Universal Dependencies - Belarusian - HSE

s-1

bykau-aboznik-1

Над схаванымі ў цемры прасторамі ціха ляжала летняя ноч.

s-2

bykau-aboznik-2

Слабыя подыхі цёплага ветрыку асцярожна неслі з сабой кволыя шолахі ніў і густыя духмяныя пахі выспелых мурожных сенажацяў.

s-3

bykau-aboznik-3

У нябачным травяністым наваколлі старанным хорам верашчалі конікі, недзе ўдалечыні глухімі ўздыхамі аддавалася гарматная страляніна, угары, прыкрыты цемрай, праракатаў і сціх «кукурузнік».

s-4

bykau-aboznik-4

Павевы ветру даносілі і іншыя гукі, невыразныя і падазроныя, але тых, што намагаўся ўчуць Максім, не было ў начной цішыні.

s-5

bykau-aboznik-5

Тады закралася сумненне, якое парушыла разважлівы спакой чалавека.

s-6

bykau-aboznik-6

Апаслівыя думкі заснавалі ў яго галаве, але трэба было або ехаць наперад, або вяртацца назад.

s-7

bykau-aboznik-7

Намаганнем волі Максім усё ж адагнаў благія прадчуванні і, разважыўшы, рашыў, што батальён павінен быць далей, наперадзе.

s-8

bykau-aboznik-8

Гэтае меркаванне хоць і не суняло ўзнікшай трывогі, але крыху супакоіла чалавека.

s-9

bykau-aboznik-9

Коні, нібы зразумеўшы намер гаспадара, ахвотна падаліся па мяккай палявой дарозе.

s-10

bykau-aboznik-10

Максім Корань — ездавы сёмай роты.

s-11

bykau-aboznik-11

Гэтую вайсковую пасаду заняў ён нядаўна, і прычынай таму быў яго ўзрост — Корань лічыўся самым старым салдатам у роце.

s-12

bykau-aboznik-12

Максім цяпер разумеў, што з такімі гадамі хоць і давялося трапіць на фронт, але ваяваць ужо наўрад ці прыйдзецца.

s-13

bykau-aboznik-13

Есць у войску старшыны, якія заўсёды цікуюць старога, каб са строю забраць яго да коней або да кухні ці яшчэ куды, дзе патрэбны дбайны, надзейны гаспадар.

s-14

bykau-aboznik-14

Праўда, Максім не вельмі і нудзіўся па тым стралковым узводзе, у якім ён нядоўга служыў дагэтуль.

s-15

bykau-aboznik-15

«Эт,— разважаў ён,— калі нягож у страі, дык і няма чаго лезці туды.

s-16

bykau-aboznik-16

Начальству лепш відаць, дзе тваё месца».

s-17

bykau-aboznik-17

Нядаўна па загадзе старшыны прыняў ён пару спраўных трафейных коней і цяжкую, акутую жалезам вайсковую каламажку.

s-18

bykau-aboznik-18

Так пачалася яго служба на новай пасадзе, служба спакойная і аднастайная, мала чым падобная да вайсковай.

s-19

bykau-aboznik-19

Максім ведаў толькі клопаты пра коней ды паклажу, выконваў старшыновы загады, асцерагаўся бамбёжкі ды баяўся часам задрамаць на возе, каб не адстаць ад абозу.

s-20

bykau-aboznik-20

Пад бамбёжку, праўда, трапіць не давялося, а адстаць вось здарыўся выпадак.

s-21

bykau-aboznik-21

«і як недарэчна выйшла, — думаў Максім.

s-22

bykau-aboznik-22

— Каб ён згарэў, той вобад.

s-23

bykau-aboznik-23

Трэба ж было яму збракаваць у цемры.

s-24

bykau-aboznik-24

Даганяй цяпер батальён, шукай сярод ночы».

s-25

bykau-aboznik-25

— Нэ-нэ, любыя, варушыся, — упаўголаса, лагодна падганяе Максім коней, седзячы на перадку, і немаладымі вачыма імкнецца разгледзець што-небудзь наперадзе.

s-26

bykau-aboznik-26

Але ноч выдалася не палетняму цёмная, у ёй і з добрым зрокам нічога нельга было ўбачыць.

s-27

bykau-aboznik-27

Зямля да раніцы старанна схавала сваё аблічча, каб заўтра сустрэць сонца новым, пасвяжэлым хараством.

s-28

bykau-aboznik-28

Толькі высокае зорнае неба, уладарна ўзнёсшыся над ёю, поўнілася бляскам і няспыннай мітуснёю зор.

s-29

bykau-aboznik-29

Злёгку варушачы лейцамі, Максім з непрыемнасцю думаў, што цяпер, пэўна, пападзе ад старшыны.

s-30

bykau-aboznik-30

Аднойчы між імі ўжо была сутычка: старшына задаў перцу ездавому, не абышлося, вядома, і без моцнага слова.

s-31

bykau-aboznik-31

Яно крыўдна, праўда, але, бадай, справядліва.

s-32

bykau-aboznik-32

Максім і сам невялікай думкі аб уласных якасцях.

s-33

bykau-aboznik-33

Дый якія там якасці, калі чалавеку з паўсотні год, маладосць пражыў цёмным мужыком, без пісьменнасці, у працы ды нястачы.

s-34

bykau-aboznik-34

Нават і чыгункі не бачыў ніколі, і дзе яе ўбачыш, калі да найбліжэйшай станцыі было дзевяноста вёрст.

s-35

bykau-aboznik-35

Так, у лясной глушы, пад панскай уладай і ішло жыццё.

s-36

bykau-aboznik-36

Толькі ў 39-м з’явілася надзея, акрыяў духам, ды ненадоўга.

s-37

bykau-aboznik-37

Зноў жыццё пайшло вірам, у вайну загінуў старэйшы сын, памерла старая...

s-38

bykau-aboznik-38

Дый сам пастарэў да часу, знік былы спрыт у працы, надламаўся характар.

s-39

bykau-aboznik-39

Дзе яму цяпер раўняцца з маладымі ды разумнымі.

s-40

bykau-aboznik-40

«Ну і хай, — суцяшае сябе Максім, — хоць бы і абознік.

s-41

bykau-aboznik-41

Усё ж трэба камусьці быць і пры возе...»

s-42

bykau-aboznik-43

А коні Максіму спадабаліся.

s-43

bykau-aboznik-44

У сваім жыцці не давялося мець добрых, дык цяпер вайсковыя не на жарт захапілі сялянскую душу байца.

s-44

bykau-aboznik-45

Што і казаць: добрыя былі коні, у гаспадарку б такіх, у плуг з накаваным новым лемехам, на ўрадлівую зямлю...

s-45

bykau-aboznik-46

Так, крыху паспакайнеўшы, думаў ездавы, а коні ішлі як самі хацелі — дзе трушком, а дзе і крокам.

s-46

bykau-aboznik-47

Яны ўжо мінулі поле і дасягнулі хваёвага ўзлеску, які змрочнай сцяной паўстаў на Максімавым шляху.

s-47

bykau-aboznik-48

Дарога стала пясчанай, і фурманка амаль не скрыпела і не стукала.

s-48

bykau-aboznik-49

Толькі зрэдку, трапіўшы на карнявішча, яна аднабока перавальвалася пярэднімі і заднімі коламі.

s-49

bykau-aboznik-50

У гэтай таемнай лясной прыцішанасці Максіму зноў зрабілася ніякавата, і ён, сілячыся не бразнуць чым, каб не парушыць цішыні, узяў з воза вінтоўку.

s-50

bykau-aboznik-51

Пэўна ад надакучлівай адзіноты Максім прыпомніў былы свой трэці ўзвод, камандзіра аддзялення татарына Сагітава, які вучыў яго страляць і акопвацца.

s-51

bykau-aboznik-52

З акопваннем, праўда, справа ішла паспяхова, а вось у стральбе не шанцавала Максіму.

s-52

bykau-aboznik-53

«Які ўжо там з мяне стралец, — ухмыляецца ездавы, — у жыцці ружжа не трымаў, не то што вайсковай стрэльбы».

s-53

bykau-aboznik-54

Аднак, трапіўшы надоечы да коней, ён выпрасіў у старшыны вінтоўку, а трафейны карабін аддаў назад.

s-54

bykau-aboznik-55

— Бо ямчэй мне з ёю: усё ж руская.

s-55

bykau-aboznik-56

Ды і даўжэйшая, далей возьме, — вытлумачыў Корань.

s-56

bykau-aboznik-57

Цяпер гэтую вінтоўку прымасціў ён на каленях, але ў такім стане яна перашкаджала кіраваць коньмі, і Максім узяў яе на рэмень.

s-57

bykau-aboznik-58

Потым, прызвычаіўшыся да лясной дарогі і крыху супакоіўшыся, баец уздзеў яе за спіну, як і належала ездавому.

s-58

bykau-aboznik-59

Неўзабаве лес скончыўся і зноў пачалося поле.

s-59

bykau-aboznik-60

Цемра нібы парадзела, расступілася, але паранейшаму воддаль ад дарогі нічога нельга было ўбачыць.

s-60

bykau-aboznik-61

Коні ступалі жвава, ім таксама надакучыла падарожжа, і яны прыкметна імкнуліся наперад.

s-61

bykau-aboznik-62

А ноч зачароўвала хараством.

s-62

bykau-aboznik-63

Струменілі раслінныя пахі, цёплай дрымотаю павяваў ласкавы ветрык, і ў недасяглай вышыні незразумелай мігатлівай музыкай трапяталіся зоркі.

s-63

bykau-aboznik-64

Дні стаялі спякотныя, з рэдкімі пераходнымі навальніцамі, ад нагрэтай зямлі за поўнач зыходзіла цеплыня.

s-64

bykau-aboznik-65

А раніцай збажына і даспелыя травы зіхацелі срэбнымі росамі, і ззялі ў доле іскрыстыя зоркі, нібы апаўшы з неба ўначы.

s-65

bykau-aboznik-66

Захоплены думкамі, Максім не адразу заўважыў, што коні чамусьці прыцішылі хаду і нарэшце нерашуча спыніліся.

s-66

bykau-aboznik-67

Ездавы спрабаваў быў тузануць лейцамі, але гэта не падзейнічала, тады ён не замарудзіў злезці.

s-67

bykau-aboznik-68

Праз колькі крокаў перад ім у цёмным небе высіўся адзінокі крыж раздарожжа.

s-68

bykau-aboznik-69

Вузенькая дарожка дзялілася на дзве, і тыя, абышоўшы змрочнага «Ісуса», разыходзіліся ў розных напрамках.

s-69

bykau-aboznik-70

Максім благім словам памянуў цёмную ноч і тое няладнае кола, што прымусіла яго блукаць немаведама дзе, мо’ нават ужо ў тыле ворага.

s-70

bykau-aboznik-71

Максіму раптам стала боязна, ён хуценька ўскочыў на сваё месца і звярнуў улева.

s-71

bykau-aboznik-72

Але, не праехаўшы і сотні крокаў, ездавы спыніўся, падумаў і крута завярнуў назад паўз крыж, на другую дарогу.

s-72

bykau-aboznik-73

Цяпер ужо было відавочна, што абознік Максім Корань заблудзіў, адстаў ад сваіх, згубіў батальён, і хто ведае, куды выедзе ў гэтай цемры на незнаёмай мясцовасці.

s-73

bykau-aboznik-74

Зноў узнікла трывога, ды ўжо мацнейшая, чым першы раз, трывога і адчуванне страху, няўпэўненасці, калі няма яснай думкі ў галаве, а расшыраныя вочы імкнуцца пранікнуць у цемру.

s-74

bykau-aboznik-75

І раптам зусім блізка наперадзе надрыўны вокліч скалануў цішыню.

s-75

bykau-aboznik-76

Ад нечаканасці спалохана захраплі коні, а ў Максіма, здаецца, адарвалася сэрца і жудаснае здранцвенне на якую секунду адабрала розум і сілы.

s-76

bykau-aboznik-77

Мімаволі сама па сабе шыбанула ў голаў страшная здагадка — немцы!

s-77

bykau-aboznik-78

На другі такі ж вокліч Максім рвануў лейцы, — коні, адчуўшы нядобрае, паслухмяна кінуліся ўбок, але ў тое ж імгненне з цемры ўдарыла аўтаматная чарга.

s-78

bykau-aboznik-79

Максім адчуў толькі, як, лязгнуўшы па коле, рыкашэтам зыўкнула куля.

s-79

bykau-aboznik-80

Коні знянацку рвануліся, а ён, не ўтрымаўшыся на краі сядзення, нязграбна бразнуўся з брычкі.

s-80

bykau-aboznik-81

«Вось і ўсё, канец!»

s-81

bykau-aboznik-82

Ні жалю, ні думкі, адно самотнае прадчуванне пагібелі ахапіла ездавога.

s-82

bykau-aboznik-83

Жах скаваў розум, цела апанаваў халодны панылы боль.

s-83

bykau-aboznik-84

Максім не кратаўся, у смяротнай роспачы сутаргава ўпіліся ў імшыстую мякаць пожні яго вузлаватыя пальцы.

s-84

bykau-aboznik-85

Без руху з паўхвіліны Максім усёй істотай чакаў апошніх стрэлаў, якія прыкончылі б яго, але стрэлаў чамусьці не было.

s-85

bykau-aboznik-86

Тады паволі пачала вяртацца развага.

s-86

bykau-aboznik-87

Яшчэ не адчутае да канца нешта новае, падобнае на злосць, з’явілася ў яго настроі.

s-87

bykau-aboznik-88

Максім крануўся — моцна балела плячо і нага, але асаблівых пашкоджанняў, здаецца, не было.

s-88

bykau-aboznik-89

Ён хацеў ужо ўставаць, ды пачуў непадалёку таропкія крокі і цяжкае чалавечае дыханне.

s-89

bykau-aboznik-90

На зорным фоне відаць было, як зусім блізка, баязліва прыгнуўшыся, прабеглі ўслед коням дзве цьмяныя постаці.

s-90

bykau-aboznik-91

Максім адразу пазнаў гэтыя ненавісныя постаці: надоўга адбіліся яны ў памяці чалавека.

s-91

bykau-aboznik-92

«Яны ж забяруць фурманку», — шыбанула новая думка, і крыўда хлынула ў сэрца старога.

s-92

bykau-aboznik-93

Праз нейкі час, калі крыху суняўся першы спалох, у пачуццях чалавека ўзнікла адчуванне адказнасці за свой абавязак салдата.

s-93

bykau-aboznik-94

Перамагаючы боль, ездавы павярнуўся на бок і дастаў з—за спіны вінтоўку.

s-94

bykau-aboznik-95

Рукі яго дрыжалі і ўсё не маглі зладзіць з тугім затворам, і наогул ён не ведаў, што зробіць зараз, толькі жаданне неяк супраціўляцца ўсё болей мацнела ў ім.

s-95

bykau-aboznik-96

Максім узняўся і, згорбіўшыся, кульгаючы на правую нагу, падаўся ўслед за ворагамі.

s-96

bykau-aboznik-97

Зараджаную вінтоўку ён ухапіў за канец ствала і бяссільна цягнуў яе, нібы цяжкую і нязручную прыладу.

s-97

bykau-aboznik-98

Збянтэжаны і ўзрушаны здарэннем, у гарачцы хвалявання ён дрэнна ўяўляў сэнс падзей і, бадай, трапіў бы ў рукі ворагаў, калі б тыя першыя заўважылі яго.

s-98

bykau-aboznik-99

Але гітлераўцы, злавіўшы напалоханых коней, пэўна, рашылі, што ездавы ўцёк, і, пачакаўшы крыху, павярнулі ў свой бок.

s-99

bykau-aboznik-100

Максім тады і сустрэў іх.

s-100

bykau-aboznik-101

Адчуўшы спрыт і асцярогу, што раптам з’явіліся ў ім, ездавы адскочыў убок і прытуліўся да зямлі.