Deltacorpus 1.1

sah-6

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

/ / Кыталык µІкµµтµн туруоран µІкµµлµіххэ сіп дииллэр , муомалар Муома ± а " Туундара µірµµтэ " µІкµµ ансамбла тэриллибитэ 30 - тан тахса сыл буолбут . Билигин ансамбль салайааччытынан Туйаара Егоровна Федорова µлэлиир . Улахан біліххі алта паара , кыраларга - 20 о ± о дьарыктаналлар . Туйаара Егоровна Дьокуускайдаа ± ы 1 № - дээх педагогическай училищены бµтэрэн баран , преподавателлээбит . Кэргэн тахсан , дойдутугар , Хонууга , µлэлии кэлбит . Быйыл , кулун тутар саІатыгар " Капельки весны " кµрэхтэґиигэ кыттаннар о ± олоро дипломант аатын сµкпµттэр . Онно " Небесные птицы - Олени " диэн ааттаах µІкµµнµ туруорбуттар . Эбээннэргэ сайын µс кµІІэ халлаан аґыллар диэн ійдібµллээхтэр . Ону дьµґµйэн кірдірбµттэр . Онтон модерн уонна джаз - модерн диэн хайысха ± а 15 о ± о кыттыбыт . Салгыы » Сүрүн дакылааты « АЛРОСА » вице - бэрэсидьиэнэ , Ил Түмэн Судаарыстыбаннай мунньах дьокутаата Валентина Потрубейко , « Профалмаас » бэрэссэдээтэлэ Ришат Юзмухаметов , хампаанньа профсойууhун араас салаатын салайааччылара оҥордулар . В . Потрубейко тыын суолталаах бырамыысыланнас тэрилтэтигэр үп - харчы , экэниэмикэ туруга хайдаҕын сиһилии билиһиннэрдэ . - 84 - пэр сылдьабын . " Сааһырдым " дии санаабаппын . Төһөнөн үлэни өрө тутаҕын , хамсанаҕын да соччонон эттиин - сиинниин , өйдүүн - санаалыын чөл , чиргэл , чэгиэн , тэтиэнэх сылдьаҕын . Бүгүн мунньахха биир киһи « эдэр баҕайы көрүҥнээх эбиккин » диэн кэмпилимиэн биэрэн күллэрдэ . Иккис бэйэбитин албыннанар суолбут - « үлэ элбэх : іІі эйгэтэ , тутуу , бырамыысыланнас - харчыны лаппаакынан баґан ылыахха сіп » диэґин . « Сахалар тугу утуйа сыталларый ? Тоҕо тыаҕа үлэлээбэккэ олороллоруй ? » диэн буолар . Итиннэ эмиэ усулуобуйа тэриллиэхтээх . Бэйэбит урбаанньыттарбыт , үлэ таґаарааччыларбыт бэйэлэрэ норуот иннигэр эппиэтинэстэрин ійдіін кытайы , таджигы уо . д . а . атын дьону ылбакка олохтоох дьону үлэҕэ тарда үірэннэхтэринэ , ол тоҕо кыаллыбат буолуой ? Бэҕэһээ киэґэ саҥа тупсаҕай оҥоһуулаах стадиоҥҥа күрэхтэһии сабыллыытын үөрүүлээх сиэрэ - туома буолла . Санатан эттэххэ , бу күрэхтэһиилэр Өлүөхүмэ кырдьаҕас куоратын 375 сааһын бэлиэтиир тэрээһиннэр чэрчитинэн аастылар . Үс күн устата кус быһыйдар , ат бөҕөлөр күөн көрүстүлэр , сындылҕаннаах киирсиилэри аастылар . Уопсайа холбоон бу µірµµлээх тэрээґиннэргэ 5 тыһыынча ыалдьыт уонна спортсмен кытынна . Кµрэхтэґиилэргэ 800 спортсмен Саха сирин бары улуустарыттан бэйэтин улууґун аатырдан чиэстээтэ . Хара µрдµк сыырын дабайан , саІа тутуллубут дьиэлэрдээх уулуссаларынан эргийэн , тыа быыґыгар саґан турар дьэндэйбит дьиэ ± э тиийэн кэлэбит . Далга , хаґаа ± а турар сµіґµ - сылгы ханна кэлбиппитин туоґулаата . Бу - « Јксікµ » бааґынай хаґаайыстыбатын базата . Хаґаайыстыба баґылыга Афанасий Афанасьевич Чириков биґигини µірэ - кіті кірµстэ . - Сµіґµгэ ийэм Анастасия Николаевна Соловьева сыґыарбыта . Бааґынай хаґаайыстыбатын тэринэрбэр µтµірбэт ыарыылааххын диэн инбэлииккэ таґаарбыттара тірµіт буолбута . Итинник санааны о ± олорбун атахтарыгар туруорар туґугар ылыммытым . Бастаан тутуунан дьарыктаммытым . Хараларга кыыл иитэр комплексы , бэкээринэни , арыы сыа ± ын оІорбутум . Тутуу ыытар буоламмын , КП - лар хамнас суотугар сµіґµнэн - сылгынан тіліспµттэрэ тирэх буолбута . Хара ааныттан µчµгэй салайааччыларга тµбэспитим да кіміліспµт буолуохтаах . Е . Е . Лукин , улуус оччотоо ± у баґылыга В . В . Скрябин , таайым И . Н . Соловьев , бырааттарым Уоґук , Николай , Ґрдµкµ суут судьуйата А . М . Сотников , кэргэним аймахтара , эдьиийэ Е . К . Никанорова ійіібµттэрин умнубаппын . Бу о ± о сааґым ааспыт сиригэр - Билиистээххэ бастаан бала ± ан туттубуппут . В . М . Никифоров диэн ойууну а ± алан ыраастатан , ал ± аттарбытым . Бааґынай хаґаайыстыбаны тэриниим итинник са ± аламмыта . Сµіґµ иитиитин курдук ыарахан µлэ ± э бэйэІ чугас дьонуІ µлэлээбэт буоллахтарына , ырааппаккын . Уолум ветеринар идэлээх буолан , сµіґµ боруодатын тупсарыыга , µµттээх ына ± ы булууга µлэлэстэ . Онус сылын Валентин Ефремов µтµі суобастаахтык сµіґµ кірір . Биґиэхэ 30 га сири биэрбиттэрэ . Чааґынай дьонтон тµµлэґэн , тіліін , 100 тахса га сири оттуубут . Трактордардаахпыт , онон оттооґуІІа кыґал ± аны кірсµбэппит . Кµґµн µлэбитин чэпчэтээри , ороскуоту а ± ыйатаары оппутун дьиэбит таґыгар тиэйэн кэбиґэбит . Бааґынай хаґаайыстыбата диэн ураты µлэ буолла ± а . Биирдэ мунньахха : « Эґиги , чунуобунньуктар , сыл аІара µлэлиигит , сыл аІара ірµµгµт , оттон ынах іріібіт » , - диэн этэн турабын . ДьиІинэн ыллахха , тыа хаґаайыстыбатын салаатыгар кімі элбэх , араас программалар µлэлииллэр эбит . « АПК республикатаа ± ы сµбэлиир - методологическай киинэ » автономнай тэрилтэ бизнес - былааны босхо оІорон биэрэр , сµбэлиир - амалыыр . Ону сорох бааґынайдар µлэ ± э баттатан билбэппит - истибэппит . Дьэ , иллэрээ сылтан « уґуктан » , программаларга киирсэн эрэбит . Бааґынай хаґаайыстыбатыгар ійібµл хайаан да наада . Јйібµлэ суох ірµттµбэккин . Чугастаа ± ы нэґилиэктэрим баґылыктарын кытта уопсай тылы ірµµ булабын . Бікілір сир биэрбиттэрэ . И . И . Новгородовка , Ходоролортон - С . К . Романовка , В . И . Герасимовка , А . К . Васильевка , Майа баґылыга Т . С . Нестеровка махтанабын . « Газтанан абыранныбыт » - Хаґаайыстыба сіптііх базалаах буолла ± ына , сайдар кэскиллээх . 1998 с . уот тартарбытым . Оччолорго биир массыына сыаната сыаналаах этэ . Кэлин тыа хаґаайыстыбатын министригэр киирэн : « Тыа ± а олоробун . Дьиэм аттынан газ ааґар , онно ымсыырабын » , - диэбитим быґаччы . Ол тылтан дьыала ± а киирэн , 2009 с . тыа хаґаайыстыбатын газтааґын программатыгар киллэриллэн , газ киирэн абыранныбыт . Хата , суолбут - ииспит куґа ± ан . Сайын ардаата ± ына , Чµµйэнэн эргийэбит . Ити ордук µµт туттарар былдьаґыктаах кэммитигэр охсуулаах буолар . Атынан кытта тиэйэр кыґал ± а ± а тµґэбит . Бааґынайдар ытыспытын тоґуйа , « кулу да кулу » диирбит табыллыбат . Ґлэлээн кірдірдіхпµтµнэ , кіміті кэлиэ . Базабыт тутуллубутун кэннэ кіміті быйыл кэллэ . « Кэскил » кэскилин туґугар - Президеммит Е . А . Борисов тыа хаґаайыстыбатын сайыннарыыга саІа суоллары тобуларын µірэ иґиттим . « КооперациялаґыІ » , - диэбит кэмин мµччµ тутумуохпутун наада . Соторутаа ± ыта « Кэскил » диэн кооперативы тэрийдибит . 15 ыал уонна 3 бааґынай хаґаайыстыбата кыттыґан . « Тойтоон » ( Г . П . Пивоваров ) , хортуоппуй µµннэриитинэн дьарыктанар Владимир Леонтьев буоламмыт . 15 ыалбыт барыта - майалар . Кооператив тэрийбиппитин истэн Хараттан , Чµµйэттэн кытта киирэргэ ба ± алаахтар баалларын биллэрдилэр . Кооперативка 153 тібі сµіґµлээхпит . СаІа тэриммит дьон быґыытынан инники былааммытын торумнуубут . Бастаан сайылык тутуохпут . Кімі кірдіхтірµнэ , хотоммутун механизациялаах оІорорбут буоллар , µчµгэй буолуо этэ . Аныгы сайдыылаах µйэ ± э холло ± ос хотонунан ырааппаккын . Кыстык хотоІІо кыттыгас µбµлээґин наада . Аныгы технология ± а киирбэтэхпитинэ , сайдыахпыт суо ± а . « Ґікµйэ » Макаров курдук дьаґанарбыт буоллар . Киґи киґиттэн µірэнэр буолла ± а дии . Хаґаайыстыбабытыгар кууруссалаахпыт . Онон куурусса иитиитин кэІэтиэхпитин ба ± арабыт . Манан ордук уолум Федор дьарыктаныан ба ± арар . Быыстапка - дьаарбаІка ± а сахам кууруссатын кыбынан баран киирбитим , бастаабыппыт ээ . « Кэскилгэ » салайааччынан бэйэбин таллылар . Дьэ , хайа буолар . Долгуйабын ээ , кыайбакка саат буолар дуу диэн . Кэргэним - мындыр сµбэґитим - Кэргэним дьоІІо кіміліґір эрэ буоллаххына , сµіґµ - ас этэІІэ буолар диэн тыллаах . Ол олоххо - дьаґахха кірдіххі кырдьык быґыылаах . Улууспут иґигэр ыґыахтан са ± алаан спорт тэрээґиннэригэр тиийэ кіміліґібµт . Иллэрээ сыл тоннаттан ордук хортуоппуйу инбэлииттэргэ уонна µлэтэ суох дьоІІо ыалынан кэрийэ сылдьан тµІэппиппит . Сааскы халаан уутугар тµбэспиттэргэ кіміліґін , о ± олоох ына ± ы 1 ДьіппіІІі бааґынай хаґаайыстыбатыгар анаан биэрбиппит . ДьоІІо кіміліґін , 3 ыал сµіґµтµн кірін турабыт . Кэргэним Надежда Николаевна сааґын тухары учуутал . База ± а олорорбутугар µлэґиттэр µчµгэйдик аґыылларын хааччыйыы олус наада буолбута . Ол иґин , Майа ± а 4 хостоох хааччыллыылаах дьиэтин хаалларан , бу тыа быыґыгар биґигини кытта тэІІэ олорор . Бэйэтэ кµлэн этэринии , Майа ± а бырааґынньыкка курдук киирэн тахсар . Сайын о ± уруоттан , теплицаттан тахсыбат . Хайа , уонна µлэбэр - хамнаспар муударай сµбэґитим буолла ± а дии . Кыыстаахпыт уонна 3 уол о ± олоохпут . Кыыспыт наркотигы хонтуруоллуур силиэстийэлиир комитет начальнигын солбуйааччы , былырыын Дмитрий Медведевтэн на ± араада тутан µірдµбµтэ . Федорбыт - тутаах киґибит , ветеринарбыт , ыанньыксыппыт . Николай уонна Афанасий - газ тэрилтэтин µлэґиттэрэ . Сиэннэр µірдэллэр . Кэргэним ийэтэ , тыыл ветерана Екатерина Титовна Андреева эмиэ µлэбитигэр - хамнаспытыгар кіх - нэм буолан абырыыр . Дьэ , итинник кэпсээннээх буолла МэІэ бааґынайа . Женни СТРЮКОВА Виктор Эверстов тµґэриилэригэр : « Јксікµ » бааґынай хаґаайыстыба кµннээ ± и оло ± о . Хаґаайыстыба баґылыга Афанасий Афанасьевич Чириков тµбµгэ - садьыга элбэх . Биллэрин курдук , быйыл , 2011 сылга ОлоІхо ыґыа ± а Мирнэй улууґугар ыытыллыа ± а . Бу , элбэх омук бэрэстэбиитэлэ то ± уоруйбут , сібµлээн олохсуйбут , улахан интернациональнай састааптаах улуус буолар , онон , ОлоІхо ыґыа ± а До ± ордоґуу ыґыа ± ын быґыытынан ыытыллыа ± а диэн Национальнай тэрийэр комитет чилиэннэрэ тохсунньу 17 кµнµгэр буолан ааспыт мунньахтарыгар бэлиэтээтилэр . Мунньа ± ы ОлоІхо уон сылын бэлэмнээн ыытыыга СР Национальнай тэрийэр комитетын председателэ А . Н . Жирков иилээн - са ± алаан ыытта . Салгыы » - Саҥа киирии саамай көдьүүстээх , туһалаах түгэнинэн , биирдиилээн тутууну подрядчик өҥөтө суох ийэ хапытаалынан төлүүрү сокуон көҥүллээтэ . Ол аата , дьиэ кэргэн атын тэрилтэлэрдиин подряд дуогабарын түһэрсибэккэ бэйэтэ дьиэ туттар кыахтанна . Төлөбүр икки хайысханан барыа : ийэ хапытаалын сууматын аҥаара сайабылыанньа түҺээтин кытта төлөнүө . Онтон сыл аҥаарынан , дьиэ тутуута саҕаламмыта бигэргэтилиннэҕинэ , иккис аҥаара төлөнөр . Маны таһынан , бу хапыыталынан олорор дьиэни кэҥэтиигэ эмиэ туһаныахха сөп . Культура министрэ Андрей Борисов бэйэтинэн кэлэн Наталья Ивановна авторскай биэчэрин аста . Бу кірсµґµµ эмиэ Москватаа ± ы Национальностар дьиэлэригэр тэрилиннэ . - - Бу саала ± а бастаан Валентин Распутин айар биэчэрин ыыппыппыт . Оттон бµгµн , ахсынньы 7 кµнµгэр , саха народнай поэта Наталья Ивановна Харлампьевалыын кірсібµт , - - диэтэ киирии тылыгар , бу кірсµґµµнµ иилээн - са ± алаан ыыппыт , Россия Суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын председателин бастакы солбуйааччы , биллиилээх суруйааччы Геннадий Иванов . Кини Наталья Харлампьева поэзиятын дьиІ сахалыы тыыннаах поэзиянан сµрэхтиир . Ис - иґиттэн сэмэй , нарын лирикалаах , ол эрээри кµµстээх , тулуурдаах буолуу - бу дьиІ сахалыы майгы , ол иґин кини поэзията норуотугар чугас , - диэтэ Геннадий Иванов . Наталья Ивановна биэчэригэр бэйэтин хоґооннорун аахта . Бу кµн , чахчыта да ± аны , элбэх хоґоон аа ± ылынна . Ол курдук , А . С . Пушкин аатынан Нуучча академическай драматическай театрын артыыстара бµтµн литературнай композицияны бэлэмнээбиттэрин аа ± ан иґитиннэрдилэр . - - 70 - с сыллар са ± аланыыларыгар , тоІ буору тобулу µµнэн тахсыбыт ньургуґун курдук , саха литературатыгар Варвара Потапова хорсуннук киирэн кэлбитэ . Кини хоґоонноро миэхэ сµрдээ ± ин дьайбыттара , кини хоґоонноро суохтара эбитэ буоллар , ба ± ар , бу курдук мин эґиги иннигитигэр кэлэн туруом суо ± а этэ . Оттон билигин поэзия ± а элбэх , талааннаах кыыс - дьахтар кэллэ , - диир Наталья Ивановна . Кини Остапенко диэн аан бастакы редакторын , туох эрэ тахсыыґы диэн таба кірін , талан ылан республика эдэр суруйааччыларын сµбэ мунньахтарыгар ыыппытын µгµстµк кэпсиирэ . Оттон бу кірсµґµµгэ эдэр поэтессаны таба кірбµт журналист бэйэтэ кыттыыны ылла , истиІ - иґирэх тыл эттэ . Бу кµн поэт ырыа буолбут айымньыларын " Туймаада " государственнай ансамбль солистката Анастасия Пинигина толордо . Поэт биир идэлээхтэрэ , до ± отторо - - Россия суруйааччылара Николай Переяслов , Юрий Сергеев , Анатолий Парпара , Николай Лугинов уонна Александр Томтосов , казах суруйааччыта , сахалар до ± ордоро Турсунай Оразбаева , уо . д . а . поэтесса Наталья Харлампьева ± а ба ± а санааларын эттилэр . Наталья Харлампьева - Россия суруйааччыта , кини хоґооннорун сахалыы да , нууччалыы да тылынан аа ± абыт . Сахалыы - нууччалыы икки тыллаах поэт - икки кынаттаах . До ± отторо , биир идэлээхтэрэ Наталья Харлампьева ± а , Эн биґиги эпохабыт киґитэ буола ± ын , икки модун кынаккынан кµµскэ µлэлээн , іссі элбэх аа ± ааччылаах буол , іссі µрдµккэ дьулуґан , ситиґии чыпчаалларын дабайан ис , диэн ал ± аатылар . Бэйэбит корр . Хаартыска ± а : Россия Суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын председателин I солбуйааччы Г . Иванов Н . Харлампьева поэзиятын ырытар . Суруналыыс Туйаара Сиккиэр " Киһи үөйбэтэх өттүттэн " диэн кэпсээнинэн Аркадий Новиков саҥа киинэ уһулла . Киинэ бүгүн , кулун тутар 10 күнүгэр , « Лена » киинэ тыйаатырыгар улахан экраҥҥа тахсыбыт премьерата буолар . Кэпсээн элбэх ааҕааччы сэҥээриитин ылбыта . 2008 сыллаахха " Кыым " хаһыакка бэйэтигэр уонна " Күрүлгэн " сурунаалга бэчээттэнэ сылдьыбыта . Сахабыт сирэ ураты , дьикти дойду . Сылдьыбыт - кірбµт эрэ сі ± ір , биґириир , ылынар . СаІаттан саІа , сонунтан сонун хайысхалар олоххо киллэриллэллэр . Ордук , физкультура , спорт эйгэтигэр . Улахан ситиґиилэргэ , кыайыыларга µірэнэн да хааллыбыт . БастыІнарбыт Бµтµн Россия ± а , аан дойдуга бастыыллар , миэстэлэґэллэр . Јркін ійдііхтір , бэдэр мэйиилээхтэр , µрдµк сололоохтор саха омугу ылынар буоллулар . Бу эриэккэс кістµµлэр барылара биирдиилээн дьоґун дьоннорбутуттан , сатабыллаах салайааччыларбытыттан быґаччы тутулуктаахтар . Хардарыта ійдіґµµ , ійісµґµµ , дьыалабыай сыґыан арылхай кістµµтэ Чурапчытаа ± ы физкультура уонна спорт институтугар буолан ааста . Дойду µрдµнэн тыа сиригэр тэриллэн µлэлээн тиІийэ турар суос - со ± отох µрдµк µірэх кыґатыгар Бµтµн Россиятаа ± ы научнай - практическай конференция , чахчы да , µрдµк таґымІа ыытылынна . Пленарнай мунньахха Санкт - Петербургтан Лесгафт аатынан физическэй культура , спорт уонна доруобуйа Национальнай Государственнай университетын ректора , РФ Президенин сµбэґитэ , педагогическай наука доктора , профессор В . А . Таймазов ; " Советскай спорт " издательствотын генеральнай дириэктэрэ , историческай наука кандидата А . А . Алексеев ; научнай педагогическай µірэхтээґин институтун дириэктэрэ , диссертационнай сэбиэт учуонай - сэкирэтээрэ , РГУФКСТ профессора , педагогическай наука доктора М . В . Сахарова кэлэннэр , Мониторинг , технологиялар уонна методикалар тула научнай чинчийиилэргэ дакылааттары оІорбуттара сэІээриини µіскэттэ . Хайысхаларынан аттарыллан секционнай занятиелар буоллулар . Олортон биир ордук боччумнаахтарын , " Спорт национальнай кірµІнэрин аан дойду таґымыгар таґаарыы " боппуруоґугар ыытыллыбыт " тігµрµк остуолу " профессор В . А . Таймазов салайда . Владимир Александрович этэринэн , муус устар 24 - 25 кµннэригэр Санкт - Петербург куоракка " Киґи . Спорт . Доруобуйа " диэн ааттаах - суоллаах аан дойду бэґис конгреґа ыытыллыа ± а . Конгресс " Национальнай спорт кірµІнэрэ " секциятын Чурапчы институтун ректора , педагогическай наука кандидата И . И . Готовцев салайыа ± а . Итинник быґаарыы биґигини µірдэр . Итини , спорт национальнай кірµІнэрин ібµгэ са ± аттан кµµскэ уонна утумнаахтык сайыннара олорор ытык саха омук баарын билинии быґыытынан эрэ сыаналыахха сіп . Спорт национальнай кірµІнэрин сайыннарыыга туґуламмыт Конгресс ылыммыт резолюцията аан дойду бары дойдуларыгар араас таґымІа , ону тэІэ , Аан дойдутаа ± ы Олимпийскай Кэмитиэккэ , Европа сэбиэтигэр , дойдулар баґылыктарыгар тар ± аныа ± а . Итиниэхэ оло ± уран , саха спордун кірµІнэригэр , хотугу норуоттар оонньууларыгар маастар - кылаастар дьон бол ± омтотун тартылар . Кірдірµµ быыстапкалар туруорулуннулар . Нэґилиэнньэни мониторинынан чинчийии хаамыыта эмиэ кэпсэтиигэ турда . Дьокуускайга саІа тэриллэн µлэлээн эрэр Психология институтун дириэктэрэ , психологическай наука доктора , ХИФУ профессора А . П . Оконешникова ЧГИФКиС преподавателлэрин кытта µлэлэґэн бэчээттэтэн таґаартарбыт " Спортивная психология " кинигэтин презентацията буолла . Кырдьык , сайдыы саІа аартыга арыллар . Ытыктабыллаах , сµдµ ыалдьыттарбыт этэллэринии , торумнаммыт былааннары , бырайыактары олоххо киллэриигэ дьулур ± а , хотоойу µлэлээх - хамнастаах Госкомспорт бэрэссэдээтэлэ М . Д . Гуляев , институт ректора И . И . Готовцев саІаны киллэриигэ олус кіхтііхтір . Кэлэр кэскил µірдэр , астыннарар . Студеннар саІа общежитиелара , бассейн , институту сэргэстэґэ тутуута са ± аланан эрэр аныгылыы бµрµіґµннээх сµµрэр суоллаах стадион , нэґилиэнньэни , ыччаты спордунан утумнаахтык дьарыктанарга ыІыра - угуйа туруохтара . Ити курдук , киин сиртэн кэлбит учуонайдар аны да салгыы бииргэ µлэлииргэ бэлэмнэрин биллэрдилэр . Чурапчыга буолан ааспыт Бµтµн Россиятаа ± ы научнай - практическай конференция , Сахабыт сиригэр физическэй культура уонна спорт эйгэтигэр айымньылаахтык уонна таґаарыылаахтык µлэлээґиІІэ бі ± і тирэ ± инэн буолуо ± а . Василий ПОСЕЛЬСКАЙ . Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . ХХ µйэ ± э биґиги биир дойдулаахтарбыт саахымат сайдыытыгар сµІкэн кылааты киллэрбиттэрэ диир толору кыахтаахпыт - аан дойду 15 чемпионуттан уона биґиги дойдубут бэрэстэбиитэлэ этэ эбээт . Кинилэр уонунан сылларга аан дойдуга саахымат культуратын таґымын быґаарбыттара , планета саахыматчыттара бука бары кинилэргэ тэІнэґэргэ дьулуґаллара . Ол да иґин биґиги дойдубутун саахымат дойдутунан аа ± аллара , бу кини интеллектуальнай кыа ± ын туоґулуура . Саахымакка аан дойдуга инники кµіІІэ тахсарбытыгар биґиги дойдубутугар саахымат киэІник тар ± аныыта уонна µірэх национальнай тиґигин уратыта сабыдыаллаабыта . Ґірэх тиґигэ киґиэхэ билиини биэрэрин сэргэ киґи айар дьо ± урун сайыннарарыгар , сайдарыгар кыах биэрэрэ . Россия ± а билиІІэ диэри саахымат туґунан міккµір барар : бу оонньуу дуу , наука дуу , сынньалаІ кірµІэ , эбэтэр искусство дуу ? Ким да ону быґаччы быґаарар кыа ± а суох , то ± о диэтэр саахымат µгµс ірµттээх , кыа ± а муІура суох . Арай , бииргэ міккµір суох - саахымат личноґы иитиигэ уонна сайыннарыыга а ± алар туґатын ким да саарбахтаабат . Мындыр кытайдар ону ійдіін , саахыматы оскуола ± а µірэтэллэр . Арай Россия ± а билиІІэ диэри " саахымат оскуола ± а кіміліґµі дуо ? " диэн міккµґэллэр . Оттон ол кэмІэ Кытай Народнай Республиката аан дойду экономикатыгар эрэллээхтик инники кµіІІэ тахсар , саахыматчыттара - аан дойду саахыматыгар . Саахымакка уонна экономическай сайдыыга инники миэстэ ± э тахсыы ыкса сибээстээхтэрэ кістін турар , ол ійдінµллэр да ± аны . Саахымат дойдуга тіґі киэІник тар ± анар да , соччонон эппиэтинэстээх уонна логикалаах быґаарыылары ылар кыахтаах , ону олоххо киллэрэр туґугар кµµскэ ылсарга бэлэм креативнайдык толкуйдуур дьон ахсаана элбиир . Саахымакка аан дойду хас да тігµллээх чемпиона Анатолий Карпов " саахымат бириэмэ ± ин хонтуруолланарга , дириІник ырытарга , былаанныырга , билгэлээн кіріргі уонна бэйэ бодотун тардынарга µірэтэр " диэн сіпкі бэлиэтиир . Итиннэ іссі саахыматчыттар олох охсуутун ( стреґи ) тулуурдаахтык аґаралларын , ыксаллаах тµгэІІэ холку санааларын ыґыктыбаттарын , паника ± а о ± устарбаттарын , µіскээбит быґыыттан - майгыттан хайдах тахсар суолу кірдіібµтµнэн баралларын эбиэм этэ . Чуо , итинник хаачыстыба кризиґи туоруурга , саІа социальнай уонна экономическай сыґыаны µіскэтиигэ кіміліґір . Россия кэккэ регионнарыгар : Калмыкия ± а , Саха сиригэр , ТатарстаІІа , Ханты - Мансийскай автономнай уокурукка , Свердловскай , Псков , Томскай , Калининград уобаластарыгар - саахымат оскуола ± а µірэнии тиґигэр киирэн эрэр . 1995 с . " Саахымат хамсааґынын государствоттан ійііґµн туґунан " Калмыкия Президенин Ыйаа ± а тахсыбыта . Республика ± а алын сµґµіх кылаастарга саахымат уруоктара киирбиттэрэ , эбии µірэх тэрилтэлэригэр секциялар , куруґуоктар тэриллибиттэрэ . Саха Республикатыгар 2000 сылтан ыла оскуолаларга талан ылар предмет быґыытынан µірэтиллэр . Томскай уобалаґыгар 2006 с . " Томскай уобалаґын µірэ ± ин тиґигэр саахымат µірэ ± ин сайыннарыы туґунан " Томскай уобалаґын дьаґалтатын Уопсай µірэхтээґин департаменын коллегиятын быґаарыыта уонна бу департамент бирикээґэ тахсыбыта . 2008 с . Ханты - Мансийскай автономнай уокурук салалтата " 2008 - 2010 сс . Ханты - Мансийскай автономнай уокурук - Югра уонна µірэх муниципальнай учреждениеларыгар саахымат холбоґуктарын µлэлэрин тэрийиигэ кіміліґір дьаґаллар былааннарын туґунан " дьаґалы таґаарбыта . Ол тµмµгэр 95 оскуола ± а саахымат уруоктара ыытыллар буолбуттара . 2008 с . " Псков уобалаґын µірэ ± ин тиґигэр саахымат µірэ ± ин сайыннарыы туґунан " Псков уобалаґын дьаґалтатын дьаґала тахсыбыта , онно чугастаа ± ы кэмІэ саахыматы киэІник µірэтии тутаах хайысхалара быґаарыллыбыта . Ол иґигэр уопсай µірэхтээґин учреждениеларыгар иккис кылаастарга саахымат кууруґун киллэрии , уопсай уонна эбии µірэхтээґин учреждениеларыгар саахымакка µірэтэр холбоґуктар ситимнэрин сайыннарыы . Уобалас 100 тирэх оскуолатыгар " Саахыматы - оскуола ± а " федеральнай µірэтэр - методическай комплектар атыылаґыллыбыттар . Кинилэр холобурдарын Кабардино - Балкария Республиката уонна Новгород уобалаґа батыґар санаалаахтарын биллэрбиттэрэ . 2009 с . саас уонна сайын оскуола учууталларыгар анаан " Саахыматы - оскуола ± а " квалификацияны µрдэтии куурустара уонна семинардар тэриллибиттэрэ . Саахымат µірэх тиґигэр сыыйа киирэр , ол эрээри олус бытааннык . Уопсай µірэх оскуолаларыгар " Саахымат " диэн предмети µірэтии сµрµн сеткатыгар киллэрэн , кµн бастакы аІарыгар ( µірэнээччи талбыт предметин быґыытынан ) µірэтэр буоллахха эрэ , бу процеґы тµргэтэтиэххэ сіп . Российскай Федерация Ґірэ ± ин министерствота уопсай µірэхтээґин саІа кілµінэ федеральнай государственнай µірэтэр халыыбын ( стандартын ) чэрчитинэн " Саахымат " µірэх предметин халыыбын бэлэмниэн наада . Саахымат кафедратын уонна Саахыматы µірэтии норуоттар икки ардыларынаа ± ы киинин тэрийбит Россиятаа ± ы государственнай социальнай университет µтµі опытын дойду µрдµнэн киэІник тар ± атыахха наада . Педагогическай хайысхалаах µрдµк µірэх кыґалара саахымакка µірэтэр учууталлары , оскуолаларга уонна о ± о кулууптарыгар саахыматы кі ± µлµµр тэрийээччи - педагогтары бэлэмниир саахымат кафедратын арыйаллара эрэйиллэр . Ааспыт 40 сыл иґигэр биґиги дойдубутугар саахымат тренерэ идэ ± э 500 киґи эрэ µірэммит . Ол аата сылга ортотунан - 12 - 14 киґи . Бу олус а ± ыйах . Уларыйыы тахсыбата ± ына , спорт кірµІµн да быґыытынан , µµнэр кілµінэни иитэр - такайар хайысха да быґыытынан саахымат салгыы сайдар кыа ± а суох . Онон дойду µрдµк µірэ ± ин кыґаларыгар саахымат учууталларын уонна тренердэрин бэлэмнээґини далааґыннаахтык ыытыахха наада . Саахымакка µірэтии наука ± а саІа хайысханы тэрийиини ирдиир - саахымат педагогикатын . Россия ± а бу хайысха ± а ситиґиилээхтик µлэлиир специалистар бааллар . Кинилэр ортолоругар , бастатан туран , Россия Ґірэ ± ин академиятын ( РАО ) Педагогика теориятын уонна историятын институтун старшай научнай сотруднига , РФ µірэ ± ин тиґигэр саахыматы µірэтиини сайыннарыыны сµрµннµµр сэбиэт чилиэнэ И . Г . Сухин . Кини о ± о уйул ± атын уонна иитии педагогикатын дириІник билиигэ оло ± уран , о ± олорго саахыматы µірэтиигэ анаммыт кинигэлэр бµтµн серияларын бэлэмнээн таґаарбыта . Саха Республикатыгар кэлэр сыл Россия ± а хаґан да буолбатах событие буолаары турар - оскуола µірэнээччилэрин саахымакка Бµтµн Азиятаа ± ы олимпиадалара . Онно бэлэмнэнии чэрчитинэн Российскай Федерация бары оскуолаларыгар саахымакка кµрэхтэґиилэр , викториналар , конкурстар ыытыллыахтарын наада . Саахымакка оскуолатаа ± ы олимпиада Россия µрдµнэн саахыматы бµттµµн баґылааґыІІа саІа тыыны угуохтаах . РФ Ґірэххэ уонна наука ± а министерствота уонна саахыматчыттар общественнай холбоґуктара кµµстээх эдэр саахыматчыттары сµµмэрдээґини тэрийиини сэргэ сонуннары киэІник тар ± атар средстволарга саахымат историятын , киґи аймахха а ± албыт туґатын , А ± а дойду саахымакка оскуолатын µгэстэрин туґунан киэІник сырдатыыны кі ± µлµµллэрэ кµµтµллэр . Кини сыала - общество ± а саахымат культуратын далааґыннаахтык киллэрии . Бу µлэ ± э телевидение хайаан да ылсара наада . О ± о каналыгар саахымакка аналлаах биэриини са ± алыыр буоллар , олус µчµгэй буолуох этэ . 2009 - 2010 сс . саахыматы µірэтии боппуруостарынан Бµтµн Россиятаа ± ы уонна регионнаа ± ы конференциялары ыытыахха наада . Уопсай µірэх µірэнээччилэрэ саахыматы билиилэрэ уонна саахымат теориятын баґылааґыннара , биллэн турар , духуобунай кыахтарын сайыннаралларыгар сабыдыаллыа ± а . Ол тµмµгэр общество интеллектуальнай кыа ± а бі ± іргµі , сотору кэминэн Россия сайдыытыгар саІа хаачыстыбалаах хамсааґыны киллэрэр кыахтаах эдэр талааннаах учуонайдар , салайааччылар , предпринимателлэр саІа кілµінэлэрэ µµнэн тахсыа . Биґиги сорукпут - кіхтііхтµк онно кіміліґµµ . Михаил НИКОЛАЕВ , РФ Федеральнай Мунньа ± ын Федерация Сэбиэтин Председателин солбуйааччы , СР бастакы Президенэ Былыргы сахалар этиилэринэн төрүт ырыаһыт саха бары көрүҥүн барытын ситэриэх тустаах . Сахаҕа : тоҕус араас олоҥхо баар буолуохтаах , тоҕус араас үҥкүү баар буолуохтаах , тоҕус эгэлгэлээх тойук баар буолуохтаах , тоҕус чабырҕах араас көрүҥэ буолуохтаах , тоҕус араас алгыс баар буолуохтаах , тоҕус айыы кырыыс баар буолуохтаах , тоҕус араас саха сэһэнэ баар буолуохтаах , тоҕус төрүттээх 52 эгэлгэлээх ойуун кыырыыта баар буолуохтаах , тоҕус араас сиппиэ баар буолуохтаах , тоҕус көрүҥнээх таабырыннар , өс хоһоонноро баар буолуохтаахтар . Балары толору билбит киһи сэттээх - сэҥкиллээх тойуктаах аатырыахтаах . Аҥаардас ырыаһыт эбэтэр олоҥхоһут эрэ буоллаҕына тоҕус сиртэн туттарыылаах улуу ырыаһыт буолуо суох тустаах . Онон уолбун , эйигин , уһуйан көрүөм , бэйэм ыччата суох киһибин , ыччаппыт тоҕо туойан кээспит киһибин . Ити саха тоҕус дуомнаах идэлэрин 81 төгүлүн кыайан бүтэрбэккэбин , сэттээх ырыаһыппын . Эн итини барытын бүтэрэргэ дьулуһар буол , ону бүтэрдэххинэ , дьоллоох олоххо олоруоҥ . Үҥкүүһүттэри , тойуктаахтары , ойууттары кичэйэн , батыһа сылдьан , истэр буол » ( 358 - 359 сс . ) . Итинник , доҕоттор . Тоҕус , тоҕус , тоҕус . . . Киһи итини барытын тутуһар буоллаҕына дьоллоох олоххо олорор . Былыргы саха итэҕэлэ итинник диир этэ . Итини бигэргэтэр холобурдар фольклорбутугар олус элбэхтэр . Холобурдары көрүөҕүҥ . Сэһэн Боло « Сири - дойдуну бас билии » суруйуутугар маннык диэбит : « Баай тойон 9 - туу ойохтоох . . . буолара » , - диэбит . 9 ойохтоох буолуу туһунан суруйуу элбэх . Киһи итинтэн элбэх ойохтоммутун туһунан сэһэн суох . 1982 с . , 73 саастаах О . Нь . Иннокентьевы кытта кэпсэтэн , Ньурба Тыалыкытын сирдэрин , дьоннорун суруйбутум . Байбытым . Ааҕыаҕыҥ эрэ . « Бэт былыр Куоҥхаар үрэх көлөтүгэр ( көлөтө диэн батыыта диэн ) өрүстэн аҕыс көстөөх сиргэ Үөрүнньэҥ диэн аатырбыт булчут олорбута эбитэ үһү . Тоҥус кыыһа удаҕан дьахтар ойохтооҕо үһү . ( . . . ) Үөрүнньэҥ оҕонньор тайаҕы сүүһүнэн ахсааннааҕы сылын аайы сиирэ үһү . Үйэтигэр 99 эһэни сиэн баран , кырдьан баран , сүүс эһэтэ буоларыгар , аарыма кырдьаҕаска түбэһэн , бэйэтэ нэһиилэ тыыннаах хаалбыт » . Ити ! Байанай 99 эһэни биэрбитигэр сөп буолбаккаҕын , иҥсэҕин кыатаммакка , өссө бултаһа барарыҥ сэттээх - сэмэлээх буолар . Бэйэҕин былдьатыаххын да сөп . Аны 999 сүөһү туһунан . Кэпсээн да , суруйуу да элбэх . Олортон биир холобуру аҕалыым . « Чоочо Солобочукуоп уонна Тэппээк ойуун » диэн үһүйээнтэн . « Чоочо Солобочукуоп диэн Илин Хаҥалас кулубата , Манчаары абаҕата олорбута эбитэ үһү . Кини сэттэ уоллааҕа эбитэ үһү . Тоҕус сүүс тоҕус уон тоҕус сүөһүнү ииппитэ эбитэ үһү . Тыһыынчатын биир сүөһү кыайбатах . Кини бэрт улахан санааҕа ылларбыта эбитэ үһү : « Тоҕо бу мин сүөһүм тыһыынчаҕа туолара биир сүөһү тиийбэтий » , - диэн . Кини , биир сүөһүнү туора дьонтон булан аҕаллаҕына , бэйэтин сүөһүтүттэн отут - сүүрбэ сүөһү өлөр , итэҕэстэнэн хаалара үһү » . 9 ойох , 99 эһэ , 999 сүөһү . Үөһээҥҥилэр итинник маанылаабыттарыгар сөп буолбакка , өссө өрө барарыҥ - аньыы . Ол хайаан да иэстэбиллээх буолар . Ити туһунан кэпсээн , суруйуу да элбэх , олус элбэх . Холобура мин « Үс , Сэттэ , Тоҕус » диэн кинигэлээхпин . - ОДьКХ үлэтигэр холобур , чох , уматык , оттук умайыытыттан тахсар быыл , буортулаах бэссэстибэлэр үөскээһиннэрин курдук тулалыыр эйгэни буортулуур түгэн суох буолбатах . Ону кыччатар туһугар биһиги салаабыт үлэлиир . Эргэ хочуолунай буортута саҥатааҕар быдан улахан . Онон хочуолунайдары саҥардыыга бары интэриэстээхпит . Айылҕаҕа буорту оҥоһулларын иһин , тэрилтэ төлөбүрэ диэн баар . Х - р , ааспыт сыл ити иһин , « ОДьКХ » ГУП 11 770 , 624 тыһ . солк . төлөөбүтэ . Онон төһөнөн буортуну оҥорор төрүөт тохтуур да , хааччыйыы тупсарын сэргэ , экэниэмийэ тахсыа этэ . Инвестбырагыраамаҕа биһиги хочуолунайдарга санитарнай - харыстыыр суоналары оҥорууну , гааһы ыраастыыр тэрили , көһөрүллэ сылдьар төһө буорту тахсарын көрөр - истэр модульнай лабораторияны атыылаһыыны киллэртэрбиппит . Сыл аайы µтµі µгэс быґыытынан ыытыллар « Сыл дьиэ кэргэнэ - 2010 » фестиваль кыайыылаахтара Дьокуускай куоракка тµмµктµµр тµґµлгэ ± э муґуннулар . Республика араас улуустарыттан талыллыбыт чулууттан чулуу дьиэ кэргэттэр СР Президенин Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитет тэрийиитинэн , кинилэри чиэстииргэ - бочуоттуурга анаммыт араас дьаґалларга кытталлар . БастыІ дьиэ кэргэттэргэ СР Президенин бириэмийэтин туттарыы µірµµлээх церемонията СР Правительствотын 1 № - дээх дьиэтин Республика саалатыгар буолан ааста . Долгутуулаах бэлиэ тµгэІІэ о ± олорун бука барыларын батыґыннартаан кэлбит , ис сµрэхтэриттэн µірµµнэн , сырдыгынан сыдьаайбыт бастыІ дьиэ кэргэттэрбитин кірµіххэ эчи µчµгэйдэрин ! О ± олор ортолоругар кітіххі сылдьар быыкаайык дьон эмиэ бааллар . Салгыы » Суон турбаларынан сваркаланан оІоґуллубут " кµрµі " ніІµі киґи куттаммат , холку бэйэлээхтик сананар . Кулааґайдар турар хааччахтара чааста ба ± айы туорайдардаах буолан хаартыска ± а тµґэрэргэ мэґэйдээх . Аны , обургулар , биир сиргэ таба турбат , эргичиІнии сылдьар буоланнар µчµгэй хаартыска тахсыбат . Овцебыктар тэйиччи , тус - туспа сылдьан аґыыллар эбит . Кинилэри ба ± ас объективынан чугаґатан ылан . . . Јлµµ тµбэлтэлээх вспышкам µлэлээбэт . . . Тэйиччи холку ба ± айытык аґыы турбут аарыма кыыл тµµ мээчик курдук тэйиэккэлээн субу баар буола тµстэ . . . Хааннаа ± ынан хаґылыччы кірбµт , мунна буугунуур . . . Муостарынан субу супту тµґµіх айылаах ! Бии бэйэлээх эрэллээх турбабыттан кэнним диэки ыстаммыппын бэйэм да билбэккэ хааллым . Салгыы » Биґиги республикабытыгар бултааґын быраабылаларын туґунан СР Правительствотын кэлиІІи уураа ± а 1997 сыл кулун тутар 5 кµнµгэр бигэргэтиллибитэ . Ол кэмтэн уон биирис сааспытын кірсі уу кітірµн бултаары тэринэ - біхсµнэ сылдьабыт . Кітірµ бултааґын киин улуустарга , Јлµінэ ірµс илин эІэригэр ыам ыйын иккис нэдиэлэтин субуотатыттан кіІµллэнэр буолбута хаґыс да сыла . Сааґыттар маны сыыґа дии саныыбыт . ДьиІэр , Бµлµµ біліх улуустарыгар уу кітірі биґиги улуустарбытын кытта тэІІэ кэриэтэ кэлэр эрээри , бултааґын биир нэдиэлэнэн хойутаан кіІµллэнэр . Онон , Бµлµµ эІэр сааґыттар , уу кітірі кэлэр кэмигэр сааланар буоланнар , ордук бултуйаллар , туох да хом санаалара суох буолуохтаах . Былырыын Уус - Алдан улууґугар куґу 10 хонукка кіІµллээн баран , андыны боппуттара . Маннык дьаґал сыыґа . Анды булда былыр - былыргыттан кустан итэ ± эґэ суох , іссі ордук кµµтµµлээх , табылыннахха ілгім со ± ус байанайдаах булт буолар . Айыл ± а ± а сылдьыбат дьон : " Анды кэмигэр сымыыттыыр куґу іліріллір " , - диэн этиилэригэр сібµлэспэппин . Анды биґиэхэ , илин эІэр улуустарга , эрдэлээтэ ± инэ ыам ыйын бµтµµтэ , хойутаата ± ына бэс ыйын 6 - 7 кµннэрин диэки кэлэн ааґар . Бу кэмІэ кураанах кус тыґыта уйатыгар сымыыт баттаан сытар . Онон анды харыалыгар ( мончуугар ) биирдэ эмит кураанах кус атыыра кэлэн барар . Оттон табыллыбыт уулаах андыґыттарга , андыны сэргэ хоту дойдуга сымыыттыыр - ууґуур ээбиллэ , таас умсаа ± а таарыйан ааґыахтарын сіп . Ону да ± аны сыл ахсын буолбатах . Быйыл да саас уу кэлэр чинчилэннэ . Суол - иис суо ± унан µгµстэр тэлгэґэттэн тэйбэккэ , чугастаа ± ы алаастарга сааланыахтара . Хайа да сылга кураанах кус кµргµімнээн ыам ыйын 15 - 18 кµннэригэр кэлээччи . Онон , биґиэхэ булт кіІµлµн ыам ыйын 20 кµнµгэр диэри болдьохтуур сіп этэ . " Сааґыппын " дэнэр дьон бу кµнµнэн бултаан бµтэн , сааскы Ньукуолуну кірсі дьиэ кэргэттэрин , ытыктыыр ыалдьыттарын ыІыран бултаабыт кустарынан кµндµлµµллэр - маанылыыллар , сайыннарын µірэ - кіті кірсіллір . Кус болдьо ± о кіІµллэнэр кµнµн субуотаны , ірібµлµ аахсыбакка , ыам ыйын 20 кµнµн киллэрэн туран , кіІµллµµр сіп . Билигин саа сэбэ , чуолаан ботуруон ( буора ± ы эстэр вещество диэн атыыга кіІµллээбэт буолуохтарыттан , бэйэ ииттэрэ аны уурайда ) , бултуур тэрил сыаната ыараабыт кэмигэр сааґыттары кураанахха эрэйдээмиэххэ . И . ПОПОВ - Уйбаан БАХСЫЛЫЫРАП . Уус - Алдан улууґа . Олохтоох былаас уорганнарыттан миэстэни сарбыйар туһунан СӨ бэрэсидьиэнин ыйааҕа 2009 с . ахсынньытыгар тахсыбыта . Ол кэмҥэ нерюнгрилар дьаһалталарыгар штатынан көрүллүбүт нуорманы таһынан 15 киһи үлэлиирэ чуолкайдаммыта . Инньэ гынан , кулун тутар ыйтан саҕалаан чунуобунньуктар сыыйа сарбыллан , ахсааннара көҕүрэтиллэн барбыта . Ол дьон сорохторо билигин атын сирдэргэ үлэлииллэр , Дьарыктаах буолуу Киинигэр учуокка тураллар уо . д . а . - Мероприятиеларга , общественнай үлэлэргэ көхтөөхтүк күргүөмүнэн кытталларын , коллективтаах эйэлээх буолалларын ситиһии . Онон , научнай педагогика соруга - наука т ? рµттэрин билэр , государство политикатыгар бас бэринэр ки ? ини µ ? рэтэн уонна иитэн та ? аарыы буолар . Оттон этнопедагогика соруга - олорор айыл ± атыгар с ? п тµбэ ? эн олох олорор кыахтаах , оло ± у салгыыр ки ? ини иитии . Научнай педагогика µ ? рэтиитэ ханна да биир тэ ? - Африка ± а да , Муустаах муора кытыытыгар да , иитиитэ ханнык государство ± а олороруттан , политика ханнык идеологията бас билэр кэмиттэн тутулуктаах . Анаабырга олорор үс оҕолоох дьахтар 12 саастаах кыыс оҕотун итирэн баран дэлби илиитинэн - атаҕынан төкүнүтэ сылдьан ибили кырбаан , кипятильник сунуурунан быһыта охсуталаан холуобунай дьыалаҕа тардылынна . Бу кыра саастаах оҕотун иитэр дьүһүнэ буолуо . Итинник иитэр буоллаҕына сөптөөх дьаһаллар тустаах органнарынан ылыллаллара буолуо . - - Хомсомуол миэхэ элбэҕи биэрбитэ : үлэҕэ , тэрийэргэ уопуту , дьону кытары сыһыаҥҥа эппиэтинэһи , үгүс үтүө доҕоттору , табаарыстары … Үлэбэр , олохпор , сайдарбар - үүнэрбэр сүрүн оруолу оонньообута . Хомсомуол саҕана үлэлээбит доҕотторбун кытары билиҥҥээҥҥэ диэри билсэбит . Бу SMS ыытан эҕэрдэлэһэн эрэбит : - ) . Бала ± ан ыйын 29 кµнµгэр СР Президенин иґинэн олохтоох салайыныы сэбиэтин уонна республика муниципальнай тэриллиилэрин сэбиэтин бырабылыанньатын холбоґуктаах киэІ ыІырыылаах мунньа ± а буолла . Ону СР Президенин уонна Правительствотын Дьаґалтатын салайааччы , СР Президенин иґинэн олохтоох салайыныы сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Айсен Николаев кылгас киирии тылынан арыйда . Онно кини республика сиригэр - уотугар соторутаа ± ыта буолан ааспыт сµрµн тэрээґиннэр тустарынан кэпсээтэ уонна кµннээ ± и бэбиэскэ ис хоґоонун арыйда . Мунньахха барыта биэс боппуруос кірµлµннэ . Олор ортолоругар 2011 сылга бюджеттар икки ардыларынаа ± ы сыґыаннаґыы эйгэтигэр Саха Республикатын бюджетнай политикатын , муниципальнай тэриллиилэргэ электроннай правительство ± а кіґін киирии бастакы уонна иккис тµґµмэхтэрин тэрээґинин олоххо киллэрии туругун , государственнай ( муниципальнай ) тэрилтэлэр правовой балаґыанньаларын тупсарыынан сибээстээн , Российскай Федерация кэккэ сокуоннарыгар уларытыылар киллэриллибиттэрин учуоттаан муниципальнай учреждениелар правовой статустарын сµрµннээґин , куораттаа ± ы уокуруктар уонна муниципальнай оройуоннар олохтоох салайыныыларын органнарын µірэх эйгэтигэр µлэлэрин дьайымтыатын кірдірµµтµн , республика муниципальнай тэриллиилэрин сэбиэтин µґµс съеґигэр бэлэмнэнии хаамыытын туґунан боппуруостар бааллар . Итилэртэн сµрµннэринэн республика µбµн министрин солбуйааччы Татьяна Осипова иґитиннэриитэ буолла . Кини кэлэр µс сылга республика муниципальнай µбµн уонна бюджеттар икки ардыларынаа ± ы сыґыаннаґыыны реформалааґыІІа оло ± урбут бюджет политикатын сµрµн хайысхатынан бюджеттар икки ардыларынаа ± ы трансфертары биэрии уонна бюджет µбµн туґаныы дьайымтыатын µрдэтии , олохтоох бюджеты туґаныыга мониторинг олохтооґун , муниципальнай бюджет процеґын салайыы автоматизированнай тиґигин сайыннарыы уонна муниципальнай тэриллиилэргэ бюджет процеґын тэрийии буоларын тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . БµгµІІµ кµннээ ± и туругунан республика бюджета муниципальнай тэриллиилэри µбµлээґиІІэ ыарахан таґа ± аґы сµгэр . Онон µбµ - харчыны туґаныы дьайымтыатын µрдэтэр республикатаа ± ы бюджетнай политика ирдэбилинэн салайтаран олохтоох салайыныы органнарыгар 2011 сыл бюджета уонна 2011 - 2012 сыллардаа ± ы орто болдьохтоох финансовай былаан ылыллыахтаа ± а тоґо ± олоон бэлиэтэннэ . Итини ситиґэр туґугар финансовай - казначейскай учреждениелары кытта методологическай быґаарыылаах Сібµлэґиилэр тµґэрсиллиэхтээхтэр , билигин дьайар сокуоннарга уонна республика Правительствотын быґаарыыларыгар оло ± уран нормативнай - правовой акталар ырытыллан оІоґуллуохтаахтар . Ону таґынан олохтоох салайыныы органнарыгар быйыл ахсынньы 1 кµнµгэр диэри казеннай тэрилтэлэр кэрискэлэрин быґааралларыгар уонна кэлэр сыл тохсунньу 1 кµнµгэр диэри субсидияны аа ± ар соругунан ити тэрилтэлэргэ сыґыарыллыахтаах хамсаабат баай - дуол испиэґэгин бигэргэтэллэригэр сорудахтанна . Ити дьаґаллар бюджеттар икки ардыларынаа ± ы сыґыаннаґыылар аґа ± ас буолууларын уонна кытаанах хонтуруолга ылыллыыларын хааччыйыахтаахтар . Татьяна Осипова муниципальнай тэриллиилэр іссі биир сµрµн соруктарынан муниципальнай іІі реестрин быґаарыы , оІоґуллар іІі хаачыстыбатын стандартын бигэргэтии уонна іІі тілібµрµн сµрµннээґин буоларын иґитиннэрдэ . Ону таґынан муниципальнай тэриллиилэр боломуочуйаларын уонна материальнай ресурсаларын чэрчитинэн ір кэмнээх социальнай - экономическай сайдыыны ситиґэр туґугар тус сыаллаах программалар ырытыллан оІоґуллуохтаахтар . Оттон нэґилиэнньэлэрин ахсаанынан уонна µбµнэн хааччыллыы таґымынан федеральнай ирдэбилгэ кыайан сіп тµбэспэт муниципальнай тэриллиилэр ортолоругар 2011 сылга федеральнай киинтэн субсидияны ылыыга республиканскай конкурс ыытыллара былааннанар . Ону таґынан муниципальнай тэриллиилэр олохтоох бюджеттарын барылларын ырытан оІорууга автоматизированнай ситими киллэрии кірµллэр . БµгµІІµ кµннээ ± и туругунан итини Ньурба , Ленскэй , Јлµіхµмэ , Мирнэй , Сунтаар , Уус - Маайа уонна Нам улуустарыгар олохтообуттар . Онтон атыттар ити хайысха ± а µлэлии сылдьаллар . Бу боппуруоґу дьµµллэґиигэ кыттыыны ылбыт Госдума депутата Юлия Песковская республика хотугу улуустарын сорох олохтоохторо сайыІІы уоппуска ± а барбыт бырайыастарын тілііґµІІэ тардыллыы таґаарыллыбыт , оттон Ил Тµмэн депутата Александр Уаров Сунтаар улууґун оскуолаларын учууталларын хамнастара 1 - 5 тыґ . солк . тиийэ кыччаабыт биричиинэтин хайдах быґаарыахха сібµн туоґуластылар . Кинилэр ыйытыыларыгар хоруйу туґааннаах министерстволары кытта кэпсэтии тµмµгµнэн биэрэргэ быґаарыы ылылынна . Ити кэнниттэн СР Президенин уонна Правительствотын Дьаґалтатын административнай реформа ± а , ырытыыга уонна билгэлээґиІІэ департаменын салайааччы Юлия Филиппова республика муниципальнай тэриллиилэригэр электроннай правительствоны олохтооґун бастакы уонна иккис тµґµмэхтэрин дьаґалларын толоруу хаамыытын билиґиннэрдэ . Кини ити µлэни олоххо киллэрии биэс тµґµмэхтэн турарын , олортон икки бастакыта быйыл киллэриллиэхтээхтэрин , ааспыт сыл ахсынньытыттан са ± алаан государственнай уонна муниципальнай іІілір федеральнай биир кэлим порталлара µлэлээн эрэрин иґитиннэрдэ . Оттон биґиэхэ билигин ити программа чэрчитинэн элбэх кірµІнээх государственнай уонна муниципальнай іІінµ оІорор киин Дьокуускайга аґыллан µлэлээн эрэр . Эґиил ити тэрилтэ филиала улуус баґылыгын кі ± µлээґининэн Ньурба куоратыгар аґыллара былааннанар . Ол кэнниттэн іссі икки киин атын улуустарга аґыллыахтаах . Ону таґынан тэрээґин , технологическай уонна кадр ресурсаларын биир кииннээґини итиэннэ электроннай правительство тиґигин толору кээмэйинэн хааччыйар туґугар салалта федеральнай киинэ аґыллыахтаах . Ону 2012 сылга диэри µбµлээґиІІэ 3 млрд солк . кірµллµбµт . Бу хамсааґыны муниципальнай таґымІа киллэриигэ киэІ далааґыннаах тэрээґин уонна быґаарар - ійдітір µлэ ыытыллыбыт . Ол курдук , Дьокуускайга уонна 14 муниципальнай оройуоІІа семинардар тэриллибиттэр , муниципальнай іІі кэрискэтэ ырытыллан оІоґуллубут . Ити µрдµнэн бµгµІІµ кµннээ ± и туругунан Абый уонна Ґіґээ Халыма улуустара эрэ муниципальнай іІінµ оІоруу докумуоннарын толорон ыыппыттар . Ону таґынан кинилэр административнай регламеннары бигэргэтиэхтээх этилэр . Оттон ити µлэни « Дьокуускай куорат » дьаґалтата эрэ толорбут . ДьиІинэн , бу программаны толору кээмэйинэн олоххо киллэрии кэнниттэн 350 - ча государственнай уонна муниципальнай іІі оІоґуллуохтаах . Киґи манна паспордаах эрэ кэлиэхтээх . Онтон атын докумуоннара барыта электроннай дааннайдар базаларыгар баар буолуохтаах . Ону таґынан Айсен Николаев бигэргэтэринэн , чугастаа ± ы кэмІэ электроннай ситим аґардар дьо ± ура 4 тігµл улаатыахтаах уонна республика нэґилиэнньэтин 80 бырыґыана итинник тµргэн іІінін туґанар буолуохтаах . Электроннай правительство іссі биир сµрµн уратытынан оІоґуллар іІі аґа ± ас уонна коррупцияны туоратыыны ситиґии буоларын тоґо ± олоон бэлиэтиэх тустаахпыт . Оттон кэлэр іттµгэр муниципальнай тэриллиилэри бюджеттан µбµлээґин оІоґуллубут государственнай уонна муниципальнай іІі кээмэйин учуоттаан кірµллµіхтээх . Итинник саІаны киллэрии федеральнай сокуон ирдэбилинэн кэлэр сыл тохсунньу 1 кµнµттэн олохтонуохтаах . - Эґиги , муниципальнай тэриллиилэр баґылыктара , автоматизация нормативтарын толорууга аґара кіґµµннµк сыґыаннаґа ± ыт . Кэлин ханнык да ± аны куотунуу бол ± омто ± о ылыллыа уонна итини олоххо киллэрии болдьо ± о кіґірµллµі суо ± а . Эґиги сµрµн соруккутунан нэґилиэнньэ ± э муниципальнай іІінµ оІоруу буолар , - диэтэ кэпсэтиини тµмµктµµрµгэр Айсен Сергеевич . Итини бол ± омто ± о ылан , сµбэ мунньах уураа ± ар алтынньы 15 кµнµгэр диэри муниципальнай тэриллиилэр муниципальнай іІі административнай регламеннарын бэрээдэгин ырытан оІорон бигэргэтэллэригэр сорук туруорулунна . Петр ТОМСКАЙ Алтынньы 13 кµнµгэр республика Быыбарга киин хамыыґыйатын председателэ Анатолий Кривошапкин ааспыт ірібµлгэ Саха сирин улуустарын сиригэр - уотугар буолан ааспыт муниципальнай быыбар барыллаан тµмµгµн билиґиннэрдэ . Онно кини бастакы солбуйааччыта Егор Пахомов уонна бастайааннай тірµккэ µлэлиир Быыбар киин хамыыґыйатын чилиэнэ , киэІник иґитиннэрэр - билиґиннэрэр средстволары кытары µлэни сµрµннµµр Екатерина Кладкина кыттыыны ыллылар . Салгыы » Хаартыска ҕ а : « Саха » НКИК бэрэсидьиэнэ И . М . Андросов « Нам » филиалын салайааччыта Г . П . Шишкиҥҥэ Sony DSR - PD175Р видеокамераны туттарар . Олох салҕанар - Тоойуом , бу сиргэ букатын кэлбит киһи диэн суох . Туох диэн эттэҥий , өлбүтү кытта өлсө сытыаҥ үһү дуо ? ! Аньыы . Кэбис , хаалары тыллаһыма . . . Мин да соторунан өлөр санаам суох , сиэннэри , хос сиэннэри көрөн баран , биирдэ « барар » санаалаахпын , доҕор . . . Онуоха диэри бэйэҥ ийэ буолуоҥ , оҕолонуоҥ , урууланыаҥ , бэйэҥ иннигэр эппиэтинэс улахана сүктэриллиэ . Кинилэр тустарыгар олоруоххун наада буолуо , хайаан да . . . Сµбэ мунньах кыттыылаахтара регистрация кэмигэр гимназия киэІ - куоІ фойетын кыйа тардыллыбыт республика µірэнээччилэрин оІоґуктарынан айар быыстапкаларын сэргии кірдµлэр . Быйылгы сµбэ мунньах " Гражданины иитии : дьиэ кэргэн институттарын уонна µірэ ± ирии бииргэ µлэлэґиилэрэ " диэн тема ± а буолла . Пленарнай мунньахха , бу , 2008 сыл Россия ± а дьиэ кэргэн сылынан биллэриллибитинэн то ± оостоох , туґааннаах боппуруоска сµрµн дакылааты СР µірэ ± ин министрэ Феодосия Габышева оІордо . Салгыы » Тэрилтэ кэлимсэ сайдан иһэр , аан дойду таһымыгар тахсарга суоттанар , онтон үөрэбит эрэ . Ол курдук , гаастан 40 тыһ . т тиийэ мотуор уматыгын оҥорор собуоту тутар , бэнсиини икки бүк элбэтэр соруктаахтарын сырдатта . Быһата , гаас хостооһун улаатыннарыы уонна хаһыллар сир араҥатын дириҥэтии былааннанар . Бу экология өттүнэн куттала суох буолан , лаппа ордук . 130 т « высокооктановай » бэнсиин , 24 тыһ . убатыллыбыт гаас оҥоһуллуохтаах . Тиһэҕэр өрөспүүбүлүкэ наадыйыытын толору уйунар кыах олохтонуохтаах . Бу тэрилтэлэр сабыллар буолбуттарынан , штаты сарбыйыынан уо . д . а . сибээстээн 3 , 2 тыһ . үлэһит миэстэтин тохтотор буолбуттар . Балаҕан ыйын саҥатын туругунан , 296 тэрилтэҕэ каадыры сарбыйыылар барбыттар , ол түмүгэр 2 тыһ . киһи хайыы - үйэ үлэтэ суох хаалбыт . « Кимнээх ордук сарбыллар эбиттэрий ? » диир буоллахха , « байыаннай куттала суох буолуу уонна судаарыстыбаннай салайыы ; булгуччулаах социальнай хааччыйыы » - 324 , « тырааныспар уонна сибээс » - 317 , « сир баайын хостооһун » - 277 , « тутуу » - 235 , « үөрэх » - 155 уо . д . а . үлэһиттэрин сүтэрдилэр . Рамсар конвенцията ( ааҥл : The Convention on Wetlands of International Importance , especially as Waterfowl Habitat ) толору аара : Аан дойдутааҕы таһымнаах уу көтөрө үөскүүр уулаах уонна бадарааннаах сирдэр туһунан конвенция , 1971 сыл олунньутугар Иран Рамсар куоратыгар ылыллыбыта , кэнники 1987 сыллаахха Канада Реджайна куоратыгар толоруллубута . СР почтовай сибээґин федеральнай управлениета " Дьокуускай куорат нэґилиэнньэни социальнай харыстааґыІІа уонна µлэ ± э управлениета " ГУ - ну кытары куоракка уонна куорат таґыгар сылдьар автобустарга айанныыр социальнай билиэти нэґилиэнньэ чэпчэтиинэн туґанар араІатыгар почта отделениеларыгар атыылыырга дуогабар тµґэристэ . Маннык іІінµ бу иннинэ Ленскэй куоракка киллэрбиттэрэ . Билигин Дьокуускай куорат уонна кини кытыыларын нэґилиэнньэтэ почтовай сибээс 24 отделениеларыттан социальнай билиэттэрин ылар буолуохтара . Айан билиэтин сыаната 264 солк . Билиэти ый са ± аланыан 15 хонук иннинэ уонна са ± аламмыт ый 15 кµнµгэр диэри атыылаґыллыахтаах . Маннык схема олус табыгастаах эбэтэр саастаах киґи почта ± а пенсиятын ыла кэлэн баран таарыччы айанын чэпчэтиилээх билиэтин атыылаґан тіннір . Чэпчэтиилээх билиэти ыларга чэпчэтиигэ быраап биэрэр дастабырыанньатын эрэ кірдірµіхтээх . Лира ВИНОКУРОВА . Хаґыат кµннэрин ыытарбытыгар ханна да тиийдэрбин µрдµкµ кылаас о ± олорун кытары кірсііччµбµн . Кинилэр биґиги кэнэ ± эски аа ± ааччыларбыт , сµрµн сурутааччыларбыт буолаллар . Ол курдук , Ґіґээ Бµлµµ улууґун Нам сэлиэнньэтигэр хаґыат промышленноска отделын редактора Н . А . Крыловы кытары тиийээт , тута оскуола ± а аастыбыт . Оскуола директора µірэ - кіті кірсін Николай Александровиґы учууталлары кытары кірµґµннэрдэ . Оттон мин µгэспинэн µрдµкµ кылаас о ± олорунаан кэпсэттим . Туох сыаллаах - соруктаах сылдьарбытын , ыччакка аналлаах " Эдэр саас " сыґыарыы билиІІи µлэтин - хамнаґын , инники былааннарбытын кытары кылгастык билиґиннэрэн баран салгыы араас тема ± а кэпсэттибит . О ± олор журналист буолуон ба ± арар киґи ханнык хаачыстыбалардаах буолуохтаа ± ын , туохха ордук бол ± омтотун ууруохтаа ± ын , хаґыаччыттар хамнастара тіґі буоларын кытары ыйыталастылар . Онно журналист тыла баай буолуохтаах , тыл саппааґын байытар туґугар элбэхтик хаґыаты , кинигэни аа ± ар наада диэн эппиппин бэркэ бол ± ойон иґиттилэр . Ити кэнниттэн киин µірэх кыґаларыгар туттарсыы , орто анал идэлэргэ µірэтэр тэрилтэлэр тустарынан киэІник сырдатар наадатын , тимир суол кэлэн иґэринэн ити хайысха ± а туґуламмыт идэлэри ханна баґылыахха сібµн туґунан кэпсэттибит . Сотору оскуоланы бµтэрэн , олох киэІ аартыгар тахсаары сылдьар дьон быґыытынан , идэни талыы боппуруоґа барыларын долгутара тута харахха быра ± ыллар . Армия ± а сулууспалааґын , таптал , " ХараІа хос " рубрика ± а тахсар суруйуулар , сиэр - майгы туґунан суруйууларга эмиэ тохтоон сэґэргэстибит . Хаґыакка суруйуон ба ± алаах о ± олор ханнык темаларга суруйаллара ордугун ыйыталастылар . Ирэ - хоро кэпсэтэн тус бэйэм бэркэ астынан ара ± ыстым . Тµмµкпµтµгэр паарталары хомуйа охсон бары хаартыска ± а тµстµбµт . Учууталлар мустан олорор кабинеттарын диэки баран истэхпинэ , дьиэлэригэр бараары таІна сылдьар о ± олор бэрт эйэ ± эстик быраґаайдаспыттарыттан сылыктаатахха , кинилэр эмиэ сэґэргэґиибитин бэркэ сэргээбиттэр быґыылаах . О ± о дууґата аґа ± ас , онон тугу саныыра эйиэхэ сыґыаныттан ыраас мууска уурбуттуу кістін кэлэр . Николай Александрович учууталлары кытары эмиэ кµі - дьаа кэпсэтэ олороругар киирдим . Кини Саха сиригэр газтааґын тематыгар ір кэмІэ µлэлээн Саха республикатын журналистика ± а государственнай бириэмийэтин лаурета буолбута . Онон ити тема ± а тіґі ба ± арар уґуннук , киэІник кэпсиэн сіп . Оонньуу - кµлэ таарыйа " бэйэтэ инженер " диэччибит . Бу кµннэргэ НамІа газ киирэн эрэр . Онон киґим адьас мааґа табыллан , куолаґа чіллірµйэн кэпсии - ипсии , ыйытыыларга хоруйдуу олорор эбит . Университекка бииргэ µірэммит уолум , Максимов Александр Николаевич , бу дойдуга дьиэ - уот туттан олорор . Номнуо дьиэтин иґигэр газ турбата киирэн турар . Онон ыйытара , туоґулаґара элбэ ± э биллэр . Итини таґынан хаґыат µлэґиттэригэр , журналистарга биэрэр ыйытыылара , этиилэрэ элбэх . На ± ылыйан тіґі ба ± арар кэпсэтэ , арааґы ырытыґа олоруохха сіп эбит эрээри , Ґіґээ Бµлµµгэ С . Н . Платонов тіріібµтэ 80 сылыгар аналлаах научнай - практическай конференция ± а кыттыахтаах буолан учууталлар , аа ± ааччыларбыт истиІ алгыстарын ылан айаІІа туруннубут . НамІа тіґі да кылгастык таарыйан аастарбыт бэрт сайа ± ас дьонноох - сэргэлээх сир эбит диэн ійдібµллээх хааллыбыт . Данил Макеев . Таптал - дьол . Таптал - тыын кут , кітір кынат . Таптал - олох уйата . Таптал - олох утума . Ол эрэн , ій , сµрэх тэІІэ тэппэт тµгэннэрэ эмиэ бааллар . Тапталтан сылтаан тіґілііх олох тікµнµйэрэ , тµІнэри тілкілінірі буолуой ? Табыллыбатах тапталы араастаан айаннатан , тыІааґыннаах драмалар , трагедиялар суруллаллар . Сиэллээх сэґэн ситимин , уос номо ± ун оІороллор . Быґата , таптал кµлµм сырдык сыдьаайданар , кітір кынат кылааннанар . Биитэр сор , эрэй эІэрдэнэр , иинэр - хатар дьыл ± аланар . Салгыы » Мин куоракка Сайсарыга олоробун . Саҥа үйэ саҕаланарын саҕана сарсыарда үлэбэр бараары " Полесье " маҕаһыын таһыгар тохтобулга кэлэрим . Наар да буолбатар , син элбэхтэ отучча саастаах саха нарын дьахтарын көрсөрүм . Ортону үрдүнэн уҥуохтаах , мөтөгөр түөстээх , бэйэтигэр сөп эттээҕэ - сииннээҕэ . Эйэҕэстик арылыччы көрбүт киэҥ харахтаах , сыыйыллаҕас хаастаах , отон курдук обуйук уостаах этэ . Таҥаһа - саба өрүү муодунайа , бэйэтигэр наһаа барсар гына таҥнара . Куорат киинигэр тиийэн , үлэтигэр быһыылаах , наар оптуобустан түһэрэ . Сэтинньи 11 кµнµгэр Бµлµµ улууґун Кыґыл Сыыр газовиктар олорор біґµілэктэригэр республика общественноґа газ промышленноґа тэриллибитэ 50 сыла , Кыґыл Сыыр біґµілэк тірµттэммитэ 45 сыла , Орто Бµлµµтээ ± и газтаах уонна газ конденсаттаах сир туґаныллар буолбута 25 сыла туолуутун µірµµлээх быґыыга - майгыга бэлиэтээтилэр . Салгыы » Эмиэ быраабы араҥаччылыыр уорган көмөтүнэн , 170 медицинэ үлэһитэ төрүүр сертификаттан киирэр үпкэ тииһиммит : 2 мөл . солкуобайы бу дьоҥҥо ылан түҥэттэрбит . Ону таһынан 2 тыһ . учуутал кылааһы салайар эбии харчытын бэрдэрдэрбит . Алтынньы 18 - 19 кµннэригэр Со ± уруу Корея киин куоратыгар - Сеулга суукканан сырсыыга аан дойду чемпионатыгар Тааттаттан тірµттээх , республикатаа ± ы медицинскэй киин радиолог - враґа Семен Дедюкин Россия сµµмэрдэммит хамаандатын састаабыгар киирсэн боруонса мэтээл хаґаайына буолла . Семен ити µрдµк ситиґиитинэн , бу иннинэ Россия икки тігµллээх µрµІ кімµс , µс тігµллээх боруонса призера , хамаанданан икки тігµллээх кыайыылаа ± а буолан , суукканан сырсыыга норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастарын нуорматын толордо . Салгыы » ~~Бэлэм үлэлэри эрэдээксийэ аатыгар « Хатан » уруһуй куонкуруһа диэн бэлиэтээн ыытыҥ .~~ Кыра Бүөтүртэн кэлин обургу үөрэхтэммит Михаил , Василий ( Отоороптор ) төрөөн - үөскээн ааспыттара . Иккиэн Павел Ксенофонтов заговорыгар кыттыбыт аатыраннар соҕуруу , хастыы да сыл , Сталин лааҕырдарыгар олорон кэлбиттэрэ . Хабырыллаттан Лидия диэн соҕотох кыыс төрөөн , фельдшер үөрэҕин бүтэрэн , үрүҥ баанда командирыгар Гавриил Леонидович Семеновка эргэ тахса сылдьыбыта . Кини 1978 сыллаахха 85 сааһыгар өлбүтэ . Оттон кыра кыыс Кисиэнньэ Уус - Тааттаҕа Денис Петрович Неустроевка эргэ тахсыбыта . Кинилэртэн саха биллэр суруйааччылара Николай Де нисович уонна Анна Денисовна төрэөөн - үөскээн , олорон ааспыттара . Аана да , Кисиэнньэ да аҕалара Улахан Бүөтүрү ууһааннар иккиэн бэртээхэй ырыаһыттар этэ эрээри , сэмэйдэрэ бэрт буолан , дьоҥҥо - сэргэҕэ киэҥник биллибэккэ - көстүбэккэ ньим бааччы олорон ааспыттара диэн сэһэргэһэллэрэ . Ахсынньы ыйга биґиги редакциябыт айар білі ± і Бµлµµ улууґун нэґилиэктэригэр сылдьыбыта . Аа ± ааччыларбытын кытта кірсµґµµлэрбитин µгэс быґыытынан кулууп дьиэлэригэр ыыппыппыт . Биир оннук истиІ тэрээґин Тылгыныга буолбута . Ол онно тылгынылар общественнай µлэ ± э сµрдээх кіхтііхтірµнэн , кырдьа ± астыын - эдэрдиин тµмсµµлээхтэринэн , кулууп дьиэтэ чахчы да норуоту тардар , угуйар киин буоларынан астыммыппыт . Салгыы » Анастасия Готовҥева , Далаана , Күннэй , Ника , Олимпия . Бары да кыахтаахтар . Эмиэ эр дьоҥҥо курдук , бутуллуу бөҕө буоллум . Хаһан эрэ Саха араадьыйатыгар ыалдьыттыы олорон : « Соҕотоҕун быһаарарым буоллар , Наастаҕа уон да « Этигэн Хомуһу » биэриэм этэ » , - диэбиттээҕим . Кини курдук истиҥник ыллыыр ырыаһыты булар уустук . Быйыл ыллаабыт ырыата наһаа дьикти матыыптаах . Тарбахтан эмии курдук . Быһыыта , ол да иһин хаалла . Тыа сиригэр дьахтар оло ± ун - дьаґа ± ын таарыйар боппуруостарга анаммыт мунньахтарга сылдьан , дьахталлар , ийэлэр дьиэтээ ± и олохторугар араас кыґал ± аларга тµбэстэхтэринэ уоскулаІы булар , туох кистэлэ кэлиэй , кэргэттэриттэн куотан , саґан олоро тµґэр да сиргэ наадыйалларын туґунан хаста да истибиттээхпин . Салгыы » Биллэн турар , итини таһынан доруобуйа харыстабылын , үөрэхтээһин , култуура уонна спорт , ыччат уонна социальнай бэлиитикэ , аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар , айылҕа харыстабылын уонна экология боппуруостарыгар алтыһыы хаһан да ахсаан көрбөтөҕө биллэр . Быйыл , 2007 сылга республика ± а ОлоІхо кµнэ Саха сирин аатырбыт олоІхоґута , тойуксута , талааннаах артыыґа , норуот ырыаґыта , Амматтан тірµттээх Устин Гаврильевич Нохсоороп тіріібµтэ 100 сылыгар ананна . Ол курдук , сэтинньи 24 кµнµгэр Гуманитарнай чинчийии институтугар " ОлоІхо уонна тылынан уус - уран айымньы : Ґгэстэр . Аныгы кэм " диэн Устин Нохсоороп тіріібµтэ 100 сылыгар аналлаах республикатаа ± ы научнай - практическай конференция ыытылынна . Конференция аґыллыытыгар институт директора В . Н . Иванов , " ОлоІхо " Ассоциация вице - президенэ А . Н . Жирков , Амматтан кэлбит делегацияны салайааччы , улуус баґылыгын бастакы солбуйааччы Н . Ф . Стручков , У . Г . Нохсоороп кыыґа Люция Устиновна Нохсорова тыл эттилэр . Пленарнай мунньахха дакылааттары ф . н . к . С . Д . Мухоплева , ф . н . д . В . В . Илларионов , ф . н . д . П . А . Слепцов , ф . н . к . А . П . Решетникова оІордулар . Алта сиринэн ыытыллыбыт секционнай мунньахтарга 30 - н тахса дакылаат истилиннэ . Конференция ± а олоІхоґут , тойуксут , норуот ырыаґыта , артыыс Устин Нохсоороп оло ± о уонна айар µлэтэ научнай интэриэґи тардара іті кіґµннэ . Бу дакылааттарга , бэйэтин олорбут уонна айбыт эпохатыгар - сэбиэскэй кэмІэ , µгэс буолбут фольклору дириІник µірэтэн кірµµгэ , пропагандалааґыІІа уонна сайыннарыыга Устин Нохсоороп бідіІ кылаатын киллэрбитэ бэлиэтэннэ . Конференцияны кірсі " Норуот ырыаґыта Устин Нохсоороп " диэн саІа кинигэ кµн сирин кірбµтэ улахан сэІээриини ылла . Бу кинигэни Устин Нохсоороп кыыґа Люция Устиновна Нохсорова , сиэнэ Татьяна Нохсорова уонна аспирантка Варвара Капитонова хомуйан оІорбуттар . Научнай - практическай конференция тµмµктэринэн туґааннаах рекомендация ылылынна . Конференция ± а киирбит матырыйааллар уонна докумуоннар бэчээккэ тахсаллара былааннанна . Оттон сэтинньи 25 кµнµгэр Саха циркэтин дьиэтигэр Устин Нохсоороп 100 сылыгар аналлаах ОлоІхо кµнµн бырааґынньыга ыытылынна . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Татьяна МАРКОВА Званиелара : ытык горняк , Саха АССР норуолтун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ , Миирнэй куорат бочуоттаах гражданина . Науру биир ордук сайдыылаах дойду буолар , дьон орто хамнаһа 30 000 долларга тэҥнэһэр , онтон науру инвестицията АХШ курдук дойдуга улахан барыс аҕалар . Кэнники кэмҥэ тайфуннартан ынырык элбэх ночоот буолар , дойду бүддьүөтэ сытарыйар кыахтанна . Эбиитин кризис кэлэн дойду үрдүнэн үлэтэ суохтар ахсааннара 12 % элбээтэ . Сэтинньи 4 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна Балет Судаарыстыбаннай тыйаатырыгар Улуу Кыайыы 65 сылыгар , « Кыым » хаґыат 90 сылын кірсі уонна Сомоҕолоґуу күнүгэр анаан « Ситим » медиа - біліх , Дьокуускай куорат мээрийэтин , « Саха » НКИК , Дьокуускай куорат бэтэрээннэрин Сэбиэтэ , Мелодистар Сойуустара тэрээґиннэринэн , « АхтыаҕыІ , доҕоттор , ааспыты ! » кэнсиэр буолла . ( Бµтµµтэ . Иннин хаґыат бэс ыйын 23 кµнµнээ ± и № - гэр кір ) . Сылаас , сааскы МагадаІІа Ягоднайга хонон баран сарсыныгар , дьэ , киґилии хоІуннубут . Аа - дьуо хомунан , аґаан , 9 чаас са ± ана туруннубут . Суол µчµгэйэ дьикти , этэргэ дылы , ыт баґа тікµнµйэр . Итиэннэ суол былаґын тухары анал таІастаах , кіхсµлэригэр суруктаах дьон суол хаарын астара , тибиллибит бэлиэлэри хаґа сылдьаллара , уопсайынан , кіріллірі - истэллэрэ сіхтірді . Аара биирдэ аґаан , киэґэ 6 чаас са ± ана , Охотскай муораны іІійі сытар Магаданы буллубут . Ол аґаабыт сирбититтэн ураты суолга ханна да кафе , чэй иґэр сир суо ± ун бэлиэтии кірдµм . Онон эбитэ дуу , ол кафе сыаната биґиги бэйэтэ да чараас хармааммытын биллэрдик хапсытта . Онно холоотоххо , биґиэхэ бу дьыала кыаллыбыта µчµгэйин . Салгыы » Саҥа дьыл бырааһынньыктарын саҕана халлааммыт сылаас баҕайы турбута . Бу күннэргэ мас тостор тымныыта саҕаланна . Халлааны кэтээн көрөөччүлэр этэллэринэн , күнүс 48 - 51 тымныы , түүн 52 - 56 тымныы буолуон сөп . Бу тохсунньуга үгэс курдук турар температураттан 6 - 8 кыраадыс тымныы диэн бэлиэтииллэр . Революция иннинэ сыылка ? а кэлэ сылдьыбыт дьон , ? ксэ университет ? ? рэхтээх дьон этэ . Нууччалар да ? аны еврейдэр , поляктар саха оло ? хотун истэн , саха оло ? хотун образтара с ? д ? лэринэн , фантазията му ? ура суо ? унан , мелодията и ? ин араа ? ынан , кээмэйэ улаханынан аан дойдуга тэ ? нээ ? э суох диэн сыаналыыллар этэ . Мин ол сыанабылга с ? б ? лэ ? эбин . Чувашов , скинхедтэри таһынан , өссө биир дьыаланы көрүөхтээх эбит . Зураб Церители оҥорбут Петр Пиэрибэй пааматынньыгын дэлби тэптэрэн , терроризмҥа буруйдаммыт , урукку милииссийэ үлэһитэ - Владимир Белашов суут ыскаамыйатыгар олоруохтааҕа . Белашов " Реввоенсовет " диэн хаҥас халыйыылаах радикальнай бөлөх чилиэнэ диэн суруйаллар . Кини өссө 2003 сыллаахха 10 , 5 сылга " Терроризм " , " Былааһы күүһүнэн ылыы " , " Буруйу оҥорор холбоһукка кыттыы " уонна " Сааны - сэбиргэли сокуоннайа суох эргитии " диэн холуобунай ыстатыйаларынан буруйданан турардаах . Ол гынан баран 2008 сылга Страсбург суутугар ааһыммыта табыллан , РФ Үрдүкү суута дьыалатын хат көрөргө уураахтаабыта . Дьэ , ол ону Чувашов салайан ыытыахтааҕа . ~~- Оскуолаҕа инбэлиит оҕолорго анал уруоктар бааллар ( олоххо бэйэ сылдьарыгар бэлэмниир ) .~~ Онон түүллээх дьон диэн уратылар быһыылаах . Бу саас кустуу сылдьан Өлөксөй диэн аҕа саастаах кыттыгаһым сарсыарда туран : « Түһээн , куоракка биир билэр дьахтарбын кытары уулуссаҕа көрсөн кэпсэттим . Арай , дьахтарым , чөркөйдүү чуруктаан барда » , - диэн кэпсээн күллэрбитэ . Өлөксөй онтон күнүс ууну кэрийэн баран , икки чөркөйдөөх төннүбүтэ . Онтон күлбүт бэйэм эмиэ хааман көрөн баран , таһы мэлийэн төннүбүтүм . Дьон дьоҕус да булка түүллээх буолаллар эбит . Оттон бу кэпсээни миэхэ Ньукулай диэн , биир тэрилтэ салайааччыта киһи кэпсээбитэ . Ыкса күһүн биир улахан эбэҕэ кустуу , балыктыы сылдьыбыттар . Эбэ хаата толору буолан , адьас ойуурун саҕатыттан уулаах эбит . Ньукулай уу кытыытыгар сытар сыгынах баһыгар оҥостон нуктаабыт . Арай , сарсыарданан түһээтэҕинэ , күөл ньуура үмүрүс гыммыт даҕаны , бүүс - бүтүннүү күөх ньамаҕы бүрүммүт дьахтар туран кэлбит . Уонна кини диэки уун - утары көрөн туран : « Икки атахтаахтар олус да най бардыгыт , сылдьыбыт сиргитин сыыһырдан - бөҕүрдэн бүтэрдигит . Эһигиттэн сылтаан туох буолбуппун көрөҕүн дуо ? ! » диэн олус иччилээхтик ыйыппыт . Ньукулай итинтэн уолуйа куттанан , бэрт эрэйинэн уһуктубута , дэлби тириппит , тыына хаайтаран эп - эппэҥнэс буолбут . Күһүҥҥү күөл үрдэ үүт курдук туманынан бүрүллэн турара дьайҕаран эрэр эбит . Киһи уоскуйбучча , көрбүт түүлүн тойоннуу сатыы олордоҕуна , олорор сыгынаҕын баһынан уу талааннырбыт . Туох буоллаҕай диэн көрбүтэ , доҕоор , биир таллан куоҕас илим сэмнэҕэр дэлби эриллэн баран , тахсан кэлбит . Ньукулай ону көрөн « түүлүм быһаарыыта бу сылдьар эбит » диэн , оргууй аҕай тиийэн тутан ылбыт . Куоҕас мөхсө , тобулу тоҥсуйа хайыы сатаабатах . Ону бэркэ диэн сэрэнэн , ииччэх - бааччах курдук сөрөммүт илимин сэмнэҕин бэрт сэрэҕинэн быһаҕынан быһыта сототтообут . Босхоломмут куоҕас , чочумча олорбохтуу түһээт , үөс диэки устан сундулуйа турбут . Дьэ , ытык көтөр дьахтар киэбин ылан бэрт иччилээхтик эппит - тыыммыт диэтэҕиҥ . Булчут кутаатын аттыгар биир маннык түбэлтэни истибиттээх эбиппин . Эмиэ түүл - бит туһунан кэпсэтии тахсыбытыгар , биир аргыспыт манныгы кэпсээбитэ . Саас кустуу сылдьан түһээтэҕинэ , кус бөҕөҕө түбэспит . Ону баара , саата кыайан эстэн биэрбэккэ сордообут , аны эһиннэҕинэ даҕаны , доруобунньуктара бэрт сэниэтэ суох көтөн тахсаллар эбит . Онон кыһыйан аҕай уһуктубут . Сарсыарда түүлүн кэпсээбитигэр аргыстара « дьэ , куһу хотороору гыммыккын » диэн тойоннообуттар . Күнүс кэрийэн икки көҕөн олороругар хара быарынан сыыллан киирэн кыҥаан - кыҥаан баран ыппыта , икки уостаах саатын аҥаар уоһа тоҕо үллэн хаалбыт . Сыыллан иһэн бадарааҥҥа уган ылбытын кэлин эрэ өйдөөбүт . Та ? ара ааркатыттан холумтан диэки у ? а уонна ха ? ас ? ттµгэр кулунчуктарга аналлаах икки сэргэ о ? о ? уллар . Бу ытык сэргэлэр буолаллар . Манна ма ? ан дьµ ? µннээх ты ? ылаах атыыр кулунчук баайыллар . Бу кулунчуктар сµ ? ? µ т ? рд ? буолуохтаахтар . Онон сылгы ? ыттар µтµ ? кулуну баайыахтара . Холумтантан аарка ± а диэри ха ? ас диэки ? ттµгэр ? µт кэрэ ма ? ан биэ бааллар сэргэтэ туруоруллар , ол аттыгар симэхтээх аты миинэн киирбит кыыс сэргэтэ туруохтаах . Онтон арыый тэйиччи икки атахтаах ийэ тµ ? µлгэ о ? о ? уллар . Онно баар айдах ( симиир и ? ит ) ыйаныахтаах . Ол аттыгар Тойон айах , кэриим айах , балхах , Бэлкэй , айах чорооннор кэккэлэ ? эн тураллар . Бу ийэ тµ ? µлгэ ± э кыргыттар эрэ сылдьаллар . Холумтантан аарка ± а диэри у ? а ? ттµгэр быаны ха ? ан да к ? рб ? т ? х , буутун этэ буспут , дьа ? ыллаах кы ? ыл тура ± ас уонна да атын ? ? н ? ? х атыыр сылгы бааллар б ? ± ? - та ± а сэргэтэ туруоруллар . Ол сэргэттэн тэйиччи со ± ус уол миинэн киирбит симэхтээх атын сэргэтэ туруохтаах . Онтон арыый тэйиччи икки атахтаах Ийэ тµ ? µлгэ туруохтаах . Ол аттыгар чорооннор кэчигирэ ? иэхтээхтэр . Бу ийэ тµ ? µлгэ ± э уолаттар эрэ сылдьыахтаахтар . Алгысчыт киирэр ааныгар - тµ ? µлгэ ар ± аа ? ттµгэр - сэлэ о ? о ? уллар . Ол аата 21 кулунчук бааллар . Ты ? ылара ха ? ас диэки , атыырдара тµ ? µлгэ у ? а диэки ? ттµгэр . Бу ытык кулунчуктар бэйэлэрэ ? лµ ? хтэригэр диэри тыытыллыа суохтаахтар . Кулунчук эрэ µрдµгµттэн арыый улахан 8 сэргэ туруоруллуохтаах . Кулунчук турда ± ына хара ± ынан буоларын курдук сэргэлэри ортотунан µµттэтэлээн баран , суон быаны сэргэттэн сэргэ ± э уган ыыта ± ын уонна кытаанахтык чиккэччи тардан баайа ± ын . Ол сэргэлэр икки ардыларыгар µстµµ тимир тиэрбэстэри сµµрбэт гына ыга баайталыыгын , ити тиэрбэстэргэ кулунчуктар бааллыахтаахтар . Бµгµн биhиги иннибитигэр Саха сирин айыл ± атын баайын кэлэр кілµінэлэр тустарыгар кідьµµстээхтик туhанарга , харыстыырга уонна элбэтэргэ улахан эппиэтинэстээх сорук турар . Ити соругу олоххо киллэрэр туhугар Саха Республикатын Айыл ± а харыстабылын министерствота дьаныардаахтык µлэлиир . Министерство µлэhиттэрин кыhамньыларынан хас сыл ахсын государственнай экологическай хонтуруол уонна кэтээн кірµµ кµµґµрэн иhэр . Бу дьоhун µлэни министерство иhинэн µлэлиир 4 департамент , 4 государственнай , 1 государственнай автономнай тэрилтэ , айыл ± а харыстабылын улуустаа ± ы 35 инспекцията , 19 - лесничество , 1 - дойдулар икки ардыларынаа ± ы научнай станция уонна 6 айыл ± а пааркатыттан турар анал государственнай сулууспа олоххо киллэрэллэр . Кинилэргэ эбии быйыл уу биологическай ресурсатыгар ( балыкка ) управление аhыллан µлэтин са ± алаата . Атыннык эттэххэ , тулалыыр эйгэ : сир , салгын , уу , ойуур , тыыннаах харамай , сир баайын туhаныыны хонтуруоллааhын системата бі ± іргітµлµннэ . Ол тµмµгэр , айыл ± а баайынан туhанааччылар экология іттµнэн хонтуруолланаллар , кэтээн кірµµ кэІиир . Сылга барыта 6 тыhыынчаттан тахса бэрэбиэркэ оноhуллар . Сокуону кэhээччилэргэ 6 , 5 мілµйµін солкуобай кээмэйдээх ыстараап тµhэрилиннэ , айыл ± а ресурсаларынан туhаныы иhин ааспыт сылга 456 мілµйµін солк . суумалаах µп бюджет араас таhымнарыгар киллэриллибитэ , федеральнай боломуочуйалары толоруу иhин республика ± а 385 мілµйµін солк . субвенция бэриллибитэ . " АЛРОСА " , " Сургутнефтегаз " , " Нижне - Ленскэй " , " Якутскэнерго " , " Якутгазпром " курдук бідіІ хампаанньалар айыл ± аны харыстааhыІІа биллэр - кістір µлэни ыытар буоллулар . " 2007 - 2011 сс . Саха Республикатыгар тулалыыр эйгэни харыстааhын " диэн тус сыаллаах государственнай программа ± а кірµллµбµт µбµ муІутуур кідьµµстээхтик туhаныыга элбэх µлэ барар . Олохтоох салайыныы органнарын кытары нэґилиэнньэни экологическай іттµнэн сырдатыыга улахан бол ± омто ууруллар . Ойуур кыылын харыстааhын уонна ууhатыы хайысхатыгар элбэх µлэ ыытыллар . Кітір аалтан кыыл ахсаанын аа ± ыы , кыhынын анал маршруттарынан сылдьан суолу - ииhи µірэтии , учуоттааhын сіргµтµлµннµлэр . Сµрµн бол ± омто олохтоох кыыллар : тайах , кыыл таба , куобах , уу уонна мас кітірдірµн бултааhыны сµрµннээhиІІэ , кинилэр ахсааннара бигэ туруктаах буоларын ситиhиигэ ууруллар . Бу боппуруоска улахан , толкуйданыллыбыт анал программа оІоhуллара былааннанар . Овцебыктары кэтээн кірµµ тиhигин быспакка барар . Биологическай ресурсаларга департамент саба ± алааhынынан , аны 4 - 5 сылынан овцебыктар ахсааннара 1 тыhыынча ± а тиийиэ ± э . Онуоха анаан овцебыктары Усуйаана , Аллайыаха , Аллараа Халыма улуустарыгар µіскэтэр µлэлэр бара тураллар . Бу кµннэргэ Горнай улууhугар баар " Сиинэ " айыл ± а пааркатыгар ойуур бизоннара иитиллэр " Тыымпынай " диэн питомник аhылынна . Манна Буотама ірµhµн заповеднигар тіріібµт алта бизону а ± аллыбыт . Горнай улууhун талыы тµбэhиэхчэ буолбатах , учуонайдар манна 20 - 30 тыґыынча сыллаа ± ыта µіскµµ сылдьыбыт былыргы бизон тібітµн уІуо ± ун булбуттара . Эhиил Канадаттан іссі 30 бизон а ± алыллара былааннанар . Специалистар этэллэринэн , кыыллар олохтоох усулуобуйа ± а µчµгэйдик µірэннэхтэринэ уонна 150 - га тиийэ элбээтэхтэринэ , 2011 сылга бизоннары кіІµлгэ ыытар санаа баар . " Норуот кµµhэ - кімµіл кµµhэ " диэн мээнэ ± э эппэттэр . Јскітµн , айыл ± а ± а харыстабыллаахтык сыhыаннаhыы баар буолла ± ына уонна кини баайынан кичэллээхтик туhаныы ыраас , чіл оло ± у кытта быстыспат ситимнээ ± э дьон - сэргэ ійµгэр - санаатыгар бі ± ітµк иІнэ ± инэ , киhи - аймах бу сиргэ уйгулаахтык , иллээхтик , этэІІэ уhуннук олоруо . Ол иhин , ордук эдэр кілµінэни о ± о эрдэ ± иттэн бу боппуруоска утумнаахтык µірэтэр сорук турар . Бµгµн , тµгэнинэн туґанан , СР Айыл ± а харыстабылыгар министерствотын бары салаатын µлэhиттэрин , бэйэбит ветераннарбытын , экологическай общественнай тэрилтэлэри , федеральнай тэрилтэлэргэ µлэлиир биир идэлээхтэрбитин , экология боппуруостарынан дьарыктанар промышленнай тэрилтэлэр салайааччыларын , анал µлэhиттэри идэлээх бырааhынньыктарынан , республика бары олохтоохторун Аан дойдутаа ± ы тулалыыр Эйгэ харыстабылын кµнµнэн э ± эрдэлиибин . Айыл ± а харыстабылынан дьарыктаныы уустук , элбэх дьаныары эрэйэр , ол эрээри уhулуччу улахан суолталаах µлэ , кэскиллээх дьыала . Онон бары тµмµстэхпитинэ , ійµ - санааны , кµµhµ - уо ± у тµмнэхпитинэ эрэ µтµі тµмµктэри ситиhиэхпит . Барыгытыгар таhаарыылаах µлэни , дьолу - соргуну , кій салгыны , кµіх суугуну , кылыгырас ыраас ууну , бі ± і доруобуйаны ба ± арабын . Владимир ГРИГОРЬЕВ , СР айыл ± а харыстабылыгар министрэ ~~Аата , итиннэ киґи соґуйара туох баарый диэбиттии кірір уонна :~~ Тууй - сиэ ! Бу буоллаҕа Саҥа Дьыллааҕы сүпсүлгэннэрэ ! 31 чыыһыланан олох бүтэрин курдук өрүсүһүү , сүүрүү - көтүү … тыын быһаҕаһынан тиһэх күҥҥэ харчы ыһыктыбыттарыгар баазалартан , маҕаһыыннартан куулунан , хоруопканан ас таһыныы , сарсыардаттан түүн үөһүгэр диэри итии билиитэ сыралҕаныгар буһуу - хатыы , тиритии - хорутуу . Онтон ? Онтон 12 чааһы сампаан оргуйар утаҕынан көрсүү , таһырдьа тахсан кэлбит сылы уруйдаан фейерверк ытыы , төттөрү киирэн бэлэх - туһах туттарсыы , сыллаһыы - уураһыы , соһуйбута буолан күлэн аллайыы , төлөппүөн үрдүгэр түһэн билэр - билбэт дьоҥҥор эрийии , хардарыта эҕэрдэлэһии , ис хайдыар , үөс туолуор диэри аһаан - сиэн чалларыйыы , сылы быһа хал буолбут ырыаһыттар мөссүөннэрин аҥаар харах быыһынан көрүү - истии , уһукта таарыйа түран тыыллаҥнаһыы , таал анньыар диэри үҥкүүлээн битийии , сыыйа - баайа аккаастаныы , сыр - мыр онно - манна түбэһиэх сиргэ бокуйуу . Сарсыныгар өлөттөрүү , туох эрэ дьиктини кэтэспитиҥ туолбатаҕыттан хоргутуу , санааҥ сиппэтэҕиттэн хомойуу … Санатар кэриэтэ эттэххэ , сыал - сорук үс хайысхалаах : бырамыысыланнас үгэс буолбут салааларын - алмаас , таас чох хостооһунун - салгыы сайыннарыы ; тастан үбү тардар туһугар туһааннаах инфраструктураны тутуу , олоххо киллэрии ; бырамыысыланнас саҥа салааларын тэрийии . / / Атын регионнар сокуоннарын кытта тэІнээн кірµµ Киґи уонна Сокуон . Бу тыллар туох ис хоґоонноохторуй ? Киґи общество ± а олорорун быґыытынан , общество быраабылаларыгар бас бэринэр . Ол быраабылалар - сокуоннар . Киґи тірµі ± µттэн бу дойдуттан барыар диэри хас хардыыта , хайдах µлэлиирэ , туох кімµскэллээх буолара барыта сокуон хара ± ар суруллар . О ± о тірііті да - киниэхэ пособие кірµллэр , сокуон быґыытынан о ± о саадыгар сылдьар , оскуола ± а µірэнэр бырааптаах . Ити курдук кырдьан пенсия ылыар диэри . Пенсияны эмиэ сокуон быґыытынан ылар . Салгыы » Ньукулай суруксут буолан , Дьүлэй ууһун дьонугар оттуур сир - уот боппуруоһугар тахсар мөккүөрдэри Земскэй суукка үҥсэн , эмиэ кырата суох көмөнү оҥорбут киһинэн билдибитэ . Дьүлэй баайа Петр Николаевич Большаковтуун 1870 сыллаахха Дьокуускайдааҕы Үрдүкү духовнай консисторияҕа туруорсан , нэһилиэктэриттэн кыра сиэртибэ хомуйан , « Булгунньахтаах » алаас арҕаа тумулугар , Ньукууһа Софроновка маастардатан , кыра чочуобуна дьиэтин туттарбыттара . Бу оччотооҕу тиийиммэт - түгэммэт хараҥа олоххо олорор сахалар өйдүүллэринэн улахан ситиһии , кыайыы этэ . Онон Егор Борисов сиэрдээх боппуруоґу кітіхті : үрдүкү былаас омуктар сыґыаннаґыыларын сүрүннүүргэ кый үіґэнэн дайбат , уу - хаар тылынан муІурдаммат , олоххо быґаччы сыґыаннаах методиканан ( чопчу боппуруостарга ) , методологиянан ( стратегическай хайысхаларга ) хааччыйыахтаах . Саамай сіп - буолуох буолбутун кэннэ барытыгар субъект баґылыга буруйдаах буолуо суохтаах . Кырдьыга да маннык суолталаах боппуруоска " партизанщина " туох үчүгэйдээх буолуой - үрдүкү салалта іттүттэн хайаан да сүрүннээґин баар буолуохтаах . " Бол ± омто уурулларыттан астынабыт " Сурдолимпийскай оонньуу кіІµл тустууга чемпиона , спорт µтµілээх маастара Сергей Николаев : - Ааґан эрэр спортивнай сыл элбэх µірµµнµ - кітµµнµ , долгутуулаах тµгэннэри µіскэттэ . Ол курдук , кулун тутар ыйга Рязань куоракка ыытыллыбыт Россия чемпионатыгар кіІµл тустууга бастакы , оттон гректии - римнии тустууга µґµс миэстэлэри ылбытым . Бэйэбиттэн эбэн эттэхпинэ , бала ± ан ыйыгар Москва ± а , тустууга аан дойду чемпионатыгар баран кэлбитим . Онно Виктор Лебедев ча ± ылхай тустууну кірдірбµтµттэн сµрдээ ± ин µірбµтµм . Улахан кµрэхтэґиини телевизорынан кірµіхтээ ± эр , илэ тиийэн кірбµт ордук эбит . Элбэх µтµі , умнуллубат тµгэннэр µіскµµллэр . Салгыы » Ыытыллар үлэ : Саха Республикатыгар народнай театрдар күннэрэ . Улуу Кыайыы 65 сылыгар аналлаах уонна Таатта улууһун П . А . Ойуунускай аатынан бастакы народнай театр төрүттэммитэ 50 үбүлүөйдээх сылыгар ананар . Кулун тутар 22 - 27 к . , 2010 с . ДЬиІнээх олохтон Хаґыат ааспыт 33 - с нµімэригэр ойуумсуйуу , билбэт суолгунан оонньооґун сэттээх буоларын туґунан суруйуу тахсыбыта . Итинтэн сиэттэрэн арааґы барытын санаатым . Артыыстар , бэл , киинэ ± э ілір - сµтэр оруолу оонньуулларын аньыыргыылларын туґунан элбэ ± и аахтахпыт , иґиттэхпит буолуо . Онон биир киґиттэн истибит , олоххо чахчы буолбут тµгэним туґунан кэпсээн о ± ото суруйдум . Ону бµгµн аа ± ааччылар дьµµллэригэр таґаарабыт . Салгыы » " Азия о ± олоро " спортивнай оонньуулар аґыллыыларыгар диэри а ± ыйах кµн хаалла . Онон билигин 35 кыраадыска тиийэр сырылас итиини аахсыбакка " Туймаада " стадиоІІа бэлэмнэнии саамай µгэнэ . Бу тэрээґини СР культура ± а , духуобунай сайдыыга министрэ Андрей Борисов иилиир - са ± алыыр . Режиссер кэпсииринэн , тустаахтар бэлэмнэммиттэрэ иккис нэдиэлэтэ . Республика улуустарыттан , куораттарыттан 80 - тан тахса коллектив тµмсэн итиэннэ артыыстар буолан , барыта 3 , 5 тыґ . киґи кыттыыны ылар . Трибуна ± а Дьокуускайтан 2 тыґ . о ± о ойууну таґаарар . Онон холбоон оонньуулар аґыллыыларыгар 5 , 5 тыґ . киґи бэлэмнэнэ сылдьар . Куйаастан иІнибэккэ сарсыарда 9 - тан кµнµс 13 чааска диэри , салгыы 14 чаастан 17 ч . 30 мµн . диэри , киэґэтин 19 чаастан 23 чааска диэри стадиоІІа тµмсэллэр . Режиссердары , балетмейстердары , уоту - кµіґµ , декорацияны , музыканы таІааччылары киллэрэн туран 50 - ча киґи бу µлэни сµрµннµµр . Бµтэґиктээх бэлэми от ыйын 3 кµнµгэр тутуохтара . - Театрализованнай дьµґµйµµ ис хоґооно хоту сиргэ µµнэр сырдыгы , уоту са ± ар аптаах сибэкки туґунан номоххо оло ± уран оІоґулунна . Ону Азия норуоттарын сомо ± олуур символ быґыытынан олоІхонон кэпсээн кірдірібµт . Сµрµн герой - олоІхо дойдутун бухатыыра . Сонуна диэн бу кістµµ о ± о хара ± ынан ойууланар . Дьµґµйµµ барыта 9 блоктан турар . Јскітµн µґµс оонньуулар аґыллыыларыгар биґиги саха культуратын , циркумполярнай эйгэ философиятын билиґиннэрбит буоллахпытына , билигин илиІІи омуктар номохторун тµмэн о ± о уруґуйдаабытын курдук µтµінµ , куґа ± аны арааран кірдірµіхпµт . Саамай киґи сэргиирэ , биґиги олоІхобут аан дойду шедеврдэрин тµмэ тардыа ± а . Манна Со ± уруу Кореяттан , Японияттан , Турцияттан , Монголияттан , Кыргызстантан , Арменияттан , Азербайджантан , Бурятияттан маастардар кэлэн кыттыахтара . От ыйын 4 кµнµгэр киэґэ 10 чаастан са ± аланан , церемониялыын уопсайа 2 , 5 чаас устата барыа . Трибуна ± а тахсар ойуулар сюжеты кытта силбэґиэхтэрэ . Биир сонун киллэриинэн 18 м икки лазернай уоттаах экран буолуо . Кыттааччыларга анаан Кытайга 3 тыґ . кістµµм тигилиннэ . Оонньуулар сабыллыыларыгар аан дойду шедеврдэрин билиґиннэрэр 2 чаастаах концеры кірдірµіхпµт итиэннэ Москваттан артыыстар кэлэн кыттыґыахтара . Тіґі да бэлэм сылаалаа ± ын , кµн - дьыл куйааґын иґин о ± олорбут кыралыын - улаханныын олус эппиэтинэстээхтик сыґыаннаґаллар . Сотору кэминэн республиканы тутан олорор дьон буолуохтара дии . Онон дойдуларын чиэґин кімµскµµллэрин ійдµµллэр , кинилэргэ бу µйэлэргэ иІэр о ± о саас умнуллубат бырааґынньыга буолар , - диир Андрей Борисов . Алина Слепцова Кэбээйи Сэбээн - Кµілµттэн сылдьар . Быйыл алтыс кылааґы бµтэрбит . " ¤ оґин " фольклорнай ансамбльга иккис сылын дьарыктанар . Дойдуларыттан 12 буолан кытта кэлбиттэр . Куоракка кэлэн уопсай µІкµµнµ µірэппиттэр . " Радуга " лаа ± ырга олохсуйбуттар . Усулуобуйа µчµгэйин , кµІІэ µстэ минньигэстик аґаталларын , быыґыгар сітµілээн ылалларын кэпсиир . Таарыйа " Хотугу сулус " фестивальга кытталлар эбит . Алина маннык улахан тэрээґини аан бастаан кірірµттэн µірэрин , оонньуулар аґыллыыларын олус долгуйа кэтэґэрин µллэстэр . Дьэ , ити курдук республикабыт бары улуустарыттан о ± о аймах кэлэн аан дойду таґымнаах дьаґалга кіхтііхтµк кыттыыны ылар . Бу барыта о ± олор , кэлэр кілµінэ туґугар ананарын бары да бэркэ ійдµµллэр . Саргылаана Данилова Суруйааччылар ээ ХХ үйэҕэ үс людоед олорон ааспыттара диэн . Сталин , Гитлер , Пол Пот . Уонна хайаан да Сталин аатын бастакынан туруорааччылар . Ону , дьэ , бу икки людоед хаартыскаларын сэргэстэґиннэрбиттэр . Жатайдаа ± ы собуокка сыллата 120 - 130 судно ірімµіннэнэр Быйылгы навигация са ± аланара балтараа ый кэриІэ хаалан , бу кµннэргэ Жатайдаа ± ы суднолары ірімµіннµµр - тутар собуот µлэґиттэригэр былдьаґыктаах кµннэр µµннµлэр . Барыта 300 - кэ киґи суднолары ириэриигэ , ірімµін µлэтигэр сарсыардаттан киэґээІІэ диэри тµбµгµрэллэр . Ууґуттар ыам ыйын ортотугар " Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство " ААО 120 - тэн тахса судноларын бэлэмнээн , навигация аґыахтаахтарын туґунан собуот директорын солбуйааччы Виктор Шадрин кэпсиир . Собуот территориятыгар уонна Јлµінэ боротуохатынан хас да эрээтинэн кэккэлэґэ турар судноларга , ол иґигэр " Капитан Бабичев " , " Вадим Тюрнев " , " Капитан Богатырев " , ТО , СК танкердарга оробуочайдар хас да биригээдэ ± э арахсан µлэлииллэр . Ким эрэ алдьаммыты - кээґэммити саІардыыга , сорохтор суднолары ириэриигэ . " БылырыыІІыттан Жатайдаа ± ы профессиональнай лицейи кытары ыкса сибээстээхтик µлэлээн эрэбит . Билигин кинилэр сварщиктары , электромонтердары , слесардары бэлэмнииллэр . Онон кинилэр биґиэхэ олус кімілііхтір . Ґлэґит илии тиийбэтэ ірімµін µлэтигэр ыарахаттары µіскэтэр " , - диэн Виктор Леонидович этэр . Анал техническэй µірэхтээх , уопуттаах µлэґиттэр суох буолан , вахтовай ньыманан араас регионнартан дьону а ± алан µлэлэтэр буолбуттар . А ± ыйах сылтан бэттэх собуокка армяннар , таджиктар , молдаваннар , ыаллыы сытар Новосибирскай , Благовещенскай уобаластарыттан µлэлии кэлэллэр . Ол курдук былырыыІІы навигацияны маІнайгынан аспыт ТО - 1553 танкерга µлэлии сылдьар армяннар А . Закарян уонна А . Гаспарян ахсыс сылын вахтовай ньыманан кэлэн ірімµін µлэтигэр сылдьаллар . " Кулун тутар , муус устар ыйдарыгар саамай µлэлээх буолар . Халлаан сылыйан кµнµ быґа µлэлиибит . Арыт кµн хараІарыар диэри " , - диэн санааларын µллэстэллэр . Суднолар олус эргэрбиттэрэ тута харахха быра ± ыллар . Быґата 80 % алдьанан - кээґэнэн эрэр . СаІаны атыылаґыыга µп - харчы суох . 60 - 70 - с сыллардаа ± ы суднолары сылын ахсын саІардан , ірімµіннээн тыыннарын уґаталлар . Флоту саІардыыга µп - харчы кірµллµі дииллэр да ± аны , таах кумаа ± ыга эрэ хаалан хаалар диэн µлэґиттэр этэллэр . " Јлµінэтээ ± и холбоґуктаах пароходство " ААО саппаас чааґынан уонна µлэґиттэри хамнаґынан хааччыйар . Жатайдаа ± ы собуокка ыарахан уйуктаах суднолары кіті ± ір слиби µлэ ± э киллэриэхтэриттэн , µлэ ыыра кэІээбит . Урукку дьылларга улахан суднолары атын сиргэ илдьэн ірімµіннµµллэрэ . Билигин барытын миэстэтигэр бэйэбит дьоммут оІороллор , хомуйаллар , таІаллар . Сотору кэминэн ірµс мууґа уґунна да ± аны таґа ± аґы толору тиэммит бастакы суднолар Осетрово пордуттан устан кэлиэхтэрэ . Быйыл эмиэ республика наадыйыытыгар 1 , 5 міл . тонна кэриІэ нефть бородууктата , техническэй аналлаах бородууксуйа , ас - µіл уонна да атын таґа ± ас тиэллиэхтээх . Анивера АКИМОВА Виктор ЭВЕРСТОВ тµґэриилэрэ . Саха сиригэр сылгы - сµіґµ ииттэн олорбут дьон былыргы олохторо хайаан да кістµіхтээх Итини билээри урукку археологическай хаґыылары ырытан кірдµм . Биирдиилээн чинчийээччи µлэтин кітµттµм - арыый утумнаахтык , хас эмит сыл µлэлээбиттэргэ бол ± омтобун уурдум . Сир анныгар кімµллµбµт киґи уІуо ± а ордук былыргы µйэлэри кэрэґилиир . Ол иґин ара ± ас туґунан суруйууларга сигэммэппин . Хаарга , ардахха , сииккэ мас хотторор , µйэтэ суох … Саха сириттэн бастакы археолог идэтин баґылаабыт киґинэн Е . Д . Стрелов буолар . Кини 1914 - 1920 сс . Бµлµµ уонна Дьокуускай уокуруктарыгар сµµрбэччэ саха былыргы ( христианскай итэ ± эли ылына илик ) кімµµтµн хаґан µірэппиттээх . Ити булбут кімµµлэрэ араІастааґын уонна сиргэ харайыылар . Булбут ньымата диэн киґи хара ± ар быра ± ыллар тас тутууларынан сирдэтэн , кириэґэ суо ± ун талан . Ол иґин кини XVIII эрэ µйэни булар уонна « бу сиргэ кімµµ сахаларга нууччалар кэлбиттэрин кэннэ туттуллубут , тар ± аммыт » диэн сыыґа тµмµгµ оІорор . 1942 - 1946 сс . А . П . Оклад ников салалтатынан Јлµінэтээ ± и история уонна археология экспедицията тэриллибитэ . Бу біліх , сµнньµнэн , Јлµінэ , Алдан ірµстэр кытыыларынан эрэ µлэлээбитэ - ол иґин µксµн таас , боруонса µйэтээ ± и арыйыылары оІорон турардаах ( балыксыт , булчут оло ± о ) . Саха оло ± ор сыґыаннаа ± ы булбуттара эрээри эмиэ XVII - XVIII µйэнэн муІурданар . Арай , Сангаар тула хас да бала ± аІІа маарынныыр омоонноох дьон дьиэлэрин хаґан кірбµтµгэр балык , кыыл уІуохтара уонна саха туой иґиттэрэ кістµбµттэр . « Сылгы , ынах уІуо ± а суох , ол иґин бу саха култууратын ылынан эрэр балыгынан , булдунан дьарыктанар дьон олорбуттар » , - диэн быґаарар . Кинилэр култуураларын « кыра дьиэлэр култууралара » диэн ааттыыр , итиэннэ XIV - XVI µйэлэринэн кэмниир . Улуу учуонай эттэ , быґаарда диэн барытын билинэр сыыґа . Ким ба ± арар сыыґар . А . П . Окладников уонна кэлиІІи « кыра дьиэлэр » култуураларын хаспыт музей µлэґиттэрэ « арааґа , сыыґа тµмµк оІорбуттар быґыылаах » диэн идэтийбэтэх чинчийээччилэр бэлиэтээґиннэрэ оруннаах . Былыргы саха оттоон , балыктаан , бултаан олорбут сиригэр хаґан да сылгы , сµіґµ уІуо ± ун булуоххут суо ± а . То ± о диэтэххэ , сылгы - сµіґµ - идэґэ , кыґыІІы хаґаас аґылык . Саас , сайын , кµґµн атын аґынан олоруохха сіп . От µлэтэ бµттэ ± инэ балыктыыр , бултуур кэмнэр кэлэллэрэ чуолкай . Онуоха , бука , эр дьон дьиэлэриттэн кµн аайы сылдьыбат , анаан туттубут µµтээннэригэр олорор буолуохтаахтар . Итинник дьон оло ± ун бэлиэтии хаґан , µірэтэн араас тµмµктэри оІоро сырыттахтара . Уобаластаа ± ы ( іріспµµбµлµкэтээ ± и ) кыраайы µірэтэр музей научнай µлэґиттэрэ И . Д . Новгородов , С . И . Боло , отчуокка сурулларынан , 149 кімµµнµ хастыбыт диэн суруйаллар . Ґлэлиир ньымалара - сурукка - бичиккэ киирбит , уос номо ± о буола сылдьар аатырбыт - сура ± ырбыт саха дьонун харайбыттарын хаґыы . Ол курдук , Маґары Біґµікэп , Соппуруон Сыраанап , Омуоруйа Баай , Болугур Айыыта , Суор Бугдук уо . д . а . уІуохтарын µірэппиттэр . Кинилэр талан ылан радиоуглероднай , дендрологическай анализтары оІорторбуттара эбитэ буоллар ити 149 кімµµттэн биир эмит тµІ былыргы кістін тахсыах эбитэ буолуо . Холобура , 1938 сыллаахха Чурапчы улууґугар Тілій нэґилиэгэр XVIII µйэ ± э олорон ааспыт Баадьын аттаах кімµµтµн Улуу Сыґыыга хаґан турардаахтар . Хаґыы аттыгар сир µіґээ араІата аллараа тµспµтµн бэлиэтии кірін чинчийбиттэригэр 70 - 80 см . дириІІэ хатырыктаах сиэрдийэ маґынан оІоґуллубут тэбиэх кістµбµт . Киґи ілµгэ уІа ойо ± оґунан , токуччу ( утуйа сытар киґи курдук ) сытарын бэлиэтээбиттэр . Бу киґи иґин аттыгар тууйас , уІа іттµгэр ох саа , биэс оно ± ос ууруллубут . Чинчийээччилэр : « Бу баай киґи - Баадьын кулута кімµллэ сытар » , - диэн тµмµк оІорбуттар . Арааґа соґуччу былыргы кімµµнµ булан баран сыыґа тµмµктээбит буолуохтарын сіп . Нуучча салалтата киґини ілірµµнµ кытаанахтык боборо . Оччотоо ± у сокуон , суут кытаанах этэ . Итиэннэ , кулут хаґан да ох саалаах , оно ± остоох буолбат . Ити кіІµл киґи туоґута . Кулут тойонуттан аґаан олорор , бэйэтэ аґы булуммат . Уопсайынан , оччотоо ± у музей µлэґиттэрин кірдµµр ньымалара олус судургу эбит - баара ± ай чардаат тутууларынан , номоххо киирбит кэпсээннэринэн сирдэтэн эбэтэр , ким эмит ыйан биэрбитинэн . . . Онноо ± ор , муннуларын анныгар сытар Тыгын булгунньа ± ар былыргы кімµµлэр баалларын хара µлэґиттэр булан биэрбиттэрэ сурукка киирэн турар . И . В . Константинов 1965 сыллаахха Алексеевскай ( билигин Таатта ) , Чурапчы , МэІэ - ХаІалас оройуоннарыгар барыта 56 кімµµнµ хаґан турардаах . Ити µлэтин тµмµгµнэн « Материальная культура якутов XVIII века » диэн кинигэ 1971 сыллаахха тахсан турар . « Кімµµлэри хайдах булар эбитий ? » диэн анаан µірэтэн кірдµм . Итинтэн 27 кімµµнµ ( Кір - № 1 , 6 , 12 , 13 , 22 , 28 , 29 , 30 , 31 , 32 , 36 , 37 , 40 , 41 , 43 , 42 , 44 , 45 , 46 , 47 , 48 + 6 = 27 кімµµ ) тас мас тутуулаахтарынан булбуттар . Олохтоох дьон кэпсээннэринэн , µґµйээн быґыытынан ити сиргэ бу киґи сытар диэн салайтаран 14 кімµµ кістµбµт ( Кір - № 3 , 4 , 5 , 7 , 8 , 9 , 10 , 11 , 14 , 15 , 24 , 25 , 26 , 27 ) . Христианскай кылабыыґа аттыттан , дьон сирдээн илдьибитинэн , тµірт булуллубут . Туох да научнай іттµнэн суолтата суох алта кімµµ хаґыллыбыт . Арай икки эрэ кімµµ былыргы . Олору сир µіґээ араІата тµспµтµн бэлиэтии кірін хаспыттар . Чурапчы улууґугар Одьулуун нэґилиэгэр Нэлэгэр диэн сиргэ улаатан эрэр кыыс кімµµтэ 30 см . дириІІэ кістµбµт , холбо эІин курдук ис маґа суох . Кыыс уІа ойо ± оґунан сытар , ар ± аа диэки туґаайыынан . Сылгы тириитэ суор ± аннаах , туоска сытар , туос сабыылаах . Ата ± ар туой , туос иґиттэрдээх . Куомуга эмиэ сир араІата тµспµт бэлиэтинэн 35 см дириІІэ эр киґи кімµµтэ кістµбµт . Киґи токуччу , уІа ойо ± оґунан сытар . ЫІыыр сыттыктаах , хамсалаах , тимир олгуйдаах . Хамса аныгыны кірдірбіт . Былыр сыттаах оту тардар буолуохтарын сіп . Дьэ , ити тµІ былыргы кімµµлэр . ДириІэ суохтар , сытар балаґыанньалара атын . Археологтар ити курдук сир быґыытынан - таґаатынан кэрийэ сылдьан кірдµµллэрэ эбитэ буоллар онус да µйэ ± э тиийбит буолуох этилэр . Ону баара биирдиилээн соґуччу булууларынан муІурданабыт . Кэлин А . И . Гоголев эрэ былыргы саха кімµµлэрин хаґан киэІник µірэппитэ . Кини нуучча таІаратын ылына илик бэлиэлээх кімµµлэр тутууларынан , номоххо киирбит кэпсээннэринэн , дьон ыйан биэрбитинэн эбэтэр , А . А . Саввин , С . И . Боло , И . Д . Новгородов суруйууларынан сирдэтэн булар ньымалаах . А . И . Гоголев « Кулун - атах култуурата » диэн ааттыыр , XIV - XVI µйэлэргэ сылгыны , сµіґµнµ ииттэн олорбут дьон олорбут ітіхтірµн булан наука эйгэтигэр киллэрбит улахан іІілііх . Ол гынан баран ити ітіхтір дьиэлэрин омооно , буор ылбыт сирдэрэ киґи хара ± ар быра ± ылла , кісті сыталлар . Хомойуох иґин , А . И . Гоголев кэнниттэн онноо ± ор кісті , ыйа сытар былыргы ібµгэлэрбит тµілбэлэрин хайа да научнай µлэґит археологическай іттµнэн µірэтэ илик . Арай Н . П . Прокопьев , С . К . Колодезников ааспыт µйэ 90 - с сылларыгар са ± алаан испиттэрэ олох араас хаамыытын тµмµгµнэн тохтоон хаалбыта . Јскітµн , былыргы култуурабытын µірэтиэхпитин , билиэхпитин ба ± арар буоллахпытына анал µірэхтээх , соруктаах научнай µлэґиттэри булуохха , хамнастыахха наада . Чинчийээччилэр былыргыны сири сатыы кэрийэ сылдьан эрэ булар кыахтаахтар . Холобура , былыргы саха , сµрµннээн , сылгынан олороро . Ол иґин от µрэхтэринэн кірдµµ барар киґи тугу эмит булуон сіп . Холобура , 1993 сыллаахха £ лµіхµмэ улууґугар Улахан Сігіліннііх µрэ ± э Токко ірµґµгэр тµґэр сиригэр СГУ научнай µлэґитэ А . С . Кириллин элбэх араІалаах былыр дьон олорбут тµілбэтин хаґа сылдьан бэґис култуура араІатыгар сылгы тібілііх муос эмэгэти , кэлин о ± ус уІуо ± ун булан турардаах . Ити сир култуурнай араІатын биґиги эрабыт V µйэтэ диэн быґаарбыттара . Оттон алаас - µксµн сайылык . Алааска саха оло ± о сµіґµнµ иитии тэнийбитин эрэ кэннинээ ± и кэмІэ кістір . Былыргы ітті от µрэхтэргэ баар . Кімµµ µксµн кыстык іттµгэр буолар . Тµмµктээн эттэххэ , былыргы олохпутун була иликпитигэр бэйэбит буруйдаахпыт . Онноо ± ор кісті сытар дьоммут олохторун булбакка сылдьабыт . Кэлтэйдии , саба быра ± ан кэлии омукпут диэн эрэ этэбит . ДьиІинэн , научнай µлэґиттэр баар чахчыларга оло ± уран эрэ быґаарар , ханнык эмэ чопчу тµмµккэ кэлэр кыахтаахтар . Аны , эбиитин , саха былыргы оло ± ун археология хайысхатынан µірэтэр анал научнай тэрилтэ оччоттон - бачча ± а диэри суох . Јрµµ биирдиилээн дьон дьарыктаммыта , дьарыктаналлар . . . 1990 - с с . с . тугу эмэ тэринэргэ олус табыгастаах кэми куоттардыбыт эрээри , билигин да хойут буолбатах … Оттон археологтар , тіґі кыалларынан , баарынан биирдиилээн да буоллар , син биир µлэлии сатыахпыт дии саныыбын . Бу суруйуубар урукку чинчийээччилэр саха оло ± ун кэрэґилиир XVII - XVIII µйэлэртэн алларааІІы араІаны то ± о була иликтэрин быґаарарга холоннум . Онон ібµгэлэрбит былыргы олохторун кірдµµр , хаґан µірэтэр идэлээхтэр саІа кірдµµр - булар ньымалары тобуларбыт уолдьаста . Кыґал ± а µірэтэр , кµґэйэр да ± аны . Бу - орто µйэни чинчийэр археология ирдэбилэ . Баґылай БОППУОК , Ем . М . Ярославскай аатынан холбоґуктаах музей научнай µлэґитэ . - 2000 с . бастакы бэрэсидьиэн ыйааҕа тахсаатын кытта үлэ - хамнас саҕаламмыта . Улууспут баґылыга А . А . Шадрин хас биирдии тэрилтэ салайааччытын ыІыран кэпсэппитэ . Ґірэх тэрилтэлэрин сайдыытыгар , матырыйаалынай - тэхиниичэскэй базаларын біҕіргітүүгэ сіҕүмэр улахан үлэ ыытыллыбыта . Ити түмүгэр биґиэхэ үірэх тэрилтэтин базата хаІаата , элбэх оскуола , оҕо саада , спортсаал тутулунна . Республика ± а маассабай спорт кірµІнэрин тар ± атыыга " Доруобуйа " біліхтірі тэриллэн , тыа сирин олохтоохторо эт - сиин іттµнэн доруобай туруктаах буолалларыгар анаан СР Физическэй культура ± а уонна спорка государственнай комитета улахан сыал - сорук туруорбута . Уус - Алдан улууґун Курбуґах нэґилиэгэр " Аргыс " сµµрµµнµ таптааччылар кулууптара 1996 сылтан µлэлээн кэллэ . Кулуубу маІнай республика ± а биллэр хайыґардьыт , бэтэрээннэр ортолоругар кµрэхтэґиилэр чемпионнара , призёрдара Николай Васильевич Аммосов уонна республика ± а биллэр сµµрµк Владимир Иванович Тордуянов салайан кэллилэр . Кинилэр бу сыллар усталарыгар µгµс эдэр спортсменнары иитэн - µірэтэн таґаардылар . Нэґилиэк олохтоохторо кµрэхтэґиилэргэ ірµµ кіхтііхтµк кытталларын , сµµрµµнэн - хаамыынан утумнаахтык дьарыктаналларын ситистилэр . Тордуянов сµµрµµнэн 1983 сылтан са ± алаан эрчиллэр . Чэпчэки атлетика µгµс дистанциятыгар республика , оройуон спартакиадаларын хас да тігµллээх чемпиона , призёра . Оттон сµµрµµгэ " чемпион " , " призёр " диэн аат уґун кэмІэ эрчиллии , графигы , аґылыгы тутуґуу тµмµгэр улахан сыранан , µлэнэн кэлэр . Ортотунан 5 километры 15 - 16 мµн . , 10 км 30 - 33 мµн . иґинэн бириэмэни тутустахха эрэ ситиґиллэр . Курбуґахха сылын аайы " Аргыс " кулууп республикатаа ± ы таґымнаах кµрэхтэґиилэри бэрт µрдµк тэрээґиннээхтик ыытар . Саха сиригэр биллэр марафонецтар Анатолий Заболоцкай , Владимир Слепцов , Леонид Сакварс ааттарынан кыґыІІы кросска ыраахтан - чугастан тµмсэн , 70 - 80 - ча спортсмен илин - кэлин тµсµґэн , номнуо µгэскэ кубулуйбут кµрэхтэґиилээхтэр . Манна Василий Спиридонов , Роман Колесов , Егор Абрамов , Альберт Софронов , Анатолий Басыгысов , Семен Дедюкин , Вячеслав Громов , Иван Винокуров , Яков Попов , Екатерина Доргуева , Мария Неустроева курдук республика аатырбыт маастардара кыттыыны ылан , кµрэхтэґии ірµµ µрдµк таґымнаахтык барааччы . " Аргыс " улахан бол ± омтотун эдэр сµµрµктэри иитэн - µірэтэн таґаарыыга уурар . Ол тµмµгэр " Азия о ± олоро " оонньуу кыайыылаа ± а Сергей Гуляев , республика чемпионнара уонна призёрдара Михаил Гуляев , Николай Пестряков , Сахая Васильева , Алексей Гуляев , Марина Пухова , Настя Аммосова уо . д . а . µµнэн , сайдан та ± ыстылар . Инникитин Владимир Иванович эдэр сµµрµктэргэ туспа анал график оІорон , хас биирдии сµµрээччи кыа ± ын учуоттаан , дистанция ± а таба туруоран эрчиллиини ыытар уонна кулуубун иґинэн нэґилиэк олохтоохторугар чэбдигирдэр эрчиллиилэри , сµµрµµнµ - хаамыыны кі ± µлµµр былааннаах . Дмитрий ГОРОХОВ . Хаартыска ± а : " Аргыс " кулууп сµµрµктэрэ , хаІастан бастакы кулууп салайааччыта В . И . Тордуянов . М . К . Аммосов бу ыарыыны үчүгэйдик билэрэ . Кини доҕотторугар суругуттан : « Бэйэм да сөҕөбүн , бу ыарыыттан хайдах өлбөтөхпүн . . . 1 ) 1917 - 1919 сс . хааннаах сөтөлүм бэргии сылдьыбыта . 2 ) Архах сөтөлө оҕо эрдэхпиттэн эрэйдиирэ . Күндү доҕотторум , бэйэҕитин көрүнүҥ , бырааска сылдьыҥ . Баҕар , эһиэхэ бу ыарыы эмиэ баар буолуон сөп . Ыарахан да буоллар , хайаан да үтүөрүөм дии саныыбын . Үлэбэр ( үөрэхпэр даҕаны ) бу ыарыыны тиһэҕэр тиийэ кыайа иликпинэ , төннүөм суоҕа » . СР Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о - аймах дьыалаларыгар комитет тэрээґининэн Чіл олох десана биир нэдиэлэ устата Томпо оройуонугар µлэлээн кэллэ . Биґиги МэІэ Алдан , Кириэс Халдьаайы , Кэскил , Хаандыга біґµілэктэригэр сылдьан олохтоохторго араас сµбэлэри биэрдибит , практическай кімінµ оІордубут . Тыа сирин дьоно эт - хаан іттµнэн доруобай туруктаах сылдьарга , о ± ону - ыччаты айыл ± аны кытта ситимнээн , чэбдигирдэр , эрчиллэр ійдітµµ µлэтин сыл устата ыытарга дьулуґаллар . МэІэ - АлдаІІа волейбол , футбол , ытыы , хайыґар кірµІнэригэр хамаанданан кµрэхтэґиилэр да , кіннірµ эрчиллиилэр да ± аны тиґигин быспакка ыытыллаллар . Спорт саала µлэтин энтузиаст Сергей Романович Дарбасов кі ± µлээн ыытар . Кини µс сыллаа ± ыта сиґинэн кµµскэ ыалдьан баран , кµµстээх санаа ылынан физкультура кірµІнэринэн дьарыктанан µтµірбµт . Билигин чаас устата таґырдьа тµргэн тэтиминэн сµµрэр , 24 уонна 32 киилэлээх гиирэлэринэн холкутук оонньуур . Сергей Романович , кµнµ туґалаахтык атаарыахха олорон биэримиэххэ наада диир . Кырдьык , ол этэрэ оруннаах . Киґи ійµн - санаатын ууран туран дьарыктанна ± ына , кыа ± ын толору туґанна ± ына ханнык ба ± арар ыарыылартан босхолонор , µтµірэр кыахтаах . Кэскилгэ дьахтар сэбиэтин салайааччыта Вера Гаврильевна Чекурова эбээлэри , ийэлэри мунньан « Доруобуйа » білі ± µ тэрийэн µлэлэтэр . Кинилэр чэбдигирдэр хамсаныынан дьарыктанан сµрдээ ± ин сэргэхсийдибит , ону таґынан о ± олорбутун , ыччаттарбытын чіл олоххо угуйабыт , бэйэбитинэн холобур кірдірібµт дэґэллэр . Республикатаа ± ы эмтиир физкультурнай - спортивнай киин бырааґа Матрёна Николаевна Петухова массаж ньымаларыгар µірэттэ , сµбэлэри биэрдэ . Оттон психологическай кімі киинин специалиґа Вероника Степановна Александрова туґалаах бэсиэдэлэри ыытта . Ити курдук , Томпо ± о уопсайа биэс « Доруобуйа » білі ± і тэрилиннэ . Дмитрий ГОРОХОВ . Хаартыска ± а : Кэскил біґµілэгэр дьааґыла - саадка . Автор тµґэриитэ . - - Онтум эмиэ остуоруйалаах . Шойгу кэлэ сылдьыбыта . Онуоха туох боппуруоһу , хайдах биэрэбитий диэн толкуйдааһын бөҕөҕө түспүппүт . Онтон киитэрэйдээтим , Шойгуга этэбин « бу баартыйа кыахтаах баартыйа , эһиги кыахтаах баартыйа дьоно дойду тыын кыһалҕатын быһаара сылдьаҕыт » диэн . Киһим үөрдэ аҕай , « маладьыас » диэтэ . Онтон « СГУга 9 тыһ . устудьуон үөрэнэр . 3 тыһ . - та эрэ уопсайга миэстэлээх , биһиэхэ 1 , 5 тыһ . миэстэлээх уопсайда тутуҥ » диэтим . Уонна Устудьуоннар сүбэлэрин ааттарыттан сурук туттардым . Өтөр буолан баран , Москубаттан официальнай харда кэлбитэ . « РФ бюджета , кыттыгас , өрөспүүбүлүкэни кытары үбүлээһин быһыытынан , уопсай тутарга бэлэм » диэн . Онуоха , бу тылларыгар турар дьон эбит диэн , улаханнык сэргээбитим . Киґи аймах µіскµі ± µттэн кыраны - кыамматы , а ± ыйах ахсааннаа ± ы , мілті ± µ кыґарыйыы , атарахсытыы , туоратыы да ханна барыай . Кыраны , а ± ыйа ± ы бэйэлэригэр тэІнээбэттэр , кыраттан , а ± ыйахтан куттамматтар , аахса да барбат буолаллар . Саха а ± ыйа ± а мэлдьэ ± э суох . Хаґан эрэ халыІ , кыахтаах , оччотоо ± у кэмІэ сайдыылаах сыдьааннарыттан арахсан , ойдон кэлбит , µгµс сэриилэргэ , сыстыганнаах ыарыы , сут дьыллар содулларыгар ахсаан іттµнэн а ± ыйаабыт омук буоллахпыт дии . Онуоха эбии Хоту сиргэ тыыннаах буолар туґугар тыйыс айыл ± аны кытта туруулаґан µйэлэри уІуордаан кэллэхпит . Аныгы кэмІэ А ± а дойдуну кімµскµµр Улуу сэрии , сут - кураан , ыарыы - сµтµµ обургу саха эрэйдээ ± и быґа миинэн ааспыта . Дьэ онон , омук быґыытынан ахсааммыт элбиирин туґунан кэпсэтиини тэрийии , былааспыт таґымынан уталытыллыбат дьаґаллары ылыы , итини омук бэйэтэ ійдіін , дьыаланы бэйэтин илиитигэр ылан дьаґанара наада буолбут кэмигэр олоробут . Ону баара , " элбэх ойохтонууттан " ураты мэник - тэник санааттан ордугу , атыны толкуйдаабакка , дьыала ис хоґоонун дириІник ырытан дьµµллэґии , туґалаах кэпсэтии тахсыбат , кыах иґинэн наадалаах дьаґаллары олохтооґун эмиэ тэриллибэт . Салгыы » Ил Түмэн дьокутаата , парламент Арктика уонна аҕыйах ахсааннаах норуоттарга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ , КПРФ Саха сиринээҕи 1 сэкиритээрэ - Виктор Губаревтан сураһабын : Киин куорат дьаһалтатын тэрийиитинэн , сонун куонкурус муус устар 1 күнүттэн саҕаланна . Ол курдук , бу ый аайы ыытыллар « Анти - куонкурус » түмүктэрин куорат дьаһалтатын саайтыгар « Доска позора » диэн саайт оннугар көрүөххүт . Уопсайа , 10 аат ( номинация ) баар буолуоҕа : « Самый грязный двор » , « Самый грязный магазин » , « Самый грязный киоск » , « Самый грязный автобус » , « Самый неухоженный подъезд » , « Самая большая лужа » , « Самая большая яма на дороге » , « Самый большой долг по МКД за ЖКУ » , « Самый грязный двор » ( чааһынай дьиэ ) уонна « Самое грязное предприятие » . Ааҕааччыбыт Н . П . Олесов ол кэпсэтии сарсыныгар Гуманитарнай чинчийии институтугар тиийэ сылдьан бэйэтин этиитин бигэргэтэр икки киһини булбут , РФ холуобунай кодексын сахалыы тылбааһын көрбүт ( Дьокуускай , 2002 с . ) уонна « алҕаскытын « публично » билиниҥ уонна аны маннык алҕастары таһаарымаҥ » диэн туруорсар . Сөпкө гынар . Тылы , дьыаланы бу курдук тиһэҕэр тиийэ дьаныһан быһаара сатыыр майгыны биһириэххэ эрэ сөп . Алҕаһы көннөрүллүөхтээх . Ааспыт нэдиэлэ ± э " Хотугу Олимпийскай Академия " общественнай тэрилтэ мунньа ± а буолан ааста . Мунньахха СР бастакы Президенэ , РФ Федеральнай Мунньа ± ын Федерациятын Сэбиэтин Председателин солбуйааччы М . Е . Николаев , СР бастакы Президенин кімі - ліґііччµтэ В . П . Ноговицын , СР Физическэй культура ± а уонна спорка государственнай комитетын председателин солбуйааччы А . Т . Прокопьев , µірэх министрин солбуйааччы Э . В . Кондратьев , спортивнай тэрилтэ салайааччылара , улуус спорка комитетын специалистара , учууталлар уонна спорт бэтэрээннэрэ кыттыыны ыллылар . Салгыы » ~~Олоҥхолорун киириилэригэр бэйэтин туһунан таптаан туттар хоһоонноох . Онно этиллэр :~~ Москва ± а " Единство России " диэн хордар , оркестрдар , ансамбллар уонна фольклорнай коллективтар тірдµс Норуоттар икки ардыларынаа ± ы фестиваль - куонкурустара буолан ааста . Бу фестивальга Россия бары муннуктарыттан 60 - ча коллектив , 500 - н тахса киґи кытынна . Саха сириттэн 4 коллектив - Уус - Алдантан " Айыллаана " дьахталлар фольклорнай ансамбллара ( фольклорга I cт . лауреат буоллулар ) , Нерюнгриттан " Ладушки " ( о ± олорго гран - при ) о ± о ансамбла , Дьокуускайтан " Бабочкалаах уолаттар " ( о ± олорго III ст . лауреат ) уонна Островскай аатынан Республикатаа ± ы кірбіттір обществоларын кулуубун " Толбон " эр дьон вокальнай ансамбллара кытынна . " Толбон " ансамбль академическай ырыа ± а Гран - при хаґаайына буолла ! Салгыы » А ± а дойду улуу сэриитин уодаґыннаах сылларыгар армия ± а ыІырыллан баран " µлэ фрона " диэн ааттанар сулууспа ± а тµбэґэн , собуоттарга , фабрикаларга µлэ кытаана ± ар сылдьыбыт дьоммут Улуу Кыайыыга киллэрбит кылааттара ситэ сыаналаммакка хаалла . Ол туґунан редакция ± а µс сыллаа ± ыта µбµлµій са ± ана хас да сурук киирбитин ійдµµбµт . Кинилэр сэрии кыттыылаа ± а буолбакка , тыыл ветеранынан аа ± ыллаллар . Онон кырдьар саастарыгар арыый µрдµк пенсия ± а тиксибэтилэр , Ийэ дойдуларыттан атын да социальнай іттµнэн биллэр - кістір ійібµлµ ылбатылар . Буруйдара диэн , сулууспалаабыт чаастара сэриилэґэр армия испииґэгэр киирбэтэх . То ± о оннук буолан хаалбыта - биллибэт . Кинилэр курдук фроІІа бэбиэскэнэн ыІырыллан баран , саа - саадах туппатах сорох дьон кэлин сэрии кыттыылаа ± ын дастабырыанньатын туппуттара . Оттон " µлэ фрона " туора анньыллыбыта . Норуоппут биир сирдьитэ хаґан эрэ " киґи суох буолла да - - проблема суох " диэбитигэр дылы , µлэ фронун кыттыылаахтара сыыйа ілін - сµтэн кі ± µрээн , салгыы тугу эрэ туруорсар да наадата суох курдук буолан эрэр . Јлµір кэмнэрин баттаґа кинилэр туґаларыгар биир да сокуон актата тахсыбакка хаалла . Бу а ± ыйах сыллаахха диэри , холобур , Чурапчыга оннук иккиэйэх ветеран баара биллэр этэ . Кэлин ыйыталаґан истибиппит , кинилэртэн биирдэстэрэ - Ала ± ар нэґилиэгин ытык кырдьа ± аґа Иннокентий Федорович Гоголев быйыл 90 сааґыгар µктэммит . Армия ± а 1943 сыллаахха бэс ыйыгар ыІырыллыбыта . ( Бу иннинэ хас да сылы быґа уодаґыннаах уот кураан сатыылаан , Чурапчы аІара хоту кіґірµллµбµт кэмэ этэ ) . Ол сайын эрдэттэн ардах бі ± і тµґэн , кэмниэ - кэнэ ± эс іІ дьыл кэлбитэ . " Куоракка Чурапчыттан 300 - чэкэ киґи , аара Мугудайга , онтон ТіІµлµгэ хонон , сатыы хонуу уутун киллиргэччи кэґэн киирбиппит , дьэ оннук балысхан ардах тµспµтэ . Сут дьылларга нэґиилэ кыл тыыммыт ордон баран іІІі µктэнээт , сирбититтэн - дойдубутуттан арахсан эрэрбит кыґыылаах этэ . Холкуоспар от оттуур , бурдук быґар кыахтаах а ± ыйах киґи , µксэ о ± о - дьахтар хаалбыта " , - диэн ахтар кырдьа ± ас оччотоо ± у кэми . Инньэ гынан , Иркутскай уобалас Усолье - Сибирское куоратыгар тирии собуотугар ірібµлэ , сынньалаІа суох , килиэп тооромоґун кытта хаппыыста уутун іллінін , икки сыл µлэлээбитэ . Ала ± артан уонна ыаллыы Бахсыттан манна бастаан хаґыа да этилэр буолан баран , сорохторо 12 чаастаах ыарахан µлэни доруобуйалара тулуйбакка хамыыґыйанан сыыйыллан , дойдуларыгар эрдэ эргиллибиттэрэ . Бу Сибиир кыра куоратыгар баар собуот ар ± аа кыргыґыы бара турар сириттэн тіґі да ыраах курдугун иґин , манна да ± аны кытаанах байыаннай балаґыанньа тутуґуллара . Сµіґµ тириитин утум - ситим хас да сыа ± ынан таІастаан тиґэ ± эр саппыйаан , хром оІорон таґаарыы µксэ хары кµµґµн эрэйэрэ . Лігінтій ханнык да µлэттэн иІнэн - толлон турбата ± а , кµµс - кыах баарынан тµсµґэн испитэ . Собуокка " ударник " аатын ылбыт а ± ыйах саха дьонуттан биирдэстэрэ этэ . Ала ± ар бу ытык - мааны киґитэ биир дойдулаахтарыгар кэрэхсэтэр эІкилэ суох µтµікэн оло ± у олордо . Холкуоска ферма сэбиэдиссэйинэн , хонуу биригэдьииринэн , кэлин олохтоох оскуола ± а завхоґунан , атын да µлэ ± э элбэх сыратын биэрбитэ . Оло ± ун до ± орун Парасковья Николаевнаны - Боккуойатын кытта эдэр эрдэхтэриттэн нэґилиэктэрин оло ± уттан да ± аны туора турбат этилэр . Кини о ± олорун µірэхтээх дьон оІорор ба ± аттан сааґырыар диэри µлэттэн илиитин араарбата ± а . Аатын ааттатар о ± олордоох , сиэннэрдээх . Дьонугар - сэргэтигэр µчµгэйи эрэ тµстµµр µтµі санаата , мааны майгыта уонна олоххо тардыґар кµµґэ - уо ± а кинини уґун µйэлээтэ . Сµґµіхтэрэ мілтіін дьиэ киґитэ да буолбутун иґин , іссі да олорбохтуур , саІаны - сонуну истэр - билэр ба ± ата баґаам . " Биир кµн олорор , кµн сырдыгын кірір - киґиэхэ ба ± алаах " , - диэбитэ ытык кырдьа ± ас кинини кытта тіліпµінµнэн кэпсэтэрбэр . Хаартыска ± а : И . Ф . Гоголев ( хаІас ) биир дойдулаа ± а Степан Барашковтыын . 1945 с . Татьяна МАРКОВА Билигин сыа - сым курдук тутуллан , архыыпка хараллан сытарын фольклористар сурукка тиһэн күн сырдыгар таһаараллар . Арыый сайдыылаах кэм кэлэн , магнитофоҥҥа устубуттарын чинчийээччи хайдах истибитинэн « бу тылы саманнык саҥарда , туойда » диэн сурукка түһэрэр . Биллэн турар , олоҥхоһут киирии тыллары саха тылын үйэлээх үгэһигэр киллэрэн , имитэн - хомутан , букатын атын гынан таһаарар , ону ким да « нууччалыытын олус сахатыппыккын » эҥин диэн баалаабат - норуот тылынан уус - уран айымньыта буоллаҕа . Ити курдук был aac турбутун эрэ кэннэ аҕа уустарын уонна көс советтара тэриллэн , кэлин олорор сирдэринэн / 5 производственнай хаһаайыстыбаларга холбоммуттар . 1938 сыллаахха маҥнайгы колхозтар тэриллэннэр , кэлин « Ленин суола » диэн бөдөҥсүйбүт миллионер колхоз буола үүммүттэр . 1933 сыллаахха сир уһугар кэргэннии , саҥа үөрэхтэрин бүтэрбит саха Илья Николаевич уонна Евдокия Федоровна Донскойдар кэлэн уонча оҕону мунньан аан бастакы оскуоланы аһан үлэ лэрин саҕалаабыттар . Дьэ һиэйдэр маҥнайгы учууталларын күндүтүк саныыллар , истиҥник ахталлар . К . Д . Уткин араас кээмэйдээх 70 кинигэни суруйда , 10 - тан тахса туомунан тахсар кинигэни бэлэмнии сылдьар . Бу кинигэлэри үөрэххэ тутталлар , дьупулуом суруйаллар , диссертация көмүскүүллэр . Байыаннай бэлэми барар күннэригэр саллааттар эбиэттээн баран , хайаан да 1 чаас устата утуйан ылыахтара диэн ыйар миниистир . Ґчүгэйдик сынньаммыт киґи үлэтэ да , үірэҕэ да таґаарыылаах буолара биллэр . Уутун хамматах , таах хаҕа эрэ сылдьар киґи туох аанньа буолуоҕай ? Оннооҕор опера ырыаґыттара үчүгэйдик утуйдахтарына , аґаатахтарына таґаарыылаахтык партияларын толороллор диэн анал специалистар бэлиэтииллэр . Икки күн устата тиргиччи барбыт күрэхтэһиини олохтоохтор сэргээн көрдүлэр - иһиттилэр . Манна кыайыы үөрүүтэ , хотторуу хомолтото барыта баар буолла . Күрэхтэһиигэ ыаллыы Наахара орто оскуолатын эдэр мадьынылара 4 бастакы , 5 бириистээх миэстэни ылан үрдүк көрдөрүүлэннилэр . Атын оскуолалартан Моорук икки чемпионнаах , биир призердаах . Тиэлиги икки чемпионнаах , биир призердаах ; Балыктаах биир чемпионнаах , түөрт призердаах , Чыамаайыкы икки призердаах буоллулар . Оттон « Солнечная Туймаада » маҕаһыын - бытархайа суох буолан , « Славяне » маҕаһыыҥҥа иккис хамаанда хайыы - үйэ сылдьыбыт буолан , атыылаабатахтар . Балар иккис бөлөх уолугар атыылаабыттар . Сити курдук , долгуйар Дьокуускай куораппыт маҕаһыыннара , киоскалара , атыыһыттара төһө ыччакка , оскуола оҕотугар түүннэри - күннэри аһыы утаҕы атыылыыллара биллибэт ! Санаан көрүҥ , бу - биир киэһээҥҥи эриэйдэ . Күннэтэ хайдах хартыына буоларын бэйэҕит сэрэйэн эрдэххит . Сахалыы үөрэтэр , сахалыы кылаастаах 14 - с , 2 - с , 26 - с № № - дээх оскуолалар нуорманы таһынан туолбуттара ыраатта . Саха оскуолата диэн ааттанар кыһаларбытыгар , сорох кылаастарга саха тыла предмет эрэ быһыытынан үөрэтиллэр буолла . Саха - немецкэй оскуола дьиэтэ быйыл үлэҕэ киириэхтээх . Кинилэри эрэнэ күүтэбит . Баҕар , икки маҥнайгы кылааска эбии үсүһү аһыахтара диэн төрөппүттэр улаханнык эрэнэ кэтэһэллэр . 3 . Биир дойдулаахтарбын , Оҕунан ытар федерация чилиэттэрин , туох баар охчуттары , СӨ каадыры бэлэмниир , аттаран туруорар департаменын үлэһиттэрин уонна кини линиятынан үүөрэнэ сылдьар устудьуоннары барыларын быраһынньыгынан эҕэрдэлиибин ! Дьоммор эҕэрдэ буолуохтун ! Эһиилги сыл чөл олоҕу түстээтин , үгүс үөрүүнү - көтүүнү , ситиһиилэри , тапталы , байылыат олоҕу аҕаллын ! Бала ± ан ыйын 1 кµнэ Таатта улууґугар µгµс умнуллубат тµгэннэри хаалларда . Бу кµн бары оскуолаларга Билии кµнэ тэрээґиннээхтик ыытыллыбытын тэІэ , улуус киинигэр кіІµл тустууга эдэрдэргэ аан дойду чемпиона Илларион Федосеев аатынан саІа , таас спортивнай комплекс аґыллыытын сиэрэ - туома ыытылынна . Сарсыардаттан саІа спортивнай комплекс кібµірµгэр кіІµл тустууга о ± олорго республикатаа ± ы аґа ± ас турнир са ± аланна . Манна сэттэ хамаанданан 45 эдэр бі ± іс кэлэн кµін кірµстэ . Бу турнир Илларион Георгиевич 1969 сыллаахха АХШ Боулдер куоратыгар ыытыллыбыт тµґµлгэ ± э сахалартан бастакынан пьедестал µрдµк µктэлигэр тахсыбыт чулуу ситиґиитин 40 сылыгар ананна . Турниры аґыы µірµµлээх чааґыгар Илларион Георгиевич кэргэнэ Раиса Николаевна , саха биир бастыІ бі ± іґі , олимпиец Александр Иванов , турнир кылаабынай судьуйата Василий Гоголев , до ± отторо Семен Морфунов , Александр Аргунов кини туґунан истиІ ахтыылары оІордулар , эдэр бі ± істіргі сµбэ - ама биэрдилэр . Салгыы » Тыа сирин сайыннарыыга үөһэ ахтыллыбыт үс сүрүн хайысханы тутуспат буоллахха , төһө да атыны , ону - маны толкуйдааҥҥын , күттүөннээҕи ситиспэккин . Киһи бэйэтин туһугар буолбакка , атын ким эрэ туһугар үлэлииригэр сопхуоска усулуобуйа бөҕө тэриллибитэ : үрүйэлии устар уматык , тиэхиньикэ талбыта , саҥаттан саҥа тутуу . Ол эрээри уопсай бас билии туһугар буолан , өр барбатахтара . Аныгы чунуобунньук ол кэмнээҕи туругун эргитэ сатыыр бадахтаах . Онон аан маҥнай чунуобунньуктары бэрээдэктиэххэ баара . Маны сүрүннүүр күүс дьокутааттарбыт буолуохтаахтар этэ . . . Бэҕэһээ уонна бүгүн Дьокуускай куорат дьаһалтатыгар 2005 , 2006 с . т . оҕолору дьыссаакка наардыы сылдьаллар . Олунньу ортотугар 2007 сыллаах оҕолор испииһэктэрин сааһылыахтара . Билигин киин куоракка 55 муниципальнай дьыссаат үлэлиир , 9 - куорат таһынааҕы бөһүөлэктэргэ . Кулун тутар бµтµµтэ Дьокуускай куоракка республика физическэй культура ± а уонна спорка µлэґиттэрин иккис съеґэ ыытыллыбыта . Онно Саха сиригэр 2009 - 2020 сылларга спорт уонна физкультура сайдыытын стратегията дьµµллэґиллэн ылыныллыбыта . Мантан инньэ µлэ ол стратегия программатыгар торумнанан ыытыллыахтаах . Стратегия ± а бэлиэтэммитинэн , о ± о , ыччат спордун сайдыытыгар , нэґилиэнньэни кытта µлэ кµµскэ барара былааннанар . Ол курдук , 2020 сылга диэри республика µрдµнэн спордунан уонна эти - хааны эрчийиинэн утумнаахтык дьарыктанар нэґилиэнньэ ахсаанын 35 % диэри тиэрдэр сорук турар . Салгыы » Японияҕа буолбут 8 , 9 бааллаах сир хамсааһына алдьархай бөҕөнү оҥордо . Бүгүн сонун ситимнэрэ биллэрбиттэринэн , бу үлүгэрдээх иэдээҥҥэ 9079 киһи өлбүт . Бу иннинэ 8600 киһи диэн биллэрбиттэрэ . Сураҕа суох сүппүтүнэн 12645 киһи ааҕылла сылдьар . Аатырбыт снайпер Федор Матвеевич Охлопков 100 сааґын бэлиэтиир µбµлµій чугаґаатар чугаґаан иґэр . Герой тіріібµт - µіскээбит сиригэр , Байа ± антай нэґилиэгэр , кини аатын - суолун кэнэ ± эски кілµінэ ыччакка тиэрдэр соруктаах µлэ - хамнас ыытыллар . Федор Матвеевиґи кірбµт дьон кэм - кэрдии ыйаа ± ынан а ± ыйаан иґэллэр . Онон , кини туґунан истиІ ахтыылар суолталара µрдµµр . Биґиги бу ахтыылары эдэр ыччакка тиэрдэр иэстээхпит . Бµгµн Кириэс - Халдьаайы кырдьа ± ас олохтоо ± о Яков Дмитриевич Сивцев Герой Охлопковы кытары алтыспыт µс тµгэнин маннык ахтар : Салгыы » Петр Аполлонович Романов диэн кимий ? 1974 сыллаахха саас Новосибирскайдааҕы университет механико - математическай салаатын бүтэрээри сылдьар кэмим этэ . Г . П . Акилов профессорга дипломмун суруйа сылдьабын . Аспирантураҕа хаалыахпын баҕарабын да салайааччым туох да диэн быһаарыылааҕы эппэт , ыйытыахпын « аны аккаастаан кээһиэ » диэн куттанабын . СӨ доруобуйаҕа харыстабылын миниистирин солбуйааччы Р . Васильева : « биһиэхэ билиҥҥитэ ханнык даҕаны нормативнай аакталар , докумуоннар кэлэ иликтэр , онон тугу да этэр кыаҕым суох » диэн быһаарыы биэрэртэн аккаастанна . - Наґаа куґаҕан буолбатахпын . Арай , ырааҕы хаамтахпына сылайар буоллум . Билигин дьиэ кыра үлэтин оІоробун . Муус киллэрэбин , тиэргэни күрдьэбин , сылгыны аґатабын . Оттооботоҕум икки сыл , илимнээбэт буолбутум биир сыл буолла ( кыргыттара « хата , тыыта сүтэн абыраата . Итиччэ кырдьаҕас киґи балыктыырын дьон да омнуолуу кірір буолан барбыта , ууга былдьанара буолуо диэн . Киґи этэрин истибэт ээ » диэн кэпсииллэр ) . Билигин хаґыаты аахпаппын , улахан заголовоктарын эрэ кірібүн . Јріспүүбүлүкэтээҕи харах балыыґатыгар кірдірүнэ тиийбиппэр , « кырдьаҕаґыІ бэрт эбит » диэн эмтээбэккэ тіттірү ыыппыттара . Ааспыт ірібµллэргэ Чурапчыга волейбол ветераннарын кубогар аґа ± ас турнир ыытылынна . Барыта 22 хамаанда ( эр дьоІІо 12 , дьахталларга 10 ) біліхтіргі арахсан эргиир систематынан оонньоотулар . Біліхтір кыайыылаахтара финалга тахсан кірµстµлэр . Онуоха икки кµннээх эрийсиилээх киирсиилэр тµмµктэригэр эр дьон білі ± ір биир да хотторуута суох Хайахсыт нэґилиэгин хамаандата бастаата . Оттон дьахталларга Чурапчы сэлиэнньэтин Новгородовскай уокуругун хамаандата кыайыы µірµµтµн бэлиэтээтэ . Кинилэри тэІэ бириистээх миэстэлэри эр дьоІІо Чурапчы 1 № - дээх , ДириІ нэґилиэгин хамаандалара , дьахталларга Чурапчы - 1 уонна Одьулуун спортсменнара ыллылар . Салгыы » Эһэкээн оҕонньор , Сэгэччи туттан , Хоммут уоһун хоҥнорон , өрөөбүт уоһун өһүлэн , Сөбүлэһэрин биллэрэн Сөҥ куолаһынан Сөҥөдүйэн кэбистэ … Кэнники үс сылга тыа хаһаайыстыбатыгар « единай заготовитель » диэн өйдөбүл киирбитин бэркэ билэҕит . Заготовитель тоҕо улуус таһымыгар тэриллэрий уонна соҕотох буоларый ? Бэйэҕэ туруу сыаната сир - сир аайы тус - туһунан буолар . Боростуой холобур быһыытынан электроэнергияны ылан көрдөххө , Бүлүүтээҕи ГЭС электроэнергиятын бэйэҕэ туруутун сыаната кыра , хоту улуустар дизельнай станцияларыгар төттөрүтүн олус улахан . Оттук атыылаһыыта , тиэллэн кэлии ороскуота бэйэҕэ туруутун сыанатын кытта ыкса сибээстээх . Ол эрээри бу уот биэрэр араас ороскуоттаах электростанциялар биир тэрилтэ ( ОАО « Якутскэнерго » ) иһинэн үлэлииллэр . Сыананы быһар комитет тэрилтэ инвестиционнай былаанын учуоттаан , республика үрдүнэн уот төлөбүрүгэр биир сыананы олохтуур . Ол курдук , тэрилтэ иһинэн хардарыта субсидирование оһоһуллар . Онон нэһилиэнньэ хоту да олордор , Бүлүү да диэки олордор , биир төлөбүрү төлүүр кыахтанар . Аны тэрилтэ инвестиционнай былаанын таһынан тарифка киллэрэн ханнык эмэ кыра нэһилиэнньэлээх сиргэ , холобура , сайылыкка , электролиния тардар буоллаҕына , ороскуота улаатар . Бу төлөбүрү нэһилиэнньэ барыта төлүүр , тариф улаатар . Онон государство дьоһһо көмөлөспөт , сайылыкпытыгар уот тардан биэрбэт диэн өйдүүр олох сыыһа буолар . Сыыйа - баайа сайдыылаах дойдулар курдук , хас биирдии хаһаайыстыба , аҕыйах нэһилиэнньэлээх учаастак автономнай энергиянан хааччыллар усулуобуйаҕа тиийиэхтээхпит . Амма улууґуттан тірүттээх Соркомова П . С . эмиэ бу күґүн Дьэґиэйгэ тиийэн дьаґалтаҕа испэсэлиис быґыытынан таґаарыылаахтык үлэлээн эрэр . Кини Дьэґиэйгэ кыраайы үірэтэр түмэли ( мусуойу ) тэрийэн үлэлэтэр соруктаах . Кыыспыт үчүгэйдик иистэнэр буолан Дьэґиэй дьахталларын кутун туппут . Манна даҕатан эттэххэ , аймахтарбыт биґиги ойуубутун - дьарҕаабытын , оґуорбутун - мандарбытын , ырыабытын - тойукпутун олус диэн сэргииллэр . Саха эстрадатын ырыаґыттарын эмиэ үчүгэйдик билэллэр . Турууга баар сахалар суотабай тіліпүіннэриттэн сахалыы ырыалар иґиллэллэр . 2011 сыл бэс ыйын 15 кµнµгэр Саха Республикатын официальнай делегацията Харбиннаа ± ы XXII норуоттар икки ардыла - рынаа ± ы эргиэн - экономическай дьаарбаІка µлэтигэр кыттыыны ылла . Делегация састаабыгар Саха Республикатын Правительствотын Предсе - дателин бастакы солбуйааччы Айсен Николаев , СР предпринимательство уонна туризмы сайыннарыы дьыалаларыгар министрэ Екатерина Корми - лицына , СР эргиэн - промышленнай палататын президенэ Владимир Членов киирдилэр . ДьаарбаІка µлэтин бастакы кµнэ Россия уонна Китай Правительстволарын бэрэстэбиитэллэрэ Российскай Федерация экспозициятыгар сылдьыыларынан са ± аланна . Икки дойду бэрэстэбиитэллэрэ Саха Республикатын « Туристско - рекреационный кластер « Северный мир » диэн инвестиционнай бырайыакка кыттарга интэриэстээхтэрин биллэрдилэр . Итини сэргэ Россия бизнеґин кµннэрин аґыы сиэрэ - туома буолла , онно Россия регионнарын инвестиционнай бырайыактарын билиґиннэрии буолуо ± а . Россия экспозициятыгар Саха Республикатын билиґиннэрии буолла , онно бастакы вице - премьер Айсен Николаев « Туристско - рекреационный кластер « Северный мир » инвестиционнай бырайыак туґунан сиґилии кэпсээтэ . Екатерина Кормилицына уонна КНР Хэйлунцзян провинциятын туризмІа управлениетын салайааччы хотун Бо Сижу бииргэ µлэлиир санаалаахтарын туґунан боротокуолга илии баттаатылар . СР Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы секретариата . - Син аҕай буолла . Уйгуурдары кыраныысса таhыттан бутуйан , кигэн , соруйан бууннаталлар . Куорҕаллааччылар - эмиэрикэлэр , ньиэмэстэр уонна арабтар . Кинилэр КНР судаарыстыбатын абааhы көрөр , утарсар , кэбирэтэр үлэни ыытар дьону харчынан хааччыйаллар . Биhиги норуоппутун булкуйар , кытайдары кытта өстөhүннэрэр , хаан таhаарар кинилэргэ барыстаах курдук . Алдьархайтан ас таhаарыналлар . Дьиҥэр , Кытай сокуонун билинэр уйгуурдар үчүгэйдик олороллор эбээт . Ону бэркэ билэбин : сэттэ төгүл Синьцзяҥҥа , Урумчига , Кашгарга сылдьыталаабытым . Дьыала - куолу хайдаҕын удумаҕалатабын . Онно мин урууларым куhаҕана суохтук олороллор , бэйэлэрэ урбаанньыттар , тирииттэн араас бородууксуйаны оҥорон атыылыыллар . Уопсайынан , биhиги , уйгуурдар - сүрүннээн , эргиэни дэгиттэр баhылаабыт омукпут . Уйгуур Кытай ханнык баҕарар муннугар сатабыллаахтык атыылыыр - эргинэр . Былыргы омук , бэйэтэ тулхадыйбат үгэстэрдээх , ислам итэҕэллээх . Онон сырдыкка , кэрэҕэ дьулуурбут улахан . Киин сир дьалхааннаах оло ± о Расуловтарга тугу тосхойор ? . . Дьокуускайга тыаттан кіґін кэлээччи ахсаана сылтан сыл элбээн иґэр . Сайсарыга Расуловтар Кэбээйи улууґуттан кіґін кэлбиттэрэ быйыл алтыс сылыгар барда . Элбэх о ± олоох ыал ахсааныгар киирэллэр . Алта о ± олоохтор , іссі тігµрµк тулаайах хаалбыт аймахтара кыыґы иитэллэр . Салгыы » Эмиэ бэрт соторутааҕыта , Ленскэй олохтооҕо , 1987 сыл . төр . киһи « Ленанефтегаз » ХЭТ бурильщик - вахтовига тутуллубут . Кулун тутар эргэтигэр Ленскэй куорат ырыынагар сылдьан наркотигы тардыбыт . Сонно наркополициялар тараччы тутан ылан быраастарга илдьибиттэр . Көлөпүнэ тардыбыта дакаастанан , 4 тыһ . солк . ыстараап төлөөбүт . Дьиҥинэн , сүүһүнэн тыһ . хамнастаах дьоҥҥо ол баҕа силин саҕа буоллаҕа . Ыстарааптанным диэн дьаллыктарын этириэс быраҕаллара саарбах . Улахан - Мунку кэрэ айыл5атын сааскы кэстуутугэр остуоруйа геройдарын , Франция , Нью - йорк символларын кытай истиэнэтин иьигэр туралларын ситэрэн кулун тутар ый са5аланыыта манна дьон сэргэ то5уоруьа мустан дьо5ус бизнес социальнай эппиэтнэстээх буолуутун урдэтэн олоххо киллэрии сал5аныа . Сарсын Москватааҕы Хайа университыгар Саха республикатын күнэ ыытыллыаҕа . Тэрээһиҥҥэ I вице - премьер Геннадий Алексеев уонна промышленность миниистирэ Алексей Голубенко кыттыахтара . Бырабыыталыстыба чилиэттэрэ университет устудьуоннарын , преподавателлэрин кытта көрсөн республикаҕа хайа промышленноһа сайдыытын , каадырдары бэлэмнээһин туһунан кэпсэтиэхтэрэ . Маны таһынан , бу күн Москубаҕа Саха республикатын бастайааннай бэрэстэбиитэлин бирииһигэр мас тардыһыы күрэҕэ ыытыллыаҕа , итини сэргэ , университекка Саха сирин туһунан киинэлэри көрдөрүөхтэрэ , хаартыска , кинигэ , норуот маастардарын үлэлэрин , уус - уран оҥоһуктар быыстапкалара тэриллиэҕэ . / / Кыайыылаахтар билиннилэр СР Президенин Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитета " Сыл бастыІ дьиэ кэргэнэ " республикатаа ± ы фестивалы сыл аайы тэрийэн ыытар . Быйылгы 2008 сыл дьиэ кэргэІІэ анаммыт буолан , комитет манна аналлаах µгµс µлэни ыытта . Кини тэрийбит республикатаа ± ы таґымнаах конкурстара киэІ далааґыннаахтык аастылар . Хас биирдии улууска , куоракка " Эдэр дьиэ кэргэн " , " Куорат ыала " , " Тыа ыала " , " Кіс олохтоох дьиэ кэргэн " , " Интернациональнай дьиэ кэргэн " конкурстар ыытылыннылар . " Ийэ кµнэ " , " А ± а кµнэ " , о . д . а . бырааґынньыктар µгэс быґыытынан бэлиэтэннилэр . Салгыы » эбэтэр 4 чемпионнаах хамаанда то ± о µґµс буолуохтаа ± ый ? Кулун тутар 5 - 6 кµннэригэр Майа ± а " Манчаары " аатынан спорткомплекска ыытыллан тµмµктэммит Н . Н . Тарскай бирииґигэр Саха сирин кіІµл тустууга биирдиилээн уонна хамаанданан бастыыр иґин чемпионата номнуо история страницатыгар киирдэ . Быйылгы чемпионат уратытынан , аны сайын Јлµіхµмэ ± э ыытыллаары турар СР норуоттарын 5 - с спортивнай оонньууларыгар кыттааччылары сµµмэрдээґин буолла . Дьэ , ол иґин хамаандалар хаґааІІытаа ± ар да ± аны ох курдук оІостон кэлэн кытыннылар диэххэ сіп . Салгыы » Республика Правительствотын 85 сыла Саха сирэ бу кµннэргэ Республика Правительствота тэриллибитэ 85 сылын бэлиэтиир , ол чэрчитинэн СР Культура ± а уонна духуобунай сайдыыга министерствотыгар араас сылларга министерствоны салайбыт , культура боппуруостарынан утумнаахтык дьарыктаммыт дьону кытта истиІ кірсµґµµ буолла . Кірсµґµµнµ СР культура ± а министрин I солбуйааччы Надежда Михайловна Зайкова иилээн - са ± алаан ыытта . Оттон министерство ыІырыылаах ыалдьыттарынан бу кµн , СР Правительствотын Председателин солбуйааччынан µлэлиир сылларыгар культура боппуруостарынан дьарыктаммыт , ійіібµт Екатерина Сидоровна Васильева , 70 - с уонна 80 - с сыллар са ± аланыыларыгар культура министрэ Ефим Николаевич Васильев , культура министринэн 4 сыл устата айымньылаахтык µлэлээбит Светлана Ефимовна Николаева , Саха сиригэр кинофикация сайдыытын туґугар 30 - ча сыл µлэлээн кэлбит Иван Спиридонович Жараев уонна 7 ( ! ) министргэ солбуллубат солбуйааччы , Музыка µрдµкµ оскуолатын а ± алаатар а ± ата , Саха Республикатын Ытык киґитэ Василий Афанасьевич Босиков буоллулар . Надежда Зайкова биир идэлээхтэрин Правительство тэриллибитэ 85 сылынан истиІник э ± эрдэлээтэ , министерство ыытар µлэтин - хамнаґын хайысхаларын кылгастык билиґиннэрдэ . Ыалдьыттар µлэлээбит - хамсаабыт сылларын , ол умнуллубат кµргµімнээх кэмнэрин уратыларын иґирэхтик ахтан - санаан ыллылар , ирэ - хоро сэґэргэстилэр , санаа атастастылар , министерство µлэтигэр ба ± а санааларын эттилэр , сµбэ - ама биэрдилэр . Культура министрэ Андрей Борисов устубут " ЧыІыс Хаан ыйаа ± ынан " киинэттэн быґа тардыыны кірдірµµ , Мирнэйгэ саІа театр µірµµлээхтик аґыллыытыгар кыттыыны ыла барбыт министр культура ветераннарыгар итии - истиІ э ± эрдэтин тэІэ буолла . Татьяна МАРКОВА Олох дохсуннук уларыйар кэмигэр СР Правительствотын 2 № - дээх дьиэтигэр бэртээхэй кірсµґµµ буолла . Бу кµн СР Тас сибээстэґиигэ министерствотын министрэ Г . Д . Никонов 1991 сылтан µлэлээбит хас да кілµінэ салайааччылары ыІырда . Ааспыт кэмнээ ± и салайааччылар министерство билиІІи коллективын кытта кірµстµлэр , µлэлээбит кэмнэрин ахтан - санаан аастылар , эдэрдэргэ ба ± а санааларын тиэртилэр . ЫІырыылаах ыалдьыттар : Василий Моисеевич Ефимов 1991 с . Дьокуускай - Саха ССР тас экономическай сибээстэґиигэ Государственнай комитетын председателинэн µлэлээбитэ . Онтон Россия Федерациятын Федеральнай Мунньа ± ын Федерациятын Сэбиэтин Председателин солбуйааччы кіміліґііччµтэ Виталий Петрович Артамонов СР Тас сибээстэґиигэ министерствотыгар 1992 - 1998 сс . министрдээбитэ . Билигин Монголия ± а РФ Генеральнай консула Александр Васильевич Мигалкин 1999 - 2006 сс . министринэн ананан µлэлээбитэ . Кµндµ ыалдьыттар олох дохсуннук уларыйар эппиэттээх кэмигэр республикаларын инники дьыл ± атыгар , тас дойдуга дьыалабыай сибээґи олохтооґуІІа , кэскиллээх кэпсэтиґиилэри олоххо бигэтик киллэрсибиттэриттэн µірэллэрин эттилэр . Ол кэмІэ бииргэ µлэлээбит коллегаларыгар ис сµрэхтэриттэн махтаннылар . Итиэннэ республикабыт сатабыллаах салайааччылардаа ± ынан ыраа ± ы толкуйдаан , улахан дьаґаныылары то ± оостоох кэмигэр сіптііхтµк ылынан , дириІ толкуйдаах хардыылары оччоттон оІорон кэлбиттэрин µрдµктµк сыаналыылларын биллэрдилэр . Министр Георгий Дмитриевич Никонов µлэлэригэр бу сылларга тугу ситиспиттэрин , туох былааннаахтарын , хайдах µлэлээн - хамсаан олороллорун кэпсээтэ . Итиэннэ маннык кірсµґµµ , опыты атастаґыы , сµбэ - ама биэриитэ µгэс курдук ыытыллара эдэр кілµінэ ± э улахан суолталаах буолуо ± ун ыйда . ИстиІ кірсµґµµ кэнниттэн ійдµµ - саныы сылдьарга хаартыска ± а тµґµµ буолла . Сардаана БАСНАЕВА Путин « биһиэхэ эрэ кризис кэмигэр пенсия , пособие үрдээтэ » диэн эттэ . 2010 сылга үлэ пенсиятын орто кээмэйэ 45 % үрдээбит . ПФ үлэтэ былырыын туох да моһоло , харгыһа суох барбытын атын да миниистирдэр улаханнык дуоһуйан олорон бэлиэтээтилэр . Путин , быйыл олунньуттан үлэ пенсията 8 , 8 % үрдээбитинэн эмиэ күөн тутунна . Инньэ гынан , орто пенсия 8 865 солк . буолбут . . . Сылаас сыґыаІІыт , ытыктабылгыт иґин махтал ! ССРС , Грузия уонна Россия µтµілээх тренерэ , тустуу профессора Дмитрий Миндиашвили : - Бµгµн мин µірµµм муІура суох . Эґиги улахан кыайыыны кыраґыабайдык сыаналыыргыт µірµµлээх . Хайдах курдук , биґиги чемпиоммутун ис сµрэххититтэн истиІник э ± эрдэлииргитин кірін киґи астынар . Ити кэрэ кістµµ киґини долгуппат буолуон сатаммат уонна улахаІІа эбээґинэстиир . Мин , биир кэмІэ Советскай Союз хамаандатыгар Роман Дмитриеви , Павел Пинигини , Александр Иванову дьарыктаабыппыттан , бэйэбин дьоллоо ± унан аа ± ынабын . Уопсайынан , олохпор ірµµ µчµгэй дьону кытта алтыґар буоламмын - дьоллоохпун . Аны билигин Виктор Лебедеви дьарыктыырбынан киэн туттабын . Јскітµн урукку кэмІэ эґиги олимпиецтаргыт атын сиртэн тахсыбыт эбит буоллахтарына , бу сырыыга тіріібµт тірµт сиргитигэр бэлэмнээбит уолгут аан дойду чемпиона буолла . Бі ± істіргµтµн атын сиртэн таґаарыынан µлµґµйµмэІ . Сахалар - Россия аатыттан кыттыахтаахтар , ол эбэтэр , кытаанах кµрэс былдьаґыыны ааспыт эрэ дьоннортон дьиІнээх чемпионнар µµнэллэр . Красноярскай уонна Саха сирин тустууга оскуолалара санааларын холбоон , бииргэ µлэлээбиттэрэ ыраатта . Ол тµмµгэр кірдірµµ тупсан иґэрин бэйэ ± ит кірі ± µт . Бала ± ан ыйын 22 кµнµгэр Виктор Лебедеви аны Красноярскайга чиэстиэхтэрэ . Онно эмиэ квартира ылыа ± а . ДьиІин эттэххэ , дьыала ити квартираларга уонна на ± араадаларга буолбатах . Саамай сµрµнэ - эґиги бэйэ ± ит норуоккутугар сылаас сыґыаІІыт , ытыктабылгыт буолар . Ити иґин эґиэхэ сµґµіхтээх бэйэм сµгµрµйэбин . Саха сиригэр тустууну хайдах курдук таптыылларын уонна биґиги улуу Россиябыт кыайыытыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрсэргэ дьулуґалларын билэбин . Мин элбэх кыайыылары , элбэх чиэстээґиннэри кірбµтµм . Ол гынан баран , бµгµн СР Президенин бу тэрээґиІІэ сыґыаныттан улаханнык астынан турабын . Бу буолар , биґиги дойдубут таґымын µрдэтии уонна чиІэтии . ДьиІнээх чіл оло ± у тар ± атыы . Билигин хас биирдии уол Виктор Лебедев курдук буоларга дьулуґуо . Кинилэргэ µтµі холобур буолар киґи баар буолла . О ± олор иннилэригэр хайаан да чемпион буолуохтааххын диэн сыал - сорук турбат . Кылаабынайа , чіл олохтоох , доруобай , тіріібµт дойдутугар туґалаах киґини иитэн таґаарыы буолар . Итиэннэ опыттаах педагог быґыытынан эттэхпинэ , мантан инньэ э ± эрдэни арыый аччатаргытыгар кірдіґібµн . Ким ба ± арар кыайыыттан тібіті эргийиэн сіп . Онноо ± ор биґиги улуу бі ± іспµт Иван Ярыгины ити " ыарыы " тумнубата ± а . Мин кинини улахан сыралаах µлэнэн сіптііх суолга киллэрэн , икки тігµллээх олимпийскай чемпион оІорбутум . Э ± эрдэлээІ , µірµІ - кітµІ , ол эрээри ійдііІ , кини иннигэр - Олимпийскай оонньуулар . Аан дойду чемпионата диэн Олимпиада ± а бэлэмнэнии биир тµґµмэ ± э эрэ буолар . Оттон Виктор Лебедев улахан µктэлгэ саІа та ± ыста . Итинтэн тµспэт уонна салгыы сайдар инниттэн , биґигини улахан кµµстээх µлэ кµµтэр . Кірііччµлэр ійібµл буоллулар Тренер Владимир Модосян : - Бастатан туран , Москва ± а ыытыллан тµмµктэммит кіІµл тустууга аан дойду чемпионатыгар ситиґиилээхтик кыттарбытыгар ійібµлµн иґин , саха норуотугар улахан махталбын тиэрдэбин . Виктор , бу чемпионакка киниэхэ ыалдьа Саха сириттэн элбэх киґи кэлиэхтээ ± ин уонна биґиги кинилэр эрэллэрин тµґэн биэриэ суохтаахпытын эрдэттэн эппитэ . Кырдьык , чемпионакка эґиги республика ± ытыттан олус элбэх кірііччµ кэлбит этэ . Урукку сылларга маннык кµрэхтэґиилэргэ сµрµннээн Дагестантан элбэх киґи кэлэр эбит буолла ± ына , бу сырыыга Саха сириттэн баара . Ити биґигини µірдэр уонна улахан ійібµл буолар . ТэІІэ эрчиллээччилэр , массажист , врач . . . биир кэлим хамаанда µлэлээн , маннык µрдµк кірдірµµ ситиґилиннэ . Виктор Лебедев - аан дойду бастыІ бі ± іґі СР хамаандатын сµрµн тренерэ Степан Сивцев : - Кµрэхтэґии хайдах быґыылаахтык барбытын , ким - кими кыайбытын барытын телевидениенэн , радионан , интернетинэн , хаґыатынан билэ сылдьа ± ыт . Онон мин кылгастык , онно ахтыллыбатах тµгэннэргэ тохтоотохпуна , Виктор Лебедев биэс хапсыґыы тухары сµрµн бириэмэ ± э кимиэхэ да очко биэрбэтэ . Ити биирэ , оттон иккиґинэн - кини Москва ± а ыытыллан тµмµктэммит аан дойду кіІµл тустууга чемпионатын бастыІ бі ± іґµнэн ааттанна . Бу чемпионакка саха тустууга оскуолатын иитиллээччилэриттэн алта - сэттэ киґи кыттарыгар былааннаабыппыт . Ол гынан баран , Иннокентий Иннокентьев атын хамаанда ± а кіспµтµнэн , балаґыанньа быґыытынан икки сыл улахан кµрэхтэґиигэ кыттара бобуллар буолан кыттыбата . Оттон Александр Контоевка олох бµтэґик тµгэІІэ тібітµгэр кутургуйа тахсан , чемпионаты кітµтэргэ кµґэлиннэ . Онон чемпионакка Михаил Захаров , Айаал Лазарев Кыргызстантан , Виталий Корякин Таджикистантан кытыннылар . Захаров монгол Наранбаатарга , оттон Корякин казах Тельтаевка хоттортоотулар . Лазарев аан дойду былырыыІІы чемпионатын боруонса призера грек Иоаннис Арзуманидиґы кытта кірµстэ . Иккис тµґµмэххэ биґиги уолбут утарсааччытын ыраастык уурбута . Ол гынан баран , кыайыыны биэрбэтэхтэриттэн киґи хомойор эрэ . Бу грек , салгыы тустууларга икки тігµллээх олимпийскай чемпион Артур Таймазовка эрэ хотторон , син эмиэ былырыыІІытын курдук , µґµс миэстэ ± э та ± ыста . Уопсайынан ылан кірдіххі , чемпионат тµмµктэрин µчµгэйдик ырытан , кµµстээх ірµппµтµн салгыы сайыннарыыга , эбэтэр сыыґаларбытын - халтыларбытын кіннірµнэргэ элбэх µлэни ыытарбыт эрэйиллэр . Виктор Лебедев кыайыыта - Саха сирин тустуута улахан таґымІа сылдьарын туоґулаата . Манан сибээстээн , мин бииргэ µлэлиир дьоммун , Россия уонна Саха сирин µтµілээх тренердэрин И . Н . Сивцеви , Б . Г . Яковлевы , М . С . Скрябины , В . П . Керемясовы уо . д . а . кыґамньылаахтык µлэлээн , бу кыайыыга бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибиттэрин бэлиэтиэхпин ба ± арабын . Государственнай ійібµл наада РФ Государственнай Думатын депутата , СР спортивнай тустууга 1 - кы вице - президенэ Михаил Эверстов : - Биґиги , сахалар , бэйэбит ахсааммытынан кытайдартан хас эмэ тігµл а ± ыйахпыт эрээри , тустууга саамай кµµстээх норуоппут . Дагестаннарга , осетиннарга , чеченнэргэ ахсааммытынан быдан баґыйтарабыт . Онон хас кыайыы кэллэ ± ин ахсын биґиги іссі кµµскэ тµмсэн , ійіґін , бэйэбит норуоппут улуутун итэ ± этиэхтээхпит . Јскітµн Дзамболат Тедеев этэрин курдук , улахан таґымнаах кµрэхтэґиигэ Россия хамаандатын чилиэнэ иккис - µґµс буолуута хотторууга тэІнээх эбит буолла ± ына , биґиги - аан дойду , Европа чемпионаттарыгар µґµс миэстэни ылыыбыт - бу улахан ситиґии . Айаал Лазарев аан дойду чемпионатыгар 120 кг ыйааґыІІа сахалартан бастакынан кыттан , история ± а киирдэ . Кинини хоттордо дииллэр , оттон аан дойду чемпионатыгар кыттар быраабы ылыы - бу улахан дьыала . Биґиги , сахалар а ± ыйахпыт , ол иґин улуустаґыа , хайдыґыа суохтаахпыт . Биґиэхэ , саха тустуутугар государство іттµттэн кімі , ійібµл наада . Ол иґин биґиги бµгµн СР Президенэ Е . А . Борисовы кытта кірсµґµµгэ , кинини республика спортивнай тустууга федерациятын салайарыгар кірдістµбµт . Онон аан дойду чемпиона Виктор Лебедев тула тµмсэн , кини олимпийскай мэтээли а ± аларын туґугар бµтµн саха норуота бииргэ µлэлэґэригэр ыІырабын . БµгµІІµ кµІІэ улахан спорка государство іттµттэн кіміті , ійібµлэ суох улахан кірдірµµнµ ситиспэккин . Эґиги , манна олорооччулар кірбµккµт дии , Айаал Лазарев греги сµµрбэ биэс сікµµндэ устата кібµіргэ хам баттаан сыппытын . Ол эрээри , судьуйалар киниэхэ кыайыыны биэрбэтэхтэрэ . То ± о диэтэргит , государственнай ійібµл суох . Хомойуох иґин , кини хантан кыттарый ? Кыргызстантан . Јскітµн Россияттан кыттыбыта , кини аттыгар Дзамболат Тедеев баара эбитэ буоллар , судьуйалар итинник гыныахтара суо ± а этэ . Онон биґиэхэ государство іттµттэн , СР Президенэ Е . А . Борисов баґылыктаах республика салалтатын іттµттэн кімі баар буолла ± ына - олимпийскай мэтээл баар буолуо ± а . Ґірµµбµт муІура суох Олимпийскай чемпион Павел Пинигин : - Аан дойду чемпиона буолбут киґи норуотун , государствотын кімµскµµр киґи буолар . Отут биэс сыллаа ± ыта , мин аан дойду чемпиона буолан кэлбиппэр , манна Дьокуускайга миигин ССКП Саха сиринээ ± и обкомун бастакы секретара Юрий Николаевич Прокопьев кірсµбµтэ . Бµгµн эмиэ оннук кістµµ хатыланна . СР Президенэ Е . А . Борисов аан дойду чемпиона Виктор Лебедеви кытта кірµстэ . Егор Афанасьевич Викторга , аны балтараа сылынан ЛондоІІа ыытыллар Олимпийскай оонньууларга кыттан , кµндµ іІнііх мэтээли а ± аларыгар сорук туруорда . Бу аґара улахан эппиэтинэс . Улахан таґымнаах кµрэхтэґиигэ бары утарсааччыларыІ кµµс - уох , ій - санаа іттµнэн µчµгэй бэлэмнээх кэлэллэр . Онуоха быґаарар оруолу билии - кірµµ іттµнэн сайдыыІ , ійµІ ылар . Ону тэІэ , бэйэІ норуоккар тапталыІ . Билигин Виктор Лебедев аан дойду чемпионунан буолла . Аны киниттэн норуот кыайыыны эрэ кµµтэр . Виктор , эн " сулустаах ыарыыІ " суох , эйигин кытта µрдµк таґымнаах тренердэр µлэлииллэр , бэйэІ - бэйэ ± ин иитэ сатыыгын , µрдµк кылаастаах спортсмен быґыытынан инниІ диэки улахан хардыыны оІордуІ . Аан дойду чемпионатыгар утарсааччыларгар биир да баллы биэрбэтиІ . Ити , улахан таґымнаах бі ± іс кірдірµµтэ . Онон барыгытын э ± эрдэлиибин . Бу аІардас биир киґи кыайыыта буолбатах . Бу кинини тула µлэлээбит хамаанда уонна Россия сµрµн тренерэ Дзамболат Тедеев ситиґиитэ . Виктор Лебедев чемпион буолбутугар биґиги µірµµбµт муІура суох этэ . Биґигини , сахалары билэр да , билбэт да ± аны дьоммут кірсін э ± эрдэлээбиттэрэ . Бала ± ан ыйын 10 кµнэ - биґиги ірігійдііх кµммµт этэ . Петр ПАВЛОВ .

Download XML • Download text

sah-6

sah-6

View options