шығу тегі және атауы туралы бірнеше ғасырдан бері қалам тербеп келеді . Мәселен , қытай ғалымдары Гын Шымин Қарахандар тарихына қысқаша шолу жасаса Вэй Лянтао Қарахан әулетінің шығу тегі мен оның атауы туралы жазған , ал сол мақалаларды қазақстандық ғұлама Қойшығара Салғараұлы « Таным тармақтары » атты жинақта жариялаған еді ( Алматы , « Санат » , 1998 ) . Вэй Ляңтао « Қарахан әулеті біздің жыл санауымыз бойынша 840 - 1240 жылдар аралығында билік құрды » , деп жаза келе әулеттің шығу тегі туралы әлем зерттеушілерінің еңбектеріне тоқталады . Ал , Гың Шымин « Ислам тарихы материалдары ( жергілікті тарихи материалдарды қамтиды ) бұл әулетті « қаған әулеті » немесе « хан әулеті » , яғни « Афрасияб әулеті » деп атайды . Кейінгі атаудың тегі парсының әйгілі дастаны « Шаинаманың » аңызындағы Тұранның батырының аты деп айтылады . Сөйтіп Афрасияб атын түрік тіліндегі Алып Ер Тоңамен сәйкестендіреді . Осындағы « тоңа » атауы қарахандар әулетінің билігі белгісі ретінде үнемі қолданылатын атауы « табғашпен » қатысты . « Табғаш » деген атау - ( күшті , пәрменді мағынасында ) Қытайдың Солтүстік Вій патшалығын құрған алтай тіл жүйесінде сөйлейтін « жыба » деген ұлттың аты . Кейін келе бұл атты түріктер мен хуйху адамдары « қытай » деген атты білдіруге қолданған . Қарахандар әулеті билеушілерінің бұл атты қолдануы олардың шығыстағы отанын әсте ұмытпағанын білдіретіндігімен қатысты » , - дейді .
Құрметті әріптестер , оқушылар 10 - сыныпқа презентациялар парағын жасадым . Мақсат 10 - сыныпты оқытуға арналған қосымша материалдар қорын жаңалау , толықтыру . Оқушылардың физиканы оқуға деген қызығушылығын арттыру үшін сабаққа қосымша көмек құрал ретінде пайдалануға болады . Уақытымен 10 - сыныпқа барлық тақырыптарға материалдар жарияланатын болады . Оқушылар сабақтан тыс уақыттарда презентацияларды көшіріп алып кез - келген уақытта оқып , сабаққа дайындалуына болады . Материалдарды толықтырып қосатындарыңыз , ескерту , ұсыныстар мен пікірлеріңізде қабылдауға әзірмін .
Мәселен , « Балжыңкер » күйі сол өзара қарым - қатынастың жемісі деуге болады . Керісінше , Баян - Өлгийдегі урианхай , дөрбеттер ( жергілікті халық ) қазақтарға көбірек сіңіп кеткендігі байқалады . Онда олардың саны тым көп те емес . 20 мыңның айналасында . Барлығы қазақша сөйлейді екен . Қазақ өнерін жақсы меңгеріпті .
5 . Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі .
Профессор Т . О . Балықбаевтың жүзден астам ғылыми еңбегі , солардың ішінде оқу - әдістемелік құралдары , монографиялары бар .
Кеше ҚР Президенті Н . Назарбаевтың шақыруымен елімізге ресми екі күндік сапармен Үндістанның Премьер - Министрі Манмохан Сингх келді . Осыған орай « Казахстанская правда » басылымы бүгінгі нөмірінде « Время стратегических решений » деген тақырыппен мәртебелі мейманмен арадағы сұхбатты жариялады . Басылымның барлық сауалдарына тұщымды жауап берген М . Сингх : « Біздің өңірлік және жаһандық мәселелерге көзқарастарымыз ұқсас және біз халықаралық форумдарда бір - біріміздің бастамаларымызға қолдау көрсетіп келеміз , сонымен бірге , көптеген халықаралық ұйымдардың эгидасымен ынтымақтасып жұмыс істеудеміз » , - дейді .
Ақүйік жер аты , мола , Шетпе кентiнен оңтүстік - шығыста 18 км , Онды аулынан 9 км жерде .
Сұлыдан жасалған тағамдық заттардың аса пайдалы екенін Адам баласы баяғыдан бері - ақ байқаған . Сұлыдан ұнтақ алу үшін сұлы дәнін сәл қайнатып алады да , онаң соң қуырады , диірменге тартып електен өткізеді . Сұлы ұнынан шелпек , құймақ , тоқаш пісіреді .
Кейіпкер қызыл , қоңыр жапырақтар көмкерген әлдебір арнаның ішімен жападан жалғыз кетіп бара жатқандай . Күз сезім . Өтіп кеткен махаббат жайлы мұңлы вальс сияқты .
Дәулет Сабырбай . Қарағанды қаласының Қазыбек би атындағы ауданның сотының шешімімен жабылып жатқан « Валют - Транзит банктің » бұрынғы президенті Айбақы Біләлов тағы да 10 жылға бас бостандығынан айырылды . Сот А . Біләловтің барлық кінәсі дәлелденгенін мәлімдеді . « А . Біләловке дүние - мүлкін тәркілеу арқылы 10 жылға бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалсын , жазасын жалпы режимдегі колонияда өтесін » , - деп мәлім етті сот үкімін жария [ . . . ]
- Қайтыс боларынан бір күн бұрын Орағаның көңіл күйі қалай болды ?
Мен әңгімемді айтып бола сала қонағым « давай не будем о грустном ! » деп өз әңгімесіне , жаңалықтарына көшті . Содан « тырқыл » басталды .
- банк терминалы ( киоск ) экранының оң жақтағы төменгі бұрышындағы « Карточкасыз операциялар » деген батырманы басу керек , батырма әрбір 3 секунд сайын әрекетке қосылады ;
« Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыйлығын алуға үміткерлерді іріктеу біздің комиссияға ерекше жауапкершілікті жүктейді . Біз ұсынылған жұмыстарды бағалауда ерекше принципті болуға және Мемлекеттік сыйлық берілетін Жарлықта Президент Н . Назарбаев көрсеткен жоғары өлшемдерді басшылыққа алуға тиіспіз » , - деген Саудабаевтыңлінген сөзін келтіріп отыр баспасөз қызметі .
АСТАНА . 27 шілде . ҚазАқпарат - Елорданың « Сарыарқа » ауданындағы Көктал кентінде Есіл өзеніне шомылып жүрген 17 жасар жасөспірім суға батып кетті .
Заградовка с . Береговая көшесi бойынша су тасымалдау колонкаларының жұмысын қалпына келтiру
« Сондай - ақ мемлекет басшысы көрмені тамашалады . Көрмеге 150 - ге жуық компанияның өнімі қойылған . Мұнда Қазақстанда жасалған жүк және жеңіл көліктер де бар . Олардың сапасы да , жүрісі де шетелдік автокөліктерден еш кем емес дейді кәсіпорын басшылары » .
Цифрлық байланыс жолдарында жіберілетін сигналдар шектелген санды жағдайларда болады . Ондай сигналдардың көмегімен компьютерлік деректер , цифрланған сөздер мен бейнелер жіберіледі . Жоғары жылдамдықты аралықтағы аппаратура арналарды уақытша мультиплексалау принципі ( TDM ) бойынша жұмыс істейді . Бұл жерде әрбір төмен жлдамдықты арнаға жоғары жылдамдықты арнаның белгілі бір уақыт аралығы бөлінеді .
Төлеген Тұрағұлов , аудан әкiмiнiә орынбасары : - Елбасы Н . Ә . Назарбаевтың жыл сайын Қазақстан халқына арнаған Жолдауы соңғы жылдары өрiсiн тапқан iзгi дәстүр болып қалыптасып келедi . Әрбiр Жолдау келешектi бағдарлап , күдiк тұманын сейiлтiп , жаңа жақсылықтың бастамасына айналуда . подробнее . . .
Адамның іс - әрекетінің қауіпсіздігі - адамның іс - тіршілігі мен қауіп - қатер бір - бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер .
- Әрине . Бiр ғана мысал . Батыс Қазақстан облысының әкiмi Бақтықожа Iзмұхамбетов осы облыстағы ауылдарды көгiлдiр отынмен тегiс , 100 пайыз қамтамасыз еттi . Қазiр облыстағы барлық ауылда газ бар . Мұны үлкен де , кiшi де айтып , облыс әкiмiне алғысын жау дырып жатыр . Ал ендi дәл осыны Атырау , Ақтөбе , Маңғыстау облыстарының әкiмдерi неге iстемейдi ? Кезiнде бұл өңiрде 6 миллиард шаршы метр газ далада текке өртенiп жатты ғой . . .
Форумға 3500 - ден астам белгілі саяси көшбасшылар , мемлекеттік және халықаралық ұйымдардың жетекшілері , ғылым мен бизнестегі белгілі адамдар , сонымен қатар әлемнің 80 елінен бұқаралық ақпарат құралдар өкілдері шақырылып отыр . Қазіргі таңда Нобель сыйлығының жеті лауреаты , сонымен қатар бірқатар саясат қайраткерлері , ғалымдар мен экономистер Форумға қатысатындықтарын растады , деп хабарлады Б . Жексембин .
Ат құлағында ойнайтын шабандоздар « Құлагер » ипподромында « Көкпар » , « Теңге алу » , « Аударыспақ » ойындары бойынша бақтарын сынады . Жарыс бағдарламасында « Қыз қуу » да болды . Жарыстың негізгі түрлері спартакиаданың жабылар күнінде өтті . Жорға жарыс , тоқ бәйге , аламан бәйге көрермендердің қанын қыздырды .
Қытай Халық Республикасының Дөрбілжін ауылында туған . Үрімші медицина институтын бітірген . Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданындағы Абай атындағы орта мектепте мұғалімдік қызмет атқарған . 2000 жылдан бастап Бельгияда тұрады . 2009 жылы Лондонда өткен Еуропа қазақтарының құрылтайына қатысқан .
Бастапқыда музейдегі ең құнды жәдігерлер археологиялық коллекциялар болды . Экспозиция залында палеонтологиялық ескерткіштерден бастап бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан тарихының негізгі кезеңдері хронологиялық ретпен берілген . Өлкеміздің тарихын зерттеумен әр кезеңде танымал ғалымдар К . Ақышев , К . Байпақов , З . Самашев және т . б . айналысты . Экспозияция төрт негізгі бөлімнен тұрады :
Саланы дамыту шеңберінде ішкі сұранысты қамтамасыз етуге және экспорт мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған жұмыс істеп тұрған өндірістерді жетілдіру және жаңа өндірістерді салу жүзеге асырылады :
Сейсмология институты 2011 жылдың соңына дейін Алматы қаласында қатты жер сілкінісін болжамайды , деп хабарлады қала әкімдігінің баспасөз қызметі « Сейсмология институты » ЖШС директоры Таңатқан Абақановтың баяндамасына сілтеме жасап .
Қазақ тілінде студенттерге арналған тұңғыш « Бала хирургиясы » , « Педиатрия » оқулықтардың , 7 өнертабыстың , 200 аса ғылыми еңбектің , оның ішінде 2 монографияның авторы . 4 ғылым докторларын , 19 ғылым кандидаттарын даярлады .
ICANN ( Internet Corporation for Assigned Names and Numbers ) атау мен нөмірді тағайындайтын интернет корпорациясы 30 қазан күні ұлттық әліпби қаріптерін жоғарғы деңгейлі интернет - домендердің аталымы мақсатында пайдалануға рұқсат бергенін БАҚ - тар жар салып айтуын айтты . Бастапқыда мемлекеттік сұраныстар қанағаттандырылады деген емеурін ғой . Кезек сосын қарабайыр дүйім көпке келеді . Сонда орыстар . рф деп мұрты майланып жатқанда , біздің де , де - факто , . қз болатындай жайымыз болар ма екен ? Анық - қанығын білмей отырмын . Болардай болса , ҚАЗАҚТЫҢ . ҚЗ , ӘПИТӨКЛҰҚПАН . ҚЗ сынды сайт аталымдары жарқ - жұрқ етіп , көз тоят табар ма еді … Бұл ретте қисынды түрде . ҰЛЫ деген домендік ныспыны алғысы келетіндер гу етерін топшылауға болады . Read the rest of this entry »
Тәуелсiздiкке қол жеткелi берi Оңтүстiкте « атасының атын - ауылға , көкесiнiң атын көшеге » қоятын аса қауiптi дерт пайда болды . Кеңестiк кезеңнен мұраға қалған жер - су , ауыл , көше атауларын жаңаша қою науқанына жергiлiктi жерлердегi ақсақалдардың бiлек сыбана кiрiскенi соншалық , бүгiнде кiсi күлерлiк хәлге жеткенiмiздi өзiмiз де аңғармай қалдық . Облыс әкiмi Асқар Мырзахметовтiң облыстық ономастика комиссиясының мәжiлiсiн өзi басқаруының астарында осындай мән жатыр едi .
Ауыр атлетикадан 17 жасқа дейінгі жастар арасында Перудің Лима қаласында өтіп жатқан Әлем чемпионатында жерлесіміз Надежда Ногай серпе және жұлқи көтеру мен қоссайыс қорытындысы бойынша Әлемнің абсолютті чемпионы атанды .
« Ей , қарақ , сақалды басымды алдыңа тартып тұрмын . Дөкүменттерім толық , ешбір заңсыз қылықтар өтемегем . Арман болған қазақ елін бір көріп келсем деймін ! « Атамекенім , атажұртым » деп ! « Жат жарылқамайды , өзің өлтірмейді » деп барам ол жаққа ! Болмаса , алпыстан асып , « төрімнен көрім жақын қалғанда » менен қандай өнер күтесің басқа шалдар сияқты « туған жерден бір шымшым топырақ бұйыртсын » деп жатпаймын ба ? Өзің балам түгілі , немереммен тұстас бала екенсің , басқаны елемесең де , мына менің аппақ сақалымды қадірлеп , бірер ауыз жылы лебізіңді білдірсеңші ! » - деп бір ақсақал таусыла сөйлегенде талайлардың көзінен жас ыршып - ақ кетті . . .
ПАВЛОДАР . 30 наурыз . ҚазАқпарат / Вера Ливинцова / - Павлодар облыстық ІІД Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес , жол полициясы мен « СОБР » арнайы бөлімшесінің қызметкерлерінен құралған жедел әрекет ету отряды облыс орталығында түнгі тексеріс жұмыстарын жүргізді , деп хабарлады ІІД баспасөз қызметі .
Жақында « Павлодарэнерго » АҚ - ына қарасты жергілікті үш коммуналдық қызмет көрсетуші кәсіпорын - « Екібастұз жылу - электр орталығы » , « Жылу желілері » және « Энергоцентр » АҚ - ның қызмет көрсету бойынша тарифтерді көтеру жөнінде құзырлы мекемеге өтініш бергені белгілі болды .
Ақмола облысының әкімі Сергей Дьяченко Медицина қызметкері күні қарсаңында облыстық аурухана аумағында медицина қызметкерлері аллеясының ашылу салтанатына қатысып , құттықтау сөз сөйледі . Ақмола облыстық мемлекеттік санитарлық - эпидемиологиялық қадағалау басқармасы ұжымының бастамасымен негізі осыдан үш - төрт жыл бұрын қаланған бұл аллеядағы ағаштардың алды қазір анадайдан көз тартып , жап - жасыл күйі жайқалып тұр . Биылғы көктемде жаңадан тағы да 500 түп әртүрлі ағаш көшеттері отырғызылып , бұл аллея одан әрі ұзартыла түсті . Ішінде жаяу жүргіншілер үшін асфальтталған жол салынып , орындықтар қойылып , аллея ауруханадағы науқастар мен оларға келетін көпшіліктің әңгіме - дүкен құрып , бой сергітетін , серуендейтін қолайлы орнына айналды . Осы төңірекке көрік пен сән беріп тұрған жаңа аллеяның көгілдір лентасын қию құрметіне облыс әкімі Сергей Дьяченко және облыстық аурухананың бас дәрігерінің орынбасары , Көкшетау қаласының құрметті азаматы Болат Жанәділов ие болды . - Облыс орталығын көркейтіп , ажарландыруға өз үлестерін қосып отырған дәрігерлер қауымына рахмет . Бұл көпке үлгі боларлық іс . Халық демалатын осындай шағын аллеялар мен демалыс орындары қала орталығында ғана емес , оның шеткі аудандарында да көбейтіле түсуі тиіс , - деді өзінің сөйлеген сөзінде облыс әкімі . Салтанатты шарада еңбек ардагері Альберт Сейдахметов сөз алып , жиналғандарға өзінің жүрекжарды тілегін жеткізді . Жастар атынан Көкшетау медицина колледжінің студенті Жанат Досқожин сөз сөйлеп , күні ертең аға ұрпақтың осынау өнегелі істерін өздерінің де лайықты жалғастыра түсетіндіктерін жеткізді . Облыс әкімінің баспасөз қызметі
салеметсіз бе ! Мен туберкулез ауруынан сауықтыру балабақшасында жұмыс істеймін , Қызметкерлерге кезекті еңбек демалысын қалай есептеймін , қай заңға сүйеніп . Рахмет
« Көкшетау » мәдениет үйінде Шоқан Уәлихановтың 175 жылдығына орайластырылып өткізіліп жатқан « Еуразия мәдени кеңістігіндегі Шоқан Уәлихановтың мұрасы » атты халықаралық конгерстің пленарлық мәжілісінде жеті баяндама жұртшылық назарына ұсынылды .
Саяси партияның негізгі мақсаты - сайлау арқылы билікке келу . Ал президент сайлауы - ең басты сайлау . Сондықтан уақыт қысқа болса да , партиялар елге үндерін естіртіп , ел еңсесін көтеріп қалуы керек еді . Сайлауға қатыспағанды - байкот деп өздерін жұбату мықты партия ісі емес . Онда референдум өткізе салу керек дегендердікі дұрыс болып шықпай ма ?
Шын бақыт , осыны ұқ мәңгілік өлмейсің , - дейді . Біз бұл жерде қос алыптың рухани тамыр соғуы бір ырғақпен үйлесім тауып жатқанын байқаймыз .
Бегімтаев Әмірғалы Ілияшұлы - 11 . 02 . 1962 ж . т . , жалпы мәселелер бойынша декан орынбасары , мемлекет және құқық тарихы мен теориясы кафедрасының аға оқытушысы .
Ақ желеңді абзал жан Наталья Петровна Андрееваны Абай қаласында білмейтін жан кемде - кем . Медицина саласында 30 жылдай жұмыс істеп келе жатқан жанмен жүздесу үшін орталық емханаға асықтық . Кабинетінде науқасты қабылдап жатыр екен . « Сыртта тоса тұрыңыз » деді қатаң үнмен . Журналист келді екен деп күнделікті сүйікті ісін ысырып қоймағанына таңданып тұрмыз . Науқас оның кабинетінен алғыс білдіріп , көңілді шықты . Көп күттіргені үшін кешірім сұрап , менімен тез , жақын тілдесіп кетті .
Абайдың мистикасын талдау қиын . Талдаудың қиындығы оның түсiнiксiздiгiнен емес . Бұл жерде Абай көп ақыннан анық . Мәселенiң қиындығы , Абайдың мистик ретiнде адамзат ұмытып кеткен , ақиқаттың көне жолдарымен жүретiндiгiнде . « Ең оңай - ең қиыны » деген қағида бар . Абай қайыра тапқан даңғыл жолдың бiз үшiн әлi күнге дейiн түсiнiксiз болып отырғандығы осыдан .
" Шешiм : СССР Халық Комиссарлар Советiнiң жанындағы ОГПУ - дің ( Біріккен Мемлекеттік Саяси басқарманың - Т . Ж . ) ІҮ коллегиясының 1930 жылғы 4 сәуірдегі және 1931 жылғы 13 қаңтардағы Байтұрсынов Ахмет , Дулатов Міржақып , Аймауытов Жүсiпбек , Есполов Мирза - Ғазы , Ғаббасов Халел , Әдiлев Дiнмұхамед , Бiрiмжанов Ғазымбек , Юсупов Ахмед - Сафа , Жұмабаев Мағжан , Омаров Елдес , Битiлеуов Дамолла , Болғанбаев Хайретдин , Байтасов Абдолла , Жәленов Кәрiм т . б жөнiндегi қаулысының күшi жойылсын , олардың iс - қимылдарынан қылмыстық әрекеттер табылмағандықтан да тергеу барысы тоқтатылсын .
Малдарың және жандарың жайында әрине сыналасыңдар ; сондай - ақ сендерден бұрыңғы кітап берілгендерден және мүшріктерден де көптеген реніш естисеңдер . Егер сабыр етсеңдер әрі сақсынсаңдар ; шәксіз бұл маңызды істер . ( 186 )
- Каспий шельфіндегі мұнай және газды барлау мен өндіру , Қарашығанақ газ конденсаты кен орнында газ конденсатын өндіру , тасымалдау және өңдеу жөніндегі келісімдерге қол қоямыз . Инфрақұрылымды дамыту жоспарында мыналар қарастырылған :
Солардың ішінде Отырар , Сығнақ , ( Жазба деректерде осылай көрсетілген - Ә . Д . ) Женд , Түркістан , Тараз , Баласағұн ғұлама ларының түрлі тақырыпты қамтитын қол жаз балары көптігімен таңғалдырады . Мысалы Әбу Насыр әл - Фараби , Хұсам ад - дин Хұсейн бин Әли Хажжаж әл - Ханафи ас - Сығнақи , Мухаммед Абд ас - Саттар әл - Кердери , Һиба тулла ат - Түркістани ат - Тарази , Мухий ад - дин Женди , Ала ад - дин Түркі стани шығармалары және Қожа Ахмет Ясауи " Диуанының " көшірмелері жиі кездеседі .
АСТАНА . 11 маусым . ҚазАқпарат - Қазақстан Республикасының Ұлттық Академиялық кітапханасында ҚР БҒМ Мемлекет тарихы институты ғалымдарының ел тәуелсіздігінің 20 - жылдығына арнап әзірлеген « Тәуелсіз Қазақстан тарихы туралы еңбектердің библиографиялық көрсеткіші » атты кітаптың тұсаукесері өтті .
« Люкс » классты 4 орынды номерлер ( санузел , қолжуғыш , кондиционер , тоңазтқыш ) бар . 3 мерзімді тамақтану баға құрамына кіреді . 2 және 10 жас аралығындағы балаларға жеңілдік бар .
- белгілі бір терминді қазақшаға аударудың соншалықты қажеттілігі ( терминді тіл шұбарламау үшін аудару соншалықты дұрыс қажеттілік емес ) ;
Дені сау бір еркек өмірінде 1 триллион сперма шығарады екен . Бұл шамамен 17 литр . Үйленген еркек аптасына орташа есеппен 2 , 4 рет жыныстық қатынасқа түссе , бойдақ еркектікі 2 рет . Үйленген еркектердің 80 пайызы секс өмірін 70 жасқа дейін апара алады . Сүндетке отырғандардың отырмағандарға қарағанда кайфы 25 пайыз жоғары . Еркектердің 43 пайызы жалаңаш әйелден гөрі ішкиімді әйелге қозады . 61 пайызы қараңғыда айналысқанды жөн санайды . Эрекция кезіндегі пенистің орташа ұзындығы 12 , 89 см . Қалыпты жағдайда 12 , 89 см . Әр 100 еркектен біреуінің ғана пенисінің ұзындығы 20 см - ден асады . Еркектердің 31 пайызы әйелдің денесіне қарайды , ал 3 пайызы әйелдің ақылына . Секстен кейін еркектердің 50 пайызы ұйықтап қалады , 31 % темекі шегеді , 15 % тамақ жейді .
Шәріпхан Байджаққызы Қожахметова кәсіпкерлік қызметпен 1997 жылдан бастап айналысып келеді . Негізгі қызмет түрі - азық - түлік тауарларын бөлшек және көтерме саудалау , азық - түліктік емес тауарларды саудалау . Жұмысшылар саны - 11 адам . Шәріпхан Байджаққызы Қожахметова ауданның әлеуметтік өміріне белсенді араласады .
Алматыдан небәрі 60 шақырым жерде , шағын Ыссық қаласымен қатар теңіз деңгейінен 1800 м деңгейде Іле Алатауының ең әдемі көлдерінің бірі жасырынып қалған . 1963 жылы мұздақты аймақтан Ыссық өзенінің жоғары бөлігінде үлкен сел ағыны ақтарылды . Үлкен толқындар табиғи плотинаны бұзып , бірнеше сағат ішінде көл шайылып кетті . Қазіргі уақытта жартылай қалпына келтірілген , бірақ оны қоршап тұрған таулардың керемет бедері осы күнге дейін туристер көзін қуантады .
Жас жігіт мұнда да тұрақтап жұмыс істей алмайды . Оны армия қатарына шақырады . Байқоңыр жеріндегі құпия әскери бөлімде үш жыл азаматтық борышын өтеген ол мұнда да қыл қаламын қолынан тастамайды . Клуб үйі жас жауынгердің қолымен аз ғана уақыт ішінде жасарып шыға келеді …
Бұл мiндеттi атқарып жүрiп мейiрбандықтың өрелi шыңына жеттiңiз . Бiрнеше байғұстың жәннатқа кiруi үшiн бар ынтаңызбен жәhаннамға кiруге дайын екенiңiздi айттыңыз . Мұны да дүниеде еш кездеспейтiн және инквизицияның112 зұлымдықтарынан да бетер жан шошырлық азаптар мен қан қақсатар қасiреттерге сабыр сақтап , төзiмдiлiк таныту арқылы дәлелдеп бердiңiз .
ЖКА салдарынан « Тойотаның » 27 жасар жүргізушісі оқиға орнында қаза болды .
Қостанай облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасының « Таран аудандық орталық ауруханасы » мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны ;
Құрметті ағайын ! Пікірлеріңізді білдіргендеріңізге үлкен рахмет . Ұлы Абай атамыз : « Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін » дегендей , қалам тартып жүргенім - намысқа тартып жүргенім . Менің басты мақсатым : біздің халықты біріктіретін , қазақты негізі нық ұлт ететін , ұлттық түсінігі берік , тілі мен ділін биік ұстайтын , қатарлары нығайған , ұстанған өрелі мақсатынан табжылмайтын дәрәжәге жеткізудегі бағыттағы талпыныстар . Ой жүгіртсеңіз : Өз жерімізде тіліміздің халі неге мүшкіл ? Неге бізді дұшпандар келеке - күлкі етеді ? ( Атышулы Боратты еске алсаңыз болады ) . Тағысын - тағылар . Қысқаша , қазақилығымызды нығыздау үшін , тәуелсіз еліміздің туын берік ұстау үшін , туған жерімізді ұлықтау үшін істелер жұмыстар ғаламат . Осы бағытта мен де бейқам қалмайын деген мақсат . Осылар жүзеге асу үшін намысы бар , көкірегі сергек , ұлтжанды жерлестерімізге салиқалы ой , сабырлық пен тереңпайымдаушылық керек . Бұл азамат ( Нақыпбек Сәдуақасов ) түпкілікті не ойды басшылыққа ұстап отыр ? - деген сұрақ қоюларыңызды өтінемін . Басты ойым : Біртұтастық бик қазақи құндылықтарды қалыптастырып , орнықтыруға атсалысу . Айтарым да аз емес , бұйырса , сіздермен ақпарат толқынында талай кездесетіндігіме үміттімін . Соңында өтінерім , ұлы Абай айтқандай : " Әдептен озбайық " . Кейбір шолақ , келте қайырылған пікірлер - түн жамылған қарақшылардай , арт жақтан келіп , қарақұстан ұрғандай болып тұр . Ізгі ниеттермен - Нақыпбек Сәдуақасов
Еңбек жолын республиканың Сыртқы істер министрлігі жүйесінде бастаған . Министрліктің бөлім меңгерушісі , басқарма бастығының орынбасары , департамент директоры болып жұмыс істеген . Қазақстан Республикасының БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілі , Сыртқы істер министрінің орынбасары , Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі , Қазақстан Республикасының Австрия Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі , Қазақстан Республикасының Вена қаласындағы халықаралық ұйымдар жанындағы Тұрақты өкілі қызметтеріне тағайындалған .
« 1941 - 1945 жж . Ұлы Отан соғысындағы ерлік еңбегі үшін »
Исатайдың соңғы шайқасы туралы негізгі құжат полковник Геккенің « Рапорт полковника Гекке Оренбургскому военному губернатору о сражении с пов станцами при реке Акбулак и гибели Исатая Тайманова » ( 13 . 07 . 1838 ) деген есебі . Онда Гекке Орынбордағы ұлыққа соғыстың мән - жайын қысқа ша анық жеткізіпті . Яғни , ол Ешкі қыр ған нан түн делетіп 60 шақы рым дай жү ріп , Ақ бұлақтың бұлақ - бас тауына жетіп құ ла ға нын , 12 шілде күні таңертең со ғыс тың осы жерде басталғанын тәп тіш тей жа зыпты . « … Отряд перешёл р . Акбулак , пошёл на противников , ко торые на чали медленно отступать … » - дейді ол .
Солтүстіктегі жартасты аралшықтар болса Тавшан аралдары деп аталады . Осы жерден солтүстікке қарай , Каргы жылғасының қарсы алдындағы арал бүгін Катранжы аралы деп аталады . Ежелгі жазушыларға қарағанда Теландриа аралы . Бұл жердің ежелгі дәуірде теңіз сауда порты болғаны белгілі .
Шағын келген Елек өзені жыландай сумаң қағып тынбай ағып жатыр . Кейде қамысты , кейде ұсақ талды болып көмкерілетін құмайт жағаға жас баладай былдырлап әлденені айтып сылқ - сылқ күледі . Осы өзеннің сонар басына , Қандыағаш тұсына қаптаған қалың көш келіп қонды . Бұл Тіленші баласы Жоламан батыр бастаған Табын руының көші еді . Қатарлас қонғандар Жағалбайлы , Шөмекей , Шекті ауылдары . Табын көші сонау Елек өзенінің Ақ Жайыққа құятын жағасынан шығысқа қарай өрлеп келе жатыр . Өзге рулар бүйірден , немесе Жайықтың жоғарғы сағасынан келіп қосылған . Жоламан көші Сейтен көшіне мүлде ұқсамайды . Кигіз үйден бөтен , шоқшита тігілген қараша лашықтар мен ақ шатырлар көрінеді . Малдың дені түйе мен қой . Үйір - үйір жылқы да бар . Бұлардың да кейпі өзгеше . Алысқа талмай шабатын сүмбіл жалды қазақтың мықты жылқысымен аралас қаз мойын , сидаң аяқты , көтеріңкі кеуделі түрікменнің ақалтеке , текежаумыт тұқымдастары да көзге түседі . Көштің , малдың да сәні түйе . Шудалары сала құлаш желкілдеген қос өркешті буралармен бірге , ор қояндай сидиған жаңа туған құлындай тықыр жүнді , арабы қызғылт нарлармен аралас , үстіне сегіз қанат үй тиесең де мыңқ етпейтін лөк тұқымдас аруаналар . . . Қой - ешкінің көпшілігі түбіт жүнді , арқар мүйізді теке , емшектері көнектей , мол сақалды тұқыл ешкі , топтан әлсін - әлсін бөліне жайылған бөрте лақ , жібек жүнді сек . . . Адамдарының киімдері де Арқа өңірінікінен басқаша . Бастарына кигендері кеуделеріне дейін жабатын түйе жүн далбағай , етек жағы айбалтаның жүзіндей қайқиып келген әшекейлене кестеленген оқшима қалпақ . . . Тымақтары да бөтен . Үстін барқытпен тыстап , етегін терімен көмкерген киіз . Шошайған төбесінің құлақ тұсынан бастап жоғары қарай алты салалы етіп оқа ұстаған . Жарғақ шалбар , түйе жүн шекпен , кең құлаш етік , ақ таңдақ , арша не болмаса тобылғы түстес етіп боялған жұмсақ тонның , шолақ сәнді пешпенттердің етек , өңіріне оқалап зер салған . . . Ал әйелдерінің киімі Арқа киімдерімен тектес . Оқалы қамзол , зерлі шапан . Кәмшат бөрік , күміс тізген үкілі сәукеле . Оқамен зерлеген , күміс теңге қадаған жер сүзген мол қос етекті барқыт , бәтес көйлек . Анда - санда шетіне ши барқыт тұтқан , белі қыналған , жібін жіңішке етіп иірген шекпен қамзол , пешпент . Күміс шолпты , алтын жүзік , меруерт алқа , сом білезік , сәнді сырға - бәрі де бүкіл қазақ әйелдеріне жарасты дүние . Дегенмен , әйелдерінің де киімінде өзгешеліктер бар . Кіші жүзде кимешек орнына күнгейлік киеді . Жас келіншектер осы бір кестеленген сәнді жаулықтың кейде құлақ тұсына , төбесіне үкі де тағады . Ал қыздары Орта жүздің қыздарындай аш белін қынар күміс белбеу , үкілі тақияға әуес емес . Қалың ел бұл араға кеше кешке таман келіп қонған . Түйенің қомын алып , қос шатырлар тігіп екі - үш күн тынығуды ұйғарған . Алыс жолға түйеден гөрі қолайсызырақ жылқы малы , кешеден бері , өзен жағасындағы қурай аралас көгал шөп пен қырқа бетіндегі жусанды бозға тойынып , тез - ақ белі көтеріліп қалған . Бұл көш те жайшылықтағыдай серуенді көш емес , дүрліккен , үрейленген , ата - мекен кең жайлауынан босқан көш . Ойдым - ойдым болып қонған ауылдардың етек - жеңі жинақты . Бұларды көшірген жаяу борсаң , жеңіл желкем дау - шар емес , бүкіл Жайық пен Елек , Жем бойын дүрліктірген , елге келген зор апат . Ер азаматтары жау басар жүйріктерінің ер - тоқымын алмай түнде қос маң - айында оттатып отыр . Әлі жауға түспеген жігіттері де бейқам болмайық дегендей әлсін - әлсін күнбатыс жаққа көздерін тігіп , семсерлерін қыса ұстап қояды . Ал кейбір жүрек жұтқан батырлары күрке , лашықтардың қасында жіңішке найзағай меңзелдес көгілдір құрыш алдаспандарын қамсыз қайрауда . . . Жас балаларда да рең жоқ . Олар әдеттегісіндей асыр салып ойнамайды , топ - топ болып жиналып бұлар да әлденені өзара сыбырласа сөз етеді , Тобылғы күрең сұлуларында да ақжарқын бейне жоқ , әдеттегідей сүлделері құрып бота көздерін көңілдестеріне қадамайды . Қара су секілді тұнжыраған ауыл үстіне төнген ауыр қайғыны тек анда - санда сылдырлаған қыз шолпысының үні мен көк аспанда тізбектеле ұшқан қаз - үйректің сұңқылы ғана бұзады . Расында бұл ауылдар сонау күнбатыс жақтан хабар күтіп тыпыршуда еді . Сондықтан ер азаматтар құбыла жаққа жиі қарайды . Әсіресе ана төбе үстіне жиналған қарттардың ішіндегі қапсағай денелі , қара сақалды , орта жасқа келіп қалған тұлғалы кісі дегбірсіз отыр . Құбыла жаққа қадалып қалған . Оның үстінде темір торлы шолақ сауыт . Басында темір тор далбағай . Сауытының жеңі шынтағына ғана жетеді . Білегін ішінен киген көк барқыт пешпентінің жеңі жауып тұр . Оюланған көк барқыт кең балақ шалбар . Аяғында күмістеген кең қонышты саптама етік . Сауытын ышқырланып алған . Күміс белбеуінде жез сағалы , қынына алтын жалатқан көк семсер . Сол қолының шынтағына ілген болат қалқан . Қазір қауіпсіз бір тыныштық шақ болғандықтан шетіне зер ұстаған көк барқыт шапанын иығына жамыла салған . . . Осы бір сұсты адамның айбынды түрінде қазір бір үлкен қобалжу бар . Бұл - осы көптің қолбасшысы . Табын руының биі , мың жылқы айдаған сұлтан Тіленші ұлы Жоламан батыр еді . Ол кенет қиядан қызыл түлкі көрген бүркіттей , оқыс қимылмен алға ұмтылып барып тоқтады . Ағына сәл қызғылт қан тараған үлкен қырағы көздерін көкжиекке қадап тырп етпей мелшиді де қалды . Өзге жұрт та солай қарай көз жіберді . Енді олар да Батыс жақтағы ақ шаңдақты көрді . Әрі - беріден кейін соңынан шаңға көме сызылта шауып келе жатқан салт аттыны бәрінің де көзі шалды . Бұл кезде алтын сәулесін адыр , төбенің басында жамыратып күн де батып кеткен еді . Әйелдер шақпақ қудан от тұтатып қазан көтере бастаған . Көштің әр жеріне көк түтін көлбей ұшып , жұрттың көбі кешкі жабдыққа кіріскен . Төбедегі шағын топтың көзіне түскен салт аттыны енді бар ауыл көрді . Барлық назар шаң шыққан жаққа ауды . Көбінің жүзінде үміт нұры ойнап шыға келген . Кей көңілде күмән да бар . Әр тұстан үміт , жорамал аралас дауыстар естіле бастаған : - О құдай , жақсылыққа болса игі еді ! - Ақсарбас , ақсарбас ! - Тым күрт келе жатыр - ау ! - Артынан жау қуғандай ! - Жоқ , қуаныш әкеле жатқан жан тәрізді ! - Аузыңа май ! Астындағы сүліктей жараған қылаң бедеуі қара терге малынған кісі Жоламандар тұрған төбенің етегіне келіп тоқтады . Алыстан шапқан жүйрік екі бүйірі солқылдап , оқтын - оқтын дем шығарып , екі танауы желп - желп етеді . Үстінен шыққан ақ таңдақ көбік жерге үлпілдеп , үзіліп - үзіліп түседі . Ат үстіндегі қара торы , жас қайыңдай берік , шымыр денелі жігіт екі иінінен демін алады . Ұзақ шабысқа шыдамды болу үшін қара санынан бастап кеудесіне дейін бар денесін тұтастыра қыл арқанмен айқыш - ұйқыш шандып тастаған . Тек екі қолы ғана бос . Ерні кезеріп , күн шалған қоңыр жүзін ақшаңдақ сор топырақ жапқан . Бірақ отты көздері ұшқын атып жалт - жұлт етеді . - Жарқыным - ау , жақсылық па , жамандық па ? - деп Жоламан елегізе таяды . - Жамандық , көке , жамандық ! - деді жігіт тілі күрмеле әзер сөйлеп . - Бізді қуып Орынбордан қалың әскер шығыпты ! - О , тоба . . . - Не қылмайсың дейді сонда бізге ? - Қай тұста екен шыққан қол ? Жоламан түнеріп кетті . - Біздің хатымыздан не хабар бар ? - әзір еш хабар жоқ . - Тағы да баяғы әдеттеріне басқан екен ғой , - деп Жоламан жас жігітке қарады . Сүмбідей сұлу бедеуінің үстінде қорғасын құйған құлжа асығындай берік отырған осынау жас жігіттің сымбатына сүйсінгендей көзінде бір сәуле жалт етті де , кенет үрлеп сөндірілген білте шам жарығындай жоқ болды . Ол әлгіндегідей емес , ішкі ахауалын сабырға жеңдіргендей : - Жә , енді атыңнан түс , шаңыңды қақ , - деді , - сонсын бәрін тәптештеп айтып берерсің . - Жоламан жанындағы ақсақалдарға бұрылды . Сірә , бұлар ел бастаған ақылгөй , ізетті адамдары болуы керек . - Суық хабар сұрқымызды қашырар әлей болмай тұра тұрсын , - деді ол . Енді оның үні шиыршық атқан қажырлы шықты , - кеңескен жөн . - Иә , мұндайда иек артпа жол табар ақыл керек . - Ана , Шекті , Жағалбайлы , Шөмекейлердің де жақсыларын шақырған абзал . - Дұрыс лебіз . - Көппен кеңесіп шешкен тон келте болмас - Қайрат , Қанат , сендер ана Мұқаметәлі , Тайман , Жүсіпқали ақсақалдар - ға хабар беріңдер , Жетіқарақшы шөміштене осы арада табысайық . - Мақұл . Егіз қозыдай томпиған екі бала жігіт жұрттан бөлініп шыға берді . - Сірә , Үркер тарар кезде көтерілерміз , - деді Жоламан қасындағыларға , - түн қатар алдында жұрт көз шырымын алсын . - Жөн ғой . - Шай - суларыңды ішіп қайта оралыңдар . Қатын - қалаштың үрейі ұшар , суық хабарды білдірмеңдер . - Табылған ақыл . Ақсақалдар тарай бастады . Жоламан хабаршы жігітке : - Байтабын , әжеңнің көзіне көрін де менің қасыма қайтып кел . Әкелген хабарыңның мән - жәйін тегіс айтып берерсің , - деді . - Жарайды . Жоламан жалғыз қалды . Ымырт жабылып түн қараңғысы қоюлана түсті . Алыстағы көкжиек үстінен алабұртып табақтай боп қызыл жалқын ай көрінді . Жоламанның ішін өртеп бара жатқан қып - қызыл ашу шоғындай . Сұмдық хабар , ел басына төнгелі тұрған бүліншілік төмен тұқыртып жіберген Жоламан енді еңсесін басқан салмақты кейін серпіп тастағысы келгендей кенет бойын жинап алды . - Ереуіл атқа тағы да ер салатын күн туды , - деді күйіне дауыстап , - халық кегіне суарылған ақ семсер жүзі мұқалмай бетімнен қайтпаспын . Жоламан батырдың бұлайша серт беруінің ерекше себебі бар . Табын - аса бай ру емес . Көп жылдан қонар көлі де , ұшар көгі де Електің Ақ Жайыққа құяр сағасынан бастап , Рын құмы мен Үшөзеннің малға жайлы , бидайықты , бозды шалқар жағасы болатын . Бұл ара ежелден - ақ қазақ жері саналатын . Россия патшасының ана жылдардағы рұқсаты бойынша Кіші жүз Жайықтың арғы бетінде де мал жайып , шөп шабуға ерікті еді . Ал 1810 жылдан бері қарай бұл жай бұзылып , патша үкіметінің отаршылық саясаты Табын руының ежелгі мекені осы Елек бойына да қол сұғуға кіріскен . Елек сорындағы тұзды Россияға жеткізетін жаңа жол салудан басталған әрекет Жаңа Елек пен Орынбордың арасына жиырма тоғыз бекініс орнатуға дейін барды . Бірте - бірте Үшөзеннің бойы мен Рын құмының жағалығы да казак - орыстарға берілді . Бұл араларға бекіністер , қалашықтар салынып , Табын руы біртіндеп өзінің сегіз мың шаршы шақырымдай ең оңды мал жаятын жерінен айырылды . Міне , осы оқиғалар Жоламан батырдың атқа қонып қалың Табынды соңынан ертуіне себеп болды . Жоламан ең алдымен патша өкіметінен жерін қан төгіспей тату - тәтті келісіммен алуға ниеттенді . Осы үмітпен ол 1822 , яғни Жылқы жылы Орынбордың әскери губернаторы Эссенге ата - мекенімізді қайтарып бер деп хат жазды . Бұған еш жауап келмеді . Эссен жауап орнына қазақтарды құмға қарай сырғыта түсу үшін есаул Падуровты бас етіп арнаулы жасақ шығарды . Азғантай адаммен аттанған Падуров қолға түсті . Эссеннің қылығын қорлық санаған Жоламан Петербургтағы Бірінші Александр патшаның өзіне әбілғазының әрінғазы сұлтаны мен Сырым батырдың баласы Жүсіпті уәкіл етіп жіберді . Патша бұларды қабылдамады , әрі Петербургтен қайта шығартпай қойды . Бір жыл өткеннен кейін Жоламан Эссенге тағы хат жазды , өзінің ата - мекен жері жайындағы өтінішін айта келіп , әрінғазы мен Жүсіпті , Орынбор түрмесінде жатқан Құндақ баласы Төленбайды қоя берсе , есаул Падуровты босататынын білдірді . Бұл хат та жауапсыз қалды . Бір ай өткеннен кейін әбден күйінген Жоламан Эссенге үшінші хатын жолдады . . . Әскери губернатор бұл жолы да жөнді жауап бермеді , тек қолындағы тұтқындардың төлеуі деп үш жүз жиырма жеті сом ақша жіберді « және бұдан былай қарай арамыздағы келіссөз Серғазы хан арқылы жүргізілсін » деді сол сүлесоқ қалпында . Бұл қорлыққа шыдай алмаған Жоламан ақырында атқа қонды . Соңынан сарбаздарын ертіп , үш жыл бойы Елек маңайына салынған бекіністер мен жаңа орнап жатқан қалаларды шабуылдаумен болды . Бұған жауап ретінде патша үкіметі жасақ үстіне жасақ шығарды . Оқ - дәрілі мылтық пен көк құрыш қылышқа шыдай алмай Жоламан әскері сан жеңілді . Бірақ туған жердің кең даласы қорған болған жігіттер қашан да көп шығынға ұшырамай құтылып кете берді . Жайықтың күншығыс жағына шеңгелді қолын мол сұғып желіккен патша үкіметі енді Ор мен Троицк қаласының арасына жаңа жол салды . Осымен байланысты Арғын , Алшын , Қыпшақ руларының он бес мың шаршы шақырымдай ең шұрайлы жерін басып алды . Бұл рулар енді кешегі өз жерінен бүгін шөп шауып , мал оттатуға рұқсат алу үшін патша қызметкерлеріне көп ақша төлейтін болды . Мал қайғысы - жан қайғысы дейтін қазақ кең жайлау , шалғынды даласынан айрылып , не істерін білмеді . Ақырында барып Ақ Жайық өзені мен Қараөткел ортасын жайлаған Арғын , Қыпшақ , Алшын , Найман , Уақ , Керей рулары ауық - ауық ақ патша отаршылық саясатына қарсы ереуілге шыға бастады . Әскер тұрған бекіністерді шауып , ақ патшаға берілген , Россия империясының қол астына кіріп алған Бөкей , Уәли , Сәмеке тұқымдарынан шыққан сұлтан - правительдердің ауылдарын талады . Алайда өзара бақастық , бәсеке , алауыздық сияқты дерт жайлаған бұл рулардың қоқан - лоқы ереуілдерін , қазақ даласының әр тұсына әскерлі бекініс орнатып үлгірген патша губернаторлары басып тастап отырды . Жайық өзенінің күншығыс жағындағы Орта жүз бен Кіші жүз рулары өткен жылы ғана жаппай бас көтерген еді . Бұл 1835 , яғни Қой жылғы ереуіл Қараөткел мен Жайық арасындағы ең үлкен ереуіл болды . Бірақ бұл көтеріліс те нәтижесіз аяқталды . Алайда қол бастаған батырлар енді жауды жеке шауып жеңе алмайтындарына көздері жетті . Бүкіл қазақтың бірігуі керек екенін түсінді . Бірақ үш жүздің қазағын тегіс кім басқармақ ? әр ру жеке отау тігіп өзі би , өзі қожа болғысы келді . Ортақ өгізден - оңаша бұзау . Бұл әр рудың басты адамдарына қолайлы . Сондықтан олар енді біріктіруден гөрі бытыратуға құмар . Әрине , әр рудан шыққан алуан - алуан қол бастар батыр , топ жарар шешен бар , бірақ бар рудың тақымы толар , ақылы мен ерлігіне бас ұрар бірде - бір көсемі жоқ . Қала берді , әр жүздің бас иер батыры да жоқ . Батыр дегендері тек өз рулары үшін ғана . Мұндай жағдайда бар қазақтың басын кім қосады ? Кім тұлғасы болады ? ! Сондықтан да көп жұрт Ақтабан шұбырындыдан соң қазақты ел етіп қайта көтерген Абылайханның ұрпақтарына көздерін тігуде еді . Қалмақтардың бетін қайырған соң , ұзақ жылдар бойы , Орта жүздің шын мәнісіндегі әміршісі болып келген Абылайды Үш жүздің бас көтерер адамдары 1770 жылы ақ кигізге көтеріп хан сайлады . Бірақ Екінші Екатерина патша өзінің 1778 жылы 24 майда берген Указында оны тек Орта жүздің ғана ханы етіп бекітті . Неге Абылайдың өтінішін қабылдамағаны жайында осы Указды Орынбор губернаторына жолданған сол жылғы жиырма бірінші сентябрьдегі сенат коллегиясының хатында көрсетілген . Онда бар қазақты бір ханға билетіп , басын қосудың қауіпті екенін ашып айтқан . Тағы осы хатта Абылайдың Россия императорына бағынғанына патша бекінісінің бірінде антын бергеннен кейін ғана оған хандық грамотасы мен құндыз ішік , түлкі бөрік , күміс қылыш тапсырылсын делінген . Бірақ Абылай патшаның бұл талабын орындамады . Указбен танысуға өзі келмей , ағасы Жолбарысты жіберді . Ол сендерге бағынамын деп Россия мен Қытай императорларын бірдей алдап , ал шын мәнісінде Үлкен Орда ханы болып жүре берді . Бірақ бұл кезде Әбілқайыр , Нұрәлі ұрпақтары басқар - ған елдердің көбі патшаға шын бағынған - ды . Ал Абылайхан өлгеннен кейін 1782 жылы хандыққа оның үлкен баласы Уәли бекітілді . Ол бірден Россия патшасының отаршылық саясатына мойын сұнды . Ал Абылайдың өзге ұрпақтары , әсіресе қалмақ әйелінен туған баласы Қасым төре бұған көнбеген - ді . Абылайдың Үш жүзді бірдей аузына қаратқан хандық мәртебесін көксеген Қасым төре , оның үлкен балалары Есенкелді , Саржан алыс - жұлыстан бір күн тыйылмаған . . . Қалың бұқара Шыңғысхан ұрпақтарының мұндай шерменін қайдан білсін , өзінің тәуелсіздік тілеген , жерін қорғаған күресіне Абылай ұрпақтарының ежелгі арманы сәйкес келіп , басымызды осылар қосар деген үмітті көкейлеріне тұмардай таққан . Бұл кезде патшаның отаршылық саясаты шегіне жетіп , қазақ елінің қай тұсында болса да ереуілге шыққандар тобы көбейе түскен . Мың бұлақ қосылса өзен болады . Басқара білер кісі болса мына ру - ру боп көтерілген , тәуелсіздігін аңсаған халық бір тудың астында біріксе , дүлей толқынды теңіз тәрізді ғажайып күшке айналуы сөзсіз . Ал сол күшті кім басқарады ? Қасым төре балалары сонау Қаратау маңында . Және қазір олардың тасы өрге домалайтындай халде емес екенін бүкіл Арқа , Жайық біледі . Қоқанмен тіл табысар күн бар ма ? Тіл табысқан күннің өзінде оның өрісі ұзақ боларына кім сенеді ? Былтыр жаздағы Ташкент құшбегінің қылығы тағы қайталанбасына кімнің көзі жеткен ? Сауда адамында пәтуа жоқ , қазақ елін садақа етіп , өз пайдасын көздеп отырған сонау алыстағы Қоқан ханына сенгенмен не пайда ? Сенбегенде не істеу керек ? Россия патшалығымен біріктік дегенді сылтау қылып , ел - жұртын қанап жатқан қарға - құзғын сұлтандардың жемі болуға көне бересің бе ? Көнбеске шара бар ма ? Іш қазандай қайнайды , күресуге дәрмен жоқ . Орға тірелген жеріміз осы шығар . Енді аяғыңды еппен баспасаң омақатқаның . Жоламан батырдың бағанадан бері ойын шырмаған осылар . Өзі қатты сасқан күйде . . . « Жоқ , бір жолын табу іс - ақ . Таппасқа болмайды . Өйткені соңымнан ерген мынау қалың Табынның тағдыры үшін менен басқа кім жауап бермек ? Жөн сілтей алмайды екем , о баста - ақ жұртты жел көтерген толқындай ұйқы - тұйқы етпеуім керек еді » . Жоламан әрі ойлап , бері ойлап бір шешімге келді . « Көп қорқытады , терең батырады » . Бар қазақтың басының бірлігі бізге қорған бола алады . Бірақ ол оңайға түсе ме ? Қазақ сонда кімнің соңынан ереді ? Елге тұтқа бастысы кім ? Абылайдың туын көтеріп жиырма жылдан бері Сібір губернаторымен , Қоңыр - құлжа , Зілқара аға сұлтандармен алысқанда , Қасым төре , Есенкелді , Саржанның соңдарынан бар ерте алғандары Алтын , Тоқа , Уақ , Алтай руларының ауылдары ғана ! Ал менің соңымнан ерген Табыннан басқа кім бар ? Бар қазақтан жұртқа тұлға болар бір батыр ұл шықпағаны ма ? Неге батыр ұл ? Ақылгөй шешен болса да жетпей ме ? Жоқ , қазақ құр ділмарға ермейді . Батырлықты сүйер жауынгер халық ел басқарар ақылдылығы мен жау түсірер ерлігі болмаса , басын имейді . Алты алашқа аян ондай кім бар ? Осындай бір ұл табылса , намыс дегенді былай қоя тұрып , өзі де оның қол астына кіруден тартынбас еді . Алдында қол бастаған әкесі мен ағалары болғандықтан Кенесарының бұл тұста бәлендей аты шыға қоймаған . Қазақта ол кезде не көп , батыр көп , Кенесарының кейбір ерлігі ағалары айбарының тасасында қала беретін . Сондықтан Жоламан оған тоқтамады . « Кім бар ? » деген арманды сұрағына жауап таба алмай басы әңкі - тәңкі болды . Дәл осы сәтте оның жанына Байтабын келді . Байтабын үлкен апасынан туған Кіші жүздің Есентемір руындағы жалғыз жиені еді . Жанындай жақсы көретін . Әйтсе де ел қамын ойлаған Жоламан , қиын - қыстау қатерлі нартәуекел іске көбінесе Байтабынды жұмсайтын . Өйткені Байтабын шексіз батыр , епті , айлакер . Тапсырған істі тап - тұйнақтай етіп орындап қайтады . Бірақ өзгеге сыр бермегенмен , Жоламан да Байтабын оралғанша жанын қоярға жер таппайтын . Тек жалғыз жиені қатерлі сапардан аман - есен келгенде ғана барып , жаңбырдан кейін ашылған аспандай жадырап сала беретін . Бүгін де осындай халде еді . Байтабынды көрісімен көңілі көтеріліп қуанып қалған . Міне , енді жанына келген жиенін маңдайынан иіскеді . - Сен оралғанша мылтықтың аузында тұрғандай болдым ғой . Жауынгер болып қалған жас жігіт нағашысының әлі де мұны бала көріп маңдайынан иіскегенінен қысылып : - Түу , көке - ай . . . - деді күлімсірей қызарып . Жоламан бойын тез жинап алды . - Шыққан әскер көп пе екен ? - Екі топ . Бірі - жүзге таман кәрі қылыш . Елек бойымен жоғары көтеріліп келеді . Бәрінің мойынында бір - бір карабін мылтық . Басқарып келе жатқан қоржынды Қара Бураның өзі . Қазақ ат қоюға қандай шебер . Адамның бойындағы бір жақсылығын , не кемістігін тауып алады да соған сәйкес не мазақтайтын , не кекесін , немесе мадақтайтын бір ат таба қояды . Байтабынның қоржынды Қара Бура деп тұрғаны хорунжий Карпов . Бұл өзі зор денелі , кеуде , білектерін жүн басқан ашушаң қара кісі . Әрине бұған Қара Бура деген ат дұрыс келеді . Ал қоржынды деген сөздің хорунжийден шыққанын қазақ әлдеқашан ұмытқан . Сондықтан қоржын артып жүрмейтін Қара Бураны неге қоржынды дейтіндерін өздері де білмейді . Сірә бұлар да руға бөлінетін шығар . Шұбыртпалы Ағыбай деген тәрізді , бұның да қоржынды делінуі содан болар дейтін де қоятын . Карабин мылтықтың оқтауы жылдам болмағанмен , ол кездегі ең мықты қару . Жоламан сарбаздарында бұл мылтық атымен жоқ . Жігіттердің қолында сойыл - шоқпар , садақ . Тек кейбіреулерінде ғана Хиуа шеберлері істеген ұзын мойын білтелі мылтық . Сондықтан сарбаздардың жаумен қоян қолтық келгенше ең көп пайдаланатындары садақ . Ер басына ілген өрнекті кигіз жарғақ қорамсаларда бірнеше жебелер қатар тізілген . Сап жағы ғана көрінеді . Бас жағы төменде . Олардың кейбіреулерінің ұштары жылан уымен немесе аусыл болған сиырдың сілекейімен суарылған . Қолмен ұстауға болмайды . Бұл жебелер тиген жаудың тірі қалуы екіталай . Ежелден садақ тартып үйренген қазақ , осы атамзаманғы қарумен де зеңбірек пен карабинға қарсы шығуына қарағанда тәуелсіздік арманы ажалдан күшті болғаны да әйтпесе . . . Жоламан алдағы айқастың қаншалық қиынға түсетінін күні бұрын аңдап тұр . Ол беліндегі Қорасанда жасалған көк семсерін сәл қозғап қойды да : - Зеңбіректері бар ма екен ? - деді . - Жоқ , онысы жоқ . - Мұнысы жақсы екен . - Бірақ , күкірт оқ - дәрісі көп деседі . Өзім көре алмадым . Көрген жігіттер қос ат жегілген артқы арбада қара кигізге оралған бір күбі оқ - дәрі бар дегенді айтады . - Бұны да еске алған жөн . Білтелі мылтықты бір сарбазға тапсырармыз . Атары тек сол қара кигізді арба болсын . - Жоламан кенет бірдеме есіне түскендей Байтабынға бұрыла қарады . - әлгі ақ көз Жәбірейілі мен маңқа әлексалдысы көзге түспеді ме ? Жоламанның ақ көз Жәбірейіл , маңқа әлексалды деп тұрғаны Елек бойындағы бекеттердің Гаврилло , Александр деген урядниктері . Ашуланғанда көзі ағарып кететін Гаврилло мен мұрнынан мыңқылдап сөйлейтін Александр , Елек бойының қазақтары арасында белгілі қан ішер , тас мінез қатал урядниктер . Көптен бері қазақ ереуілшілерімен айқасып әдеттенгендіктен , бұлар алаңғасарлау Карповтен гөрі дала ұрысының тәсілін біледі . Елек маңымен әбден таныс . Айла , қулықтары да бар . Ереуілшілермен кейде итжығыс түсіп жүретін сұмдар . Жоламан оларды сондықтан да сұрап тұр . - Екеуі де Серғазы ханның жасақтарымен бірге . Бұлар да жүзге таман кісі . Он шақты іштесерлері бар , өзгелерінде қисық қылыш , болат ұшты найза . Бұлар бізге Үшөзен тоқырауынан кеп тимек . - Амалдары айқын . Қышқаштай екі бүйірден алмақ қой . - Солай тәрізді . - Дегендері болса игі ед - ті ! . . - Жоламан кенет Байтабынға тесіле қарады . - Ақбөкенді көре алдың ба ? Тегеурінді жігіт бұл сұрақтан иығын қара тас басқандай , әп - сәтте жүдей қалды . - Жж - жоқ . . . Ақбөкен Табын руының бір момын адамының жалғыз қызы . Бесіктен шықпай жатып нағашысы Жоламан оны Байтабынға айттырған - ды . Өзі аққудың көгілдіріндей әдемі болып өсті . Мал баққан ата - ананың осы жалғызына бір үлкен аста Серғазы ханның көзі түседі . Аста бәйгеден келген Табын руының аты шулы қара көк ақалтекесінен көрі , ханды осы атқа шапқан сегіз жасар бүлдіршіндей ерке - шора қыз таң қалдырады . Қыздың бой тұлғасы өзгеше еді . Анау - мынау бала жігіттер шыдай алмайтын алыс ат жарысына сегіз жасар Ақбөкен шыдады . Қыз тани білетін Серғазының қырағы көзі осы сұлу пішінді балдырған жасты бірден шалады . Түбі осы қыздан бір ғажайып көрікті , не өнері асқан әйел шығатынын айтпай ұғады . Содан кейін барып . . . ас бітпей хан Ақбөкеннің әкесіне өзін төлеңгіт етіп алатынын білдіріп « біздің ауылға көш » деді . Хан әмірі екі болған ба , үш - төрт күннен кейін момын Жантемір Серғазы ауылына көшті . Ханға төлеңгіт болған адамның , өз бетімен қыз беріп , қыз алуға құқы жоқ . Бәрін хан шешеді . Жантемір де осы салтты сақтап азын - аулақ алған қалың малын Жоламанның туған апасы , Байтабынның жесір қалған шешесі Күнкейге қайтып берген . Ауылдас болып , өзінің Байтабынға айттырылғанын білетін Ақбөкен оған деген отты сезімі оянбаса да , біртүрлі жылы тартып , іштей оны өзіндік санап , жақсы көре бастаған . Кенет тағдырының неге өзгергенін анық түсінбесе де әйтеуір бір сұмдықтың болғанын сезіп , қимастықпенен жылай - жылай кете барған . Бұл уақиға бір тайпы елдің биі , сұлтаны Жоламанға қатты батқан . Өр көңілді батыр , намысқа шауып өте қорланған . Бірақ амал не , іш қазандай қайнағанмен , ер намысынан көрі ел намысын жоқтар заманда ханға қол жинап қарсы шыға алмады . Әйткенмен іштегі ыза өшпейтін кекке айналған . Жоламан батырдың Серғазы ханға өте - мөте өшігуінің де бір себебі осы еді . Сөйткен Ақбөкен үріп ауызға салардай асқан сұлу қыз болды . Жүйрік үйретер өжеттігі де жұрт аузындағы жырға айнала бастаған . Өмір деген теңіз де , адам желкен қайық тәрізді , тағдыр желі айдаса кездеспей тұрмайды . Кіші жүздің көп рулары кей жылдары бас қосып қалған қан жайлауларда Байтабын мен Ақбөкен де үш - төрт рет ұшырасқан . Бір кездегі балалық жылы сезім енді лапылдаған жалынға айналған . Бірақ жастар ашық қауышып кете алмаған . Екеуі осындай қайғы шешілмеген өре - шөреде жүргендерінде , Ақбөкен он алтыға жетті . Кәрі тарлан Серғазы алыстан болжаған екен . Бүкіл Жайық , Елек , Жем бойының жігіттеріне арманға теңелген Ақбөкенді Серғазы ханның өзі тоқалдыққа алады екен деген сыбыс бір күні елге жайылды . Ханның тоқал алуы жұртқа бәлендей қауесет хабар емес , бірақ осы суық сөзден Байтабын біреу қойнына жылан салып жібергендей ыршып түсіп , сенделіп барып жер бауырлап жатып алды . Бұл хабарды естіген Жоламан Байтабыннан қатты қиналды . Ыза мен кек , қорлық бәрі жүрегіне біздей қадалып , жанын қоярға жер тапқызбады . Үйінде жатқан жиенін шақырып алды да жұрт көзінше : - Бізге қарсы Орынбордан солдат шықты деген сыбыс бар . Серғазы төбеттің аулына астыртын барып қайт , анығын біл . Және біздің губернаторға жазған хатымыздан не дерек бар екен , соны да сұрастыра кел , - деді . Жұрт кетіп , Байтабын екеуі оңаша қалғанда : - Қарашығым , бақыт деген бір қоңыр қаз , ер жігіт оған тұзақ сала ма , тор құра ма , ұстай білуі керек , - деп күрсінген . - Сен қос қылаңды ал да , Сер - ғазының аулына жет . Ақбөкен көнсе алып қаш , көнбейтін түрі болса . . . Серғазы сұмырай қашан ұзатып алмақшы екен , соны біл , сегіз жүз жылқымды құрбан етсем де , ауылын шауып , құдай қосқан қалыңдығыңды тал түсте тартып әперем . Қос қылаңы - Жоламанның ұшқан құспен жарысар бедеулері еді . Байтабын жұрт көзіне түспес үшін , қасына жігіт ертпей , сол түнде - ақ жүріп кеткен . Серғазы аулына жақындағанда , ханның бүгін - ертең Ақбөкенді алмақ болып жатқанын естіді . Оның үстіне Жоламан аулын шабуға осыдан үш күн бұрын екі жасақ шыққанын білді . Бұл жақта енді аялдаса аулының қан болатынын түсінді . Ақбөкен арманы қаншама жанын жегенмен , ел - жұртын апатқа қимады . Қос қылаңды кезектете ауыстырып мініп , кейін шапты . Біреуін зорықтырып жолға тастап , екіншісімен жеткен еді . - Қалай жолыға алмадың ? - деді Жоламан жиенін жұбатайын деген ойменен . - Көке , ел қырғынға ұшырағалы тұрғанда , - деді Байтабын жүдей , - өз кеудеме қадалған шөңгені ойлағым келмеді . - Айналайын құлыным , ел қамын ойлар азаматтың сөзін айтып тұрсың . Алайда өзіңе бекем бол , жазылмайтын жара жоқ . . . - Жоқ , көке , бұл жара жазылмайды . - Жазылмайды , дейсің бе ? Түсінбей келдім бе , жараң тым ауыр екен . Жарайды , осы айқастан сау шықсақ , турармыз Серғазының түндігін ! . . Жетіқарақшы шөміштене , жұрт қорғаны ақсақалдар да жиналды . Бәрі дөң басында дөңгелене отырып кеңеске кірісті . Жоламан бар жайды айтып беріп , ақыл сұрады . Бие сауымындай кеңесіп үлкендер қауымының шешкені мынау болды : Табын көшіне енді бұл арада қалуға болмайды , бала - шағаны қырып алмас үшін , тоқ етер шешімге келгенше қалың ел осыдан күншілік жердегі Мұғажар тауының батыс саласындағы ну жыңғылға көшіп , әзірге бой тасалай тұрғаны жөн . Қазір найза ұстаған мың сарбаз бар . Бес жүзін саралап алып жауды осы арада қарсы алу керек . Ал қалған бес жүзі - заман қандай , заң қандай , - жау жасағы торып алдарынан шығар болса , төтеп беру үшін көшпен бірге аттануға тиіс . Жоламан ойынша солдаттар осы араға таң ата жетуге тиісті . Мүмкін ат ауыстырып отырса түнделетіп те келіп қалулары ғажап емес . Сондықтан көш қозғалысымен жауды жаңылдыру үшін , он шақты жігіт әр жерге көптеген от жағып . ауыл әзір қозғала қоймағанын аңғартар жалған көрініс жасауға осы арада қалғаны дұрыс . . . Осындай шешімге келген ақсақалдар өздерінің көштеріне қарай беттеді . Жоламан мен Байтабын жігіттерін бөлуге кірісті . Найза ұстаған , білте мылтық асынған сарбаздар алдарынан сап - сап болып өтіп жатты . Кейбіреулерінің арқаларына таңған қалқандарының дөңгелек күміс шұғымдары ай сәулесімен ойнап жалт - жұлт етеді . Жоламан оң қолын көтерген сап көшке бұрылып , сол қолын көтергені осы төбенің етегінде қалып жатыр . Бие сауымы өтпей , қалатын жауынгерлер таңдалып алынып , көштің алды қозғала бастады . Үрейлі атүсті өмірге дағдыланған жұрт , үн - түнсіз шұбырып кете барды . Түйенің боздағаны , анда - санда ұйқысынан шошып оянған балалардың жылағаны , жылқының ауық - ауық пысқырғаны , оқыранғаны естілді . . . Көш айлы түнде сырғып , бұлдыр белестен өтіп жоқ болып кетсе де , ауыл әлі де осы арада тәрізді . Дәйекші жігіттер жаққан оттар жыпыр - жыпыр етеді . Қалың ауыл осы араға жаңа келіп қонып ас - суын дайындап жатқанға ұқсайды . Жоламан қалған жауынгерін екіге бөліп , бірін тапал қарағаш тоғайлы ойпаттау келген сай бойына орналастырды . Екінші бөлегін қырқа тасасына қарай әкетпек болып тұрғанында кенет белесті өрлей шапқан ат дүбірлері естілді . Сарбаздар елегізе қалды . Тынық түнде шыққан дыбыс қандай үрейлі ! әсіресе дәл қазіргідей жау күткен шақта . Көп кешікпей күнгей жақтағы белесті бауырлай ай астынан бір топ салт атты көрінді . Найза , сойылдарын көлденең ұстаған . Бұл Табын руының салты . Өздерінің арғы бетке қойған ертәуіл жігіттері екен . Олар орталарындағы біреулерді қоршай шауып келеді . Әне - міне дегенше түнгі даланы қақ жарып батырлар тұрған төбеге жетіп қалды . Иә , бұлардың қоршап келе жатқандары үш салт атты . Түрлері де анық көріне бастады . Біреуі қыз тәрізді . Ал қалған екеуінің киімдері тіпті өзгеше . Жайық қазақтарының киіміне ұқсамайды . Аласа төбелі екі елідей - ақ тері ұстаған бөрік , үстерінде мұжықтардың киетіндері тәрізді тоқыма қара шекпен . Аяқтарында мәсі ме , әлде жіңішке қоныш етік пе , айырып болмайды . Кім болса да жат адамдар , үшеуінің де қару - жарағы жоқ . Аттары да әбден болдырған . Тек жан - жағындағы жігіттердің сүйемелдеуінің ар - қасында ғана келе жатқан тәрізді . Шапты деген құр атағы . Төбе етегіне жетер - жетпестен , дәл бір салы суға кеткен адамдардай , бастарын жерге салбыратып , төрт тағандап тұра қалды . Гүрс етіп құлап түсуі де ғажап емес . Ертәуілдер бастығы алып келгендерінің кім екенін түсіндіргенше Байтабын ; - Япырмау , мынау Ақбөкен емес пе , - деп дауыстап жіберді . Қыз да таныды . - Байтабынсың ба ? - Ол енді өзгелерге иіле сәлем берді . - Армысыздар ағалар ? Жоламан жауап қайтарды . - Барсың ба , қарағым . Расында да бұл Ақбөкен еді . Ақбөкен десе ақбөкендей әдемі екен ! Ат жақтылау келген ақшыл жүзінде ай сәулесі ойнап , тостағандай мөлдіреген бота көздері түпсіз тұңғиық қара судай тұна қалған . Көтеріңкі қос алмалы кеудесі сұңғақ келген , аппақ жұмыр мойнымен тұтаса көз тартады . Ақ маңдайына үкілі кәмшат бөркі , қыпша беліне мықынын оя тіккен қызыл барқыт оқалы пешпенті жарасып - ақ тұр . Әсіресе көзге түсері , белдігіне байлаған жібек жібі шешіліп кетіп , арқасынан төмен қарай жерге төгілген қою қара шашы . Мұндай да ұзын шаш болады екен - ау ! Тоқпақтай болып өріліп , үзеңгіден төмен ат тірсегіне дейін төңкеріле түсіп тұр . - Қарағым , жол болсын , - деді Жоламан . - Қол бастаған кемеңгер аға , - деді Ақбөкен тағы да басын иіп , - біз бір қара құзғыннан шошып ұясын тастап ұшқан әлсіз көгершін . . . - Жігіттер , аруды аттан түсіріңдер ! - деп Жоламан әмір берді . Байтабын өзі барып , қазақтың көне салты ғұрпымен Ақбөкенді ат үстінен жас баладай етіп бір қолымен мықынынан ұстап , бір қолымен шалбарлы қара санына тигізер - тигізбес етіп көтеріп лып еткізіп жерге қойды . Ақбөкеннің шашының кереметтігін жұрт енді көрді . Нағыз қара толқын тәрізді төгіліп жерге тиіп жатыр . Қыз шашын бір қолымен ортан белінен ұстап , аш беліне орай салды . Ол енді әдепті үнмен Жоламанға бастан кешкен хикаясын айта бастады . Жанындағы серіктері патша қысымдарынан қашқан әшірап , Дәулетші деген башқұрт жігіттері екен . Серғазының төлеңгіт аулында бас паналап жүреді . Осыдан үш күн бұрын Серғазы күйеу жігіт ретінде ұрын келеді . Ханның нөкерлері ауылда тығылып жүрген әшірап пен Дәулетшіні ұстап алып , таңертең Орынборға қарауылмен жүргізбек боп , Жантемірдің үйінің жанындағы арбаға қыл шылбырмен байлап қояды . Бір - екі айдан бері бауырларындай болып кеткен қашқын жастарды ауылдың қыз , бозбаласы жаман аяйды . Бірақ қолдарынан ештеңе келмейді . Түн ортасы ауған кезде қыздың жеңгелері Серғазыны Ақбөкеннің отауына алып келеді . Қазақ дәстүрін мүлтіксіз орындап , « күйеу балаға » қалыңдығының қолын ұстатып , аларын алып кетіп қалады . Ауру тазыдай имиген , қансыз - сөлсіз қатып қалған рабайсыз Серғазыдан қалай құтыларын білмей аласұрып отырған Ақбөкенге , төсекке жатар алдында : - Қаным кеуіп барады , бір жұтым саумалың бар ма , бойжеткен , - деп Серғазы әзілдеген болады . Ақбөкен түрегеліп барып , көрші үйден сырлы аяққа құйып қымыз әкеледі . Келе жатып , әнеукүні тісі ауырғанда басқан күшәланың бір бөлегі қалтасында екені есіне түседі . Ойланбастан сол күшәланы алады да тостағанның ішіне тастай салады . Бүкіл халыққа бүйідей тиетін , қатыгез Серғазыны ашу үстінде « өлмесе өлем қапсын » дейді . әбден сусаған Серғазы қалыңдығының өзі оң қолымен берген қымызды жұта береді . Сырлы аяқты босатып үф деп демін алып , екінші бір сырлы тостағанды сындырмақ ойымен киімін шешпек болады . Бірақ қымызға еріген күшәла басын айналдырып құстыра бастады . Қалыңдығына барған ханзаданың қызығын көруге ешкімге рұқсат етілмеген , нөкерлері бірен - саран желіккен бала - шағаны отау маңынан бағана қуып жіберген . Өздері де әрірек барып тұрған . Нөкерлер де тірі адам ғой , алпысқа таяп қалған қарт он алты жасар қызбен , өрге қарай тас көтерген кісідей әуре боп жатқанда бұлар қалай шыдасын , күзетке саңырау , дүлей біреуін тастап , өзгесі өз қамын ойлап төлеңгіттердің алтыбақаннан қайтқан қыз - келіншектерін аңдып кетіп қалған . Серғазының халінің қиындағанын көріп , Ақбөкен әшірап пен Дәулетшіні күзетіп отырған екі нөкерге хабар берген . Сөйтіп Серғазы үй ішінде домалап , ал әлгі нөкерлер не істерін білмей әбігер болып жатқанда , Ақбөкен арбаға байланған арқанды пышақпен кесіп екі қашқынды босатып алып сайға түсіп кеткен . Сайда қыз аңдып жоғалған нөкерлердің жайылып жүрген ерттеулі үш атын үшеуі мініп алып , қараңғы түнді пайдаланып Жоламан көшінің соңынан зытып отырады . Ақбөкен Табын руының қалай қарай көшкенін бұрын естіген . Бала жастан үйренген даласы емес пе , дұрыс тауыпты . - әттең не керек , күшәла аз болған секілді , - деді Ақбөкен сөзін аяқтап , - мен шығып бара жатқанда Серғазы көзін ашты . . . Жоламан ақырын басын шайқады . - Серғазы өшін әке - шешеңнен алады деп ойламадың ба ? - Олардың қандай айыбы бар ? « Иә , олардың қандай айыбы бар ? Бірақ бұл заман айыпсыз жанның айыпты болатын заманы емес пе ? әйтпесе соңымыздан қол шығарар біздің қандай айыбымыз бар ? Жерімізге , елімізге тиме дегеніміз бе ? » Жоламан ауыр күрсінді . Енді ол қатар тұрған дембелше , мығым башқұрт жігіттеріне бұрылды . - Сендер енді қайда бармақсыңдар ? - деді . - Егер алсаңыз , сіздің сарбаздарыңыздың қатарында қалғымыз келеді , - деді қазақ тілін әбден біліп алған ақ сары әшірап . Жоламан екі жігіттің бетіне сынай қарады . - Қолдарыңнан не келеді ? - Құрыш табылса зеңбірек құя аламыз , - деді бағанадан бері үндемей тұрған қалың қабақты қара торы Дәулетші , - кенді топырақтан қорғасын қорытып оқ та жасай аламыз . - Рас айтасыңдар ма ? - Рас болғанда қандай ! Бұрын екеуміз де Оралдағы Димитриевтің қару - жарақ заводында жұмыс істегенбіз . - Жақсы , - деді Жоламан ойын ашып айтпай , - әзірге біздің көшпен бірге болыңдар . Өзге жағдайды соңынан сөйлесерміз - бір жігітке бұрылып - жігіттер , ана тұсаулы аттарды алып , мыналарды біздің ауылдың көшіне жеткізіп сал , - деді . Енді ол Ақбөкенге көз тастады , - қарағым , сен де әзірге біздің үйде бола тұр . - Мақұл , аға . Байтабын сәл қозғалып : - Көке , бұл кісілерді мен апарып келейін , - деді . - Болады . Бірақ тез орал . - Құп . Байтабын қайтып келгеннен кейін Жоламан сарбаздарының қалғанын ертіп , алдыңғы жақтарында сұлай созылған белестің үстіне шығып бекінді . Арт жақтарында әр жерде жылтылдаған от көрінеді , қалың ауыл қонып жатқан тәрізді . Ай сәулесі жүдей , күншығыстан таң білініп келе жатқандай . . . Жоламан сарбаздарын әбден жайғастырып болды . Күнгейден Терістікке қарай созылған қатпар тасты , ойлы - қырлы қырқада екі жүздей сарбазы орналасқан . Жігіттердің бәрі жерде жатыр , аттары қырқа тасасында . . . Бұл қырқадан күншығысқа қарай кең құшақты сай кетеді . Жазғытұрым оны қуалай шалшымақ су ағады . Түбі құмайт , уақ тас , жағасы сирек ши . Осы сай күншығыстағы бір шақырымдай жердегі тарам - тарам жылғалы , қараған , жыңғыл қалың біткен , ойдым - ойдым талды ойпатқа барып тіреледі . Онда Жоламанның екі жүз жауынгері тұр . . . Жоламанның ойы : ең алдымен қоржынды Қара Бура , ақкөз ЖәбірЎйіл , Маңқа әлексалдыға қарсы үш жүз сарбазымен айқаспақ ( оның жүзі ортадағы сай бойында ) , содан кейін екі жақ әбден қалжырады - ау деген кезінде артында тығылулы ұшқыр атты екі жүз жігітін жауып жібермек ! Алдыңғы шепті өзі , артқы шепті Байтабын басқармақ . Өз тобының сарбаздары дені садақпен , біразы хиуа мылтықпен қаруланған . Байтабын тобы кілең сойыл , найза , шоқпармен сайланған . Бұл топ жауға атой беріп , қоян - қолтық шабуылға арналған . Екі топ бағанағы Қанат , Қайрат деген егіз жігіттер арқылы байланыс жасап тұрмақ . . . - Сұңқарларым , - деді Жоламан бір тізерлеп отырып , - іштегі болмашы жара дертке айналған заман болды ғой . Қара бастың қамын жесек , дәулетім де , шен - шекпенім де бар , бір бүйірге жантая кетер едім . Өйткенде жерінен , елдік деген атынан айрылғалы тұрған қыруар Табынның қамын кім жейді ? Сол Табын деп атқа қондық , сол Табын деп жан қиярмыз . Кеше Хиуа ханына сатылып хан деген атаққа ие болып , бүгін таулы жердің қу түлкісіндей ақ патшаға құйрығын жылмаңдатып астына кіріп отырған Серғазы иттің жігіттері мен Эссен жанаралдың солдаттарына кездескелі тұрмыз . Дауды ақыл жеңеді , жауды батыл жеңеді . - Сөз бар ма ! - деп жігіттер қозғалып қойды . - Мылтық даусы зор болса да бір - ақ адамға тиеді . Бұл зеңбірек емес . Ал келе жатқан қолдың зеңбірегі жоқ көрінеді . - Онысы дұрыс болған екен . - Карабін мен іштесердің оқталуының өзі бір қауым уақыт . Ал садақ дегеніңіз . . . - Уа , бұл шіркіннің несін айтасың ! Тек тарта біл . - Екі туып бір қалмақ жоқ , мылтықтың даусынан құттарың қашпасын , жауға садақпен қан жұтқызып алайық та , содан кейін найза , сойылға жол берейік . Өздерің көріп тұрсыңдар , олар тек бізге жазық жермен ғана келе алады . Ең мықтағанда ши түптерін қалқан етеді . Садақ оғы әбден мазасын алған кезде , мен ақ орамалымды найза басына көтерермін . Сонда бәрің бірдей атқа қоныңдар . - Құп , батыр . - Ал енді орындарыңа барыңдар . Анау ақ тастан бастап , мына шоқ тобыл - ғыға дейін біріңнен бірің алыстамай қатарласа жатыңдар . Тәңірі жар болсын ! - Айтқаныңыз келсін ! . . Олар да біз секілді анадан туған , болар . Көрерміз ! - Уа , алла , ақсарбас жолыңа ! Жігіттер орындарына жете бергенде , Жоламанның құлағы тағы бір дүбірді шалып қалды . Ынтыға тыңдап еді , ат дүбірі алыстап бара жатқан секілді . Және екі жақтан шыққан тәрізді ме , қалай . Бірі алдыңғы тұсынан , ал екіншісі солтүстіктен . . . Расында да Жоламан қателескен жоқ - тын . Бағана көш көзден жоғалған кезде , Карпов пен Серғазы жасақтарының ертәуілдері де жеткен . Олар ойпатта жылтыраған көп отты көрді . Көш осы жерде екен , енді бізден құтылмайды , жарық түсе тиісеміз деп құр алыстан бақылаумен болды . Жасақтарына да осылай хабар берді . Шұғыл жүріспен әбден қалжырап келгендіктен жау таң ат - қанша ылдидағы бұлақ жағасында аттарын шалдырып , бір мезет көз шырымын алдырып алған соң , тыныш жатқан ауылды таң сәріден баспақ болды . Жол соғып әбден қалжыраған ертәуілдері де кезектесе тыныға бастады . Енді біраздан соң құланиектене таң сыз берді . Олар сонда ғана барып өздерінің алданғандарын білді . Сарбаздар бұлар жатқан жерден бұрыстау орналасқандықтан , қара - күңгірт таңда қырқаның бергі қойнауындағы тұсалған аттарды көрмеген еді . Жоламан жаңағы дүбір жау барлаушыларының дүбірі екенін айтпай түсінді . Ол енді қанын ішіне тартып қатты да қалды . Таң әбден атты . Күн де шығуға жақын екенін сезіп , бозаңда бір топ қара торғай әнге сала жөнелді . Оған шөп арасында жүгірген бытпылдықтың да бырылдай шыққан үні қосылды . Ақселеу - лене көгеріп келе жатқан аспанда жем іздеп қалықтаған бірен - саран қара лашын , ақ тұйғын да көрінді . Шығып келе жатқан күнді құттықтап құстар ән салып , оған шегірткелердің шырылдағаны дем беріп , жер - жиһан біртүрлі ғажайып шаттық үніне бөленді . . . Бұл шаттық қазіргі қан төгілгелі тұрған айқастан мүлде қаннен - қаперсіз , бар әлемді тек қана тыныштық , бейбітшілік қуанышы әлди - леген ! Аздан кейін қызғылт жалқынын көкке атып күн де шықты . Дәл осы мезетте Жоламанның қырағы көзі төменгі жақтан топтанған салт аттыны шалды . Сірә көштен айырылып қалдық , тез қуып жетейік деген ынта да болуы керек , олар үш бөлек боп жедел жүріп келеді . Алдарында сарт етіп қапқалы тұрған қақпан бар екенін сезбеген тәрізді . Жоламанның да күткені осы еді . - Жігіттер , садақтарыңды дайындаңдар , - деді Жоламан , - тек таямай атпаңдар ! Сыпайлардың жемге байланған аттары оңалып қалған тәрізді , ауыздықтарын керіп , бастарын шұлғып тастап , алға қарай тарп - тарп ұмтылады . Көтеріле түскен күн сәулесімен шағылысып сары ала қылыш , көк темір мылтық ұштары оқтын - оқтын жарқ ете түседі . Бұл Карпов жасағы болып шықты . Шолақ құйрық күрең айғыр мінген хорунжий алдында келе жатыр . Ат үстінде қопақ - қопақ етеді , шынында да ашулы қара бура тәрізді . - Қара Бурадан өзгесін көздеңдер , - деді Жоламан . - Ол менікі ! Долы , бір сөзге келмей тарпа бас салатын Карповке Жоламан аса кекті . Былтырғы бір ұрыста ол жалаң қылышпен ұрып , оң қолын жаралап кеткен . Жазылғаны да жаңада . Сондағы өшін қазір алмақ . әскер садақ оғы жететін жерге келіп қалды . Жоламан білтелі мылтық пен семсер жұмсауға үйренбеген . Ұрыс қаруының ішіндегі ең қолайлы көретіні шоқпар , сойыл . Найзаны да сирек қолданатын . Ал садақ тарту қазақ батырларының үйреншікті өнері . Жоламан да садақты жақсы тартады . Ол енді өзінің жас қайыңның бүртікті ағашынан иіліп жасалған , адырнасы тоғыз қабат түйе таспадан өрілген , « Қайың ажал » дейтін садағын қолына алды . Ұшы оқ жыланның уымен суарылған , біз тұмсық « Тау тесер » сегіз қарыс ақ жебесін салып , сол қолымен садақ ағашының жебемен түйіскен жерінен айқара ұстап , адырнаны тарта бастады . Көздеген жері Қара Бураның өкпе тұсы . Жау жасағы үзеңгілерін сартылдата тебініп , аттарын ауыздығымен алыстыра келіп қалды . - Атыңдар ! - деп бұйрық берді де , Жоламан садағын шірене тартып жіберді . Бірақ сәл кешіккен екен , жебе ентелей ұмтылып келе жатқан шолақ құйрық тор атымен Қара Бураның алдын көлегейлей берген жай сыпайлардың бірін жер қаптырды . - әттеген - ай ! - деді ызаланған Жоламан тепсініп қалып . Дәл осы сәтте жау жасағына садақ оғы қардай жауды . Тура тартылған жебе кеудесіне кірш еткен кейбіреулері аттың жалын құшты , енді біреулері әр жерден жеңіл жараланған сияқты . Бірен - саран білте мылтықтың да шаңқ - шұңқ еткен даусы шықты , ана бір құлаған солдат қорғасын пытырадан мерт болғандай , бозаң шөптің үстінде аунап - аунап түсті . . . Ойда жоқта жасалған шабуыл әрқашан да қауіпті . Әп - сәтте Карпов жасағының быт - шыты шықты . Бірақ соғысқа үйренген тәртіпті солдаттар Қара Бураның әмірін тез орындап , он шақты өлігін далада қалдырып , кейін шегінді де , садақ оғы жетпейтін жерге келіп аттарынан түсті . Енді олар қалың шиді қорғалай , қатар түзеп , мылтықтарын бытырлата атып , жер бауырлай жылжып , алға ұмтылды . Екі жақтан оқ қардай борады . Мылтықтың күшейе түскен гүрсілі жер жарып , сарбаздардың құтын қашырып барады . Жоламан қатарынан талай қыршын жас оққа ұшты . Бірақ ер жүректі жігіттер әрі - беріден соң мылтық дауыстарына да құлақтары үйреніп , табан тіресіп атыса берді . Аңдысып атқан садақ пен мылтық қоя ма , екі жақтан да адам шығыны көбейе түсті . Осындай қызу ұрыстың үстінде кенет Жоламанның оң қол жағынан ; - Ойбай , келіп қалды ! - деген қатты дауыс шықты . Батыр жалт қарағанында қия тасты өрмелей , оқ жетер жерге жетіп қалған топ әскерді көрді . Бірден білді , бұл Серғазы адамдарының жасағы . Ішінде солдаттары да бар , ана бір қақырайған қалпақты ақ көз Жәбірәйіл , ана бір жатаған сарысы маңқа әлексалды . Жоламан бірден таныды , бәрі өзіне таныс сұмырайлар . Қара Бурамен атысып жатып , бүйірден келген жасақты аңғармай қалған Жоламан енді тез қимылдады . « Келіп қалды ! » деген сөзді естіп дір ете қалған жасағына « Тез атқа қоныңдар ! » деп , ақ жалау байланған сойылды басынан асыра әлсін - әлсін былғады . Бұл Байтабынға берген әмірі еді . Сөйткенше болған жоқ , жыралы ойпаттан екі жүз әскер жүйріктерін ойната шығып « Табын ! Табын ! » , « Тіленші ! Тіленші ! » деп ұрандай ат қойды . Бұл кезде Серғазы жігіттері де бекінісіп үлгерген - ді . Ойпатта қаптап келе жатқан сарбаздарға мылтық пен садақ аралас оқ жаудырды . Хорунжий Карповтың әскері шилерді тасалап қырқа басына таяй түсті . Бірақ Жоламан тобы көп шығынға ұшырамай аттарына қонып алды . Енді бұлар Байтабын жасағына қосылды . Қырқа төбенің басына бекініп алған Серғазы жігіттері мен Карпов солдаттары шыдатар емес , амал жоқ Жоламан бытырай ат қойған сарбаздарын жинап , сап түзеп шабуылға шығу үшін кейін шегінуге әмір берді . Лапылдап шауып келе жатқан жігіттер көзді ашып - жұмғанша аттарын бұрып алып жыралы ойпатқа кіріп жоқ болды . Сарбаздарын сапқа тұрғызып , Жоламан тобы бірнеше рет жауға қарсы майданға шықты . Бірақ сәл тыныстың арасында мылтықтарын қайта оқтауға мүмкіндік алған жау жағы , қырқа төбелердің басында отырып алып , беттеттірмейді . Сойыл соғар жерге жете алмай Табын жігіттері әлсін - әлсін кейін шегінді . Әр шегіністе бес - алты адамы оққа ұшты . Сойылшылардың ұрысқа деген әдеттенген тәсілі бар . Лап берген сойылшылар жұбын бұзбай жау шебіне тұтас кіріп , сойылдарын оңды - солды сілтеп , қарқындарын бәсеңдетпестен , сол шапқан қалпында қарсы шепті жайпап өтеді де , тоқтамастан орағыта шауып , жұбын жазбай тағы лап қояды . Мұндайда тасыған судай қалың қолға қандай жау болса да төтеп бере алмайтын . Соққан құйындай шауып өткен топқа қарсы келе алмай қалатын , ал жау кейін қарай орала шапқан жігіттерінің соңынан түре тиіскенше , Жоламан сарбаздарының алдыңғы тобын ұрысқа қайта салатын . Көп мылтықты жау жағы , биігірек бекіністе отырып алып , сол жағдайға бір жеткізбеді . Бар қолдарынан келгендері , әлсін - әлсін шабуылдап , таяй түсіп садақ атып кейін шегіну болды . Мұнда да бірен - саран жау оққа ұшады , бірақ шабуылшы жақтың тастап кететіндері көбіректеу . Осындай бірнеше айқастан кейін , жау жағы өзінің күшінің басым екеніне көзі жетті ме , тегіс атқа қонды . Бірақ , орын тепкен адыр , төбелерін тастамай , бөлектене топталып , оқ жаудыра берді . Дәл осы сәтте Жоламанның есіне бағанағы Байтабын айтқан арбадағы оқ - дәрі түсті . Сірә ол қырқаның арғы бетінде болуы керек . Егер сол күбіні көкке ұшырса , оқ - дәрісіз қалған Қара Бура жасағының жеңілгені . Бетпе - бет сойылға түсуге солдаттарда қайрат жоғы өзіне мәлім . - Байтабын , осы шабуылда бағанағы арбаның қайда екенін байқап қал , - деді Жоламан жиеніне тағы да жау шебіне ат қоярында . Жоламан аналардың да атқа қонғанын көріп тұр , егер бұлар енді атой салса олардың да қарсы шабатынын біледі . Бұл ұрыс заңы . Осыны ескерген Жоламан қайтадан ұран тастап , сарбаздарын бастап лап қойды . Бұ жолғы ойы таяп келіп , садақ тартып кейін шегіну емес , қарсы топты бір жайпап өту . Лақылдап келе жатқан қалың сарбазға хорунжий Карповтың атты әскерлері де қылыштарын жалаңдатып қарсы шыға шапты . Бірақ Жоламанның әдісімен таныс Гаврилло мен Александр урядниктер өздерінің солдаттарын тырп еткізбей , ат үстінен оқ жаудырып орындарында тұра берді . Жоламан сарбаздары Карпов әскерлерін бір жайпап өтіп , қырқаны бауырлай орағыта кейін бұрылғанында , арбалы оқ - дәріні көремін деп өздері тұрған төбешікке шапқылай көтерілген Байтабынды қоршап қалды . Осы сәтте қайтадан сап түземек боп кейін шегініп бара жатқан Жоламанның құлағына жау қоршауында қалған Байтабынның ; - Көке , көке ! - деп айқайлаған даусы жетті . Сарбаздарының көбі жыңғылды ойпатқа кіріп те үлгірген еді . Сап түзеп қайта шапқанша Байтабынның мерт болуы кәміл . Ал кейін шапса өзінің сау қайтары екіталай . Осы кезде Байтабынның ; - Қош , қош ! - деген даусы тағы естілді . Жоламан атының басын қалай кейін бұрып алғанын өзі де сезбей қалды . « Аруақ ! Аруақ ! » , « Тіленші ! Тіленші ! » деп Байтабынның даусы шыққан жаққа астындағы қамыс құлақ , бота тірсек талай - талай топ жарған атақты күреңін құйындата ұмтылды . Батырдың ұранын естіген сарбаздары да аттарының басын бұрып алып « Жоламан ! Жоламан ! » деп кейін ұмтылды . Құстай ұшып қырқаға шыққанда , ең алдымен көзіне түскені астындағы күрең бестісін бір орында шыр көбелек ойнатып , ұзын ырғақты қарағай шоқпарын жайпап сермеп тұрған тұла бойы тегіс қан Байтабын болды . Одан кейін Байтабынды тірідей қолға түсірмек боп жалғыз арланды қоршаған ұялы көкжалдардай жалаң қылыштарын ойнатып жиенінің жан - жағынан төніп келген көп солдатты көрді . Жоқ жерден пайда болған батырдың түрінен шошып , абыржып қалған солдаттардың бір - екеуін сойылмен қағып түсіріп , Байтабынға « бас қамшыңды атыңа ! » деп Жоламан топ жарып қырды бөктерлей өте берді . Байтабынның да бедеуі ала жөнелді . Қалған солдаттар мылтықтарын қайта оқтап атқанша бұлар сарбаздарын шұбырта жыңғыл арасына кіріп те үлгірді . Таңертеңгі ұрыстан бері жасағы әжептәуір сиреп қалғанын Жоламан енді ғана анық аңғарды . Аттары да болдырғандай . Темірді темірге сала берсең , екеуінің де жүзі майыспай ма , сол тәрізді ажалға қарсы шабуылға шыға - шыға сарбаздардың да беттері қайтып қалғандай . Жауға енді салуға жасағының жарар емесін батыр анық түсінді . Бірақ сонда не істеуі керек ? Жалғыз жол - кейін шегіну ме ? Өйткен күнде қашқан жауға қатын да ер , қандай береке қалады ? Енді шабуылға қарсы жағы дайындала бастады . Өздерінің әлі де тың екенін демеу етсе керек . Сап түзеп , лек - легімен бері қарай қозғалды . Садақ оғы жетер жерге дейін ат қояр емес . Әзірге құр сұс көрсетіп , дабылын қағып ақырын сырғып келеді . . . Кезеген мылтық , жалаңаш қылыштың түсі қандай зәрлі , Жоламан тобындағы кейбіреулер сескенейін деді . Бірақ амал бар ма , « қоянды қамыс , ерді намыс өлтірген » , бұлар қарсы шығуға мәжбүр болды . Өштескен екі жақ енді бір - біріне қарсы тұрды . Жоламан іштей сезіп келеді , күш жүзден астам мылтығы бар жау жағында . Олар сойыл ұруға жеткізбей жігіттердің көбін жайратады . Әйтсе де мұндай ұрыста кім ажалдан қорықпаса сол жеңеді , әлі де болса сойыл соғар төрт жүзге таяу сарбазы бар , тағы да бір рет айқасып көрген жөн , тек белдесуге жағдай туса жарар еді . Екі жақ садақ оғы жетер мөлшерге келген кезде кенет бір бүйірден ұрандаған дауыстар шықты . - Қара Қыпшақ Қобыланды ! Қобыланды ! - Дулат ! Дулат ! Жоламан жалт қарап еді , оң жақ қапталдан жауына қарсы ағызып келе жатқан самсаған қолды көрді . Ең алдында есік пен төрдей ала аяқ күрең мінген батыр , үстіндегі сауыты күнмен шағылысады , одан кейін боз атты біреу . Ал - ғашқысының қолында сойыл , екіншісінің қолында шоқпар . Боз аттағысы сонау тоғыз батпан шоқпарын таяқ сілтегендей үйірілтіп ойнап барады . - Ау , мынау Қыпшақ батыры Иман ғой ! - деді Жоламан , - астындағы ала аяғы соныкі тәрізді . - Иә , аяқ алысы соған ұқсайды . - Соңындағысы бағаналы Қараменді ! - Бұлар қайдан жүр бұ жақта ? ! Өздеріне қарай шапқан төтен қалың қолдан сескеніп патша жасағы жалт бұрылды . Бұны көріп Жоламан тобы да лап қойды . Қысқа айқаста жазым болғаны , жаралысы бар жүзге таяу солдатын шығын еткен патша әскері жүзге жетер - жетпес солдатпен әзер қашып құтылды . Ұрыс біткеннен кейін сарбаздар қаза болған солдаттарды құмайт ернеудің борпылдақ топырағын опыра құлатып жардың етегіне көмді . Өздерінің жүруге жарамайтын жаралы серіктері мен қаза болған жолдастарының сүйектерін төрт сойылды белбеулерімен торлап , жайма жасап жатқызып , кеткен көштің соңынан ала жүрді . Ұзын бойлы , қапсағай денелі , елуден асып кеткен Қыпшақ батыры Дулат ұлы Иманнан Жоламан өткен жылы ақ патшаға қарсы Ор мен Ұлытау ортасындағы Арғын , Қыпшақ , Найман , Керей , Алшын руларының көп аулының ереуіл көтергенін естіді . Ал биыл Торғай бойына көп әскер шығып , Иманның уақытша Мұғажар тауының ішіне сарбаздарымен тығыла тұруға мәжбүр болғанын білді . - Қазір Арқаның көп жерінде ақ патшаға қарсы ереуілдер жиіленді , - деді Иман әңгімесін тұжыра , - жақында жеріме бекініс салдың деп Баянауылдағы Азнабайдың Тайжан , Сейтен атты балалары көтерілді . Әттең не керек , қос арлан мезгілсіз қолға түсті . . . Ал қастарындағы балуан денелі , сом білекті , қара торы , қалың мұртты Құдайменді батырдың бұл жақта қайдан жүргенін Жоламан сұрағанда , Иман : - Бағаналыдағы Жырықтың шонжары Сандыбайдың Ердені қалыңдығын тоқалдыққа тартып алып , аулына Қара Кеңгір мен Сары Кеңгірден қоныс бермей , Сарысу жаққа қуған соң , бізге келіп қосылды , - деді . Содан кейін Иман өздерінің Мұғажар тауында арқар атып күн көріп жүріп Табын руына солдат шығыпты деген лақапты естіп , бір кемеге мінгеннің тағдыры бір дегендей , бәрінің арманы бір жерден түйіскен соң , ағайын басына күн туған шақта көмек беруге келгендерін айтты . - Бүгінгі жақсылықтарыңды өмір - бақи ұмытпаспын , - деді Жоламан қалың қабағын дүр көтеріп . - Алтау ала болса ауыздағы кетеді , төртеу түгел болса төбедегі келеді , деген осы . Үш батыр тізе қосып едік , көк темірге оранған жау шегінді . Бүкіл Табын қан жылап , қара жамылып боздақтарын қойып , жетісін бергеннен кейін үш батыр қайта кеңесті . Енді ру - ру болып ақ патшаға қарсы шыққанмен мұраттарына жете алмайтындарын әңгіме етті . Елдігімізді сақтау үшін бүкіл қазақ бас қосып , бір туды көтеру ақ патшаға берілген сұлтандармен шайқасып келген Қасым төре балаларынан шығу керек деген тоқтамға келді . Осы тілекті білдіру үшін сонау Сыр бойындағы Қасым төре аулына әзірге соқа бас , содыр таяқ Құдайменді батырдың сапар шегуін жөн тапты . Осылай уәделескен Иман батыр Қыпшақ руының басын қосып ақ патшаға қарсы дайындау үшін , Мұғажар тауында бас сауғалап жүрмей , енді сарбаздарымен өз еліне қайтпақ болды . әзірге жау бетін тойтарған Табын руы биылдыққа осы Елек бойының жо - ғарғы жағын қыстап шықсын делінді . Егер тағы да солдат шығып , күресуге дәрмені жетпейтіндей халге ұшыраса , Торғай , Ырғыз өзендерінің күншығыс өңіріне Қыпшақ жеріне көшетін боп уәделесті . Иман батыр Қыпшақ жеріне қарай Табын қозғалса , құшақ жайып қарсы алатынын айтты . Үш батыр осылай серттесіп айырылды . Бірақ әр руы өзіне бір тайпы ел саналған , жерге төгілген бидайдай шашыраған қалың қазақ , бір тудың астына жинала ма , жиналмай ма бұған үшеуі де күпті еді .
Download XML • Download text