| s-1
| Mae angen difrifoli a thyfu fyny. |
| s-2
| Nid yw dychan wedi marw, o reidrwydd, ond mae angen iddo fod yn llawer iawn craffach, miniocach a chasach. |
| s-3
| Wrth i'r byd go iawn droi'n wirionach bob dydd, mae'n wir bod dychan yn mynd yn anos. |
| s-4
| Ond os rhoi cynnig arni , herio gwleidyddion a'u dal i gyfrif o ddifrif ddylai fod y nod. |
| s-5
| Y gwrthwyneb llwyr ddigwyddodd yn achos Johnson, ac rydym i gyd ar fin talu'r pris. |
| s-6
| Dylid pwysleisio nad yw hyn yn golygu bod Johnson yn athrylith o fath yn y byd. |
| s-7
| Nid yw pob un dim a wna wedi'i gynllunio'n ofalus; ystyrier ffars ei ymgais i olynu David Cameron yn 2016. |
| s-8
| Ond nid oes rhaid iddo fod. |
| s-9
| Nid yw torri system wleidyddol yn arbennig o anodd, cyn belled nad ydych yn berson sy'n teimlo embaras. |
| s-10
| Nid yw'n gymeriad hollol ffug chwaith; mae cnewyllyn o wirionedd i'r shambls. |
| s-11
| Ond mae'n sicr wedi deall sut i fanteisio ar y cnewyllyn hwnnw, a'i or-ddweud i eithafion. |
| s-12
| Mae Johnson, Trump a Putin yn bobl wahanol, ond mae ganddynt yn gyffredin y gallu yma i fynd i hwyl tra'n datgymalu'r cysyniad o wirionedd. |
| s-13
| Nid oes modd gor-bwysleisio pa mor beryglus yw hyn, yn fy marn i. |
| s-14
| Rydym yn llithro i le tywyll dros ben. |
| s-15
| Pob hyn a hyn, mae rhywun yn penderfynu paentio dros y graffiti enwog 'Cofiwch Dryweryn' ar ddarn o hen wal ger Llanrhystud, ac mae rhywun arall wedyn yn mynd ati i adfer y geiriau gwreiddiol. |
| s-16
| Fe ddigwyddodd eto ddoe, ar ôl i ryw jôcar baentio 'Elvis' dros y cwbl. |
| s-17
| O fewn dim o dro, ail-baentiwyd yr hen eiriau a sicrhawyd bod gyrrwyr yr A487 yn cael eu hatgoffa drachefn i gofio am foddi Capel Celyn yn hytrach nag am Mr Presley. |
| s-18
| Dyma erthygl gennyf yn Nation Cymru ynghylch agwedd ffwrdd-a-hi a pheryglus y chwith tuag at Brexit. |
| s-19
| Mae'r chwith yn gywir i fynnu bod y mudiad cenedlaethol yng Nghymru'n bod yn ofalus a manwl ynghylch ei chynlluniau, ond maent wedi bod yn rhyfeddol o ddi-hid am fater mwyaf argyfyngus ein hanes diweddar. |
| s-20
| Galwaf am gysondeb. |
| s-21
| Brexit yw'r broses wleidyddol ryfeddaf i mi ei chofio erioed, ac efallai mai'r peth iachaf i ni gyd fyddai i ni roi'r gorau i geisio gwneud synnwyr o beth sy'n digwydd. |
| s-22
| Er bod pob diwrnod unigol yn draed moch, fodd bynnag, mae'n dechrau ymddangos mai dau ganlyniad mwyaf tebygol hyn i gyd fydd naill ai ail refferendwm neu adael heb gytundeb o gwbl. |
| s-23
| Rwy 'n teimlo erbyn hyn mai'r ail sydd fwyaf tebygol. |
| s-24
| Rwyf wedi teimlo ers peth amser bod y posibilrwydd o adael heb gytundeb yn uwch nag a werthfawrogwyd. |
| s-25
| Y ddadl fwyaf cyffredin yn erbyn y posibilrwydd hwnnw oedd - ac yw - na fuasen 'nhw' yn caniatáu i'r fath beth ddigwydd oherwydd byddai'r goblygiadau mor drychinebus. |
| s-26
| Hanner-wir yw'r ddadl honno: mi fyddai gadael heb gytundeb yn drychinebus, byddai. |
| s-27
| Ond fy mantra i yn ddiweddar yw nad yw'r ffaith bod rhywbeth yn sicr o fod yn drychinebus yn golygu na allai ddigwydd. |
| s-28
| Yn ddisgynydd i dywysogion Powys, Owain Glyn Dŵr neu Owain ap Gruffudd (1354 - tua 1416) oedd y Cymro olaf i gael ei alw'n Dywysog Cymru. |
| s-29
| Ymddangosodd comed yn ystod misoedd Chwefror a Mawrth 1402, a ystyrid gan lawer yn argoel o fuddugoliaeth Owain ac felly, rhoddwyd iddo 'r llysenw Y Mab Darogan. |
| s-30
| Ym mis Medi 1400, flwyddyn ar ôl i Harri feddiannu gorsedd Lloegr, daeth ffrae rhwng Glyndŵr a'i gymydog Reginald Grey, 3ydd Barwn Grey de Ruthyn i'w anterth, a ddatblygodd yn gyflym i fod yn wrthryfel dros annibyniaeth Cymru. |
| s-31
| Roedd Hedd Wyn yn frodor o Drawsfynydd, yn yr hen Sir Feirionydd, lle cafodd ei eni yn 1887, yn fab i Mary ac Evan Evans, yr hynaf o unarddeg o blant. |
| s-32
| Cafodd ei eni ym mwthyn Penlan a symudodd y teulu fferm Yr Ysgwrn pan oedd yn 4 mis oed. |
| s-33
| Ar ôl cyfnod yn yr ysgol leol gweithiodd gartref ar fferm ei dad. |
| s-34
| Treuliodd ei fywyd yno, ac eithrio cyfnod byr iawn yn gweithio yn ne Cymru. |
| s-35
| Aeth yn filwr yn 15fed Bataliwn y Ffiwsilwyr Cymreig yn Ionawr 1917. |
| s-36
| Treuliodd gyfnod byr yn ymarfer yn Litherland ger Lerpwl ac aeth i Fflandrys erbyn yr haf. |
| s-37
| Erbyn diwedd mis Gorffennaf, roedd Ellis a'r gatrawd ger Cefn Pilkem lle bu brwydr Passchendaele. |
| s-38
| Fe'i lladdwyd ym Mrwydr Cefn Pilkem a oedd yn rhan o Frwydr Passchendaele a elwir hefyd yn Drydedd Frwydr Ypres, ar 31 Gorffennaf yn yr un flwyddyn. |
| s-39
| Actor yw Huw Garmon (ganwyd Hydref 1966 ar Ynys Môn), a adnabyddir yn bennaf am actio'r brif ran yn y ffilm lwyddiannus Hedd Wyn. |
| s-40
| Bu hefyd yn un o'r cymeriadau sefydlog ar Pobol y Cwm am gyfnod. |
| s-41
| Mae'n fab i'r hanesydd Richard Cyril Hughes. |
| s-42
| Offeryn cerdd gyda thannau a genir â'r bysedd yw telyn. |
| s-43
| Mae'n offeryn cerdd hynafol y cyfeirir ato yn y Beibl, mewn hen lawysgrifau Cymraeg canoloesol a ffynonellau cynnar eraill, a cheir tystiolaeth archaeolegol sy'n dangos fod telynau i'w cael ym Mesopotamia yng nghyfnod gwareiddiad Sumer, rai milflynyddau Cyn Crist. |
| s-44
| Fe fydd Cronfa Achub yn cael ei lansio yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Ynys Mon er mwyn cefnogi'r ymgyrch genedlaethol i atgyfodi unig bapur newydd Cymraeg Cymru. |
| s-45
| 'Mae'n gyfle i Gymry Cymraeg gymryd cam positif i gefnogi lansiad gwasg annibynnol Gymreig a Chymraeg fydd yn rhoi llais cryf i Gymru,' meddai Wyn Williams sy'n un o'r Cyfeillion. |
| s-46
| Bydd grŵp Cyfeillion Y Cymro yn lansio'r Gronfa yn yr Eisteddfod ac yn galw am gefnogaeth gan bobl o bob cwr o'r gymdeithas Gymraeg er mwyn sicrhau bod gennym amrywiaeth ac ystod o sgiliau ac oedran er mwyn adlewyrchu'r Gymru fodern. |
| s-47
| Cytunodd nifer mai merched oedd yn waeth na bechgyn gyda llanast. |
| s-48
| Cyn symud i Gaerdydd, nes i ddewis fflat gyda merched a bechgyn, fi fy hun yn ferch. |
| s-49
| Y rheswm tu ôl hwn oedd oherwydd mae merched yn gallu anghytuno a chwympo mas yn aml, ond s'dim lawer o gweryla rhwng merched a bechgyn. |
| s-50
| Felly'r unig beth ar fy meddwl oedd y llanast sy'n gysylltiedig â bechgyn. |
| s-51
| Roedd yr wythnos gyntaf yn ardderchog. |
| s-52
| Chwerthin trwy'r amserau, coginio fel fflat i gael bwyd gyda'n gilydd, mynd allan bob nos tan oriau cynnar y bore. |
| s-53
| Ond, yn fuan iawn ar ôl yr wythnos o feddwi, newidodd y straeon o rai meddw i straeon afiach am ein fflat bach ni. |
| s-54
| Ar ôl sawl rhybudd am lanast y gegin, mae'r bois yn dal i adael y llestri brwnt am ddyddie hir. |
| s-55
| Maen nhw'n prynu a choginio bwyd i'w gilydd pob nos, fel pâr hen briod; ond yn gadael y llestri ym mhob man. |
| s-56
| Ble i ni fod coginio a bwyta? |
| s-57
| Rwyf am bleidleisio i ni aros fel aelod o'r Undeb Ewropeaidd. |
| s-58
| A dweud y gwir, rwyf am bleidleisio'n gryf iawn i ni wneud hynny. |
| s-59
| Fel ymhob etholiad, rwyf wedi ystyried y pwyntiau a gyflwynywd gan bob ochr o'r ddadl. |
| s-60
| Ac, fel gyda sawl etholiad arall, mae'n amhosib gwybod pwy sy'n iawn pan ddaw at ambell i fater holl-bwysig. |
| s-61
| Er enghraifft, beth fyddai'r effaith ar economi Prydain – yn y tymor byr a'r tymor hir – pe byddem yn gadael, neu pe byddem yn aros. |
| s-62
| Ac, i mi, iechyd ein heconomi yw un o'r pethau mwyaf pwysig. |
| s-63
| Dyma fydd yn rheoli faint o arian fydd gennym i wario ar wasanaethau hanfodol, megis iechyd ac addysg. |
| s-64
| Felly, heb i mi fedru ymddiried ym marn unrhyw un arall, dyma fy rhesymau am aros: |
| s-65
| Rwy 'n ffond iawn o'r syniad o wledydd Ewrop yn cydweithio, er lles pobl y cyfandir. |
| s-66
| Rwy 'n hoffi'r syniad ein bod yn trafod, yn hytrach nac ymladd. |
| s-67
| Rwy 'n hoffi'r syniad fod Ewrop yn ceisio codi safonau byw ar draws y cyfandir, er lles pawb. |
| s-68
| Rwy 'n hoffi'r syniad ein bod yn cydweithio ar brosiectau difyr, megis y Large Hadron Collider, a fydd yn cyfoethogi ein dealltwriaeth o'r byd a'r bydysawd. |
| s-69
| Rwy 'n hoffi bod yn aelod o glwb – a chael ffrindiau ymhob cornel o Ewrop. |
| s-70
| Nid wyf yn derbyn mai'r UE yw'r prif gorff a chyfrifoldeb am ein boddi mewn biwrocratiaeth. |
| s-71
| Gyfeillion, rwyf wedi gweithio i Lywodraeth Cymru! |
| s-72
| Mae honno'n giamster o'r safon uchaf pan ddaw'n fater o greu biwrocratiaeth. |
| s-73
| Pob tro mae archwilydd, ymgynghorydd, aseswr risg, neu swyddog cydraddoldeb (ayb) yn edrych ar unrhyw broses neu bolisi sy'n gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru, dim ond un peth sy'n digwydd – sef cyflwyno mwy o brosesau gweinyddol, mwy o fiwrocratiaeth a mwy o rwystrau i bawb eu brwydro. |
| s-74
| Wrth ystyried difrifoldeb rhai o'r digwyddiadau hanesyddol sy'n cael eu cyfeirio atynt , megis y rhyfel yng Ngogledd Iwerddon, trychinebau pyllau glo Cymru, a'r frwydr yn erbyn Ffasgaeth – thema ganolog y ddrama – mae'r defnydd annisgwyl o hiwmor i ysgafnhau'r testunau ac yn cyferbynnu gyda thrymder y digwyddiad yn hynod effeithiol. |
| s-75
| Techneg ddefnyddiol ydyw o sefydlu perthynas gyda'r gynulleidfa o eiliad cychwynnol y ddrama. |
| s-76
| Yn ddiddorol, mae'r ddrama yn cyfathrebu nid oes un ymgyrch wleidyddol, er gwaethaf ei hamcanion egwyddorol, sy'n amddifad o waed ar eu dwylo. |
| s-77
| Ceir ymdeimlad bod pob ymgyrch wleidyddol yn gallu cael ei chamddefnyddio, hyd yn oed y rhai sy'n honni ewyllys da. |
| s-78
| Ymunwch â ni am noson i ddathlu un o gasglwyr mwyaf craff Cymru a'i lyfrgell hynod, mewn digwyddiad bywiog yn Archifau'r Brifysgol. |
| s-79
| Ganed y casglwr llyfrau, aelod seneddol, dyn busnes a chyfreithiwr, Enoch Salisbury, ar y 7ed o Dachwedd, 1819. |
| s-80
| Ar ôl derbyn llyfr Cymraeg yn anrheg pen blwydd pan yn blentyn bach, fe dreuliodd weddill ei oes yn casglu, a darllen, pob math o lyfrau am Gymru. |
| s-81
| Mewn partneriaeth â Chelfyddydau Rhyngwladol Cymru a gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru, mae'r Urdd yn falch iawn o gyhoeddi'r elfen ryngwladol newydd hon i'r Ysgoloriaeth ac yn ddiolchgar i Gelfyddydau Rhyngwladol Cymru am gydweithio er mwyn darparu cyfleoedd bythgofiadwy wrth feithrin talent ifanc Cymru. |
| s-82
| Mae pobol yn cael eu hannog i ganu 'Hen Wlad Fy Nhadau' am 8 o'r gloch heno i ddiolch i'r Gwasanaeth Iechyd. |
| s-83
| Fe fydd aelodau Clwb Ffermwyr Ifanc Pontsiân yn cerdded, rhedeg neu seiclo yr holl ffordd o Gaerdydd i Gaergybi – heb adael eu cartrefi – er mwyn codi arian at ddau ysbyty yn y de-orllewin. |
| s-84
| Ynghyd â nifer o wynebau adnabyddus, fe fydd yr aelodau'n cymryd troeon i gerdded rhan o'r daith ('drwy' Bontsiân) o 218 o filltiroedd mewn un diwrnod ar ddydd Llun. |
| s-85
| Bydd eu holl gamau'n cael eu cofnodi gan dechnoleg Strava, a'r holl arian yn mynd i ysbytai Glangwili a Bronglais. |
| s-86
| Rydyn ni'n hoff iawn o gael hwyl yng Nghlwb Ffermwyr Ifanc Pontsiân, a bydd yr her ar ddydd Llun y Pasg yn gyfle i ddod ag aelodau a ffrindiau'r clwb ynghyd – er nad yn gorfforol – yn ystod y cyfnod anodd hwn. |
| s-87
| Mi ddaw yna adeg fodd bynnag pan fydd angen inni feddwl yn ddyfnach am ddyfodol ein hardaloedd ac ystyried yr achosion sydd wrth wraidd y mathau o olygfeydd a welsom yn Eryri ac ar hyd a lled arfordir Cymru. |
| s-88
| Ar ôl colli yn Nulyn yn erbyn y Gwyddelod bydd Cymru yn wynebu'r Ffrancwyr yng Nghaerdydd y penwythnos yma. |
| s-89
| Er nad yw Ffrainc wedi ennill yng Nghaerdydd ers deng mlynedd, maen nhw wedi ennill 50% o'u gemau oddi cartref yn erbyn Cymru yn y Chwe Gwlad. |
| s-90
| Mae Cymru hefyd yn un o'r gwledydd sy'n perfformio waethaf gartref, gan ennill 66% o'u gemau cartref yn y bencampwriaeth. |
| s-91
| Bydd y Ffrancwyr felly, ynghyd â chyn-hyfforddwr amddiffynnol Cymru Shaun Edwards, yn awyddus iawn i brofi pwynt y penwythnos hwn – yn enwedig ar ôl i Gymru guro Ffrainc o drwch blewyn yn rownd yr wyth olaf yng Nghwpan y Byd y llynedd. |
| s-92
| Am unwaith, do'n i ddim ymhell ohoni . |
| s-93
| Mi wnes i ddarogan mai tacteg Boris Johnson fyddai cael newid bach yn y cytundeb i adael ac wedyn ceisio clochdar ei fod o'n newid mawr. |
| s-94
| Mi wnes i ddarogan o lot o bethau eraill sydd heb ddod yn wir ond, o ran y pwynt yma, dyna sydd wedi digwydd. |
| s-95
| Mae Prif Weinidog y Deyrnas Unedig a'i gefnogwyr yn ceisio rhoi'r argraff ei fod o wedi cael buddugoliaeth ac wedi gorfodi 'ein ffrindiau a'n cymdeithion' i blygu trwy ail-agor y trafodaethau. |
| s-96
| Dechreuodd diwydiant llechi Cymru yn y cyfnod Rhufeinig, pan ddefnyddiwyd llechi ar do caer Segontium, Caernarfon. |
| s-97
| Tyfodd y diwydiant yn araf hyd ddechrau'r 18g, yna bu tŵf cyflym hyd ddiwedd y 19g. |
| s-98
| Roedd yr ardaloedd cynhyrchu llechi pwysicaf yng ngogledd-orllewin Cymru, gan gynnwys Chwarel y Penrhyn ger Bethesda, Chwarel Dinorwig ger Llanberis, Dyffryn Nantlle a Blaenau Ffestiniog, lle roedd y llechi yn dod o gloddfeydd tanddaearol yn hytrach na chwareli agored. |
| s-99
| Sefydlydd teulu diwylliedig o sipsiwn oedd Abram Wood. |
| s-100
| Ychydig iawn o wybodaeth sydd ar gael am Abram ei hun ac ni ddylid ei gymysgu gyda gŵr arall o'r un enw a hanodd o Frome, yng Ngwlad yr Haf. |