Universal Dependencies - Norwegian - Nynorsk

s-1

000001

Nokre refleksjonar på vegen, om Paulus og ' worldviews '

s-2

000002

Eg var på bibeltime i går, på Misjonshuset.

s-3

000003

Det var veldig triveleg, og vi fekk også god kake etterpå.

s-4

000004

Min gode ven Kjell Arne heldt bibeltime over kolossarbrevet, og eg sat og høyrde på medan eg las i mitt nye testamente.

s-5

000005

Det er eigentleg veldig spennande å lese Kol no som eg har liksom utvikla meg og gått mange rundar på andre område, i forståing av GT, historisk-kritikk, kristen filosofi i antikken etc. etc

s-6

000006

Eg les Paulus på litt andre måtar.

s-7

000007

Litt meir grundig og undersøkande; korleis er det eigentleg han argumenterer her?

s-8

000008

Kva grunnar har han for det han seier?

s-9

000009

Litt meir ' sosiologisk '; korleis ville det vere for kolossarane å motta dette brevet?

s-10

000010

Kan eg sjå for meg dei gresk-romerske gatene, handelstorga, klubbane etc. - og Paulus som sit og skriv?

s-11

000011

Litt meir ' breitt ', reint filosofisk; korleis plasserer Paulus seg intellektuelt sett i møte med den gresk-romerske (pluralistiske) røyndomsforståinga?

s-12

000012

Kan vi lære av dette, i vår tid?

s-13

000013

Ok, så eg ser ting som eg tidlegare ikkje har sett, fordi eg har fått ein breiare innfallsvinkel her.

s-14

000014

Det er veldig spennande.

s-15

000015

Det eg særleg tenkte på i går, medan eg sat og tygde på teksten under talen, var korleis Paulus, hm, også her ser ut til å vere aktivt kontekstuell.

s-16

000016

Altså, som ung og konservativ lågkyrkjeleg kristen, har ein eit litt enkelt syn på Paulus' brev.

s-17

000017

Dei er litt som 'lærebrev,' som presenterer guddomeleg openberring, som då er ' proposisjonelt ' forstått, litt som læresetningar.

s-18

000018

Når ein les meir, får ein eit meir nyansert syn på ting, ikkje sant.

s-19

000019

Ein må uansett byrje ein eller annan stad, i si opplæring i desse tinga.

s-20

000020

Uansett, poenget er at Paulus er ein langt meir subtil og djup forkynnar enn vi gjerne tenker.

s-21

000021

Og dersom vi forstår dette, vil også samanhengen med apologetane i oldkyrkja bli mindre, mistenker eg.

s-22

000022

Nei, altså eg tenker på dette at ... vel ... når ein studerer Paulus' brev nærare, så ser ein at ingen av dei er ' generelle ' brev av typen:

s-23

000023

'Hei, eg tenkte berre å sende dykk litt generell lære og formaning, slik at de kan halde fast på trua.'

s-24

000024

Slik generell lære og formaning har dei allereie fått i katekesen.

s-25

000025

Dei må naturlegvis minnast om ting, men poenget er at breva til Paulus tek opp konkrete ting, situasjonar, problem.

s-26

000026

Romarbrevet er ikkje - slik eg lærte tidleg i mitt studium - ein slags 'dogmatisk grunnpresentasjon av Paulus' evangelium' (som i så fall skulle understøtte ei antatt korrekt lesing av Paulus' som ein forkynnar av 'lov og evangelium' i klassisk luthersk forstand).

s-27

000027

Romarbrevet tek opp konkret, historisk problematikk ang. jødar og heidningar, i Roma, på 50-talet - på basis av det jødisk-kristne livssynets ressursar.

s-28

000028

Dette er obviously ganske interessant, på fleire måtar.

s-29

000029

Kva er ' kjernen ', eller sentrum, i urkyrkjeleg kristendom?

s-30

000030

Dette kan ein ikkje berre rekonstruere, eller lese, ut frå Romarbrevet.

s-31

000031

Ein må gå langt breiare til verks.

s-32

000032

Men uansett, det var eit litt anna poeng eg hadde her.

s-33

000033

For Paulus er ein ganske ' slu ' (i positiv forstand) forkynnar, altså.

s-34

000034

I 1 Kor tek han villig i bruk termer og uttrykk frå antikk filosofi, for å forkynne Kristus (til dømes: 'Eg har lov til alt' etc)

s-35

000035

I Fil tek han villig i bruk termer frå keisarpropaganda for å skildre Kristus.

s-36

000036

Kristus er den ekte keisaren, Guds rike er det ekte romarriket, så å seie ('Vi har vår borgarrett i himmelen, derifrå ventar vi Herren Jesus som frelsar').

s-37

000037

Altså:

s-38

000038

Aktiv 'kontekstualisering.'

s-39

000039

I Rom tek han villig i bruk termer og uttrykk frå jødiske skrifter, for sjølv å understreke at alle jødar er under synd.

s-40

000040

Klarast er det naturlegvis i Apg 17, der han tek i bruk heidensk dikting og filosofi i sjølve evangelieforkynninga(!)

s-41

000041

Og Kol?

s-42

000042

Hm.

s-43

000043

Jo, altså.

s-44

000044

Det var der eg fekk litt aha-opplevingar.

s-45

000045

For problemet i Kolossæ hadde å gjere med framande religiøse impulsar, kan ein seie.

s-46

000046

Krefter, ånder, sjølvpining, verdas grunnkrefter, matforskrifter etc. etc

s-47

000047

Det er vanskeleg spore bakgrunnen for desse tinga nøyaktig, men det er nok ei blanding av hellenistiske mysteriereligionar, jødisk folkereligion, gresk-romersk polyteisme, grunnleggjande overtru etc

s-48

000048

Vel, ja - det eg sat og tenkte på, og som eg evt. må undersøke nærare i Barths framifrå Anchor-kommentar, er korleis Paulus aktivt brukar ord her, som han ikkje gjer andre stader i sitt korpus.

s-49

000049

Ta til dømes dette dømet:

s-50

000050

'Guds fylde bur lekamleg i Kristus.'

s-51

000051

Guds ' pleroma ', seier Paulus.

s-52

000052

Dette var eit svært mykje brukt uttrykk i samtidige mysteriereligionar, gnostiske retningar etc

s-53

000053

Det siktar til 'fylden av guddomelege krefter.'

s-54

000054

Og det verkar svært nærliggjande å seie at Paulus her driv med aktiv apologetikk og kontekstualisering av evangeliet.

s-55

000055

Kolossarane kjente til ulike guddomelege krefter, og kjende til 'pleroma.'

s-56

000056

(Ireneus, i sin Adv Haer, skriv jo veldig mykje om dette, når han skildrar gnostiske system).

s-57

000057

Og Paulus seier her:

s-58

000058

Heile pleromaet bur i Kristus.

s-59

000059

Altså:

s-60

000060

Vend dykk bort frå ' røkla ' av system, mysterier etc., og vend heller om til Kristus.

s-61

000061

Det som de leitar etter, og er opptekne av, det er å finne i Kristus.

s-62

000062

Dette er Paulus' bodskap, ser det ut til.

s-63

000063

Og det er jo verkeleg interessant, sånn religionsfilosofisk.

s-64

000064

Har Paulus ' lov ' til å seie noko slikt, liksom?

s-65

000065

Korleis kan han gjere det?

s-66

000066

Kan han anerkjenne heidenske religiøse lengslar som legitime - og 'sanne så langt det rekk' - på denne måten?

s-67

000067

(Hm, ja, altså, dersom eg tolkar Paulus rett her, som eg trur.)

s-68

000068

Det same kan seiast om liknande uttrykk som ein finn i Kol, men ikkje andre stader, så mykje.

s-69

000069

Ta omgrep som visdom (' sofia '), eller 'makter og myndigheiter' ('exousiai kai archai') eller løyndom (' mysterion ').

s-70

000070

Dette er jo veldig sentrale uttrykk i gresk-romersk religion i ulike typar.

s-71

000071

Men Paulus tek dei i bruk der han kan; han kan seie at element i gresk-romersk religion på sett og vis antisiperer evangeliet (her er då ein link til apologetane!) og at 'det de tilbed utan å kjenne det, forkynner eg dykk.'

s-72

000072

Dette er langt meir enn Karl Barths ' nein ' til å finne noko ' tilknytningspunkt ' mellom evangeliet og annan religiøsitet og filosofi.

s-73

000073

Altså:

s-74

000074

Alle skattar av visdom og kunnskap ('sofia kai gnosis(!)') er å finne i Kristus.

s-75

000075

Eller:

s-76

000076

Alle maktene og myndigheitene er 'skapt av, ved, til Kristus,' altså vert dei 'sett på sin rette stad' (ikkje ulikt Rom 13, der Paulus understrekar at myndigheiter er 'Guds tenarar').

s-77

000077

Men det er verkeleg ein link her, mellom det heidenske og evangeliet - ein link som ligg i skapinga (absolutt alle ting er skapt av Gud - her er kimen til Augustins understreking av vondskap som ' privation '), og også forsoninga (alle ting har vorte forsona med Gud ved Kristi blod, også maktene og myndigheitene!).

s-78

000078

Vidare:

s-79

000079

Den verkeleg viktige og sentrale ' løyndomen ' (mysterion) er Kristus og evangeliet om han (som altså ikkje skal snevrast inn til 'lov og evangelium,' som de skjønar - og i alle fall ikkje til 'lov og evangelium' av reformatorisk type, sjølv om det også er mykje godt å hente her).

s-80

000080

Så det mysteriet kolossarane framfor alt treng - det som verkeleg oppfyller deira religiøse streben, er evangeliet om Jesus Messias.

s-81

000081

Hm, så dette er veldig interessant, fordi det har konsekvenser for korleis vi tenker om samanhengen mellom kristendom og filosofi.

s-82

000082

For Paulus glir desse til dels over i kvarandre, og slik var det for dei fleste i oldkyrkja(!), sjølv om det her finst mange ulike variasjonar mellom - sei - ein Tertullian og ein Klemens av Alexandria.

s-83

000083

Poenget er uansett at ein ikkje skjelna så tydeleg mellom teologi og filosofi, det fanst berre éin udelt visdom, så å seie.

s-84

000084

Dette er eit poeng Milbank - via de Lubacs studiar av oldkyrkja - har understreka nøye, og inkorporert i heile sin Radical Orthodoxy-approach (og det er eit poeng som får heilt handgripelege konsekvenser for eventuell politisk teologi, der det i så fall ikkje finst nokon 'sjølvopphaldande sekulær moral- og rasjonalitetssfære!)

s-85

000085

Men ja, det er interessant.

s-86

000086

For studerer ein Paulus nøye, i hans apologetiske og kontekstuelle forkynning, så kan han altså vurdere heidenske ting positivt, medan andre ting kan han gå sterkt imot ('han vart oppaust i hugen då han såg dei mange avgudsbileta' etc)

s-87

000087

Generelt sett er hor, mord og avgudsdyrking dei verste synder, frå jødisk standpunkt.

s-88

000088

Han anerkjenner det positive og skapingsmessige i heidensk gudsliv og religiøsitet, og seier at det er evangeliet - Kristus - som oppfyller desse lengslane og dette livet!

s-89

000089

Nett slik mange apologetar i oldkyrkja ville seie at Kristus oppfyller pdes. Moselova og pdas. Sokrates' filosofi.

s-90

000090

Men ' normen ', så å seie, i denne prosessen, er eit kristologisk tolka gamle testamente.

s-91

000091

Det er dette - og framfor alt Jesus sjølv, som Herre - som avgjer kva som kan bevarast og kva som må forkastast i dei ulike kontekstar som evangeliet går inn i.

s-92

000092

Likevel; det skjer eit aktivt møte, så å seie, der evangeliet kjem kulturen i møte, og båe blir noko forvandla av det.

s-93

000093

Det gamle blir rett og slett ikkje heilt forkasta, men blir heller dels forkasta og dels oppfylt.

s-94

000094

Og dette dreier seg altså ikkje berre om GT og det jødiske, men også om filosofi og heidensk religiøsitet!

s-95

000095

Dette vert 'teke opp' i det kristne livssynet som noko som er ein del av skapinga - og det kan ' forsonast ' i kraft av Jesu blod.

s-96

000096

(Incidentally er dette ein måte å tenke på som ikkje går så heilt greitt overeins med den litt ' vulgærlutherske ' insisteringa på at ein berre må attende til urkristendomen, at ein berre må attende til NT, så har ein alt ein treng.

s-97

000097

Kan det heller tenkast at når evangeliet går ut i verda - som Paulus seier i Kol: 'det veks og ber frukt' - så skjer det ein ' irredusibel ' vekstprosess der evangeliet forsonar og inkorporerer nye element som Gud har skapt?

s-98

000098

Og:

s-99

000099

At NT sjølv er ein del av denne vekstprosessen??

s-100

000100

Korleis skal dette i så fall samantenkast med Vat II sine tankar om ein 'levande tradisjon,' eller JH Newmans tankar om at tradisjonen og trua ikkje er breiast der elva byrjar, men heller seinare, der elva er breiast?