| s-1
| Dragulj koji gubi svoj sjaj: zagađenje preti Crnom moru |
| s-2
| Preterano ribarenje, hemijsko zagađenje i nepostojanje postrojenja za preradu otpadnih voda u mnogim priobalnim područjima veliki su problem Crnog mora. |
| s-3
| Geografski posmatrano, Crno more je jedno od najizolovanijih zatvorenih mora. |
| s-4
| Smešteno na granici Evrope i Azije, Crno more je jedno od najizolovanijih zatvorenih mora. |
| s-5
| Posebno je po još nečemu: u njegovim dubinama uglavnom nema kiseonika. |
| s-6
| Gornji sloj mora, koji čini gotovo 13 odsto ukupne količine vode, bogat je kiseonikom i velikim brojem najraznovrsnije flore i faune. |
| s-7
| Međutim, u donjem sloju nema života, već isključivo vodonik-sulfida, bezbojnog, izuzetno otrovnog gasa koji miriše na trula jaja. |
| s-8
| Neobične karakteristike Crnog mora znače da je opstanak flore i faune u njemu izuzetno ranjiv. |
| s-9
| Naučnici upozoravaju da je more 'veoma osetljivo na poremećaje njegovog okruženja i ekosistema.' |
| s-10
| Tu su i neodržive ljudske aktivnosti, pa se beleži drastičan pad nivoa mora. |
| s-11
| Trka za višim prinosima i jevtinijim izvorima mesa za tržište dovela je do raširene upotrebe velikih količina veštačkog đubriva i pesticida, kao i do stvaranja ogromnih farmi za uzgoj stoke i živine, kažu stručnjaci. |
| s-12
| Otpad iz šest priobalnih zemalja, kao i država u njegovom slivu, ulazi u more uglavnom preko reka, a ponekad se jednostavno baca u vodu. |
| s-13
| Dok je gornji sloj bogat kiseonikom, donji sloj je praktično mrtav. |
| s-14
| Ribari kažu da su ulovi zbog velikog zagađenja smanjeni. |
| s-15
| 'Umesto da bacaju mulj 25-30 km prema pučini, šlepovi su ga bacali ovde, blizu obale', rekao je dopisniku SETimes-a krajem septembra Angel Kišev, 80-godišnji ribar iz grada Černomorec. |
| s-16
| 'Jednostavno su otvorili bokaporte brodova i izbacili mulj. |
| s-17
| To je naravno ostavilo posledice.' |
| s-18
| U međuvremenu, turski dnevni list Hurijet ukazuje na neodgovarajuću preradu otpadnih voda. |
| s-19
| 'Može li neko da mi navede jedno ostrvo gde imaju postrojenje za prečišćavanje vode?' prenosi taj list pitanje 48-godišnjeg ribara Šekipa Jalčina. |
| s-20
| Od svih 19 obalskih naselja sa više od deset hiljada ljudi, Černomorec i još dva naselja uopšte nemaju postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda, odgovorilo je bugarsko ministarstvo životne sredine imejlom na upit SETimes-a. |
| s-21
| 'U tri druga naselja u toku su projekti izgradnje novih ili dogradnje postojećih postrojenja,' stoji u odgovoru. |
| s-22
| 'Postojeća postrojenja u još devet naselja moraju se unaprediti kako bi se podigao stepen prečišćavanja i projekti su odobreni, ali njihovo sprovođenje još nije počelo.' |
| s-23
| Najveći problem je bacanje otpada. |
| s-24
| Na postrojenjima za prečišćavanje u preostala četiri naselja nisu potrebne nikakve izmene, kažu u ministarstvu. |
| s-25
| Za vreme pregovora o članstvu u EU 2001. godine, Bugarska je obećala da će sva postrojenja biti u ispravnom stanju i u skladu sa potrebnim standardima do kraja ove godine, rekla je pomoćnica ministra životne sredine Evdokija Maneva u jednom intervjuu prošlog meseca. |
| s-26
| Prethodne dve vlade, međutim, nisu uradile ništa da tu obavezu ispune. |
| s-27
| Umesto toga, stotine miliona bačeno je na projekte seoskih kanalizacija koje nisu deo obaveza prema EU. |
| s-28
| Naglašavajući da sadašnja vlada ima političku volju da ispuni svoje obaveze što je pre moguće, Maneva naglašava da će Bugarska biti u stanju da problem reši u naredne tri godine. |
| s-29
| Preterano đubrenje vode otpadnim hranljivim materijama izaziva preteran razvoj vegetacije, uključujući fitoplankton i alge. |
| s-30
| Raspadanje tih organizama smanjuje količinu kiseonika zbog čega, opet, umire životinjski svet. |
| s-31
| Ulovi ribe su drastično smanjeni zbog preteranog ribarenja. |
| s-32
| Smatra se da je eutrofikacija, kako se taj proces naziva, najviše doprinela pogoršanom stanju Crnog mora i promeni strukture njegovog ekosistema. |
| s-33
| Tu su i problemi kao što su hemijsko zagađenje zbog prodiranja nafte, pesticida ili teških metala u morsku sredinu, ispuštanje nedovoljno prečišćenih kanalizacionih voda, uvođenje nedomorodačkih vrsta riba i bacanje čvrstog otpada u more. |
| s-34
| U izveštaju UNDP iz 1999. procenjeno je da je šest priobalnih zemalja generisalo oko 70 odsto ukupne količine azotnih i fosfornih jedinjenja koja su se ulila u Crno more u obliku otpada od ljudskih delatnosti. |
| s-35
| 'Izvestan deo tih količina i gotovo celokupnih preostalih 30 odsto ulaze u Crno more preko Dunava,' dodaje se u tom izveštaju. |
| s-36
| Izveštaj je objavljen sedam godina posle potpisivanja Konvencije o zaštiti Crnog mora od zagađenja u Bukureštu 1992, kada se šest obalnih zemalja obavezalo da štiti životnu sredinu i upravlja morem na održiv način. |
| s-37
| Sprovođenjem Bukureške konvencije, kao i trima posebnim protokolima o kontroli zagađenja sa kopna, bacanju otpada i zajedničkom delovanju u slučaju nesreća (poput izlivanja nafte) koordinira Crnomorska komisija, čiji sekretarijat ima sedište u Istanbulu. |
| s-38
| Ribari se žale na nepostojanje postrojenja za preradu otpadnih voda. |
| s-39
| Prema navodima iz Prekogranične dijagnostičke analize Crnog mora (Transboundary Diagnostic Analysis - TDA), sprovedene uz pomoć nekoliko organizacija, među kojima su bili UNDP i Biro UN za projektne usluge, količina otpadnih hranljivih materija koja se uliva iz reka smanjena je za oko 30 odsto u prethodnih desetak godina. |
| s-40
| Ipak, ta količina i dalje je mnogo viša od zagađenja koje potiče iz opštinskih i industrijskih izvora, tvrde autori, izdvajajući Dunav kao najveći izvor. |
| s-41
| 'Poboljšanja u domenu životne sredine u velikoj meri su rezultat drastičnog pada poljoprivredne produktivnosti i opadanja proizvodne industrije, a ne toliko direktnih intervencija države,' zaključeno je, između ostalog, u TDA. |
| s-42
| 'Biće potrebno mnogo godina pre nego što se smanjena količina otpada u rekama odrazi na samo more.' |
| s-43
| Analitičari su takođe pronašli izuzetno visoke vrednosti nekih hemijskih zagađivača, koji su prisutni u samo nekim oblastima, i izrazili zabrinutost zbog prisutnosti određenih pesticida. |
| s-44
| Oni su upozorili i na povećani rizik od zagađenja od brodova i naftnih i gasnih platformi na pučini. |
| s-45
| 'Jedna jedina velika nesreća imala bi razorne posledice po čitav region,' zaključili su oni. |