| s-1
| Հայ կրթութեան, գրականութեան ու մշակոյթի անդաստանին մէջ հարիւրաւոր դէմքեր կու գան այս ամրոցէն՝ Հր. Աճառեան, Արշակ Չոպանեան, Մ. Մեծարենց, Յակոբ Մնձուրի... |
| s-2
| Մաղթենք, որ ջահը միշտ վառ ու բարձր մնայ՝ ի ծառայութիւն նորանոր սերունդներու հայեցի դաստիարակութեան։ |
| s-3
| Վարձքը կատար Կեդրոնականի մեծ ընտանիքին։ |
| s-4
| «Ես դպրոցներէն կը սպասեմ ազգին փրկութիւնը»։ |
| s-5
| Արեւմուտքէն բարեկամներ այցելեր էին Երեւան՝ հայր ու որդի։ |
| s-6
| Ու նստած՝ կը խօսէինք, թէ ի՛նչն է պատճառը, որ օտար ափերուն վրայ ահա քանի սերունդ դեգերող մարդիկ, ոմանք հայախօս, ոմանք օտարախօս, ուրիշներ՝ միս-մինակ, հեռացած եւ ուրացած, բայց յանկարծ արթնութեան ալիքով մը իրենց կորսնցուցած ազգային արժէքներուն ետեւէն կը վազեն... |
| s-7
| Իրենց զաւակներուն համար հայկական դպրոց կը փնտռեն, հայերէն ուսուցող կայքեր կը փնտռեն, կը փորձեն աւելի մօտ ըլլալ հայրենակիցներու, ոմանք ջերմեռանդութեամբ հայրենիք կ՚այցելեն... |
| s-8
| Ու բոլորովին երիտասարդներ... հայրենիք գալով այնտեղ մշտապէս մնալու ճամբաներ կ՚որոնեն... |
| s-9
| Այո, հայրենիք մնալու ջանք կը թափեն... |
| s-10
| Թերեւս համաամերիկեան երեւոյթ է համաշխարհայնացումի այս դարուն՝ արմատները փնտռելը, թերեւս... թերեւս... |
| s-11
| Բայց ճշմարտութիւն մը կայ, որ ճնշող մեծամասնութեան մէջ ազգային գիտակցութիւն մը արթուն է, արժէքներու կորուստին ափսոսանք կայ, ու ցանկութիւնը կայ վերատիրանալու ամբողջական ինքնութեան... |
| s-12
| Եւ ասիկա փաստ է շատերու համար։ |
| s-13
| Որդին իր կարգին արդէն զաւակներու տէր մարդ էր. անգլերէն կը խօսէր, թէեւ կրնայի ենթադրել, որ մեր խօսածն ալ կը հասկնար... |
| s-14
| - Կ՚ափսոսամ, որ զաւակներս հետս չբերի,- ըսաւ որդին։ |
| s-15
| - Դեռ փոքր են, քանի մը տարի ետք արդէն չափահաս ըլլալով հայրենիքին ծանօթանան՝ աւելի լաւ կ՚ըլլայ,- վրայ բերաւ հայրը։ |
| s-16
| - Տա՛տ ,- պատասխանեց տղան,- մեծ հայրիկը կ՚ըսէր «տղան կրթէ իր մանուկ եղած ատենը, յետոյ ուշ կ՚ըլլայ», ինչպէս որ եղաւ մեր պարագային... |
| s-17
| Բայց ձգել չուզեցի շարունակութիւնը։ |
| s-18
| - Ինչպէ՞ս , ի՞նչ եղաւ որ,- հարցուցի։ |
| s-19
| - Հայրս ու մայրս երբեք մեզի հետ հայերէն չխօսեցան տան մէջ, խօսեցան միայն անգլերէն, ինչո՞ւ ... |
| s-20
| Որ իբր թէ շուտ ընտելանանք այդ լեզուին ու միջավայրին, կարծես ամերիկեան դպրոցը պիտի չբաւէր ատիկա ընելու համար... |
| s-21
| Ապա դառնալով հօրը՝ ըսաւ. |
| s-22
| - Այդպէս ըրիք մեր ապագային համար, տա՛տ , շատ լաւ կը հասկնամ Ձեզ, բայց մէջտեղ կայ ինչ որ կայ, մենք եղանք կորսնցնողը։ |
| s-23
| - Ինչ կորսնցուցիք,- պիտի ըլլար հարցումս, բայց արդէն ի՛նք կը խօսէր. |
| s-24
| - Դուք զրկեցիք մեզ հայերէնէն ու հիմա ես անզօր եմ Ձեր զրոյցին հայերէնով մասնակցելու, սահմանէն, փողոցէն, զիս հետաքրքրող գործերէն շատ բան հասկնալու ու մանաւանդ ատիկա փոխանցելու իմ զաւակներուս... |
| s-25
| Չէ, չեմ ամչնար, բայց ասիկա կորուստ կը նկատեմ, իմ էութենէս օտարուած թանկագին բան մը... |
| s-26
| Ծանր էր, ու խեղճ հայրը հին օրերու պարագաներուն վրայ ամեն ինչ բարդելէ բացի, 60-ականներէն յամեցող մտայնութիւնը վկայակոչելէ բացի՝ ուրիշ ըսելիք չունէր... |
| s-27
| - Գոնէ, տա՛տ , թոռներուդ հետ հայերէն խօսէ. ես այդ մէկը ընելու անկարող եմ... |
| s-28
| Բայց դուք անգլերէն կը խօսիք նաեւ անոնց հետ, անգլերէն կը սիրէք զանոնք, ի՞նչ է, անգլերէնով աւելի՞ սիրած պիտի ըլլաք ձեր թոռները... |
| s-29
| Ահա թէ ինչ կ՚ըսեն այսօր Ամերիկաները ծնած ու այնտեղ հայրացած մեր զաւակները իրենց հայրերուն աչքերուն նայելով։ |
| s-30
| - Հայերէնո՛վ սիրեցէք ձեր թոռները... |
| s-31
| Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու չեմ գիտեր ո՛ր նահանգին ո՛ր քաղաքէն էր հեռաձայնը. չկրցայ սորվիլ, կարեւոր ալ չէ գիտնալ, որովհետեւ Վահրամ Մաւեանի ըսածին պէս «Ամէն տեղ հայ կայ», աւելցնեմ՝ ամեն տեղ քրոջորդի, նախկին դրկից-բարեկամ, աշակերտ-պաշտօնակից... |
| s-32
| Ինչ ըսեմ՝ ամեն տեղ կտոր մը սիրտ... |
| s-33
| «Վա՜յ , Սեւակ» կը բացականչեմ. քրոջս տղան է, հայկական կրթութիւնը՝ նախակրթարան, բժիշկ է։ |
| s-34
| Տարիք մըն ենք, երբ ամեն օր տեղ մը խնդիր մը ունինք՝ շաքար, ճնշում, ցաւեր։ |
| s-35
| Սեւակը մօտս ըլլար՝ հոգս կը պակսէր... |
| s-36
| Ինչ կ՚ըսեմ, տղան հօրն իսկ չկրցաւ հասնիլ, հայրը՝ Այնճար, ինք՝ աշխարհքի միւս ճոթը։ |
| s-37
| Կարեւորը, իր հիւանդները թող աղօթեն իրեն համար... |
| s-38
| Հարսը կը խօսի, հայկական միջնակարգ կրթութեան մը տէր է, իսկ հիմա՝ տարին տասներկու ամիս, օրը 24 ժամ հայերէնի ուսուցչուհի է...։ |
| s-39
| Չեմ չափազանցեր, քուն թէ արթուն՝ դաս կը ծրագրէ, դաս կու տայ, դաս կ՚առնէ՝ հայերէն բառամթերք, գրական կտորի ընթերցում, ասմունք, հայոց պատմութիւն... |
| s-40
| Այնքան պզտիկ ենք, բայց այնքան շատ բան ունինք փոխանցելու... |
| s-41
| Որո՞ւն ... |
| s-42
| Ի հարկէ մեր զաւակներուն... |
| s-43
| Ու մեր հարսը ամերիկածին իր երկու զաւակներուն հայերէնի միակ ուսուցչուհին է։ |
| s-44
| Ես տեղեակ էի հայերէնը իր զաւակներուն փոխանցելու իր յամառ հետեւողականութեան մասին։ |
| s-45
| Պահ մը մեղքցեր էի իրեն, մեղքցեր էի այդ ձագուկներուն, որոնք ինչպիսի կանոնաւորութեամբ հայերէն կը սորվէին հայերէնազուրկ ու օտար քաղաքի մը մէջ, ուր հայկական դպրոց չկայ։ |
| s-46
| Ու բնական է, որ պիտի ուզէի խօսիլ անոնց հետ։ |
| s-47
| «Յակոբ պապուկն է,- ըսաւ մայրը,- ձեր հայերէնի դասագիրքին հեղինակը»։ |
| s-48
| Եւ յիշեցի օր մը Հալէպի մէջ, ընտանեկան յարկի մը տակ, ներկաները հարցուցին չարաճճի մանչուկի մը, թէ ո՛վ է իր հայերէնի դասագիրքը գրողը... |
| s-49
| - Քրիստափոր-Ռոստոմ-Զաւարեան,- ինքնավստահ բացականչեց չարաճճի տղան՝ առանց դէմքիս իսկ նայելու։ |
| s-50
| Իսկ հիմա ալ՝ «Յակոբ Պապուկ»։ |
| s-51
| Ու խօսեցանք։ |
| s-52
| Հայկ-Վարդգէս կիրթ կերպով բարեւեց, հարցուց իմ՝ պապուկիս որպիսութիւնը, պատասխանեց հարցումներուս։ |
| s-53
| Ես տեղեակ եղայ, որ Հայկ-Վարդգէս հիմա կը կարդայ «Անին ծախուեցաւ» վիպակը, որ դասարանին մէջ, ուր հայեր չկան, ինք խօսք առնելով կը խօսի Արցախի մասին, Հայաստանի մասին, Երեւանի ու Մատենադարանի մասին, Մուսա լեռան ու Այնճարի մասին, ուր իր մեծ մայրիկը կ՚ապրի... |
| s-54
| Վարդգէս Արցախ գալ կ՚ուզէ... |
| s-55
| Ու կը կանչեմ Վիքին՝ փոքրիկ քոյրը։ |
| s-56
| Կ՚ուշանայ, «հայերէն կը սորվի» ըսաւ Հայկ-Վարդգէս՝ տեսակ մը մատնելով քրոջ դժուարահաճութիւնը... |
| s-57
| Ու պաստառին վրայ երեւցաւ Վիքիին գանգրահեր գլուխը, հայերէնի գիրքը դէմքին առջեւ բռնած... |
| s-58
| Ամօթխածութիւնը կապեր էր լեզուն, բայց ըսաւ, թէ հայերէն դասերը կը սորվի, մաման կ՚օգնէ... |
| s-59
| Վայ, ձագուկ... |
| s-60
| Կը պատկերացնեմ անոր տառապանքը՝ նախակրթարանի դասերէն ետք՝ տունի այս դասը... |
| s-61
| Չէ, ո՛չ մայրն է մեղքնալիք, ո՛չ այս ձագուկները, որ կեանքի սովորական ընթացքին մէջ արմատներէն եկող բեռ մըն ալ կը տանին՝ հեւ ի հեւ, բառեր, տողեր, էջեր վերծանելով, լեզու ելլելով, ինքնութիւն կառուցելով, հպարտանալով... |
| s-62
| Երեւի պիտի յիշէք անապատի աւազին վրայ հայերէն գրել-կարդալ սորվեցնող մօր ու իր զաւկին պատկերը։ |
| s-63
| Հաւատացէ՛ք , ասիկա շատ աւելի ծանր աշխատանք է հիմա, երբ աշխարհը մեր շուրջ կը յորդի բիւրաւոր հրապոյրներով... |
| s-64
| Ու ես գիտեմ, որ այս պահուն, աշխարհի չեմ գիտեր ո՛ր անկիւններուն մէջ հարիւրաւոր մայրեր նոյն բանը կ՚ընեն, որ հազարաւոր զաւակներ կը վերադառնան մեզի ամէն օր քանի մը բառով, քանի մը տողով, աւիւնով, սիրտով... |
| s-65
| Ո՛ղջ մնացէք։ |
| s-66
| Ցաւո՛վ , ի՛նչ ըսեմ, վերջերս շատ կը հանդիպիմ հայկական եկեղեցիներու, թեմական իշխանութիւններու, բարեսիրական եւ մշակութային միութիւններու անունով դիմատետրի վրայ երեւցող յայտարարութիւններու, տօնական շնորհաւորանքներու, բացիկներու, որոնք գրուած են անգլերէն. կը գրուին անգլերէն։ |
| s-67
| Ու կը հանդիպիմ հայ եկեղեցւոյ բոլոր յարանուանութեանց եկեղեցական ծառաներու՝ հովիւներու, որոնք նոյնը կ՚ընեն, շնորհաւորանք, ցաւակցութիւն, որեւէ հաղորդագրութիւն կը գրեն անգլերէնով։ |
| s-68
| Միա՛յն անգլերէն։ |
| s-69
| Ու կը հանդիպիմ նաեւ ոմանց, որոնք նոյն էջերուն վրայ իրենց բողոքը կ՚արտայայտեն, երբեմն՝ զուսպ, երբեմն՝ զայրալից, հայերէնի բացակայութեան համար։ |
| s-70
| Ի՞նչ , կ՚ուզէիք անտարբեր անցնիլ սա երեւոյթին առջեւէն, որ հետզհետէ կը ծաւալի հասնելով մինչեւ մեր կողմերը՝ Մերձաւոր Արեւելք կամ կը վարակէ դեռ երէկ մեր կողմերէն այդ կողմերը հասածները... |
| s-71
| Եւ զարմանքով կը հանդիպիմ ոմանց, որոնք բուն նիւթը ձգած՝ «դուն ո՞վ ես որ...», «ի՞նչ հանգամանքով ու իշխանութեամբ...», «Քու ինչ ըլլալդ լաւ գիտենք...» ու նման արտայայտութիւններով կը հակադարձեն՝ կամայ-ակամայ արդարացնելով իրենց եւ իրենց «պաշտպանեալ»ին միայն անգլերէնով գրելու փորձութիւնը։ |
| s-72
| Այո, անգլերէն գրելը կամ անգլերէնով պատասխանելը ոմանց համար անհրաժեշտութիւն է, քանի որ ինք իր խօսքը հասցէագրած է, հաւանաբար, հայերէն չգիտցող հասարակութեան մը։ |
| s-73
| Շա՛տ լաւ։ |
| s-74
| Միթէ վերոյիշեալ մարմիններուն եւ անհատներուն ամբողջ լսարանը օտարախօ՞ս է. համայնքին ու իր հօտին մէջ հայերէն գիտցող չկա՞յ ։ |
| s-75
| Կը կասկածիմ։ |
| s-76
| Վերջիններու ազգային արժանապատուութիւնը չվիրաւորելու համար միթէ կարելի չէ՞ երկլեզուեան դրութիւնը պահպանել։ |
| s-77
| Այո, մայրենի եւ ազգային լեզուի հանդէպ անտարբերութիւնը արժանապատուութեան հարցի կրնայ վերածուիլ շատերուս համար։ |
| s-78
| Անկասկած։ |
| s-79
| Երկլեզուեան գրութիւնը նուազագոյնը պիտի օգնէ, որ մարդիկ յարգեն Ձեր շրջահայեացութիւնը ու հասկնան Սփիւռքեան արդի իրադրութիւնը։ |
| s-80
| Մարդիկ կը բողոքեն, երբեմն՝ զուսպ, երբեմն՝ զայրալից, հայերէնի բացակայութեան համար։ |
| s-81
| Ի՞նչ , մենք հասանք հոն, ուրկէ սկսած էինք 19րդ դարու կէսերուն՝ հայատառ թրքերէնի շրջանին, որ տեւեց տասնամեակներ եւ որ յաղթահարուեցաւ մեր եկեղեցիներու, միութիւններու եւ ակումբներու հաւատաւոր պայքարով։ |
| s-82
| Իսկ հիմա ո՞ւր է պայքարը հայախօսութեան համար։ |
| s-83
| Փոխանակ արդարանալու կամ զիրենք արդարացնողներ ճարելու՝ իրենք չե՞ն կրնար հետեւողական կերպով հայերէնը տարածել իրենց շրջանակին մէջ։ |
| s-84
| Փառք Աստուծոյ, այսօր երեկոյեան, գիշերային ու կիրակնօրեայ դասընթացքներ կազմակերպելու պէտքը չունինք։ |
| s-85
| Նոյն այդ կայքերով՝ մեր եկեղեցիներն ու միութիւնները չե՞ն կրնար հայերէնախօսութեան դասընթացքներ կազմակերպել, հայախօսութեան եւ հայագրութեան դարձած իրենց անդամներու օրինակով վարակել իրենց շրջապատը։ |
| s-86
| Շատ բան կայ ընելիք, ու բնաւ նեղուելու իրաւունք չունինք, երբ մենք, իրօ՛ք , թերացած ենք մեր դերին մէջ։ |
| s-87
| ԽԵՒ ՈՒՍԷՓ |
| s-88
| (Բարբառով ու թրքերէնով ըսուած երգային խօսքերը բերուած են թարգմանաբար) |
| s-89
| Մեզ՝ փոքրիկներս, զսպելու համար կ՚ըսէին. |
| s-90
| «Հանդարտեցէք, հիմա Խեւ Ուսէփը կու գայ հա՜ »։ |
| s-91
| Իր անունը կար գիւղին մէջ, բայց ինք չկար։ |
| s-92
| Գիտէինք, բայց նորէն ալ վախ մը կար մեր մէջ, ինչպէս որ կը վախնայինք Արուանդէն, որ մանուկներ կլլող վիշապ էր, ինչպէս որ կ՚երկիւղէինք Կիղիցիկ Պապուկէն, որ աւերակ սրբավայրերու մէջ կը բնակէր։ |
| s-93
| Իբր թէ։ |
| s-94
| Նոյնիսկ կերպարանք կու տայինք անոր՝ փշոտ կաղնիի ծանր մահակը ձեռքին, այծի մազէ հիւսուած սրճագոյն գիծերով սեւ ապան ուսին, մազոտ կուրծքը՝ բաց, սրճագոյն շալվարը, որուն ետեւի ծալքերուն մէջ չորս տղայ կը բաւէր, մեզմէ ամենէն գիրուկները, տաշտի մեծութեամբ եմենին՝ ոտնամանը, գլխուն փակած տեղական գլխարկը՝ բուրգը։ |
| s-95
| Այդպիսի հագ ու կապ ունեցող մարդիկ տակաւին կային գիւղին մէջ, բայց ոչ մէկը Խեւ Ուսէփ էր։ |
| s-96
| Առասպելները մեր օրերուն կը հիւսուէին։ |
| s-97
| Տարեց կիներ ու մարդիկ կը պատմէին Խեւ Ուսէփի մասին, կը մէջբերէին խօսք մը ու կը ծիծաղէին տեսակ մը ցաւով։ |
| s-98
| Խեւ Ուսէփին վերագրուող բոլոր խօսքերը ողբեր էին, իսկ ողբալ՝ Քեսապի բարբառին մէջ կ՚արտայայտուի «պարել» բայով։ |
| s-99
| Խեւ Ուսէփ միշտ կը պարէր ինքնիրեն, քեսապցիներու մէկ տրտում եղանակով, որով բոլոր ողբերը կը հիւսուէին։ |
| s-100
| Կ՚ըսէր ու կ՚երգէր Խեւ Ուսէփ, թեւերը կը թափահարէր, գլխարկը քաշելով կը զարնէր ծունկերուն, կուրծքին, մահակը կը զարնէր գետին, կ՚օրօրուէր աջ ու ձախ, ծափ կու տար բղաւելով։ |