Մարդ մը, որուն երեսը երբեք չէինք տեսած, խաւարի մէջ ապրող դիւային էակ մը. գոյութիւն ունէ՞ր իրօք, թէ առասպել մըն էր որ բերնէ բերան կրկնուելով, տարածուելով` վերջնական ձեւ ու վաւերացում կը ստանայ, իրողութեան կարգ կ՚անցնի:
Գող մըն էր Զաբուղոն մեր գեղին մէջ. ո՛չ այն ռամիկ գողը, որ կը բռնուի շարունակ, կը ծաղրուի ու բանտերու մէջ կը փճանայ. ոչ ալ այն ահարկու աւազակը որուն գողօնին արիւն կը խառնուի ատեն ատեն:
Ամեն բան գիտէ, ամեն խօսք կը լսէ ու դռնփակ նիստերը իրեն համար չեն. իրեն համար պատրաստուած ծուղակներուն մէջէն յաջողութեամբ դուրս կ՚ելլէ միշտ, վարպետ ձեռնածուի մը պէս զարմանքի մէջ թողլով զինքը բռնելու պատրաստուող միամիտները:
Amen ban gitē, amen xòsk’ kë lsē ow dṙnp’ak nisterë iren hamar čen. iren hamar patrastowaç çowġaknerown mēǰēn yaǰoġowt’eamb dowrs k,ellē mišt, varpet jeṙnaçowi më pēs zarmank’i mēǰ t’oġlov zink’ë bṙnelow patrastowoġ miamitnerë.
Երեսը շիտակ տեսնող չկար. բայց կը պատմուէր — ո՞վ, կամ ի՞նչպես, չեմ գիտեր — թէ երիտասարդ մըն էր այս տղան, նկնահասակ, թխադէմ ու վատոյժ տղայ մը. երկաթագործի քով աշկերտութենէ եկած էր ու կղպանքներու արուեստը պէտք եղածէն աւելի սորված էր:
Կը բաւէր որ իր ճարտարութեան փորձը տար ամենէն անմատչելի կարծուած տուները կողոպտելով, ու յօժարութեամբ ետ պիտի տար գողօնը թէ որ բռնուելու վախը չըլլար:
Kë bawēr or ir č̣artarowt’ean p’orjë tar amenēn anmatčeli karçowaç townerë koġoptelov, ow yòžarowt’eamb et piti tar goġònë t’ē or bṙnowelow vaxë čëllar.
Կամաց կամաց մտերմութիւն մը հաստատուած էր գիւղացւոց ու այս գողին մէջ. ի հարկէ ստիպեալ` վարժուեր էինք իր ներկայութեան. այս խորհրդաւոր ու անմեկնելի գոյութիւնը, հալածական մարդու այս աստանդական կեանքը` սրտերնիս կը շարժէր, ու քիչ մըն ալ թէ որ երթայինք առաջ, պիտի սիրէինք զինքը:
Kamac’ kamac’ mtermowt’iwn më hastatowaç ēr giwġac’woc’ ow ays goġin mēǰ. i harkē stipeal, varžower ēink’ ir nerkayowt’ean. ays xorhrdawor ow anmekneli goyowt’iwnë, halaçakan mardow ays astandakan keank’ë, srternis kë šaržēr, ow k’ič mën al t’ē or ert’ayink’ aṙaǰ, piti sirēink’ zink’ë.
Պարզապէս, յաւիտեան իրար սիրելու խօսք տուած էին, գիշեր մը, ծառի մը տակ, աստղերը ունենալով իրենց վկայ. եւ աշխարհիս ամենէն մեծահանդէս նշանտուքը եղած էր իրենցը:
Parzapēs, yawitean irar sirelow xòsk’ towaç ēin, gišer më, çaṙi më tak, astġerë ownenalov irenc’ vkay. ew ašxarhis amenēn meçahandēs nšantowk’ë eġaç ēr irenc’ë.
Ամենքնիս կը ճանչնայինք Վասիլիկը, այն վտիտ դէմքով ու թնջուկ մազերով աղջիկը, որ գոյնզգոյն պատմուճաններով, արտակարգ արդուզարդերով` վերը, լեռը կու գար պտըտելու մինակը, շաբաթ իրիկունները:
Ոչ ոք կը համարձակէր աչք նետել կամ դարպաս ընել անոր. Կեսարի խօսեցեալն էր անիկա. իր բացակայ նշանածին տարածած սարսափին մէջ պլլուած` աներկիւղ կը պտըտէր ամեն տեղ. ու զինքը պահպանող այս վախը կը վայլէր իրեն. անմատչելի ըլլալը` հրապուրիչ կ՚ընէր զինքը:
Մասամբ մըն ալ նշանածին փառքը իր վրայ կ՚անդրադառնար. անոր արկածալից կեանքին կապուող այս աղջիկը սովորական մէկը չէր կրնար ըլլալ. աշխարհքէն դուրս ապրող մարդուն նշանածն ալ աշխարհքէն դուրս արարած մըն էր. ու տեսակ մը պատկառանքի խառնուած ըղձանքով մը կը նայէին իրեն, ամեն անգամ որ այս լուացարարի աղջիկը, վէս ու արհամարհոտ դիցուհիի ձեւերով, իր շաբաթական պտոյտը ընելու կու գար մեր կողմերը:
Masamb mën al nšanaçin p’aṙk’ë ir vray k,andradaṙnar. anor arkaçalic’ keank’in kapowoġ ays aġǰikë sovorakan mēkë čēr krnar ëllal. ašxarhk’ēn dowrs aproġ mardown nšanaçn al ašxarhk’ēn dowrs araraç mën ēr. ow tesak më patkaṙank’i xaṙnowaç ëġjank’ov më kë nayēin iren, amen angam or ays lowac’arari aġǰikë, vēs ow arhamarhot dic’owhii jewerov, ir šabat’akan ptoytë ënelow kow gar mer koġmerë.
Վասիլիկ` ինքը գոհ կը թուէր այս կեանքէն. մարդ մը կար մութին մէջ որ զինքը կը պաշտէր, Ռիւյ Պլասի ըսածին պէս, առանց երեւան ելլելու, առանց իր քովը գալու հրապարակաւ:
Vasilik, ink’ë goh kë t’owēr ays keank’ēn. mard më kar mowt’in mēǰ or zink’ë kë paštēr, Ṙiwy Plasi ësaçin pēs, aṙanc’ erewan ellelow, aṙanc’ ir k’ovë galow hraparakaw.
Ու մութը` իրական մութն էր հոս. կեանքը` գիշերը կ՚սկսէր իրեն համար ու գիշերը կը վերջանար. վասն զի նշանածը մութին կրնար գալ, ամենէն անակնկալ մէկ պահուն, մտքէ չանցած ծպտումի մը տակ, որուն գրկաբաց կ՚սպասէր:
OW mowt’ë, irakan mowt’n ēr hos. keank’ë, gišerë k,sksēr iren hamar ow gišerë kë verǰanar. vasn zi nšanaçë mowt’in krnar gal, amenēn anaknkal mēk pahown, mtk’ē čanc’aç çptowmi më tak, orown grkabac’ k,spasēr.
Ու գողը, իր յարափոփոխ այլակերպութիւններովը, ամեն գիշեր նոր սիրահար մը կը թուէր իր աչքին, եւ այսպէս ամեն հասակները ու ամեն գոյները կարգով կը ծնրադրէին իր առջեւ, դիւթական անուրջ մը շինելով ամեն ատեն:
OW goġë, ir yarap’op’ox aylakerpowt’iwnnerovë, amen gišer nor sirahar më kë t’owēr ir ačk’in, ew ayspēs amen hasaknerë ow amen goynerë kargov kë çnradrēin ir aṙǰew, diwt’akan anowrǰ më šinelov amen aten.
Սկիզբները Վասիլիկ երջանիկ եղաւ այսպէս. բաղդին չէ՞ր նմաներ քիչ մը այս անտեսանելի սիրահարը որ աշխարհքը կը կողոպտէր զինքը յափրացնելու համար ամեն ճոխութիւններով:
Skizbnerë Vasilik erǰanik eġaw ayspēs. baġdin čē?r nmaner k’ič më ays antesaneli siraharë or ašxarhk’ë kë koġoptēr zink’ë yap’rac’nelow hamar amen č̣oxowt’iwnnerov.
Երեւակայեցէք մեծագին ադամանդ մը որ յաւիտեան տուփի մը մէջ փակուած մնալու դատապարտուած ըլլայ ու չկրնաք օր մը կուրծքերնուդ վրայ դնելով դիմացիննիդ շլացնել:
Erewakayec’ēk’ meçagin adamand më or yawitean towp’i më mēǰ p’akowaç mnalow datapartowaç ëllay ow čkrnak’ òr më kowrçk’ernowd vray dnelov dimac’innid šlac’nel.
Ինքը մանաւանդ, ցուցամոլ էակ, չէր կրնար գոհանալ կեանքի այն ներքին ու լռին ներդաշնակութեամբը որ ահա իր ձեռքին տակն էր եւ որ դուրսը արձագանգ չէր ձգեր. մարդիկ կան որ դերասաններ են աշխարհիս վրայ. իրենց սեփական կեանք ու գոյութիւն չունին եւ ուրիշներուն համար կ՚ապրին միայն. հանդիսատեսներ պէտք է ասոնցպէսներուն, ու կեանքը հրապոյր չունի եթէ զիրենք դիտողներ պակսին. դերասաններ` որ յանձն չեն կրնար առնել թափուր սրահի մը առջեւ ներկայացում տալ։
Ink’ë manawand, c’owc’amol ēak, čēr krnar gohanal keank’i ayn nerk’in ow lṙin nerdašnakowt’eambë or aha ir jeṙk’in takn ēr ew or dowrsë arjagang čēr jger. mardik kan or derasanner en ašxarhis vray. irenc’ sep’akan keank’ ow goyowt’iwn čownin ew owrišnerown hamar k,aprin miayn. handisatesner pētk’ ē asonc’pēsnerown, ow keank’ë hrapoyr čowni et’ē zirenk’ ditoġner paksin. derasanner, or yanjn čen krnar aṙnel t’ap’owr srahi më aṙǰew nerkayac’owm tal.
Հիմա պչրանքի արուեստը կը փորձէր անոնց դէմ, թոյլ ու երերուն քալուածք մը առած էր որ նուրբ մարմինին ամեն խաղերը կը մատնէր, եւ այսպէս ցանկութեան տաք հով մը կը տարածէր շուրջը ու օձի նայուածք մը` որուն հանդիպողը կը կախարդուէր:
Hima pčrank’i arowestë kë p’orjēr anonc’ dēm, t’oyl ow ererown k’alowaçk’ më aṙaç ēr or nowrb marminin amen xaġerë kë matnēr, ew ayspēs c’ankowt’ean tak’ hov më kë taraçēr šowrǰë ow òji nayowaçk’ më, orown handipoġë kë kaxardowēr.
Ալ չկրցաւ սպասել անոր, գիշերները լուսցնել, ժամադրութիւններուն գտնուիլ, սա պարտէզին մէջ, կամ ան լերան վրայ. ամեն առթիւ գանգատեցաւ, բողոքեց, ու լացաւ. միւսը կը զարմանար. ինչո՞ւ այս արցունքը, չէ՞ մի որ առաջուան պէս կը սիրէին իրար. ի՞նչ փոյթ մնացածը. Զաբուղոն իր առանձնացած կեանքովը, միամիտ մարդու յատուկ անծալք գաղափարները կը պարզէր:
Al čkrc’aw spasel anor, gišernerë lowsc’nel, žamadrowt’iwnnerown gtnowil, sa partēzin mēǰ, kam an leran vray. amen aṙt’iw gangatec’aw, boġok’ec’, ow lac’aw. miwsë kë zarmanar. inčo?w ays arc’ownk’ë, čē? mi or aṙaǰowan pēs kë sirēin irar. i?nč p’oyt’ mnac’açë. Zabowġon ir aṙanjnac’aç keank’ovë, miamit mardow yatowk ançalk’ gaġap’arnerë kë parzēr.
Այն ատեն յուսահատած` յօժարութեամբ բաժանում ձեռք բերելէ այս նշանտուքէն, որ օրհնուած պսակէ աւելի ամուր ու հաստատ կ՚երեւար, դիւային խորհուրդ մը անցաւ մտքէն. գիշեր մը ոստիկանները կանչեց ու ձերբակալել տուաւ Զաբուղոնը:
Ayn aten yowsahataç, yòžarowt’eamb bažanowm jeṙk’ berelē ays nšantowk’ēn, or òrhnowaç psakē aweli amowr ow hastat k,erewar, diwayin xorhowrd më anc’aw mtk’ēn. gišer më ostikannerë kančec’ ow jerbakalel towaw Zabowġonë.