| s-401
| moueri autem ipsius diuisibilis, sicut et eius esse, dependet a partibus; |
| s-402
| et sic non potest seipsum mouere primo et per se. |
| s-403
| non requiritur ergo ad ueritatem conclusionis inductae quod supponatur partem mouentis seipsum quiescere quasi quoddam uerum absolute: |
| s-404
| sed oportet hanc conditionalem esse ueram, quod, si quiesceret pars, quod quiesceret totum. |
| s-405
| quae quidem potest esse uera etiam si antecedens sit impossibile: |
| s-406
| sicut ista conditionalis est uera, si homo est asinus, est irrationalis. |
| s-407
| secundo, probat per inductionem, sic. |
| s-408
| omne quod mouetur per accidens, non mouetur a seipso. |
| s-409
| mouetur enim ad motum alterius. |
| s-410
| similiter neque quod mouetur per uiolentiam: |
| s-411
| ut manifestum est. |
| s-412
| neque quae mouentur per naturam ut ex se mota, sicut animalia, quae constat ab anima moueri. |
| s-413
| nec iterum quae mouentur per naturam ut grauia et leuia. |
| s-414
| quia haec mouentur a generante et remouente prohibens. |
| s-415
| omne autem quod mouetur, uel mouetur per se, uel per accidens. |
| s-416
| et si per se, uel per uiolentiam, uel per naturam. |
| s-417
| et hoc, uel motum ex se, ut animal; uel non motum ex se, ut graue et leue. |
| s-418
| ergo omne quod mouetur, ab alio mouetur. |
| s-419
| tertio, probat sic. |
| s-420
| nihil idem est simul actu et potentia respectu eiusdem. |
| s-421
| sed omne quod mouetur, inquantum huiusmodi, est in potentia: |
| s-422
| quia motus est actus existentis in potentia secundum quod huiusmodi. |
| s-423
| omne autem quod mouet est in actu, inquantum huiusmodi: |
| s-424
| quia nihil agit nisi secundum quod est in actu. |
| s-425
| ergo nihil est respectu eiusdem motus mouens et motum. |
| s-426
| et sic nihil mouet seipsum. |
| s-427
| sciendum autem quod plato qui posuit omne mouens moueri, communius accepit nomen motus quam aristoteles. |
| s-428
| aristoteles enim proprie accepit motum secundum quod est actus existentis in potentia secundum quod huiusmodi: |
| s-429
| qualiter non est nisi diuisibilium et corporum, ut probatur in ui physic.. |
| s-430
| secundum platonem autem mouens seipsum non est corpus: |
| s-431
| accipiebat enim motum pro qualibet operatione, ita quod intelligere et opinari sit quoddam moueri; |
| s-432
| quem etiam modum loquendi aristoteles tangit in iii de anima. |
| s-433
| secundum hoc ergo dicebat primum mouens seipsum mouere quod intelligit se et uult uel amat se. |
| s-434
| quod in aliquo non repugnat rationibus aristotelis: |
| s-435
| nihil enim differt deuenire ad aliquod primum quod moueat se, secundum platonem; |
| s-436
| et deuenire ad primum quod omnino sit immobile, secundum aristotelem. |
| s-437
| aliam autem propositionem, scilicet quod in mouentibus et motis non sit procedere in infinitum, probat tribus rationibus. |
| s-438
| quarum prima talis est. |
| s-439
| si in motoribus et motis proceditur in infinitum, oportet omnia huiusmodi infinita corpora esse: |
| s-440
| quia omne quod mouetur est diuisibile et corpus, ut probatur in ui physic.. |
| s-441
| omne autem corpus quod mouet motum, simul dum mouet mouetur. |
| s-442
| ergo omnia ista infinita simul mouentur dum unum eorum mouetur. |
| s-443
| sed unum eorum, cum sit finitum, mouetur tempore finito. |
| s-444
| ergo omnia illa infinita mouentur tempore finito. |
| s-445
| hoc autem est impossibile. |
| s-446
| ergo impossibile est quod in motoribus et motis procedatur in infinitum. |
| s-447
| quod autem sit impossibile quod infinita praedicta moueantur tempore finito, sic probat. |
| s-448
| mouens et motum oportet simul esse: |
| s-449
| ut probat inducendo in singulis speciebus motus. |
| s-450
| sed corpora non possunt simul esse nisi per continuitatem uel contiguationem. |
| s-451
| cum ergo omnia praedicta mouentia et mota sint corpora, ut probatum est, oportet quod sint quasi unum mobile per continuationem uel contiguationem. |
| s-452
| et sic unum infinitum mouetur tempore finito. |
| s-453
| quod est impossibile, ut probatur in ui physicorum. |
| s-454
| secunda ratio ad idem probandum talis est. |
| s-455
| in mouentibus et motis ordinatis, quorum scilicet unum per ordinem ab alio mouetur, hoc necesse est inueniri, quod, remoto primo mouente uel cessante a motione, nullum aliorum mouebit neque mouebitur: |
| s-456
| quia primum est causa mouendi omnibus aliis. |
| s-457
| sed si sint mouentia et mota per ordinem in infinitum, non erit aliquod primum mouens, sed omnia erunt quasi media mouentia. |
| s-458
| ergo nullum aliorum poterit moueri. |
| s-459
| et sic nihil mouebitur in mundo. |
| s-460
| tertia probatio in idem redit, nisi quod est ordine transmutato, incipiendo scilicet a superiori. |
| s-461
| et est talis. |
| s-462
| id quod mouet instrumentaliter, non potest mouere nisi sit aliquid quod principaliter moueat. |
| s-463
| sed si in infinitum procedatur in mouentibus et motis, omnia erunt quasi instrumentaliter mouentia, quia ponentur sicut mouentia mota, nihil autem erit sicut principale mouens. |
| s-464
| ergo nihil mouebitur. |
| s-465
| et sic patet probatio utriusque propositionis quae supponebatur in prima demonstrationis uia, qua probat aristoteles esse primum motorem immobilem. |
| s-466
| secunda uia talis est. |
| s-467
| si omne mouens mouetur, aut haec propositio est uera per se, aut per accidens. |
| s-468
| si per accidens, ergo non est necessaria: |
| s-469
| quod enim est per accidens uerum, non est necessarium. |
| s-470
| contingens est ergo nullum mouens moueri. |
| s-471
| sed si mouens non mouetur, non mouet: |
| s-472
| ut aduersarius dicit. |
| s-473
| ergo contingens est nihil moueri: |
| s-474
| nam, si nihil mouet, nihil mouetur. |
| s-475
| hoc autem habet aristoteles pro impossibili, quod scilicet aliquando nullus motus sit. |
| s-476
| ergo primum non fuit contingens: |
| s-477
| quia ex falso contingenti non sequitur falsum impossibile. |
| s-478
| et sic haec propositio, omne mouens ab alio mouetur, non fuit per accidens uera. |
| s-479
| item, si aliqua duo sunt coniuncta per accidens in aliquo; |
| s-480
| et unum illorum inuenitur sine altero, probabile est quod alterum absque illo inueniri possit: |
| s-481
| sicut, si album et musicum inueniuntur in socrate, et in platone inuenitur musicum absque albo, probabile est quod in aliquo alio possit inueniri album absque musico. |
| s-482
| si igitur mouens et motum coniunguntur in aliquo per accidens, motum autem inuenitur in aliquo absque eo quod moueat, probabile est quod mouens inueniatur absque eo quod moueatur. |
| s-483
| nec contra hoc potest ferri instantia de duobus quorum unum ab altero dependet: |
| s-484
| quia haec non coniunguntur per se, sed per accidens. |
| s-485
| si autem praedicta propositio est uera per se, similiter sequitur impossibile uel inconueniens. |
| s-486
| quia uel oportet quod mouens moueatur eadem specie motus qua mouet, uel alia. |
| s-487
| si eadem, ergo oportebit quod alterans alteretur, et ulterius quod sanans sanetur, et quod docens doceatur, et secundum eandem scientiam. |
| s-488
| hoc autem est impossibile: |
| s-489
| nam docentem necesse est habere scientiam, addiscentem uero necesse est non habere; |
| s-490
| et sic idem habebitur ab eodem et non habebitur, quod est impossibile. |
| s-491
| si autem secundum aliam speciem motus mouetur, ita scilicet quod alterans moueatur secundum locum, et mouens secundum locum augeatur, et sic de aliis; |
| s-492
| cum sint finita genera et species motus, sequetur quod non sit abire in infinitum. |
| s-493
| et sic erit aliquod primum mouens quod non mouetur ab alio. |
| s-494
| nisi forte aliquis dicat quod fiat reflexio hoc modo quod, completis omnibus generibus et speciebus motus, iterum oporteat redire ad primam: |
| s-495
| ut, si mouens secundum locum alteretur et alterans augeatur, iterum augens moueatur secundum locum. |
| s-496
| sed ex hoc sequetur idem quod prius: |
| s-497
| scilicet quod id quod mouet secundum aliquam speciem motus, secundum eandem moueatur, licet non immediate sed mediate. |
| s-498
| ergo relinquitur quod oportet ponere aliquod primum quod non mouetur ab alio exteriori. |
| s-499
| quia uero, hoc habito quod sit primum mouens quod non mouetur ab alio exteriori, non sequitur quod sit penitus immobile, ideo ulterius procedit aristoteles, dicendo quod hoc potest esse dupliciter. |
| s-500
| uno modo, ita quod illud primum sit penitus immobile. |