Universal Dependencies - Western Armenian - ArmTDP

s-1

wiki-002K-000105LE

Կլիմայական փոփոխութիւնը կրնայ նկարագրուիլ իբրեւ դանդաղ եւ ներդաշնակ փոփոխութիւն, որ կ՚ազդէ երկրագունդին կլիմային:

Klimayakan p’op’oxowt’iwnë krnay nkaragrowil ibrew dandaġ ew nerdašnak p’op’oxowt’iwn, or k,azdē erkragowndin klimayin.

s-2

wiki-002K-000105LF

Կլիմայական փոփոխութիւնը համերկրային հարց մըն է՝ կենսոլորտային, ընկերային, տնտեսական, բաշխումային եւ քաղաքական ծանր հետեւանքներով, եւ այսօր կը կազմէ մարդկութեան առաջնահերթ մարտահրաւէրներէն մին:

Klimayakan p’op’oxowt’iwnë hamerkrayin harc’ mën ē, kensolortayin, ënkerayin, tntesakan, bašxowmayin ew k’aġak’akan çanr hetewank’nerov, ew aysòr kë kazmē mardkowt’ean aṙaǰnahert’ martahrawērnerēn min.

s-3

wiki-002K-000105LG

Անիկա յառաջացած է մարդոց առօրեայ գործունէութիւններէն եւ կը սպառնայ բնութեան եւ մարդկութեան:

Anika yaṙaǰac’aç ē mardoc’ aṙòreay gorçownēowt’iwnnerēn ew kë spaṙnay bnowt’ean ew mardkowt’ean.

s-4

wiki-002K-000105LH

Երկրագունդին ջերմաստիճանը կը բարձրանայ բնութեան ընդհարումներով:

Erkragowndin ǰermastič̣anë kë barjranay bnowt’ean ëndharowmnerov.

s-5

wiki-002K-000205LI

Երկիր մոլորակին կլիմայական փոփոխութեան հիմնական ցուցանիշները` հողի եւ Ովկիանոսի ջերմաստիճանին բարձրացումը, ծովու մակարդակին եւ ջերմոցային կազերու ծաւալներու աճը, կը մատնանշեն Երկիր մոլորակին տաքնալը:

Erkir molorakin klimayakan p’op’oxowt’ean himnakan c’owc’anišnerë, hoġi ew Ovkianosi ǰermastič̣anin barjrac’owmë, çovow makardakin ew ǰermoc’ayin kazerow çawalnerow ač̣ë, kë matnanšen Erkir molorakin tak’nalë.

s-6

wiki-002K-000305LJ

Կլիմայի փոփոխութիւնները կը նկատուին մարդկութեան ժամանակակից առաջնահերթ մարտահրաւէրներէն, որոնց պատասխանը կը պահանջէ բոլորին զօրակցութիւնը։

Klimayi p’op’oxowt’iwnnerë kë nkatowin mardkowt’ean žamanakakic’ aṙaǰnahert’ martahrawērnerēn, oronc’ patasxanë kë pahanǰē bolorin zòrakc’owt’iwnë.

s-7

wiki-002K-000405LK

Կլիմայական փոփոխութիւններուն պատճառները

Klimayakan p’op’oxowt’iwnnerown patč̣aṙnerë

s-8

wiki-002K-000505LL

Մարդոց առօրեայ գործունէութիւնները ջերմոցներու կազերու արտադրման պատճառ կը հանդիսանան եւ Երկիր մոլորակին ջերմաստիճանը վտանգաւոր կերպով կը բարձրանայ։

Mardoc’ aṙòreay gorçownēowt’iwnnerë ǰermoc’nerow kazerow artadrman patč̣aṙ kë handisanan ew Erkir molorakin ǰermastič̣anë vtangawor kerpov kë barjranay.

s-9

wiki-002K-000605LM

Ի՞նչ են եւ ի՞նչպէս կը ստեղծուին ջերմոցային կազերը

I?nč en ew i?nčpēs kë steġçowin ǰermoc’ayin kazerë

s-10

wiki-002K-000705LN

Արեւուն ուժը մթնոլորտէն կ՚անցնի լոյսի ձեւով:

Arewown owžë mt’nolortēn k,anc’ni loysi jewov.

s-11

wiki-002K-000705LO

Արեւուն ուժը ջերմութեան կը վերածուի եւ կը տաքցնէ Երկիր մոլորակը:

Arewown owžë ǰermowt’ean kë veraçowi ew kë tak’c’nē Erkir molorakë.

s-12

wiki-002K-000705LP

Ջերմութենէն մաս մը մուտք կը գործէ դէպի տիեզերք, ուրիշ մաս մըն ալ կը ներծծուի կազերու միջոցով մթնոլորտին մէջ:

J̌ermowt’enēn mas më mowtk’ kë gorçē dēpi tiezerk’, owriš mas mën al kë nerççowi kazerow miǰoc’ov mt’nolortin mēǰ.

s-13

wiki-002K-000705LQ

Կազերը, որոնք կ՚արգիլեն ջերմութիւնը դուրս գալէ, կը կոչուին ջերմոցային կազեր:

Kazerë, oronk’ k,argilen ǰermowt’iwnë dowrs galē, kë kočowin ǰermoc’ayin kazer.

s-14

wiki-002K-000705LR

Ջերմոցային կազերը Երկրին ջերմաստիճանը կը պահպանեն մօտաւորապէս 59 աստիճան F-ի (15 աստիճան C-ի) վրայ:

J̌ermoc’ayin kazerë Erkrin ǰermastič̣anë kë pahpanen mòtaworapēs 59 astič̣an F-i (15 astič̣an C-i) vray.

s-15

wiki-002K-000705LS

Բայց այսօր կը տեսնենք, թէ այս ջերմոցային կազերը մեծ քանակութեամբ մթնոլորտին մէջ կը մտնեն, եւ այդպիսով շատ տաքութիւն կը պահեն:

Bayc’ aysòr kë tesnenk’, t’ē ays ǰermoc’ayin kazerë meç k’anakowt’eamb mt’nolortin mēǰ kë mtnen, ew aydpisov šat tak’owt’iwn kë pahen.

s-16

wiki-002K-000705LT

Ջերմոցային կազերէն ամէնէն կարեւորներն են՝ բնածուխի երկթթուակը (CO2)ն եւ ջրաշոգին:

J̌ermoc’ayin kazerēn amēnēn karewornern en, bnaçowxi erkt’t’owakë (CO2)n ew ǰrašogin.

s-17

wiki-002K-000705LU

Ջերմոցային կազերը Երկիրին ջերմաստիճանը կը պահպանեն մօտաւորապէս 59 աստիճան F-ի (15 աստիճան C-ի) վրայ:

J̌ermoc’ayin kazerë Erkirin ǰermastič̣anë kë pahpanen mòtaworapēs 59 astič̣an F-i (15 astič̣an C-i) vray.

s-18

wiki-002K-000705LV

Բայց այսօր այս ջերմոցային կազերը մեծ քանակութեամբ մթնոլորտին մէջ մտնելով բարձր աստիճանի տաքութիւն կը պահեն։

Bayc’ aysòr ays ǰermoc’ayin kazerë meç k’anakowt’eamb mt’nolortin mēǰ mtnelov barjr astič̣ani tak’owt’iwn kë pahen.

s-19

wiki-002K-000805M0

Ի՞նչ է գիտնականներուն կարծիքը

I?nč ē gitnakannerown karçik’ë

s-20

wiki-002K-000905M1

Ջերմաստիճանին փոփոխութիւնը վերջին 50 տարիներուն

J̌ermastič̣anin p’op’oxowt’iwnë verǰin 50 tarinerown

s-21

wiki-002K-000A05M2

Մոլորակին կլիման տեւաբար կը փոխուի։

Molorakin kliman tewabar kë p’oxowi.

s-22

wiki-002K-000A05M3

Վերջին 650.000 տարիներուն երկրագունդը ապրած է եօթը սառցային յառաջացման եւ նահանջի շրջաններ (սառոյցներու լուծում). վերջին տարիներուն ամէնէն հին սառնալեռը՝ 11.700 տարեկան, սպառնալիքի տակ է։

Verǰin 650.000 tarinerown erkragowndë apraç ē eòt’ë saṙc’ayin yaṙaǰac’man ew nahanǰi šrǰanner (saṙoyc’nerow lowçowm). verǰin tarinerown amēnēn hin saṙnaleṙë, 11.700 tarekan, spaṙnalik’i tak ē.

s-23

wiki-002K-000B05M4

Կլիմայական փոփոխութիւնը կը վերագրէ փոքր տարափոխութիւններ երկրագունդին ուղեծիրին, որոնք կը փոխեն արեգակին զօրութիւնը, զոր մեր երկիրը կ՚ընդունի։

Klimayakan p’op’oxowt’iwnë kë veragrē p’ok’r tarap’oxowt’iwnner erkragowndin owġeçirin, oronk’ kë p’oxen aregakin zòrowt’iwnë, zor mer erkirë k,ëndowni.

s-24

wiki-002K-000C05M5

Գիտական ապացոյցը կլիմայական փոփոխութեան համար աներկդիմի է։

Gitakan apac’oyc’ë klimayakan p’op’oxowt’ean hamar anerkdimi ē.

s-25

wiki-002K-000D05M6

Երբ երկիրը բնականէն աւելի տաքնայ, գիտնականները այս երեւոյթը երկրագունդի ջերմութեան բարձրացում կամ կլիմայի փոփոխութիւն կ՚անուանեն:

Erb erkirë bnakanēn aweli tak’nay, gitnakannerë ays erewoyt’ë erkragowndi ǰermowt’ean barjrac’owm kam klimayi p’op’oxowt’iwn k,anowanen.

s-26

wiki-002K-000E05M7

Ապացոյցներ

Apac’oyc’ner

s-27

wiki-002K-000F05M8

Երկրագունդին ջերմաստիճանին բարձրացումը

Erkragowndin ǰermastič̣anin barjrac’owmë

s-28

wiki-002K-000G05M9

Երկիր մոլորակը կը կլանէ արեւու ճառագայթներուն 70 առ հարիւրը:

Erkir molorakë kë klanē arewow č̣aṙagayt’nerown 70 aṙ hariwrë.

s-29

wiki-002K-000H05MA

Երկրագունդին մակերեսին միջին ջերմաստիճանը բարձրացած է 1,62 սկսեալ 19 հարիւրակէն։

Erkragowndin makeresin miǰin ǰermastič̣anë barjrac’aç ē 1,62 skseal 19 hariwrakēn.

s-30

wiki-002K-000H05MB

Ամէնէն կարեւոր պատճառը բնածուխի երկթթուակի բարձրացումն է եւ մարդոց ստեղծած բխումները մթնոլորտին մէջ։

Amēnēn karewor patč̣aṙë bnaçowxi erkt’t’owaki barjrac’owmn ē ew mardoc’ steġçaç bxowmnerë mt’nolortin mēǰ.

s-31

wiki-002K-000I05MC

Մոլորակին ջերմաստիճանը աւելի բարձրացած է վերջին 35 տարիներուն ընթացքին։

Molorakin ǰermastič̣anë aweli barjrac’aç ē verǰin 35 tarinerown ënt’ac’k’in.

s-32

wiki-002K-000I05MD

2016-ին ամէնէն տաք տարին կը համարուի, որովհետեւ Երկրին տաքութիւնը վտանգաւոր կերպով բարձրացած էր, շարունակուած է ջերմոցային կազերու ծաւալներու աճը` գերազանցելով 1990-ին որոշուած առաւելագոյն ծաւալը, առաւել քան քսան երկիրներու մէջ արձանագրուած է յաւելեալ տաք տարի, ինչ որ գերազանցապէս զգացուած է հարաւային կիսագունդին մէջ:

2016-in amēnēn tak’ tarin kë hamarowi, orovhetew Erkrin tak’owt’iwnë vtangawor kerpov barjrac’aç ēr, šarownakowaç ē ǰermoc’ayin kazerow çawalnerow ač̣ë, gerazanc’elov 1990-in orošowaç aṙawelagoyn çawalë, aṙawel k’an k’san erkirnerow mēǰ arjanagrowaç ē yaweleal tak’ tari, inč or gerazanc’apēs zgac’owaç ē harawayin kisagowndin mēǰ.

s-33

wiki-002K-000J05ME

Ովկիանոսին ջերմաստիճանին բարձրացումը

Ovkianosin ǰermastič̣anin barjrac’owmë

s-34

wiki-002K-000K05MF

Ամէնէն շատ ջերմութիւն ծծողները ովկիանոսներն են:

Amēnēn šat ǰermowt’iwn ççoġnerë ovkianosnern en.

s-35

wiki-002K-000K05MG

Այդ երեւոյթը նշմարուած է 1969-էն սկսեալ (700 մեթրէն)։

Ayd erewoyt’ë nšmarowaç ē 1969-ēn skseal (700 met’rēn).

s-36

wiki-002K-000K05MH

2014-ին ծովու մակերեսի ջերմաստիճանը նոր մրցանիշներ արձանագրած է, ինչ որ առաւելապէս զգացուած է Խաղաղական ովկիանոսին հարաւային հատուածին մէջ:

2014-in çovow makeresi ǰermastič̣anë nor mrc’anišner arjanagraç ē, inč or aṙawelapēs zgac’owaç ē Xaġaġakan ovkianosin harawayin hatowaçin mēǰ.

s-37

wiki-002K-000L05MI

Անթարքթիքայի սառոյցներու հալելու իբրեւ հետեւանք կրնան հոնկէ դուրս գալ քիմիական նիւթերը, մանաւանդ՝ թոյնի տեսակ մը, զոր բազմաթիւ երկիրներ գործածելէ հրաժարած են երեսուն տարի առաջ:

Ant’ark’t’ik’ayi saṙoyc’nerow halelow ibrew hetewank’ krnan honkē dowrs gal k’imiakan niwt’erë, manawand, t’oyni tesak më, zor bazmat’iw erkirner gorçaçelē hražaraç en eresown tari aṙaǰ.

s-38

wiki-002K-000L05MJ

Շատ մեծ աշխատանքներ կը տարուին ովկիանոսներու ջերմացման առաջքը առնելու համար, բան մը, որ այս պահուն տակաւին անկարելի կը թուի:

Šat meç ašxatank’ner kë tarowin ovkianosnerow ǰermac’man aṙaǰk’ë aṙnelow hamar, ban më, or ays pahown takawin ankareli kë t’owi.

s-39

wiki-002K-000L05MK

Ովկիանոսները կը կլանեն ահռելի քանակութեամբ տաքութիւն:

Ovkianosnerë kë klanen ahṙeli k’anakowt’eamb tak’owt’iwn.

s-40

wiki-002K-000L05ML

Գիտնականները վստահ են, որ եթէ նոյնիսկ մարդկութիւնը կարենայ ձերբազատիլ ջերմոցային կազերու քանակէն, համաշխարհային ովկիանոսի փոփոխման հոլովոյթը պիտի շարունակուի եւ ատոր հետեւանքներէն մէկն ալ այն պիտի ըլլայ, որ արեւադարձային հիւանդութիւնները տարածուին նոր շրջաններու մէջ:

Gitnakannerë vstah en, or et’ē noynisk mardkowt’iwnë karenay jerbazatil ǰermoc’ayin kazerow k’anakēn, hamašxarhayin ovkianosi p’op’oxman holovoyt’ë piti šarownakowi ew ator hetewank’nerēn mēkn al ayn piti ëllay, or arewadarjayin hiwandowt’iwnnerë taraçowin nor šrǰannerow mēǰ.

s-41

wiki-002K-000M05MM

Սառցային առանձնացում

Saṙc’ayin aṙanjnac’owm

s-42

wiki-002K-000N05MN

Սառցայինները կ՚առանձնանան ամբողջ երկրագունդին վրայ, ներառեալ՝ Ալպեան, Հիմալայեան, Անդէս, Ռոքիս, Ալասքայի եւ Ափրիկէի լեռնաշղթաներն ու լեռները։

Saṙc’ayinnerë k,aṙanjnanan amboġǰ erkragowndin vray, neraṙeal, Alpean, Himalayean, Andēs, Ṙok’is, Alask’ayi ew Ap’rikēi leṙnašġt’anern ow leṙnerë.

s-43

wiki-002K-000O05MO

2014-ին Հիւսիսային բեւեռի սառոյցներու հալքը 1998-2010 թուականներուն հետ համեմատած սկսած է 20-30 օր աւելի կանուխ:

2014-in Hiwsisayin beweṙi saṙoyc’nerow halk’ë 1998-2010 t’owakannerown het hamemataç sksaç ē 20-30 òr aweli kanowx.

s-44

wiki-002K-000P05MP

Ծովուն մակերեսը կը բարձրանայ

Çovown makeresë kë barjranay

s-45

wiki-002K-000Q05MQ

Վերջին դարուն ծովուն մակերեսը բարձրացած է 203,2 միլիմեթր։

Verǰin darown çovown makeresë barjrac’aç ē 203,2 milimet’r.

s-46

wiki-002K-000Q05MR

Իսկ վերջին երկու դարերուն ընթացքին ծովուն մակերեսին բարձրացումը կրկնապատկուած է եւ տարուէ տարի ալ նոր մրցանիշներ կ՚արձանագրէ։

Isk verǰin erkow darerown ënt’ac’k’in çovown makeresin barjrac’owmë krknapatkowaç ē ew tarowē tari al nor mrc’anišner k,arjanagrē.

s-47

wiki-002K-000R05MS

Կլիմայական փոփոխութիւններուն հետեւանքները

Klimayakan p’op’oxowt’iwnnerown hetewank’nerë

s-48

wiki-002K-000S05MT

Ջուրի ջերմ հոսանքներուն փոփոխութիւնները

J̌owri ǰerm hosank’nerown p’op’oxowt’iwnnerë

s-49

wiki-002K-000T05MU

Սառերու հալքը եւ ծովու մակարդակին բարձրացումը

Saṙerow halk’ë ew çovow makardakin barjrac’owmë

s-50

wiki-002K-000U05MV

Կլիմայական փոփոխութիւնը կ՚ազդէ Երկիր մոլորակին վրայ։

Klimayakan p’op’oxowt’iwnë k,azdē Erkir molorakin vray.

s-51

wiki-002K-000U05N0

Բեւեռային շրջանի սառոյցը կը հալի եւ ծովուն մակերեսը կը բարձրանայ։

Beweṙayin šrǰani saṙoyc’ë kë hali ew çovown makeresë kë barjranay.

s-52

wiki-002K-000U05N1

Այսպէս, մեծ թիւով կղզիներ կ՚անհետանան, ջուրով կը ծածկուին եւ մարդիկ կը գաղթեն։

Ayspēs, meç t’iwov kġziner k,anhetanan, ǰowrov kë çaçkowin ew mardik kë gaġt’en.

s-53

wiki-002K-000V05N2

Երբ ջուրը շատ կը տաքնայ, կը ծաւալի։

Erb ǰowrë šat kë tak’nay, kë çawali.

s-54

wiki-002K-001005N3

Միաժամանակ երկրագունդին գերջերմացումը երկու բեւեռներուն սառակոյտերուն փլուզման պատճառ կը հանդիսանայ, ինչպէս նաեւ սառնալեռներուն ծաւալման:

Miažamanak erkragowndin gerǰermac’owmë erkow beweṙnerown saṙakoyterown p’lowzman patč̣aṙ kë handisanay, inčpēs naew saṙnaleṙnerown çawalman.

s-55

wiki-002K-001105N4

Վերոնշեալ պատճառներով, ծովու ջուրին մակերեսը կը բարձրանայ եւ իբրեւ հետեւանք տեղի կ՚ունենան` ողողումներ, ջրհեղեղներ, մասնաւորաբար ծովեզերեայ շրջաններու մէջ եւ մերձակայ դաշտերուն վրայ։

Veronšeal patč̣aṙnerov, çovow ǰowrin makeresë kë barjranay ew ibrew hetewank’ teġi k,ownenan, oġoġowmner, ǰrheġeġner, masnaworabar çovezereay šrǰannerow mēǰ ew merjakay dašterown vray.

s-56

wiki-002K-001205N5

Գաղթ

Gaġt’

s-57

wiki-002K-001305N6

1980-ականներուն սկիզբէն իւրաքանչիւր յաջորդ տասնամեակ աւելի տաք եղած է, քան նախորդը:

1980-akannerown skizbēn iwrak’ančiwr yaǰord tasnameak aweli tak’ eġaç ē, k’an naxordë.

s-58

wiki-002K-001305N7

Մասնագէտները հաստատած են, որ այս ընթացքով եթէ շարունակուի, մինչեւ դարավերջ ջերմաստիճանը կրնայ 3-5 աստիճան բարձրանալ:

Masnagētnerë hastataç en, or ays ënt’ac’k’ov et’ē šarownakowi, minčew daraverǰ ǰermastič̣anë krnay 3-5 astič̣an barjranal.

s-59

wiki-002K-001305N8

Իսկ Միացեալ ազգերու կազմակերպութիւնը (ՄԱԿ), իր կարգին, կը յիշեցնէ, որ Փարիզեան կլիմայական համաձայնագրով պետութիւնները պարտաւորուած են պահպանել միջին ջերմաստիճանի բարձրացումը 1,5 աստիճանի սահմաններուն մէջ:

Isk Miac’eal azgerow kazmakerpowt’iwnë (MAK), ir kargin, kë yišec’nē, or P’arizean klimayakan hamajaynagrov petowt’iwnnerë partaworowaç en pahpanel miǰin ǰermastič̣ani barjrac’owmë 1,5 astič̣ani sahmannerown mēǰ.

s-60

wiki-002K-001305N9

Եթէ այդպէս չըլլայ եւ եթէ բոլոր քայլերը չտանին կանխելու համաշխարհային ջերմացումը, ապա մարդկութեան աղիտալի ապագայ մը կը սպասուի եւ մոլորակին վրայ շատ հատուածներ կը դառնան անմարդաբնակ:

Et’ē aydpēs čëllay ew et’ē bolor k’aylerë čtanin kanxelow hamašxarhayin ǰermac’owmë, apa mardkowt’ean aġitali apagay më kë spasowi ew molorakin vray šat hatowaçner kë daṙnan anmardabnak.

s-61

wiki-002K-001405NA

Մեծ թիւով անասուններ կը ստիպուին տեղափոխուիլ դէպի նոր տարածութիւններ եւ վտանգի մէջ կը գտնուին։

Meç t’iwov anasownner kë stipowin teġap’oxowil dēpi nor taraçowt’iwnner ew vtangi mēǰ kë gtnowin.

s-62

wiki-002K-001405NB

Նոյնպէս մարդիկ կը ներգաղթեն կամ՝ կ՚արտագաղթեն։

Noynpēs mardik kë nergaġt’en kam, k,artagaġt’en.

s-63

wiki-002K-001505NC

Եղանակի ծայրայեղ փոփոխութիւններէն կը ստեղծուին երաշտի պայմաններ եւ անձրեւի տեղումներ։

Eġanaki çayrayeġ p’op’oxowt’iwnnerēn kë steġçowin erašti paymanner ew anjrewi teġowmner.

s-64

wiki-002K-001605ND

ՄԱԿ կը հաստատէ, որ 2020-2021 տարեշրջանին կլիմայական փոփոխութիւններուն հետեւանքով 12,5 միլիոն բնակչութիւն տեղաշարժի ենթարկուած է. կը նախատեսուի, որ այս թիւը հասնի 20 միլիոնի:

MAK kë hastatē, or 2020-2021 tarešrǰanin klimayakan p’op’oxowt’iwnnerown hetewank’ov 12,5 milion bnakčowt’iwn teġašarži ent’arkowaç ē. kë naxatesowi, or ays t’iwë hasni 20 milioni.

s-65

wiki-002K-001705NE

Բնութեան ծայրայեղ երեւոյթներ եւ անձրեւներու տեղափոխութիւն

Bnowt’ean çayrayeġ erewoyt’ner ew anjrewnerow teġap’oxowt’iwn

s-66

wiki-002K-001805NF

Կլիմայական փոփոխութենէն, ա՛լ աւելի կ՚ազատի երկթթուակ բնածուխը եւ մոլորակի ջերմաստիճանը կը բարձրանայ։

Klimayakan p’op’oxowt’enēn, a՛l aweli k,azati erkt’t’owak bnaçowxë ew moloraki ǰermastič̣anë kë barjranay.

s-67

wiki-002K-001905NG

Վերջին տարիներուն բնութեան ծայրայեղ փոփոխութիւնները յաճախակի են:

Verǰin tarinerown bnowt’ean çayrayeġ p’op’oxowt’iwnnerë yač̣axaki en.

s-68

wiki-002K-001905NH

Անոնք ողողումներ եւ ջրհեղեղներ յառաջացնելէ բացի, նաեւ կ՚ազդեն ջուրին որակին նուաստացման եւ ամէնէն մտահոգիչը՝ կարգ մը շրջաններու մէջ ջուրի աղբիւրներու սահմանափակման։

Anonk’ oġoġowmner ew ǰrheġeġner yaṙaǰac’nelē bac’i, naew k,azden ǰowrin orakin nowastac’man ew amēnēn mtahogičë, karg më šrǰannerow mēǰ ǰowri aġbiwrnerow sahmanap’akman.

s-69

wiki-002K-001A05NI

Նոր հիւանդութիւններ

Nor hiwandowt’iwnner

s-70

wiki-002K-001B05NJ

Անիկա կրնայ մարդոց առողջութեան ազդել։

Anika krnay mardoc’ aṙoġǰowt’ean azdel.

s-71

wiki-002K-001B05NK

Նոր հիւանդութիւններ կը յատնուին, որոնք աւելի վտանգաւոր են, որովհետեւ այս կլիմայական փոփոխութիւնները այլեւս անակնկալօրէն կը յատնուին աշխարհի բոլոր անկիւններուն մէջ եւ կ՚ազդեն բնութեան երեւոյթներուն բնականոն ընթացքին:

Nor hiwandowt’iwnner kë yatnowin, oronk’ aweli vtangawor en, orovhetew ays klimayakan p’op’oxowt’iwnnerë aylews anaknkalòrēn kë yatnowin ašxarhi bolor ankiwnnerown mēǰ ew k,azden bnowt’ean erewoyt’nerown bnakanon ënt’ac’k’in.

s-72

wiki-002K-001C05NL

Նկատուած է, թէ մեծ թիւով մահերու պատճառը կապուած է ջերմաստիճանի բարձրացման եւ ջուրի միջոցաւ վարակիչ հիւանդութիւններու տարածման։

Nkatowaç ē, t’ē meç t’iwov maherow patč̣aṙë kapowaç ē ǰermastič̣ani barjrac’man ew ǰowri miǰoc’aw varakič hiwandowt’iwnnerow taraçman.

s-73

wiki-002K-001D05NM

Ընկերային եւ տնտեսական անդրադարձ

Ënkerayin ew tntesakan andradarj

s-74

wiki-002K-001E05NN

Այս փոփոխութիւնները լուրջ անդրադարձ կ՚ունենան մարդուն առողջութեան եւ կառոյցներուն վրայ։

Ays p’op’oxowt’iwnnerë lowrǰ andradarj k,ownenan mardown aṙoġǰowt’ean ew kaṙoyc’nerown vray.

s-75

wiki-002K-001E05NO

Նիւթական մեծ վնասներ կը յառաջացնեն տնտեսութեան եւ հասարակութեան ոլորտներէն ներս:

Niwt’akan meç vnasner kë yaṙaǰac’nen tntesowt’ean ew hasarakowt’ean olortnerēn ners.

s-76

wiki-002K-001F05NP

Հողագործութիւնը, անտառապահութիւնը, ուժանիւթը եւ զբօսաշրջիկութիւնը ուղղակի կ՚ազդուին եւ կը տուժեն կլիմայական այս փոփոխութիւններէն:

Hoġagorçowt’iwnë, antaṙapahowt’iwnë, owžaniwt’ë ew zbòsašrǰikowt’iwnë owġġaki k,azdowin ew kë towžen klimayakan ays p’op’oxowt’iwnnerēn.

s-77

wiki-002K-001G05NQ

1980-2011 թուականներուն, ողողումներուն պատճառաւ 5,5 միլիոն մարդ վնաս կրած է եւ 90 պիլիոն եւրօ նիւթական վնասներ եղած են։

1980-2011 t’owakannerown, oġoġowmnerown patč̣aṙaw 5,5 milion mard vnas kraç ē ew 90 pilion ewrò niwt’akan vnasner eġaç en.

s-78

wiki-002K-001H05NR

Հետեւանքները Եւրոպայի մէջ

Hetewank’nerë EWropayi mēǰ

s-79

wiki-002K-001I05NS

Հարաւային եւ կեդրոնական Եւրոպայի երկիրները ալ աւելի յաճախ կը տուժեն կիզիչ ամառներէն (անպատրաստ են տակաւին դիմագրաւելու), անտառներու հրդեհներէ եւ երաշտէ:

Harawayin ew kedronakan EWropayi erkirnerë al aweli yač̣ax kë towžen kizič amaṙnerēn (anpatrast en takawin dimagrawelow), antaṙnerow hrdehnerē ew eraštē.

s-80

wiki-002K-001J05NT

Ջուրի պակասը զգալի է Միջերկրականի աւազանի երկիրներուն մէջ:

J̌owri pakasë zgali ē Miǰerkrakani awazani erkirnerown mēǰ.

s-81

wiki-002K-001K05NU

Հիւսիսային Եւրոպան կ՚ընդունի մեծաքանակ անձրեւներ, հետեւաբար ողողումները ձմրան եղանակին կը շատնան։

Hiwsisayin EWropan k,ëndowni meçak’anak anjrewner, hetewabar oġoġowmnerë jmran eġanakin kë šatnan.

s-82

wiki-002K-001L05NV

Համաշխարհային ջերմացման նոյնիսկ կէս աստիճան բարձրացումը զգալիօրէն կը վատթարացնէ երաշտներու, ջրհեղեղներու, խիստ տաքութեան եւ աղքատութեան վտանգները հարիւր միլիոնաւոր մարդոց համար:

Hamašxarhayin ǰermac’man noynisk kēs astič̣an barjrac’owmë zgaliòrēn kë vatt’arac’nē eraštnerow, ǰrheġeġnerow, xist tak’owt’ean ew aġk’atowt’ean vtangnerë hariwr milionawor mardoc’ hamar.

s-83

wiki-002K-001M05O0

Հետեւանքները զարգացած երկիրներուն մէջ

Hetewank’nerë zargac’aç erkirnerown mēǰ

s-84

wiki-002K-001M05O1

Սառերու լուծումը. մեծ Արջը անհետացման վտանգի մէջ կը գտնուի

Saṙerow lowçowmë. meç Arǰë anhetac’man vtangi mēǰ kë gtnowi

s-85

wiki-002K-001N05O2

Աղքատ երկիրները անմիջականօրէն կ՚ազդուին կլիմայական փոփոխութիւններէն, որովհետեւ այդ երկիրներուն բնակիչները կախեալ են իրենց շրջապատէն, բնութենէն:

Aġk’at erkirnerë anmiǰakanòrēn k,azdowin klimayakan p’op’oxowt’iwnnerēn, orovhetew ayd erkirnerown bnakičnerë kaxeal en irenc’ šrǰapatēn, bnowt’enēn.

s-86

wiki-002K-001N05O3

Այդ պատճառով կ՚արտագաղթեն դէպի զարգացած երկիրներ, որոնց կառոյցները անբաւարար են ընդունելու այդ մեծ հոսքը։

Ayd patč̣aṙov k,artagaġt’en dēpi zargac’aç erkirner, oronc’ kaṙoyc’nerë anbawarar en ëndownelow ayd meç hosk’ë.

s-87

wiki-002K-001N05O4

Հետեւաբար կը յառաջանան ընկերային, հասարակական լուրջ հարցեր։

Hetewabar kë yaṙaǰanan ënkerayin, hasarakakan lowrǰ harc’er.

s-88

wiki-002K-001O05O5

Վայրի կենսահարստութեան վտանգը

Vayri kensaharstowt’ean vtangë

s-89

wiki-002K-001P05O6

Կլիմայական փոփոխութիւնները կը վտանգեն երկրագունդին վայրի կենսահարստութեան եւ բուսականութեան:

Klimayakan p’op’oxowt’iwnnerë kë vtangen erkragowndin vayri kensaharstowt’ean ew bowsakanowt’ean.

s-90

wiki-002K-001P05O7

Բազմաթիւ բոյսեր եւ անասուններ կը պայքարին դիմագրաւելու համար այս կացութիւնը:

Bazmat’iw boyser ew anasownner kë payk’arin dimagrawelow hamar ays kac’owt’iwnë.

s-91

wiki-002K-001Q05O8

Ցամաքի եւ ջուրի տեսակներ նոր շրջաններ կը տեղափոխուին:

C’amak’i ew ǰowri tesakner nor šrǰanner kë teġap’oxowin.

s-92

wiki-002K-001Q05O9

Իսկ շատեր անհետանալու վտանգի տակ են։

Isk šater anhetanalow vtangi tak en.

s-93

wiki-002K-001R05OA

Ըստ գիտնականներու կատարած հետազօտութիւններուն, կլիմայական փոփոխութիւնները կրնան մինչեւ դարավերջ վերացնել Երկիրին բուստերու խութերուն գրեթէ ողջ բնակելի միջավայրը:

Ëst gitnakannerow kataraç hetazòtowt’iwnnerown, klimayakan p’op’oxowt’iwnnerë krnan minčew daraverǰ verac’nel Erkirin bowsterow xowt’erown gret’ē oġǰ bnakeli miǰavayrë.

s-94

wiki-002K-001R05OB

Երկրագունդին վրայ գոյութիւն ունեցող բոլոր բուստերու խութերուն 70-90 տոկոսը անհետացման վտանգի տակ կը գտնուին յառաջիկայ 20 տարուան ընթացքին:

Erkragowndin vray goyowt’iwn ownec’oġ bolor bowsterow xowt’erown 70-90 tokosë anhetac’man vtangi tak kë gtnowin yaṙaǰikay 20 tarowan ënt’ac’k’in.

s-95

wiki-002K-001R05OC

Անոր պատճառներէն մէկը՝ ովկիանոսներու ջերմաստիճանին բարձրացումն է, ինչպէս նաեւ՝ ջուրին թթուայնութիւնը եւ աղտոտութիւնը:

Anor patč̣aṙnerēn mēkë, ovkianosnerow ǰermastič̣anin barjrac’owmn ē, inčpēs naew, ǰowrin t’t’owaynowt’iwnë ew aġtotowt’iwnë.

s-96

wiki-002K-001S05OD

Գիտնականներու Առաջարկներ՝ Լուծումներու Յանգելու Համար

Gitnakannerow Aṙaǰarkner, Lowçowmnerow Yangelow Hamar

s-97

wiki-002K-001T05OE

Աստղագէտ Ռոճըր Անցէլ կ՚առաջարկէ մոլորակին շուրջ տեղադրել 60 սմ շառաւիղով եւ քանի մը կրամնոց միլիոնաւոր ոսպնեակներ, որոնց միջոցով հնարաւոր ըլլայ ցրուել արեւուն ճառագայթները:

Astġagēt Ṙoč̣ër Anc’ēl k,aṙaǰarkē molorakin šowrǰ teġadrel 60 sm šaṙawiġov ew k’ani më kramnoc’ milionawor ospneakner, oronc’ miǰoc’ov hnarawor ëllay c’rowel arewown č̣aṙagayt’nerë.

s-98

wiki-002K-001T05OF

Անցէլ համոզուած է, որ այդ մէկը կը յանգեցնէ արեւային ճառագայթման նուազեցման:

Anc’ēl hamozowaç ē, or ayd mēkë kë yangec’nē arewayin č̣aṙagayt’man nowazec’man.

s-99

wiki-002K-001U05OG

Ուրիշ գիտնական մը կ՚առաջարկէ մոլորակը շրջապատել մանր մասնիկներու կամ տիեզերանաւերու օղակով մը, որպէսզի ստուերի տակ առնէ արեւադարձային գօտիները՝ մեղմելու համար կլիման:

OWriš gitnakan më k,aṙaǰarkē molorakë šrǰapatel manr masniknerow kam tiezeranawerow òġakov më, orpēszi stoweri tak aṙnē arewadarjayin gòtinerë, meġmelow hamar kliman.

s-100

wiki-002K-001U05OH

Արտացոլող մասնիկները կարելի է ստանալ երկիրին, լուսինին կամ աստղակերպերուն վրայի լեռնային մշակումներէն:

Artac’oloġ masniknerë kareli ē stanal erkirin, lowsinin kam astġakerperown vrayi leṙnayin mšakowmnerēn.