| s-501
| quo posito, habetur propositum: |
| s-502
| scilicet, quod sit aliquod primum mouens immobile. |
| s-503
| alio modo, quod illud primum moueatur a seipso. |
| s-504
| et hoc uidetur probabile: |
| s-505
| quia quod est per se, semper est prius eo quod est per aliud; |
| s-506
| unde et in motis primum motum rationabile est per seipsum moueri, non ab alio. |
| s-507
| sed, hoc dato, iterum idem sequitur. |
| s-508
| non enim potest dici quod mouens seipsum totum moueatur a toto: |
| s-509
| quia sic sequerentur praedicta inconuenientia, scilicet quod aliquis simul doceret et doceretur, et similiter in aliis motibus; |
| s-510
| et iterum quod aliquid simul esset in potentia et actu, nam mouens, inquantum huiusmodi, est actu, motum uero in potentia. |
| s-511
| relinquitur igitur quod una pars eius est mouens tantum et altera mota. |
| s-512
| et sic habetur idem quod prius: |
| s-513
| scilicet quod aliquid sit mouens immobile. |
| s-514
| non autem potest dici quod utraque pars moueatur, ita quod una ab altera; |
| s-515
| neque quod una pars moueat seipsam et moueat alteram; |
| s-516
| neque quod totum moueat partem; |
| s-517
| neque quod pars moueat totum: |
| s-518
| quia sequerentur praemissa inconuenientia, scilicet quod aliquid simul moueret et moueretur secundum eandem speciem motus; |
| s-519
| et quod simul esset in potentia et actu; |
| s-520
| et ulterius quod totum non esset primo mouens se, sed ratione partis. |
| s-521
| relinquitur ergo quod mouentis seipsum oportet unam partem esse immobilem et mouentem aliam partem. |
| s-522
| sed quia in mouentibus se quae sunt apud nos, scilicet in animalibus, pars mouens, scilicet anima, etsi sit immobilis per se, mouetur tamen per accidens; |
| s-523
| ulterius ostendit quod primi mouentis seipsum pars mouens non mouetur neque per se neque per accidens. |
| s-524
| mouentia enim se quae sunt apud nos, scilicet animalia, cum sint corruptibilia, pars mouens in eis mouetur per accidens. |
| s-525
| necesse est autem mouentia se corruptibilia reduci ad aliquod primum mouens se quod sit sempiternum. |
| s-526
| ergo necesse est aliquem motorem esse alicuius mouentis seipsum qui neque per se neque per accidens moueatur. |
| s-527
| quod autem necesse sit, secundum suam positionem, aliquod mouens se esse sempiternum, patet. |
| s-528
| si enim motus est sempiternus, ut ipse supponit, oportet quod generatio mouentium seipsa quae sunt generabilia et corruptibilia, sit perpetua. |
| s-529
| sed huius perpetuitatis non potest esse causa aliquod ipsorum mouentium se: |
| s-530
| quia non semper est. |
| s-531
| nec simul omnia: |
| s-532
| tum quia infinita essent; |
| s-533
| tum quia non simul sunt. |
| s-534
| relinquitur igitur quod oportet esse aliquod mouens seipsum perpetuum, quod causat perpetuitatem generationis in istis inferioribus mouentibus se. |
| s-535
| et sic motor eius non mouetur neque per se neque per accidens. |
| s-536
| item, in mouentibus se uidemus quod aliqua incipiunt de nouo moueri propter aliquem motum quo non mouetur a seipso animal, sicut cibo digesto aut aere alterato: |
| s-537
| quo quidem motu ipse motor mouens seipsum mouetur per accidens. |
| s-538
| ex quo potest accipi quod nullum mouens seipsum mouetur semper cuius motor mouetur per se uel per accidens. |
| s-539
| sed primum mouens seipsum mouetur semper: |
| s-540
| alias non posset motus esse sempiternus, cum omnis alius motus a motu primi mouentis seipsum causetur. |
| s-541
| relinquitur igitur quod primum mouens seipsum mouetur a motore qui non mouetur neque per se neque per accidens. |
| s-542
| nec est contra hanc rationem quod motores inferiorum orbium mouent motum sempiternum, et tamen dicuntur moueri per accidens. |
| s-543
| quia dicuntur moueri per accidens non ratione sui ipsorum, sed ratione suorum mobilium, quae sequuntur motum superioris orbis. |
| s-544
| sed quia deus non est pars alicuius mouentis seipsum, ulterius aristoteles, in sua metaphysica, inuestigat ex hoc motore qui est pars mouentis seipsum, alium motorem separatum omnino, qui est deus. |
| s-545
| cum enim omne mouens seipsum moueatur per appetitum, oportet quod motor qui est pars mouentis seipsum, moueat propter appetitum alicuius appetibilis. |
| s-546
| quod est eo superius in mouendo: |
| s-547
| nam appetens est quodammodo mouens motum; |
| s-548
| appetibile autem est mouens omnino non motum. |
| s-549
| oportet igitur esse primum motorem separatum omnino immobilem, qui deus est. |
| s-550
| praedictos autem processus duo uidentur infirmare. |
| s-551
| quorum primum est, quod procedunt ex suppositione aeternitatis motus: |
| s-552
| quod apud catholicos supponitur esse falsum. |
| s-553
| et ad hoc dicendum quod uia efficacissima ad probandum deum esse est ex suppositione aeternitatis mundi, qua posita, minus uidetur esse manifestum quod deus sit. |
| s-554
| nam si mundus et motus de nouo incoepit, planum est quod oportet poni aliquam causam quae de nouo producat mundum et motum: |
| s-555
| quia omne quod de nouo fit, ab aliquo innouatore oportet sumere originem; |
| s-556
| cum nihil educat se de potentia in actum uel de non esse in esse. |
| s-557
| secundum est, quod supponitur in praedictis demonstrationibus primum motum, scilicet corpus caeleste, esse motum ex se. |
| s-558
| ex quo sequitur ipsum esse animatum. |
| s-559
| quod a multis non conceditur. |
| s-560
| et ad hoc dicendum est quod, si primum mouens non ponitur motum ex se, oportet quod moueatur immediate a penitus immobili. |
| s-561
| unde etiam aristoteles sub disiunctione hanc conclusionem inducit: |
| s-562
| quod scilicet oporteat uel statim deuenire ad primum mouens immobile separatum, uel ad mouens seipsum, ex quo iterum deuenitur ad mouens primum immobile separatum. |
| s-563
| procedit autem philosophus alia uia in ii metaphys., ad ostendendum non posse procedi in infinitum in causis efficientibus, sed esse deuenire ad unam causam primam: |
| s-564
| et hanc dicimus deum. |
| s-565
| et haec uia talis est. |
| s-566
| in omnibus causis efficientibus ordinatis primum est causa medii, et medium est causa ultimi: |
| s-567
| siue sit unum, siue plura media. |
| s-568
| remota autem causa, remouetur id cuius est causa. |
| s-569
| ergo, remoto primo, medium causa esse non poterit. |
| s-570
| sed si procedatur in causis efficientibus in infinitum, nulla causarum erit prima. |
| s-571
| ergo omnes aliae tollentur, quae sunt mediae. |
| s-572
| hoc autem est manifeste falsum. |
| s-573
| ergo oportet ponere primam causam efficientem esse. |
| s-574
| quae deus est. |
| s-575
| potest etiam alia ratio colligi ex uerbis aristotelis. |
| s-576
| in ii enim metaphys. ostendit quod ea quae sunt maxime uera, sunt et maxime entia. |
| s-577
| in iu autem metaphys. ostendit esse aliquid maxime uerum, ex hoc quod uidemus duorum falsorum unum altero esse magis falsum, unde oportet ut alterum sit etiam altero uerius; |
| s-578
| hoc autem est secundum approximationem ad id quod est simpliciter et maxime uerum. |
| s-579
| ex quibus concludi potest ulterius esse aliquid quod est maxime ens. |
| s-580
| et hoc dicimus deum. |
| s-581
| ad hoc etiam inducitur a damasceno alia ratio sumpta ex rerum gubernatione: |
| s-582
| quam etiam innuit commentator in ii physicorum. |
| s-583
| et est talis. |
| s-584
| impossibile est aliqua contraria et dissonantia in unum ordinem concordare semper uel pluries nisi alicuius gubernatione, ex qua omnibus et singulis tribuitur ut ad certum finem tendant. |
| s-585
| sed in mundo uidemus res diuersarum naturarum in unum ordinem concordare, non ut raro et a casu, sed ut semper uel in maiori parte. |
| s-586
| oportet ergo esse aliquem cuius prouidentia mundus gubernetur. |
| s-587
| et hunc dicimus deum. |
| s-588
| quod ad cognitionem dei oportet uti uia remotionis. |
| s-589
| ostenso igitur quod est aliquod primum ens, quod deum dicimus, oportet eius conditiones inuestigare. |
| s-590
| est autem uia remotionis utendum praecipue in consideratione diuinae substantiae. |
| s-591
| nam diuina substantia omnem formam quam intellectus noster attingit, sua immensitate excedit: |
| s-592
| et sic ipsam apprehendere non possumus cognoscendo quid est. |
| s-593
| sed aliqualem eius habemus notitiam cognoscendo quid non est. |
| s-594
| tantoque eius notitiae magis appropinquamus, quanto plura per intellectum nostrum ab eo poterimus remouere. |
| s-595
| tanto enim unumquodque perfectius cognoscimus, quanto differentias eius ad alia plenius intuemur: |
| s-596
| habet enim res unaquaeque in seipsa esse proprium ab omnibus aliis rebus distinctum. |
| s-597
| unde et in rebus quarum definitiones cognoscimus, primo eas in genere collocamus, per quod scimus in communi quid est; |
| s-598
| et postmodum differentias addimus, quibus a rebus aliis distinguatur; |
| s-599
| et sic perficitur substantiae rei completa notitia. |
| s-600
| sed quia in consideratione substantiae diuinae non possumus accipere quid, quasi genus; nec distinctionem eius ab aliis rebus per affirmatiuas differentias accipere possumus, oportet eam accipere per differentias negatiuas. |