s-1
| Յետադարձ ակնարկ ապագայի ընդառաջ |
s-2
| Ինչպէս իւրաքանչիւր համայնք, պոլսահայ գաղութն ալ ունի իր յատուկ դիմագիծը։ |
s-3
| Դարերու ընթացքին ձեւաւորուած այդ դիմագծի ակներեւ յատկութիւնն է ճնշուածութիւնը։ |
s-4
| Որքան ալ իբրեւ տեղացի ժողովուրդ ժառանգորդը ըլլայ հսկայ անցեալի մը, նոյնն է, Պոլիսը Հայաստան չէ եւ հայը հոն ապաստանած օտարացի մըն է պարզապէս։ |
s-5
| Այդպէս էր ինքնընկալումը թէ Բիւզանդական եւ թէ Օսմանեան Կայսրութիւններու օրով։ |
s-6
| Ընկալում մը՝ որ տեւեց նաեւ Հանրապետութեան շրջանին։ |
s-7
| Սակայն կար նաեւ մի այլ իրողութիւն։ |
s-8
| Պոլիսը նաեւ արեւմտահայոց մշակութային մայրաքաղաքն էր։ |
s-9
| Հոն ծաղկած էր ազգային գիտակցութեան տանող ուսումնական զօրաշարժը, գրական զարթօնքը, քաղաքական գաղափարախօսութիւնը եւ մամուլը։ |
s-10
| Այս հողերու վրայ հայոց կողմէ ստեղծուեցաւ առաջին սահմանադրութիւնը, որ օրինակ հանդիսացաւ նաեւ բովանդակ երկրի համար։ |
s-11
| Հիմնադրութիւնը որքան հեռաւոր ափերու վրայ կայանայ, հայոց քաղաքական կուսակցութիւնները այս քաղաքի թաղերուն մէջ հասան կատարելագործման։ |
s-12
| Օսմանեան դրամատան դէպքն ալ, 20 կախաղաններն ալ այստեղ գրանցուեցան պատմութեան էջերուն։ |
s-13
| Իրողութիւն է նաեւ թէ վերեւ նշուած ընկերաքաղաքական այդ զարթօնքը, բացի ազգապետի, այսինքն պատրիարքի ժողովուրդի ձայներով ընտրուիլը, չէ տուած աւելի արդիաշունչ վարչակարգի մը գործելու առիթը։ |
s-14
| Երկիրը թագաւորութենէ դէպի հանրապետութեան կարեւոր անցում մը արձանագրած էր, բայց հայուն իրավիճակը մնացած էր անփոփոխ։ |
s-15
| Եւ մանաւանդ այս նոր դրութեան մէջ վերացած էին պատրիարքներու օրինական գերիշխանութիւնը։ |
s-16
| Այս պայմաններու մէջ անխուսափելի էր ճարպիկ մարդկանց համայնքէ ներս զանազան եղանակներով փոքր իշխանութիւններու տիրանալը, եւ ապա գրաւած աթոռի ընձեռած առիթները շահագործելը։ |
s-17
| Մի գուցէ նման օրինակներու կարելի է հանդիպիլ ուրիշ համայնքներու պարագային ալ։ |
s-18
| Բայց խոստովանինք թէ անոնք մեծաւ մասամբ յետեղեռնեան շրջանին կազմուած գաղթօճախներ են եւ չունին պոլսահայոց պատմութենէ եկած աւանդութիւնները։ |
s-19
| Իսկ պոլսահայութիւնը դասալիք եղաւ առհասարակ իր զբաղեցուցած աթոռի պահանջած գիտակցութենէ զուրկ պատրիարքներու ձեռամբ։ |
s-20
| Բարեյիշատակ Շնորհք Պատրիարքի վախճանումէն ցայսօր չունեցանք համայնքը իր տարբեր հակումներով հանդերձ միասնութեան մէջ պահելու կարող առաջնորդներ։ |
s-21
| Գարեգին Գազանճեան Պատրիարք գահակալութեան առաջին օրէն յայտարարեց թէ պիտի հնազանդի զինք զգուշացնող ոստիկանութեան թելադրանքին եւ երեկոյեան ժամը հինգէն ետք դուրս պիտի չելլէ Պատրիարքարանէն։ |
s-22
| Ան այդ խոստումը դրժեց միայն հարուստներու սեղաններուն հրաւէրներուն համար։ |
s-23
| Չմասնակցեցաւ համայնքային ոեւէ մշակութային գեղարուեստական նախաձեռնութեան, միշտ յիշեցնելով ոստիկանութեան զգուշացումը։ |
s-24
| Մեծ յոյսեր կապուած էին Մեսրոպ Բ. Պատրիարքին, իր լաւ պատրաստուած մտաւորական ու խիզախ բնոյթին բերմամբ։ |
s-25
| Ափսոս ան ալ իր կարգին մատնուեցաւ նման սխալներու։ |
s-26
| Ինչպէս բազմաթիւ հոգեւոր առաջնորդներ, փորձեց նիւթական կարողութիւնը բարձր բարերարներու աջակցութիւնը ապահովել իր ծրագիրներուն համար, առանց նկատի ունենալու թէ այդպիսով պիտի հարկադրուի անոնց պահանջները գոհացնելու տխուր հետեւանքին։ |
s-27
| Վերջապէս Մեսրոպ Բ. Պատրիարքն ալ ճաշակեց մահուան սպառնալիքի վախը եւ պատրիարքարանի մէջ իսկ կարիքը զգաց պետութեան տրամադրած թիկնապահին յանձնել իր անվտանգութիւնը։ |
s-28
| Հայ համայնքի համար խիստ վարկաբեկիչ այդ երեւոյթը շարունակեց նաեւ տարաբախտ պատրիարքի անգիտակից ննջած հիւանդասենեակէ ներս իսկ։ |
s-29
| Իսկական դժբախտութիւն էր Մեսրոպ Բ. Պատրիարքի հիւանդութիւնը, որ տեւեց աւելի քան տասը տարիներ։ |
s-30
| Պատրիարքարանի այդ օրերու անձնակազմը նախընտրեց ձգձգել նոր պատրիարքի մը ընտրութիւնը, պատճառաբանելով թէ կը հաւատան հրաշքներուն եւ պիտի շարունակեն աղօթել իրենց սիրելի սրբազանի ապաքինման համար։ |
s-31
| Այս խօսքերը կ՚արտասանուէին երբ բժիշկները յստակօրէն յայտնած էին թէ հիւանդութեան պատճառած աւերը անշրջանցելի է եւ Մեսրոպ Բ. Պատրիարք այլեւս չի կրնար կատարել պատրիարքութեան խիստ դժուար ու պատասխանատու պաշտօնը։ |
s-32
| Տարիներ անց ի վերջոյ Պատրիարքարանի շրջանակները յօժարեցան ընտրութիւն կատարելու եւ Կրօնական Ժողովը Տեղապահ ընտրեց Գերմանիոյ հայոց հոգեւոր հովիւ Գարեգին Արք. Պեքճեանը։ |
s-33
| Սրբազանը ընդառաջեց իրեն ուղուած հրաւէրին եւ ժամանեց Պոլիս։ |
s-34
| Պոլսոյ Հայոց Պատրիարքութեան պատմութեան ամօթալի օրերէն մէկն էր Պեքճեան Սրբազանի ժամանումը, քանի այդ օր Աթոռանիստ Մայր Եկեղեցւոյ մուտքը չուաններով կապած ու փակած էին, Տեղապահի Հրաշափառի աղօթքներով դիմաւորուիլը արգիլելու համար։ |
s-35
| Առաջին յանդիպման խայտառակութիւնը շարունակուեցաւ հոգեւորական, աշխարհական ու նաեւ պետական բազմաթիւ դաւադրութիւններով, որոնց պոլսահայութիւնը կը հետեւէր ճարահատութեան մէջ։ |
s-36
| Այս բոլորի դերակատարներն էին նշանակուած փոխանորդ մը եւ ինքնակոչ կերպով համայնքապետի պատմուճանը հագած «բարերար» մը, որոնք երկուստեք գործակցեցան իրենց ետեւ ունենալով պետական որոշ շրջանակներ, խափանելու համար Տեղապահի աշխատանքը։ |
s-37
| Իսկ երբ Պատրիարքը աւանդեց իր հոգին, անխուսափելի դարձաւ պատրիարքական ընտրութիւնը։ |
s-38
| Հաւանական ութը թեկնածուներէն չորսը ներկայացուցին իրենց յաւակնութիւնը։ |
s-39
| Այդ հանգրուանին բեմադրուեցաւ դաւադրութեան նոր պատկերը։ |
s-40
| Պետութիւնը պարտադրեց ընտրութեան կանոնագիր մը, որ կը հակասէր նախորդ ընտրութիւններու տրամադրութեան եւ կ՚արգիլէր օտար երկրացի սրբազաններու ընտրութեան մասնակցումը։ |
s-41
| Պոլսոյ աթոռի երկու թեկնածուներն ալ հաստատելով պարտադրուած կանոնագրի սխալը, համակերպեցան այդ անընդունելի պայմանին, ընտրութիւնը ալ աւելի չուշացնելու համար։ |
s-42
| Իրենց հետեւեցաւ նաեւ կարգադիր յանձնախումբը, որուն անդամներէն շատեր իսկոյն հրաժարեցան այս ամօթալի որոշումին մեղսակից չըլլալու համար։ |
s-43
| Իսկ մնացեալները ձեռք ձեռքի տալով ապահովեցին խարխուլ ընտրութիւն մը, վտանգելով նաեւ ապագայի ընտրութիւններու օրինականութիւնը։ |
s-44
| Տուեալ գործընթացի մէջ պոլսահայ մամուլն ալ թերացաւ հասարակոթիւնը եղած դարձածէն իրազեկելու խնդիրով։ |
s-45
| Հոն եւս իշխեցին կիրքերը բորբոքեցնելէ խուսափող մտավախութիւնները։ |
s-46
| Այսօր ականատես կ՚ըլլանք այդ բոլորին տեղի տուող գործիչներու իրար հալածող ելոյթներուն։ |
s-47
| Բնական է, քանի որ անոնցմէ իւրաքանչիւրը ունէր իր հաշիւները եւ անխուսափելի էր վերջ ի վերջոյ իրարու բախումը։ |
s-48
| Ինչպէս անցեալին, այսօր ալ համայնքի մեծամասնութեան համար նշանակութիւն չունին անոնց հայատառ մամուլի էջերէն կամ դիմատետրէն իրարու ուղղած թրքերէն երկարապատումները։ |
s-49
| Բայց պոլսահայ համայնքի ապագային համար մեծ նշանակութիւն ունին համայնքային հաստատութիւններու ընտրութիւնները։ |
s-50
| Արդարեւ պոլսահայոց դիմաց յայտնուած է ազգին համար նուիրումով աշխատելու տրամադիր երիտասարդ տարրերու կազմակերպեալ նախապատրաստութիւնը, դաշտը անգամ մը եւս սխալ անձերու չյանձնելու համար։ |