| s-102
| — Պուլկարական բանակը թողուցի ու փախայ,— ըսաւ։ |
| s-103
| — Ինչո՞ւ համար... |
| s-104
| — Որովհետեւ այդ անպիտանները Գերմանիոյ ու Թուրքիոյ պիտի միանան ու ես չեմ ուզեր անոնց հետ կողք կողքի կռուիլ Ֆրանսայի ու Անգլիոյ դէմ։ |
| s-105
| — Հիմա ի՞նչ է միտքդ։ |
| s-106
| — Ռուսիա պիտի անցնիմ եւ ռուսական բանակին մէջ ծառայութեան պիտի մտնեմ։ |
| s-107
| Եւ Թորգոմ բացատրեց իր կացութիւնը։ |
| s-108
| Զինուորական նոր պաշտօնով մը Տէտէ Աղաճ ղրկուած միջոցին՝ փախած էր ու Էտիրնէէն երկաթուղիով եկած էր Պոլիս։ |
| s-109
| — Բայց հոս, եթէ ոստիկանութիւնը իմանայ, կրնայ քեզ ձերբակալել,— դիտել տուի։ |
| s-110
| — Անշուշտ,— պատասխանեց,— եւ ճիշտ ասոր համար է որ, հոս, ֆրանսական դեսպանատունը ապաստանեցայ, բայց, դժբախտաբար, աւելի երկար ատեն չեմ կրնար մնալ հոս եւ իրենց հիւրընկալութիւնը չարաչար գործածել, պէտք է որ հիմա մեկնիմ հոսկէ եւ ուրիշ տեղ մը գտնեմ ինծի, մինչեւ որ յաջողիմ ճամբայ ելլել դէպի Ռուսիա։ |
| s-111
| Ո՛չ միայն թրքական ոստիկանութիւնը այլ նաեւ պուլկար կառավարութիւնն ալ ապահովաբար կը հետապնդէ զիս եւ գիտէ թէ Պոլիս ապաստանած եմ։ |
| s-112
| Ինծի ապահով տեղ մը պէտք է գտնաս։ |
| s-113
| — Բայց ո՞ւր ... քեզի պէս վտանգաւոր մէկը ո՞վ կը համարձակի քովը պահել։ |
| s-114
| Երկար խորհրդակցութենէ ետքը, որոշեցինք գոնէ նոյն գիշերը օթէլ մը տեղաւորել զինքը եւ հետեւեալ օր աւելի յարմար թաքստոց մը գտնել։ |
| s-115
| Խօսակցութեան միջոցին՝ Թորգոմ յայտնեց նաեւ որ նիւթական շատ անձուկ վիճակի մը մէջ կը գտնուի. թէ վրան հազիւ քանի մը ֆրանք ունի եւ թէ առնուազն հազար ֆրանք պէտք է իրեն ինքզինք գոնէ Օտեսա նետելու համար։ |
| s-116
| — Անգամ մը որ հոն հասնիմ կրնամ գլխուս ճարը տեսնել,— յայտարարեց։ |
| s-117
| Իբրեւ բեռ միակ պայուսակ մը ունէր։ |
| s-118
| Տղու մը միջոցաւ զայն փոխադրեցի Սավուա օթէլը ուր քիչ ետքը ինքն ալ եկաւ։ |
| s-119
| Հիմա կը մնար հազար ֆրանքը ճարել։ |
| s-120
| «Ահաւասիկ խնդիրը»,— ինչպէս կ՚ըսէ Շէքսբիր։ |
| s-121
| — Հարուստները պէտք է տան,— ըսաւ Թորգոմ,— ես ազգին համար զոհուած մարդ մըն եմ, ազգին պատիւը բարձր պահելու համար մինչեւ Բարիզ գացի ու մենամարտեցայ ամէնէն ճարտար սուսերամարտիկին հետ ու ճիշտ սրտէս վիրաւորուեցայ։ |
| s-122
| Եւ Թորգոմ շապիկը բանալով ցոյց տուաւ սպիացած վէրքին նշանը։ |
| s-123
| — Ազգային փառք մըն եմ ես այսօր,— շարունակեց, կէս լուրջ կէս ծաղրական շեշտով մը,— եւ այսչափ զոհողութիւն պէտք չէ որ զլանան ինծի։ |
| s-124
| — Իրաւունք ունիս,— պատասխանեցի,— բայց մեր հարուստները այնքա՜ն վախկոտ են որ եթէ անունդ լսեն՝ ո՛չ թէ միայն դրամ տալու պիտի վարանին, այլ քուներնին ալ պիտի փախչի։ |
| s-125
| — Ի՞նչ ընենք ուրեմն... |
| s-126
| Կը մտածէի թէ որո՞ւ կրնայի դիմել որ կարող ըլլար գնահատել Թորգոմի պէս մէկը եւ միանգամայն ի վիճակի ըլլար հազար ֆրանք տալու։ |
| s-127
| Զօհրապը միտքս ընկաւ։ |
| s-128
| — Թերեւս իրմէ կարենանք առնել,— ըսի։ |
| s-129
| — Այո՛ ,— գոչեց Թորգոմ,— լաւ մտածեցիր, Զօհրապ զիս ալ լաւ կը ճանչնայ եւ զգացումի ալ տէր է. վաղը առտու կանուխ եկո՛ւր եւ միասին կ՚երթանք իրեն։ |
| s-130
| Ու բաժնուեցայ իրմէ։ |
| s-131
| Հետեւեալ առտու կանուխ վերադարձայ իր մօտ. Թորգոմ տենդային վիճակի մէջ էր։ |
| s-132
| Լուր առած էր թէ ոստիկանութիւնը իմացած է իր Պոլիս գտնուիլը եւ թէ խուզարկութիւններու ձեռնարկած է։ |
| s-133
| Հապճեպով զգեստները հագաւ։ |
| s-134
| Պայուսակին մէջէն խոշոր րէվօլվէր մը հանեց իր կաշիէ պատեանովը ու մէջքին կապեց, յետոյ աւելի փոքր պրաունինկ մը տեղաւորեց գրպանը։ |
| s-135
| — Եթէ փողոցը զիս ձերբակալել ուզեն՝ պիտի դիմադրեմ, ու ի հարկին վրանին կրակ պիտի ընեմ... |
| s-136
| Այս տրամադրութեան ներքեւ գտնուող մէկու մը հետ ճամբայ քալելը հաճելի բան մը չէր. այսուհանդերձ ստիպուեցայ համակերպիլ, բախտի յանձնելով ամէն բան։ |
| s-137
| Մինչեւ Ղալաթիա պիտի երթայինք, Լաճիվէրտ խան, ուր կը գտնուէր Զօհրապի գրասենեակը։ |
| s-138
| Բայց անկէ առաջ Թորգոմ ուզեց ռուսական հիւպատոսարանը հանդիպիլ։ |
| s-139
| Անվտանգ անցանք Շիտակ ճամբէն, հիւպատոսարան մտանք ուր բարեկամս տեսակցեցաւ մէկ քանի պաշտօնեաներու հետ: |
| s-140
| Յետոյ ճամբանիս շարունակեցինք ու եկանք Լաճիվէրտ խան։ |
| s-141
| Զօհրապ հոն չէր։ |
| s-142
| Իր զաւակը եւ գրագիր մը մեզ ընդունեցին։ |
| s-143
| Նոյն միջոցին հոն կը գտնուէր նաեւ Արամ Անտոնեան։ |
| s-144
| Ըսինք թէ կը փափաքէինք Զօհրապ էֆէնտիի հետ տեսակցիլ։ |
| s-145
| — Հայրիկս քիչ մը առաջ հոս էր,— պատասխանեց զաւակը,— չեմ գիտեր թէ ո՛ւր գացած է, կեցէ՛ք քանի մը տեղ թէլէֆօն ընեմ եւ եթէ կարենամ հետը խօսիլ կ՚ըսեմ որ հոս իրեն կը սպասէք կոր։ |
| s-146
| Եւ մտաւ, Արամ Անտոնեանի հետ, Զօհրապի սենեակը, մինչ մենք դուրսը, սպասման սրահը մնացինք։ |
| s-147
| Քիչ ետքը վերադարձաւ մեզի եւ ըսաւ թէ անկարելի եղած էր հօրը հետ տեսակցիլ։ |
| s-148
| — Եթէ կ՚ուզէք սպասեցէք, թերեւս կու գայ,— ըսաւ։ |
| s-149
| Ժամու մը չափ սպասեցինք։ |
| s-150
| Միջոց մը Արամ Անտոնեան մէկ կողմ քաշեց զիս եւ ըսաւ. |
| s-151
| — Պարապ տեղը մի՛ սպասէք, Զօհրապը գալիք չունի. տղան հետը խօսեցաւ եւ ըսաւ թէ Թորգոմը եկած է ու զինքը տեսնել կ՚ուզէ եւ խորհուրդ տուաւ որ գրասենեակ չհանդիպի։ |
| s-152
| Զօհրապն ալ պատասխանեց որ ժամ առաջ գրասենեակէն հեռացնելու նայի Թորգոմը...։ |
| s-153
| Ի վերջոյ, կէսօրին մօտ, գրագիրը յայտարարեց. |
| s-154
| — Ա՛լ ասկէ ետքը Զօհրապ էֆէնտի չի գար, Պոլիս անցած ըլլալու է, որովհետեւ կարեւոր գործ մը ունի այսօր դատարանը։ |
| s-155
| Դատարանէն ետքն ալ ուղղակի շոգենաւ կ՚երթայ։ |
| s-156
| Արդարեւ նոյն միջոցին Զօհրապ Մեծ Կղզի կը նստէր։ |
| s-157
| Յուսահատ դուրս ելանք։ |
| s-158
| — Ի՞նչ պիտի ընենք հիմա,— հարցուց Թորգոմ։ |
| s-159
| — Իրա՛ւ որ չեմ գիտեր։ |
| s-160
| — Բայց պէտք է որ անպատճառ տեսնենք Զօհրապը... |
| s-161
| — Դժբախտաբար Կղզին կը բնակի, եթէ ո՛չ գոնէ իրիկունը տեսնելու փորձ մը կ՚ընէինք։ |
| s-162
| — Ուրեմն վաղը առտու Մեծ Կղզի ուղղակի իր տունը երթանք։ |
| s-163
| — Երթանք,— ստիպուեցայ համակերպիլ։ |
| s-164
| Հետեւեալ օրը կիրակի էր ու ապահովաբար պիտի կրնայինք Զօհրապը իր տունը գտնել։ |
| s-165
| Ժամադիր եղանք կամուրջին վրայ, կղզիներու նաւամատոյցը եւ իրարմէ բաժնուեցանք։ |
| s-166
| Նոյն օրն իսկ իմացայ որ Բերայի մէջ ոստիկանները իբր Թորգոմ ձերբակալած էին Սարգիս Մինասեանը որ հեռուէ հեռու նմանութիւն մը ունէր մեր բարեկամին հետ։ |
| s-167
| Կիրակի առտու գացի կղզիներու շոգենաւը։ |
| s-168
| Սակայն Թորգոմ չեկաւ ու ես առանձին գացի Մեծ Կղզի ու հետեւեալ առտուն ուղղուեցայ դէպի Նիզամ ուր կը գտնուէր Զօհրապի բնակարանը։ |
| s-169
| Ներքնապէս գոհ էի որ Թորգոմ չէր եկած, քանի որ Արամ Անտոնեանէն իմացած էի որ իր ներկայութիւնը դժգոհութիւն պիտի պատճառէր Զօհրապի։ |
| s-170
| Հիմա առանձին՝ կրնայի իրեն հետ տեսնուիլ ու ազատօրէն ամէն բան բացատրել։ |
| s-171
| Բարեբախտաբար նոյն միջոցին Զօհրապը տեսայ որ դէպի նաւամատոյց կու գար։ |
| s-172
| Միասին մեր ճամբան շարունակեցինք։ |
| s-173
| Երբ պատմեցի իրեն Թորգոմի գալուստը եւ իրմէ սպասած ակնկալութիւնը, շատ յուզուեցաւ. |
| s-174
| — Ամա՜ն ,— գոչեց,— չըլլայ որ գայ զիս տեսնելու, ըսէ իրեն որ դժբախտաբար այս միջոցիս ի վիճակի չեմ իր ուզած գումարը տալու, եթէ խնդիրը փոքրիկ գումարի մը վրայ ըլլար, ամենայն հաճութեամբ... ինչ որ ալ ըլլայ՝ խորհուրդ տո՛ւր իրեն որ իսկոյն հեռանայ Պոլսէն, եթէ ձեռք անցնի՝ գործը գէշ է։ |
| s-175
| Հիմա ժամանակները փոխուած են... |
| s-176
| Հանդարտեցուցի զինքը եւ ըսի որ ամէն ջանք պիտի ընեմ որպէսզի Թորգոմ ո՛ եւ է կերպով զինքը անհանգիստ չընէ։ |
| s-177
| Յետոյ, մեր խօսակցութիւնը շարունակեցինք օրուան կացութեան շուրջը։ |
| s-178
| Երբեք Զօհրապը չէի տեսած այնքա՜ն յոռետես որքան այդ օրը։ |
| s-179
| — Սարսափելի օրերու մէջ կ՚ապրինք կոր,— ըսաւ,— այս թուրքերը բոլորովին փոխուած են, մանաւանդ մեզի հանդէպ... |
| s-180
| — Ի՞նչ բանէ կը վախնաք,— հարցուցի։ |
| s-181
| — Կը վախնամ որ մեզ ամէնքս ալ ջարդեն,— պատասխանեց Զօհրապ, իրապէս յուզուած շեշտով մը.— Այդ ընդհանուր պատերազմը իրենց համար առիթ մըն է որ երբեք ձեռք չպիտի կրնան անցընել։ |
| s-182
| Այդ օրէն ետքն ալ, քանի անգամ որ Զօհրապի հետ խօսակցելու պատեհութիւնը ունեցայ, նոյն տրամադրութեան մէջ գտայ զինքը. |
| s-183
| — Պիտի ջարդեն մեզի,— կը կրկնէր։ |
| s-184
| Ու ասիկա սեւեռուն գաղափար մը եղած էր իր մէջը։ |
| s-185
| Գալով Թորգոմին՝ երկուշաբթի երբ Կղզիէն Պոլիս վերադարձայ ու եկայ «Ժամանակ»ի խմբագրատունը ինծի ըսին որ հոն եկած էր զիս փնտռելու։ |
| s-186
| Ցերեկուան մօտ թէլէֆօնով խօսեցաւ հետս։ |
| s-187
| — Ռուսական հիւպատոսարանը կը գտնուիմ,— ըսաւ,— ու կէսօրէն ետքը ռուսական շոգենաւով պիտի մեկնիմ Օտեսա. շոգենաւ եկուր զիս տեսնելու։ |
| s-188
| — Դրամի խնդիրը ի՞նչ ըրիր,— հարցուցի։ |
| s-189
| — Կարգադրեցի,— պատասխանեց։ |
| s-190
| Այս լուրը շատ ուրախացուց զիս, որովհետեւ անկեղծօրէն կը փափաքէի որ բարեկամս ազատէր իր նեղ կացութենէն։ |
| s-191
| — Անպատճառ գաս շոգենաւ, զիս տեսնելու,— կրկնեց թէլէֆօնին մէջէն։ |
| s-192
| Խոստացայ երթալ, բայց վերջին պահուն վարանեցայ ու չգացի։ |
| s-193
| Շատ իրաւունք ունիմ եղեր խոհեմութեամբ շարժելու, որովհետեւ շոգենաւին շուրջ ոստիկանութիւնը կը հսկէ եղեր, ինչպէս յետոյ իմացայ։ |
| s-194
| Ամիսներ ետքը իմացանք որ Թորգոմ Բեդերսպուրկի պուլկարական դեսպան Ռատկօ Տիմիթրիէֆի բանակին մէջ կը կռուի եղեր Կալիցիոյ սահմաններուն վրայ, թէ նոյնիսկ քաջութիւններ գործած, վէրքեր ստացած ու աստիճանի բարձրացումներ ունեցած է։ |
| s-195
| Իսկ աւելի ետքը, անցած է Կովկաս ու միացած հայկական գունդերուն եւ Վանի գրաւումին մասնակցողներէն մէկը եղած է։ |
| s-196
| Ընդհանուր պատերազմի առաջին արդիւնքներէն մէկն ալ եղաւ քափիւթիւլասիօններու ջնջումը, որ տեղի տուաւ, իբրեւ թէ, ժողովրդական խանդավառ ցոյցերու, յատկապէս կազմակերպուած Իթթիհատի կուսակցութեան կողմէ։ |
| s-197
| Գրեթէ միեւնոյն ժամանակ Կէօպէն եւ Պրեսլաւ գերմանական մարտանաւերը, անգլիական նաւատորմէն հալածուած, կը յաջողէին ապաստանիլ Տարտանէլի նեղուցը եւ օր մը ետքը, պաշտօնապէս կը ծանուցուէր թէ այդ երկու զրահաւորները թուրք կառավարութիւնը գնած էր եւ միացուցած օսմանեան նաւատորմին։ |
| s-198
| Բոլոր ասոնք կը զգացունէին թէ Թուրքիա կը պատրաստուէր մասնակցելու պատերազմին, Գերմանիոյ հետ միացած։ |
| s-199
| Բայց տակաւին շատեր չէին հաւատար այսպիսի հաւանականութեան եւ կը կարծէին թէ վերջին վայրկեանին Իթթիհատ պիտի հրաժարէր այսպիսի յիմարութենէ մը։ |
| s-200
| Սեպտեմբերի մէջ Տարտանէլի նեղուցը կը գոցուի նաեւ առեւտրական շոգենաւերու համար։ |
| s-201
| Հայերու դէմ արդէն իսկ թշնամութիւնը ծայր կու տայ թուրքերու մէջ։ |