Universal Dependencies - Upper Sorbian - UFAL

s-1

p1s1

Wšě nastawki w tutym kapitlu maja markěrowanje přez předłohu {{Ekscelentny}}.

s-2

p2s1

Biologija je wědomostny wobłuk, kotryž analyzuje žiwy swět.

s-3

p2s2

Pod biologiju móžemy dać dalše wědomosće.

s-4

p2s3

Je to napřikład Molekularna biologija, biochemija, genetika, bańkowa biologija, fyziologija, anatomija, wuvojowa biologija, ewoluciska biologija, etologija, ekologija, systematika, botanika, coologija, mykologija, mikrobiologija, morfologija, bionika, lěkařske discipliny, wirologija a mnoho dalšich specializowanych wědomostnych disciplin.

s-5

p3s1

Bazalne ćělesa šwikacych prućikow wobsedźa charakteristisku wjeleworštowu strukturu z mikrotubulijow ale tež zakótwjenje w cytoskeleće.

s-6

p3s2

Mitoza je wotewrjena, za čas dźělenja bańkow so fragmoplast twori.

s-7

p3s3

Pyrenoidy zwjetša faluja.

s-8

p4s1

Hriby su žiwe přez wottwar žiwych a nježiwych rostlinow, w symbiozu z rostlinami (mykorica) abo jako parazity.

s-9

p5s1

Z Mezopotamiskej jako Mjezyrěčina su geografisce dźensniše kónčiny Iraka sewjerowuchodneje Syriskeje kaž tež južnowuchodneje Turkowskeje definowane.

s-10

p5s2

Za přirodne mjezy maja wuchodne dólne nakromne kónčiny horinow Zagros a Taurus, pobrjóžna kónčina Persiskeho golfa a započinaca so syrisko-arabska pusćina.

s-11

p5s3

Žórłowe regiony Eufrata a Tigrisa pak geografisce k Mezopotamiskej njesłušachu.

s-12

p5s4

Z kóncom nowowbabylonskeho mócnarstwa tež historiske stawizniske zapřijeće Mezopotamiska.

s-13

p5s5

Slědowace epochi z jich nowymi politiskimi statnymi wutworami tohodla pod historiske mjeno Mezopotamiska njesłuša.

s-14

p6s1

Serbski institut / Sorbisches Institut w Budyšinje přepytuje rěč, stawizny a kulturu Serbow w Hornjej a Delnjej Łužicy w zašłosći a přitomnosći.

s-15

p6s2

Wón zběra a archiwěruje k tomu trěbne materialije, přihotuje je za wědomostne slědźenje a spřistupnja je zdobom zjawnosći.

s-16

p6s3

Nimo toho su interdisciplinarne slědźenja instituta na aktualne połoženje, na wosebitosće a na přirunowanje małych rěčow a kulturow w Europje wusměrjene.

s-17

p6s4

Sobudźěłaćerjo spytaja kulturnu a rěčnu praksu Serbow we woběmaj Łužicomaj ze swojimi móžnosćemi podpěrać.

s-18

p6s5

Serbski institut ze sydłom w Budyšinje a wotnožku w Choćebuzu je so k 1. januarej 1992 wot Swobodneho stata Sakska zhromadnje z krajom Braniborska wutworił.

s-19

p6s6

Po swojej prawniskej formje je wón zapisane towarstwo.

s-20

p6s7

Jeho tradicije jako zwonkauniwersitne slědźenišćo złožuja so na Institut za serbski ludospyt, kotryž bě so lěta 1951 załožił a wot 1952 do 1991 Němskej akademiji wědomosćow (wot 1972: Akademiji wědomosćow NDR) přisłušał.

s-21

p6s8

Serbski institut kooperuje z druhimi wědomostnymi zarjadnišćemi w tu- a wukraju.

s-22

p6s9

Jeho fachowcy spjelnjeja wučbne nadawki na uniwersitach a wysokich šulach.

s-23

p6s10

Kóžde druhe lěto wuhotuje institut mjezynarodny prózdninski kurs za serbsku rěč a kulturu.

s-24

p7s1

Nimo 'normalneje' woda eksistuje tež tak mjenowana 'połćežka woda', 'ćežka woda' (deuteriumowy oksid) a 'přećežka woda' (tritiumowy oksid).

s-25

p7s2

Při ćežkej a přećežkej wodźe normalny wodźikowy atom (protium, symbol H) so přez jeju ćežkej izotopaj deuterium abo tritium naruna.

s-26

p7s3

Při połćežkej wodźe, jedyn wodźikowy atom so přez deuterium naruna.

s-27

p8s1

Cycaki buchu do tři podklasow z něhdźe 25 hač 30 porjadow rozdźělene, kotrež buchu z jich strony při měchawcach a wyšich cycakach hišće raz dwě resp. štyri nadporjadowanym skupinam přidźělować móžeja.

s-28

p8s2

Bóle detailowa systematika z wšěch swójbami so namaka w systematika cycakow.

s-29

p9s1

Frankfurt nad Mohanom (tež Frankfurt nad Mainom, němsce Frankfurt am Main) je najwjetše město zwjazkoweho kraja Hessenska a pjaty najwjetše město Němskeje.

s-30

p10s1

Wot bronzoweje doby su znate kulturne formy z wjetšimi symjenjemi.

s-31

p11s1

K dnjej archiwow přeprošuje Serbski kulturny archiw w Budyšinje na Dwórnišćowu 6 - sobotu, dnja 6. měrca wot 14 hodź.

s-32

p12s1

Knižna premjera zwjazka 48 Spisow Serbskeho instituta 'Stätten und Stationen religiösen Wirkens' w Smolerjec kniharni

s-33

p17s1

W Etiopiskej so rěči 84 rěčow.

s-34

p17s2

Někotre z nich su:

s-35

p18s1

Naš zaměr je, serbski słowoskład tak šěroko kaž móžno registrować, tak zo budu w nim tež słowa, kiž hišće njejsu nihdźe registrowane.

s-36

p18s2

Planowane je tež pytansku funkciju integrować, kiž wužiwarjej dowoli, wopak pisane słowo namakać.

s-37

p19s1

W tutej dobje rozłama jednota duchowneje a swětneje mocy.

s-38

p19s2

Palasty buchu za kralow natwarjene, kotrež nic jenož reprezentaciji słužachu.

s-39

p19s3

Kralojo tuteje doby mjenowachu so lugal (= 'wulki čłowjek').

s-40

p19s4

Swój mócnarski narok pokazachu knježićeljo tež přez swoje rowy, dajo so z swojej družbinu pohrjebać.

s-41

p19s5

Wjacore tutych kralowskich rowow namakachu blisko města Ur.

s-42

p21s1

Jeli chceće so na aktualnych projektach Klemena wobdźělić, abo jeho k wustupej do swojeho kraja přeprosyć, wobroćće so na sćěhowacu adresu.

s-43

p22s1

Tutón nastawk resp. wotrězk hišće ma wobsahowe mjezoty: faluje wjele družinow.

s-44

p22s2

Hlej do němskeje nastawka. --Tlustulimu 12:39, 14. awg 2008 (CEST).

s-45

p24s1

Z werba danci 'rejować' móže substantiw nastać danco 'reja', adjektiw danca 'rejowanski' a adwerb dance 'rejowansce', ale tež z substantiwa martelo 'hamor' móže nastać werb marteli 'klepać z hamorom', adjektiw martela 'hamorowy' a adwerb martele 'z hamorom'.

s-46

p25s1

Rjemjesło a wikowanje nabywaštej dale a bóle wuznam a města buchu dale a bóle zamóžite.

s-47

p25s2

Kóžde z tutych sydlišćow bě politisce samostatne.

s-48

p26s1

Po spadźe Assyriskeje Babylon zaso na mocy naby.

s-49

p26s2

Kral Nabopolassar dobywa naposledk nad Assyriskej.

s-50

p26s3

18 lět po smjerći Assurbanipala dobychu zjednoćeni Medojo a Babylonjenjo wójska Assyriskeje (609 př. n. l.).

s-51

p26s4

Potom bu Babylon znowa kulturelny centrum Mezopotamiskeje.

s-52

p26s5

Assur a Niniwa buštej dospołnje zničenej a Assyričenjo so skónčnje z pomjatka naslědnych generacijow zhubjachu, doniž so tute mjeno z politisko-socialnych přičinow znutřka assyriskeho luda na wuchodźe w 19. lětstotku n. l. zaso njewožiwi.

s-53

p27s1

Dalše znamjenja, kotrež tež wjele druhich zastupjerjow nadrjadowanych taksonow charofyta abo chloroplastida wobsedźa, su chloroplasty z chlorophyll a a b jako fotosynteizskej pigmentaj a karotinoidy jako akcesoriske pigmenty, škrob jako rezerwny polysaccharid a bańkowe sćěny ze celulozy.

s-54

p27s2

Wutrusowa sćěna wobsahuje sporopolenin, sporofyty tworja kutikulu.

s-55

p28s1

Woda je chemiska wjazba, kotraž je njeparujomna za wšěch žiwochow na zemi.

s-56

p28s2

Wona pod normalnymi wuměnjenjemi je kapalny při temperaturach mjez 0 °C a 100 °C.

s-57

p28s3

Pod škrějnym dypkom bywa kruta maćizna, a to lód.

s-58

p28s4

Nad warjenskim dypkom bywa para.

s-59

p30s1

Tuta doba wuznamjeni so přez krute zarjadnistwo a přez wudawanje prawniskich wukazow (Kodeks Ur-Nammu).

s-60

p30s2

Je to poslednja wot Sumeričanow charakerizowana epocha.

s-61

p30s3

Jich rozpad je přez zańdźenje mocy městow wuznamjeny.

s-62

p30s4

přez to měł dalši nomadny lud swoju šansu k postupej dóstać (hlej tež: Lisćina kralow z Ura).

s-63

p31s1

Nacionalsocializm (prěnjotnje němsce Nationalsozialismus, tež krótko nacizm) je njedemokratiska, antikomunistiska a antisemitiska (a tež antisłowjanska) ideologija, swětonahlad, kotry bu załoženy wot Adolfa Hitlera a jeho strony w dobje Weimarskeje republiki.

s-64

p31s2

Je waženy za hłownu přičinu Druheje swětoweje wójny a bě tež přičina wjele złóstnistwow Třećeho reicha, na přikład holocausta.

s-65

p32s1

Jednora ale wažna a jónkróćna kajkosć wody je, zo jeje kruta forma płuwa na kapalnej.

s-66

p32s2

Kruta faza je mjenje husta hač kapalna woda, dla geometrije sylnych wodźikowych wjazbow kotrež so jenož při niskich temperaturach zdźěłuja.

s-67

p32s3

Tohodla hłuboka woda wostanje kapalna, ćopliša hač lodowy powjerch, a wodowe organizmy (prěnje žiwe organizmy na zemi) móžeja lodowe wumjenja přežiwić.

s-68

p33s1

Indiska je multietniski kraj a z 1,2 miliardow wobydlerjemi druhi najwjetši stat swěta po wobydlerstwu.

s-69

p34s1

Tež archelogoiske namakanki su snadne.

s-70

p34s2

Wjele starobabylonskich sydlišćow bu rozpušćeno.

s-71

p34s3

Po Gasche et al. (1998, 7) je so tutón proces wšak hižo před padom Babylona započał a zda so, zo to bě ze změnu hydrologiskeho systema w času knjejstwa Samsuiluny zwjazane.

s-72

p34s4

Ur, Uruk a Larsa nad Eufratom běchu potrjechene, ale tež Girsu a Lagaš buštej rozpušćenej, w 30. lěto knjejstwa Samsuiluny potom tež Isin a Nippur.

s-73

p34s5

Tež rozpjeće keramikowych formow jasnje woteběra (Gasche et al. 1996, 43).

s-74

p34s6

Zda so, zo bě kónčina na wuchod Tigrisa mjenje potrjechena.

s-75

p37s1

Kultura so stajnje wuwiwa a měnja.

s-76

p37s2

Přeměnjenja kultury - kajke wone we Łužicy wupadaja, kak so wone formuja a kak so z nimi wobchadźa?

s-77

p37s3

Pod titlom 'Wandel gestalten - Geschichten und Strategien um Identitäts- und Landschaftswandel in der Lausitz' wuhotuje Serbski institut na Gižkojskim kuble we Wikach pola Drjowka fachowu konferencu, na kotrejž wobdźěli so 16 referentow a referentkow z wobłukow wědomosće, hospodarstwa a regionalneho zarjadnistwa.

s-78

p38s1

Rozeznawa so mjez kwalitatiwnym ablawtom (změna wokala) a kwantitatiwnym ablawtom (změna wokaloweje dołhosće).

s-79

p38s2

Pomjenowanja ablawtowych schodźenkow jednotnje njejsu.

s-80

p38s3

Zwjetša so pola indoeuropskeho ablawta tři schodźenki rozeznawaja:

s-81

p41s1

Jeli sy jedyn z mjenowanych njedostatkow skorigował(a), wotstroń prošu potrjecheny parameter předłohi .

s-82

p41s2

Podrobnosće namakaš w dokumentaciji.

s-83

p42s1

Zelo a słoma stej na bělkowinach bohatu skótnu žratwu.

s-84

p43s1

Marilyn Monroe [ ] (Norma Jean Baker; *1. junija 1926, Los Angeles; † 5. awgusta 1962, Los Angeles) bě US-amerikanska dźiwadźelnica, spěwarka, mjezynarodny fotowy model a sex-symbol.

s-85

p45s1

Hodźi so jenakorazny, zwjetša nic dokładnje jenaki system ablawtowych rjadow wobkedźbować, dokelž su so wšelake zwukowe přesunjenja stali.

s-86

p45s2

Pismowy wobraz husto starše formy dołho wobchowuje, kotrež su so w rěčanej rěči hižo změnili.

s-87

p46s1

Pomhaj Wikipediju, z tym ty jón rozšěriš a nětko wudospołniš.

s-88

p49s1

Na čole Assyričanow steješe kral, kiž so tež za zastupjerja bóha Aššur měješe.

s-89

p49s2

Pódla kupnicy wulku móc w kraju wukonjachu.

s-90

p49s3

Assur, geografisce ležo při wažnych wikowanskich pućach, wikowaše z Babylonom, Anatolskej a dźensnišim Iranom.

s-91

p50s1

Najwjetše přitoki Kaspiskeho morja su Wolga, Ural a Kura.

s-92

p52s1

Mócnarstwo Akkada žane dołhe wobstaće njeměješe.

s-93

p52s2

Mnoholičbne zběžki a předewšěm přupućowacy hórski lud Gutejčanow skónčichu tutu epochu.

s-94

p53s1

Sylny werb je na př. trinken, wokal měnja so při tworjenju preterituma: trinken, trank, getrunken.

s-95

p54s1

Geografiske eksonymy su mjena geografiskich objektow (na přikład rěkow, horow, krajowych mjenow, krajinow) zwonka serbskeje Łužicy.

s-96

p54s2

Materialowa zběrka bazuje hłownje na wupiskach z wučbnicow za geografiju 5. do 10. lětnika kaž tež ze słownikow, mjez druhim z 'Němsko-hornjoserbskeho słownika noweje leksiki', a na naprašowanjach.

s-97

p54s3

Projekt je nastał w kooperaciji z Rěčnym centrumom WITAJ .

s-98

p56s1

Jeho symjenišćo so přeco w płódniku zawěra.

s-99

p56s2

Tutón so při zrałoće do płoda přetworjuje, při čimž so dalše dźěle kćenja móžeja wobdźělować.

s-100

p59s1

Nimo toho ma štyri diftongi: ae, oe, eu, au.