Deltacorpus 1.1

sah-7

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Тахсыбатын ханнык диэн сыалтан , Саха өрөспүүбүлүкэтин ИДьМ уонна прокуратура үлэһиттэрэ манна олорор омук дьонун түмсүүтүн баһылыктарын кытары көрүстүлэр . Бу дьон биир хааннаахтарыгар Москубаҕа тахсыбыт айдаан туһунан « өйдөтөн » кэпсииллэригэр , экстремизм диэн төһө - хачча ыар буруй буоларын , ол хайдах кырыктаахтык накаастаныан сөбүн туһунан ирэ - хоро билиһиннэриэхтээхтэр . Иккиґинэн , үлэ киниискэтин тутуу уонна харайыы быраабылатын быґыытынан , атын үлэни бэйэ сүрүн үлэтин таґынан үлэлиирин туґунан суруйтарыы бэйэ баҕатынан буолар . Оттон хамнаґа сүрүн үлэтигэр да , иккис үлэтигэр да кэмигэр уонна толору тілінүіхтээх . Хомус охсуутугар сиэр - туом баар диэн литература ± а да , оло ? хо ± о да суох … Сиэр - туом хайаан да баар буолуохтаах . Умнуллубут буолуон с ? п . Мин санаабар , тимири у ? аныы сиэрэ - туома толоруллуохтаах . Ырыа , дор ± оон туспа иччилээх , айыылаах . Бастаан хому ? у охсуунан дьарыктаныыбар бэйэм т ? рдµлэрбиттэн Сойуппат уустан к ? рд ? спµттээ ± им . Кыдьыктаах кыдьыга , тардыылаах тардыыта ? т ? н эрдэ ± э , оскуола ± а µ ? рэнэ сылдьан охсон к ? р ? р идэлэммитим . 8 кылааска аан бастаан хай ± аммытым . « Бу о ± оттон улаатта ± ына туох эмэ тахсыа эбит ээ » , - диэбитэ µлэ уруогун учуутала Афанасий Васильевич Андросов . Уол оҕо одьунааһа Уол үксэ кими эрэ быыһаатарбын , көмүскээтэрбин , араҥаччылаатарбын диэн баҕа санаалаах улаатар . Улахан киһи буолан олох киэҥ аартыгар үктэнэн , эппиккэ дылы , ким суола хайа диэки салалларынан бараллар . Сорохтор ол ыра санааларын толорон ууттан - уоттан толлон турбат хорсун - хоодуот баһаарынай уустук идэтин баһылыыллар эбит . Бу идэни , чахчы да , бэйэтин кыаҕын билинэр , эркин курдук эрэллээх , эппиэтинэстээх , кыра аайы ымыттыбат , буспут - хаппыт дьиҥнээх эр киһи баһылыыр . Муус устар 30 күнэ - Баһаарынай күнэ . Ол бэлиэ күнү көрсө бүгүҥҥү дьоруойбут , улахан баһаары умуруорарга анаммыт баһаарынай чаас ыстаарсай инструктора , ыстаарсай сержант Афанасий НЕУСТРОЕВ ыалдьыттаата . « Хорсунун иһин » мэтээл кавалера . ~~Сүрүн дакылааты СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Егор Борисов оҥордо .~~ \ " Ыттаргытын барытын өлөртөөҥ ! » Саха сирин улуустарыгар быйыл бөрө мэнээктээбит сураҕын истэммин , 80 - с сылларга Дьааҥы оройуонун Адыаччы сопхуоһун киин бөһүөлэгэр буолбут быһылааны өйдөөн кэлэн суруйарга быһаарынным . Билигин ханна да тиий , ханна да бар медиктэр , биирдиилээн дьон киґи доруобуйатыгар саамай куттала суох ньыманан бытыылкалаах ыраастаммыт ууну иґэн ута ± ы ханнарыахха сіп диир буолбуттара ыраатта . Онон , µксµн куорат олохтоохторо кыраан уутун оннугар бытыылкалаах ыраас ууну иґэр идэлэннилэр . Хата , маны таба кірін , олохтоох предпринимателлэр сир анныгар кистэнэ сытар экологическай іттµнэн ыраас , эбиитин киґи доруобуйатыгар µтµі эрэ ірµттэрдээх ууну анал бытыылкаларга кутан атыылаан , µлµгэрдээх µбµ - харчыны ууттан оІорор буоллулар . Билигин уу µптээх - харчылаах бизнескэ кубулуйан , онноо ± ор кыраантан кэлэр ууну ыраастаан баран атыылыыр идэлэннилэр . Ол эрээри кэлиІІи кэмІэ санитарнай ирдэбилгэ эппиэттээбэт , хаачыстыбата мілтіх уу атыыланан , сорох дьон ууларын бэйэлэрэ фильтрдиир , ыраастыыр буоллулар . Халаан уута Јлµінэни буортулаата Билигин иґэр уу боппуруоґа тыын кыґал ± а ± а кубулуйан , государственнай суолталаах программалар , бырайыактар ылыллан эрэллэр . БµгµІІµ туругунан республика нэґилиэнньэлээх пууннарын 12 % - на эрэ кииннэммит уунан хааччыллан олорор . 36 % - гар уу таґыллар . Онтон атыттар иґэр уунан бэйэлэрэ хааччыналлар . Аны иґэр уу хаачыстыбата биґиги республикабытыгар быста мілтіх . Иґэр уу боруобатын 13 % санитарнай - химическэй туруктара нуорма ± а эппиэттээбэт . Аны водозабордар тохтоло , улахан капитальнай ірімµінэ суох µлэлээбиттэрэ 25 - 55 сыл буолан , алдьаныы , кээґэнии элбээтэ . Эбиитин сыллата кэлэр халаан уута Јлµінэ уутун химическэй туругун сатарытта . Соторутаа ± ыта " Биир ньыгыл Россия " фракция депутата Юлия Песковская Саха сиригэр уу боппуруоґа сытыытык турарын ійдіін , Государственнай Дума ± а РФ Уу кодексыгар уларытыылары киллэрэр туґунан уонна киин сиртэн ыраах сытар субъектарга бол ± омто ууруллуохтаа ± ын , хаачыстыбалаах иґэр уунан хааччыйыыга µп - харчы кірµллµіхтээ ± ин туґунан эппитэ . Биґиги республикабыт территорията киэІ - куоІ буолан сорох нэґилиэнньэлээх пууннарга ыраас ууну таґыы - илдьии ыарахаттардаах . Аны сорох нэґилиэктэргэ ыраас уулаах кµіллэр тэйиччи , ыраах сыталлар . Бу эмиэ ыраас уунан хааччыллыыга харгыстары µіскэтэр . Бюджекка µп - харчы кырыымчыгынан , " Ыраас уу " республикатаа ± ы программа ± а олус а ± ыйах µбµлээґин кірµллэр . Мантан сылтаан Юлия Песковская " Ыраас уу " федеральнай тус суолталаах программаны ылынан , ууну ыраастыыр дьо ± ус тэриллэринэн хааччыйар туґунан туруоруста . Ол эрээри , бу туруорсуу , µп - харчы кризиґин кэмигэр хаґан олоххо киллэриллэрэ биллибэт . Ыраас уу бизнескэ кубулуйда Сэбиэскэй кэм са ± ана ыраас ууну " атыылас " диэн биир эмит киґиэхэ этэрбит буоллар , іґµргэнэн ілі сыґыа этэ . Јссі эбиитин " µспµкµлээн " аатырыа этибит . Билигин кэм - кэрдии уларыйан , ыраас уу олохпут ирдэбилигэр кубулуйда . Сир анныгар кистэнэ сытар уу ис - иґиттэн ыраас , іссі киґи доруобуйатыгар туґалаах буолан , анал ырааґырдыыны да эрэйбэт . Холобур , МэІэ - ХаІаласка баар Улахан ТарыІ уута кремниевай кислотанан байытыллыбыт . Бу сура ± а , киґини эдэригэр тµґэрэр аналлаах µґµ . Оттон Намнаа ± ы Элгээн источник уута киґи доруобуйатыгар туґалаах химическэй элеменнэрдээх . Республика ± а ыраас ууну , газтаах ута ± ы кутуу 90 - с сылларга са ± аланан , бастакы хараІаччынан " Роса " САО буолбута . Тэрилтэ омук сириттэн анал оборудование атыылаґан , ута ± ы , минеральнай ууну республика таґыттан а ± алыы кээмэйэ аччаабыта . Ууттан баґаам харчыны баґыахха сібµн ійдііннір , предприятиелар скважиналары хаґан , а ± ыйах сыл иґигэр тастан кэлэр бородууксуйа ис ырыынактан µтµрµйµллµбµтэ . Онон билигин ма ± аґыыннарга , атыы - эргиэн кииннэригэр бэйэбит уубут , газтаах утахпыт , минеральнай уубут анньыллан турар . Билигин республика ± а ууну кутуу µс хайысханан сайдан турар . Кыраадыґа суох газтаах уонна гаґа суох утах , минеральнай уонна ыраас уу . Мантан улахан бырыґыаны ыраас ууну кутуу ылар . Ыраас ууну дьоІІо - сэргэ ± э тар ± атыы барыстаа ± а биллэн , сыл ахсын бу салаа ± а µлэлиир ба ± алаах предприятиелар кэмэ суох элбээн иґэллэр . Быґата промышленнай улуустар , куораттар µгµстэрэ бэйэлэрэ ыраас ууну кутан , нэґилиэнньэлээх пууннарын уунан хааччыйан олороллор . БµгµІІµ туругунан республика ± а 30 - тан тахса сыах ыраас иґэр уонна минеральнай ууну кутар . Мантан уончата Дьокуускайга баар . Атыылаґааччыны умсугутар курдук уонна ыраас ууну дьон - сэргэ былдьаґа - тарыґа ылалларыгар анаан , " ууну кутааччылар " саІаттан саІаны олоххо киллэрэллэр уонна ким уута ордугун кірдірін , телевидениеттэн , хаґыат сирэйиттэн тµспэт буоллулар . Холобур , билигин сорох ыраас уулар киґи доруобуйатын тупсарар , араас эбиликтээх буоллулар . " ҐрµІ кімµґµнэн " , йодунан байытыллыбыт уулар элбээтилэр . Роспотребнадзор федеральнай сулууспатыгар биґиги республикабытыттан государственнай регистрацияны Нерюнгритаа ± ы " АКВАНЕРУ " , Јлµіхµмэтээ ± и " Олекма " , Дьокуускайдаа ± ы " Якутянка " , " МЭўЭ УУ " , " Хрустальная " , Мирнэйдээ ± и " Алмаз - Аква " , " Булуус " , " Старый город " , Ленскэйдээ ± и " Ленский кристалл " , " Ленский родник " , " Снегурочка " уонна да атын уулар киирэ сылдьаллар . Бытыылкалаах уу тіґі эрэллээ ± ий ? Сыллата Роспотребнадзор ыраас уу ырыынагын µірэтэн , араас боруобалааґыннары оІорор . Хомойуох иґин , боруоба тµмµктэрэ киґини µірдµбэт . 200 - 250 чинчийииттэн хайаан да ± аны 10 - 15 бырыґыана санитарнай - гигиеническэй ирдэбилгэ эппиэттээбэт . Былырыын , иллэрээ сыл предприятиелары бэрэбиэркэлээґин тµмµгэр , ууну кутар хас да ± аны тэрилтэлэр сабыллыбыттара уонна сорохторго оборудованиеларын кэмиттэн - кэмигэр ыраастыы , саІарда туралларыгар дьаґал бэриллибитэ . Билигин харахтарыгар харчы " кыбыллыбыт " предпринимателлэр тµргэн µлµгэрдик харчыны оІорор сыалтан сир анныгар кистэнэ сытар ууну хачайдаан бытыылкаларга куппакка , ірµс уутун ыраастаан баран куталлар . Мантан сылтаан санитарнай ирдэбил іссі кµµґµрэн , бэрэбиэркэ ыытыллыыта , предприятиелары регистрациялааґын , лицензия биэрии кытаатта . Оттон Россия ± а , ордук киин регионнарга кэлиІІи сылларга бытыылкалаах ыраас ууну албыннаан оІорор буоллулар . Ол курдук соторутаа ± ыта киин телевидениенэн Москва албын - кілдьµн предпринимателлэрэ тас дойдулартан кэлбит миграннар кімілірµнэн " ыраас уу " диэн ааттаан кыраантан кэлэр ууну ыраастаабакка , фильтрдээбэккэ куталларын кірдірін тураллар . Оттон минеральнай , эмтээх ууну бэрт судургутук оІороллор эбит . Кыраантан кэлэр ууга суоданы кутан кэбиґэллэр . Оччотугар уу аґыы амтаннанан , хайдах эрэ минеральнай ууга маарынныыр буолар . Кµн бµгµн бытыылкалаах иґэр уу ырыынагын 30 - 50 % - на албын , сымыйа , санитарнай ирдэбилгэ эппиэттээбэт буолбутун экспертэр эппиттэрэ ыраатта . Онон , ыраас ууну атыылаґарга хайаан да ± аны регистрациятын , лицензиятын , ууга ханнык - туох элеменнэр баалларын эрдэтинэ µірэтэн кірір наада . Билигин иґэр уу бизнескэ кубулуйан , " уу кутааччыларбыт " аІардастыы µпкэ - харчыга охтоннор , нэґилиэнньэ доруобуйатыгар бол ± омто уурбаттара хомолтолоох . Ууттан харчы оІорор курдук бизнес чэпчэки , улахан ороскуота суох бизнескэ , саатар хаачыстыба иґин охсуґуо этилэр . l Анивера АКИМОВА Сааскы халаан уута ХаІалас улууґун I Дьіппін нэґилиэгэр ( баґылык С . А . Трофимов ) улахан охсууну оІорон ааспыта . Нэґилиэк киинигэр , Тиит Эбэ ± э , 74 ыал дьиэтэ , оттон Хоточчу дэриэбинэтэ олорчу ууга былдьаммыттара . Биґиги хаґыаппыт айар білі ± і соторутаа ± ыта бу дэриэбинэ ± э халаантан чілµгэр тµґэриигэ туох µлэ ыытылларын , сыґыарыллыбыт тэрилтэлэр тіґі кіміліґіллірµн , дьон - сэргэ оло ± ун - дьаґа ± ын хайдах оІостон эрэрин билсэр соруктаах сырытта . Салгыы » - Биґиги хос эґэбит Степан Прокопьевич Алексеев - Боґуут меценат , бэпэчиитэл , уопсастыбаннай , судаарыстыбаннай деятель быґыытынан ірібілүүссүйэ иннинэ Саха уобалаґыгар киэІник биллэр этэ . Оскуолалар , таІара дьиэлэрэ , буоста , балыыґа дьиэлэрин тутуутугар , нэґилиэктэр сайдыыларыгар кини 15 тыґыынчаттан тахса кыґыл кімүс солк . сиэртибэлээбитэ . Ити оччотооҕу кэминэн 180 - 190 тыґыынча АХШ дуолларыгар тэІнэґэрэ . Онтон ыла дуоллар уонунан , сүүґүнэн тігүл чэпчээтэ . Бэйэҕит да санаан кірүІ , тіґі кээмэйдээх үп кірүллүбүтүн . Николай II ыраахтааҕы ити үтүілэрин иґин Боґуут атыыґыты 7 кыґыл уонна үрүІ кімүс мэтээллэринэн бэлиэтээбитэ , 4 хаппахтаах кімүс сыапачыкалаах кыґыл кімүс чаґыны ыыппыта . Ол чаґыны кірбүт дьон этэллэринэн , « Потомственному почетному гражданину Алексееву Степану Прокопьеву от Николая » диэн суруктааҕа үґү . Былыр сахалары « инородецтар » диэн ааттыыллара , « гражданнар » буолбатахтар этэ . Онон хос эґэбитигэр Арассыыйа бочуоттаах гражданинын аата иІэриллибит эбит дии саныыбын . Боґуут сиэннэрэ алтыабыт , биэс кыыс уонна биир уол . Бары биэнсийэлээхпит . Ол да буоллар Боґуут аатын сүгэр , былыр кини тірүттээбит Ньурба Чаппандатын , Мархатын , I ХаІалаґын оскуолаларыгар 2006 сылтан истипиэндьийэлэри олохтоотубут . Бэйэбит оҕолорбутун , сиэннэрбитин эмиэ итинник тыыІІа иитэбит . 8 . Уус - уран ньымалартан саамай элбэ5и В . Е . Охлопков туттубут . Киниэхэ үөһэ ааттаммыттартан хатылааһын , риторическай ыйытыы , күүрүрдүү этиилэр бааллар . Кілµінэ кілµінэни солбуйара - айыл ± а ыйаа ± а . Айар µлэнэн дьарыктанар ба ± алаах ыччат дьон литература утумун сал ± аан иґэллэрэ µірµµлээх суол . Эдэр суруйааччылар республикатаа ± ы сµбэ мунньахтара сіргµтµллµбµтэ , µгэскэ кубулуйан эрэрэ биґирэниэн эрэ сіп . Кімі , ійібµл баара - суолтата улахан . Кыра да кыымтан са ± ыллан аныгы эдэр кілµінэ айар куттаахтара тахсан иґэллэр . Кинилэр , олох сокуонун да быґыытынан , биґиги литературабыт ілбіт - сµппэт ірігійµн салгыы тµстээччилэрэ буолуохтара . Сэбиэскэй норуоттан ордубут дьон ыыс кэриэтэ " совоктарга " кубулуйдулар , ол оннугар " саІа нуучча " , " саІа саха " диэн аатырар " квази - норуоттар " үіскүү сатыыллар дуу , үіскүү сатаан баран хаґыІІа ылларбыт үүнээйи кэриэтэ тохтоон хааллылар дуу - ійдімміт . Барыта быстах , барыта устар уу курдук балаґыанньа . Ханна да хайыс - иммиграннар , ханна да тиий - кэлии дьон . Бадаҕа , " саІа нууччалар " ( саІа сахалар ) бэйэлэрэ иммиграннарга кубулуйдулар - " чэпчэки сыанаҕа ханна эрэ саІа дойдуну атыыласпыт киґи " диэн ыралаах . Марфа Гаврильевна айымньылаах , киэІ далааґыннаах µлэтин уопутун тар ± атан педагогическай аа ± ыыларга , семинардарга , конференцияларга араас дакылааттарынан ірµµ кыттыыта кини билигин да олоххо , µлэ ± э кіхтііх сыґыаннаа ± ын кэрэґэлиир . Сахалар саамай ытыктыыр ойуубут к ? ± µ ? р . Бу ойууга сµрдээх элбэх трактовка баар . Сорохтор хой муо ? угар киллэрэллэр , сорохтор сылгыны иитээччилэр ойуулара дииллэр . Сорохтор ийэ куту к ? рд ? р ? р диэн бы ? аараллар , онтон Монголия ± а бара сылдьыбыттар ийэлээх а ± а куттара диэн бы ? аарбыттара . Бэйэм к ? рµµбµнэн , тµµрдэргэ хаан былаа ? ын символа диэн баар эбит . Урут тµµрдэргэ ортотугар Аал - Луук мас , биир ? ттµгэр хахай - единорог ойуута баар буола сылдьыбыт . Единорог - муударас символа мас диэки буолбакка , т ? тт ? рµ хайыспыт . Единорогу , хахайы ки ? и барыта кыайан ойуулаабат буоланнар , сыыйа символ о ? остубуттар . Ол и ? ин « символ ханской власти » диэн ойуу тахсан кэлэр . К ? ± µ ? р ойуу диэн ытыктыыр ойуубут тахсан кэллэ . Итинтэн туох баар ойуубут тахсан бараллар . Со ± отох буолла ± ына к ? ± µ ? р та ? нары туруо , ыйаныа суохтаах . Дьэ , интернет ситимигэр да , норуокка да улахан ажиотаґы а ± албыт " Мисс виртуальная Якутия " куонкуруспут тµмµктэннэ ! Виртуальнай Кэрэ куону быґаарыы " Дракон " кулуупка буолла . МаІнайгы турга конкуренкаларын ыраа ± ынан хаалларбыт Даша Гвоздева , эрдэ биллибитин курдук , Тиксииттэн кэлбэтэ ± э . Киниэхэ анаан спонсордар спецбирииґи - ноутбугу Тиксиигэ ыыттылар . " Коронаны ким кэттэ ? " - дьон бары интэриэґиргииллэр . Финалга киирбит кыргыттар бэйэ - бэйэлэригэр улахан конкуренцияны оІорустулар , ол иґин жюри кыайыылаа ± ы быґаарарыгар уустуктары кірсµбµтэ кистэл буолбатах . Дьэ онон , ким кыайдай ? " Мисс Виртуальная Якутия " ааты - Мария Окорокова , " Вице - мисс Виртуальная Якутия " - Таптал Олесова ыллылар . Дьон эрэммит кыыґа - Таптал Олесова ( маІнай биллэринэн , Яковлева ) бэрт кыранан хоттордо . Финалисткаларга араас номинациялары иІэрдилэр уонна спонсордар туруорбут бириистэринэн бэлэх ууннулар . Дмитрий НИКАНОРОВ . СаІа дьылга µктэнэрбит нэдиэлэ эрэ хаалла да , туох да ± аны СаІа дьыллаа ± ы тµбµк , настарыанньа суох курдук . Кµннээ ± и кыґал - ± аларга аґары ылларыы тµмµгэ быґыылаах , учууталым Дабыл этэринии , " хара тыыннаммыппын " быґыылаах . Биллэн турар , сыл бµтµµтэ киґи сэниэтэ эстэн - быстан , " ха ± а " эрэ хаалар . Ол да буоллар , " Как встретишь Новый год , так его и проведешь " диэн нуучча іґµн хоґоонунан сиэттэрдэххэ , СаІа дьылы µірµµ - кітµµ атмосфератыгар кірсір табыгастаах . Онон , эрдэттэн барытын былаанныах эрэ ! Салгыы » Ааспыт биэрэпис кірдірірүнэн , Арассыыйаҕа 21 іріспүүбүлүкэ , биир аптаныамынай уобалас уонна 10 аптаныамыйалаах уокурук баара . Уопсайа 160 - тан тахса араас омук олорор . Олор бары холбоон судаарыстыба нэґилиэнньэтин 20 % - нын ылаллар . Ол эбэтэр Арассыыйаҕа 145 , 2 міл . киґи олороруттан 116 міл . нуучча буолар . Онон нууччаттан ураты омук дьоно бары икки , үс , о . д . а . элбэх тыллаахтар . Нуучча тылын суурайар сабыдыалын дьайыытыгар хабыллаллар . Олох чахчыта кірдірірүнэн , омуктар тылларын сүтэриилэрэ кинилэр ахсааннарыттан быґаччы тутулуга суох . Ол биґиги Сахабыт сиригэр олорор аҕыйах ахсааннаах омук дьоно тіріібүт тылларын билиилэриттэн да кістір . Ахсынньы 23 кµнµгэр " Кыайыы 50 сыла " Спорт дыбарыаґыгар µгэс быґыытынан ааґан эрэр сыл бастыІнарын чиэстээґин - бырааґынньыктыы , ірі кіті ± µллµµлээх быґыыга - майгыга тэрилиннэ . Ґірµµлээх киэґэ ± э СР Правительствотын Председателин солбуйааччы А . В . Власов , СР Госкомспордун председеталэ М . Д . Гуляев , СР µірэххэ министрэ Ф . В . Габышева , СР µлэ ± э уонна социальнай сайдыыга министрэ Н . Н . Дегтярев , СР Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитет председателин солбуйааччы М . Р . Харлампьев кыттыыны ылан , бастыІнары э ± эрдэлээтилэр , на ± араадалары туттардылар . Салгыы » Барыта дьиэлэнии туґатыгар СР Президенэ Егор Борисов чугастаа ± ы сылларга олорор дьиэни тутуу кээмэйин , кырата балтараа тігµлµнэн улаатыннарар туґунан этиитин бары да ± аны сэІээрэ иґиттибит . Республика Президенин Анал этиитигэр суруллубут строкалар олоххо киирэр тµгэннэригэр , эґиилгиттэн дьиэ - уот ырыынагар улахан хамсааґын тахсар чинчилээх . Јскітµн билигин сыллата 300 - 320 тыґ . кв . миэтэрэ иэннээх олорор дьиэ тутуллар буолла ± ына , чугастаа ± ы сылларга бу сыыппара 450 тыґ . кв . миэтэрэни куоґарыахтаах . Салгыы » Быладыыка Саха сиригэр христианство тарҕаммыт историятын олус интэриэһиргээн , ол туһунан элбэх матырыйаалы үөрэтэрэ , элбэҕи билэр да этэ . Маҥнайгы епископтар сибэтиэй кинигэлэри сахалыы тылбаастаан элбэх сыралара барбытын үрдүктүк сыаналыыра , билиҥҥи да кэмҥэ ол кинигэлэр туһаҕа тахсалларыгар баҕарар этэ . Кини бэрт кылгас кэм иһигэр сүрдээх киэҥ далааһыннаах үлэни ыыппыта . Духуобунай училищеттан ураты , эдэр ыччакка аналлаах Богословскай куурус , иконописнай студия , эдэр ыччат , оҕо воскреснай оскуолалара үлэлээбиттэрэ , Ороһуоспатааҕы ааҕыылар , « Золотые купола » диэн Паасхатааҕы фестиваль уо . да а . тэриллибиттэрэ . Бала ± ан ыйын 23 кµнµгэр Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов суруналыыстары кытта кірµстэ . Кини Кытай Шанхай куоратыгар буолбут « ЭКСПО - 2010 » бµтµн аан дойдутаа ± ы быыстапка µлэтигэр Саха сирин официальнай делегацията кыттыытын туґунан кэпсээтэ . Онно кинини солбуйааччы Александр Жирков , бастайааннай комитеттар бэрэссэдээтэллэрэ Ольга Макиенко , Дмитрий Наумов , Ил Тµмэн депутаттара Леонид Владимиров , Алиш Мамедов уонна Олег Тарасов эмиэ кыттыыны ылбыттара . Виталий Николаевич этэринэн , бала ± ан ыйын 18 кµнµгэр « ЭКСПО - 2010 » бµтµн аан дойдутаа ± ы быыстапка ± а Российскай Федерация киин павильонугар Саха Республикатын презентациялааґын ситиґиилээхтик ыытыллыбыт . Онно туруоруллубут улахан кµіх экраІІа республика тірµт олохтоохторун µтµі - мааны µгэстэрин , тірµт культураларын , бµгµІІµ кµннээ ± и ситиґиилэрин уонна инники кэскиллэрин туґунан киэІ ис хоґоонноох видеоролик кірдірµллµбµт . Оттон ол иннинэ павильон бастыІ саалатыгар Саха Республикатын Тас сибээстэґиигэ министерствотын уонна Кытай Цзилинь провинциятын коммерция ± а департаменын , ону таґынан МэІэ - ХаІалас улууґун уонна Муданьцзян куорат икки ардыларыгар бииргэ µлэлээґини сайыннарыы туґунан сібµлэґиилэр тµґэрсиллибиттэр . ПавильоІІа туруоруллубут биґиги республикабыт экспозициятын іссі биир сµрµн уратытынан « ОлоІхо дойдута » национальнай инновационнай бырайыак уонна алмааґы кырыылааґын итиэннэ ювелирнай оІоґуктары оІорон таґаарар кіІµл экономическай зонаны тэрийии быыстапката буолбут . Онно туруоруллубут саха маастардарын ювелирнай айымньылара дьон - сэргэ бол ± омтотун кµµскэ тардыбыт . Пресс - конференция кэмигэр Виталий Басыгысов Саха сирин делегацията бала ± ан ыйын 17 кµнµгэр аан дойду биир саамай бідіІ телекоммуникационнай компанияларын офиґыгар сылдьыбытын иґитиннэрдэ . Бу сµµс омук дойдуларыгар филиаллаах тэрилтэ ± э 95000 киґи µлэлиир . Кинилэри 36 корпоративнай уонна 17 научнай - чинчийэр кииннэргэ бэлэмнииллэр . Компания 1988 сыллаахха µлэтин баара - суо ± а 3000 доллар баайдаах са ± алаабыт . Оттон 2009 сылы 21 , 8 млрд доллар ыраас дохуоттаах тµмµктээбит . Компания клиеннэринэн аан дойду 45 бідіІ телекоммуникационнай компаниялара буолаллар . Кини µлэтин биир сµрµн уратытынан сыллаа ± ы дохуотун 10 бырыґыанын научнай чинчийиилэргэ аныыра буолар . Ол да иґин буолла ± а , компания ± а µлэлиир 43000 киґи араас научнай - чинчийэр кииннэргэ µірэнэн инженер идэтин баґылаабыттар . Кини оІорон таґаарар бородууксуйатын кытта чугастык билсиґэн баран , Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов уонна СР экономическай сайдыыга министрэ Михаил Осипов кытайдар сорох ырытан оІоруулара биґиги республикабыт сиригэр - уотугар туґаныллыахтарын сібµн быґыытынан инники іттµгэр бииргэ µлэлээґиІІэ интэриэстээхтэрин иґитиннэрбиттэр . Виталий Николаевич бала ± ан ыйын 20 кµнµгэр Кытай республикатын ювелирнай ырыынагар киирэр алмааґы уонна бриллианы барытын аґардар Шанхайдаа ± ы алмаас биржатыгар сылдьыбыт . Кини иґитиннэрбитинэн , биржа бµгµІІµ кµннээ ± и туругунан 268 кыттааччылаах . Кинилэр ортолоругар 178 омук тэрилтэлэрэ бааллар . Манна киирэр компаниялар бары Шанхайга бэйэлэрэ офистаахтар . Былырыын биржа табаарын эргиирэ 1 , 5 млрд долларга тэІнэспит . Оттон быйыл а ± ыс ый тµмµгµнэн ити кірдірµµ 1 , 7 млрд доллар буолбут . Ситиґии сµрµн кистэлэІэ µлэни - хамнаґы суґаллык тэрийиигэ уонна Кытай правительствотын ійібµлµгэр сытар . Манна киирэр докумуоннар 1 - 2 кµнµнэн бары юридическай кірµµнµ - истиини ааґаллар , салгыы дьайыыга толору бэлэм буолаллар . Ону таґынан бриллиант нолуога баара - суо ± а 4 бырыґыаІІа тэІнэґэр , оттон сырье нолуоктан букатын босхолонор . Кытайга алмааґы барытын Шанхайдаа ± ы алмаас биржатын ніІµі эрэ киллэрэр буоланнар , манна итинэн дьарыктанар тэрилтэлэр чилиэнинэн киирэллэрэ быдан барыстаах уонна ити эйгэ тµргэн тэтиминэн сайдарын хааччыйаллар . « Кытай салалтата биржа кімітµнэн 2 млрд доллар кэриІэ уопсай эргиирдээх алмаас салаатын туругун толору хонтуруоллуур . Онон ити ньыманы Россия салалтата эмиэ сиґилии µірэтиэн уонна туґаныан сіп » , - диэтэ Виталий Басыгысов . Виталий Николаевич Кытайга сырыытын кэмигэр сі ± і кірбµт биир тµгэнигэр тохтоон ааста . « Быйылгы быыстапка « Куорат тупсар - олох тупсар » девиґинэн ыытылынна . Ол иґин талисманнарыттан биирдэстэринэн ыраас уу хааппылата буолла . Оттон ити аан дойду дьоно - сэргэтэ аны сотору кэминэн нефть , кімµс уонна алмаас буолбакка , ыраас уу уонна салгын сир µрдµгэр саамай улахан баайынан буолуохтаа ± ын ійдіін эрэрин ча ± ылхай туоґутунан буолар . Мин быыстапка ± а сылдьан баран биґиги , сахалар , тыытылла илик айыл ± алаах уонна киэІ нэлэмэн сирдээх - уоттаах дойдуга олорор дьоллоох дьоннор эбиппитигэр іссі тігµл кµµскэ итэ ± эйдим » , - диэтэ Виталий Басыгысов . Петр ОКОНЕШНИКОВ ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриитэ . ~~- Суох , миэхэ ким да оннук диэн эппэтэҕэ .~~ дэґэллэр Россия мас тардыґыыга абсолютнай чемпионатын кыттыылаахтара Михаил Кокляев ( бастакы хаартыска ± а ) ыарахан атлетика ± а Россия сэттэ тігµллээх чемпиона , " Арнольд классик " призера , Россия силовой экстримІэ сµµмэрдэммит хамаандатын капитана : - Мас тардыґыыга абсолютнай чемпионакка кыттыым , бастатан туран , чуІнааґын , спорду кытары билсии курдук буолла . Уопсайынан , мас тардыґыыга аІардас кµµс - уох эрэ наадата суо ± ун биллим . Техникатын толору баґылыахха наада . Кэлэр чемпионакка хайаан да ± аны кыттан , кыайыыга - хотууга сµрµн сырабын ууруом . БилиІІи кµрэхтэґиигэ илиим былчыІа быґа баран , сатаан салгыы киирсибэтим . Ол да буоллар , µгµґµ биллим - кірдµм . Салгыы » « Булт уонна булт эйгэтин харыстыыр туһунан » ФЗ олоҕуран , 2011 сыл от ыйын 1 күнүттэн кэлим федеральнай көрүҥнээх булт билиэтэ бэриллиэхтээҕэ . Республика киинигэр нэґилиэнньэ ахсаана эбиллэ турар буолан , дьиэ - уот боппуруоґа тыын суолталаах кыґал ± а ± а кубулуйбута ыраатта . Сыл бастакы аІарыгар Дьокуускай куоракка тыа сириттэн 2000 кэриІэ киґи кэлэн олохсуйан , паспортнай сулууспа ± а регистрацияламмыт . Билигин тыаттан саІа кіґін кэлбит дьон ипотека , араас кредитнэй сойуустар ніІµі квартира атыылаґаллар . Оттон сорох дьон арыый да ± аны барыстаах суолу тутуґан , бэйэлэрэ бас билэр чааґынай дьиэни туттар буоллулар . Онон , квартираны атыылаґардаа ± ар чааґынай дьиэни туттубут быдан барыстаах буолаарай диэн санаа µіскµµр . Салгыы » ~~Олус күүстээх лириканы суруйан хаалларбыт эбит . Маны көрүҥ :~~ Норуот ырыаһыта Норой 1975 с . тохсунньу 5 күнүгэр хомоҕой хоһоонугар хоһуйбут , ылбай ырыатыгар ыпсарбыт , айыллыбыт аан ийэ дойдуттан арахсыбыта . Ол да буоллар кини ырыалара - тойуктара , олоҥхолоро суруллан үйэтийдилэр . Урааҥхай саха баарын тухары кини сырдык аата , айбыт айымньылара , дорҕоон тойуктара ааттана , көмүс дорҕоон буолан нохтолоох тойон сүрэҕи долгута туруохтара . Ааспыт сууккаҕа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн түөрт баһаар таҕыста . Дьокуускай куоракка Поярков уулуссатыгар түөрт этээстээх дьиэ сарайын иһэ умайда . Билигин милииссийэ үлэґитэ тиийбэт . Учаастак милииссийэтэ хас да нэґилиэгинэн кэлэ - бара сылдьан үлэлиир . Оттон нэґилиэк дьоно бука бары бэйэ - бэйэлэрин билсэллэр . Онон , бу үлэни милииссийэҕэ , баґылыкка эрэ найылаабакка , нэґилиэктэрин туґун санаан дьон - сэргэ биир санааҕа эрэ кэлиэн наада . Бу боппуруоска нэґилиэк , норуот , баґылык , учаастак милииссийэтэ бука бары биир тыынынан үлэлиир буоллахтарына эрэ түмүк баар буолуо . Бары арыгыны утары охсуспута буола сылдьар кэмнэригэр кимнээх эрэ арыгыны уоран атыылаан байа олороллоро сиэрэ суох . Ити курдук , Алексей Павловтыын Медкиин балаататыгар олорон бэрт элбэҕи сэґэргэстибит . Кини остуолугар турбут бытыылкалаах ділүґүін утаҕын барытын иґэн уонна виноградын ньылбы сиэн кэбистим . Киґим « адьас харыстаама , сиэн ис , миэхэ виноград элбэ - ээх , буолунай , - диир . Статистика кірдірірµнэн , бідіІ нефтепроводтарга Россия ± а сылга 1000 абаарыйа тахсар . « Транснефть » этэринэн , бу компания турбаларыгар 1000 километрга сылга 0 , 04 тµбэлтэ ± э эрэ абаарыйа тахсыан сіп . Оттон Аан дойдутаа ± ы социальнай экологическай союз эксперэ А . Ю . Григорьев 2006 с . кулун тутар 30 кµнµнээ ± и суоттааґынынан , 1000 километрга абаарыйа сылга 0 , 22 - 0 , 24 тµбэлтэтэ тахсар . Бу , « Транснефть » вице - президенэ этэринээ ± эр 5 - 6 тігµл элбэх . Үгэскэ киирбит күһүҥҥү учууталлар сүбэ мунньахтарыгар киэҥ общественноhы ыҥыран үөрэх сылын түмүктэрин , инники соруктары туруорабыт . Бүгүҥҥү мунньахпытыгар оскуола үөрэнээччилэрэ олоххо толору бэлэмнээх тахсалларыгар туох үлэни - хамнаhы ыытыахпытын , үөрэтии - иитии процеhыгар ханнык саҥа сүүрээннэри киллэриэхпитин сөбүй диэн улахан боппуруоhу эhиги иннигитигэр туруорабыт уонна барыгытын киэҥ кэпсэтиигэ ыҥырабын , ааспыт икки кэнники сылларга хайысхалаах үөрэх киириитин торумнааhыҥҥа уонна иитии боппуруостарыгар ыытан турабыт , онон билигин ыытар мунньахпыт инникилэри кытта ыкса сибээстээх . Арыгылааґыны утары охсуґуу іріспүүбүлүкэҕэ саҕаланыыта , сэтинньи 1 күнүттэн кытаанах арыгы атыытын хааччахтааґын , Госдуума кэмниэ кэнэҕэс маІнайгы ааҕыыга пиибэни арыгыга тэІнииргэ быґаарыыта букатын уку - сакы , уота күіґэ суох , имик - самык саҕаланна . Оттон ыччаппытын арыгыттан быыґыахха , пиибэ кыыґы - дьахтары кытта арыгыґыт оІордо , тохтотуохха диэн тіґілііх айдаардыбыт , ийэлэр харахтарын уутунан дэлэлээх сууннулар , дьон - сэргэ элэ - была тылын тіґілііх этэ сатаата этэй ? Судургутук санаатахха , куура - хатан турар сиргэ ардах түґэн , барыта тыллан , кіҕірін , чэлгийэн барарыныы , норуот судаарыстыба арыгыны утары охсуґууга маІнайгы ыйааґыннаах хардыыларын эҕэрдэлээн , үірэн - кітін кірсүіхтээх этэ . Ол эрээри билиІІитэ аҕыйах « дьуґуурунай » , « галочка » туруорар мунньаҕы аахпатахха , улахан сэІээрии , оннооҕор утарыы да суох курдук . Бастакы президеммит , Саха сирэ сайдыытыгар биир сүрүн хайысханы - бриллиант чочуйуута ылыахтааҕын өтө көрбүтэ . Ол иһин арҕаа , киин улуустарга алмааһы кырыылыыр собуоттары астарбыта . « АЛРОСА » хампаанньа хостообут тааһыттан 25 % - нын олохтоох собуоттарга сырье быһыытынан хаалларар бэрээдэгин олохтообута . Ол гынан баран , кэнники « атааннаах - мөҥүөннээх » кэм содулуттан , Саха сиригэр хаалар сырье бырыһыана улам - улам « ууллан » барбыта . Бастааҥҥы састааптаах Алмаас Сүбэтин быһаарыытынан , " АЛРОСА " АК олохтоох собуоттарга 17 - лии стандартнай лот ( биир стандартнай лотка араас кээмэйдээх ювелирнай алмаастар киирэллэр ) атыылыахтаах этэ . Бу лот ахсаана сылтан сыл аайы аччаан иһэр . Кыыллар ыраахтааҕылара тиигирдэри кытта куобах курдук кыстана сыталлара сүрэ бэрдэ . Айылҕа алдьархайдара эмиэ ол ілбүт кыыллар курдук бідіІнір , элбэхтэр . Бастакытынан , аан дойду үрдүнэн иккис сылын кыґын улаханнык тымныйда . Тэлэбиисэринэн Европа , Эмиэрикэ куораттарыгар хаартан , тымныыттан пуойас да , сімілүіт кіппіт үлүгэрэ . СайыІІы сиэрэ суох итийии бытарҕан кыґынынан солбулларын кірдірді . Биһиги « Күрүлгэммит » оннук үйэлээх буолууну түстэһэр көрсүһүү уонна уһуктуу туоната буоларын туһугар дьулуһабыт . Үтүө түмүктэр да бааллар . Холобур , Мэҥэ Хаҥалас сыымахтара альманах бастакы нүөмэригэр тахсыбыт кэпсээнинэн киинэ оҥорбуттар - үчүгэй « уһуктуу » буолбат дуо ! Оттон ол киинэ салгыы кими - тугу эрэ « уһугуннарыа » турдаҕа . Сити курдук бардар баран иһиэхтээх . Онно култуураҕа уонна духуобунаска министиэристибэбит альманах кыттыгас тэрийээччитэ буолбута - улахан өйөбүл . Уонна , биллэн турар , сүрүн тирэхпит - эһиги , күндү ааҕааччыларбыт - сурутааччыларбыт , эһиги эрэлгит - итэҕэлгит . Үрэхтэрэ - үрүччэлэрэ суох күрүлгэн суох - ол дьэҥкэ . Сэтинньи 3 кµнµгэр " Саха " Национальнай кірдірір - иґитиннэрэр компания телевизионнай эфиригэр " Саха сирэ " хаґыат тахсыбыта . Биир чаас устата барбыт биэриигэ биґиги аа ± ааччыларбытыттан элбэх ыйытыы киирбитэ . Кэпсэтиигэ кыттыбыт журналистар µгµс ыйытыыларга эппиэт биэрбиттэрэ , ол эрээри сорох ыйытыыларга эппиэттииргэ телевизионнай эфир кылгас бириэмэтэ тиийбэккэ хаалбыта . Онон , телевизорынан кірііччµлэргэ хаґыат ніІµі эппиэттиэхпит диэн мэктиэлээбиппитин бµгµн толоробут . * * * Дьокуускай куораттан аа ± ааччыбыт Николай Семенов : " Бу кµн - тµµн хаґыат ахсаана элбээн иґэр , сахалыы тыллаах хаґыат да а ± ыйа ± а суох , " Саха сирэ " бюджеттан µбµлэнэр диир буоллаххытына , атыттар хантан µп - харчы булалларый ? " - диэн ыйыппыт . Кырдьык да , оруннаах ыйытыы . Хайа ба ± арар былаас хаґыаттаах , дьаґалын , ылынар быґаарыытын дьоІІо - сэргэ ± э тиэрдэр интэриэстээх . Ол да иґин бюджеттан µбµлээн , хаґыаттары таґаарар буолла ± а . Государственнай хаґыат быґыытынан " Саха сирэ " ол иэґин достойнайдык толорон олорор . Биґиги хаґыаппыт сµрµн сыала - норуоту сомо ± олооґун , кінітµк , чиэґинэйдик баар проблемалары ырытыы , олох куґа ± ан , хара ірµтµн кµµркэппэккэ , киирсиґэр дьону киксэрэн биэрбэккэ . Ону государственнай хаґыат , сахалыы тылынан кµн аайы тахсар сµрµн хаґыат статуґа ирдиир . Атын сахалыы хаґыаттар туґунан этэр буоллахха , араас сирдэртэн µбµлэнэллэр , чааґынай учредителлэрдээхтэр , онон сылыктаатахха син биир ол дьонтон тутулуктаахтар , кинилэр сакаастарын толороллор . ДьиІэ , онно киґи соґуйара да суох . Хаґыаты таґаарыы , аа ± ааччыбыт Семенов бэлиэтээбитин курдук , бэрт элбэх µбµ эрэйэр уонна барыґа суох дьыала . Айыл ± а ± а букатын босхо , кіІµл хаґыат диэн суох . Ким µбµлµµр - ол хаґыат сирэйиттэн µігµлµµр . Бµтµн Россия µрдµнэн ылар да буоллахха , ити ордук " кіІµлбµт " дэнэр хаґыаттарга ордук ча ± ылхайдык кістііччµ . Быґатын эттэххэ , хаґыат тахсар буолла ± ына , ол аата ким эрэ дьон ійµн - санаатын бэйэтин диэки хайыґыннарыан ба ± арар . БµгµІІµ олохпут сокуона оннук . Хаґыат элбэ ± э биир іттµнэн µчµгэй - аа ± ааччы бэйэтэ талан ылар кыахтаах . Бу ыйытыыга чугас Матрена Попова Дьокуускайтан " Саха сирэ " уонна " Кыым " хайалара норуот хаґыатай ? " - диэн ыйытыыта баар . Дьэ , ону ытыктабыллаах аа ± ааччы , эн бэйэІ тойонноо . Сахалыы тылынан хаґыат тахсыбыта 85 сылын устатыгар ити икки ардын быґаарар аа ± ааччы , бука , иитиллэн та ± ыста ± а буолуо . Дмитрий Корякин Дьокуускайтан э ± элээх со ± устук " Манчаары " хаґыат государственнай этэ дуо ? " - диэн ыйыппыт . Уот харахха ыйыппыт диэн этиэххэ наада . Биґиги сахалыы тыллаах хаґыат ситимэ быстыбатын туґунан этэрбитигэр , бастатан туран , государственнай хаґыат туґунан толкуйдуубут . " Манчаары " хаґыат 1921 сыллаахха былаас быґаччы дьаґалынан тахсыбыта . Ону РКП губбюротун Саха сиринээ ± и секциятын суруйсуута туоґулуур . Бастакы редактор , саха улуу поэта Анемподист Иванович Софронов бу хаґыакка редакторынан ананан µлэлээбитэ . 1924 сыл саІатыттан эмиэ партия дьаґалынан " Кыым " тахсар буолбута . 1993 сыллаахха диэри бюджеттан µбµлэммит " Кыым " бу сыл алтынньытыгар " Саха сирэ " хаґыаты кытта холбоспута . Ол туґунан республика бастакы Президенин М . Е . Николаев ыйаа ± а баар . Ол да иґин государственнай хаґыат ситимэ биир да кµн быстыбата ± ын биґиги аа ± ааччыларбыт билэллэр . Манна да ± атан , " Саха сирэ " хаґыат ааспыт µйэ 90 - с сылларыгар , олох тутула уларыйар ыарахан кэмнэригэр , саха дьонугар кµµс - кімі , тирэх буолбута саарба ± а суох . Биґиги биир кырдьа ± ас аа ± ааччыбыт Социалистическай Ґлэ Геройа , Саха Республикатын Бочуоттаах гражданина Михаил Семенович Сергеев редакция ± а суруйбут суругар бу курдук диэбит : " Ол бутуурдаах , киґи кимиэхэ итэ ± эйэрин билбэт кэмигэр , саха киґитэ илиитигэр тутан хаалбыт , кырдьыгы этэр , республика салалтатын µлэтин дьоІІо тиэрдэр со ± отох эрэ хаґыаттаа ± а - ол " Саха сирэ " этэ " . Манна тугу да эбэн этэр кыах суох . Аа ± ааччы аа ± ааччыга эппиэтэ буолла ± а . Аґа ± ас эфиргэ ыйытыылары кытта тэІІэ , итии - истиІ тыллаах э ± эрдэлэр , алгыстар телефонунан киирбиттэрэ . Ол курдук , Бµлµµ куораттан Афанасьева ± а , Покровскайтан Иван Сивцевкэ , Дьокуускайтан Николай Николаевка , Иннокентий Ефимовка µтµі санаа ± ыт , итэ ± элгит иґин махтанабыт . . . . Айан сал ± анар . Ол айаІІа аа ± ааччыбытын кытта тэІІэ хааман , кини кыґал ± атын , µірµµтµн µллэстэн кµн бµгµн кэллэхпит . Оннук буола турдун ! Наталья ХАРЛАМПЬЕВА , кылаабынай редактор . Айталина Никифорова , хаґыат социальнай политика ± а отделын уонна « Саха ыала » сыґыарыы редактора : Дьокуускайтан СыромЯтникова : - Айталина Никифорова , Галина Нельбисова суруйууларын сібµлээн аа ± абыт . Инники былааннара ? Эппиэт : Ґтµі тылгыт иґин махтанабын . Биґиги иккиэн « Саха сирэ » хаґыат социальнай политика ± а отделыгар µлэлиибит . Ону таґынан , билэргит курдук , « Саха ыала » диэн нэдиэлэ аайы а ± ыс балаґанан тахсар сыґыарыыны иилээн - са ± алаан таґаарабыт . Маны сэргэ биґиги отделбытыгар эдэр , кэскиллээх журналист Сардаана Кузьмина уонна РФ Суруйааччыларын сойууґун чилиэнэ , суруйааччы Василий Иванов µлэлииллэр . Олохпут , дьиІэр , сµрдээх интэриэґинэй . 90 - с сыллары кытта билиІІи кэми тэІнээн кірдіххі , кэлин дьон - сэргэ оло ± ун таґыма µрдээбитэ , кимиэхэ эрэ , этэргэ дылы , « µіґэ олорор дьээдьэ ± э » эрэммэккэ , бэйэ кµµґµгэр эрэ итэ ± эйэн , µлэлээн - хамсаан олорор дьоммут ахсааннара баґыйар . Онтон киґи эрэ µірэр . Ону кытта биґиги , кµннээ ± и олох ымпыгын - чымпыгын суруйар идэлээх дьон , ыстатыйаларбыт ис - хоґооно эмиэ уларыйар . Ол курдук аныгы олоххо эппиэттиир курдук дьаґанан , дьиІ сахалыы сиэрдээхтик олорор ыаллар тустарынан суруйабыт , кинилэри атыттарга холобур оІоробут . Эбэтэр « Ыалдьыт кэллэ » диэн рубрикабытыгар билиІІи кэм геройа буолар , араас идэлээх , дьарыктаах , олох инники кµінµгэр сылдьар дьоммутун таґаарабыт . Ол гынан баран , хаґыат баар кыґал ± аны , итэ ± эґи - быґа ± аґы эмиэ ыйыахтаах , онон былааска биир іттµнэн кімі - тирэх да буолар аналлаах . Ол сыалтан « Саха ыала » аґа ± ас трибуналаах - « Аґа ± астык кэпсэтиэххэ » диэн рубрика аннынан дьон араас кыґал ± атын , туруорсуутун , µІсµµтµн суруйабыт да , почтанан киирбит суруктары бэрэбиэркэлээн баран таґаарабыт да . Маннык аґа ± ас кэпсэтиигэ анаан аа ± ааччыларбыт суруйар буолбуттарын бэлиэтиибит . Ол аата дьоІІо наадалаах рубрика буолла ± а диэн сыаналыыбыт . Ону сэргэ дьон сыґыана , сиэр - майгы тиэмэтэ ірµµ турар . Манна аныгы олоххо баар харысхала суох сыґыан , таІнарыы , арыгылааґын , онтон да атын проблемалар тустарынан суруйабыт . Бу тиэмэ сытыытык турар . Кыґал ± алаахтар биґиэхэ суолларын сойуппаттар . Онон да буолуо , олох тµґµµтµн - тахсыытын ірµµ кірі сылдьан , дьон сыґыанын , олоххо буолбут араас тµбэлтэлэри суруйан , « Дьолго ба ± аран » диэн кинигэни таґааттарбытым . Бу µлэбин сал ± ыырым дуу дии саныыбын . Ону сэргэ , аа ± ааччыларбытыгар анаан « Саха ыалыгар » іссі элбэх саІа сµµрээни , сµбэни - аманы , специалистар санааларын биэриэхпит . Галина Нельбисова , социальнай политика отделын коррес пондена : - Журналист айар идэлээх киґи быґыытынан ірµµ туох эрэ инники былааннардаах , мэлдьи саныы сылдьар , санныттан тµспэт « сµгэґэрдээх » буолар . Хаґыат µлэтэ оннук тэтими ирдиир да ± аны . Биґиги эппиэттээн таґаарар « Саха ыала » сыґыарыыбыт сирэйэ - хара ± а сэргэх , аа ± ыллымтыа буоларыгар кыґаллабыт . Аа ± ааччыларбыт сібµлээн аа ± ар « Ыалдьыт кэллэ » балаґабытыгар хас да интэриэґинэй дьону кірсін ыалдьыттатар , сиэр - майгы тематыгар матырыйааллары бэлэмниир былааннаахпын . Редакциябыт телевидениенэн аґа ± ас эфиргэ тахсыбытыгар Нам Хама ± аттатыттан « Аналлаа ± ым , ханна ± ыный ? » рубрикабыт кімітµнэн 2004 сыллаахха ыал буолбут Сивцевтэр махтанан эрийдилэр . Ґлэ кідьµµстээх буолбутун истэр ірµµ µірµµлээх . Билигин рубрикабытыгар 138 абоненнаахпыт , хас биирдии сурукка бол ± омтолоохтук сыґыаннаґан аадырыстарынан тиксэрэбит . Јссі да саха ыалларын элбэтиэхпит диэн эрэллээхпит . СайыІІы - кµґµІІµ тµбµктэр µмµрµйдµлэр , онон билсиґиибит рубрикатын µлэтин сэргэхситэр , саІа абоненнары ылар былааннаахпыт . Мирнэйтэн Петров : - Мин ийэм µлэ ветерана , 8 о ± олоох . О ± олоро бары µірэхтээхтэр . Ол эрээри , кµн бµгµнµгэр диэри квартирата суох . Ньурбалар дьиэ биэрбэтилэр . Бу туґунан санааІ ? Эппиэт : Хомойуох иґин , µлэ ветераннара чэпчэтиилээх уочаракка турбаттар . Сэрии ветерана , эбэтэр сэрии ветеранын огдообото буолла ± ына оннук босхо дьиэнэн хааччыллар бырааптаахтар . Эґиги ийэ ± ит элбэх о ± олоох ийэ эбит . О ± олорун барыларын µчµгэйдик ииппит , µірэхтээбит ийэлэргэ олохтоох муниципальнай тэриллии бэйэтэ кірін , араас чэпчэтиини оІоруон сіп . Маныаха о ± олоро сµµрµіхтэрин - кітµіхтэрин наада . Дьокуускайтан Егорова : - Биґиги дьиэ кэргэнинэн бары « Саха ыалын » сібµлээн аа ± абыт . ДьиІ - чахчы сахалыы тыыннаах , ыччакка иитэр - µірэтэр аналлаах сыґыарыы диэн астынабыт . Бэйэм учууталбын , онон о ± олорго бэсиэдэ , кылаас чааґын ыытарбар манна тахсар матырыйааллары куруук туґанабын . О ± ону иитиигэ іссі ханнык ыстатыйалар тахсыахтарай ? Эппиэт : СыанабылыІ иґин махтанабын . О ± ону иитиигэ анал « Биґик » диэн рубрикалаахпыт . Бу рубриканы Сардаана Кузьмина диэн журналиспыт иилиир - са ± алыыр . Кырдьык , о ± ону иитии курдук уустук тиэмэ ± э элбэх интэриэґинэй матырыйааллар тахсаллар . Маныаха биґиги µтµі до ± отторбут , республика ± а биллэр ученайдар , педагогтар сµбэ - ама буолаллар . Ол курдук тµгэнинэн туґанан Галина Семеновна Попова - Санаайа ± а , Иван Александрович Ивановка ( Бµлµµ к . ) , Любовь Павловна Ильина ± а , Василий Кириллович Ксенофонтовка махтанабыт . Татьяна Маркова , чэппиэрдээ ± и халыІ хаґыакка эппиэттээх µірэх , культура , духуобунай сайдыы проблемаларын салаатын редактора : " Саха тыллаах µірэхтээх дьон мустан олороллорун быґыытынан , биири ыйытабын : нууччалыы саІаралларыгар , суруйалларыгар " Республика Саха ( Якутия ) " дииллэр . Ити олус олуонатык иґиллэр . Хаґан бу кінµій ? " Дьокуускайтан аа ± ааччы Н . Алексеев . - Бары билэрбит курдук , Саха Республикатын Конституциятыгар - Тірµт Сокуонугар " Саха Республиката " - " Республика Саха ( Якутия ) " диэн нууччалыы тылынан официальнайдык чопчу сурулла сылдьар , онон , бу боппуруос Ил ТµмэІІэ турда ± ына , депутаттарынан кірµлµннэ ± инэ быґаарыллыан сіп . Оттон сорох официальнай да докумуоннарга уонна нууччалыы тылынан тахсар бэчээккэ суруналыыстар ыстатыйаларыгар µксµгэр " Республика Саха " диэн суруйалларын µгµс киґи эмиэ ійдіін кірір , аа ± ар буолуохтаах дии саныыбыт . " Сахапечать " иґинэн биґиэхэ сахалыы бэчээккэ сурутуу то ± о эрэ суох . Баара буоллар , сурутуо этибит . " Алдантан Т . В . Лукина . - Сурутуу каталогар киирбит нууччалыы , сахалыы тылынан тахсар республикатаа ± ы хаґыаттарга , сурунаалларга сурутуу кіІµл . Онон бу боппуруоґу Алданнаа ± ы почта отделениетыгар туруорсар наада . " Мин тыа сирин учууталабын . Чэппиэрдээ ± и халыІ хаґыакка тахсар ОлоІхо сылыгар анаммыт матырыйааллары кэтэґэн , сирийэн аа ± абын , µлэбэр олус туґанабын , онон , тµгэн тосхойбутунан , хаґыат µлэґиттэригэр махталбын тиэрдиэхпин ба ± арабын . Дьэ , биґиги , сахалар , Ойуунускай убайбыт " Дьулуруйар Ньургун Боотур " олоІхотунан аан дойдуга та ± ыстыбыт , олоІхобут киґи аймах айбыт чулуу айымньытынан билилиннэ , бу биґиэхэ олус µірµµлээх . Ол гынан баран , миэхэ ардыгар ыйытыылар µіскµµллэр . Холобур , быйыл ЮНЕСКО - ттан тойон Мацуура кэлэ сырытта ± ына тэриллибит кірдірµµлээх ыґыахха Дьулуруйар Ньургун Боотурбутун , холуста сонноо ± уттан кыбыстан буолуо , ыраахтан кірдірдµлэр . Мин онтон мунчаарабын . Эґиги туох дии саныыгыт ? " Ньургуйаана Иванова , тірµт култуура учуутала . - ОлоІхобутун киґи аймах айбыт чулуу айымньытынан аан дойду билиммитэ µірµµлээ ± ин таґынан , соччонон іссі µрдµк эппиэтинэстээх . Ону ійбµтµнэн - санаабытынан , куппутунан - сµрбµтµнэн ылынарбыт хай ± аллаах суол . ОлоІхо - саха оло ± ун дириІ философията буолар , олоІхону кірдірµµ дьоґуннаах , олохтоох сыґыаны эрэйэр . Ыксал - тиэтэл манна олох сатаммат . Тас солотуунан µлµґµйбэккэ , олоІхо ис дьиІин кірдіріргі дьулуґуохтаахпыт дии саныыбыт . Јй - санаа барыта онуоха тµмµллµіхтээх . Оттон олоІхо геройа Ньургун Боотурбутугар , кини уобараґыгар , таІаґыгар - сабыгар да ± аны , биллэн турар , сµрµн бол ± омто ууруллуохтаа ± а ійдінір . Кини тутта - хапта сылдьара да ± аны , таІаґа - саба да ± аны барыта бэлиэ , тылынан этиллибэтэ ± и бу бэлиэ этэ сылдьар . Онон , манна айар коллективтар хаґан ба ± арар культурологтары , этнографтары , фольклористары уонна норуот маастардарын кытта биир ситимнээхтик µлэлииллэрэ эрэйиллэр . ОлоІхобутун ірі тутан бачча ± а кэлбит норуот , билигин іссі ірійін - чірійін , бары бииргэ , тµмсµµлээхтик , сайдыы суолунан эрэллээхтик айаннатан иґиэ ± иІ ! " Чэппиэрдээ ± и халыІ хаґыакка туспа сурутуу тэриллиэн сіп дуо ? " Кэбээйиттэн С . Тарабукина . - Биґиги сыґыарыыларбытыгар тус - туґунан сурутууну ыыппаппыт . Бары тустаах хайысхаларбытынан бэйэ - бэйэбитин ситэрсэн - хоторсон биэрэбит диэн санаалаахпыт , аа ± ааччыбытыгар олох бары эйгэтин хабан , киэІ , толору информацияны тиэрдэргэ дьулуґабыт . " Журналист Татьяна Маркова суруйууларын сэІээрэн аа ± абыт . 2003 сыллаахха " Удьуор утума " диэн кинигэтэ тахсыбыта . Иккис чааґа хаґан тахсарый ? " Дьокуускайтан Н . Игнатьева . - Кырдьык , сахалыы бэчээккэ 20 - н тахса сыллаах айар µлэм " Бичик " кыґа ± а кинигэ буолан тахсыбыта . Улуустарга сырыттахха , араас кірсµґµµлэргэ аа ± ааччылар кинигэІ тахсыа дуо диэн ыйытааччылар . Онуоха мин маннык хоруйдуохпун ба ± арабын : икки - хас сыллаа ± ыта Нам улууґугар командировка ± а сырыттахпына , миэхэ олох билбэт дьахтарым тиийэн кэлбитэ уонна : " Эн кинигэ ± ин аа ± ан баран , ол иннинэ кэргэниттэн арахсардыы сананан сылдьар кыыґым , хата , арахсыбат буолла , тугу эрэ бэйэтигэр наадалаа ± ы булан аахпыт быґыылаах , сµбэ - ама курдук ылынна ± а , онон , кэргэнигэр тіннін , ійдіґіннір , билигин этэІІэ олороллор , о ± олоохтор , онон эйиэхэ махталбын этэ кэллим " , - диэбитэ . Чахчыта да , итинник тыллары истэр киґи , ама , хайдах суруйуо суо ± ай ? ! Онон , суруйарга ба ± а баар . Хаартыска ± а : аґа ± ас эфир кэмигэр . ~~Икки - үс ыйынан пуун салгыы тутулларыгар аукцион ыытыллыаҕа . Харчы ол түмүгүнэн бэриллиэҕэ .~~ Биирдэ дьиэбитигэр ыт оҕото баар буолан хаалла . Ханнык эрэ ыаллар быраҕаары гыммыттарын аҕам көрдөөн ылбыт . Өрөҕөтө , атаҕа эрэ кыра маҥаннаах хара ыт оҕото . Өйө суох күп - күөх харахтаах , кып - кыра . Ийэтиттэн саҥа араарбыттар . Ол иһин оһох иннигэр ыйылыы - ыйылыы биир сири тобулу көрөн баран сытар . Тугу да аһаабат . Ыҥырдахха да , имэрийдэххэ да кыһаллыбат , эргиллэн да көрбөт . « Эрэйдээх ийэтин ахтар быһыылаах » диэн оҕолор ымманыһыы бөҕө буоллубут , тута сөбүлээтибит . Ити курдук ыппыт оҕото хас да хонно . Бэрт кыралаан аһыыр буолла . Түүн утуппакка ыйылыыр . Ыт оҕото кэлбитэ түөрт - биэс эрэ хоммутун кэннэ , бөһүөлэктэн ыалдьыттар « сир астыы » диэн ааттаан кэллилэр . Хараҕынан барбах көрөр Балай Маабыра диэн эбэм дьүөгэтэ эмээхсин биһиэхэ түһүүлэннэ . Хараҕынан нэһиилэ борутар киһи хайдах отонноору сылдьыбыта эбитэ буолла . . . Эмээхситтэр оһох иннигэр олорон уруккуну - хойуккуну ахтыһаллар , хамсалаах табах буруота тохтообокко унаарар . Олорбуттара төһө өр буолбутун билбэтим . Хомнуо хойут , күн аҥаара олорон эрэ баран , Маабыра эмээхсин атаҕын анныгар сытар ыт оҕотун таба көрөн халахайданна . « Айа - быын , бу туох үчүгэй үтүлүгэ сытарый , кимиэнэй ? » диэн баран томороон баппаҕайынан ыт оҕотун холус баҕайытык түүрэ харбаан ылла . Ыт оҕото , тыыннаах харамай , мөҕүстэҕэ буолуо . Маабыра өлө соһуйан өмүрэн ыһыллан турда : « Илэ - бодо илиэһэй уола сиэри - аһаары аллараттан дьүһүн кубулунан тахсан сыттаҕым . . . Һу - уу ! » . Эмээхсин ыт оҕотун тутан салыбырата сылдьан дьиэрэҥкэйдээн битийэн , саҥаран бабыгыраан , түҥ - таҥ үлүгүнэйэн барда . Бу сылдьан ытын мин эбэбэр бырахпытыгар , аны анарааҥҥыбыт буолан - хаалан турда . . . Аҕам киирэн эмээхситтэри саба баргыйан эрэ уоскуталаабыта . Эмээхситтэр ибили туппуттарыттан , сиргэ бырахпыттарыттан сылтаан дуу , инникиттэн туох эрэ дьаҥнаах буолан дуу , ыппыт оҕото эрэйдээх өлөн хаалаахтаабыта . Олус аһыйбыппыт . Эн үлэлиир , айар - тутар баҕалааххын ? Дьыала тэринэн сайдыаххын саныыгын ? Оччотугар " Открой свое дело " теле - шоуга кытын . СГУ таһынааҕы күөл көҕөрө сытыйбыт сыта - сымара билиҥҥэ диэри кэлэр курдук . Муостата ортотун диэкинэн маһа тостон , ону сэрэнэн ойон ааһарбыт . Бу ньаҕараҕа кэлин фонтан баар буолуо диэн түһээн да баттаппат этибит . Оттон билигин тиэргэнигэр ураһалаах устудьуоннар уопсай дьиэлэрин оннугар самналлыбыт бородуукта маҕаһыына баара . Суол - иис дьаабы этэ . Устудьуон буолан баран , баҕа бадараанныыр , ооҕуй батыллар суолун туораан саамай күндү маҕаһыыммытыгар хара килиэп уонна кабачоктаах кэнсиэрбэни ылаары сотору - сотору " элиэтиирбит " . Билигин манна улуу убайбыт Ойуунускай аатынан уулусса кип - киэҥинэн сөхтөрөр . Василий Николаевич бэйэтин кэмин сиэринэн колхозтаах хоһууна , үлэһит үтүөтэ эбит . Бэрт өр сылларга колхозка биригэдьииринэн , кыладыапсыгынан , бостуугунан үлэлээбитэ . Аҕа дойду улуу сэриитигэр 1942 с убайынаан бииргэ ыҥырыллан икки сыл сэрии толоонугар сылдьыбыта . Волгоградскай уобаласка ыараханнык бааһыран дойдутугар төннөн , саҥалыы олох оҥостон , үлэлээн - хамсаан барбыта . Кэргэнэ Ылдьаана Максим Аммосов аатынан колхоз республикаҕа биллэр бастыҥ ыанньыксыта этэ . Билигин да сиэннэрин көрөн - харайан , хос сиэннэрин кэтэһэр . Василий Николаевич бэйэтэ 1985 сыллаахха сахалыы ырыа - тойук саҥалыы сөргүтүллэн эрдэҕинэ , биһиги кэккэбититтэн туораабыта . Олус да гыннар олоҥхоһут быһыытынан аата суола үйэ саас тухары хаалла . Василий Николаевич Попов - Бочоох Нам улууһун биллэр ырыаһыттарын , олоҥхоһуттарын Афанасий Сивцевы - Дьиибэ Бытыгы , Гавриил Кычкины - Хабыанньаны , Егор Охлопковы - Буоратыйы , Прокопий Ядрихинскайы - Бэдьээлэни кытта биир кэккэҕэ турар олоҥхоһут этэ . Гавриил Кычкин 1948 сыллаахха нэһилиэктэри кэрийэ сылдьан олоҥхолооһунугар Василий Попов « Кыыс уонна эдэр бухатыыр » ырыатын толорбута . Ону хайҕаабыттарын туһунан истибит дьоннор билиҥҥэ диэри кэпсээн оҥостоллор . Балта Мотя ахтарынан , наһаа үчүгэйдик кыыс ырыатын ыллыырын иһин батыһа сылдьан « убаай кыыс ырыатын ыллаа » диэн хаайдаҕына , атаҕын оллоонноон , сыҥаах баттанан оҥостон олорон ыллыыр үгэстээх эбит . Саха биллиилээх суруйааччыта уонна общественнай деятелэ - поэт , прозаик , тылбаасчыт , литературнай кириитик Иван Егорович Федосеев - Доосо бу ахсынньы ыйга тіріібµтэ 80 сылын туолла . Кини 1927 сыллаахха Чурапчы улууґугар тіріібµтэ . 1942 сыллаахха кµґµірµ Чурапчы холкуостарын хоту кіґірµµ са ± аламмыта , 14 саастаах Иван тіріппµттэрин кытта хоту кµµс іттµнэн кіґірµллµµгэ ыытыллыбыта . Салгыы » http : / / uhhan . livejournal . com Уххан Сиэркилэ Мин " Сиэркилэбин " суруйбата ± ым ыраатта . Бу 1989 с . ыла са ± алаабыт анал рубрикам этэ . Маннык аатынан кинигэм тахсыбыта , маннык аатынан ГУП " Мастер ТВ " га анал авторскай биэриилээх этим . Онтубун куорат баайын µллэстиигэ ГУП тары МУП ка кіґірібµт диэн ааттаан , мээрийэ радиотын , телевидениятын , ырыынактарын о . д . а суолталаах тэримтэлэрин былдьаспыттара . Ити 2003 с . ыам ыйыгар этэ . Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин 481 № дээх дьаґалынан ГУП " Мастер ТВ " уонна " Микс Мастер " радиокомпанияны мээрийэттэн былдьаан ылан Бэчээт Департаменын ( Павлова Л . В ) " ведениетыгар " ( отнести к ведению ) биэрбиттэрэ . Бэчээт Департамена дьарыктаммыта . Биир кµн иґигэр 56 киґи µлэтэ суох хаалбыппыт . Сорохтор " Столица ТВ " га , сорохтор НВК ± а киирбиттэрэ , уоннаа ± ылар бу дьаґал быґыытынан 2003 с . ыам ыйын 26 к . хоґуттан тэриллиэхтээх тэрилтэ хаґан µлэлиирин кэтэґэр буолбуппут . Сылы быґа кэтэспиппит . Ґлэґиттэр , Ґлэ Инспексиятыгар , арбитражнай суукка тийэ туруорсан тугу да ситиспэтэхтэрэ . Бэчээт департамена саІа директор буллахпытына , саІа устаап оІордохпутуна диэн уґатан испитэ . Сыл кэриІэ буолан баран , СР минимущуествотын кытта саІа ГУП " ТК Мастер ТВ " тэрийдибит диэн буолта . Рыбалко С . Г диэн саІа дириэктэр миэхэ : " эн былырыын " по собственному желанию " уурайбыккын бирикээс тахсыбыт трудовойгун кэлэн ыл " диэн соґутта . Мин сайабылыанньа суруйбата ± ым , уурайар санаам суо ± а , бирикээстэрин да булбатылар . Онтон ыла са ± аламмыта икки сылтан ордук уґун унньуктаах сууттаґыы . Дьыалам , тіґі да µлэ сокуонун кэґии баарын Ґлэ Инспексията , прокуратура бигэргэппитин иґин куорат суутугар ( судьуйалар Шадрина Л . Е . , Оконешникова М . М . Осипова А . А . ) киирдэ да то ± о эрэ мин иискэбин аккаастыырга диэн буолан испитэ . Бу сымыйа тэрилтэлэри тэрийбит Бэчээт Департаменын , госминимуществоны кыттыгастаах эппиэккэ тарда сатаабытым . ДьиІ буруйдаахтар кинилэр этилэр . Прокуратура ± а бырабыыталыстыба ± а тийэ суруйбутум . Е . А . Борисов дьоно сурукпун мин сууттаґа сылдьар киґибэр Бэчээт Департаменыгар Павлова ± а быґаартара биэрэллэр . Кµлµµ гыммыт курдук . СаІа тэриллибит ГУП " Мастер ТВ " кумаа ± ыга эрэ баар фиктивнай тэрилтэ буоларын бары билэллэрэ . Урукку оборудуванияларын , баайдарын дуолларын саІа тэриллэр " Алмаз ТВ " уонна " Столица ТВ " µллэстибиттэрэ . Соро ± о ханна тиийбитин ким да билбэт . СР гражданскай дьыалаларга Ґрдµкµ Суута , Никитина М . Н бэрэссэдээтэллээх суута бастаан саІаттан кірµµгэ , онтон мин кырдьыкпын таґааран µлэбэр тіттірµ киллэрэргэ уураахтыыр . Фикивнэй , сымыйа тэрилтэни тэрийбит СР Бэчээтин Департамена уонна СР Минимуществота надзорнай жалоба суруйар . Ону СР ҐС судьуйата Александрова Р . С . µІсµµлэрин аккаастаан , мин туґабар ҐС уураа ± ын оннунан хаалларар Хамнаспын кытта моральнайбын Осипова А . А . бэрэссэдээтэллээх куорат суута кірір , тэрийээччилэри Департамены , госминимуществоны эппиэтинэстэн таґааран куоттаран баран , ханна баара биллибэт , кэлиІІи сууттарга сылдьыбатах , билигин олох да суох , " Мастер ТВ га " онтон " Алмаз ТВ " га бииргэ µлэлээбит , Суханов уонна Серкин диэн іріттірµ кытта Москва диэкки кµрээбит Е . Н . Зуева диэн дириэктирдээх , ГУП ТК " Мастер ТВ " сымыйа тэрилтэ ± э , барытын билэн олорон хамнаспын 108 тыґ . тілµµргэ уурар . Бу суукка Департамен бэрэстэбиитэлэ , юриґа А . Р Фадеева эрэ кыттар . Департамен бэйэтэ анаабыт дириэктэрин кірдіін булан биэрэр ини диирбитигэр тийэбит . Трудовой киниискэлэр ДепартамеІІа сыталлар . Кµн бµгµн икки суут уураа ± а туола илик . Трудовойбун да ыла иликпин , " Мастер ТВ " га эмиэ да µлэлиир курдукпун , хамнаспын да кыайан ылар кыа ± ым суох . Суут бириистэбэ хантан тугу булан ыларын билбэккэ олорор . Дьэ итинник тµктэри быґыы , барыта . Билэ билэ тµікэйдээґин . Мин интэриэспин кімµскµіхтээх Бэчээтим Департамена бэйэбин албынныы , тµікэйдии сылдьара , бырабыыталыстыба бэйэтинэн киґиэхэ итинник сыґыана сµіргµ . Уонна хантан саламта ± а эрэл , итэ ± эл кэлиэйѕКуорат суутун бэркэ илиилэригэр ылбыттар . Суут бириистэптэрэ суут уураа ± ын сатаан толорботохторуна салгыы сууттаґарбытыгар тийэр буоллубут быґылаах . Суукка киґи кырдьыгын булара іссі уустугурбут . Бу дойду µрдµнэн буола турар коррупциялаах быґыы майгы содула . Биґиги республикабыт саламтата сатарыйда . Бэйэ бэйэлэрин тининиктэґии , самнарсыы , тµікµннээґин , бэрик , ньымаат , µбµ сиэґин µгэннээтэ . РФ Счетнай палататын бэрэбиэркэтин тµмµгµнэн 3 млрд . 350 міл . солк . бюджет сокуонун кэґии тахсыбыт , ол иґигэр угаайык ( подставной ) тэрилтэлэри туґаныы . Бастакы бирисидиэммит са ± анаа ± ы кэмнэри хаґыаттарга , " Сиэркилэ " кинигэбэр суруйбутум . 2000 сылтан оло ± у " Санаа буолардаах , буолбаттаах " кинигэбэр киллэрбитим . В . А . Штыров тірµт сокуону РФ киэнигэр сіп тµбэґиннэриэх , сиртэн хостонор баай промышленноґын ата ± ар туруоран баран , ПутиІІа туран биэрэх буолан бирисидиэн буолбута диэн тус бэйэм санаабын . Тимир суол кэлиитэ , массыына суолларын сіргµтµµ , ниэп , гаас турбатын тардыы , µс сµрµн энергоисточниктары холбоон электролинияны со ± уруу тардыы барыта сир баайын супту оборорго анаммыт киинтэн кэлэр оботтоох былаан олоххо киирэн эрэрин кэрэґэлиир . Сотору бирисидиэннэнэн таймаланан бµтэрбит буолуо оІоробунѕ Мантан тіґінµ тіттірµ і ± µйэн ылабыт диэн сыал сорук биґиги саламтабыт иннигэр турар . Бу µллэґик кэмигэр элбэх µп харчы , сыаналаах кумаа ± ы , дуоґунас , бэрик ньымаат хамсаата , хамсыы турар . Саламта , чонуобунньуктар , бу , бµгµІІµ дуоґунастарын кыа ± ын бэйэлэрин тустарыгар кµµскэ туґанарга µірэннилэр . Ґµнэ тэґиинэ суох бардылар . Бэрик , ньымаат , былаат , откаат µгэннээтэ . Онноо ± ор бэйэбит дьоммут бэйэлэрин тіріібµт дойдуларын харчы оІорор эйгэ курдук кіріллір . Олохтоохтор кыґал ± аларын быґаарбыта буолан харчы кірін ону сииллэр . Тыа хаґаайытыбатыгар кірµллµбµт харчы аІаара аадырыґыгар тийбэккэ аара сіІірµн Ил Тµмэн хонтуруоллуур кэмитиэтэ дакылааттаабыта . АІардас нуучча омугун уґулуччу , ураты тутар Москуба бэлиитикэтин олоххо киллэриигэ биґиги дьоммут умса тэннэ тµстµлэр . Арай Татарстан саламтата , депутааттара утары тыл кітіхтµлэр . ( Неделя Якутии 10 - 03 - 06 ) Республика саламтата чопчуламмыт национальнай бэлиитикэтэ суох . Тірµт олохтоохтору харыстыыр кэскиллээх хамсааґына суох . Кµннээ ± и мэрэппэрийээтийэннэн µлµґµйэллэр . Ыыра арда биллибэт ыйаахтар , ууга суруллубут уураахтар . Бирисидиэммит бырагырааммата олоххо кыайан киирбэт . Киґибит , АЛРОСА ны биэрэргэ боротокуолу илии баттаан баран , онтун норуоттан кистии сылдьан бэйэтин ійітіргі илии баттааґын ыыта охсор . Дьэ " ірµіл " диэтэ ± иІѕ Хайдах , туох олоххо баран иґэрбитин ыраІалаабат . Ґчµгэй да , µчµгэй µлµгэринэн µлµґµйдµлэр . Кириитикэни тулуйан истибэттэр . ДьиІнээх информация , ырытыылаах санаа тахсыбат . СМИ уксэ эмиэ µллэґиллэн хонтуруолланар . Тыа сиригэр олох дьаґах , быґыы майгы кійгірін , омсолоох ірті элбээн иґэр . КииІІэ бэйэ бэйэлэрин сиэґэллэр . Илин эІээр , Бµлµµ улуустара диэн арахсыы дириІээн иґэр . " ѕположение в улусах очень тревожное . С ростом пьянства и тунеядства растет и преступность , следовательно , увеличивается число осужденных " предс . ВС РС . Л . Т . Горева . Неделя Якутии 10 - 03 - 06 . Ґлэтэ суох буолуу , аргылааґын , олох таґыма тµґµµтэ , тийиммэт буолуу , итэ ± эл , эрэл эстиитэ тыа сиригэр ырылхайдык кістір . Норуот улугурда , най барда , туохха да кыґаммат буолла . Сотору кэминэн хас иккис республика олохтоо ± о сууттаммыттар ахсааннарыгар киириэ диэн саба ± алыыллар . Тойотторбут онтон хаалсыбаттар . Бэйэлэрин иннигэр бэрэбинэ сытарын кірбіт буола харахтарын µµтэ бµлэммит саламтабыт , мээр Мэхэлчуугу сиэри аґаары , " корруупсуйаны арыйбыта " бэйэтин " бэрдэ " эмиэ тахсан кэллэ . Итинник буолуохтаа ± а , µчэґэлэрэ туолара чугаґаата ± а . Тумууґабы самнаралларыгар хайдах кэбилэммиттэрин бу баардыы ійдµµбµн . Алтан Харах диэн кимэ биллибэт интернет автор " Якутская власть обналичила бюджет " диэн айдааннаах матырыйаала та ± ыста . Онно хаайыллыбыт мээрийэ чиновиктарын кытта бииргэ бюджет харчытын СР минфинин ніІµі Иван Яныгин диэн тµікµн киґи биир хонуктаах албын фирмаларын ніІµі элбэ ± и аґарбыттар . ( урут Сергей Яныгин диэн тµікµн министр финансов баар буола сылдьыбыттаа ± а ол амыдайа дуу , айма ± а дууѕ ) Барыта 126 араас тэрилтэ , ол иґигэр улуустар ФКУ лара , УКС тара , араас МУП тар , ГУП тар , КБ лар , ОАО ар , ЗАО лар , фондалар эмиэ тыыннаах харчы оІотторон ылбыттар , бу тµікµннµµ іІінµ туґаммыттар . 40 ча міл . сууммалаах нолуоктан куоппуттар . Билигин прокуратура бэрэбиэркэлии сылдьар Тумсуларын дул ± а ± а соттуналлар . Куорат таґынаа ± ы дул ± а баранарыгар тийдэ . Ону µтµктэн улуустар баґылыктара , тэрилтэлэр тойотторо сіптііх дул ± аны кірдµµр аакка тµспµттэр . " Бил баґыттан сытыйар " , Эстэр ыал ына ± а кэйиик буолар " , " Суор , суор хара ± ын оІсубат " диэн саха іґµн хоґооннорун ис ійдібµлэ тийэн кэлэр . Бу барыта буолбата ± ына , µксэ откаат , бэрик , ньымаат , кіннірµ уоруу да харчыта буолуон сіп диэн хаґыаттарга саба ± алыыллар . Ол эрэн ону дакаастыыр ыарахан . Ол наадатыгар хас суумма хас бырыґыаІІа тыыннаах харчыга кубулутуллубутун , ханнык дуогабырынан туох µлэ дьиІнээхтик оІоґуллубутун , тіґіті сымыйатын , ханнык банкекка тіґі аґы сиэбиттэрин , тіґі арыгыны испиттэрин , ханнык табаар атыылаґыллан ханна , кимиэхэ тиксибитин , харчыны кимиэхэ то ± о биэрбиттэрин о . д . а . барытын бэрэбиэркэлиэхтэрин наада . Аны бу испиэґэк ситэтэ суох дииллэр . Урукку сыллар , сорох тэрилтэлэр толору испиэґэктэрэ прокуратура ± а баар буолуон сіп курдук . Туох да диэн куотуммуттарын иґин , саатар нолуоктан куотууга тµбэґиэхтэрин сіп . Бу бырабыыталыстыбабыт , µрдµкµ саламтабыт кірір истэр хонтуруоллуур тэрилтэлэрэ тіґі сатарыйбыттарын туоґута . Мээрийэни кытта сирэйдэрэ тэІнэґиэх бадахтаах . Алтан Харах таґаарбыт информацията , мээнэ киґи булбат дьыалата . Бу µрдµк іґµілээхтэртэн тахсыбыт дьыала . Иґэ истээх , таґа тастаах . Ол эрэн билиІІи туругунан бу албын фирмалары туґаммыт уонна тыыннаах харчыны ылбыт дьон кимнээхтэрэ биллибэт . Кинилэр харчыны тµікэйдээбит суолларын омооно эрэ кіґµннэ . Силиэстийэ хайда ± а быґаарыа . Суукка тийэрэ саарбах . То ± о диэтэргит мээрийэ , да бу " обналичка " да дьыалата бµтµн Россия , СР иґиниэн буола турар , илэ баар кістµµ . Ол улуустарга , нэґилиэктэргэ тийэ киирдэ . Киґи куґа ± аІІа тµргэнник µірэнэр . Мин ыйытыыларым Бу , " обналичка " туґунан матырыйааллары аа ± ан , µп миниистирин , прокурор Шпаков эппиэттэрин аа ± ан баран , миниистир А . С . Николаевтан , Ил Тµмэн бµддьуіткэ , нолуокка уона сыана бэлиитикэтигэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ А . С . Уаровтан , Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлэ Нь . С . Тимофеевтан бу дьыала ± а санааларын этэллэригэр маннык биир ис хоґоонноох ыйытыктары барыларыгар бэлэмнээбитим . Ону хайдах баарынан биэрэбин . Нь . С . Тимофеевы эрэ кыайан таба туппатым , солото суо ± а бэрт эбит . Кэлин кэпсэтиэх буолла . Уххан : Бюджет , нолуок кэмитиэтин бэрэсс . буоларгынан , нолуок , бюджет сокуонун , µп харчы эргиирин бэрээдэгин билэр киґи буоларгынан , " Якутская власть обналичили бюджет " диэн интернет сайт иґитиннэриитин туох диэн быґаарыаІ этэй ? Уххан : Прокуратура , ( А . Шпаков ) манныкка майгынныыр испииґэк кинилэргэ баарын билинэр , дааталарыгар , суммаларыгар бэрэбиэркэ барыа диэбитэ ( Наше Время хаґыат 10 № рэ ) Ол аата бу матырыйаал чахчылаа ± а кістін турар . Сиппэтэх буолуон сіп , урукку сыллар , эбии тэрилтэлэр , араас сууммалар эбиллэн биэриэхтэрин сіп дии саныыбын . Маны барытын µрдµкµ саламта , ол иґигэр Ил Тµмэн , инньэ Э . Березкин , ба ± ар ол да инниттэн , билэн , туґана олорбут буолан тахсаллар . Бу тугуй , хайдах сыаналыахха сібµй ? Уххан : Уопсайынан ыллахха " биир хонуктаах " , " угаайык " тэрилтэлэр ніІµі тыыннаах харчыны оІорууну , нолуоктан куотууну сокуон хара ± а туох диирий ? Уххан : Биллэн турар тілібµрдэр сорохторо фиктивнэй µлэ оІоґуллубут дуогабардарыгар оло ± урбуттара сэрэйиллэр , этэллэрин курдук бу µксэ , " откаат " , бэрик , ньымаат , бюджет харчытын уоруу буолуон эмиэ сіп . Маны эн туох диэн сыаналыыгын ? Уххан : Хас тутуу , ірімµін , матырыйаал , араас банкеттар , ас , мал атыылаґааґынын , бюджетка кірµллµбµт µбµн 10 - 30 % тийэ чиновниктар , бу µлэни эбэтэр іІінµ оІорбуттарын иґин ылар " бырааптаахтар " диэн суруллубатах сокуон харчылара буолуохтарын сіп дуо ? Уххан : Бу барыта Иван Яныгин эрэ тэрилтэлэрэ дуо ? Кини кимий , ханнаа ± ы киґиний ? Урукку тµікµн министр финансов Сергей Яныгин быраата дииллэрэ кырдьык дуо ? Маннык іІітµн иґин , " Харчыны тилиннэрээччилэр " тіґі % ылалларый ? Хаґыакка суруйбуттарынан 50 % кытта тийиэн сіп диэбиттэр . Уххан : Минфин тіґі да элбэх порученияны аґардар , хас эмэ сыллар тухары ревизиялыыр управленията , араас кэтэбиллэрэ , манабыллара , уонна нолуок управленията баччааІІа диэри ити быґыыны майгыны билбэккэ олорбуттара буолуо диэ ± и ким да итэ ± эйбэт дьыалата . Минфин , хонуруолун , ревизиялыыр кэмитиэтэ бэйэтин иґинэн баарын омсолоох ірті кістін та ± ыста буолбаат ? Ил Тµмэн хонтуруоллуур кэмитиэтэ то ± о маны арыйбата ± ай ? Бу испиэґэккэ киирбит тэрилтэлэр , улуустар баґылыктарын сорохторун кытта кэпсэтэн кірдµм . Кинилэр Минфин туох диэбитин µтµктэ олороллор . Биґиги билбэтэхпит диэн . Маны хайдах сыаналыыгын ? Уххан : Аны , хайдах эрэ бюджет эрэ тэрилтэлэрэ итинник " обналичканнан " дьарыктаналлара бобулларын курдук хаґыакка быґаараллар , " ГУП уонна ГУ " диэни буккуйумаІ диэн . " Неделя Якутии " диэн хаґыакка . Мин санаабар нолуоктан куотан тµікµннээбит буоллахтарына кэтэ ± иттэн , бюджет киэнэ буоларыттан тутулуга суох бары сокуон иннигэр эппиэттиэхтээхтэр буолбатах дуо ? Маны хайдах быґаарыаІ этэй ? Уххан : Биґиги саламтабытыгар утарыта турсуу , бэйэ бэйэни сиэґин " сфера влияния " µллэстии уруккуттан баара . Ол ордук Штыров олоруо ± уттан µгэннээтэ , µµнэ тэґиинэ суох барда . Ити барыта республика хостонор баайын туран биэриини кытта ситимнээх . Тумууґабы самнарыыны санаа . Онтон Михальчук µрдµгэр тµґµµ , " чымыдаанынан компроматы " хомуйдубут диэн аґа ± астык суоґур ± аныы эрдэттэн иґиллибитэ . Ол эрэн биир сиртэн , биир ситимнэнэн та ± ыстылар буолбатах дуо ? Ґрдµкµ салалта кірір истэр , хонтуруоллуур тэрилтэлэрэ бу испиэґэккэ бааллар . Кинилэр сокуон быґыытынан эппиэккэ тардыллыахтарын сіп дуо ? Сирэйдэрэ тэІнэґэн та ± ыста буолбат дуо ? Уххан : Дойдубутугар айдаан иирсээн буола турарын кірін истэн " бµібэйдээн " ситэрэн хоторон биэрэр µґµс кµµс баарын этэллэр , ол кимнээх буолуой ? Семен Назаров хаґыакка интервьютугар : " Якутия ввергнута полосу непрекращающихся политических скандалов . Еще немного , и обьективно только внешнее " хирургическое " вмешательство может остановит эти негативные процессы . " ЯВ . № 10 . Манна эн туох диэІ этэй ? Уххан : Бирисидиэн да мээр да дуоґунаґа сотору суох буолуо , республика статуґа уларыйан бідіІсµтµµгэ барыахпыт дииллэрэ кырдьык дуо ? Ыйытыктары биэрдэ " Кыым " хаґыат корр . Уххан . 2006с . 3 ый . 10 к . Миниистир А . С . Николаев Москуба ± а сылдьан тіліппµінµнэн саба быра ± ан маннык хоруйдаата : Мин нууччалыы хаґыаттарга быґаарбытым . Минфин баан курдук µлэлиир . Биґиги 450 тыґ . порученияны сылга аґардабыт . Ити испиэґэккэ уонча киирбит . Хас бырыґыана буоларый ? Ити харчылары уорбуттар диэн суох . Биґиги бэрэбиэркэлээґиммитинэн дуогабар оІоґуллан сіптііх µлэни , сіптііх табаары ылбыттар . Аактар , табаардар бааллар . Яныгин тэрилтэлэрэ хайдахтарын мин билбэппин , ону прокуратуура быґаарыа . Бу тэрилтэлэргэ харчыны ыыппыт тэрилтэ нолуоктан куоппут диэн буолбатах , ба ± ар харчыны ылар тэрилтэ нолуоктан куоппута буолуо , ону дакаастыахха наада . Салаппаан бакыакка харчыны а ± алан биэрэллэр диэннэрин дакаастыахтарын наада , бюджет тэрилтэлэригэр оннук суох курдук кірібµн . Хаґыакка суруйалларыгар маны барытын минфин оІоро олорорун курдук таґаарбыттар , бу сымыйа . Биґиги онно туох да сыґыана суохпут , ол иґин сууттаґабыт . Чааґынай тэрилтэлэр нолуоктан куоппуттарын , куоппатахтарын силиэстийэ быґаарыа . Тэрилтэлэр сымыйа µлэ ± э аакта , дікµмµін оІорон харчыны ылбытттара дакаастанна ± ына салайааччылара эппиэттиэхтэрэ . Барыта откаат , бэрик , ньымаат , уоруу харчыта буолуо дииллэрин силиэстийэ дакаастыыр буолла ± ана , дакаастыа . Ол Иван Яныгиннарын харахтаан кірбітіх киґим . Кини ЕРКЦ ны кытта ситимнээ ± э кістір . Конкеретнай обналичевание баар буолла ± ына сыыґа буолла ± а . Ол эрэн билигин дьыала дакаастана илигинэ ол киґи , бу киґи буруйдаах диир эмиэ сыыґа буолуо . Пруговалаах дыалалара атын , ол эрэн кинилэр Яныгин тэрилтэлэрин кытта ыкса сыґыаннара манна эмиэ кістір . Силиэстийэ ЕРКЦ дьыалатынан бу " обналичка " дьыалатыгар та ± ыста ± а дии . Ол аата сокуону кэґии іттµгэр туох эрэ баар буолан та ± ыстахтара . Ону быґаарыахтара . Биґиги силиэстийэ тµргэнник барарыгар , ким тугу оІорбутун быґаара охсоругар ба ± арабыт . Ити Алтан Харах сайтын кытта тиґэ ± эр тийэ сууттаґыахпыт . Итинник сымыйаннан былааґы холуннарааґын сыыґа . А . С . Уаров хас биирдии ыйытыкка чопчулаан буолбакка , сµнньµнэн , бµддьµіккэ , нолуокка сыґыаннаах ірµтµн быґаарабын диэтэ : Мин маны мээрийэ дьыалаларын кытта сибээстииибин . Яныгин угаайык тэрилтэлэрэ уонна Пругова тэрилтэтэ 5 сыл устата 150 ча міл . солк . " обналичи " гыммыттар уонна 40 ча міл . солк . нолуоктан куотуу баар диэн суруйаллар . Прокуратуура дьарыктана сылдьар . Јскітµн бу барыта кырдьык буолла ± ына , манна кіннірµ µп харчы махинацията , µбµ сыала соруга суох туттуу эрэ буолбакка , финансовай сокуоннары куруубайдык кэґии , криминал баар . УК ыстатыйаларынан барар дьыалалар . Онтон бу ыстатыйа тахсыбытыгар мин интэриэґиргээн , токкуйдаан кірдµм . Прокурор Шпаков бу испиэґэк баарын бигэргэппитэ . Ол эрэн минфини буруйдааґыІІа мин сібµлэспэппин . Мин бµддьµіт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэбин . Бµгµн бддьµітµ кылаастарга араарыы диэн саІа сокуон киирэн турар . Ол быґыытынан харчы хайдах барарый ? Туох баар харчыны ылар бµддьµіт тэрилтэлэрэ ханнык да бааІІа счет аґар бырааптара суох . Минфин бµддьуіккэ илии баттааґын ( роспись ) диэни оІорор , ол аата кинилэр харчыны ханна ороскуоттууллара бµддьµіккэ суруллубут эрэ буолла ± ына федеральнай казначейство ± а счет аґыллар . Казначейство эмиэ барытын кірін олорор . Салгыы бу харчытын тэрилтэ ± э ыытар . Онтон салгыы ханнык ба ± арар схеманы µлэлэтиэххэ сіп . Тутуу , ірімµін µлэлэрин ыыттаралларыгар араас ньыма элбэх . Харчыны обналичи гынааґын , бэрик , откаат ылааґын уо . д . а . Холобура ; Бµддьµіттэн µбµлэнэр ханнык эрэ иниститут ірімµін ыытар . Армяннар тэрилтэлэрин булан дуогабар тµґэрсэр . Ороскуота бµддьµіккэ кірµллэ сылдьар . Холобура , ол кірµллµбµтµн быґыытынан минфин 4 міл . ыытар . Армян тэрилтэтэ харчыны маннык счетка ыыт диир . Нолуоктан куотарга µгµс элбэх ньыма баар . Онон µлэлииллэр уонна тэрилтэ салайааччытыгар харчы ууран биэрэллэр . Тэрилтэ салайааччыта минфиІІэ суруйар , ірімµіІІэ харчы кірµллµбµтэ , барыта бэрэбиэркэлэммитэ , харчыны маннык счетка ыытыІ диэн . Харчы баран хаалар . Ол иґин прокурор Шпаков саамай сіпкі этэр : " ѕ билигин , эрдэ тµмµктэри оІорумаІ , барыта биллиэ ± э " диэн . Суоллара барыта кісті сылдьар , быґаарыахтара . Минфин харчыны туора ыытыан да ба ± арбыты иґин хайдах да ыытар кыа ± а суох . Барыта бµддьµіт илии баттааґыныгар суруллубут буолуохтах . Маны таґынан РФ казначействота кинини хонтуруоллуу олорор . Тутууга эІин тендер ыыттарааґын урут 200 тыґ . буолла ± ына барара . Билигин 60 тыґ . тендер барар . Онон діссі буккуур , діссі харчыны буккуйарга кыах элбиир . Эрдэттэн кэпсэтиилээхтэригэр тутуу , ірімµін ыыттарыахтара , ону эн хайдах да дакаастыыр кыа ± ыІ суох . Харыларыттан харбаатаххына эрэ . Бэрик ылыы ыстатыйата УК ка саамай уустук ыстатыйа дииллэр . Даккаастыыр олус уустук . Харытыттан харбаатаххына биирдэ дакаастанар . Холобур губернатор Аясковка бµддьµіт сокуонун кэґээґиІІэ холуобунай дьыала тэрийбиттэрэ . Бµгµн , бµддьµіт сокуонун , кылаастааґыны кэстиІ да прокуратуура холуобунай дьыаланы тэрийэр кыахтаах . Мин Иван Яныгины отой билбэппин . Сергей Яныгин диэни билэр этим . Кини миниистирдии сылдьан 5 млрд . харчыны республикаттан уоран турар . Мээрийэ дьыалатын кытта бу дьыаланы эн тэІнээмэ . Кинилэр олох харыларыттан харбатын тураллар . Минфин биир да чиновнига кинилэр курдук кытай суумкатыгар харчы хаалаан илдьэ сылдьыбытын дакаастыыр кыа ± ыІ суох . Оннук суох . Шпаков эппитинии бэрэбиэркэ бара турар , ол барытын дьэІкэрдиэ , кыратык тулуйа тµґµІ . Дьэ , кµн бµгµн , итинник эппиэттэри ыллым . А . С Уаровка , А . С . Николаевка махтанабын , ыйытыыбар хоруй биэрбиттэрин иґин . Сарсын дьыала хайа іттµнэн эргийэн тахсыа биллибэт . Тохтотон кэбиспэтэхтэринэ салгыытын аа ± аарыІ . Кулун тутар 16 к . 2006 с . ( Бу ыстатыйабын ханна да таґаарбатылар , интернеткэ киирэн иґэн сµттэ ) СИЭРКИЛЭ КэмІэ кэрдиигэ тиириллэн , сахам омугун дьыл ± атын ытык суруга ыйаммыт , добун доло ± ойго , іспіт ійгі , ілбіт сµбэтин ійдібµлэ иІэриллибит ѕ БµгµІІµ бµгµрµ саха ± а Бµтэр уґук кэлбитинии бµтэй оІоґуулаах , бµлгµрµ тутуулаах Ыраахтаа ± ылаах сиртэн ыйыллыбыт ыйылыннары баайыылаах Ыстыырап ыйаа ± а ыйаммытѕ Бирисидиэммит В . А . Штыров болдьо ± о бµттэ . Кэлэр болдьоххо кини хаалар µґµ , Путин : " эйигиттэн ордук хандьытаат суох , сайабылыанньа ± ын суруй " - диэбит µґµ диэн суруйаллар . Бу республика баґылыга ким буолар бопуруоґун туґунан . " Ґґµ " да " µґµ " µґµѕ Штыров бэйэтэ Ил Тµмэннэргэ : - Путин кими туруорар да ол иґин " ѕкак миленькие проголосуетеѕ " диирин быктараллар . Уруккута эбитэ буоллар кэм да эрдэттэн хайдах олоххо олорон кэллибит , тугу ситистибит , тугу сыыстыбыт , тіґінµ ыґыгынныбыт , тіґінµ эбиннибит , ким бирисидиэн буолар , бырабыыталыстыба уларыйар дуо диэн ырытыґыы , киэІ кэпсэтии , быыбарга бэлэмнэнии барыахтаа ± аѕ ССРС ыґылларыгар , РФ иґигэр баар регионнартан Саха сирэ бэйэни дьаґаныыга , ырыынакка киириигэ саамай µчµгэй балаґыанньалаах , кыахтаах этэ , бары іттµнэн . Саха сирэ сиртэн хостонор баайынан аан дойду кылаастаах дойдуга киирсэр . Ол биллэн турар бастакынан аламааспыт . Бµддьµіппµт 75 % этэ буолла ± а . Сувернитет кэнниттэн маны политика оІостон балачча туґаммыппыт . Николаев са ± ана элбэх политическай , экономическай , социальнай , култуура ± а кіІµл баара . Кумаа ± ыга да буоллар , приватизация ыытан акциялары таґааран , тэрилтэлэр дьыала ± а тэриллиилэрин кірµІµн уларытан , ырыынак экономикатыгар киирэргэ тірµт олохтоммута . Ол эрэн тыа сиригэр отуур сири , даача сирин туґаныыга биэрииттэн , квартира приватизациятыттан ырааппатахпыт . Бу кіІµлбµтµн , бырааппытын кэмигэр толору туґаныыга , бэйэни салайыныыны киллэрэ охсон , муниципальнай тэриллиилэри , норуоту кытта µллэстэн , тірµт олохтоох сиригэр - уотугар иІэрбэтэхпит . Самоуправления ± а Россия ± а саамай кэнникиннэн , хойутаан киирбиппит . Киирэрбитигэр иІэриэхтээх кіІµлбµт кірµнньук кіІдій кіхсі эрэ хаалбыта . Билигин ону хагдаІ отунан толорон чуучала оІоробут . Ис дьиІэ , ис хоґооно , баайа - дуола , бырааба , кіІµлэ суох бэйэни салайыныыѕ Штыров са ± ана бу экономическай политикабыт кыайтаран алмаастан ыларбыт аІаарыттан а ± ыйаабыта . Ханнык политиканы талбыппытый ? . Биґиги иннибитигэр сиртэн хостонор баайы туґаныыттан саха сирин туґатыгар рента ылыы боппуруоґа турара . Ил тµмэн икки палататын тохтотон , биир " толоругас " палатаны хаалларан урут тµґэрсиллибит дуогабардары Россия туґатыгар кіннірµµ , СР тірµт сокуонун РФ тірµт сокуонугар сіп тµбэґиннэрииттэн саІа µйэ сата ± ай µлэтэ са ± аламмыта . Сокуон , быраап уонна болномуочуйа іттµнэн тирэ ± э суох оІорон баран барытын тіттірµ ылыы , былдьааґын , атыылааґын барбыта . Атыыланыы уонна бэйэ ± э барыыґа суох атыылааґын . Ол барыта Россияттан соІнонор диэн буолбута . СР уонна РФ икки ардыгар сир баайын бас билии , хостооґун , туґаныы , тииґинии боппуруостара хайдах быґаарылларыттан инники кэскилбит тутулуктаммыта . СР сиртэн хостонор баайын хонтуруоллууругар олох кыра , " баґаарынай уонна санитаарынай " хонтуруоллар тобохторо хаалбыта . Маны барытын Штыров Россия былааґын кытта " сіп тµбэґиннэрэн " оІорбута . Элбэх уордьан , мэтээл , аат суол тиксибитэ . Ыра ба ± а санаабытын ырыынакка ыган , ыччат кэлэр кэскилин ыстаана суох хаалларбытын иґин Россия биир туйгун менеджерэ аатырбыта . Саха сирин олохтоохторо тымныыны кытта охсуґарбытыгар олохпут µтµітэ , кµµспµт - уохпут баранар . Саха сирэ электроэнергияны , гааґы , неби , чо ± у , атын омук сирдэригэр атыылыырга тийэ оІорор буолла . Ол эрэн олохтоохтор онтон туґаналларын иґин тілібµрдэрэ эбии улааттар , улаатан иґэр , µгµстэр олох да туґамматтар . Ол баар , айыл ± аны айгыратан сиртэн хостонуллар баайбыт биґиэхэ іІіті . Туркмен - баши олохтоохторугар энергияны тіліттірбіт µґµ диэни истэ - истэ сымыйа остуоруйа курдук саныыбыт . Татарстан , Башкорстан сиртэн хостонор баайдарыттан тіґінµ туґаммыттарын киґи ымсыыра эрэ истэр . Республика баайын - дуолун , кіІµлµн туран биэрии тактикатыгар ; Россия барытын ылар буолла , тугу да кынар кыахпыт суох , суукка биэрэн ону туруорсабыт , маны киирсэбит диэн норуот хара ± ар " оонньуу " са ± аламмыта . Стратегиятигар ; Аан дойду Азия Тиихэй акыйаанын регионугар Сибиир , Дальнай Восток сиртэн хостонор баайын атыылаан Россия хааґынатын хаІаттар , энергетичэскэй , транспортнай политикатыгар киллэриллибиппит . Саха сириттэн тиэйэн ыларга тимир суола , супту оборорго газ , ниэп турбалара , электролиния тутуулара тэтимнээхтик са ± аламмыттара , сал ± аммыттара . Мантан тииґинэр дохуоппутунан инники кэхтибэт кэскилбит тµстэниэ диэн буолбута . Штыров кэмигэр , урукку бырааптарын , кіІµлµн кµрµлµµр кµнµс кірін олордохторуна , бэйэтин µрдµкµ былааґын " сіп тµбэґэн биэрэр " кыґамньытынан былдьаппыт норуот политикаттан олох тэйбитэ , кэлэйбитэ . Партияларбыт , общественнай хамсааґыннарбыт , айар сойуустарбыт быыбарга эрэ тиллэн кэлэр ыарыылаахтара ити кістір . Анааґын буолбутугар олох да саІалара иґиллибэт . Бигэ туруктаах хамсааґын да баара кістµбэт . Айар сойуустар , ордук суруйааччылар идеология ± а чугас буолаллара . Ол сойуустар сойбуттара ыраатта . Суруйааччылар омуктарын иннин туруулаґар саІалара сµттэ . Тыґытыйыыбыт , хоротуйуубут холобурунан , табыллыбатах олохтоох дьахталлар ытааґыннара соІооґуннара , эр киґи куґа ± ана аныгы µйэ уус - уран чулуу айымньытын быґыытынан сыаналанар буолла . Онтон атынын сиэкис уонна абааґы аралдьытар . Култуурубут шоуга кубулуйда . Ким да туохха да кыґаммат . Иґитиннэрэр биллэрэр эйгэ ± э барыта µµт - тураан олох . Буолар буолбутун кэннэ иґитиннэрии - биллэрии , барыта µчµгэйин туґунан . Тиис - уос бараммыт , куолас иґиллибэт , СМИ сибигинэйэр эрэ . ДьоІІо тийэрдиллэр олох кырдьыга оннук . ДьиІэ атын . Норуот эмиэ най барда . Барыта бµттэ , дьэ хайдах буолан иґэр , утаран да туґа суох , ким да саІарбат дэґэллэр . Эмиэ да атын регионнарга холоотоххо олохпут таґыма ордук курдук диэн буолар . Штыров олорор кэмигэр иґитиннэрэр - биллэрэр эйгэ ± э ( ИБЭ - СМИ ) улугуруу диэбиккэ дылы дьиІнээх улугуруу барда . ИБЭ бµтµннµµ былаастан быґаччы тутулуктанна . Государственнай да кэтэх бас билии да іртµнэн . Кэтэх бас билиилээх хаґыат да араадьыйа да , сурунаал да буоллун барыта былаастан тутулуктаах . Былаас дьоно баайдар , кинилэр хаґыаттаналлар тойдоноллор . Биґиэхэ бэчээт тутулуга суох тірдµс былаас быґыытынан туох да саІаны , баар кырдьыгы этэр суолтата сµттэ . Хоруупсуйа , атыыланыы , бэрт буолааґын , сіп тµбэґии , билсии - кіссµµ барытын быґаарар . Штыров бу болдьоххо олорбутун тухары саха сирин баайын дуолун , кіІµлµн сокуон да , бас билии да іртµнэн тірµттэрин , акылаатын барытын туран биэрдэ . Сувернитеттана сылдьыбыт кэммититтэн 90 кыраадыс туора эргилиннибит . Бары эйгэ ± э барытыгар . Дьэ ол саамай сіптііх суолу тутустубут диэн буолар . Иннибитигэр туох баара биллибэт , хара ± ы саба баанан баран " улахан убай " кэнниттэн тук курдук батыґыыѕ АЛРОСА - ны биэрэн илии баттаан бµтэн баран , биэрбэтэх буолан , уоппуска ± а сылдьар аатыран , бэйэтин ійітін илии баттааґынын ыыттара турбута да баар . Бу холобур миигин улаханнык кэлэппитэ . Итинник сирэйэ - хара ± а суох дьону албынныыр , сэниир быґыы - майгы тугу оІоруо суо ± ай ! Саха сирэ сырьены хоро таґан атыылыыр холуонньа ± а кубулуйда . Таас чо ± у , руданы атын да сир баайын таґарга тимир суол , газ , ниэп турбатын тардыы , электролинияны тардыы , ГЭС - тэри эбии оІоруу , буортулаах собуоттары тутуу о . д . а . барыта сиртэн хостонор баайы супту оборуу политиката . Аны сиртэн хостонор баайдаах сирдэри бас билиилэригэр биэрии иґигэр , дириІэр киирэн бара турар . Холобур : бастаан АЛРОСА - тан киирэр нолуогу былдьаспыттара , онтон акциятын , онтон баайын - дуолун , онтон сирин - уотунѕНоруот сиртэн хостонор баайын политикатыгар кыттыспат буолла . Ол аата Былаас уонна норуот икки арда муннарар ыраахха кубулуйда . Бу муннарыыны , бу туманы тірдµс былаас - Бэчээт дьай ± ардан тыалырдан , ырааґырдан , бэйэ - бэйэни кытта утарыта кірсін олорон ійдіґµµ туругар тийэрдэн , ыстаан , ситимнээн биэриэхтээ ± э . Биґиги ИБЭ - бит улугуруу , сіп тµбэґэ сатааґын , бэрт буолуу туманыгар харааччы мунан хаалла . Россиябыт Азия , Чуумпу акыйаан дойдуларын , ордук кытайы кытта куомуннаґыытыгар Дальнай Востогу , Сибиири туран биэриэхтээх . Сµµґµнэн мілµйµін кытай олоро µлэлии кэлиэхтээх . Биґиги биир да мілµйµін кытай кэллэ ± инэ омук быґыытынан симэлийэ суураллыахпыт . Ханнык да олоІхо бырагырааммата быыґыа суо ± а . Омукпут , дойдубут инники дьыл ± атыгар тµґээн да баттаппатах олохпут кэлэн иґэр . Ону билэр буолан урукку бирисидиэммит Николаев " Ґс хочо " резервациятын тутарга этии киллэрэ сырытта . А . Томтосов 40 сылынан саха суох буолуо диэн хаґыакка эппитэ дииллэр . ЮНЕСКО эмиэ оччо кэминэн саха тыла ілір диэн испиэґэккэ киллэрбитэ . Былаас , бэчээт то ± о бу туґунан тугу да саІарбат ? Тірµт олохтоох омуктар бу уларыйыыларга хайдах буолабыт , хайдах тыыннаах хаалабыт дуу , дьµґµн кубулуйан устунан умуллар уґукпут кэлэр дууѕБылааспыт хайдах олоххо тийэрдэрин , ханна сирдээн иґэрин то ± о чуолкайдык , чопчулаан , чахчылаан саІарбатый ? Партиялар , общественнай хамсааґыннар туґунан эттэххэ , Эдиинэйдэр эбэтэр , " биир сомо ± о ньыгыллар " Путин олорор кэмигэр былааґы барытын тµмэн , россиянин сырайдаан , РФ регионнарын " биир сомо ± о ньыгыл " оІорорго µлэлээтилэр . Ол тµмµктэрэ биґиги республикабытыгар хайдах кістірµн ити µіґээ эттим . Бу партия бэйэтин кэмин империя хабааннаах , великорусскай шовнизм тыыннаах сыалын соругун сµнньµнэн ситистэ . Итэ ± эстэрин оґорунарга " национальнай бырагырааммалар " киллэрилиннилэр . Норуот эмиэ тулуйар уонна кэтэґэр эрэлэ µіскээтэ . Путин бирисидьиэннээн бµтэн да баран , сµрµн быґаарар оруолу ыґыктыам суо ± а диэн " уоскутар " . Дьэ ол онно бэлэмнэнэн " Справедливая Россия " диэн саІа партияны тэрийэр . Тойоттор , " сіп тµбэґээччилэр " , бюджеттан тутулуктаах олохтоохтор партиялара буолуо ± а . Аныгы сиэмэх µйэ ± э , сиртэн хостонор баайынан эрэ тыыннаах хаалар кыахтаах биґиги республикабыт тірµт олохтоохторугар , экологтар партиялара уонна ханан эмэ туґалыан сіп аграргниктар партиялара баар дии саныыбын . Ордук экология боппуруоґунан аІардас айыл ± а эрэ буолбакка , духуобунас , култуура , киґи , омук , тірµт олохтоох экологиятын киллэрэн кэІэтэн биэрэн аан дойду таґымынан киирсэн туґаны а ± алыахпытын сіп дии саныыбын . Аныгы µйэ ± э сурунаал , хаґыат , ТВ , радио таґынан интернет информацияны ылыыга , тийэрдиигэ оруола кµн - тµµн улаатан иґэр . А ± ыйах сылынан кини сµрµн буолуо . " Ытаабат о ± ону эмсэхтээбэттэрѕ " Хайдах туох буолабыт ? Бу буоллун хааллын сыґыаннаах бутуур ытыыр кэмІэ Бу , мэлэкэ тэлэкэ майгылаах мэлдьэх мээнэ тутулга Бу атыыланар албын аІаах муІаах турукка Хайдах , туох буолабыт хайа айан суолун тутабыт Хайа харам хараан хаґаас сµбэтин булабыт ? Мі ± µллэ этиллэ , мірійдінір мілтіх мікµ тµгэннэргэ Міґµлгэ міккµірэ міІµрээтэ кілµінэ ілµірэ кі ± µрээтэ . Ким кимэ , туох туга туокката суолтата тутахсыйда Тулаайах илээйэх санаа ± а тус туґа эрэ туругурда . Дойдулаах , тірµт олохтоох дьоґун суолтата тµстэ Омук уратыта , дьиктитэ уталыйбакка эмиэ бµктэ . Хаґыырар харчылаах харалтата µігµлµµр µптээх салалтата Баґылыыр кіґµлµµр балыыра баламат бардам сабардама . ЭппитиІ эппиэтэ иґиллибэт саІарбытыІ да тиґиллибэт Ґіґээ кіні былааска µітэн тийбэккин ол ыраахха . Бэйэ ± ин бэйэІ дьаґанаргар бэрсибиттэрэ кыракатын Санаа ± ын сайа салайынаргар сатамньыта суо ± а эбитин Тµµлээн тордоон сиэрилэр Тµµтэх сокуону суруйаллар Барытын баґылаан бараннар балыырдаах оло ± у тµстµµллэр Биири биэс кынар оннугар бииртэн сэттэтин ылаллар Олохпун оннук дэґэ дэґэлэр онон манан олуйаллар ыгаллар . Оґорунар , эмтэнэр кыах биэрбэккэ сµґµрдэн сэтэритэн иґэллэр . Бу буоллун хааллын сыґыаннаах бутуур ытыыр кэмІэ Бу , мэлэкэ тэлэкэ майгылаах мэлдьэх мээнэ тутулга Бу атыыланар албын аІаах муІаах турукка Хайдах , туох буолабыт хайа айан суолун тутабыт Хайа харам хараан хаґаас сµбэтин булабыт ? ( Бу ыстатыйаны " Кыым " , " Ил Тµмэн " хаґыаттарга биэрэн кірдµм , таґаарбатылар ) 7 - 11 - 2006 . Чечня парламенын дьиэтин та ´ ыгар бу кэм ² э ытыала ´ ыы буола турар . Чечня ИДьМ анал байыаннайдарын , ОМОН саллааттарын түмэн эрэллэр . Саатар парламент дьиэтигэр оруобуна Свердловскай уобалас парламентарийдарын делегацията кэлэ сылдьар . Бу сайын манна икки болдьоххо оҕолору ылан үөрэтиэхтэрэ , айылҕа биир кэрэ көстуулээх сиригэр сынньатыахтара . Бу курдук араас хайысхалаах лааҕырдарга Хаҥалас оҕолоро сынньанан , доруобуйаларын чэбдигирдэн , оонньоон - көрүлээн , сайыны туһалаахтык атаарыахтара . Бу туһунан Саха НКИК саайта кэпсиир . Хоту дойду а ± ыйах ахсааннаах норуоттара балыгы бултааґыннарын бопто Эрэйдээх этинэр , муІнаах муІатыйар дииллэрин мин урут хайдах да Хоту дойду дьонугар сатаан сыґыарбат этим . Туундаралара иннэ - кэннэ биллибэтин курдук киэІ кі ± µстээх , халлааннара кµі ± µн курдук ыраас санаалаах , сµрдээх чиэґинэй , кіні дьон µІсµґэ , туруорса , айдаарса сылдьыбаттара буолуо оІорорум . Онтум баара , кинилэри да кыґал ± а обургу кыґарыйар , тилэхтэрин µктµµр буолар эбит . Чахчы барардара ба ± ана , кэлэллэрэ кэлии µµтэ буолан сурук суруйан эрдэхтэрэ . Салгыы » Олохпут усталаах туоратыгар , хайа то ± ойго туох кэтэґэн турарын , тымтыктанан кірбµт суох буолла ± а . Били нуучча іґµн хоґоонугар этиллэринии , ханна сыыґарбытын , ханна тиийэн охторбутун билэр киґи , эрдэттэн соломо тэлгэниэх этибит . Биґиги редакциябытыгар араас кыґал ± алаах дьон кэлэр . Муус устар ыйга Сунтаартан Наталья диэн эдэр дьахтар кэлэ сылдьан , туох кыґал ± а ± а ылларбытын , ытамньыйан ыла - ыла кэпсээбитэ . Уонна кини сыыґатын хатылаабаттарын туґугар , µірэх буоллун диэн , хаґыаппыт аа ± ааччыларыгар анаан суруйарбар кірдіспµтэ . Ба ± ар , бу ыйтан ордук кэм иґигэр балаґыанньа уларыйаарай , Наталья кыґал ± ата быґаарыллыбытын туґунан µірэн эрийээрэй диэн , матырыйаалбын таґаарбакка , кэтэґэн кірдµм да , мэлигир . Онон , ійдітір - сэрэтэр сыалы тутуґан , ыстатыйабын бµгµн бэчээттииргэ сананным . Салгыы » 2009 сылга бэрик орто кээмэйэ Арассыыйа үрдүнэн 20 , 8 тыһ . солк . тэҥнэспит буоллаҕына , Уһук Илин эрэгийиэнигэр 49 , 8 тыһ . солк . Ити суума - быраабы харыстыыр уорганнарга биллибитинэн эрэ . Былырыын ордук кыра кэээмэйдээх бэриги Хабаровскайга биэрэллэрэ биллибит - ортотунан 2 , 4 тыһ . солк . Онтон Сахалин итинтэн балай эмэ таһыччы . Киґи кµннэтэ дьону кытта алтыґан , сонуну - нуомаґы µллэстэн , билбэтэ ± ин билэр , истибэтэ ± ин истэр , сыаналыыр µгэстээх . Биир оннук µтµі кµн биир киґи манныгы кэпсээн турардаах . Ленскэйгэ командировка ± а тиийэн , ВитимІэ производство объектарын кэрийэ сылдьан , уруккуттан билэр дьахталларын кірсі тµспµт . Дьоно аах настарыанньалара туох да бэртээхэй , кэпсээн - ипсээн бі ± ілірі эбит . Биирдэстэрэ асчыт , иккиґэ быраас , пенсия ± а тахсыбыттара ырааппыт , ол эрээри сынньалаІІа нус - бааччы олорбокко , кµн бµгµн µлэ µіґµгэр сылдьаллар эбит . " Хата кырдьар сааспытыгар хаґан да харахтаабатах элбэх хамнаспытын ылабыт " , - диэн µллэстибиттэр . Медигэ рабочай персонал доруобуйатын туругун , чуолаан хаан баттааґынын кµІІэ хаста да бэрэбиэркэлиир эбээґинэстээх . Асчыта хас да сменаны , тµµннэри - кµнµстэри аґатар аналлаах . Ол эрээри µлэбит сµрдээх эппиэтинэстээх , сылаалаах , эдэрдэр бу тэтими сорох - сорохторо тулуйбаттар диэбиттэр . Онтон , кистэл буолбата ± ына , тіґі хамнаґы аахсалларын ыйыппытыгар , " сµµсчэкэ тыґыынча " диэн эппиэттээбиттэр … Салгыы » 1934 с . Г . У . Эргис Мэҥэ Хаҥалас Тараҕай нэһилиэгин ааттаах олоҥхоһутуттан И . И . Бурнашев - Тоҥ Суорунтан « Сылгы уола Дыырай бухатыыр » диэн 7700 хоһоонунан строкалаах бөдөҥ олоҥхону суруйбута . Бу отутус сыллаахха олоҥхону боччумнаахтык уонна тэрээһиннээхтик хомуйуу үлэтин ыытарга биир төрүт суруйуу этэ . Норуокка киэҥник тарҕаммыт « Мачайар Баһылай » кэпсээн биир варианын эмиэ кини суруйан ылбыта . П . Дмитриев ыстатыйатыгар маннык эппит : « Норуот айымньытын хомуйарыгар Эргис аныгылыыга тартаран кыратык даҕаны уларыта , тупсара сатааһыны киллэриини сыыһанан ааҕара . Кини саха фольклорун араас жанрдарыгар норуот олоҥхотуттан өһүн хоһоонугар тиийэ улахан да , кылгас да кээмэйдээх уопсайа тыһыынча кэриҥэ айымньыны суруйан хаалларбыта » [ Дмитриев , 1978 ] . Салалта аһаҕас хаалбыт үрдүкү баһыгар аны ким турара мөккүөрү тардыбыта . Сахалыы тыллаах баҕата барыта « саха эргилиннэр ! » диэн санааҕа түмүллүбүтэ . Баҕабыт ханан саха киһитэ , үрдүкү былааска өр сыл үлэлээн буутун этэ сиппит , холун этэ хойдубут , тыа сириттэн төрүттээх эт - мэйии биир хааннаахпыт ананан үөрүүбүт үксээбитэ . Нэһилиэк тыа хаһаайыстыбатыгар специалиһа итини таһынан салааларынан үлэ хаамыытын , үбүлээһини сөпкө туһаныллыытын хонтуруоллааһын , статистическай формаларга олоҕуран түмээһин уонна отчуоттааһын , былааннаммыт тэрээһиннэри ыытыыга эргийэн кэлэ турар бүппэт үлэлээх . 1941 сыл холкуоґу тутан олорбут 30 - ча эдэркээн уолаттар А ± а дойду сэриитигэр барбыттара . " Михайлов " холкуос 320 ынах , 285 сылгы сµіґµтµн сыл тахсар отун , аґылыгын бэлэмнээґин уонна 170 га ыґыы сирэ о ± о , дьахтар , о ± онньор санныгар сµктэриллибитэ . Турар - турбат барыта Кыайыы туґугар диэн µлэ ± э туруммута . Сэрии сылларын мэІэстэ сут - кураан сатыылаабыта . От , бурдук µµммэккэ дойдуттан тэйэн ыраах µрэхтэргэ оттооґун , хотон , дьиэ - уот туттан кыстааґын кыґал ± ата тирээбитэ . О ± онньоттору , дьахталлары кытта 12 - 13 саастаах о ± олор тахсыґан бµтµн сайыны , кµґµнµ быґа отууга дьиэлэнэн оттоґоллоро . Нуотара µрэхтэригэр тµірт уон икки сыллаах сайын Роман Нестерев , Василий Данилов , Петр Павлов , Коля Неустроев , Вася Максимов Наммы µрэххэ Роман Кириллин , Маша , Акулина Неустроевалар , Минидора Дыдаева уо . д . а буолан µлэлээбиппит . Ґрэх сирэ - уота куґа ± ана , дул ± ата , µінэ - кійµµрэ , кумаара - бырда ± а хойуута бэрдиттэн тµµн олох утуппакка эрэй бі ± інµ кірбµппµтµн умнубаппын . Сэрии сылларыгар " Михайлов " холкуос 46 ат , 36 о ± ус кілілііх этибит . Ат кілі ыраах айаІІа сылдьара . Чугас эргин таґа ± аска , от - мас тиэйиитигэр , сир , малатыылка µлэтигэр о ± уґунан о ± олор µлэлиирбит . Оччотоо ± у кыргыттар уолаттары кытары тэІІэ о ± уґунан µлэлииллэрэ . Сэрии сылларынаа ± ы µлэ туґунан ахтыыларга Мария Окорокова миэлиІсэ ± э о ± ус сайдыырын , Христина Ефремова сир хорутуутугар о ± ус сиэтээччи буолан о ± ус муннун кыайбакка , иґирдьэ - таґырдьа таґааран мі ± µллэрин , Мотрена Чудинова кµґµн - саас , нолуок уонна сиэмэ бурдугун таґарга о ± ус иччитэ буолан СоморсуІІа , Аба ± а ± а тиийэ барарын ахталлар . Дэлэ ± э да ± аны , " БідіІ о ± ус кілілііх буоллахтарына , сул ± аччылар буолуохтара " - дэтиэхпит дуо . О ± олору , ыччаты µлэ ± э батыґыннара сылдьан µірэтэр - такайар олус µтµі майгылаах кырдьа ± астар бааллара : Иван Окороков , Николай Максимов , Григорий Бытыров , Анастасия Сидорова , Федосия Кириллина уо . д . а . Холкуос баайын , сµіґµтµн - аґын кырдьык да харахтарын харатын курдук харыстыыллара , холкуос µлэтин бµтэрэн баран анараа дойдуга барыах курдук µлµмнэґэн µлэлииллэрэ . Биир саастыылаахтар отуттан тахса этибит . Инньэ гынан µлэ ± э да , оонньууга да олус кіхтііхпµт . Јр кірсµбэтэхпитинэ , ахтыґар , суохтаґар буоларбыт . Сэрии сылларыгар кµннээ ± и аґылыкпыт 250 кыраам лэппиэскэ , иэдьэгэй , курууска суорат буолара . Ас - таІас мілті ± µн да иґин , эдэр саас эрчимэ , ба ± ата сµрдээх буолар этэ , тіґі да аччыктыы , µлэ ± э баттата сырыттарбыт хаґан да санаабытын тµґэрбэккэ ырыа аргыстаах сылдьарбыт . " Туох баар кµµґµ істіі ± µ µлтµ сынньыыга " - диэн ыІырыы баара , ол туґугар µлэлиирбит . Сул ± аччы о ± олоро оройуон " Социализм суола " хаґыакка оройуон бочуотун дуоскатыгар тахсаллара . " Оройуон бары оскуолаларыттан Сул ± аччы оскуолатын о ± олоро µчµгэй кірдірµµнµ ситистилэр . Биирдии о ± о баґыгар 10 - нуу гектары о ± устулар , 11 - дии га сири мустулар уонна ортотунан ыллахха биирдии о ± о 31 µлэ кµнµн аа ± ыстылар . Балары таґынан аны агитационнай маассабай µлэни ыыталлар , массыынанан µлэлээґиІІэ µчµгэй холобуру кірдірдµлэр . Маннык µчµгэй µлэлээх о ± олорунан бары киэн туттабыт " . И . Павлова 2 . 09 . 1943 сыл . " От µлэтигэр бастаан иґэллэр Коля Дьячковскай , Вася Данилов , Рома Нестеров , Миша Максимов былааннарын 2 , 5 га оннугар 3 га мустардылар " . А . Павлова 29 . 07 . 1943 с . Бу саґарбыт хаґыат илиистэрэ сэрии сылларын о ± олорун холкуоска улахан кµµс - кімі буолбуттарын туоґулууллар . 1941 - 45 сылларга дойду ыарахан сылларыгар холкуос µлэтигэр кµµс - кімі буолбут 30 - тан тахса о ± о ± о " А ± а дойдуну кімµскµµр Улуу сэрии 1941 - 1945 сс . килбиэннээх µлэ иґин " Сталин тібілііх мэтээли 1948 сыл Кыайыы кµнµгэр туттараннар , сыралаах µлэбит сыаналанан олус да µірбµппµт . ДьиІ - чахчы кіліґіммµтµн то ± он туран ылбыппыт . Ол да буоллар ыарахан , кыа ± ы таґынан µлэ ситэ илик о ± олору ыарыґах оІортообута , олохтон эрдэ туораппыта . Мин аа ± ан кірµµбµнэн нэґилиэкпэр 1925 - 1940 сылларга тіріібµттэр олохторун уґуна орто саастара 41 эрэ тэІнэґэр , онтон кэлин тіріібµттэр - 59 сааска тэІнэґэр . " А ± а дойдуну кімµскµµр Улуу сэрии 1941 - 1945 сс . килбиэннээх µлэ иґин " мэтээли Сул ± аччы нэґилиэгиттэн 66 киґи ылбытыттан билигин биэс эрэ киґи ордон хааллыбыт . Ил Тµмэн депутата Д . Ф . Наумов кі ± µлээґининэн , тэрийиитинэн Улуу Кыайыы 65 сылын кірсі Сул ± аччы нэґилиэгин биир кістµµлээх сиригэр - оскуола томторугар , " Сэрии сылларын о ± олоругар " - ійдібµнньµк тутулла турар . Онон сэрии сылларын о ± олорун - 1925 - 1945 сылларга нэґилиэккэ тіріібµттэр , олорбуттар - 90 киґи испииґэгэ чуолкайданан оІоґулунна . Бу пааматынньыкка кинилэр ааттара кімµс солотуулаах буукубанан толору суруллуохтаах . Петр ПАВЛОВ , µлэ - тыыл ветерана , Саха Республикатын бочуоттаах ветерана , кыраайы µірэтээччи . Амма , Сул ± аччы . Ити кэнниттэн дьэ Ньургун Боотур Туйаарыма Куо ир суолун ирдээн , Уот Уһума саҥа төрөөбүт оҕону эккирэтэн көрөн баран булбакка эргиллибит кэмигэр , тиийэн кэлэр . Ньургун Боотур Туйаарыма Куону көрдүүр , ону Уот Уһуму биэрбэт . Охсуһуу саҕаланар . Бухатыырдар аллараа дойдуну атыйахтаах уу курдук аймыыллар . Онтон ыксааннар Үрүҥ Аар тойоҥҥо үҥсэллэр . Үрүҥ Аар тойон , Чыҥыс - Хаан , Дьылҕа тойон , Одун биис оҕонньор буоланнар , бу уҕараабат уохтаах улуу бухатыырдар эбиттэр , онон сидьүгээр арахсыахтара суох диэн тумүктүүллэр итиэннэ Ытык Иэрэгэй обургу халарыктыы ытыллар хааннаах хара халбаһын мииннэрэргэ быһаараллар . Биирдэстэрэ өлөн өстүн , биирдэстэрэ кыайан өрөгөйдөөтүн дииллэр кинилэр . Россия премьер - министрэ В . В . Путин уонна Саха Республикатын Президенэ Е . А . Борисов атырдьах ыйыгар тыйыс айыл ± алаах БулуІ улууґун Тиксии біґµілэгэр сылдьыылара дьон - сэргэ санаатын ірі кітіхті . Арктика біґµілэгин олохтоохторо олорор , µлэлиир усулуобуйаларын тупсарыыга , хотугу біґµілэги сайыннарыыга улахан эрэл µіскээтэ . Владимир Путин Тиксиигэ кэлээтин , Јлµінэ ірµс Лаптевтар муораларыгар тµґэр тірдµгэр Самойловскай арыыга µлэлиир российскай - германскай научнай экспедиция µлэтин - хамнаґын билсиґэ вертолетунан кіппµтэ . Россия премьер - министрин вертолетугар кини пресс - секретара Дмитрий Песков , " РИА - Новости " , киин телевидение корреспонденнара бааллара . Инньэ гынан В . Путин " Лена - 2010 " экспедиция чилиэннэрин кытта кірсµґµµтµн , Тиксии біґµілэгэр гидрометеорологическай обсерватория ± а сылдьан кэпсэтиитин РФ премьер - министрин сайтыттан Тиксии олохтоохторо тута билэ олорбуттара . Сонун ча ± ыл ± анныы тар ± аммыта . Салгыы » Көстөрүн курдук , Г . У . Эргис саха былыргы олоҔун арыйан көрдөрөр ис хоһоонноох наардааһыны оҥорбута . Н . В . Емельянов учуутала Г . У . Эргис саха былыргы сэһэннэрин уонна кэпсээннэрин үөрэппит оруолун туһунан : « 60 - с сыллар саҔаланыыларыгар сэбиэскэй фольклористика норуот айымньытыгар остуоруйаттан атын проза жанрын саҥа үөрэтэн эрэр кэмэ этэ . Г . У . Эргис остуоруйаҔа киирбэт прозаическай жанрдары чинчийиини саҔалаабыт сэбиэскэй фольклористартан биирдэстэрэ буолар » диэн түмүк санааны эппитэ [ Емельянов , 1977 , с . 4 ] . Дьэ ити курдук , Кэппэндээйи сирэ биллиилээх учуонайдары , айанньыттары угуйара . Аан дойду ʏрдʏнэн итинник учуонайдар интириэстэрин тарпыт сирдэр олох аƽыйахтар . СӨ « Ыччат социальнай уонна психологическай өйөбүлүн киинэ » хаһыс да сылын орто , үрдүк үөрэҕи бүтэрээччилэргэ анаан « Үлэҕэ киирии оскуолата » диэн бырайыагы үлэлэтэр . Бэлиэтээн этэр эбит буоллахха , бу бырайыакка сылдьыбыт үөрэх бүтэрээччилэрэ үлэ булар кистэлэҥнэригэр үөрэнэллэр . Курска сылдьыы буор босхо , бүтэрбиттэргэ сертификат бэриллэр , бу биллэн турар , устудьуоннарга олус табыгастаах . Бу күннэргэ автокыраан , араас тиэхиньикэ сүпсүлгэннэрин аҥаардас онус кыбартаалга эрэ көрөбүн . Манна , « Строймонтаж - 2002 » диэн тутуу хампаанньатыгар , учаастак быhыытынан Гамлет Гамидов маастардаах , Эльчин Бабаев биригэдьиирдээх , Камран Искандеров диэн генеральнай дириэктэрдээх « Восток » хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ үлэлии сылдьар . Тірµт тыл кута - сµрэ , кини кімµс дор ± оонноро Айыы кµн алгыстарыттан , улуу олоІхо кµлµмµрдэс уот кутаа сардаІалара саха киґитин салгын уонна ийэ кутун сайыннараллар ( 3 ) . Јбµгэ Аан арчы алгыґа - мунньуммут тірµт баайа , тыл иччитинэн иІэриммит улуу кµµґэ , муудараґа буор кутун бі ± іргітір , Јбµгэ тобулла ± ас дириІ ійµнэн билиитин - кірµµтµн кэІэтэр , дириІэтэр . ОлоІхо Аан дойдуга саха норуотун улуу айымньытынан билиниллибитэ биґиги ілбіт - сµппэт дьыл ± аланарбытыгар улахан суолталаах . ОлоІхо ± о о ± ону уґуйуу былыргы саха курдук ыраас куттаах - сµрдээх дьону , киґи киґитин иитэн таґаарар суолу аґар . О ± о µс кута аґылынна ± ына олоІхолуур кыахтанар . Кини туруору ситимІэ тахсан куйаартан кэлэр билиини - кірµµнµ тутан , сонно тута ыллаан - туойан барыан сіп . Кини µгµс сылларга мунньуллубут норуот муудараґын тутан бэйэтигэр иІэринэр , тулалыыр эйгэтин , дьонун - сэргэтин арчылыыр , араІаччылыыр киґи буолан иитиллэн тахсыан сіп ( 3 ) . Онон Алексей Кудрин билигин үлэлии турар бырагыраамалар « саҥа ыллыкка » тахсыахтара , судаарыстыбаннай суолталаныахтара , стратегияны , ол эбэтэр инникини түстүүр далааһыннаах буолуохтара диэн , Арассыыйа сайдыы VI технологическай укулаакка суоттаныытын этэр буолуохтаах . Онтон атын суол суох . - - Кини быраатын кытары тутууга бииргэ үлэлээбитим , ол кэннэ бырааһынньыктыы сылдьан билсибиппит . Кэргэним ырыынакка атыыһыттыыр . / / " Туох барыта - µчµгэйгэ " диэн принциби тутуґар Статистика « тылынан » эттэххэ , Россия µрдµнэн 40 мілµйµін дьиэ кэргэн баар . Итинтэн 17 бырыґыана - эдэр ыал . Кинилэр µлэ - хамнас булуутугар , о ± о кірµµтµгэр , о . д . а . µгµс ыарахаттары кірсір буолан , нэґилиэнньэ кімµскэлэ суох араІатыгар киирсэллэр . Холобура , биґиэхэ , Нам улууґугар , ааспыт сыл тµмµгµнэн 129 ыал эбилиннэ . Салгыы » КэлиІІи сылларга µірэх эйгэтигэр тутуу сµрµннээн оскуолаларга барда . Уонтан тахса сыл устата улаатан , киґи буолан кииллийэр кэмнэрэ µчµгэй дьиэ ± э - уокка , усулуобуйа ± а ааґарын ким да омнуолаабат . Оскуола µірэ ± иттэн о ± ону туоратыы диэн кіІµллэммэт да , ійдімміт да . Оттон оскуола иннинээ ± и саастаах о ± олор эмиэ государство кыра гражданнара буолалларын быґыытынан , кинилэр эмиэ бол ± омто ± о ылыллар , саастаахтарын кытта о ± о тэрилтэтигэр сылдьан тэІІэ сайдар бырааптаахтар . Билигин ордук улахан нэґилиэктэргэ , улуус кииннэригэр , куораттарга о ± о садыгар миэстэ суо ± ун проблемата іссі сытыырхайан иґэр . БылырыыІІы - быйылгы сылтан са ± алаан , " харчылаах " о ± олор халыІ " аармыйалара " то ± о анньан та ± ыста . Онон уруккуттан да кыґал ± алаах салаа аныгы кэм кірдібµлµгэр сіп тµбэґиннэрэн эбии суолу - ииґи кірдінір кэмэ µµннэ . Салгыы » Аныгы эдэр дьон ОБХСС диэн тугун билбэттэр ( үспүкүлээннэри тутар милииссийэ биир салаата этэ ) . Сэбиэскэй былаас кэнниттэн « үспүкүлээн » диэн умнуллубут тылы быйыл саҥа иһиттибит . Дьиҥинэн , бааллар аҕай эбит . Дойдуну аймаабыт сыана үрдээһинэ - үспүкүлээннэр үлэлэрэ . Тэрийэр бөлөх ыһыахтыыр сир бөҕүн хайдах хомуйар , биирдиилээн түһүлгэлэри өрөмүөннүүр , улуус дэлэгээссийэлэрэ , землячестволара хайдах быһыылаахтык ыһыахха кыттыахтарын быһаарыста . Уокуруктааҕы дьаһалта хас биирдии салаатыгар биирдии улуус сыһыарыллар . Ыһыахтыыр сиргэ түһүлгэлээх тэрилтэлэргэ мээр илии баттааһыннаах көҥүллэммит сири , тустаах түһүлгэлэргитин , чөлүгэр түһэриҥ , бөҕүн - сыыһын ыраастааҥ диэн ис хоһоонноох сурук ыытарга быһаардылар . Оттон бу сурук ирдэбилин толорботох , ыһыахтыыр сир уопсай көстүүтүн ньүдьүрэтэр дьон түһүлгэлэрин , үгүс - элбэх кэпсэтиитэ суох « күрдьэн » кэбиһэргэ диэтилэр . Ааспыт бээтинсэҕэ киэһэ 202 микрорайоҥҥа куорат сөтүөлүүр сирэ аһылынна . Хаһыаттар уон чаастан тэрээһин саҕаланар диэн биллэрбиттэрин үрдүнэн нэһиилэ уон биир чаас ааһыыта дьэ шоулара саҕаланна . Биирдии мөһөөх харчы төлөөн киирбит дьон көрү - нары көрөөрү үтүрүһүү . Эр дьон өттө икки кыргыттар эриллэҥнээн имэҥнээхтик үҥкүүлээбиттэрин ордук сөбүлээн көрдүлэр , ыһыы - хаһыы түһэрдилэр . - ДьиІинэн , киґиэхэ олох олороругар 70 - 80 эрэ сыл буолбакка , онтон элбэх кэм бэриллэр . Киґи тоҕо кырдьарый ? Саха киинэтэ тэтимнээхтик сайдар , элбэх талааннаах режиссер баар буолла . Бу туһунан соторутааҕыта буолбут төгүрүк остуолга дьүүллэстилэр . Култуура миниистирэ А . Борисов тыйаатыр режиссердара киинэҕэ ылсан эрэллэрин биґириирин биллэрдэ . « Ґргэл В » устуудьуйа дириэктэрэ , киинэ продюсера В . Иванов іріспүүбүлүкэҕэ киинэ индустриятын сайыннарыы кэнсиэпсийэтин суґаллык ылынар наадатын ыйда . Бу кэнсиэпсийэ барыла билигин бырабыыталыстыба кірүүтүгэр сылдьар . Быйыл от ыйын 13 кµнµгэр Президент Егор Борисов Саха Республикатын норуоттарын VI спортивнай оонньуутун 2014 сыл от ыйын 1 - 5 кµннэригэр Нам улууґугар ыытар туґунан дьаґала тахсыбыта . Оонньууну тэрийэр , бэлэмниир 35 киґилээх республикатаа ± ы комитет бигэргэммитэ . Тэрийэр комитекка ( председатель - СР вице - президенэ Д . Е . Глушко ) 2011 сыл от ыйын маІнайгы кµнµгэр диэри оонньууга бэлэмнэнии тэрээґин былаанын бэлэмнииригэр сорудахтаммыта . Манна оло ± уран , улуус баґылыга А . И . Ильин дьаґалынан , баґылыгы бастакы солбуйааччы Н . В . Слепцов председателлээх улуустаа ± ы комиссия тэриллибитэ , оонньууга бэлэмнэнии µлэтин былаана торумнаммыта . Бу кµннэргэ улуустаа ± ы комиссия чилиэннэрэ мустан , хос комиссиялар састааптарын сааґылаан бигэргэтэн биэрдилэр . Итиэннэ оонньууга бэлэмнэнии µлэтин былаанын бигэргэттилэр . Ол курдук , билиІІи µлэ сµрµн соругунан тутуу , ірімµін , чілµгэр тµґэрии буолар . Оонньуу 15 кірµІµн тµмµктµµр тµґµмэ ± э барыта НамІа ыытылларынан , спортивнай саалалары , площадкалары о . д . а . манна сыґыаннаах тэрээґин боппуруостарын билиІІиттэн са ± алаан µмµрµтэр сорук турар . Онуоха культурнай - спортивнай комплекс 2011 сылга тутуллара былааІІа киирбит . Спортсменнары сµµмэрдээн улуус хамаандатын тэрийэргэ , чопчулуурга кірµІнэринэн федерациялар тэриллибиттэрэ . Маныаха биирдиилээн кірµІнэргэ улахан , кыахтаах тэрилтэлэр сыґыарылыннахтарына боччумнаах кімі , ійібµл буолара саарбахтаммат . Бу кµн ханнык тэрилтэ , хайа кірµІµнэн дьарыктаныан сіптіі ± µн торумнаатылар . Улууска спортивнай туругу бі ± іргітір , кµµґµрдэр инниттэн , бµтµн спортивнай комитет тэриллэрэ былааннанар . О ± о спортивнай оскуолатын базатын кэІэтэн , кірµІнэрин элбэтэн µлэлэтии ирдэнэр . Оонньуулар µрдµк таґымІа , тэрээґиннээхтик баралларыгар нэґилиэнньэ сµрµн санаата , сыґыана улахан оруоллаах . Улууспут аатын тµґэн биэрбэт инниттэн , билиІІиттэн са ± алаан патриотическай ійдітір µлэ наада . Ол хас биирдии тиэргэнтэн , тэлгэґэттэн са ± аланыахтаах . Улууспутун кірдірір , кэпсиир оонньуу символа , талисмана ирдэнэр . Тµірт сылы кэтэспэккэ , бастыІ , тупса ± ай бырайыактары кµн бµгµн толкуйдуохха , улуустаа ± ы куонкуруґу биллэриэххэ диэн этии киирдэ . Тµмµккэ , Саха Республикатын норуоттарын VI оонньуутун улуустаа ± ы тэрийэр комиссиятын председателэ Н . В . Слепцов " спорт - политика " диэн тоґо ± олоон бэлиэтээтэ уонна бука барыбытын тµмсэргэ ыІырда . Лена УВАРОВСКАЯ . Нам . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Жирков Марк Николаевич - саха бастакы идэтийбит композитора , Саха АССР ( 1941 ) уонна РСФСР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ ( 1947 ) . Јйіґµµ , кімілісµґµµ - тыйыс айыл ± алаах дойдубут суруллубатах сокуона Европа сорох дойдуларыгар , Россия ± а миграннар , гастарбайтердар проблемалара хаптайыахтаа ± ар улам сытыырхайар іттµгэр барар . КіІµлэ , докумуона суох кэлбит омуктары сотору - сотору тіттірµ таґаарыы кыґал ± ата тириир . Национальнай боппуруос элбэх омуктаах государство ± а улахан суолтаны уонна бол ± омтону эрэйэр бэрт сэрэхтээх боппуруоґунан аа ± ыллар . Ааспыт сыл бµтэґик ыйыгар Россия сорох киин куораттарыгар националистическай луоґуннардаах ыччаттар омугунан атааннаґыыны то ± о тардыбыт тµгэннэрэ µгµс киґини соґутта да ± аны , дьиксиннэрдэ да ± аны . Манан сибээстээн , дойду Президенэ Дмитрий Медведев , Москва ± а « Манежка ± а буун » кэнниттэн лоп курдук биир ый буолан баран , тохсунньу 17 кµнµгэр сенатордары уонна депутаттары кытта кірсµµґµтµн киин телевидение ханааллара киэІник сырдаттылар . Бу кірсµґµµгэ дойду А ± а баґылыга омуктар икки ардыларыгар сыґыаннаґыыга баар проблемалары быґаарыы боппуруоґугар улахан эппиэтинэґи регионнарга сµктэрдэ уонна губернатордарга кэккэ соруктары туруорда . Кини бу туґунан іссі ахсынньы 27 кµнµгэр буолбут Госсовет уонна Национальнай бырайыактары , демографическай политиканы олоххо киллэриигэ РФ Президенигэр хамыыґыйа мунньахтарыгар эмиэ сорук туруорбута . Президент бэлиэтээбитинэн , билиІІи Россия ± а омуктар икки ардыларыгар сыґыаннаґыылар судургута суохтар . Бу эйгэ ± э нус - хас быґыыны - майгыны хааччыйыы боппуруоґа федеральнай былаастан буолбакка , субъектар таґымнарыгар µлэлии олорор былаастартан тутулуктаах , то ± о диэтэххэ , омуктар икки ардыларыгар тыІааґыннаах сыґыаннар , иирсээн тірді µксэ олохтоох таґымІа , чопчу миэстэлэртэн µµнэн - µіскээн тахсар диэн эттэ кини . Итинэн сибээстээн , Дмитрий Медведев нэґилиэнньэ ± э эйэ дэмнээх быґыы - майгы эйгэтигэр быраап органнара да , Куттал суох буолуутугар федеральнай сулууспа да буолбакка , регионнар баґылыктара , µрдµкµ салайааччылара эппиэтинэґи быґаччы сµгµіхтээх тэрин ыйда . Россия ± а государственнай национальнай политика биир сµрµн соругунан дойдуга олохтоох омуктар икки ардыларыгар атааннаґыы тахсыбатын хааччыйыы буолар . Ол гынан баран « ЭтиІ эттэ ± инэ эрэ » диэн уос номо ± ор этиллэринии , омуктар икки ардыларынаа ± ы сыґыаннаґыыларга улахан бол ± омто дьэ туґуланан эрэр курдук . Россия элбэх омуктаах государство буоларын быґыытынан норуоттар до ± ордоґуулара , интернационализм , партиотизм курдук саамай сырдык , кэрэ ійдібµллэргэ тирэ ± ир дэ ± инэ , µµнэр сµґµіх ыччаттарын ити µтµі µгэстэргэ уґуйда ± ына , ииттэ ± инэ - такайда ± ына эрэ эйэ дэмнээх оло ± ун хааччынар кыахтаах . 90 - нус сыллартан ыла бу боппуруоска кітµтµµ таґаарыллан , улахан суолта ууруллубакка кэлбитин бу буолуталаабыт тµгэннэр ырылхайдык кірдірдµлэр . Россия Национальностар дьыалаларыгар уонна федеративнай сыґыаннаґыыларга министерствота 1996 сыллаахха тэриллиэ ± иттэн ыла араастаан уларытылла - тэлэритиллэ сатаан баран , 2001 сыллаахха кэлэн , олох да ууратыллыбыта . Билигин ити министерствоны хат тэрийиэххэ диэн этиилэр иґилиннилэр . Ол гынан баран ити боппуруоска дойду баґылыгын кірµµтэ туспа буолла . Кини Федерация Сэбиэтин састаабыгар элбэх омуктаах сирдэр интэриэстэрин билиІІи курдук , регионнартан анаммыт бэрэстэбиитэллэр буолбакка , субъект парламеныгар талыллыбыт дьоннор сенатор быґыытынан туруулаґыахтаахтарын ордук чорботон бэлиэтээтэ . Онон бу сылтан ыла дьон - сэргэ , быыбардааччылар итэ ± эллэрин - эрэллэрин ылбыт эрэ дьон сенаторынан µлэлиэхтэрэ . Иккиґинэн , биґиги дойдубутугар олорор араас норуоттар культурнай µгэстэрин , ол иґигэр Россия дьонун - сэргэтин бастыІ хаачыстыбаларын сайыннарыыга , ону ірі тутууга ордук улахан бол ± омтону уурар эрэйилиннэ . « Тулуурдаах буолуу , атын киґи кыґал ± атын чугастык ылыныы , ыаллыы эйэ дэмнээх сыґыан , государствоны бииргэ тутуу , бэйэ кµµґµгэр эрэнии - биґиги дойдубут туллубат тутаа ± ынан буолаллар . КиэІ кі ± µстээх буолуу , бэйэ историятын уонна атын норуоттар историяларын киэІник кірµµ курдук , онтон сиэттэрэн тахсар ійдібµллэр бааллар » , - диэн санааны А ± а баґылыкпыт чопчулаата . Атын омук µтµі аатын - суолун тэбистэххинэ , бэйэІ омуккар уон оччонон охсуулаах буолуо . Гитлер норуотун хайдахтаах айыыга - хара ± а тиэрдибит иэдээнэ - барыбытыгар сэрэтэр холобур . Биґиги республикабытыгар сµµстэн тахса араас омук бииргэ алтыґан олороллор . Бу эйгэ ± э туруктаах быґыы - майгы тутуґулларыгар республика µрдµкµ салалтатын іттµттэн бол ± омто ірµµ ууруллан кэллэ . Ол курдук урут µлэлии олорбут А ± ыйах ахсааннаах норуоттар дьыалаларыгар министерство оннугар СР Норуоттар дьыалаларыгар анал министерствота ( министр В . В . Топорков ) 1994 сыллаахха тэриллэн µлэлии сылдьыбыта . БµгµІІµ кµІІэ СР Правительствотын иґинэн Норуоттар дьыалаларыгар уонна федеративнай сыґыаннаґыыларга департамент ( салайааччы А . В . Мигалкин ) манна олохтоох араас норуоттар кыґал ± аларын , дьыалаларын быґаарыыга , культураларыгар , итэ ± эллэри гэр , абыычайдарыгар ытыктабыллаах сыґыан µіскµµрµгэр киэІ ірµттээх µлэни утумнаахтык ыыта олорор . 1995 сыллаахха СР государственнай национальнай политикатын Концепцията оІоґуллан ылыллыбыта . Ити курдук республика былааґын іттµттэн бу боппуруоґу сµрµннµµр µлэ кµµскэ бара турбут буолан , Саха сиригэр национальнай холбоґуктар , общиналар , ассоциациялар , тµмсµµлэр , сµрµннµµр сэбиэттэр балачча тэтимнээхтик сайдыбыттара . Ол курдук нууччалар , украинецтар , татаардар , башкирдар , казахтар , поляктар , киргизтэр , буряттар , армяннар , грузиннар , чеченнэр , ингуштар , белорустар , онтон да атын омуктар национальнай холбоґуктара , общиналара , эбээннэр , эбэІкилэр , хотугу а ± ыйах ахсааннаах норуоттар ассоциациялара бэрт ірдіі ± µттэн бааллар . Республика олохтоохторо нуучча национальнай общинатын ( салайааччы Людмила Медведева ) , « Алатау » казахтар национальнай общиналарын ( салайааччы Зоя Аскарова ) , « Полония » поляктар общиналарын ( салайааччы Валентина Шиманская ) , киргизтэр общиналарын ( салайааччы Эсен Сайдыкулов ) , онтон да атыттар тустарынан балачча билэллэр . Россия , Республика кµннэригэр , РФ былаа ± ын кµнµгэр кинилэр ірµµ кыттан , бырааґынньык µірµµтµн - кітµµтµн іссі тупсаран , киэргэтэн биэрэр µтµі µгэстээхтэр . Республика ± а ааспыт іттµгэр 2007 сыллаахха Россия Норуоттарын ассамблеята , салгыы Саха норуотун конгреґа , ону таґынан норуоттар икки ардыларыгар тулуурдаах сыґыан , толерантность боппуруостарыгар аналлаах научнай - практическай конференция , Эдуард Пекарскай , Вацлав Серошевскай курдук саха норуотугар , республика наукатыгар сµІкэн кылааттарын киллэрбит поляк норуотун уолаттарын кэрэ - бэлиэ дааталарыгар аналлаах дьаґаллар бэрт µрдµк таґымнаахтык ыытыллыбыттарын дьон - сэргэ ійдµµрэ буолуо . Ол тэрээґиннэр кимиэхэ ба ± арар омугуттан тутулуга суох бэйэ - бэйэ ± э тулуурдаах , атын омукка ытыктабыллаах , ыаллыы µтµі сыґыаннары иитэргэ ханан эмэ кіміліспµт буолуохтаахтар . Нуучча да , хайа да омук буоллун , Саха сиригэр хаґыс да кілµінэ устатыгар олохсуйан олорор омуктар саха норуота былыргыттан тутуґар айыл ± а ± а сµгµрµйэр сµрµн итэ ± элин ійдµµллэр , ылыналлар , ытыктыыллар , хомуспут тыаґын , оґуохайбыт ойуутун , ыґыахпыт ытык сиэрин биґирииллэр . Сиргэ - уокка сырыттахтарына , Хатан Тэмиэрийэ диэн ааттаабаталлар да , хайаан да уокка ас кээґэр , сир - уот иччитин алы гынар µгэстэн туора турбаттар . Итиниэхэ эбии биґиги тыйыс тымныылаах хотугу дойдубут , айыл ± абыт эн ханнык омуккун ыйыппат , киниэхэ омук диэн араарыы суох . Кэлин сылларга республика социальнай - экономическай уларыйыыларын тµмµгэр тыа олохтоо ± о наар тыа ± а эрэ олорор µгэґэ уларыйыах курдук балаґыанньаланна . Промышленностаах сирдэргэ , куораттарга тардыґыы кµµстээх . Олохпут сайдыытыгар тэІІэ хардыылаґаммыт биґиги , сахалар , Россия араас муннуктарыгар тиийтэлиир , бэл , планета киґи µійбэтэх сирдэригэр тиийэ олохсуйар буоллубут . Дьэ , онуоха саха мындыр , іркін ійі , билиигэ - кірµµгэ тардыґыытын кµµґэ , атын омуктары кытта уопсай тылы тµргэнник булар , кэпсэтэр дьо ± ура улахан оруоллаах . Улуу Јксікµлээх убайбыт « Ойуун тµµлэ » ілбіт - сµппэт айымньытыгар норуотугар хаалларбыт кэриэс - хомуруос сµбэтин курдук , « атын омук албастарын иІэринэммит » , тыыннаах буолар туґугар « дьµґµн кубулуйаммыт » , нуучча норуотун уонна атын омуктар культураларын , духуобунастарын сµмэлэрин - сµігэйдэрин иІэринэн , улахан омуктарга саба о ± устарбат , симэлийбэт суолу тутуґа сатаан бачча ± а кэллэхпит . Маннык муудараґы иґигэр иитиэхтээн илдьэ сылдьар норуот буоламмыт , араас моґоллору , µйэлэри , кэмнэри туораталаатахпыт , ібµгэбит тірµт тылын , культуратын , духуобунаґын илдьэ сырыттахпыт буолуо , бука . Онон ыччаттарбыт ити муудараґы салгыы илдьэ бара турдахтарына , чэчирии сайдар суоллара ірµµ аґа ± ас буолуо ± а . Дьэ , ону хайдах сатаан иІэрэр - биир туспа боппуруос . Оскуола , этнопедагогика , общественность , ыччат тэрилтэлэрэ кµµстэрин тµмэллэрэ эрэйиллэр . Ол да иґин манна норуоттар икки ардыларыгар сарын сарынтан ійіґµµ , ійдіґµµ баар . Ол иґин « эн - мин » диэн атааннаспакка , саха , нуучча , эбээн , татаар , бурят , армян , киргиз , грузин , онтон да атын омуктар тыйыс климаттаах сиргэ µлэ ыарахаттарын бииргэ сµгэ - кіті ± і , оло ± у сылаас тыынныы сырыттахтара . Јскітµн омук омугу кытта атааннаґар , тыл тылга киирсибэккэ эбэтэр ійдіспіккі иирсэн , буруйу оІорор тµгэнигэр сокуон иннигэр ити иґин эппиэтинэс , накаастабылы сµгµµ икки бµк ыарыа диэн Федерация сэбиэтин председателэ Сергей Миронов этии киллэрдэ . Улугуруу диэн ааттыыр кэмнэрбитигэр маннык накаастабылга элбэх ыччаттар тµбэспиттэрэ . Омугуттан тутулуга суох . Сыыґа - халты да сууттаныы тµбэлтэлэрэ тахсыталыыра . Оннук тµбэлтэлэр хатыламматаллар . . . Ол иґин ханнык ба ± арар норуот бэйэтин ыччатын атын омугу туора кірбіккі , киґи быґыытынан , туспа тыллаах - істііх , дириІ силистээх - мутуктаах , кэрэхсэнэр туспа культуралаах омук быґыытынан сыаналыы улаатарыгар такайара эрэйиллэр . Маныаха государство іттµттэн норуоту тµмэр ассоциациялар , конгресстар , национальнай общиналар , диаспоралар ыытар µлэлэригэр биир сµрµн бол ± омто ууруллуохтаах . Саха сиригэр , ыраа ± ыттан , тымныытыттан иІнибэккэ , со ± уруу дойдулартан , урукку Союз туспа государство буолбут республикаларыттан , бэл , Кытайтан тиийэ кэлэн олохсуйа сатыыллар . Бииринэн , манна , биґиэхэ , омуктар икки ардыларыгар сыґыан бигэ туруктаах . Ол да иґин Дьокуускай курдук , соччо улахана суох куоракка , Православнай таІара дьиэлэрин сэргэ католическай церковь , мусульманскай мечеть бэйэ - бэйэлэригэр µтµрµйсµµтэ суох µлэлии тураллар . Иккиґинэн , µлэни сирбэккэ - талбакка µлэлээтэххэ , дохуоттаныахха сіп . Дьэ , ол иґин сатанар эрэ буоллар , олох да гражданство ыларга дьулуґаллар . Кэлии омуктар дьиэлэри тутууга , суолу , уулуссалары оІорууга , промышленноска , атыы - эргиэн , транспорт іттµгэр хото µлэлииллэр . Сµрэ ± элдьээ бэттэр , тµргэннэр . Бииртэн биир µлэни бµтэрэ - оґоро охсоот , атыІІа баран иґэллэр . Тіґі да маннык араас норуоттар , омуктар ыксалаґан олордоллор , Саха сиригэр быґыы - майгы туруктаах . Оннук да буола турдар диибит . Биґиги томороон тымныыбыт , тыйыс айыл ± абыт бэйэ - бэйэ ± э кіміліґµµ , ыарахаттары бииргэ туорааґын наадатын ким - хайа иннинэ бэрт тµргэнник ійдітір . Хоту сир суруллубатах сокуона кытаанах . Ол да буоллар , республика бу судургута суох боппуруоска уруккутаа ± ар улахан бол ± омтотун ууруохтаа ± ын со ± уруу буолуталаабыт тµбэлтэлэр кэрэґилээтилэр . Онон норуоттар дьыалаларынан анаан - минээн дьарыктанар департамены бі ± іргітін , манна µлэни - хамнаґы о ± о саадыттан , оскуолаттан са ± алаан , сирийэн ыытар кэмнэр кэллилэр . АнарааІы долгун салгыныгар саба о ± устарбат курдук . Рамазан Абдулатипов 2007 сыллаахха Дьокуускайга ыытыллыбыт Россия Норуоттарын Ассамблеятын кірсі таґаарбыт « РФ этнонациональнай политикатын манифеґыгар » эппитин курдук , Россия эбэ хотуІІа араас норуот , араас культура , итэ ± эл , абыычай элбэх , ол гынан баран биир дойдулаах буолуу , биир дойду салгынынан тыыныы барыбытын тµмэр аналлаа ± ын умнуо суохтаахпыт . Оччо ± уна эрэ тіріібµт дойдубут , государствобыт оло ± о бигэ туруктаах буолуо . Уратыбыт - элбэх , дойдубут - биир . Елена Иванова Музей - урукку дьыллар уонна билиІІи кэм тыыннаах ситимнэрэ , норуоту иитэр - µірэтэр суолталаах дьоґун кыґа . Ґлэбинэн Јймікіін , Ґіґээ Бµлµµ , Бµлµµ , Амма , Таатта , ХаІалас музейдарын кірµтэлээбитим , салайааччыларын кытта кэпсэппитим . Былырыын , от ыйын бµтµµтэ , ЮНЕСКО уонна ИКОМ ( музейдар аан дойдутаа ± ы сµбэлэрэ ) чэрчитинэн , Дьокуускайга ыытыллыбыт Циркумполярнай эргимтэ музейдарын норуоттар икки ардыларынаа ± ы научнай конференция ± а сылдьан аан дойду , Россия араас муннуктарыттан кэлбит кыттааччылар тылларын - істірµн истибитим . Онон энтузиаст - кыраайы µірэтээччилэртэн са ± алаан идэтийбит научнай µлэґиттэри кытта балайда алтыстым . Салгыы » Билигин тимир көлөҥ бэйэҥ курдук аһара бэрт буолуон баҕарар буоллаххына , сөбүлээбит нүөмэргин ылыаххын сөп буолла . Ол туһунан бэҕэһээ , от ыйын 20 күнүгэр , Арассыыйатааҕы суолга куттал суох буолуутун инспекциятын салайааччыта Виктор Кирьянов эттэ . Билигин массыына үчүгэй нүөмэрдэрин атыылыахха сөбүн туһунан сокуон барыла Госдуумаҕа ылылла сылдьар . Сорох тас дойдуларга оннук сокуон бэркэ диэн үлэлиир үһү . Кыраһыабай нүөмэрдэри аналаах аукционнарга улахан харчыга атыылыахха сөптөөх буолуо . Ол да буоллар , сорох дьон этэринэн , оннук кыраһыабай нүөмэрдээх массыыналар ордук суол быраабылатын кэһэллэр эбит . Ол иннинэ Виктор КОЛЕСОВ Хаҥалас улууһун баһылыгын солбуйааччытынан үлэлээбит киһи Үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирин солбуйааччытынан ананан турар . Үөрэх миниистирэ буолбут Афанасий Владимиров Хаҥалас улууһун баһылыгынан үлэлээбитэ . Хаҥыл хаҥаластар Дьокуускайга сыҕарыйан эрэллэр дуу . Коррупцияны утары охсуґуу кµµґµрэр чинчилээх БилиІІитэ са ± алааґын да курдук буоллар . Уочараттаах хампаанньа ± а да маарыннаатар . Бу охсуґуу кідьµµ - ґµгэр уонна тµмµктээх буоларыгар саарбахтаан , кірµнньµк диэн сыаналаан , " Саха сирэ " хаґыат бу дьыл ыам ыйын 23 кµнµнээ ± и нµімэригэр " Коррупцияны утары сµпсµгµрµµ " диэн ааттаан суруйбутум эрээри , билигин ырыых - ыраах кылайар кыырпах са ± а эрэл санаа µіскээбитин билиниэх тустаахпын . Ол , арааґа , дойдуга бу тула тахсар кэпсэтиилэри , дьаґаллары кэтии - маныы , µірэтэ сылдьарбыттан сэдиптээн буолуо . Бэйэбитин хаґыстахха Уопсайынан саба быра ± ан эттэххэ , биґиги республикабытыгар ( Россия ± а да ± аны ) коррупцияны утары охсуґуу µлэтэ бытаан сыар ± алаах кіґµµн киґини санатар . Буолумуна да ± аны . Силистэнэн - мутуктанан , іІ буордаах нµіл сиргэ дириІник батары киирбит , халлааІІа харбаґан , уґуга биллибэт , ис иґиттэн сытыйбыт - ымыйбыт сымара тааґы хамсатар , хамсатарын ааґан суулларар манан а ± ай дьыала буолбатах . Ону ситиґэргэ дьµккµірдээх , дьаныардаах , ыґыктыбат бигэ санаалаах буолуу , уґун сыллар - дьыллар наадалар . Ол да µрдµнэн , тіґі да онон - манан кэрдилиннэр , суорулуннар , хаґылыннар , бу сымара таас киґи аймах баарын тухары туран хаалыа ± а . Бу уопсайынан ыллахха . Оттон дьиІ олоххо , билиІІигэ тінµннэххэ , быраабы араІаччылыыр хас биирдии уоргаІІа коррупцияны утары охсуґуу ирдэбил быґыытынан киирэн турар . Холобура , республика прокуратуратыгар быґаас сокуон кімµскэлигэр µлэлиир уорганнар салайааччыларын сµрµннµµр мунньахтарыгар коррупцияны утары охсуґууга ведомстволар икки ардыларынаа ± ы оробуочай білі ± µ тэрийиэххэ наада диэн быґаарбыттара . Бу оробуочай біліххі прокуратура , милиция , Куттал суох буолуутун управлениетын сэргэ федеральнай антимонопольнай сулууспа управлениетын уонна финансовай - бюджетнай надзордааґын федеральнай сулууспатын управлениетын µлэґиттэрэ киирбиттэрэ . Маны сэргэ , республика прокуратуратыгар коррупцияны утары туґуламмыт сокуону тутуґууну надзордуур анал отдел баар буолбута . Бу отдел быраабы араІаччылыыр уорганнар µлэлэрин сµрµннµµрµн таґынан , государственнай былаас , олохтоох бэйэни салайыныы , муниципальнай бас билии уонна сокуону араІаччылыыр уорганнарга коррупционнай буруйдары булууга , силиэстийэлээґиІІэ туґуламмыт оперативнай - ирдиир , холуобунай - процессуальнай µлэни эмиэ надзордуур . Итиэннэ суукка маннык дьыалаларга государственнай буруйдааччы быґыытынан кыттар . Оттон Ис дьыала министерствотыгар коррупционнай хайысхалаах дьыалаларынан Тэрээґиннээх буруйу оІорууну утары охсуґар управление ( УБОП ) дьарыктанар этэ да , билигин уларытыы - тэлэритии буола турарынан , оннук анал сулууспа суох курдук . Арай былыргыттан быйылгыга диэри экономическай буруйу оІорууну утары охсуґар управление ( УБЭП ) уонна ИДьМ силиэстийэлиир управлениета итинник хабааннаах дьыалаларынан , µлэлэрин быґыытынан , дьарыктаналлар . Республика туонатыгар коррупцияны утары охсуґууну дирбиэннээхтик - дарбааннаахтык са ± алаабыт уонна ол тиэмпэтин ыґыктыбакка сылдьар іссі биир тэрилтэ баар , ол - общественнай антикоррупционнай кэмитиэт . Коммунистар кі ± µлээґиннэринэн , 2006 сыл кµґµнµгэр тэриллибитэ . Бу кэмитиэккэ кырдьыгын булбатах дьон µІсµµтэ , сайабылыанньата , араас иґитиннэриилэр киирэ тураллар . Манна араас партиялартан , общественнай тµмсµµлэртэн уонна быраабы араІаччылыыр уорганнар уопуттаах бэтэрээннэрэ киирэллэр . Дьыалалартан кірдіххі Бала ± ан ыйын бµтµµтµгэр РФ Генпрокуратуратыгар быраабы араІаччылыыр уорганнар сµрµннµµр мунньахтарыгар бу проблеманы ырытыґыыга суукка ахсааннаах уонна уустуга суох эрэ дьыалалар тиийэллэр , аны накаастабыла µксµгэр сымна ± ас ( усулуобунай ) буолар диэн иґитиннэрбиттэрэ . Ґрдµк дуоґунастаах коррупционердары , ол иґигэр быраабы араІаччылыыр уорганнартан улахан былаастаах , дуоґунастаах дьону холуобунай эппиэккэ тардыы суо ± ун кэриэтэ диэн бэлиэтээбиттэрэ . Ити Россияны ыллахха . Оттон биґиэхэ хайда ± ый ? Биґиэхэ да балаґыанньа оннук , іссі мілтіх диэххэ сіп . БідіІ фигураннар тутуллубуттара суо ± ун кэриэтэ , алларанан , бытархайдары эрэ " бултааґыІІа " сылдьар курдуктар : холобура , о ± о саадын сэбиэдиссэйэ , ГАИ µлэґитэ , преподаватель эІин . ДьиІнээх , улахан коррупционердары уу да , уот да ылбат дьоно быґыылаах . Киґи истэ - билэ сылдьар чахчылара бааллар да . . . РФ Прокуратуратын Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээ ± и управлениетын дааннайынан , бу 2008 сыл 8 ыйыгар государственнай былааґы , государственнай уонна бэйэни салайыныы уорганнарыгар сулууспаны утары туґуламмыт 323 буруй булуллубут . Бу ааспыт сыл 8 ыйыгар тэІнээтэххэ , 112 , 5 % - нан элбээбит диэн , ол аата бу кірдірµµ тупсубут диэн ійдµіхтээхпит . Бэриги ылсыы - бэрсии 77 чахчыта булуллубут ( 2007 сыл 8 ыйыгар - 26 чахчы ) . Аны коррупционнай хабааннаах чопчу дьыалалартан ылан кірдіххі . 2008 сыл бэс ыйыгар Ил Тµмэн депутатыгар , " Сахатранснефтегаз " генеральнай директорыгар И . А . Корневка буруйдуур бириигэбэр тахсыбыт . Дьокуускай куорат федеральнай суута кинини РФ Холуобунай кодексын 30 ыст . 3 - с чааґынан - 160 ыст . 3 - с чааґынан , ол эбэтэр , сулууспалыыр балаґыанньанан туґанан , итэ ± эйиллибит бідіІ кээмэйдээх µбµ - малы апчарыйыыга холонууга буруйдаа ± ынан билинэн , 10 тыґ . солк . сууманан ыстарааптаабыт уонна 4 сылга кіІµлµн быґары усулуобунайынан аахпыт , 2 сылга кэтээн кірір болдьоххо анаабыт . Эмиэ итинник ыстатыйанан " Сахаавиа " ГУП НАК урукку арбитражнай управляющайа С . А . Бутаев буруйдаа ± ынан билиниллэн , уопсай режимнээх холуонньа ± а 4 сылга кіІµлэ быґыллыбыт , 200 тыґ . солк . сууманан ыстарааптаммыт . Предприниматель Ю . Г . Козий РФ ХК 167 ыст . 1 , 2 - с чаастарынан , ол эбэтэр дьон малын - салын соруйан суох оІорон , алдьатан ( уоттаан ) буруйданан , уопсай режимнээх холуонньа ± а 5 сыл 2 ыйга кіІµлэ быґыллыбыт . " Нам улууґа " МТ депутата С . Н . Степанов хас да баантан сокуоннайа суохтук кредит ылан , 100 тыґ . солк . сууманан ыстарааптаммыт уонна 5 сылга кіІµлэ быґыллара усулуобунайынан аа ± ыллан , 3 сылга кэтээн кірір болдьоххо ууруллубут . Общественнай антикоррупционнай кэмитиэт булбут чахчылара - Арбитражнай суут судьуйаларын дьыалалара уонна тоннанан кыґыл кімµс дьыалата букатын харан тураллар , мэлийдилэр . Бу дьыалаларынан туох да хамсааґын суох . Айдааннаах , алта сууттанааччылаах " мэриябыт дьыалата " республика Ґрдµкµ суутугар иккис сылын , тохтоон ыла - ыла , араас биричиинэнэн кіґірµллэ - кіґірµллэ да буоллар , кірµллэ сылдьар . Быйыл да бириигэбэр тахсара саарбах . РФ Прокуратуратын Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээ ± и управлениетын пресс - сулууспата иґитиннэрбитинэн , ис дьыала , бэйэни салайыныы уорганнарын уонна госучреждение µлэґиттэрэ фигураннардаах , общественнай резонанс ылбыт хас да холуобунай дьыала силиэстийэлэнэн бµтэн эрэр . Маны таґынан , коррупционнай хайысхалаах дьыалалары силиэстийэлээґиІІэ ханнык да утарсыыны , орооґууну кірсµбэппит диэн иґитиннэрдилэр . Сокуон барылын іІійдіххі Соторутаа ± ыта дойду Президенэ Дмитрий Медведев Парламент кірµµтµгэр коррупцияны утары туґуламмыт докумуоннар бакыатын киллэрбитэ . Ол иґигэр сокуон барыла . Онон , билиІІитэ федеральнай сокуон ылылла илик . Биґиги дьоммут ону кэтэґэллэр быґыылаах , - " Саха Республикатыгар коррупцияны утары охсуґуу туґунан " диэн Правительство саІа сокуонун барыла Ил ТµмэІІэ сытар , иккиґин кірµллэ илик , бастакы ырытыґыы ыам ыйыгар буолбута . Бары да ± аны федеральнай сокуон ылылларын кµµтэр курдуктар . Дьэ , ити сокуон барылыгар киґи сэргиирэ да , саарбахтыыра да баар диэм этэ . Ол эрэн , итинтэн тіґіті ійібµлµ ылара , тіґіті сотуллара биллибэт буолла ± а . Сорохторо µчµгэйдэр эрээри , ситэтэ суох , " сиикэй " буолуохтарын сіп . Бастаан коррупция ± а сутуллууну сэрэтэр миэрэлэртэн биирдэстэрин ылан кірµі ± µІ : дуоґунастаах дьон дохуоттарын хонтуруоллааґын . ДьиІэр , чиновниктар маныаха диэри , онто да суох бэйэлэрин дохуоттарын , баайдарын - дуолларын отчуоттаан кэлбиттэрэ . Оттон сокуон олоххо киирдэ ± инэ , кинилэр бэйэлэрин эрэ буолбакка , дьиэ кэргэттэрин чилиэттэрин дохуоттарын эмиэ отчуоттуохтаахтар . Сокуоннайа суох дьайыы тµмµгэр булуллубут баайы - дуолу чугас аймахтар ааттарыгар , бас билиилэригэр суруттарыы баар суол , ону тохтотор сыалтан ити миэрэ ылыллыахтаах . Ол эрэн , сокуон барылыгар " чиновник кэргэнин уонна сокуоннай саастарын ситэ илик о ± олорун дохуоттарын " диэн чопчу ыйыллар µґµ . Маны киґи дьиибэргиир : ол аата тіріппµттэр , бииргэ тіріібµттэр , сокуоннай саастарын туолбут о ± олор ааттарыгар суруллуон сіп диэн эппит быґыылара буолла ± а дуу ? Онон , бу миэрэ " сиикэрик " курдук . Аны накаастабыл миэрэлэртэн биирдэстэрин ылан кірµі ± µІ . Харытыттан харбаппыт , буруйа дакаастаммыт коррупционер туохтан куттаныан , сокуону кэґэртэн тардыныан сібµй ? КіІµлэ быґылларыттан , дуоґунаска олорор бырааба быґылларыттан , булбут баайын - дуолун былдьатарыттан ( конфискацияттан ) , дьон ( общество ) сиитигэр , саакка - суукка барарыттан ( журналистар " кімілірµнэн " ) . Дьэ , бу баайы - дуолу конфискациялааґын диэн ыстатыйаны Холуобунай кодекса ± а хаттаан киллэрэр былааннаахтар , киллэрэллэрэ да буолуо . Биир кідьµµстээх миэрэнэн бу буолуохтаах . Олохпут бары эйгэтигэр дириІник ітін киирбит коррупция дэнэр дэгиэ тыІырахтаах ураты бідіІ харамайы биирдэ ытан суох оІорор кыаллыбата чуолкай . Ол эрэн , эрэл бµтэґик ілір дииллэринии , ити федеральнай сокуон олоххо киирэн , ньиргиччи , систиэмэлээхтик µлэлээтэ ± инэ , ба ± ар , бу бідіІ харамай аата - ахсаана биллибэт адаарыйбыт лабааларын ( ба ± ар , тібітµн кытары ) бысталыахха - сарбыйыахха сіп буолуо . Вера МАКАРОВА Оҕолор майгыларын , үөрэхтэрин стандарка эппиэттиир гына « көннөрөн » биэрэр оскуола олус мөлтөх туруктаах эбит . Учууталлар , дириэктэр Ил Түмэн дьокутааттарыгар саҥа оскуола тутулларын туруорсубуттар . Дьиэлэрэ сууллаары турар буолан хаста да сабылла сылдьыбыттар . Уураґыы - бэйэтэ хонтуруолунай µлэ Сыґыан салгыы хайдах салаллан барарын , аан бастакы уураґыыттан билиэххэ сіп эбит . Холобур , албын - кілдьµн сыґыаннаах буоллахха , уураґыы да тымныынан хаарыйарын , ордук дьахтар аймах сэрэйэр диэн суруйаллар . Маныаха , уураґыы сексуальнай " биллэриилэри " ыытарын мµччµ тутумаІ диэн оонньуу - кір кэриэтэ сµбэлииллэр . Ол курдук , эйигин кытта уураґарыгар киґиІ уоґун ньимиччи туттар буолла ± ына , эйигин кытта сыґыанын ір салгыыр санаата суох эбит . Онон инникитин хайдах буоларгын , тугу гынаргын толкуйдаа . Оттон уоґун холкутук тутан уураґар уонна онно эбиитин хорсун буолла ± ына , бу киґи ба ± алаах , ол туґунан санаата кµµстээх . Арай , партнеруІ на ± ыллык уонна олус - олус сымна ± астык ууруур - сыллыыр буолла ± ына , ороІІо ір да ір сытан таптаґары ордорор эбит диэн санаан кэбис . КистэлэІ сорох ірµтэ Ученайдар быґаарбыттарынан , эр киґи дьахтардаа ± ар сытымсах уонна амтан арааґын быдан билэр дьо ± урдаах эбит . Оттон дьахтар барахсан сиэкистиэн иннинэ хайаан да имэрийиигэ - томоруйууга , сыллааґыІІа - уурааґыІІа наадыйарын бэлиэтээбиттэр . Ол гынан баран , дьахтар аймах эр киґини кытта сыґыанын бастакы уураґыыттан тута сэрэйэр дьо ± урдаах . Итиэннэ ханнык да имэІ уураґыыттан са ± аланарын курдук саныыр µгэстээх . Ону , эр дьон , доло ± ойгутугар хатыыргыт наада ! Интэриэґинэй кірдірµµлэр - Уураґар кэмІэ киґи сµрэ ± ин тэбиитэ 100 - 150 - Іа диэри тµргэтиир . - Тарбах тугу барытын саамай билэр диибит эрээри , ученайдар быґаарбыттарынан , уураґар кэмІэ уос 200 тігµл билимтиэ буолар эбит . - Јскітµн иэдэскиттэн сыллаатахтарына , 5 калорийы " бырахпыт " курдук санан . Оттон " французскай " уураґыыга 26 калорийы быра ± аргын умнума ! - Уураґааччылар марафоннарыгар итальянецтар пааралара 31 чаас 18 мµнµµтэ 33 сікµµндэ тохтоло суох уураспыттар . Арай , эр киґи арыый мілтіін , уохтаах уураґыыны тохтоппуттар . - Дьон 66 % харахтарын быґа симэн баран уураґалларын ордороллор эбит . - Аґаан бµтэн баран куруук уураґар дьон , тиистэрэ кариестанарын намтаталлар . - Уураґыыга сирэй 29 былчыІа актыыбынайдык кыттар . - Уураґыыга биир киґи оло ± ун ортотунан икки нэдиэлэни аныыр эбит . - Уураґыыга 278 араас бактерия киґиттэн киґиэхэ бэриллэр эбит . Ол гынан баран , онтон хата дьолго , 95 бырыґыана туох да куттала суох ! - Балыыґа ± а сытар киґини чугас дьоно сыллыы - ууруу сылдьар буоллахтарына , бу киґи атын оннук сыґыаны ылбат ыарыґахтардаа ± ар тµргэнник µтµірэрэ бэлиэтэнэр . - Аан дойду µрдµнэн дьон 50 % іссі 14 саастарын туолуохтарын иннинэ уураґан боруобалыыллар эбит . Дьэ уонна : " Ии , о ± ом кыра ээ " , - дии сылдьаахтыыбыт , тіріппµттэр . - Немец омуктара иэдэстэриттэн кµІІэ 3 , 2 тігµл сыллаґаллар . Оттон эротичнайдык 1 , 3 тігµл уураґаллар . Японецтар манна тірµт утары хартыынанан буолаллар эбит . Онноо ± ор телевизорга уохтаах тапталы кірдірі турар буоллахтарына , японецтар атын канаалы тµргэнник холбууллар эбит . - Американец Альфред Вольфрам 480 мµнµµтэ устата тохтообокко ( тыын ылбыта чахчы ) 8001 дьахтары уураан аан дойду µрдµгэр ураты рекорду олохтообут . Эр дьон , бука , оонньуу - кір кэриэтэ ымсыыран эрдэхтэрэ . Бэрэбиэркэлээн кірµІ эрэ . . . Таптал барахсан уураґыыта суох табыллыбат . Ол эрээри , хомойуох иґин , уураґыы таптала да суох кыаллар эбит . . . Онон партнергутун билиэххитин ба ± арар буоллаххытына , бу ньыманан бэрэбиэркэлээн кірµІ . * На ± ыл уонна кураанах уоґунан уураґыы эрэллээх уонна олохтоохтук санаммыт киґи бэлиэтэ . Маннык уураґар киґи уґуннук билсиэн , эрэллээх сыґыаннаах буолуон ба ± арар . * Аґары " умайан кµµдэпчилэнэр " , уо ± урар буолла ± ына , бу киґини кытта уґун сыґыаІІа суоттаныма да ± аны . Маннык " амтаннаахтык " уураґар киґи уоттаах - кµістээх тапталлаах , ол эрээри быстах тапталга ордук наадыйар . СонуІІа тµргэнник кіґµі . * Эйигин кытта уураґарыгар бµµс - бµтµн бэйэ ± ин кууґар буолла ± ына , эйигиттэн истиІ сыґыаны эрэйэр . Бу курдук уґуннук эйигин эрэ кытта кірсµін ба ± арар . * Оттон сэттэ дьахтарынан эргийэр эр бэрдэ тыґыынчанан албастаах буолар диэн суруйаллар . Маннык " барахсан " моойго , эккэ - сииІІэ суолу - ииґи " бэчээттээн " хаалларар µгэстээх эбит . Маннык киґини кытта куруук субу курдук уохтаахтык таптаґа сылдьыам диириІ сыыґа со ± ус буолара саарба ± а суох . Бу " бэйэлээ ± иІ " туора сиргэ талбытынан хаамар . Дьууппалаа ± ы батыґарын таптыыр . Хара ± ынан оонньууру сібµлµµр . Мичээрдээбити тута эйэргиир . Атын , сонун дамочканы " ээх " дэтэн булла ± ына , кутуруга куйаарга , баґа бай ± алга . ТиІилэ ± ин эрэ кірін хаалыаІ . Сиэкис ійгі туґалаах . . . ОроІІо сытан ис дууґаттан ба ± аран , имэІнээхтик таптаґыы , мэйии µчµгэйдик µлэлииригэр кімілііх эбит . Онон оннук оло ± унан олорор дьону , ученайдар µксµн толкуйдуур дьо ± урдара µрдµк , омуннуу тµстэххэ , ійдііх буолаллар диэбиттэр . То ± о диэтэххэ , адреналиннара µрдµµр , киґи эрчимирэр , ійі - санаата ырааґырар эбит . Оттон оргазмныыр кэмІэ эндорфин , серотонин тахсаннар , киґи эрэлэ кµµґµрэр диэн суруйбуттар . Міккµс - міккµґµмэ , итэ ± эй - итэ ± эйимэ ! Специалистар быґаарбыттарынан , тапталынан дьарыктаныы киґи доруобуйатыгар туґалаах эбит . Онон дьэ , ороІІо тапталынан олорор дьон хайдах буолаллар эбитий ? ОроІІо таптаґар киґи , сиэкистээбэт киґитээ ± эр сыты быдан µчµгэйдик билэр буолар эбит . Оттон , арай , бу киґи тумуулаабыт эбэтэр отой да , гаймориттаах буолла ± ына , ол туґа туґунан . ХайыаІый , сыты билбэтин . . . эмтииргэ эрэ тиийиллэр буолла ± а . Ґчµгэйдик таптаґар киґи сµрэ ± ин ыарыыта намтыыр . Холобур , нэдиэлэ ± э µстэ сиэкистиир эр киґи , итинник оло ± унан олорбот мас кіні киґиттэн инфарка , инсульга куттала икки тігµл кыччаан биэрэр эбит . Ыйааґын тµґэр , уопсай турук таґыччы µрдµµр , тупсар . СиэкиґиІ ол курдук , син биир µчµгэй сэрээккэ ± э тэІнээх эбит . Холобур , биир уохтаах таптаґыы , 15 мµнµµтэ сµµрµµгэ тэІнээ ± ин ааґан , онноо ± ор іссі 200 калорийга тиийэ " уматар " кыахтаах диэбиттэр ! Онон , ырыан ба ± алаахтарга бу бэртээхэй буолаарай ? ! Кылаабынайа , ыарыыны хабыма . Сиэрдээх оло ± унан олор . СанааІ тууйуллубат , кэхтибэт буолар Америка ученайдара дьахталларга тест толорторон баран , тэІнээн , чинчийэн , µірэтэн кірбµттэр уонна маннык дьикти тµмµккэ кэлбиттэр . Харыстанар эрэґиинэнэн туґаммаккалар эрэ , сиэкиґинэн актыыбынайдык олорор дьахталлар депрессия диэни билиммэттэр эбит . Оттон харыстанан муІнанааччылар , онно ыраа ± ынан хабыллыбатахтар . Доруобай буолуоххун ба ± ардаххына ОроІІо µчµгэйдик таптаґыынан олорор дьон µксµн чэгиэнник сананаллар , доруобай буолаллар , тумууга , сітілгі дэбигис бэриммэттэр дииллэр . Онноо ± ор артрит курдук абытай ыарыылаахтар чэгиэнник сананар буоллахтарына , тібі ыалдьара , мигрень онно холоотоххо , муора ± а хааппыла буолар буолла ± а . Грипп куттаабат , тымныйыы айгыраппат Нэдиэлэ ± э биирдэ да буолла ± ына , ороІІо таптаґар буоллаххына , " А иммуноглобулиныІ " 30 % µрдµµр дииллэр эбит . Ол аата , иммунитетыІ µрдµµр , тымныыйыыны билиммэккин , грипптэн куттаммаккын . Ыарыйдаххына да , чэпчэкитик аґарыаххын сіп . Ма ± ан тиистэр кэчигирэстэр Голливуд мичээрэ дии - дии уІан тµґэ сыґабыт . Ымсыырабыт , ымманыйабыт да , хас биирдии киґи тус бэйэтиттэн эмиэ тутулуктаа ± а ханна барыай ? Оттон ол кыаллыбатах буолла ± ына , хайыахпытый ? Сатаатар туругун тупсарарга кыґаллыа ± ыІ . Спермоплазма ± а цинк , кальций уонна да атын араас минеральнай веществоларбыт элбэхтэр эбит ээ ! Онон , пахай дии сылдьыбакка , ороІІо таптаґыыга ( биллэн турар бэрээдэктээхтик уонна эрэллээхтик кэргэІІин кытта буолла ± а дии ) ону эмиэ санаан кэбиґиІ . Сорохтор тиистэрэ то ± о бі ± інµй ? То ± о диэтэххэ , сіптііх , ыраас сиэкиґи умнубаттар ! Хайа уонна биллэн турар , тапталлааххын кытта уохтаахтык утуйа сытыаххыт иннинэ , кэнниттэн эмиэ , тиискитин суунаргытын умнумаІ ! Сиэкис уонна уґун µйэ Эр киґи нэдиэлэ ± э бииртэн итэ ± эґэ суох ороІІо таптаґар буолла ± ына , 80 сааґын холкутук аґарыан сіп эбит . Маныаха учуонайдар чинчийэн баран маннык быґаарбыттарын кірµі ± µІ : нэдиэлэ ± э биирдэ " онон " олорор эр киґи 80 - н ааґыар диэри олорууга 50 % - нын чуолкай ылар . Биир оччо бырыґыаны ылара іссі инсультаан ілµµттэн куттанымыан сіп . 40 бырыґыана диабеты ыраах тэбэр . 30 бырыґыаныгар сµрэх ыарыытыттан кый ыраах буола тµґэр . Мин маІнайгы уураґыым . . . Надя , 21 саастаах , устудьуон : - Оскуола ± а тохсус кылааска µірэнэ сылдьан аан бастаан уураспытым . Балтараа сыл табаарыстаспыт уолбун кытта . Кини эмиэ тохсуска µірэнэрэ , кылааґа атын этэ . Аны санаатахха , сатаабат эрээри , сымыйанан буолла ± а дии . Уураґан баран , бэйэ - бэйэбититтэн туох да наґаа кыбыстыбыппыт , харахпытынан утарыта да кыайан кірсµбэт буолан хаалбыппыт . Билигин кинилиин кірсµбэппит . Мин атын табаарыстаахпын . Ол да буоллар , маІнайгы уураґыыны санаан ылааччыбын . З . В . , биэнсийэ ± э олорор , 72 саастаах : - Ээ , пахай , ол биґиги са ± ана туох уураґыыта кэлээхтиэй ? ! Кэргэннии буолан баран , муІутаан сыллаґар эрэ этибит . Киґим да муІкук , мин да кыбыстанньаІым сµрэ бэрдэ буолла ± а . Холбоґон , ыал буолан баран , бастаан µс кµн устата тус - туспа утуйбуппут . Сатахха , мин эдьиийим аахха баарбыт . Мин ороммун кэргэммэр туран биэрэн баран , " хайдах эрэ табыгаґа суох курдук " диэммин , эдьиийим хоонньугар кыбыллыбытым . Дьоммут ыксаатылар бадахтаах , биґигини µс кµн кэнниттэн , ампаарга кіґірін тилигирэтэн таґаардылар . Бµттэхпит дии . Хата ол баар ! Кэлин хоонньоспокко , ханна барыахпытый ? ! К . А . , 40 саастаах : - Мин аан бастакы уураґыым , аныгы олох кірдірµµтµнэн , отой хойутуу буолла ± а дии . Сµµрбэ а ± ыспар . Ол иннинэ биир да уолу кытта до ± ордоспото ± ум . Надя : - Оскуола кэнниттэн µрдµк µірэххэ туттарсан киирбитим . КиэІ сиргэ кэлэн табаарыстаммытым . Ол уолум биирдэ миигин уураан ылбытыгар , наґаа соґуйбутум , " бириэмэннэй оІордо ± о буолуо " диэн туох да куттаныы бі ± інµ куттаммытым , санаар ± аабытым . Билигин санаан кµлэбин ээ . Уураґыыттан хантан хат буолуоххунуй ? Бастакы уураґыы миэхэ оннук кірµдьµістээх санааны иІэрэн хаалларбыт . М . Р : - Университекка абитуриенныы сылдьан биир уолу кытта табаарыстаспытым . Сэргэлээх 14 - с уопсайыгар олорорбут . Ол уолум фойе ± а тµннµк аттыгар кэпсэтэ туран , сµµспµттэн эмискэ сыллаан ылбытыгар , мин харахпын быґа симэ - симэ аґаран биэрбитим . Хайдах эрэ эмискэ наґаа хомойбутум уонна : " Миигин итинник куґа ± аннык саныыр буоллаххына , мантан инньэ эн биґикки до ± ордоґорбут табыллыбат ! " , - диэбитим , ыга кыыґырбытым . Оччолорго комсомолка абытайдаа ± а буолла ± ым . Ол кытаанах санаабын кірдірді ± µм дии .

Download XML • Download text

sah-7

sah-7

View options