sah-44
sah-44
View options
Tags:
Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.
Быйылгы үөрэх сылыгар куусталарынан төрөппүттэргэ аналлаах оҕону иитиигэ конференциялар буоллулар . Профессор Г . П . Башарин аатынан Сылан орто оскуолатыгар сэтинньи 17 күнүгэр " Бигэ туруктаах , чэбдик олохтоох , айыы сиэрдээх дьиэ - кэргэн - омук кэскилэ " - диэн темаҕа буолла . Манна Арыылаах , Сылан , Кытаанах , Улахан - Куол , Бэрэ , Түөйэ нэһилиэктэрэ кыттыыны ыллылар . Сыала : Общество сиэр - майгы , өй - санаа өттүнэн чөл туруктаах буоларыгар үгэс буолбут дьиэ - кэргэн сыаннастарын киэҥник тарҕатыы . Сэтинньи18 күнүгэр В . С . Соловьев - Болот - Боотур аатынан Хатылы орто оскуолатыгар темата : " Олох социальнай уларыйыытыгар дьиэ - кэргэҥҥэ оҕону иитиигэ саҥалыы сыһыан " Сыала : Аныгы кэмҥэ оҕону дьиэ - кэргэҥҥэ иитиигэ тахсар проблемалары дьүүллэһии , ону туоратыыга соруктары туруоруу . Кыттыыны ыллылар : Мындаҕаайы , Мырыла , Одьулуун , Болтоҥо , Кындал , Хатылы нэһилиэктэрэ . Сэтинньи 20 күнүгэр Г . Д . Протодьяконов аатынан Алаҕар орто оскуолатыгар , темата : " Иитэр үлэ ситимигэр - баараҕай бырайыактар " Бахсы , Алаҕар , Мугудай , Төлөй нэһилиэктэрэ . Сэтинньи 13 күнүгэр С . Д . Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолатыгар : Чакыр , Хайахсыт , Хадаар , Дириҥ нэһилиэктэрэ темата : " Ыал үтүө үгэһин олохсутуу " . Сэтинньи 26 күнүгэр улуус киинигэр ыытылынна кыттыыны ыллылар : С . А . Новгородов аатынан Чурапчы о . о . , Д . П . Коркин аатынан ЧРОСИО , 2 - х ньүөмэрдээх Чурапчы о . о . , улуустааҕы Гимназия . Хас биирдии үөрэх тэрилтэтэ дьиэ - кэргэн сылын түмүктүүр араас дьаһаллары былааннаахтык ыыттылар , ытык - мааны дьоннорун ахтан - санаан аастылар . Ордук тэрээһиннээхтик сэтинньи ыйга Р . И . Константинов аатынан Амма орто оскуолатыгар Аҕа сүбэтэ ( предс . Собакин Афанасий Савельевич ) аҕаларга аналлаах конференция буолла . Манна Амма улууһуттан уонча аҕа кэлэн кыттыыны ылан санаа атастаһан бардылар . Сүрүн дакылааты оскуола директора Попов Дмитрий Иванович оҥордо темата - " Оҕону иитиигэ аҕа оруола , иитэр ньымалара " . Сэтинньигэ Мырыла нэһилиэгэр дьиэ - кэргэн сылын түмүктээтилэр . Ону таһынан биир дойдулаахтара , биллэр литературовед , фольклорист , тылбаасчыт Георгий Митрофанович Васильев 100 - сааһын көрсө конференция ыытылынна . Бу конференцияҕа ситиһиилээхтик кыттыбыт история учуутала Собакин Иннокентий Иннокентьевич , 10 - кылаас үөрэнээччитэ Лина Собакина , Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт дьаһалга ыҥырыллан кыттыыны ыллылар . Сэтинньи ыйга Д . Д . Красильников аатынан Мугудай орто оскуолатыгар , чөл олоҕу тарҕатар сыаллаах киэҥ хайысхалаах үлэ ыытылынна . Кыра кылаастар " Күн , салгын уонна уу бастыҥ доҕотторбут " - диэн темаҕа уруһуй куонкурсун , орто уонна улахан бөлөх оҕолоругар табах буортутун туһунан хаһыат таһааран күрэхтэстилэр . Уон биирис кылаас уөрэнээччилэрэ " Чөл олоҕу атахтыыр көстүүлэр " диэн научнай - практическай конференция буолла . Манна алын кылаастан саҕалаан уон биирис кылааска тиийэ кытыннылар . Оҕолор бэйэлэрин санааларын аһаҕастык этэн , төрөппүттэр үгүс сүбэни - аманы биэрэн конференция туһалаахтык ааста . . Сэтинньи 28 күнүгэр Чурапчыга аан маҥнай " Иһирэх тылынан кэпсиэҕиҥ ийэни " диэн ааттаах конференция буолла . Ааҕыы сүрүн тематынан дьиэ - кэргэн оҕону иитиитигэр норуот педагогикатын киэҥник туһаныы , ураты дьоҕурдаах ийэлэр тус толкуйдарын дьоҥно - сэргэҕэ тиэрдии . Конференцияҕа уон нэһилиэк ийэлэрэ кыттыыны ыллылар . Бу конференция сүнньүнэн кинигэ тахсыахтаах . Ахсынньы ыйга нэһилиэктэринэн " Удьуор уус ситимэ " быыстапка ыытылынна . Бастыҥнар талыллан ахсынньы 19 - 26 куннэригэр Дьокуускай куоракка кыттыыны ылан Чурапчы улууһа өбүгэлэрбит үгэстэрин ыһыктыбакка инники күөҥҥэ тутан иһэрин өссө төгүл дакаастаата . Ол курдук эбии үөрэхтээһин педагога Саввина Надежда Николаевна , культура үлэһитэ » Дарамаева Галина Владимировна " Саввиннар , Дарамаевтар уустара утумнаан сайдар " - быыстапкалара 11 - с миэстэни ылла . Республика , Россия таһымыгар тахсыбыт Пинигиннэр " өбүгэлэрбит сатабылын илдьэ сылдьар " - номинация хаһаайыннарынан буоллулар . Ахсынньы 23 күнүгэр Болтоҥо нэһилиэгэр " Олонхо - киһи уйан санаатын сайыннарар чулуу айымньы " улуус семинара ыытылынна . Кыттыыны ыллылар Попова Н . И . , к . ф . н . , ГЧИ солбуйар директора , Илларионов В . В . , ф . н . д . СГУ фольклор кафедратын сэбиэдиссэйэ , Ефремов Н . Н . , ф . н . д . ГЧИ грамматика уонна диалектология секторын н . с . " Олонхо тылын сурун уратылара " Дьяконова Н . А . , ГЧИ фольклористика секторын н . с . " Современное состояние устного сказительства " , Кузьмина А . А . ГЧИ фольклористикага секторын н . с . " Түөлбэ олонхолор уратылара " , Власов В . Г . " Олонхо билиҥни кэмҥэ " . Семинарга улуус оскуолаларыттан , уһуйааннарыттан кыттыыны ыллылар . Ордук сэҥээриини Соловьев о . о . 6 кылааһын үөрэнээччитэ Шестакова Муся " Дойдум туһунан номохтор " , 10 - кылаас үөрэнээччитэ Собакина Лина " Васильевтар династиялара " дакылааттара ыллылар . Тохсунньу алта күнүгэр аан бастаан маастардар уонна уран тарбахтаахтар Сана дьыллааҕы киэһэлэрэ тэрилиннэ . Бу тэрээһиҥнэ Чурапчы нэһилиэгин баһылыга Оконешников Иван Иванович , культура управлениятын начальнига Попов Дмитрий Дмитриевич , Хатылы нэһилиэгин баһылыга Ершов Василий Васильевич кыттыыны ыллылар . Барыта тоҕус нэһилиэк уран тарбахтаахтара түмсэн аастылар . Дьүүллүүр сүбэ быһаарыытынан " Бастыҥ сандалы " аат Одьулуун нэһилиэгин " " Иэйиэхсит " тумсүутугэр ( сал . Григорьева Анна Николаевна ) " Бастыҥ маскараат " Хадаар нэһилиэгиттэн " Алаһа " ( сал . Титова Мотрена Егоровна ) буоллулар . Тохсунньу 24 күнүгэр Николай Дмитриевич Субуруускай аатынан Болтоҥо орто оскуолатыгар " Аныгы Алаас оҕото " - программа чэрчитинэн " Өбүгэ алгыһынан " диэн ааттаах научнай - практическай конференция буолан ааста . Улуус бары оскуолаларыттан - учууталлар , төрөппүттэр , үөрэнээччилэр кыттыыны ыллылар . Олунньу 3 күнүгэр Василий Сергеевич Соловьев - Болот Боотур аатынан Хатылы о . о . " Сырдык санаа утаҕынан " диэн Дьиэ - кэргэн сылын тумуктуур дьаһал ыытылынна . Бу тэрээһиҥҥэ Саха Республикатын оҕо быраабын көмүскүүр уполномоченнайа Анна Афанасьевна Соловьева , Саха республикатын мотуруостарын уонна саллааттарын төрөппүттэрин комитетын председателэ М . Е . Емельянова кыттыыны ыллылар . " Норуот баайа - дуола дьиэ - кэргэн " " Дьиэ - кэргэн билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ " диэн төрөппүттэргэ , үөрэнээччилэргэ , учууталларга аһаҕас кэпсэтии буолла . Чурапчы улуустааҕы гимназиятыгар араас хайысхалаах үлэ ыытыллар , олортон сонун хайысханан Саха оҕотун - өбүгэ үгэстэринэн иитии буолар . 2006 сылтан " Тумус туттар киһини иитии " экспериментальнай бырайыагынан үлэлииллэр . Олунньу 28 күнүгэр " Төрүт үгэс сайдар тосхоллоро " диэн семинар улуус бары уһуйааннарын , оскуолаларын хабан ыытылынна . Семинар сүрүн тематынан " Кыыһы , уолу аналларынан иитии " . Кыттыыны ыллылар " Утум " народнай педагогика киинэ - салайааччы Сивцева Елизавета Александровна , СГУ преподователэ Филиппова Мария Егоровна . Кулун тутар ыйга нэһилиэктэринэн - ийэлэргэ аналлаах " Далбар Хотун - 2009 " конкурстар ыытыллыбыттара . Манна 33 - 35 диэри саастаах дьахталлар кыттыыны ыллылар . Кыайыылаахтар кулун тутар 3 күнүгэр улуус киинигэр күрэс былдьастылар . Ордук тэрээһиннээхтик бэлэмнэнэн кэлбит алта оҕо ийэтэ Н . А . Логинова ( Болтоҥо нэһ . ) " Күн күбэй ийэ " . Дьыалабыай хаачыстыбатынан барыларын баһыйбыт В . Н . Барашкова " Сайдам Хотун " , саамай чагылхай айар куттаах , норуот маастара Е . А . Кузьмина ( Хайахсыт ) " Талба талаан " саамай минньигэс астаах хаһаайка М . И . Заболоцкая ( Мындагаайы ) , " Сандалы Хотун " ( А . Д . Смирникова ) Төлөй нэһилиэгэ ыллылар . " Далбар Хотун - 2009 " үрдук ааты " Улыбка " уһуйаан иитээччитэ Светлана Степановна Тобохова ылан Дьокуускай куоракка киирэн кыттан " Алаас Хотуна " номинация хаһаайкатынан буолла . Кулун тутар 20 күнугэр үггэскэ кубулуйбут " Уолан ааҕыылара " Д . П . Коркин аатынан ЧРСОИО - га ыытылынна . Быйыл барыта 212 аагааччы кыттыыны ылла . Дьокуускайтан , Өймөкөөнтөн , Уус - Алдантан , Тааттаттан , Амматтан , Чурапчыттан кытыннылар . Быйыл бастакынан кыттар Дьокуускай куорат 26 - х оскуолатын уөрэнээччилэрэ Макар Хара " Сэрии дуораана " айымньытынан литературнай композицияны туруорбуттар . Сэттэ уол аагыыта сэмэйдик да иһилиннэр киин куораппытыттан уу сахалыы ааҕар , саха литературатын сэнээрэр уолаттар бааллара үөртэ . Кинилэр " Истиҥ аагааччылар " номинацияга тигистилэр . Интернат оскуола сэттис кылааһын уолаттара хоту көһөруллуу тематыгар ааҕан Гран - При хаһаайыннарынан буоллулар ( сал . Норуот педагогигикатын Ассоцияциятын предс . Ховрова Анна Петровна ) . Танастара - саптара , ис хоһоонун арыйыылара сурдээгин табыллыбыт . Төлөй о . о . уолаттара " Ааһан суппэт ахтылганым " диэн биир дойдулаахтара А . Бродников айымньыларынан дьүһуйүүлэрэ бэркэ табыллыбыт , уолаттар байыаннай танастаах - саптаах тахсан поэт дойдутугар тапталын , ахтылганын истинник киһини эрэ долгутардыы аахтылар . Амма о . о . 5 , 7 - с кылааһын уолаттара " Уолан туйгуннара " диэн биир дойдулаахтара Социалистическай үлэ геройа Роман Иннокентьевич Константиновка , саха сылгыларыгар анаммыт дьуһуйуулэрэ эмиэ сурдээх солуннук көһуннэ . Чуор , чуолкай куоластарынан " саха сылгыларын " дьөһөгөй оголорун убаастаан , дэлэтин " диэн этэ - тыына турбуттара кырдьык даганы бу уолаттар улаатан биһиги киэн туттуубутун , сылгыбытын ууһатыахтара , дэлэтиэхтэрэ диэн эрэл санааны үоскэттэ . Быйылгы аагыылар тема өттунэн кэнээбиттэр . Бүтун Саха норуотун саргытын тустэһиэхтээх уолаттарбыт төрөөбут литератураларын таптаан , ыкса сибээстэһэн ыраас дууһалаах киэн билиилээх , сахалыы өйдөөх - санаалаах дьон буолуохтара , куоластара доргоонноохтук дуораһыйыа диэн эрэнэбит . Кулун тутар 24 кунугэр сылын аайы ыытыллар Ага курэг . э Сыланна ыытылынна . Барыта 12 нэһилиэктэн , 12 ага уолаттарынаан кытыннылар . Куонкурсу үөрүүлээхтик аһыы сиэригэр - туомугар улуус баһылыга Яковлев Семен Илларионович кыттыыны ылла . Уопсай түһумэххэ Хадаартан 4 оголоох ага Андрей Андреевич Ноговицын улахан уолун Андрианы кытта бастакы миэстэни ылары ситистэ . Иккис Болугуртан Дмитрий Константинович уонна Денис Карповтар , уһус Сылантан Николай Михайлович уонна Коля Трофимовтар буоллулар . Муус устар агыс кунугэр барыта 17 оскуолаттан 20 кыттааччы " Айыллаан " сынньалан киинигэр муһуннулар . Оскуола алын суһуөх үөрэнээччилэригэр уонна төрөппүттэрэ кыттыылаах " Чудесная страна " Читалия " - аагар дьиэ - кэргэн фестивала буолан ааста . Сыала - соруга : Кинигэҕэ тапталы иитии , , кинигэни аагыыга өй - санаа уостубат наадыйыытын уөскэтии , аагыы культуратын тэнитии . Тумуккэ хас биирдии кыттааччы анал номинацияга тигистэ . Кинигэ - билии төрдө . Муус устар 17 кунугэр С . А . Новгородов аатынан Чурапчы о . о . " Тирэх " агалар общественнай холбоһук ( предс . Николай Николаевич Новгородов ) , " Сиэрдьит " ( норуот педагогикатын предс . Парасковья Ивановна Попова ) тэрийиилэринэн " Ага уолунаан " курэх ыытылынна . Күрэх 5 - с түһумэхтээх , мас эрбээһинэ , кутаа оттуута , ойбон алларыыта , сыал ытыы , тонуу хаарынан эстафета . Сааскы тыалтан чагыйбакка агалар уолаттарынаан сүүрдулэр - көттулэр , тириттилэр , хоруттулар . Ол тумугэр 1 - гы миэстэни - Стас уонна Владимир Егорович Барашковтар , 11 - һи Айтал уонна Иван Григорьевич Макаровтар , 111 - һу Игнат уонна Семен Андрианович Федоровтар ыллылар . Муус устар 22 - 23 күннэригэр Болтоно орто оскуолатыгар икки кун устата үөрэх управлениятын Методическай десана улэлээтэ . Бу тэрээһин чэрчитинэн икки кун устата " Норуот педагогикатын - уратылара " , " Идэни таба талыы " курдук темаларга 8 - 9 - 10 - 11 кылаастарга төгурук остуол ыытылынна . Ыам ыйын 5 кунугэр Д . Г . Барашков аатынан Бахсы о . о . төрөппүттэргэ аналлаах киэн ис хочоонноох дьаһал ыытылынна . Хас биирдии дьиэ - кэргэн уратыларын көрдөрөр быыстапкалар турдулар . Бэйэлэрин иитэр ньымаларын билиһиннэрдилэр . Киэһэтин төр ¹ өппүттэр оҕолорунаан концерт көрдөрдулэр . Барыта 21 дьиэ - кэргэн кыттыыны ылла . Ыам ыйын 7 күнугэр Одьулуун орто оскуолатыгар " Оҕону иитиигэ - буттуун бииргэ " диэн 9 - 10 - 11 кылаас оголоругар , төрөппуттэригэр анаан төгүрук остуол ыытылынна . Кыттыыны ылла улуус ыччаттарга отделын начальнига Николай Викторович Дьяконов , ис дьыала отделыттан Михаил Николаевич Гуляев . Кэпсэтии суруннээн кыыс уол сыһыаннаһыыларыгар , оголор бырааптарыгар , эбээһинэстэригэр , дьиэ - кэргэн огону иитэр - үөрэтэр ньымаларын тула буолла . Ыам ыйын 25 күнүгэр " Кэскил " уһуйаанна аан маннай төрөппүт кыттыылаах аагыы буолла . Барыта уон биэс төрөппут дакылаатынан кытынна . Ордук киэҥ сэнээриини Людмила Михайловна , Михаил Георгиевич Степановтар " Эбээ , эһээ алыптаах алгыстара " - дакылааттара ылла . Степановтар эбээ , эһээ буолан туран бэйэлэрин төрөппуттэрин утуө угэстэрин хайдах салгыылларын киэнник билиһиннэрдилэр . Эдэр ийэлэр : О . Е . Дьячковская - учугэй ыал огону сыһыан эйгэтинэн иитэригэр тохтоото , М . Д . Монастырева " Төрду ууһу үөрэтии " дакылаатыгар төрдун - ууһун сэттэ көлуөнэҕэ диэри чинчийбитин билиһиннэрдэ . Конференция түмүгүнэн бары биир санааҕа кэлэн эбээлэри , эһээлэри кытта көрсөн санааларын истэр , сүбэлэрин ылынар наадалааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр . Д . П . Коркин аатынан ЧРСОИО - га Ассоцияция председателинэн Ховрова Анна Петровна улэлии сылдьар . Быйыл улууска ыытыллыбыт " Бастын кылаас салайааччыта - 2009 " конкурска ситииилээхтик кыттан " Норуот педагогикатын бастын таргатааччы " ааты ылла . Анна Петровна этнопедагогическай хайысханы тутучан , " Чиргэл " программаны олоххо киллэриигэ ситичиилээхтик улэлии сылдьар . Дьин сахалыы өйдөөх - санаалаах , бэйэтин омугунан киэн туттар , олоххо бигэ тирэхтээх , тулхадыйбат туруктаах ки » ини иитэр сыалтан " Ааттаах кичи агыс кырыылаах " диэн норуот бэргэн этиитигэр тирэгирэн , саха оготун сахалыы иитиигэ агыс хайысханы тобулан лэлиир : Амарах буолуу ( доброта ) , сатаан улэлиир дьоҕур ( умение трудиться ) , сатаан үөрэнэр дьоҕура ( умение учиться ) , сорук туруорунуу ( целенаправленность ) , дьаһанар буолуу ( хозяйственность ) , сатабыл ( предприимчивость ) , тулуур ( терпение ) , санааны көтөҕөр улэ ( духоподнимающая деятельность ) . Бу хайысхаларга сиэттэрэн , кылаас хас биирдии огото ус бигэ ойдобулу инэринэр . : Чэгиэн буолуу ( здоровье ) , ойд ¹ оох буолуу ( ум ) , сэрэхтээх буолуу ( трудолюбие ) Аны бу оскуолага " Айылгы " ийэ тумсуутэ быйыл " Сана ааттар " диэн сонун бырайыагы саҕалаата . Кэрэ эйгэтигэр туһаайыллыбыт бырайыак кэккэ ситиһиилэрдээх . " Арчы " төрөппүт комитета ( предс . Пестрякова А . С . ) " Алаһа дьиэм ахтылҕана " нэдиэлэни иккис сылын олус тэрээһиннээхтик ыытта . " Көмүөл " аҕа сүбэтэ ( предс . Монастырев Николай Николаевич ) ЧРОСИО , " Тирэх " ( предс . Новгородов Николай Николаевич ) , С . А . Новгородов аатынан Чурапчы о . о . " Эрэл " Мындаҕаайы о . о . ( предс . Собакин Афанасий Савельевич ) , эмиэ анал бырайыактарынан үлэлээтилэр . " Сиэрдьит " норуот педагогикатын Ассоцияцията ( предс . Попова П . И . ) Чурапчы о . о . общественноһы кытта үлэни анал программанан ыытта . Билиҥҥи кэмҥэ ааспыт олохтон табыгастааҕын туһанан , буола турар быһыыны - майгыны учуоттаан инникини өтө көрөн , саҥа үйэ киһитин иитии ыарахан сорук . Ол иһин төрөппүт - уһуйаан - оскуола - түөлбэ - нэһилиэк биир ситимҥэ киирэн үлэлээтэҕинэ эрэ үлэ түмүктээх буолуон сөп . Уһуйаантан саҕалаан салҕыы оскуолаларга норуот үгэһин , сиэрин - туомун үөрэтии ситимнээхтик барар .
Хамнас туһунан эттэххэ , « Сахамедстрах » үлэһиттэрин ыйдааҕы орто хамнастара 35709 солк . 146 үлэһиттэрэ олус үчүгэйдик олороллор эбит дии саныыгын . Ол эрээри , биллэн турар , боростуой үлэһиттэр хамнастара итиччэ буолбатаҕа чахчы . Страховка дьыалатын билсэн истэххэ , киһи сөҕөрө элбээн иһэр . Биһиги хамнаспытыттан тутуллан барар усунуос харчытын кимнээх эрэ ырай олоҕо оҥостоллоро буолуо диэн санаабаппыт .
Кини Д . Медведев эрэгийиэннэргэ баар тэрилтэлэри приватизациялааґын туґунан тугу эппитин федеральнай киин чопчулууругар баҕарар . « Бас билии чааґыгар кэккэ боппуруос баар . Биґиги бу туґунан чопчу санааны истиэхпитин баҕарабыт . Тоҕо диэтэххэ , дойду субъектарын нолуогун базата бу субъектар бас билэр баайдарын - дуолларын суотугар оІоґуллар .
Саха Республикатын парламена республика оло ± ун - дьаґа ± ын сокуонунан хааччыйыыга бары сіптііх боппуруостары суґаллык кірір . МэІэ бырайыактар , национальнай бырайыактар , республика регионнарын , оІорон таґаарар кэккэ салаалары сайыннарар , баайдаах сирдэри баґылыыр бырайыактар , ону тэІэ салалтаны уонна бас билэр субъектары уларытар боппуруостар парламент уонна ол бастайааннай комитеттарын мунньахтарыгар сиґилии кірµллэллэр . Билигин бары тирээн турар суолталаах , республика нэґилиэнньэтин ордук долгутар боппуруостарынан бэрэстэбиитэллээх орган ылсан µлэлиир .
Кµн бµгµн " Сайсары " бааґынай ырыынага - олохтоох оІорон таґаарааччылар , кэтэх хаґаайыстыбалаах тыа дьонун бородууксуйаларын батарар , тутатына уу харчынан аахсар биир сµрµн сирдэрэ . Кµммµт - дьылбыт арыый уґаан , " Сайсары " бааґынай ырыынагар тоІ балыгы , эти - µµтµ киэґэ хараІарыар диэри таґырдьа туран атыылааччылар элбээбиттэр эрээри , атыылаґааччылар а ± ыйаабыттар . " СаІа дьыл кэнниттэн атыы - тутуу бытаарар . Бу барыта уґун ірібµллэр уонна µп - харчы суо ± ун содула буолар " , - диэн ырыынак директорын солбуйааччы Николай Саввинов этэр . Ырыынакка сылдьааччы дьон тіґі да у ± араабытын µрдµнэн , ас - µіл сыаната былырыыІІытаа ± ар биллэрдик улааппыта тута харахха быра ± ыллар . Бµлµµ , Ньурба отонун 1 киилэтэ 180 , оттон Кэбээйи бідіІ собото 150 солк . тиийбит . Ырыынак ыыра кэІээн , урукку сыллардаа ± ар быґыы - майгы тосту уларыйбыт . Ол биир сµрµн туоґутунан атыылыыр миэстэ ахсаана элбээбитэ буолар . Кµн бµгµн " Сайсарыга " иґирдьэни - таґырдьаны аахсан туран , 300 - тэн тахса атыылыыр " туочукалаах " . АІардас балыгы атыылааччылар 22 миэстэни ылан тураллар . Билигин ырыынакка ханнык ба ± арар киґи бэйэтин бородууксуйатын батарар кыахтаах . Предпринимателлэртэн туоґу докумуоннара , лицензиялара , оттон чааґынай дьонтон паспорт , ИНН ирдэнэр . " Чугастаа ± ы кэмІэ балыкка сыана тµґэр туруктаах . КыґыІІы суол аґыллан , хотуттан тоІ балык кууґунан а ± алыллыыта элбээтэ . Кэлэр ыйга балык дьаарбаІкатын ыытыахтаахпыт . Маны таґынан олунньуга аска - µілгэ кірµІнэринэн кірін чэпчэтиилээх нэдиэлэлэри оІорор былааннаахпыт . Холобур , биир нэдиэлэ устата эт бородууксуйата чэпчэки сыана ± а атыыланыа " , - диэн Николай Николаевич салгыы кэпсиир . БилиІІи сыаналары кірдіххі , убаґа этэ - 300 , ынах этэ - 200 - 250 , сибииньэ - 220 - 250 , таба этэ - 160 - 180 солк . быґыллыбыт . ДьааІы куоба ± а 굴µІІµтээ ± эр 50 солк . µрдээн 300 солк . атыыланар . Оттон саамай кµндµ уонна барыларыттан ойуччу µрдµк сыаналаах бородуукталар - убаґа быара ( 1000 солк . ) , хатта ( 500 солк . ) , ынах иґэ ( 200 солк . ) буолбуттар . КыґыІІы суол туран , хотугу улуустартан балык арааґа а ± алыллан , ырыынак биир эрээтин ылан турар . Араас " бэйэлээх " чыыр , муксуун , тууччах кысталана сыталлар . Чыыр киилэтэ 220 - 400 солк . диэри араастаґар . Тууччах - 400 , быраІаатта - 150 , кета - 120 , сордоІ - 70 , собо кірµІµттэн кірін - 60 - 150 солк . Оттон кризис ыар тыынын " Сайсары " бааґынай ырыынагар биллэриэ дуо диэн ыйыппыппытыгар , директоры солбуйааччы мантан саас , чуолаан муус устарга биллиэ диир . Тыа дьонун этэ - µµтэ бµтэн , ырыынакка сылдьааччы дьон элбиэ . Ол эрээри тастан а ± алыллыбыт ас - µіл хас да бµк сыаналаах буолуон сіп . Оччотугар , дьэ кытаанах балаґыанньа µіскµµр кутталлаах . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Анивера АКИМОВА
Уһуну - киэҥи толкуйдуу барбакка , аны , Сергей куукунатын атыылыыр айдааҥҥа түһэр . Өр - өтөр буолбат , саҥа хаһаайыттар хараҥа дьыалалаах хоһу атыыласпыттарын билэн , Сергейгэ кэлэллэр . Кини Алешина курдук тиэрэ хайыһыах этэ , дьиҥинэн . Ону суобаһа оонньоон дьон харчытын төннөрөр .
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата 2001 с . олунньу 14 күнүгэр 83 № - дээх уурааҕынан бигэргэппитэ
Барыта 300 кэриІэ сайаапка киирбит . Онтон улахан аІаара куорат сир хайа да нуорматыгар эппиэттээбэт ( сорох учаастак уулуссаны уонна баґаарынайдар сылдьар суолларын мэґэйдиир ) эбит . Онон 34 сир нуормаҕа сіп түбэґэр : онтон 5 - маҕаґыын сирэ , 8 - күйүіскэ , административнай дьиэ - 9 , оІорон таґаарар база - 12 . Ол эрээри балары аукциоІІа туруоруох иннинэ техническэй усулуобуйаларын быґаарыахха наада . Ол аата , тутуллуохтаах эбийиэк кээмэйэ уонна хомунаалынай хааччыллыытын муІутуур таґыма чопчуланыахтаах . Хомунаалынай іттүнэн хааччыйар хампаанньалар Якутскэнерго , Водоканал , Ленагаз буолаллар .
Саха сиригэр саас кэлиитэ Российскай Федерация Президенин талыыны кытары алтыста . Итини сэргэ кулун тутар 2 кµнµгэр Ил Тµмэн депутааттарын , сорох улуустарга - олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын быыбара буолла уонна 17 муниципальнай оройуон олохтоохторо баґылыктарын таллылар . Тохсунньуга - олунньуга іріспµµбµлµкэ бырабыыталыстыбатын нэґилиэнньэ ± э отчуота тµмµктэннэ . Былаас µлэґиттэрэ сыллаа ± ы µлэлэрин тµмµгµн іріспµµбµлµкэ олохтоохторугар билиґиннэрдилэр уонна бу µлэ дьиІ сыанабылын истэн , инники былааннарын дьон туруорсуутун , этиитин кытары алтыґыннардылар . Быыбардар тµмµктэрэ уонна ситэриилээх былаас отчуота биґиги Саха Јріспµµбµлµкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин Егор Афанасьевич Борисовы кытары кэпсэтиибит сµрµн тосхолунан буолла . Салгыы »
Алтынньы 18 кµнµгэр сарсыарда сал ± анан барбыт Ил Тµмэн пленарнай мунньа ± ар бµгµІІµ кµІІэ тирээн турар суолталаах " Саха Республикатын народнай депутаттарын быыбарын туґунан " сокуон барыла иккис аа ± ыыга кірµлµннэ . Ону дьµµллэґии кіннірµµлэр киллэриллибит таблицаларын тула санаа атастаґыыттан са ± аланна . Народнай депутат Дмитрий Горохов сокуону ырытан оІорор кі ± µлээґин быґыытынан сокуон барылыгар 92 кіннірµµлэри киллэрбит таблицатын мунньах кыттыылаахтара , міккµірдээх тµгэннэр суохтарын быґыытынан , дьµµллэґиитэ суох быґаччы бигэргэттилэр . Оттон народнай депутаттар уонна СР Правительствотын 50 кіннірµµлэрэ киллэриллибит таблицатын кірµµгэ кэккэ боппуруостарга санаа арыттаґыыта µіскээтэ . Биллэрин курдук , ханнык ба ± арар µрдµк таґымнаах быыбары тэрийэн ыытыыга ботуччу суумалаах µп - харчы ороскуоттанар . Кэнники кэмІэ таґыччы элбэх харчылаах баай кандидат быыбарга кыайыыны ситиґэрэ µгэскэ кубулуйда . Итини хайдах эмэ гынан сµрµннµµр соругунан республика быыбар туґунан сокуонун барылын 64 - с ыстатыйатын 3 - с чааґыгар кандидат быыбардыыр фондатын µбµн ороскуота 1 міл . солк . , оттон быыбар холбоґугун ити сорукка туттуллар харчыта 5 міл . солк . буолуохтаах диэн балаґыанньа олохтоммут . Ол эрээри итини туґааннаа ± ынан 2 уонна 15 міл . солк . диэри улаатыннарарга этиилэр киирбиттэр . Бу боппуруоґу дьµµллэґиигэ тыл эппит народнай депутаттар быыбары тэрийэн ыытыыга аґара элбэх µбµ ороскуоттааґыны утардылар уонна сокуон барылыгар ити сыалга - сорукка кірµллµбµт харчы кээмэйэ оннунан хааларын туруорустулар . Депутаттар ортолоругар санаа хайдыґыытын таґаарбыт иккис боппуруоґунан сокуон барылын 82 - с ыстатыйатын 5 - с чааґыгар суруллубут " 4 сыыппараны 7 сыыппаранан солбуйарга " диэн кіннірµµ буолла . Ити ыстатыйа быыбардааччылар 4 - тэн итэ ± эґэ суох бырыґыаннаах ійібµллэрин ылбыт политическай партия республика парламеныгар киирэр быраабы ситиґэрин мэктиэлиир . Бу балаґыанньаны урукку оннунан хаалларары народнай депутаттар Зоя Корнилова , Михаил Санников , Эрнст Березкин , Альбина Поисеева , о . д . а . турууластылар . Кинилэр парламент µлэтигэр - хамнаґыгар олохтоох нэґилиэнньэ араас араІата кыттыыны ылыахтаа ± ын , демократия сайдыытын мэґэйдэґэр сатамматын , Ил ТµмэІІэ элбэх партия киирдэ ± инэ проблемнай боппуруостары быґаарыыга киэІ ис хоґоонноох санаа атастаґыыта тахсыахтаа ± ын санаттылар . Оттон народнай депутаттар Михаил Эверстов , Федор Луковцев , Геннадий Вадюхин , о . д . а . 7 бырыґыаны олохтуур комитет быґаарыытын ылынарга сµбэлээтилэр . Ол эрээри бу боппуруоска µіскээбит санаа арыттаґыытын куоластааґын тµмµгэ быґаарда . Мунньах кыттыылаахтара кэнники народнай депутаттар туруорсууларын ылымматылар уонна быыбар туґунан сокуон барылын бµтэґиктээх аа ± ыыга бигэргэтэр иґин куоластаатылар . Улуус киинин кіґірµµ кыаллыбата Народнай депутат Александр Кухтин ситэри быґаарыллыбакка аґа ± ас хаалбыт МэІэ - ХаІалас улууґун административнай киинин Аллараа Бэстээххэ кіґірір туґунан боппуруоґу быґаарыы куолас ситэри тиийбэккэ тохтотуллубутун салгыы кіріргі этии киллэрдэ . Ону народнай депутат Юрий Готовцев ійііті . Ити боппуруоґу дьµµллэґиигэ тыл эппит народнай депутат Михаил Санников бу боппуруоґу сµрµннээґини , МэІэ - ХаІалас олохтоохторо туруорсууларын ійіін , референдуму ыытыы кімітµнэн бэйэлэрэ быґааралларыгар кыа ± ы биэрэргэ сµбэлээтэ . Ити этиини народнай депутаттар Эрнст Березкин , Анатолий Антонов , Александр Жирков ійіітµлэр . Оттон итинтэн атын ійµ - санааны народнай депутаттар Георгий Артемьев , Зоя Корнилова , Александр Ким - Кимэн , о . д . а . тутустулар . Кинилэр Майаны ірµс кытылыгар кіґірµµ тµмµгэр тимир суолу туґаныыттан улуус бюджетыгар ботуччу суумалаах µп - харчы киириэхтээ ± ин , МэІэ - ХаІалас социальнай - экономическай сайдыыта саІа таґымІа тахсыахтаа ± ын , бу боппуруоґу быґаарыыны СР Президенэ уонна Правительствота , улуус муниципальнай тэриллиитин дьаґалтата ійµµллэрин тоґо ± олоон бэлиэтээтилэр . Народнай депутат Михаил Эверстов норуот туґугар ким дьиІнээхтик кыґалларын билэр туґугар куоластааґыны хас биирдии депутат аатын - суолун чопчу ыйан туран ыытарга этии киллэрдэ . Ити боппуруоґу быґаарыыга биллэр - кістір оруолу ылла быґыылаах . Куоластааґын тµмµгµнэн улуус киинин Аллараа Бэстээххэ кіґірір туґунан туруорсуу туґааннаах ійібµлµ ситиспэтэ . Суут уураа ± ын толоруу тохтоото Народнай депутаттар Алдан оройуонун Білліт уонна Ленскэй оройуонун Орто Наахара нэґилиэктэрин кыраныыссаларын чопчулааґын боппуруостарын , атылыы ис хоґоонноохторунан сибээстээн , холбуу кіріргі быґаардылар . Кинилэр бастаан республика Конституционнай суутун председателэ Дмитрий Миронов ити боппуруоска сыґыаннаах быґаарыытын иґиттилэр . Онтон пленарнай мунньах трибунатыгар Орто Наахара нэґилиэгин баґылыга Владимир Бурцев та ± ыста . Кини нэґилиэк кыраныыссата олохтоох нэґилиэнньэ санаатын - оноотун учуоттаабакка оІоґуллубутун тµмµгэр муниципальнай тэриллии нолуок базата суох хаалбытын , тыа хаґаайыстыбатын сµрµн салааларынан дьарыктанар сирэ - уота аґара кыччаабытын , оройуоннаа ± ы Сэбиэт депутаттара нэґилиэк саІа кыраныыссатын барылын сыыґа - халты оІорбуттарын , Орто Наахара туґааннаах сирэ - уота аныаха диэри кыайан быґаарыллыбакка турар буолан муниципальнай реформаны олоххо киллэриигэ улахан ыарахаттары кірсірµн сиґилии кэпсээтэ . Кинини ійіін тыл эппит народнай депутат Андрей Кривошапкин Білліт нэґилиэгин кыраныыссата тµілбэлээн олорор сирдэрин - уоттарын чэрчитинэн эрэ оІоґуллубута тірдµттэн сыыґатын , а ± ыйах ахсааннаах норуоттар бэрэстэбиитэллэрэ киэІ сиринэн тэлэґийэн бултаан - алтаан , дьиэ табатын ииттэн тыыннаах олороллорун быґыытынан туґанар сирдэрэ - уоттара кинилэргэ сыґыарыллыахтаа ± ын бэлиэтээтэ уонна кинилэр туруорсууларын республика Ґрдµкµ уонна Конституционнай сууттара ійіібµттэрин бол ± омто ± о ыларга ыІырда . " Манна араас ис хоґоонноох кэпсэтии тахсыа суохтаах . Биґиги республика µрдµкµ сууттарын быґаарыыларын булгуччу толоруох тустаахпыт . Тірµт олохтоох норуоттар µгэс буолбут салааларын сайыннарыыны бµтµн аан дойду холбоґуга эмиэ ійµµр . Соторутаа ± ыта ХНТ ити хайысха ± а сыґыаннаах Декларацияны ылыммыта " , - диэтэ Андрей Кривошапкин тыл этиитин бµтµµтµгэр . Кини уоттаах - тіліннііх ыІырыытын промышленнай оройуоннартан талыллыбыт депутаттар ійіібітµлэр . Кинилэр республика µрдµкµ сууттарын быґаарыыларын булгуччу толоруохтаахтарын ійдµµр уонна ылынар санаалаахтарын биллэрбиттэрин µрдµнэн , олохтоох муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх органнара утарсалларыгар сигэнэн , бу боппуруоґу быґаарыыны тохтотон эрэргэ эттилэр . Ол эрээри кинилэр тастарыгар таґаарбакка , истэригэр тута сылдьар кистэлэІ санааларын ис хоґоонун республика кырдьа ± ас народнай депутата Климент Иванов арыйда . Кини нэґилиэктэр кыраныыссаларын боппуруоґун быґаарыыга сµрµн мэґэйинэн олор сирдэригэр - уоттарыгар бідіІ саппаастаах баайдаах сирдэр бааллара буоларын , итини баґылыырга дьулуґар а ± ыйах ахсааннаах чиновниктар интэриэстэрин туруулаґан манна міккµірдээх быґыы - майгы µіскµµрµн иґитиннэрдэ . " Кинилэр олору баґылааґын кэмигэр а ± ыйах ахсааннаах норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр бэйэлэрин санааларын соІнуурга , бідіІ промышленнай компаниялар кинилэр кыґал ± аларын быґаарыыга инвестицияны угууларын мэґэйдэґэргэ дьулуґаллар " , - диэтэ Климент Иванов . Итинник ійдііх - санаалаах депутаттар мунньах быґаарыытын бигэргэтиигэ элбэх куолаґы ыллылар . Онон нэґилиэктэр кыраныыссаларын быґаарыы боппуруоґа урукку оннунан хаалла . Пленарнай мунньах кыттыылаахтара ити міккµірдээх боппуруоґу сµрµннээґиІІэ депутатскай хамыыґыйаны тэрийэргэ быґаардылар . Онуоха эбии республика µрдµкµ сууттара бэйэлэрин булгуччулаах быґаарыыларын олоххо киллэрэр туґугар салгыы туруулаґаллара , этэргэ дылы , тиистэрин - тыІырахтарын кірдіріллірі эрэйиллэр . Виктор ЭВЕРСТОВ тµґэриитигэр : Ил Тµмэн пленарнай мунньа ± ын тµгэнэ . Депутат Г . М . Артемьев . Петр ТОМСКАЙ
буолан тарҕаһан сырыттахпыт . Ол гынан баран , биирдэ эмэ билэр баҕайы сирэйгин көрсө түстэххинэ , устудьуоннаабыт кэмҥин өйдөөн кэлэҕин уонна ис сүрэххиттэн сырдыыгын . Биһиги Мариялыын болдьоһон , эрэдээксийэҕэ көрсөн , олох уруккуттан наһаа билсэр курдук үөрэн - көтөн , атах тэпсэн олорон арааһы барытын сэһэргэстибит .
Быйылгы курултай саамай көхтөөх көҕүлээччитинэн венгр учуонайа Андраш Биро буолар . Кини , чуолаан , Венгрия мадьярдарын генетическэй фенотибын чинчийэн учуонай истиэпэни ылбыт . Биро сабаҕалааһынынан монгуоллар , казахтар мадьярдары кытары уруулуу омуктар .
Диагноз туруорарга , диагноһы быһаарарга аҥаардас медицинэ аппараатынан , оборудованиетынан сирдэтинэр тутах . Оборудование , аппарат көрдөрүүтэ бырааска көмө эрэ быһыытынан туттуллуохтаах , - - диэн Михаил Николаевич этэр .
Төл . : 42 - 29 - 64 Дьокуускай куорат Ис дьыалаҕа управлениетын штабын салайааччыта , милииссийэ полковнига Захаров Сергей Павлович , 42 - 52 - 11 , уопсастыбаҕа куттал суох буолуутун хааччыйар отдел салайааччыта , милииссийэ полковнига Кычкин Георгий Леонидович .
Бу маннык индексациялааһын туһунан Арассыыйа бырабыыталыстыбата быґаарыы ылыммыт . Онуоха Арассыыйа пенсионнай фондатын Саха сиринээҕи салаата хас биирдии пенсия кээмэйигэр тустаах ааҕыылары оІордо . Саха сиригэр 244 тыґ . пенсионер баарыттан 217 тыґ . үлэ пенсиятын ылан олорор . Санатан эттэххэ , бүгүІІү күІІэ өрөспүүбүлүкэҕэ үлэ пенсиятын орто кээмэйэ 10 875солк . тэІнэґэр .
Эппиэттээччилэр этиилэринэн , Михайлова бу суруга тигээйи уйатын тоҕо тарпыт . Нэґилиэнньэ , уопсастыбаннас , оскуола учууталлара бырачыастаан , долгуйуу саҕаламмыт . Онтон сылтаан үірэх миниистирэ , бэл , бэрэсидьиэн илэ бэйэлэринэн нэґилиэнньэҕэ быґаарыы биэрэргэ күґэллибиттэр . Холобур , билигин суукка эппиэттээччи быґыытынан ыІырыллан кэлбит дьокутаат Георгий Артемьев оччолорго МэІэ ХаІалас улууґун баґылыгынан олорон эмиэ оннук бирикээґи туппут эбит . Ол туґунан дьокутаат суукка хайдах баарынан эттэ .
CР Президенин Эдьигээн улуу ¤ угар дьыАлабыай сырыыта Саха сирин хотугу улуустарыгар балыктааґыны сайыннарыы боппуруоґа турбута µйэттэн орто . Балыгынан эргинии барыстаах салаа буоларын , іссі революция иннинэ , саха µірэ ± э суох атыыґыта К . Д . Спиридонов - Кирилэ Дабыыдап дакаастаабыта . Кини хас сайын аайы балыксыттары наймылаґан балыктатара . Кµґµн тууґаммыт балыктаах буочукалары баржа ± а ыга симэн , ірµґµ іксійін , Бодойбо ± о кімµс бириискэлэригэр таґааран , атыылаан аатын билбэт буола байбыта . Салгыы »
Егор Борисов түмүктээн эппитинэн , РФ Бырабыыталыстыбата Саха сирэ « мэҥэ бырайыактарга » үлэтин сөптөөхтүк сыаналыыр эбит .
/ / МэІэ бырайыак олохтоох нэґилиэнньэ ± э хайдах дьайыай ? Биґиги бары билэрбит курдук , Саха сиригэр мэІэ бырайыактар бі ± і µлэ ± э киирээри тураллар . Холобур , Илин Сибиир - Тиихэй акыйаан нефть турбатын тардыы , тимир суол оІоґуута , сиртэн хостонор баайы туґа ± а таґаарар комплекстары тутуу уо . д . а . Бу баара ± ай бырайыактар олохтоох нэґилиэнньэ ± э хайдах дьайыахтарай ? Дьон - сэргэ маны хайдах ылынарый ? Аныгы олох тµргэн тэтимэ норуот тірµт дьарыгар , хас эмэ µйэни уІуордаан кэлбит µтµі µгэстэригэр хайдах сабыдыаллыай ? Ыйытыы элбэх . Бу хайысха ± а биир бастакы хардыыны СР Эдэр учуонайдарын уонна специалистарын сµрµннµµр сэбиэтэ оІордо . Ааспыт нэдиэлэ ± э кинилэр Алдан улууґун Хатыыстыырыгар сырыттылар . Наука араас салаатыгар µлэлиир эдэр учуонайдар олохтоохтору кытта кірµстµлэр , анкета , опрос оІордулар . Нэґилиэнньэ хайдах тэринэн , дьаґанан олорорун кірдµлэр , нэґилиэк историятын , µгэстэрин билистилэр , доруобуйаларын туруга хайда ± ын быґаардылар уонна уопут атастастылар . Ол курдук , СГУ доцена Лена Семенова культурология ± а , историческай факультет аспирана Кµннэй Иванова история ± а уонна археология ± а , хотугу сир физико - техническэй проблемаларын институтун аспирана Михаил Сидоров техническэй наукаларга , тыа хаґаайыстыбатын наукатын кандидата Федора Лукина µµнээйини кірµµгэ - истиигэ сыґыаннаах секциялары ыыттылар . Научнай киин молекулярнай генетика ± а салаатын µлэґиттэрэ Николай Барашков уонна Наталья Соловьева генетическэй матырыйаал хомуйдулар . Десаны биол . н . к . Андрей Мартынов салайан илдьэ сырытта . Кини мэІэ бырайыактар туґунан улахан кылаас о ± олоругар киэІ хабааннаах лекцияны оІордо . Сырыы тµмµгэр Андрей Андреевич бу курдук санаатын µллэґиннэ : - Хатыыстыыр µірэнээччилэрэ мэІэ бырайыактар туґунан билэллэр уонна кинилэр олоххо киирдэхтэринэ туох сайдыы буолуохтаа ± ын ійдµµллэр эбит . Кинилэр техническэй идэлэри интэриэґиргииллэр . Атын µірэххэ туттарсар да о ± олор тіріібµт сирдэригэр олус кыґаллар эбиттэр . Холобур , юридическайга бараары сылдьар о ± о этэр : " Сир быраабын билиэхпин ба ± арабын . То ± о диэтэххэ , мэІэ бырайыак кэлэригэр нэґилиэгим юридическай іттµнэн бэлэм буолуохтаах . Мин онно µлэлиэхтээхпин " . Итини таґынан ібµгэлэрин дьарыктарын утумнаан булчут , балыксыт буолуон ба ± алаах ыччат эмиэ баар . Кинилэр удьуор утумун сал ± ыыр санаалаахтар . Тіріібµт тыл проблематын кіті ± іллір , эбэІкилии сатаан саІарбаппыт куґа ± ан эбит дииллэр . Ийэ тылларын билэ - кірі сатыыллар . Бу оскуола салалтата сіптііх µлэни ыытарын кірдірір . Манна да ± атан эттэххэ , Анна Никитина директордаах Хатыыстыыр 20 - с нµімэрдээх орто оскуолата агропрофилированнай хайысханан µлэлиир . Булт , табаны иитии курдук сµрµн дьарыктарыгар о ± ону кыра сааґыттан µірэтэр . Оскуола µрдµк кірдірµµтµн " Школа века России " , хас да сыл республика ± а " Школа года " ааты ылбыта , былырыын республикабыт президенин уонна Алдан оройуонун баґылыгын гранынан на ± араадаламмыта туоґулуур . - " Нэґилиэк - оскуолатынан " диэн , кырдьык , итини этэн эрдэхтэрэ . Оттон нэґилиэнньэни кытта кірсµґµµгэ туох санааны эттилэр , дьон туохтан ордук долгуйар эбитий ? - Долгуйар проблемалара диэн экология . Нефтепровод общиналар сирдэринэн ааґар тµгэнигэр , таба мэччирэІэ суох буолуо диэн куттаналлар . Атын кэлии омук тірµт культурабытыгар дьайыан сіп дииллэр . Ол эрээри аІардастыы куттанар , тугу барытын утарар киґини кірсµбэтим . Кинилэр онно сіп тµбэґэн , кэлэр дьоІІо µгэстэрин кірдірін , историяларын ытыктыырга µірэтэн , сіптііхтµк дьаґанан олоруохтарын ба ± араллар . - Хатыыстыырга сылдьан туох тµмµккэ кэллигит ? Салгыы туох былааннааххытый ? - Алдан улууґугар бастакы сырыыбыт . Кірсµґµµбµт сµрдээх таґаарыылаахтык ааста дии саныыбын . Оскуола µлэґиттэрин , нэґилиэк администрациятын , эдэр ыччатын кытта тµмсэммит салгыы сайдалларыгар аналлаах , инники дьыл ± аларын тµстµµр улахан бырайыак оІоруохтаахпыт . Манна µµнээйини чинчийииттэн са ± алаан - норуот культурнай сайдыытыгар тиийэ араас бырайыактар киириэхтэрэ . Кэлин барытын холбоон улахан социальнай суолталаах µлэ оІоруохтаахпыт . Ону иилээн - са ± алаан ыытарга эдэр учуонайдар бэлэммит . Бу µлэбитинэн мэІэ бырайыактары олоххо киллэрэр дьон - бизнесменнэр тірµт омуктар иннигэр эппиэттииллэрин , норуот туґугар µлэлииллэрин ійдітір сыаллаахпыт . Саргылана ФЁДОРОВА . Дьокуускай - Хатыыстыыр . Автор уонна Никита Аргылов хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Эбии информация Хатыыстыыр икки дэриэбинэни тµмэр Біллііт нэґилиэгин киинэ буолар . Саха сирин со ± уруу іттµгэр баар . Сµрµн олохтоохторо - эбэІкилэр . Кинилэр тµІ былыргыттан дьарыктара - таба иитиитэ уонна булт . Ґіґэ этиллибит мэІэ бырайыактар Хатыыстыыр сиригэр - уотугар быґаччы сыґыаннаахтар .
Оло ? хо эргийэр киинэ - ки ? и . Ки ? и оло ± ун , тыыннаах айыл ± а , тыыннаахтар сы ? ыаннарын ту ? унан к ? рµµлэр оло ? хо философиятын сµрµн ? тт ? буолар . Айыл ± а туґунан сахалар кірµµлэригэр сахалыы биосфера ійдібµлэ баар буолуон сіп эбит диэн уонна бу ійдібµл космос куйаарынан эІсэн тыыннаах эйгэни биир кэлим ситим оІорон кірдірір , итини тэІэ тыыннаах эйгэ ± э киллэрэн саха дьоно киґи - аймах уонна саха киґитин оло ± ун кіріллір эбит диэн киґи олус сі ± ір . Оттон Р . Ф . Абдеев " Философия информационной цивилизации " диэн кинигэтигэр хатылана турар эргииртэн ( цикличность ) олох µіскµµр диэниттэн сиэттэрэн олох араас кірµІэ баар буолуон сіп эбит диэн санаа ± а кэлэ ± ин . Ол курдук , биґиги планетабыт эрэ хатылана турар эргиирдээх буолбатах буолла ± а дии , планеталар системалара , галактика уонна бµтµн космос куйаара барыта хатылана турар эргиирдээх ( цикличность ) буолла ± а . Аны туран эргиир тіґінін кµµстээ ± ий уонна тіґінін уґун кэмІэ буолар да соччонон олох µіскµµр кыырпахтара кыра буолуохтарын син . Били миэлиІсэ мэлиирин курдук . Оччо ± о тіґінін кµµскэ уонна уґуннук эргийэр да ( холобур , космическай таґымІа ) , соччонон ол эргииргэ µіскµµр олох олус кыра кыырпахтан турар ( " чараас эйгэ " ) уонна тіґінін кыырпа ± а кыраный да , соччонон кµµстээх буолуон сіп .
Ийэ олоІхоґут Н . М . Тарасов « Кµн Эрили » олоІхотуттан дьµґµйµµ . Бэрдьигэстээхтээ ± и о ± о искусствотын оскуолатын туруоруута .
Төрдүн - төбөтүн түөһэр эбит буоллахха , биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр биллиилээх дьахтар салайааччылар бэрт элбэхтэр эбит . Биһиги бүгүн кэпсэтэр киһибит эмиэ бэйэтин кэмигэр өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллибит салайааччы . Ол курдук , биригэдьииртэн саҕалаан сэбиэт бэрэссэдээтэлэ , управляющай , партком сэкирэтээрэ , сопхуос дириэктэрэ буола сылдьыбыта . Ону таһынан кини , биллэн турар , тапталлаах ийэ , эйэҕэс эбэ , сэргэх хос эбэ . " Хатас хаһаайката " Прасковья ФЕДОРОВА - биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт .
- Норуот буолан бүтүіхпүт , - диир Юрий Васильев , Муома баґылыга , - іскі арыгыны кыайбатахпытына . Биґиги іссі 2002 сыллаахха чіл олоххо 1 мілүйүіннээх граны сүүйбүппүт . Бу арыгыны утары охсуґуунан эрэ муІурдаммат , чіл олоҕу тутуґуу ійдібүлэ киэІ , үлэтэ элбэх . Уон сыл тухары барбыт үлэ түмүгүн кірдіххі : спорт сүрдээҕин сайынна , оҕо тірііґүнэ элбээтэ , нэґилиэнньэ доруобуйата тубуста , үірэххэ киирии элбээтэ . Ол да буоллар , арыгыттан тірүт аккаастаныы суох , арыгы атыытын олох бобон кэбиґэр кыаллыбат эбит . Аҕа саастаах дьону билигин иитэ сатаан туґа суох . Билигин саамай улахан суолтаны оҕону , ыччаты иитиигэ ууруохха , оҕолорбутун , кэскилбитин быыґыахха .
Ленскэйи чілµгэр тµґэриигэ тыа сирин олохтоохторо эмиэ кыттыбыттара . МэІэ - ХаІалас II Наахаратыттан ( Хочо біґ . ) Афанасий Исаков бэйэтин ба ± а іттµнэн биригээдэ тэринэн , Ленскэйгэ айаІІа туруммуттара . Кини биригээдэтигэр биир дойдулаахтарын - Вячеслав Васильевич Уломжинскайы , Дмитрий Дмитриевич Петрову , Иван Иванович Никаноровы I , Тимофей Егорович Лонгиновы , Анатолий Анатольевич Платоновы , Василий Васильевич Колесовы , Быраматтан Николай Павлович Васильевы , Балыктаахтан Иван Скрябины ылбыта . Василий Колесов уонна Иван Скрябин олох эдэр уолаттар этилэр , атыттар 36 - 40 саастаахтара . Ленскэйгэ тиийэн баран биир дойдулаахтарын Яков Пивоварович Сидоровы кірсін , бэйэлэригэр асчытынан µлэ ± э ылбыттара . Ити курдук тэриллибитэ Наахара биригээдэтэ . - Бастаан айаннаан тиийбиппитигэр , дьэ , дьулаан хартыына этэ . Дьиэлэр уулусса ± а тиэрэ охтон сыталлара , кир - хох , бырыы - бадараан . Улахан балааккалаах барбыппыт . СаІа тиийээччилэри стадиоІІа оІорбут лаа ± ырдарыгар тµґэрбиттэрэ . Тиийээппитин кытта дьиэни кітµрµµгэ µлэлэппиттэрэ . Атын оройуоннартан кэлбиттэр да ± аны эмиэ итинник µлэлээн испиттэрэ . Онтон µлэлээбит харчыларын аанньа тіліібіккілір , µгµстэр бэйэлэрэ тутууга халбарыйан биэрбиттэрэ . Бэдэрээтчиттэр кэлэн : « Биґиэхэ µлэлиэххит дуо ? » - дэґэн ыйыталаґаллара . Биґиги « Чанчик - 2 » диэн микрооройуоІІа дьиэ тутар буолбуппут . Ґлэ тэрилинэн олох µчµгэйдик хааччыйбыттара . Сайын устата 4 олорор дьиэни µрдµк хаачыстыбалаахтык туппуппут . Уопсайынан ыллахха , таас µлэтигэр - нууччалар , атын омуктар , маґынан тутууга сахалар ылсыбыппыт . Ленскэйгэ халаан содулун туоратыыга сахалар тутуу іттµгэр дьо ± урдаахпытын , мындырбытын кірдірбµппµт , - диэн кэпсээнин са ± алаата оччотоо ± уга наахаралары салайбыт биригэдьиирдэрэ , билигин « СР ОДьКХ » ГУП МэІэ - ХаІаластаа ± ы филиалын Хочотоо ± у учаастагар операторынан µлэлиир Афанасий Петрович Исаков . Чілµгэр тµґэриигэ кыттааччылар сарсыарда эрдэттэн киэґэ халлаан хараІарыар диэри µлэлииллэр эбит . Республика , оройуон салайааччыларын іттµттэн улахан ирдэбил туран , µлэ дьиссипилиинэтэ кытаанахтык тутуґуллубут . Арыгы диэн алдьатыылаах аґы атыылаабат да буоланнар , бэрээдэк іттµнэн эмиэ µчµгэй быґыы - майгы турбут . Бэйэлэрин ба ± а іттµлэринэн µлэлии тиийбиттэр бэйэлэрин харчыларынан аґы - µілµ атыылаґан аґаабыттар . Эт - ас быстыбатах . Ити барыта µчµгэй тэрээґинтэн тутулуктаммыта чахчы . - Ґлэлии сырыттахпытына Президеммит М . Е . Николаев хаста да кэлэн кірсін барбыта . Чілµгэр тµґэриини тµмµктµµрбµтµгэр биригээдэбитигэр вымпел туттарбыта , « Дружба » эрбиинэн на ± араадалаабыта . Биґигини кытта ордук ыкса « Туймаада - Даймонд » генеральнай директора Георгий Петрович Яковлев µлэлэспитэ . Сотору - сотору кэлэн ирэ - хоро кэпсэтэн , кыґал ± абытын ыйыталаґан барара . Онон , мин санаабар , республика салалтатын іттµттэн хамсатыылаах дьаґаллар ылыллыбыттара тутуу тэтимнээхтик барарыгар , дьон ірі кµµрµµлээхтик µлэлииригэр кідьµµстээх буолбута . Хайа , уонна Ыксаллаах быґыы - майгы министерствотын вертолета Ленскэй µрдµнэн сотору - сотору кыырайа кітірі , камеранан эргийэ сылдьан µлэ хаамыытын усталлара . « Сахафильм » тэрилтэттэн Степан Сивцев - Доллу тиийэ сылдьыбыта . « Биир дойдулаахтарым - мэІэлэр » , - дии - дии киинэ ± э уґулбута , син ханна эрэ кірдірбµт буолуохтаахтар . Тутааччы кµнµн олус тэрээґиннээхтик бэлиэтээбиппит . СР культуратын министрэ Андрей Борисов салалтатынан культурнай программаны олох кыайа туппуттара . Аны туран кµргµімнээх µлэ быыґыгар кµрэхтэґии бі ± інµ тэрийбиттэрэ . Халымалар , бµлµµлэр … эІин диэн кµµстээх - кыахтаах уолаттар элбэх этилэр . Хамнаґы кэмигэр тіліібµттэрэ , онно ити чааґыгар эрэйдэммэтэхпит . 2001 с . тыа ± а харчы олох суох этэ . Онон мин µлэґиттэрим хамнастарын почтанан дьонноругар ыыппытым . Киґи кµлµіх , харчы тиийбитигэр дойдубутугар почта ± а дьоммут уочарат бі ± і µґµлэр . Ленскэйи чілµгэр тµґэриигэ кыттыбыппытынан киэн туттабыт , - диэн кэпсээнин тµмµктээтэ А . П . Исаков . Наахара биригээдэтин уолаттарыгар бу атын оройуоІІа µлэлээбиттэрэ µгµстэригэр олохторугар - дьаґахтарыгар да ± аны µчµгэйдик сабыдыаллаабыта чахчы . Дьыл - хонук тµргэнник ааґар , оттон µтµі дьыала умнуллубат . Женни СТРЮКОВА
Орто Халыма сирин - уотун анал литэрэтиирэҕэ мэлдьи « лесо - тундра » диэн быһаараллар . Атыннык эттэххэ , киэҥ нэлэмэн туундара да , лиҥкинэс тайҕа да буолбатах . Туундара булкаастаах тыа . Улуус уһук хоту өттүттэн дьиҥнээх туундара саҕаланар .
- Эн биһикки дьон дьылҕатын таайар бырааппыт суох ! - кытаанахтык эттэ билэр куолаһа .
Хаһан эрэ Күнүм тыгыа , Күлүмүрдүө , Күөлбэр түһүө , Көччүйүөҕэ
Ха ² алас улуу ´ ун II Малта ² нэ ´ илиэгэр т ³ р ³ ³ бµтэ . 1938 с . Дьокуускайдаа ± ы учууталлар институттарын нуучча тылын уонна литературатын факультетын бµтэрбитэ . Учууталынан , кинигэ кы ´ атыгар тылбаасчытынан µлэлээбитэ . 1940 с . атырдьах ыйыгар А . Н . Островскай аатынан Ленинградтаа ± ы театральнай институт режиссерскай факультетын бастакы куурсугар µ ³ рэнэ киирбитэ . Ол гынан баран , 1941 с . ыам ыйыгар сымыйанан тутуллан хаайыллыбыта . 15 сыл устата лаа ± ырдарга уонна сыылка ± а сылдьыбыта . 1956 с . реабилитацияланан баран , Дьокуускайдаа ± ы музыкальнай - драматическай театрга , республиканскай норуот айар Дьиэтигэр µлэлээбитэ . 1962 с . тохсунньутуттан эдэр ыччакка аналлаах « Эдэр коммунист » ха ´ ыакка , оттон 1977 сылтан ыла Саха сиринээ ± и гостелерадио ± а µлэлээбитэ . Айар µлэтин поэт бы ´ ыытынан са ± алаабыта . Ма ² найгы хо ´ ооннорун олохтоох ха ´ ыаттарга 1939 сылтан бэчээттэппитэ . Г . Борисов сµрµн литературнай µлэтэ - « Бичик » национальнай кинигэ кы ´ атыгар тахсыбыт бэйэтин уустук оло ± ун ту ´ унан суруйбут « Сырдыктан хара ² а ± а » , « Хатыылаах боробулуоха ± а » , « Сыылка сындаа ´ ыннаах сыллара » уонна « Ойуурдаах куобах охтубат » документальнай кинигэлэрин серията буолар . Бу кинигэлэригэр автор бэйэтин к ³ лµ ³ нэтин оло ± ун ыар ³ ттµн ча ± ылхайдык уустаан - ураннаан к ³ рд ³ р ³ р . Г . Борисов саха тылыгар араас драматурдар 20 - тэн тахса пьесаларын уонна нуучча суруйааччыларын 10 - ча кинигэлэрин тылбаастаталаабыта .
Бу кµннэргэ саха дьахталларыттан нуучча дуобатыгар бастакы ССРС спордун маастара , республика 11 тігµллээх чемпиона , Уус - Алдан улууґун , Тиит - Арыы , Байа ± антай нэґилиэктэрин бочуоттаах олохтоохторо Альбина Иннокентьевна Аргунова 60 сааґыгар анаммыт µбµлµійдээх турнир кини тµірэ ± э тµстэммит , биґигэ ыйаммыт Тиит - Арыытыгар буолан ааста . Бу сыллата ыытыллар республиканскай турнирга араас улуустартан , Дьокуускай куораттан барыта 50 спортсмен кыттыыны ылла . Кµрэхтэґии сµрдээх тыІааґыннаахтык барда , таґым µрдµгµн 4 ССРС , 1 Россия спордун маастардара , 27 маастарга кандидат кыттыбыттара да туоґулуур . Ол быыґыгар Тааттаттан маастар В . В . Куприянов µс кырачаан кыргыттарын илдьэ кэлбитэ , бэйэлэрин холлоругар лаппа кµµстээх оонньууну кірдіріннір , олохтоохтор сі ± µµлэрин - махтайыыларын ыллылар . Ордук Кµннэй Неустроева кандидаттары кытта хотуталаан сааґыгар холооно суох ча ± ылхай оонньууну кірдіртііті . Кµрэхтэґии икки кµн устата икки білі ± µнэн ыытылынна . Кірііччµлэр ордук эккирэтэ сылдьан саха дуобатын ытык киґитэ , республика 13 тігµллээх чемпиона Николай Николаевич Саввинов оонньуутун сиґилии кірдµлэр уонна эдэрдии эрчимин ыґыктыбатын астыннылар , дуобакка уґун µйэлэнии холобурун быґыытынан сыаналаатылар . Намтан кэлбит республика хас да тігµллээх чемпионката , Танда µрэхтэр киэн туттар кийииппит , спорт маастара Розалия Егорова олус холкутук , бэйэтигэр эрэллээхтик оонньоон бастыан бастаата . Кµрэхтэґиини µірµµлээхтик аґыыга улуус дьаґалтатын спорка отделын салайааччыта К . В . Давыдов Альбина Иннокентьевнаны биир дойдулаахтарын ааттарыттан истиІник э ± эрдэлээн туран , " Саха Республикатын физическэй культура ± а уонна спорка туйгуна " , " Саха Республикатын спордун ветерана " диэн тµіскэ анньыллар бэлиэлэри µірµµлээх быґыыга - майгыга туттарда . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы кылаастаах спорт маастара , Байа ± антайдаа ± ы 7 № - дээх уокуруктан улуус мунньа ± ын депутата А . И . Заболоцкай улуус , республика спортсменнарын ааттарыттан э ± эрдэлээтэ , ботуччу суумалаах сертификаты уонна кубогы туттарда . Киэґэ " Айылгы " сынньалаІ киинигэр А . И . Аргунованы общественность уонна мустубут спортивнай делегациялар чиэстээтилэр , тыыннаах сибэкки дьірбітµн , сэмэй бэлэхтэри туттардыдар . Кµрэхтэґии тэрийэр комиссиятын председателэ , " Тиит - Арыы нэґилиэгэ " муниципальнай тэриллии дьаґалтатын баґылыга А . Д . Бысыин кэлбит делегацияларга биир идэлээхтэрин ытыктаан , халлаан тымныытын , суол ыраа ± ын аахсыбакка мустубуттарыгар олохтоохтор ааттарыттан махталын биллэрдэ . Кµрэхтэґии кылаабынай судьуйата , 1 Јспіх нэґилиэгин баґылыга Н . Г . Жирков Альбина Иннокентьевна ± а " Уус - Алдан улууґун социальнай - экономическай сайдыытыгар µтµілэрин иґин " анал бэлиэни улуус дьаґалтатын баґылыга В . Д . Троев аатыттан туттарда . Байа ± антай уонна Тиит - Арыы нэґилиэктэрин уус - уран самодеятельностарын кыттыылаахтара э ± эрдэ концерт туруордулар . Кулууп фойетыгар юбиляр оло ± ун , µлэтин - хамнаґын , спорка ситиґиилэрин кэрэґэлиир стендэлэр , быыстапкалара туруоруллан , бырааґынньык силигин ситэрэн биэрдилэр . Альбина Иннокентьевна сиэн балта Айталы Тарабукина мустубут дьоІІо " Шаг в будущее " чэрчитинэн " Байа ± антай саарыннара " диэн научнай - практическай конференция ± а кыттыбыт эдьиийин туґунан дакылаатын аахта , экраІІа хаартыскаларын кірдірін быґаарыылары биэрдэ . Кµрэхтэґии тµмµгµнэн кыайыылаахтар быґаарыллан анал мэтээллэринэн , грамоталарынан , сыаналаах бириистэринэн на ± араадаланнылар , анал номинациялар туттарылыннылар . Альбина Иннокентьевна олус долгуйан , µірэн туран кµрэхтэґиини тэрийбит биир дойдулаахтарыгар , ір сылларга эн - мин дэґэн бииргэ оонньообут спортсмен до ± отторугар истиІ махталын , бары µтµі ба ± а санааларын тиэртэ . Нэґилиэк дьоно - сэргэтэ бу улахан мероприятиены олус эппиэтинэстээхтик , ірі кіті ± µллэн туран тэрийбиттэрин бэлиэтиир то ± оостоох . Алексей БЫСЫИН . Уус - Алдан .
Онон , « Дьулуруйар Ньургун Боотур » оло ? хону аа ± ан бардым . Дьэ , до ± оор , саха тыла баайын , дэлэгэйин на ? аа с ? хтµм уонна оннук дэлэгэй тылы - ? ? µ истибэтэ ± им ырааппыта бэрдин с ? ± µµ - б ? ± ? нµ с ? хпµтµм . Со ± ото ± ун олорон эрэ улаханнык аа ± абын , оччо ± о на ? аа элбэх тыл и ? игэр киирэн баран , тылы хаба , ы ? а оонньуу сылдьар курдуккун . Били Амма ± а с ? тµ ? лµµ сылдьан Амма уутун кµндээриччи ы ? ан , таммахтары хаба оонньууру санатара .
ССРС Доруобуйа ± а харыстабылын министерствотын дьаґалынан 1950 - 1960 сс . Саха сиригэр анал орто уонна µрдµк µірэхтээх эмчиттэр дойду киин уобаластарыттан , куораттарыттан кэлэн оччотоо ± уга кыайтара илик харах , тыІа , ньиэрбэ , онтон да атын ыарыылары суох оІорорго эІкилэ суох µлэлээбиттэрэ , тугунан да кэмнэммэт кылааттарын киллэрбиттэрэ . Эдэр нуучча кыргыттара саха уолаттарын таптаан , интернациональнай дьиэ кэргэни тµстээн , алаґа дьиэни тэринэн , иккис тіріібµт дойдуларыгар - Муома ± а силис тардан Муома Щелкановтарын , Пермяковтарын тірµттээтилэр . Дьоґун оло ± у олорор дьµігэлиилэр Валентина Петровна , Галина Ивановна - улуус ытык олохтоохторо . Валентина Петровна Щелканова ( Захарова ) Тамбовскай уобаластан тірµттээх . Кини 1956 с . Москва куорат 4 - с балыыґатын иґинээ ± и 4 - с медучилищены орто оскуола кэнниттэн µірэнэн бµтэрбитэ , Саха сиригэр ананан µлэлии кэлбитэ . Ол туґунан маннык кэпсиир : Сэрии кэннинээ ± и алдьаныы - кээґэнии чілµгэр тµґэ илигэ . Онон да буолуо , олорор дьиэ - уот тиийбэтинэн , 1956 с . быстах кэмІэ пропискалаахтары Москваттан таґаарар туґунан ыйаах тахсыбыта . Мин оннук пропискалаа ± ым . Биґигини , училищены бµтэрээччилэри , КазахстаІІа эбэтэр Саха сиригэр барарга эппиттэрэ , манна анал µірэхтээх кадрдар тиийбэттэрэ . Биґиги хас да буолан Саха сирин талбыппыт . Казахстан харчытын ыыппата ± а , оттон Саха сиригэр наадыйыы улахан этэ . Барыах буолбуттартан от ыйын 25 кµнµгэр Ольга Битюцкаялыын иккиэ эрэ буолан Осетрово ± а диэри поеґынан айаннаабыппыт . Аргыспыт Саха сириттэн сылдьар киґи тµбэспитэ . Кини киин оройуоІІа µлэлииргэ сµбэлээбитэ . Борохуокка бииргэ µірэммит Галина Щелкуновабытын кірсµбµппµт . Сµрдээ ± ин µірэн - кітін , сµргэбит кіті ± µллэн айаннаабыппыт . Министерство кадрга отдела киин оройуоннарга миэстэ бµппµтµн иґитиннэрбитэ . Онон сорохтор Орто Халыма ± а , кинилэр икки эдэркээн кыыс - Валентина Петровна оройуоннаа ± ы балыыґа акушеркатынан , Галина Ивановна санэпидотделга ананан Муома сиригэр µктэммиттэр . Олохтоохтор олус истиІник кірсµбµттэрин иккиэн тоґо ± олоон бэлиэтииллэр . Билигин ол кэмнэри маннык ахталлар : Хонууга бала ± ан ыйын 19 кµнµгэр кэлбиппит . Олус µтµі кµн этэ . Хаар ір тµспэтэ ± э , 굴µн хойутаан кэлбитэ . Тµµнµн тымныйар буолан сарсыарда от - мас кырыаран турара кірµіххэ олус кэрэ буолара . Амбулатория дьиэтэ кыра эрээри олус ырааґа , балыыґа да ± аны оччотоо ± у ирдэбилгэ сіп тµбэґэрэ . Балыыґа территориятыгар олорбуппут , біґµілэккэ атыылаґа эрэ кэлэрбит . Аттыбытыгар уопсай дьиэлэр , чугас кулууп бааллара . Аґынан - таІаґынан хааччыллыы µчµгэйэ . Ичигэс таІаспытын илдьэ кэлбиппит , онон кыґыІІы тымныыны билбэтэхпит . Дьону - сэргэни , биир идэлээхтэрин кытта уопсай тылы булан , кыргыттар µлэ - хамнас µіґµгэр тµспµттэрэ . Кылгас кэм иґигэр ыарыґахтарын кытта сахалыы тыл бырахсан ійдіґір буолбуттара . Сотору барыга - бары кіхтііх Валентинаны комсомол райкомугар учуот салаатын сэбиэдиссэйинэн быыбардаабыттара . Ол эрээри эдэр специалист сыл эрэ µлэлээт , балыыґатыгар тіннµбµтэ . Оччотоо ± у кµµрээннээх комсомольскай олох эдэрдэри чугаґатара - тµмэрэ . Тµбµктээх µлэ µіґµгэр кыргыттар олохтоох ыччаттары кытта до ± ордоспуттара . Аллайыахаттан тірµттээх комсомол обкомун инструктора , мэлдьи кµлэ - µірэ сылдьар , кірдііх кэпсээннэринэн ыґыахтанар саха уола Серафим Щелканов эдэр эмчит Валентина тоІуй сµрэ ± эр таптал уотун сахпыта . Оттон Чурапчытаа ± ы педучилищены бµтэрбит эдэр учуутал Василий Пермяков мэлдьи комсомольскай µлэни ірі туппут , туохтан да толлубат , ыраах учаастактарга табанан , атынан тиийтэлиир Галинаны итиитик таптаабыта . Валентиналаах Серафим 1958 с . маІнайгынан ыал буолбуттара , маІнайгы типовой дьиэ ± э квартира ылбыттара . Сааґыары ити квартира ± а Галиналаах Василий сыбаайбалаабыттара . Эдэр ыаллар маІнайгы о ± олоро Надя , Миша биир сылга тіріібµттэрэ . Јссі кинилэр до ± отторо эмчит Мария Алексеевна , учуутал Николай Алексеевич Коростелевтар Леналара эмиэ ити о ± олордуун саастыы . Онон µс до ± ордуу ыал о ± олорун бииргэ ииппиттэрэ , хардарыта кімілісµґэллэрэ . Щелкановтар Серафим Михайлович тіріібµт дойдутугар Русскай Устье Полярнай біґµілэгэр биир сыл , онтон Чокуурдаахха µлэлээбиттэр . Сотору Валентина Петровна доруобуйатын туругунан Хонууга кіспµттэрэ . Манна сибиэґэй µµт , сир аґа дэлэйэ , тыал кырата . Петровна оройуон балыыґатыгар дьуґуурунай медсиэстэрэнэн , уола тіріібµтµн кэннэ санэпидстанция ± а µлэлээбитэ . 1975 сылтан 1995 сылга µлэттэн уурайыар диэри тубдиспансерга сиэстэрэлээбитэ . Бэрээдэги тутуґуннарар , биир тыллаах амарах эмчиттэрин бµгµн да махталынан ахталлар . Ити курдук талан ылбыт идэтигэр оло ± ун 39 сылын анаата , Муома дьонун ытыктабылын ылла . Тубдиспансерга µлэлиэ ± иттэн сибэккини , араас сэдэх маґы µµннэриинэн таптаан дьарыктаммыта . Тэрилтэ иґэ ірµµ эгэлгэ кэрэ сибэккилэринэн , дьиэ ± э µµнэр мастарынан киэргэнэрэ . Лимон маґа , абрикос сµµрбэттэн тахса сыл µµнэрэ . Кµіх муннугу кини уонна А . Н . Слепцова кіріллірі - харайаллара . Билигин олорор уопсай дьиэбит тµннµгµн анныгар сайын аайы черемуха , бузина мастар силигилии ситэллэр , эгэлгэ сибэкки дьірбіті ааґар дьон хара ± ын µірдэр . Ыал а ± ата Серафим Михайлович пенсия ± а тахсан баран охотоведынан , булчуттар , балыксыттар обществоларын председателинэн уґун сылларга µлэлээбитэ . Спорт ветерана . Билигин да саахымакка , дуобакка оройуоІІа кµрэхтэґэр , судьуйалыыр . Кыґал ± алаахтарга кіміліґін адвокаттыыр . Кыыстара Надежда Серафимовна эмп µлэґитэ , уоллара Сергей Серафимович сварщик . Олохторун Муома ыччаттарын кытта холбообуттара . Кийииттэрэ Антонина Федоровна - учуутал . Кырдьа ± астар алта сиэннээхтэр , алта хос сиэннээхтэр . Галина Щелкунова ( Пермякова ) Оренбургтан тірµттээх . МаІнайгы санэпиднадзор тэрилтэтин олохтоспута . Ол быыґыгар Ґрµйэ Тірдµгэр , Тібµлэххэ , оройуон балыыґатыгар , туббалыыґа ± а эмиэ µлэлээбитэ . Оччотоо ± у эмчиттэр ханна аныылларынан µлэлииллэрэ уонна эмтээґин хайа да салаатыгар дэгиттэр билиилээхтэрэ . Биир кэмІэ акушерканан эмиэ сылдьыбыта . Дьµігэлиилэр кииннэрин быспыт о ± олоро билигин бэйэлэрэ эбээлэр , эґээлэр . - Ыраах Тібµлэххэ атынан айаннаан тиийбитим . Олус кэрэ айыл ± атынан абылаабыта . Балыыґа бэртээхэй лабораториялаа ± а . Анализ оІорорго , микроскобунан µлэлииргэ маІнай онно µірэммитим , - диэн кэпсиир Галина Ивановна . - Онтон Дьокуускайга лабораннар куурустарыгар ыыппыттара . Ити курдук саІа идэни баґылаан барбытым . Кэлин санэпидотделга сэбиэдиссэйдээбитэ . СГУ биологическай факультетыгар кэтэхтэн µірэнэн диплом туппута . 1972 с . оройуоІІа анал µрдµк µірэхтээх µтµікэн µлэґит Л . Н . Пыникова кэлбитэ . Отдел станция буола кэІээбитэ . Ґлэґит элбээн , Галина Ивановна бактериолог - враґынан анаммыта . 1980 с . КазахстаІІа идэтин µрдэтиммитэ . Ити идэтинэн µйэ чиэппэрэ µлэлээн , клиническэй анализтары оІорон , кутталлаах ыарыылары утары охсуґан кэллэ . Дьон доруобуйатын туґугар барыта 47 сыл µтµі суобастаахтык µлэлээтэ . Кэргэнэ Василий Егорович ір сылларга комсомолга , партия райкомугар , оройуон дьаґалтатыгар µрдµкµ дуоґунастарга µлэлээбитэ . Эйэ фондатын олохтоох тэрилтэтин салайбыта . Хомойуох иґин , олохтон эрдэ барбыта . Икки уол о ± олоохтор . Михаил Васильевич - тутааччы , Александр Васильевич - электрик . Ґс сиэннээхтэр . Кийииттэрэ саха кыргыттара . Софья Кузьминична - эмчит , Наталья Кимовна - иитээччи . Галина Ивановна - СР санэпидсулууспатын бочуоттаах µлэґитэ , РФ доруобуйа харыстабылын туйгуна , оройуон бочуоттаах гражданина . Кини оройуон " Индигир уоттара " хаґыатыгар µйэ аІарыттан ордук кэмІэ биир идэлээхтэрин сырдатан кэллэ . Кыралаан хоґоон суруйар . Элбэхтэн биир хоґоон . " Ю " гора нас сдружила , И навек породнила , Видно , силой могучей обладает она . Как встречали рассветы Сердце помнит все это , Счастье радостной встречи испытали сполна . Дети здесь народились , Внуки здесь появились , И сроднили навеки с этой нас стороной . Годы мигом промчались В основном , без печалей , Никогда не жалели о судьбе мы иной . Благодарны мы людям За любовь и внимание , Что всегда окружали нас в этом краю . Всем , что было , делились , Никогда не гордились , И всегда предлагали нам помощь свою . Пусть продолжится вечно Эта дружба сердечная . Только можно лишь в дружбе так радостно жить , Якутия с Россией - есть могучая сила , Суждено им навеки и жить и дружить . Раиса БЫЛБАНАЕВА . Муома . Хаартыскаларга : В . П . , С . М . Щелкановтар ; Г . И . , В . Е . Пермяковтар ( 1958 с . )
Саха норуотун тылынан айымньытын чыпчаалынан олоңхо буолар . Кини суолтата аңаардас тыл уус - уран айымньыта буоларынан эрэ бүппэт . Кини саха норуотун историятын , философиятын , итэ5элин , төрөөбүт айыл5атын үөрэтэргэ суолтата эмиэ улахан . Бу иһин кининэн , хоһоон ньыма сабыдыалын араңалаан араардахтарына , наука араас араңалара туттуохтарын сөп , этнографтар ¸ историктар , лингвистэр , философтар . Оттон искусство өттүнэн ылар буоллахха олоңхо - Саха норуотун энциклопедията , бары күндүтэ , кэрэтэ мустубут эйгэтэ , музейа . Кини саха фольклорун бары жанрдарын түмэр айымньыта , лирическай ырыатыттан драматыгар тиийэ .
Көстөкүүн Оруоһуну тыыннааҕар баттаһа төрөөбут Михаил Иннокентьевич Аргунов - Илиитэ Суох диэн ытык кырдьаҕас оҕо сылдьан бэрт элбэхтэ көрбүтүн туһунан бу курдук кэпсээбитэ : Мин балачча чороччу улаатан эрэр уол эрдэхпинэ биһиэхэ Кыттайбаҥҥа олордохпутуна хас саас аайы кэлэн , эр дьону мунньан хаарты оонньуурун үгүстэ көрбүтүм буолуо . Онно Биллэхпинэ кини кэпсээбит - ипсээбит , ыллаабыт - туойбут , элбэх саҥалаах , олус ыраас ис киирбэх сэбэрэлээх , арыы саһыл хааннаах , ортону үрдүнэн уҥуохтаах , хайдах эрэ ыйааһыннары соҕус көрбүт , кэннин диэки кэдирги соҕус тайбаан хаамар , сыыдамнык туттубут - хаптыбыт , ыраас чэбэр таҥастаах - саптаах , омос көрдөххө , киһиргэс , дэбдэн көрүҥнээх гынан баран , бодоруһан бардахха олус судургу , кыраҕа - кыаммакка аһыныгас майгылаах , ончу баттыгаһа суох киһи эбит этэ . Кини баайын быһыытынан обургу эргиэмсик , хаартыһыт кыдьыктааҕа . Саха сорох атын баттыгастаах ньүдьү балай баайдарын курдук бэйэлэрин хамначчыттарын , атын кыралары - кыамматтары даҕаны сирэйэ - хараҕа суох баттаан - үктээн олорбут сураҕа иһиллибэт .
Хас кэрдиистэн - кэрдиискэ , ол аата халлаан хаттыгаһын кэрдиитигэр дабайан аайы өй - санаа , культура , норуот уопсай туруга үрдээн - сайдан , турдар туран иһиэхтээх диэн санааннан салайтарыахтаахпыт . Дьэ ол иһин быйылгы ыһыаҕы Улуу Суоруҥҥа анаан ыһар тоҕоостоох . Улуу Суорун бэһис халлааҥҥа олорор , кини Орто дойду дьонугар оһоххо умайар уоту , тыыннаах буолар эниэргияны - сүрү биэрбит . Итини таһынан кини уустар , ойууннар тыл илбиистээхтэр , талба талааннаахтар төрүттэринэн биллэр . Онон бу Айыы идэ таҥаратын быһыытынан ордук суолталаах . Сахаларга идэ икки өрүттээх : үчүгэйгэ , үтүөҕэ тардыыһыылаах өттө сайдыыны , кэлэр кэскили түстүүр , онтон куһаҕаҥҥа кэдэрги өттүгэр тардыыһыылаах буоллаҕына , олоҕу алдьатар үрэйэр күүстээх . Былыргы сахалар утарыта күүстэр күөннэһиилэрин түмүгэр сайдыы , инники кэскил түстэниитин таах өйдөөбүттэрэ уонна идэ таҥарата айыы аймаҕын араҥаччылыыр , күн улууһун көмүскүүр аналын үрдүктүк туталлар онуоха анаан сиэр - туом толороллоро . Онно быйылгы ыһыахтары идэ таҥаратыгар Улуу Суоруҥҥа анааһын идэлээх , талааннаах , дьоҕурдаах дьоннорбутун үрдүктүк тутуу , сыаналааһын уонна кинилэр талба талааннарын өркөн өйдөрүн үтүөҕэ , кэрэҕэ туһаайалларын курдук аман өспүтүн , алгыспытын тиэрдиэхтээхпит . Бу түгэн быйылгы ыһыах сүрүн бэлиэтинэн буолуохтаах .
6 . Аахсыйалаах уопсастыбалар аһаҕас буолуохтаахтар , дьонтон тугу да кистиэ суохтаахтар . Боростуой аахсыйалаахтар хампаанньалар үлэлэрин билиэхтээхтэр , оннук сокуон ылыллыахтаах . Кинилэр хампаанньалар көдьүүстээхтик үлэлииллэригэр дьайар кыахтара баар буолуохтаах .
Георгий Устинович уолан оҕо сааһа сахалар олохторугар тосту уларыйыы сылларыгар ааспыта . Кини советскай оскуолаҕа үөрэммитэ . Саха сиригэр ыраахтааҕы былааһын сууллуута , советскай былаас үөскээһинэ , гражданскай сэрии дьалхааннаах дьыллара , советскай былаас маҥнайгы элбэҕи эрэннэрэр дьаһаллара - барыта Г . У . Эргис оҕо - эдэр сааһын кытта алтыһаллар .
От ыйын 8 кµнµгэр СР Президенэ Вячеслав Штыров кыттыылаах мунньахха Ленскэй улууґун Витим біґµілэгэр агропромышленнай комплекс тутуллуутун кірдµлэр , дьµµллэстилэр . Сµрµн иґитиннэриилэри СР тыа хаґаайыстыбатын министрин бастакы солбуйааччы Владимир Черноградскай уонна " СР Правительствотыгар государственнай сакаасчыт сулууспата " ГУ генеральнай директорын э . т . Андрей Норин оІордулар . Кинилэр сµнньµнэн ВитимІэ агропромышленнай комплексы тутуу хайдах баран иґэрин кэпсээтилэр . ДьиІэр , комплекс тутуллуута са ± алана илик . Ол курдук , бу сылга тутуу бырайыактыыр сметатын µлэтэ оІоґуллан бµтµіхтээх . БилиІІи туругунан агропромышленнай комплекс территориятын схемата оІоґуллубут . Итини тэІэ билигин инженернэй уонна транспортнай инфраструктура былаана толкуйдана сылдьар . Бу µлэ быйыл от ыйыгар µмµрµтµллµіхтээх . Агропромышленнай комплекс µлэґиттэригэр анаан 33 олорор дьиэ учаастага хайыы - µйэ быґаарыллыбыт . Бу дьиэлэр " 2012 сылга диэри тыа сирин сайыннарыы " тус сыаллаах федеральнай программа ± а хабыллан , тутуута са ± аланыахтаах . Аґа ± ас аукцион тµмµгµнэн " АТР - агро " ХЭО ( Москва ) агрокомплекска тутуллуохтаах производственнай объектар докумуоннарын оІорор буолбут . Кинилэргэ кулун тутар ыйга 5 міл . солк . абаанса бэриллибит . Ол тµмµгэр 5 міл . 140 тыґ . солк . бырайыактыыр µлэ оІоґуллубут . Хомойуох иґин , СР Арбитражнай суута ыам ыйын 5 кµнµнээ ± и быґаарыытынан , агрокомплекс производственнай объектарын рабочай докумуоннарын оІорор туґунан контрагы дьиІэ суо ± унан аахпыт . Ол иґин СР Тыатын хаґаайыстыбатын министерствота от ыйын 16 кµнµгэр аукциону хаттаан ыытар буолбут . Ити туох тірµіттэн тахсыбытын Вячеслав Штыровка саас - сааґынан быґааран биэрдилэр . Ити докумуоннары оІорууга ВитимІэ кірµллµбµт µбµ ( 18 міл . солк . ) уопсай харчы быґыытынан аґарбыттар . ДьиІэр , агропромышленнай комплекс докумуоннарын оІорууга диэн " аадырыстаныахтаах " эбит . СР Прокуратурата итини сыыґанан аа ± ан , Арбитражнай суут кірµµтµгэр ыыппыт . Ол эрээри , ити тµргэнник быґаарыллыа диэн эттилэр . Итини тэІэ , тыа хаґаайыстыбатыгар туґалыахтаах 822 , 4 га сир мээрэйдэниитэ уонна ол сир кадастровай сыанатын быґаарыы быйыл бала ± ан ыйын 1 кµнµгэр диэри тµмµктэниэхтээх . Итинтэн сиэттэрэн , Витим біґµілэгэр тутуллуохтаах агрокомплекска туґалыахтаах сири чілµгэр тµґэрии µлэтэ кµµскэ ыытыллыахтаах . Быйыл 396 га сир хайаан да ± аны чілµгэр тµґэриллиэхтээх . Манна анаан 7 міл . 105 тыґ . солк . тыырыллыбыт . Сири саІардыыга уонна чілµгэр тµґэриигэ Амматтан " Чапчыл ± аннаа ± ы МТС " тэрилтэ µлэлии сылдьар . БилиІІи туругунан 50 га сир оІоґуллубут . СР Правительствотын Председателэ Егор Борисов " Чапчыл ± аннаа ± ы МТС " тэрилтэни сири чілµгэр тµґэрии µлэтин хаачыстыбалаахтык оІоруохтаа ± ын таґынан , итиннэ хаґаайын курдук хаалларалларыгар сµбэлээтэ . То ± о диэтэххэ , эппиэтинэґи сµкпэт буоллахтарына , µрдµнэн - аннынан µлэлиэхтэрин сіп . Сыґыарыллыбыт тэрилтэ сыґыана атын буолара чахчы . Премьер - министр этиитин элбэх киґи сібµлµµ иґиттэ . Онон бол ± омто ± о ылыллар буолла . Вячеслав Штыров мунньа ± ы тµмµктµµр тылыгар быйылгы ылыныллыбыт былаан болдьо ± ор хайаан да ± аны тµмµктэниэхтээ ± ин ыйда . Итини мэґэйдиир , туорайдаґар улахан кыґал ± алар суохтар . Ґп - харчы ірті барыта кэмигэр быґаарыллан иґэр . Саамай сµрµнэ , федеральнай программа ± а киирэн , субсидия кірµллµіхтээх . Маны ситиґэр сыалтан билиІІиттэн ирдэниллэр докумуон оІоґуллуохтаа ± а ыйылынна . Александр ТАРАСОВ
БастыІнары SMS - куоластааґын кімітүнэн талаллар эбит ( саІа технологияны туґаныы манна эмиэ кістір ) . Ол түмүгэр бу хайысхаҕа үс бастыІы талан ылбыттар :
- 1990 с . Республикатаа ± ы радиотелевизионнай биэрии киинигэр кылаабынай инженер ;
Интэриэстээх дьон ыйытыыларыгар урбаан , туризм сайдыытын уонна дьарыктаах буолуу министиэристибэтин үлэһиттэрэ , маны тэҥэ куорат дьаһалтатын урбааҥҥа , бырамыысыланнаска уонна тырааныспарга салаатын испэсэлиистэрэ эппиэттиэхтэрэ . « Горячай линия » сарсыарда 10 . 00 - тан киэһэ 18 . 00 чааска диэри үлэлиир .
Моҕотой күөлэ нуучч . : Моготоево . Дьааҥы - Индигир намталыгар Индигир төрдүттэн чугас сытар туустаах күөл . Иэнэ 323 км ² , тардыытын иэнэ 1170 км ² .
- Мин , уопсайынан , хара маҥнайгыттан , баартыйаны олох ылымматаҕым . Хайдах эрэ барыта албын - көлдьүн , түөкэй … луоһун , былакаат , һуу - һаа … « Сэбиэскэй былааһы уонна хомуньуус баартыйаны араадьыйанан үөҕэр » диэни истибитиҥ буолуо ?
СГУ таһынааҕы күөл көҕөрө сытыйбыт сыта - сымара билиҥҥэ диэри кэлэр курдук . Муостата ортотун диэкинэн маһа тостон , ону сэрэнэн ойон ааһарбыт . Бу ньаҕараҕа кэлин фонтан баар буолуо диэн түһээн да баттаппат этибит . Оттон билигин тиэргэнигэр ураһалаах устудьуоннар уопсай дьиэлэрин оннугар самналлыбыт бородуукта маҕаһыына баара . Суол - иис дьаабы этэ . Устудьуон буолан баран , баҕа бадараанныыр , ооҕуй батыллар суолун туораан саамай күндү маҕаһыыммытыгар хара килиэп уонна кабачоктаах кэнсиэрбэни ылаары сотору - сотору " элиэтиирбит " . Билигин манна улуу убайбыт Ойуунускай аатынан уулусса кип - киэҥинэн сөхтөрөр .
Үгэс быһыытынан , үчүгэй үлэһит дьон сыыйа үрдээн , дуоһунастара улаатан иһэр . Холобур , балыыһаҕа ньээҥкэнэн үлэҕэ киирбит эдэр киһи сыыйа үөрэнэн , үрдээн , сиэстэрэ , биэлсэр , кэлин быраас , кылаабынай быраас буолуон сөп . Көстөрүн курдук , түһүмэх аайы эбээһинэс , дуоһунас үрдээн иһэр . Өскөтүн Кадыров этиитэ олоххо киирдэҕинэ , биһиэхэ хайдах буоларый ? Арассыыйа , баҕар , биир бэрэсидьиэннэннин . Оттон өрөспүүбүлүкэбит , улууспут , нэһилиэкпит салайааччыларын ааттара барыта « баһылык » диэн буолар дуо ? Ити төһө сөбүй !
Кыайыылаахтары Дьүүллүүр Сүбэ толорооччу ырыаны толоруу , ырыа уус - уран таhымын көрөн уопсай субэнэн быһаарар . « Истээччилэр сэҥээрбит ырыалара » бириис хаһаайынынан « Ырыа кырдала » саайт нөҥүө аһаҕас куоластааһын түмүгүнэн саамай элбэх куолаһы ылбыт толорооччу ааттанар .
« Азия оҕолоро - 2012 » аан дойдутааҕы спортивнай оонньуулар буолаллара биир сыл хаалла . Ааспыт күн Дьокуускай куорат Ленин болуоссатыгар оонньуулар саҕаланар кэмнэрин ааҕар электроннай таблону туруордулар . Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ республика вице - президенэ Дмитрий Глушко 365 хонук устата куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара Дьокуускай тупсарын көрүөхтэрэ . Бу кэм иһигэр уулуссалар өрөмүөннэниэхтэрэ , хаарбах дьиэлэр көтүрүллүөхтэрэ , саҥа спортивнай тутуулар дьэндэйиэхтэрэ .
Быйылгы халаан аҕалбыт содулун туоратыы курдук улахан хамсааһынтан « Саха » НКИК туора турбата . Хампаанньа үлэһиттэрэ биир күннээх хамнаһы анал счекка түһэрдилэр , үс аҥаар чаастаах « Биир сомоҕо күүһүнэн » теле - радиомарафону тэрийэн ыыттылар . Икки улуус филиала миэстэтигэр эмиэ итинник марафон тэрийэн , балачча үбү киллэрбиттэрин санатар тоҕоостоох . Холобур , Мэҥэ Хаҥалас улууһун « Майа » устуудьуйатын тэрийиитинэн ( сал . О . О . Марков ) улуус 2 мөл . солк . кэриҥэ суумалаах үбү киллэрдэ . Намҥа ыытыллыбыт итинник аахсыйаҕа « Нам » устуудьуйата ( сал . Г . П . Шишкин ) телемарафоҥҥа 1 , 5 мөл . солк . курдук суумалаах көмө оҥоһулларын ситистэ .
Манна Алтайтан , Бурятияттан , Иркутскай , Кемеровскай , Новосибирскай , Омскай уобаластартан , Красноярскай кыраайтан уонна Саха сириттэн 25 кэлэктиип кытынна . Кыттааччылар омук төрүт үгэһигэр олоҕурбут ырыаны - тойугу , үҥкүүнү , сиэри - туому толорон күрэстэстилэр .
Билэр кыыґым 2 - с кылааска µірэнэр о ± ото бэйэтин ба ± атынан тустуу секциятыгар суруйтарбытын кэпсээтэ . Былырыын маІнайгы кылааска µірэнэр эрдэ ± инэ ийэтэ о ± о музыкальнай оскуолатыгар киллэрбитэ . А ± ыйах ый дьарыктанаат , сібµлээбэт аатыран бырахпыта . Онтон быйыл ийэтигэр тустуунан дьарыктаныан ба ± арарын эппитин , ийэтэ ылыммакка , кыыґа µµтµ - хайа ± аґы булан бэйэтэ суруйтарбыт . Номнуо улуус иґинээ ± и кµрэхтэґиигэ кыттыбыт . Былыр дьахталлар саамай улааппыта учууталлыыр эбит буоллахтарына , аныгы кэмІэ политиканы тиийэ баґылаатылар . Эрдэттэн санаабын биллэриим - тус бэйэм дьахтар аймах , кэрэ аІар эр дьону баґыйа сатыырын биґирээбэппин . Ол эрээри , мин бµгµн политика ± а орооґууну буолбакка , ыраата барбакка , кыыс аймахха спорт ыарахан кірµІнэринэн дьарыктаныы хайдах дьайыытын туґунан аа ± ааччылары кытта санаабын µллэстиэхпин ба ± арабын . Спортивнай кµрэхтэґиилэр , дьарыктар хара маІнайгыттан эр дьоІІо анаан айыллыбыттара . Ол ча ± ылхай туоґутунан , Греция ± а ыытыллыбыт аан маІнайгы Олимпийскай оонньууларга дьахталлары кытыннарбаттарын таґынан , онноо ± ор стадиоІІа киирэллэрин боппуттара µґµ . Итини оччотоо ± у дьон мээнэ ± э тутуспатах буолуохтаах . Аныгы кэмІэ кыргыттар спорт араас кірµІµнэн дьарыктаналлара маассабай кістµµгэ кубулуйда . Сорох дьон , былыр дьахталлар былаачыйаларын ірі тардынан баран тусталлара диэн кэпсииллэр . Ити бука бэттэх со ± ус кэм буолуохтаах . Аналитиктар ПекиІІэ ыытыллыбыт 2008 сыллаа ± ы Олимпийскай оонньууларга хас биирдии онус кыттааччы эчэйбитэ диэн этэллэр . Итиннэ бокс , гимнастика , футбол о . д . а . кірµІнэр киирэллэр . Медиктэр кэтээн кірµµлэринэн , кэлин онноо ± ор футболга , баскетболга , хоккейга эчэйии элбээбитэ бэлиэтэнэр . Ордук тобук , атах сµґµі ± э эмсэ ± элиир эбит . БылырыыІІыттан кыргыттар бокстара олимпийскай кірµІІэ киллэрилиннэ . Онон , спорт ити кірµІэ іссі µрдµк чыпчаалга тахсар , сайдар сибикилээх . Манан сибээстээн , кыргыттар бокска талаґыылара , мэтээл туґугар туруулаґыылара кµµґµрэр чинчилээх . Саха сиригэр да ± аны сµрµн бол ± омто олимпийскай кірµІнэргэ ууруллар . Мэтээл туґугар олимпийскайа суох кірµІнэрдээ ± эр лаппа элбэх µп - харчы кутуллар , кімі оІоґуллар . Мас тардыґыы Россияттан са ± алаан , бµтµн аан дойдуга тахсан эрэр . Сахалар былыр - былыргыттан бµібэйдээн илдьэ кэлбит национальнай кірµІмµт аан дойдуга биґирэнэрэ , сахалары ааттатара кэрэхсэнэр . Ол эрээри , спорт бу кірµІэ медицина хара ± ынан µірэтиллэ илик диэн истибиттээхпин . Оччотугар кыргыттар дьарыктаналлара хайдах эбитэ буолла ? 1900 сыллаахха Олимпийскай оонньууларга уопсай ахсаантан дьахтар аймах 15 % эрэ хабар эбит буолла ± ына , 1996 сыллаа ± ы чинчийии лаппа µрдµк ( аІарын кэриІэ ) сыыппараны кірдірбµтэ . Россия µрдµнэн 1980 - с сылларга спорт маастардарын 25 - 30 % дьахтар этэ . Билигин аа ± ан ситиллибэт . Сорох кірµІнэргэ кыргыттар , дьахталлар эр дьонноо ± ор элбэх рекорду олохтууллар . Ол курдук , Польша ± а 13 саастаах кыыс о ± о ыарахан атлетика ± а бэйэтин саастыылаах уолаттарын лаппа куоґаран турардаах . Итини ама киэн тутта , холобур оІосто кэпсиэххэ сіп дуо ? А ± ыйах сыллаа ± ыта эрэ спорт бу кірµІµнэн уол о ± о 16 сааґыттан дьарыктаныан сіп диэн этиллибитэ . Былырыын кыргыттар тхэквондо ± а кµрэхтэґиилэрин кірбµппµн кэмсиммиттээхпин . ЭІин араастаан хаґыытыы - хаґыыты тэбиэлэґэллэр . Ону кірін олорор эр дьоммут тэптэрэн биэрэрдии кигэллэр . Тус бэйэм итини кэрэ аІардары улахаІІа уурбат , сыаналаабат буолуу , оттон кыргыттар бэйэ - бэйэлэрин кытта охсуґууларын курдук сыаналыыбын . Соторутаа ± ыта эрэ боксанан , тустуунан , тхэквондонан , каратэнан , ыарахан атлетиканан , футболунан , о . д . а . кірµІнэринэн эр дьон эрэ дьарыктанар диэн ійдібµллээхпит . Оттон билигин хайда ± ый ? Хайа да эйгэ буоллун , Европа дойдуларын кэрэ аІардарын батыґан , эр дьон кэнниттэн " олорсон " иґэбит . Ама , эґиги , ийэлэр , а ± алар о ± олоргут улааттахтарына уол курдук кірµІнэниэхтэрин , ийэ буолар аналтан , сирдээ ± и дьолтон матыахтарын ба ± ара ± ыт дуо ? Эмэх мастан тутуллубут дьиэ эрдэ сытыйарын , эргэрэрин кэриэтэ , мілтіх доруобуйалаах ийэттэн иринньэх о ± о тірµµр . Спорт бу кірµІнэрэ ордук кыыс о ± о ± о , дьахтар доруобуйатыгар охсуулаа ± ын учуонайдар , медиктэр номнуо быґааран тураллар . Бастатан туран , ыараханы кіті ± µµ сис тоно ± оґугар охсор . Онон сыыйа - баайа , биллибэтинэн - кістµбэтинэн , сис тоно ± оґо оннуттан хамсыыр , остеопороз курдук ыарыылар µіскµµллэр . Ыарахан ыйааґыны кіті ± ір , истэригэр доргуйууну , эчэйиини ылар кыргыттар о ± оломмот тµгэннэрэ элбэх . Кэтээн кірдіххі , ыарахан атлетиканан дьарыктанар эр дьон , дьахталлар да ± аны ыйааґыннара улахан буолар . Кинилэр ыараханы кіті ± µµлэрэ систэригэр , сµґµіхтэригэр уонна сµрэхтэригэр дьайар . Аны кыргыттар гормональнай функциялара кэґиллэр кутталлаах . Итинтэн сиэттэрэн кэлин кыайан о ± олонумуохтарын да сіп . Дьахталлар ыарахан атлетиканан дьарыктаммыттара баара - суо ± а 15 - 20 сыл буолла . Јссі да ± аны орто кілµінэ дьоІІо киирсэллэр . Оттон кырыйдахтарына ити хайдах дьайыай ? Кинилэр бі ± і доруобуйалаах буолалларыгар ким эмэ мэктиэ биэрэр кыахтаах дуо ? Иккиґинэн , спорт араас кірµІнэринэн дьарыктана , эбэтэр кµрэхтэґиигэ кытта сылдьан эчэйии ылбыт , дэІнэммит спортсменнары аа ± ан ситиллибэт . Сорохтор олохторо тута сарбыллар . Атыттар тыыннаах хаалан , инбэлииккэ кубулуйаллар . Сорохтор µтµірбµт курдук буолаллар . Ыарыы билиІІитэ биллибэт , кэлин сааґырдахтарына дьар ± а буолан аалыа турда ± а . Мин санаабар , сонуну киэІник сырдатар эйгэ ± э дьахталлар куоталаґыыларын арбааґын кыргыттарга холобур буолар . Ол да иґин , кэлиІІи кэмІэ кыыс о ± о спорт ыарахан кірµІµнэринэн , боксанан , тустуунан дьарыктаныыта биллэ элбээтэ . Тіріібµт - ууґаабыт , ійдірµн - санааларын туппут дьахталлар , ба ± ар , эрчилинниннэр . Оттон кыргыттар ? Хомойуох иґин , саІа рекортары эккирэтии сµпсµлгэнигэр , эчэйии туґунан умуннубут . Ґсµґµнэн , спорт µгµс кірµІµн эр дьон бэйэтэ дьарыктанаары толкуйдаабыта . Манна кинилэр бэйэлэрин кµµстэрин - уохтарын , психическэй , хамсанар уратыларын учуоттаабыттара . Сыыйа - баайа кыра уларытыылары киллэртээн , дьахталлар дьарыктанар буолбуттара . Эттэрин - сииннэрин аґары эрчийбит кыргыттар , дьахталлар тас кістµµлэрэ эр дьоІІо майгынныыр . Саха сирин спортсменнара онтон хаалсыбаттар . Холобура , илии , атах былчыІнара кыыска барсыбат буола олус сайдаллара , сарыннара іттµктэринээ ± эр кэтитэ кірµіххэ сµіргµ . Онноо ± ор аныгы Олимпийскай оонньуулар а ± алаатар - а ± алара Пьер де Кубертен , дьахталлар чэпчэки атлетиканан дьарыктаналларын биґирээбэтэ ± э . Ити курдук , спорт ыарахан кірµІнэрэ кыргыттарга , дьахталларга доруобуйаларыгар , тас дьµґµннэригэр куґа ± ан іттµнэн дьайарын туґунан µгµс холобуру а ± алыахха сіп . " Саха сирэ " хаґыат биир эрэллээх аа ± ааччыта , спорт бэтэрээнэ Николай Третьяков 2008 сыллаахха бэчээттэппит " Кыыс уонна спорт " диэн ыстатыйатыгар : " … кэрэ аІардары кµµґµ - уо ± у , хабыр хапсыґыыны , охтууну , доргуллууну кытта аргыстаґар кірµІнэри - тустуу бары кірµІнэрин , боксаны , ыараханы кіті ± µµнµ , мас тардыґыытын , футболу , о . д . а . кірµІнэргэ кыргыттар тиритэ - хорута кµрэхтэґэллэрин олох утарабын . … сирэйэ - хара ± а кі ± ірµµлээх , илиитэ да , ата ± а да бэрэбээскилээх , эбэтэр кібµіргэ хотторон тиэрэ быра ± ыллыбыт , рингэ ± э нокаут ылан ійі суох сытар кыыґы кірдіххµтµнэ сµрэххит ытырбахтаабат , дууґа ± ыт аймаммат дуо ? " - диэн уу харахха этэр . Дьахтар аймах ити курдук биллибэтинэн - кістµбэтинэн кµµстээх аІардары хам баттыыр . Салгыы ити курдук буолар тµгэнигэр , били , ууну харчыга атыылаґан иґэр буолуохпут дииллэрин итэ ± эйбэтэхпит курдук , аны а ± ыйах сылынан эр киґи наадата суох малга - салга кубулуйуо . Государствоны дьахтар баґылыа , дьиэ кэргэІІэ булааччы - талааччы дьахтар буолуо , ону ааґан дьахтар эр киґитэ суох о ± олонор кыахтаныа . Оччо ± о эр киґи туохха нааданый ? Сорохтор , ба ± ар , бэйэбит олохпут - бэйэбит дьыл ± абыт дии саныаххыт . Ол эрээри , доруобуйа хаґан ба ± арар инники кµіІІэ туруохтаах . Эр киґи кыыска , дьахтарга аан маІнай кэрэ дууґалаах , нарын сэбэрэлээх уонна доруобай о ± ону тірітір - ууґатар , ийэ буолар аналлаа ± ын кірдµµр . Ол эрэ кэнниттэн кµµґµн - уо ± ун кірір . Людмила ПОПОВА .
- Биллэн турар , түүннэри - күнүстэри түбүгүрэрбин дьонум аґына саныыллар . " СылайбытыІ буолуо , сынньана түс ээ " эрэ диэхтииллэр . Ол гынан баран туох даҕаны диэн сэмэлээбэттэр . Тіттірүтүн , кіміліґі сатыыллар , ійүүллэр . Мантым таґынан , бэйэм туспа тэрилтэлээхпин ээ . Урбаанньыт буолбутум балтараа сыл буолла . " Сааґыран баран ол - бу буолан " диэхтэрэ диэн кыбыстабын .
бигэргэтэллэр Хотугу сир тірµт олохтоох а ± ыйах ахсааннаах норуоттарын бэрэстэбиитэллэрэ Бултааґын уонна балыктааґын Саха сирин тірµт олохтоохторун тµІ былыргы ібµгэлэрин са ± аттан кµн бµгµнµгэр диэри сµтэрбэккэ - оґорбокко илдьэ кэлбит биир сµрµн дьарыктарынан буолар . Оттон ити Уґук Хотугу сир а ± ыйах ахсааннаах норуоттарыгар іссі ордук тирээн турар суолталаах µтµі - мааны µгэґинэн уонна тыыннаах иитиллэн олоруу бигэ тірµтµнэн биллэр . Ол да иґин буолла ± а , 2006 сыл ахсынньы 29 кµнµгэр кµµґµгэр киирбит 258 № - дээх федеральнай сокуонунан дойду субъектарыгар тулалыыр айыл ± а тыынар тыыннаах эйгэтин сібµн кірін туґаныыны сµрµннµµр быраап бэриллибитэ . Итиниэхэ оло ± уран кинилэр сирдэригэр - уоттарыгар тулалыыр эйгэ сµµрэрин - кітірµн уонна уутун харамайын харыстыыр итиэннэ туґаныыны сµрµннµµр аналлаах государственнай тэрилтэни тэрийэллэригэр ирдэбил туруоруллубута . Ону олоххо киллэрэр соругунан былырыын биґиэхэ бултанар кыылы харыстыыр уонна бултааґыны сµрµннµµр республиканскай таґымнаах булт хаґаайыстыбатын департамена тэриллибитэ . Салгыы »
Саха сиригэр , өрүү да буоларын курдук , « Биир ньыгыл Арассыыйа » баартыйа кыайда . Кулун тутардааҕы быыбарга бу баартыйа туруорбут дьонуттан 58 , 56 % - на кыайбыт буоллаҕына , бу сырыыга 73 % - ҥа тиийдэ . Онон киин толоруулаах кэмитиэккэ Уһук Илиннээҕи үлэни сүрүннүүр Г . Сахьянов Саха сиринээҕи толоруулаах кэмитиэт салайааччыта А . Ноевка махтанна . А . Ноев бары быыбардааччыларга өйөбүллэрин иһин махтанан туран , дьон - сэргэ үрдүк итэҕэлин түһэн биэрбэт курдук үлэлииргэ эрэннэрдэ диэн олохтоох салаа пресс - сулууспата иһитиннэрэр .
Манна 50 - с сыллар са ± аланыыларыгар Дьокуускайга эдэр - сэнэх саастарыгар дьыл ± а - хаан 굴эйиитинэн кірсµбµт уонна кµн бµгµнµгэр диэри ол кэмнээ ± и истиІ , сылаас сыґыаннаґыыларын ірі тутан урукку оннунан хаалларбыт икки кэрэ киґи , икки омук ча ± ылхай бэрэстэбиитэллэрэ - саха уонна литовец бµтµн µйэ аІардаах тулхадыйбат до ± ордоґууларын туґунан кэпсэнэр . Салгыы »
Боростуой норуокка « Питер дьоно » дэнэр В . Путиннаах Д . Медведев тандемнара ааспыт 10 сылга , туох да диэбит иһин , туруктаах олоҕу мэктиэлээн кэлбитин мэлдьэһэр сатаммат . В . Путин ыһыллыбыт дойдуну тутан судаарыстыба өйдөбүлүн , сокуон өрө тутуллар бэрээдэгин олохтообута . Сокуону ытыктыырын биллэрэн , Арассыыйа устуоруйатыгар аан бастаан , үрдүкү былаастан туораабыта . Д . Медведев кини бэлэмнээбитигэр тирэҕирэн дойдуга түргэн тэтимнээх аныгылыы сайдыыны ыытыахтаах . Уобарастаан эттэххэ , кини Геракл курдук дойдубутугар мустубут кири - хоҕу , хааччахтары ыраастыахтаах . Оттон кинини өйүүр - өйдүүр норуот Авгий көньүүһүнэлэрин ыраастаабыт дохсун уу сүүрүгэ буолуохтаах .
Кыайыылаахтары Дьүүллүүр Сүбэ толорооччу ырыаны толоруу , ырыа уус - уран таhымын көрөн уопсай субэнэн быһаарар . « Истээччилэр сэҥээрбит ырыалара » бириис хаһаайынынан « Ырыа кырдала » саайт нөҥүө аһаҕас куоластааһын түмүгүнэн саамай элбэх куолаһы ылбыт толорооччу ааттанар .
« Майа ± атта Бэрт Хара » аатынан куйуурга кµрэхтэґии Чурапчы Тілійµгэр буолан ааста . Республика « Урожай » обществотын председателэ П . П . Готовцев , улуус дьаґалтатын баґылыгын солбуйааччы С . А . Саргыдаев , нэґилиэк баґылыга Н . И . Аммосов кµрэхтэґии кыттыылаахтарыгар э ± эрдэлэрин тиэртилэр . Сахалар тірµт былыргы бултаан аґыыр µгэстэрин - куйуурдааґыны сайыннарар , аныгы кілµінэ ыччакка тиэрдэр сыаллаах - соруктаах ыытыллыбыт кµрэхтэґиигэ ыаллыы Амма , МэІэ - ХаІалас улуустарын нэґилиэктэриттэн эрэ буолбакка , ыраах Сунтаартан тиийэ кэллилэр . Салгыы »
« Ырыа кырдала » сайт үһүс төгүлүн ырыа күрэҕин биллэрэн эрэр .
Фестиваль тµмµгµнэн бириистээх анал ааттары уонна дипломнары бастыІ биирдиилээн уонна білі ± µнэн толорооччуларга уонна научнай дакылааттарга биэрэргэ дьµµллµµр сµбэ быґаарда . Сунтаар улууґун Тµбэй Дьаарханыттан сылдьар « Аман Јс » фольклорнай біліх толоруутун олус сэІээрэн иґиттибит . Салайааччылара СР культуратын µтµілээх µлэґитэ Нина Ильинична Потапова кыттыбыта хаґыс да сыла , урут кини уґуйааччыта Акуча Титова бэйэтэ олоІхо айан толорор этэ . Бу біліх бэйэлэрин биир дойдулаахтарын С . А . Зверев « Кулан кугас аттаах Куллустай Бэргэн » диэн олоІхотун толордулар . С . А . Зверев быйыд 110 сааґа бэлиэтэнэр , онно бэлэмнэнии сиэринэн бу олоІхо толоруллубута олус µчµгэй . Жюри чилиэттэрэ биґирээтилэр уонна « Тµілбэ µгэґин утумнааччы » анал ааты иІэрэргэ биир санаанан быґаардылар . Сунтаар Кутанатыттан сылдьар « Кыыґар туІат » уонна « Дуоланнар » біліх биир бастыІынан ааттанан салайааччылара Тимофеев Никандр Прокопьевич « Сатабыллаах салайааччы » диэн анал аатынан бэлиэтэннэ . Никандр Прокопьевич талааннаах о ± олору булан ылан кыра саастарыттан утумнаахтык дьарыктыыр биир тарбахха баттанар уґуйааччыбыт буолар . Кини уґуйар « Кыыґар туІат » білі ± ір биир о ± о олоІхо тэтимин тутан кудулуччу этэрэ истэргэ олус µчµгэй . Тµілбэ µгэстэрин µйэтитиигэ Никандр Прокопьевич µлэтин опытын тар ± атарга былааннар элбэхтэр . Амма БітµІµттэн « Оллоон » біліх о ± олоро « Ґілэн Хардааччы » олоІхону геройдарын кэпсэтиилэрин араас куолаґынан тэтимин бэрткэ тутан толорон хай ± аннылар . Бу біліххі дьарыктанар Ася Соловьева биирдиилээн толорууга эмиэ ситиґиилээхтик кыттан Ґірэх Министерствота анаабыт Владивосток к . « Океан » лаа ± ырга барар путевкатынан на ± араадаланна . Салайааччылара Анисия Даниловна Софронова « БастыІ уґуйааччы » анал аатынан бэлиэтэннэ . Салгыы Чурапчы улууґуттан Герасимова Мария Андреевна салайааччылаах « Айаара » біліх бэйэлэрин тµілбэлэрин аатырбыт олоІхоґута И . Г . Тимофеев - Теплоухов « Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур » олоІхотун сэргэхтик толорон « БастыІ туруоруу » анал аат хаґаайынынан буолла . ОлоІхо тэтимин тутан , тыллара - істірі чуолкайа , кылыґахтаах кэрэ куоластара хай ± анна . Бµлµµ куоратыттан Иванова Светлана Тарасовна салайааччылаах В . О . Каратаев аатынан « Утум » фольклорнай біліх Ф . Ксенофонтов « Дьохсо ± олдьун бухатыыр » олоІхотун ситиґиилээхтик туруоран « БастыІ білі ± µнэн толорооччулар » анал аатынан бэлиэтэннэ . Олохтоох Јрт орто оскуолатын « Кыымчаан » фольклорнай білі ± і С . Г . Алексеев - Уустарабыс « Дьэбириэлдьин Бэргэн » олоІхотун бэрткэ толорон « Кірііччµлэр биґирэбиллэрэ » µрдµк ааты ылла , салайааччылара А . С . Протопопова . Анаабыр улууґун Сааскылаа ± ыттан сылдьар Текеянова С . Н . салайааччылаах « Эйгэ » біліх « Ат уола Аталамии бухатыыр » диэн долган ырыалаах олоІхотун сонуннук толорон эмиэ кірііччµлэр биґирэбиллэрин ылла .
- Күн бүгүн Арассыыйа үрдүнэн Саха сиригэр эрэ агро - оскуолалар баалларын санатар тоҕоостоох . Онон тус анаан оҥоһуллубут учуобунньук Арассыыйа үөрэҕириитин иһинэн тахсыбата өйдөнөр . Ол эрээри кэнэҕэс анал учуобунньуктары таһаарыы уонна оскуолаларга тарҕатыы үлэтэ бэйэбит испитинэн былааннанан турар . 2010 сыллаахха барбыт Абаҕа агро - оскуолатыгар ыытыллыбыт кэмпириэнсийэ уурааҕар ол туһунан суруллар . Онон сиэттэрэн бэйэм үөрэх үс методическай босуобуйатын оҥорон , « Бичик » кинигэ кыһатынан Владивосток куорат типографиятыгар бэчээттэтэн ыллыбыт :
Дьэ , Арассыыйа иһитиннэрэр - биллэрэр сириэстибэлэрэ , үрдүкү салалтата Каддафины утары үлэни ыытан барбыта интэриэһинэй соҕус . Манна , туох - ханнык иннинэ , арҕааҥҥы дойдуларга бэрт буола сатааһын баар буолуон сөп . Иккиһинэн , Каддафи ньиэп хостуур хампаанньалары национализациялаабыт , ол эбэтэр биирдиилээн чааһынай олигархтартан былдьаан ылан уопсай туһаҕа таһаарбыт киһи буоларын быһыытынан , Арассыыйа " элиитэтигэр " хайдах да биһирэнэр кыаҕа суоҕа өйдөнөр .
Ааспыт 2007 сыллаа ± ы халаан уута Нам улууґун Ґідэй біґµілэгэр улахан хоромньуну оІорбута халаан уутун утары µлэлиир комиссия сыыґа дьаґалыттан уонна ыксаллаах быґыы - майгы µлэґиттэрин сыыґа - халты µлэлэриттэн быґаччы тірµіттээх . Ол гынан баран , кинилэр ону билиммэтэхтэрэ . Хата , нэґилиэк баґылыга И . А . Зырянов уонна олохтоохтор бэйэлэрэ буруйдаах аатырбыттара . Салгыы »
3 . Тыа дьоно билигин судаарыстыбаттан субсидияланар уонна соҕотуопкаланар бородууксуйаны эрэ оҥоруунан дьарыктанар . Ылан көрүөҕүҥ хортуоппуй үүннэриитэ төһө барыстааҕын . Өрөспүүбүлүкэтээҕи Тыа хаһаайыстыбатын научнай института аһы - үөлү нуормалаах бэйэҕэ турар сыанатын ааҕыы бэрээдэгин оҥорбута . Ол докумуоҥҥа олоҕуран 2010 сылга хортуоппуй 1 ( биир ) киилэтин үүннэрии ороскуотун аахпытым 18 солкуобай 84 харчыга тэҥнэстэ .
Уопсайа холбоон 784 мөлүйүөн солкуобайтан тахса суумаҕа . Дьону хаарбах дьиэттэн көһөрөр программаҕа Арассыыйа 81 субъега кыттар .
СаІа сыл бастакы кµнµттэн Россия ± а саІа Уу кодексата олоххо киирэр . Онно эбэн эттэххэ быйыл Государственнай уу сулууспата - Јлµінэ тардыытын ууга салалтата республика ± а тэриллибитэ биэс сыла . Онон тэрилтэ салайааччытын солбуйааччы , Российскай Федерация гражданскай государственнай сулууспатын I кылаастаах сµбэґитин Иннокентий Михайлович Андросовы кытта кэпсэттибит . - Иннокентий Михайлович , быйыл 굴µн Государственнай уу сулууспата - Јлµінэ тардыытын ууга салалтата тэриллибитэ биэс сылын туолла . Онон сибээстээн биэс сыллаах µлэ ± итин , туох ситиґиилэрдээххитин билиґиннэр эрэ . - Биґиги тэрилтэбит биэс сыл анараа іттµгэр тµргэнник тэриллиитин сµрµн тірµітµнэн оччолорго дьону - норуоту аймаабыт сааскы халаан уута буолбута . Ити 2001 сыллаах саас Јлµінэ ірµскэ ітірµнэн буолбатах муус харыылара тахсаннар Ленскэй , Јлµіхµмэ , Дьокуускай куораттар , Јлµінэ хочотугар турар µгµс дэриэбинэлэр сааскы халаан уутуттан эмсэ ± элээбиттэрэ . Бу уу содулун туоратарга элбэх дьаґаллар ылыллыбыттара , ол иґигэр государственнай Уу политикатын ситимнээхтик ыытарга диэн Јлµінэ тардыытын Ууга салалтата тэриллибитэ . Билигин биґиги салалтабыт государственнай уу политикатын Јлµінэ уонна Халыма ірµстэр тардыыларыгар сытар Саха сиригэр , ону тэІэ кэлин µс сылтан бэттэх Магаданскай уобаласка кытта ыытар . Онон 42 µлэґиттээх коллективпыт сµрµн соруктарынан - уу ресурсаларын туґанааччыларга лицензиялары быґан биэрии , уу хаачыстыбатын µірэтии , кэтээн кірµµ , уу хаґаайыстыбатыгар сыґыаннаах бары µлэлэри экспертизалааґын , уу содулларын сымнатар уонна ону утары µлэлэри дуогабар бэрээдэгинэн тэрийэн ыытыы , уу µлэлэрин инники , кэнэ ± эски сылларга былааннааґын уонна µіґэ ахтыллыбыт субъектарга ситэриилээх былаас органнарын кытта бииргэ µлэлээґин буолаллар . Бары кірдірµµлэрэ сылтан - сыл аайы сайдыы бэрээдэгинэн куруук улаатан , µрдээн иґэллэр . Холобур , Уу ресурсаларыгар федеральнай агентство Саха сиригэр тыырыллан кірµллэр µбэ 2002 сыллаахха 76 , 0 эрэ міл . солк . эбит буолла ± ына , билигин ити сыыппара анал хайысхаларынан 548 , 0 міл . солк . тэІнэґэр . Ол хайысхалартан биирдэстэринэн инвестиционнай программанан кірµллэр µбµлээґиІІэ киирбит Ленскэй , Јлµіхµмэ , Дьокуускай куораттар , Амма , Зырянка біґµілэктэрин , Кµп сэлиэнньэтин биэрэктэрин бі ± іргітµµ буолар . Таатта Чымынаайытыгар эмиэ маннык тутуу бµтэн турар . Онон бу тутууларга сылтан - сыл µп кірµллµµтµгэр биґиги тэрилтэбит республика Правительствотын туґааннаах тэрилтэлэрин уонна Федеральнай агентствоны кытта балай эмэ µлэни ыытан кэллэ диэн этиэххэ сіп . - Урут биэрэктэри бі ± іргітµµ , онно сыґыаннаах тутуулар тустарынан билбэт этибит эбээт . . . - Бастакытынан , биэрэктэр кыґал ± аларынан ким да ± аны урут дьарыктаммат этэ . Иккиґинэн , былыр - былыргыттан дьон - сэргэ уу чугаґыгар тардыґар буолан , µгµс нэґилиэнньэлээх пууннар улахан , кыра ірµстэр кытылларыгар , эбэтэр хочолоругар , кµіллэр µрдµлэригэр олохсуйан хаалбыттар . Ґсµґµнэн , сир - дойду , тулалыыр эйгэбит , уу син биир тыыннаах организм курдук сайдар , уларыйар куттаахтар . Ити бэрээдэгинэн уонна , биллэн турар , дьон , аныгы олох дьайыытынан биэрэктэргэ улахан уларыйыылар сайдыыларыгар бара тураллар . Манна уу ір сыллаах сайдыытын эбэн кэбис . Дьэ , итинник биричиинэлэринэн билигин Саха сиригэр 20 нэґилиэнньэлээх пууннарга биэрэктэри бі ± іргітµµ эрэйиллэр . - Сааскы халаан уутун утары µлэлэр тустарынан тугу этиэІ этэй ? - КэлиІІи сайдыылаах кэмІэ уу содулун алдьатыыта - кээґэтиитэ , ороскуота сі ± µмэрдик улаатта . Биґиги тыйыс айыл ± алаах Сахабыт сиригэр сылтан - сыл аайы сааскы халаан уута , кµµтµллµбэтэх моґуоктары таґаарар . Учуонайдар айыл ± а , уу бу кістµµтэ алта уонча араас чахчылартан тутулуктанар диэн этэллэр . Олортон ордук улахан оруолу муус 굴µІІµ туруутун туруга , сааскы халыІа , муус хамсыыр кэмигэр салгын температурата ылаллар . Бу µлэлэринэн уу хаґаайыстыбатын салаата дьарыктанар . Кэлэр сылга бэлэмнэнэн эрдэттэн ірµс ханнык учаастактарыгар харыылар тахсыан сіптііхтірµн іссі чуолкайдаан уонна ону Ыксаллаах быґыы - майгы министиэристибэтэ Саха сиринээ ± и салалтатын научнай - техническэй сэбиэтигэр кірін бигэргэттэ . Онон итини тохтоторго араас ірµттээх µлэлэр ыытыллаллар . Холобур , бу ааспыт сааскы халаан уутугар бэлэмнэнэн Јлµінэ ірµс 18 , Алдан ірµс 11 , Халыма ірµс 5 учаастактарыгар мууґу хараардыы , сорох сирдэринэн эрбээґин µлэлэрэ ыытыллыбыттара . Ону таґынан Ытык Кµіл , Чурапчы сэлиэнньэлэригэр , Орто Халыма куоратыгар ууттан кімµскэнэр буор даамбалар тутуллубуттара . Онтон эґиилги 2007 сылга сыґыаран манныгы этиэххэ сіп : кыра µрэхтэргэ халаан уута быйылгы сааскытаа ± ар µрдµк таґымІа ааґар чинчилээх . То ± о диэтэххэ , кыра µрэхтэр бары кэриэтэ толору уулаах тоІнулар уонна билиІІи туругунан кірдіххі хаар халыІ буолсу . Оттон сµрµн ірµстэри сылыктыыр эрдэ . - Јлµінэ ірµс ууга салалтата улуустар , нэґилиэктэр салалталарын кытта µлэтин хайдах тэрийэрий ? - Сµрµн итэ ± эспитинэн ууну тохтотор тутуулары бэлэм бырайыактара суохтара буолар . Бырайыактыыр µлэ сыаната µрдээн , µп - харчы кырыымчыгынан , тылтан кумаа ± ыга кыайан киирбэппит . Итинник биричиинэнэн 20 - чэ нэґилиэнньэлээх пууІІа уу содулуттан кімµскµµр тутуулар са ± аламмакка тураллар . Нэґилиэктэр бэйэлэрин улуустарын салалталарын кытта боппуруоґу бииргэ туруораллара кыайыылаах буолар . Республика Правительствотыгар итинэн дьарыктанар ситэриилээх дирекция диэн µлэлиир . - Ууну туґанааччылары кытта µлэ ханнык хайысханан ыытылларый ? - Ууну туґанааччылары кытта µлэ - тэрилтэ µлэтин биир сµрµн хайысхата . Сыл саІатыгар барыта 721 ууну туґанааччы лицензия ылбыта , итинтэн 231 Магаданскай уобаласка . Хас биирдии туґанааччы тіґі ууну туттарынан анал нолуогу киллэрэр эбээґинэстээх . Тілібµрэ федеральнай хааґына ± а киирэр уонна µбµлээґин бэрээдэгинэн регионнарга тіннір . 2005 сылга ити сыыппара 96 міл . солк . тэІнэспитэ , быйыл алтынньы ый тµмµгµнэн 65 міл . солк . тµмµллэн турар . Бу µлэни Ууну туґаныыны сµрµннµµр салаа баґылаан - кіґµлээн ыытар . Туґанааччылары кытта тустаах µлэ ыытыллар , тіґі ууну хайдах туґанарыттан са ± алаан , ханна , хайдах быра ± арыгар тиийэ аа ± ыллар . Уу хаачыстыбатын тупсарыыга , ыраастааґыІІа анал ирдэбиллэр бааллар . Ити эрэ кэнниттэн ууну туґаныыга кіІµл бэриллэр . - Кэлэр сылтан Российскай Федерация ± а саІа Уу кодексата µлэ ± э киирэр , итинэн сибээстээн туох уларыйыылар тахсыахтарай ? - Бу биґиги сµрµн докумуоммут буолар . Кодекс тохсунньу 1 кµнµттэн µлэ ± э киирэр . Олох сайдыытыгар саІа сыґыаннар киирэ туралларынан сибээстээн , бµгµІІµ кэмІэ эппиэттэґэр сыаллаах - соруктаах докумуонунан буолуохтаах . Ол эрээри элбэх кµµстэр туруулаґан туран бэйэлэрин кірµµлэрин киллэрбиттэрин тµмµгэр Уу кодексатын олоххо киллэрии тула кэпсэтии , міккµір элбиирэ саба ± аланар . СаІа докумуон сµрµн уратыларынан буолаллар : бастакытынан , ууну туґаныы сыґыаннарыгар административнай сыґыаннартан гражданскай - правовой сыґыаннарга киирии . Бу сыл бµтµір диэри ууну туґаныыга лицензия бэриллэр эбит буолла ± ына , эґиилгиттэн ууну туґаныыга дуогабар тµґэрсиэхпит . Онон урут лицензиянан µлэлээґин ірµттэр сыґыаннарын чопчу быґаарар эбит буолла ± ына , дуогабардаґан ууну туґаныы халбархай сыґыаннарга тиэрдэр ірµтэ µгµс буолуон сіп . Иккиґинэн , уу хаґаайыстыбаннай , ууну араІаччылыыр µлэлэри ір сыллаах кірдірµµлэринэн сиэттэрэн былааннааґын . Манна субъектан киирэр уу нолуогун ахсаана улахан суолталанар эбэтэр тіґі µбµ хомуйа ± ын да ± аны , соччону тутун диэн буолар . Ґсµґµнэн , ууну салайыыга Российскай Федерация субъектарын оруолларын µрдэтии . Уу сыґыаннарыгар субъектарга ботуччу боломуочуйалар бэриллэр буоланнар , федеральнай киин субвенция быґыытынан µп кірµіхтээх уонна итинэн дьарыктанар тэрилтэ тэриллиэхтээх . Билигин Уу ресурсаларыгар Федеральнай агентство сокуон олоххо биир кэлимник киирэрин туґугар Россия Правительствотыгар 24 уураа ± ы бэлэмнээн киллэрдэ . Манна уу сыаната µрдээґиниттэн са ± алаан , федеральнай киин уонна субъектар икки ардыларыгар ууга сыґыаннаґыыларга боломуочуйалары , федеральнай киинтэн субъектарга кірµллµіхтээх µбµлээґини тыырсыылар уо . д . а . боппуруостар чопчуланыахтаахтар . - СаІа тэрилтэ тэриллиэхтээх диэн этиигин быґааран биэрбэккин ээ . . . - Уу Федеральнай агентствотын салайааччыта Рустам Хамитов хаста да ± аны суруналыыстары кытта кірсµґµµтµгэр Россия ± а Уунан дьарыктанар биир хаґаайын баар буолуохтаах диэн бэлиэтээн эппитэ . Кини сотору кэминэн уу саамай кµндµ айыл ± а ресурсата буолуо диэн бигэргэтэр . Ааспыт сылларга , сµнньµнэн , сири нµілсµтµµгэ аналлаах тутуулар эрэ µлэ ± э киирбиттэрэ , оттон ууну киртийииттэн араІаччылыыр , биэрэктэри бі ± іргітір , нэґилиэнньэлээх пууннары ууттан кімµскµµр тутуулар ыытыллыбатахтара . Онон республика ± а Уу боппуруостарынан дьарыктанар боломуочуйалаах тэрилтэ , мин санаабар , биир буолара ордук табыгастаах . Билигин уу боппуруостарынан хас да ± аны тэрилтэ дьарыктанар : Айыл ± а харыстабылын министерствотыгар уу фондатын отдела , Правительство ± а уу содулларын туоратарга ситэриилээх дирекция , Тыа хаґаайыстыбатын министерствотын иґинэн мелиорация уонна тыа сирин уунан хааччыйыы управлениета . - Уу кодексата олоххо киирэр кэмэ чугаґаата ± ын аайы , ууга чааґынай сыґыаннар тар ± аналлар , уу объектарын приватизациялааґын кіІµллэнэр диэн этэллэр . - Бу саамай міккµірдээх боппуруос . Уу Кодексатын 8 ыстатыйатын быґыытынан уу объектарыттан " пруд " уонна " обводненный карьер " диэн ійдібµллэргэ киирсэр уу объектара , іскітµн уу аннынаа ± ы сир чааґынай бас билиигэ баар буолла ± ына , чааґынай бас билиигэ барыахтарын сіп . Манна " пруд " уонна " обводненный карьер " диэн ійдібµллэр тула улахан міккµір барбыта уонна билигин да ± аны чуолкайдааґыннары эрэйэр . То ± о диэтэххэ , бу ійдібµллэр олус кыара ± ас быґаарыыны биэрэллэр . Саха сиригэр 700 тыґыынчаттан тахса кµіллэрдээхпит , онон µгµс олохтоохтор биир эмит кµілµ бас билиигэ ылыахтарын ба ± араллара чуолкай . Ол эрээри аІардас ити ійдібµллэр кµіллэри чааґынай бас билиигэ ылары утараллар . Аны кодекса ± а бу уу объектара хайдах µіскээбит тірµттэрэ биллибэт . Кэпсэттэ Люба Готовцева .
1941 - 45 сыллаах А ± а дойду сэриитэ кырыктаах дьайыыта элбэ ± инэн уонна µгµс дьон сµтµктээ ± инэн уратыламмыта . Маныаха байыаннай чаастарга , госпиталларга уонна балыыґаларга эмчиттэри суґаллык бэлэмниир сорук турбута . Эйэлээх кэмІэ дьону эмтии олорбут балыыґалар µлэлэрин тосту уларыталлара ирдэниллибитэ . Билигин Республикатаа ± ы 2 № - дээх балыыґа - Суґал кімі киинэ диэн ааттыыр балыыґабыт оччолорго эйэлээх нэґилиэнньэни эмтии олорбут буолла ± ына , аны фронт интэриэстэринэн салайтаран µлэлээбитэ . Ол курдук , государство µбэ кэппиэйкэтигэр тиийэ кэмчилэммитэ , балыыґа бюджета аччатыллыбыта ( ол эрээри µлэ кээмэйэ улааппыта ) , эбии куойкалар бэлэмнэммиттэрэ . Сорох µлэґиттэр байыаннай сборга уонна армия ± а ыІырыллыбыттарынан µлэлиир кыахтаах дьон бары бэйэ - бэйэлэрин солбуйсарга тиийбиттэрэ . Балыыґа отделениеларыгар байыаннай - полевой хирургия быраастарын , операциялыыр уонна хаан кутар сиэстэрэлэри бэлэмниир санитарнай курстар аґыллыбыттара . 1941 с . республикатаа ± ы балыыґа кылаабынай бырааґынан нейрохирургическай , ортопедическай , урологическай операциялары бастакынан киллэрбит уґулуччулаах хирург Владимир Сергеевич Семенов µлэлээбитэ . Сэрии бастакы сылларыгар 8215 киґи балыыґа кімітµгэр наадыйбыта . Бу сыл сыстыганнаах ыарыылар , ол иґигэр ис тиибэ уонна скарлатина ірі турбуттара . Ыарыґахтар уопсай ахсааннарыттан 23 бырыґыанын маннык ыарыґахтар ылбыттара . 1942 сыл сайыныттан са ± алаан балыыґа ± а сэрии кыттыылаахтара , уґун уоппусканы ылбыт бааґырбыт байыастар кэлитэлээн барбыттара . Хирургия отделениетыгар кинилэргэ туспа палаталар кірµллµбµттэрэ . Саамай элбэх ыарыґах манна эмтэнэр эбит буолла ± ына , салгыы терапия уонна гинекология отделениелара ыарыґахтарынан туолбуттара . Сыл бµтµір диэри 50 - ча байыас эмтэнэн µтµірбµтэ . Балыыґа ону таґынан Америка - Красноярскай салгын трассатын састаабын доруобуйаларын кірірі - истэрэ . Салгын трассатын штаба Дьокуускайга баара . Штаб іІітµнэн СССР уонна АХШ салайааччылара туґаналлара . Балыыґа физиотерапевтическай отделениетыгар пилоттарга 7 киґиэхэ аналлаах туспа палата кірµллµбµтэ . Летчиктарга нуорматтан элбэх эт , арыы , саахар биэрэллэрэ . Ити курдук республикатаа ± ы балыыґа коллективын байыаннай кэмІэ сыралаах µлэтэ Правительство µрдµк на ± араадатынан бэлиэтэммитэ . 1943 с . Саха АССР тэриллибитэ 20 сылын бэлиэтээґининэн сибээстээн , балыыґа Бочуот юбилейдаах кинигэтигэр киллэриллибитэ , оттон кылаабынай быраас В . С . Семеновка " РСФСР µтµілээх бырааґа " аат иІэриллибитэ . 1944 с . ураты бэлиэтинэн социалистическай кµрэхтэґиилэр буолбуттара . Манна 400 киґиттэн 376 киґи кыттыбыта . Кµрэхтэґиигэ куойка былаанын толоруу , ыарыґах хас кµн сытара , ыарыы содуллара , ілµµ , эмтээґин саІа ньымаларын киллэрии , эми ороскуоттааґын уо . д . а . кірдірµµлэр учуоттаналлара . Кµрэхтэґии тµмµгµнэн республика балыыґатын Кыґыл Знамята о ± о сэллигин утары охсуґар отделение ± а бэриллибитэ . Сэрии сылларыгар ханна да буоларын курдук , балыыґа кимтэн да кімі кірдіібіккі , хаґаайыстыбатын бэйэтэ тэринэн олорбута . 600 - н тахса кубометр маґы тиэммитэ , кэтэх хаґаайыстыбаларыгар µµнээйи олордоллоро , оттууллара . Чохтоох уонна табаардаах суднолары сµікээґиІІэ кыттан , " Якутторг " дирекция махталын ылбыттара . Оґохчуттар уонна болуотунньуктар тиийбэт буоланнар , балыыґаны толору ірімµіннµµр хайдах да кыаллыбата ± а . Ол эрэн , 1945 с . байыаннай кэмнэргэ тахсыбыт итэ ± эстэри туоратыы µлэтэ са ± аламмыта . Ол курдук септическэй отделение арыллыбыта , армияттан босхоломмут дьон оґохчутунан , слесарынан , болуотунньугунан µлэлээннэр балыыґаны кадрынан хааччыйыы боппуруоґун лаппа быґаарбыттара . 1945 с . - сэрии бµтэґик сыллара , Кыайыы ірігійі чугаґаан турар кэмэ . Кыайыыны кэрэґилээбит курдук , бу сылга о ± о тірітір уонна о ± о балыыґалара туолбуттара . Холобур , 45 куойкалаах о ± о тірітір отделение ± а 65 о ± о тірітір дьахтарга тиийэ киирэллэрэ . О ± о тірітір отделение ± а 1507 о ± о тіріібµтэ . А ± а дойду Улуу сэриитин сылларыгар балыыґа отделениеларыгар уоттаах кыргыґыы 511 инбэлиитэ доруобуйатын чілµгэр тµґэрбитэ . Кинилэр ордук ньиэрбэлэрэ эчэйиилээх , тыІалара мілтіібµт , дистрофиялаах буолаллара . Ґгµстэр оскуолка хаалбытын ыллартарбыттара . А ± а дойду Улуу сэриитин инбэлииттэрин 70 бырыґыаннара хирургическай операциялар кімілірµнэн , атыттара терапия араас ньымаларынан доруобуйаларын кіннірµммµттэрэ . Уоттаах сэрии ааспыт кэмнэрин уонна фронт туґугар µлэлээбит биир дойдулаахтарбытын кэриэстиир эрэ буоллахпытына , норуот быґыытынан тыыннаах хаалыахпыт . Сэрии ыар сылларыгар биир дойдулаахтарын олоххо иккистээн тінµннэрэр туґугар бэйэлэрин харыстаммакка µлэлээбит маІан халааттаах аанньаллары Кыайыы 65 сылын бырааґынньыгар ахтыбакка хаалар сатаммат . 1945 с . балыыґа эмчиттэрин µлэлэрэ µрдµктµк сыаналаммыта . Надежда ЕГОРОВА
- Бэйэм ыттаахпын . Ыттары олус таптыыбын . Ол эрээри көрүүтэ - истиитэ суох сылдьар ыттан куттанабын . Сороҕор букатын ырааҕынан эргийэн барааччыбын . Куоракка питомник баар дуо ? Тоҕо итини быһааран испэттэрий ? Өскөтүн ол кыаллыбат буоллаҕына , аттаан ( стерилизациялаан ) кэбиһэр тоҕо сатамматый ? Аныгы сайдыылаах кэм кэллэ диибит дии , тугу эмэ тобулан олоххо киллэрэллэрэ буоллар диэн баҕа санаабын этэбин .
Новосибирскайга Саха сириттэн үрдүк үөрэх 15 кыһатыгар 400 - тэн тахса устудьуон үөрэнэр . Үөрэххэ , устудьуоннар түмсүүлэригэр көхтөөхтүк кыттар оҕолорго анаан омук дойдутугар сылын аайы Департамент хайысхатынан тыл кууруһугар ( 1 - 6 ыйдаахтар ) ыытыллаллар . Холобур , быйыл соҕотох Новосибирскайга 6 миэстэ кэлбитигэр 19 сайабылыанньа киирбит . Тэхиниичэскэй да , гуманитарнай да үөрэх буоллун , ирдэбилгэ хапсар буоллаххына Германияҕа , Соҕуруу Африкаҕа , о . д . а . дойдуларга баран сынньанан , тылы үөрэтэн кэлиэххин сөп .
Можно считать , что создание якутской Думы было подготовлено предыдущими поколениями якутских деятелей . Достаточно вспомнить « Наказы » якутских улусов 1767 - 1768 годов в екатерининскую Комиссию по составлению нового Уложения и « План о якутах » , автором которого был А . Аржаков .
Кадрдары бэлэмниир , билгэлиир уонна аттаран туруорар департамент директора Артем Слепцов суруналыыстары ыІыран , РФ техническэй вузтарын V регионнаа ± ы предметинэн олимпиадалара хайдах ааспытын туґунан кэпсээтэ : - КэлиІІи тµірт сылга олимпиадалар тµмµктэринэн Россия техническэй вузтарыгар 1000 - тан тахса выпускник µірэнэ сылдьар . Быйыл V регионнаа ± ы предметинэн олимпиаданы ыытар туґунан СР Правительствотын 2009 с . ахсынньы 18 кµнµнээ ± и 1225 - р № - дээх уураа ± а тахсыбытынан уонна промышленность , норуот хаґаайыстыбатын бары салааларыгар инженернэй - техническэй кадрдары бэлэмниир туґуттан департамент математика ± а , химия ± а , физика ± а уонна биология ± а µс зонанан олимпиаданы ыытта . 26 киин техническэй вузтар бу олимпиада ± а кыттарга сібµлэґэн , 86 техническэй идэ ± э 300 тус сыаллаах миэстэни биэрбиттэрэ . Ахсынньыга - тохсунньуга улуус оскуолаларын выпускниктарыттан бастыІнары талар туурдар ыытыллыбыттара , кыттааччылар испииґэктэрэ департамеІІа уонна олимпиаданы ыытар улуустаа ± ы µірэх управлениеларыгар тµспµттэрэ . Саха сирин бары улууґуттан , куоратыттан 1000 - тан тахса сайаапка киирбитэ . Олунньу 15 - 19 кµннэригэр Бµлµµ куоратыгар Бµлµµ умнаґынаа ± ы 9 улуус уонна Дьокуускай к . о ± олоро мустубуттара . 13 вуз бэрэстэбиитэллэрэ кэлбитэ . Бµлµµ умнаґын зонатыгар 338 выпускник кыттыбытыттан , олимпиада тµмµгµнэн Бµлµµттэн 18 , Сунтаартан 16 , Ґіґээ Бµлµµттэн уонна Ньурбаттан 14 - тµµ , Кэбээйиттэн 2 , ХаІаластан уонна Тааттаттан биирдии о ± о µірэххэ киирэргэ мэктиэлэннилэр . Кинилэр аны сайын республикатаа ± ы тутар хамыыґыйа ± а туґааннаах докумуоннары туттардылар да , вуз студеннара буолаллар . Ґчµгэй кірдірµµнµ республикатаа ± ы лицей - интернат , Алексеева техническэй лицейэ , Дьокуускайдаа ± ы физико - техническэй лицей выпускниктара ситистилэр . Ньурба улууґун µірэнээччилэрэ физика ± а , математика ± а билиилээхтэрэ бэлиэтэннэ . Уопсайынан , Бµлµµгэ ыытыллыбыт олимпиадаттан Россия техническэй вузтарыгар 87 выпускник µірэххэ киирэргэ мэктиэлэннэ . Олунньу 20 - 24 кµннэригэр Майа ± а илин эІэр уонна киин улуустар олимпиадалара ыытылынна . Манна 17 улуустан , куораттан 513 выпускник кытынна , 20 киин вуз бэрэстэбиитэлэ кэлбитэ . Киґи µірэрэ диэн , 2006 сылтан зонанан олимпиада ± а бачча элбэх вуз биирдэ кэлбитэ суо ± а . Ол тµмµгэр МэІэ - ХаІаластан 25 , ХаІаластан 19 , Намтан 16 , Уус - Алдантан 15 , Амматтан 13 , Тааттаттан 14 , Чурапчыттан 7 , Кэбээйиттэн , Томпоттон 2 - лии , Горнайтан 3 , Сунтаартан , Нерюнгриттан биирдии уонна Дьокуускайтан 68 выпускник µірэххэ киирэргэ мэктиэлэннилэр . БастыІ бэлэмнээхтэринэн ХаІалас уонна Нам улууґун выпускниктара ааттаннылар . Бµтэґик тµґµмэх . Олунньу 25 - 28 кµннэригэр ЈктімІі " Јлµінэ кыраайа " физико - математическай форум базатыгар 17 хотугу , арктикатаа ± ы улуустан 110 о ± о кµрэхтэстэ . Бу олимпиада тµмµгµнэн 58 кыайыылаах , ол иґигэр а ± ыйах ахсааннаах хотугу норуот 22 бэрэстэбиитэлэ µірэххэ киирэргэ мэктиэлэннилэр . Физика ± а , математика ± а µчµгэй кірдірµµнµ Эдьигээн , Орто Халыма улууґун о ± олоро ситистилэр . Олимпиаданы сэргэ " Јлµінэ кыраайын " базатыгар МИФИ национальнай чинчийэр ядернай университета Бµтµн Россиятаа ± ы олимпиаданы ыыппыта . Онно хотугу улуустартан 24 о ± о , республикатаа ± ы уонна Јктімніі ± µ лицей - интернаттартан 28 о ± о кµрэхтэспиттэрэ . Тµмµк тахса илик . Быйылгы V олимпиада туох уратылаа ± ый ? Аан бастаан республика бары улуустара уонна куораттара хабылынна . Сыллата кыттыан ба ± алаах вуз ахсаана элбээн иґэрэ µірдэр , ол курдук быйыл Санкт - Петербургдаа ± ы гражданскай авиация университетыттан уонна Обниннаа ± ы атомнай энергетика институтуттан кэллилэр . Уопсайынан , 26 Сибиир , Дальнай Восток , киин вузтарга барыта 332 выпускник киирэргэ мэктиэлэннэ . Мантан салгыы кулун тутарга - ыам ыйыгар Москватаа ± ы хайа университета , Н . Э . Бауман аат . Москватаа ± ы техническэй университет , Москватаа ± ы физико - техническэй институт олимпиадалара , тестээґиннэрэ ыытыллыа . Ону таґынан аан бастаан Санкт - Петербургдаа ± ы государственнай университет , Курскайдаа ± ы техническэй университет бэрэстэбиитэллэрэ кэлиэхтээхтэр . Оттон ааспыт сылга СР Президенэ В . А . Штыров уонна Москватаа ± ы хайа университетын ректора А . Корчак тµґэрсибит Сібµлэґиилэринэн , бу вуз предметинэн олимпиаданы Дьокуускайга уонна Нерюнгрига тэІІэ ыытыа ± а . Бу олимпиадаларга биир да бэрэстэбиитэлэ кыайан ааспатах оройуоннар бааллар : Мирнэй , Ленскэй , Јлµіхµмэ , Уус - Маайа . Ону тэІэ Мирнэй , Ленскэй , Алдан , Јлµіхµмэ , Томпо , Нерюнгри , Кэбээйи оройуоннарын баґылыктара , µірэхтэрин управлениелара то ± о а ± ыйахтыы о ± ону ыыталлара ійдімміт . Бу ааспыт олимпиадалар тµмµктэринэн , РФ вузтара Саха Республикатыгар ілµµлээбит тус сыаллаах миэстэлэригэр 400 - тэн а ± ыйа ± а суох выпускнигы мэктиэлиир былааннаахпыт ( 2006 сылга - 180 , 2007 сылга - 280 , 2008 сылга - 352 , 2009 сылга - 376 ) . Онтон атын тус сыаллаах миэстэлэргэ киирии экзаменнар сайын Дьокуускайга ыытыллыахтара , 80 - тан тахса µрдµк уонна орто анал µірэх тэрилтэлэрэ кэлиэхтэрэ . 70 % - тан тахса тус сыаллаах миэстэ техническэй уонна технологическай идэлэргэ сыґыаннаах буолуо . Антонина ЭВЕРСТОВА
« Сэтинньи 8 күнүгэр , Москва куорат мэриятин аттыгар , Столешниковай переулокка , саха бриллианнара киэргэллээх көмүс маҕаһыына аһылынна . Бу уулуссаҕа бииртэн биир аатырбыт Муода дьиэлэрин бутиктара кэчигирэһэн тураллар : Диор , Шеппард , Барберри о . да . а . « ЭПЛ Даймонд » маҕаһыынын тас көрүҥэ бу аан дойдутааҕы биллиилээх бренд быыһыгар дьоһуннук көстөр » , - - диэн кини этэр .
Чааһы быһа ылы чып саала иһэ иһийэн олорон улахан экраҥҥа көстөр аан дойдуну атыйахтаах уулуу аймаабыт уодаһыннаах улуу сэрии кэмигэр бүтүннүү киирэн хаалла . Геройдары кытары тэҥҥэ ытаһа - ымманыйа , харааста - харыһыйа , үөрүүлэрин үллэстэ олордо . Аматын да иһин , кырдьаҕастарбыт барахсаттар , устар олохторугар хайдахтаах курдук сору - муҥу көрсүбүттэрин , эрэйи эҥэрдэринэн тэлбиттэрин , ол идэмэрдээх иэдээнтэн киһилии сиэрдэрин сүтэрбэккэ , тэбэр сүрэхтэрин чэрдиппэккэ тахсыбыттарын сөҕөҕүн . . .
Дуогабар быһыытынан өрүттэр маннык хайысхаларга бииргэ үлэлэһэллэр : СӨ социальнай уонна производственнай инфраструктуратын тэрийиигэ уонна сайыннарыыга ; Уһук Илин региоҥҥа гаас тиэллиитин тэрийиигэ уонна Азиатскай - Тихоокеанскай регион дойдуларыгар « Газпром » хампаанньа бигэ туруктаахтык үлэлиирин ситиһиигэ ; СӨ нэһилиэктэригэр гаас киириитин үлэтин сайыннарыыга ; Докумуон быһыытынан , Саха сирэ « Газпром » хампаанньа Арассыыйа Илин регионнарыгар гаас промышленнаһын сайыннарыы бырайыактарыгар , ону таһынан Саха сиригэр энергетическэй уонна транспортнай инфраструктураны тэрийиигэ бииргэ үлэлэһэр . « Газпром » хампаанньа Чайанда сиригэр тустаах инфраструктураны тэрийэригэр Саха сиригэр сир учаастагын аныахтаах . « Газпром » тэрилтэ Чайанда сирин туһаҕа таһаарыыга киэҥ өрүттээх үлэни ыытара былааннанар . Маны тэҥэ « Газпром » ААО объектарыгар Саха сирин олохтоохторо үлэлииллэрин хааччыйыа . Социальнай суолталаах инвестиционнай бырайыактары уонна регионнары гаастааһын программатын олоххо киллэрии үлэтэ салҕаныа . « Газпром - детям » программа чэрчитинэн , Дьокуускай куоракка оҕо спортивнай комплекса тутуллара былааннанар . СИА иһитиннэриитэ .
Ыам ыйын 12 кµнµгэр Жатай біґµілэгэр айыл ± а гаґын переработкалыыр опытнай - промышленнай установка µлэтэ - хамнаґа тулалыыр эйгэ ± э дьайыытын сыаналааґыІІа общественнай истиилэр буолбуттара . Салгыы »
Норуот судьуйата диэн бэрт мындыр , уустук идэ . Саха сиригэр тарбахха баттанар , µйэ аІарын кэриІэ µтµі суобастаахтык , µрдµк таґаарыылаахтык µлэлээн кэлбит СР юстициятын ветерана , саха бастакы судьуйаларыттан биирдэстэрэ Парасковья Дмитриевна Андросова бу дьыл бала ± ан ыйын 20 кµнµгэр µірµµлээх , µбµлµійдээх 90 сааґын туолар . Парасковья Дмитриевна 1919 с . МэІэ ХаІалас оройуонун I МіІµрµін нэґилиэгэр элбэх о ± олоох бааґынай дьиэ кэргэнигэр тіріібµтэ . Кини оччотоо ± у тыа ыар оло ± ун , унньуктаах µлэни кыра эрдэ ± иттэн билэн , буор муосталаах , саах сыбахтаах , муус тµннµктээх бала ± аІІа улааппыта . Оскуола ± а 12 сааґыгар эрэ киирбитэ . О ± о сааґа ірібілµµссµйэ бµтэґик дуорааннарын баттаґа ааспыта , оскуола ± а µірэнэр кэмнэригэр олорор ыалын бэйэтэ булунан , сиэмэ бурдук тардынан µірэммитэ уонна балтыларын да µірэттэрбитэ . Салгыы »
- - Туох диэн ыйытаары гынаргын өйдөөтүм . Ону элбэхтик истэбин . Бастаан утаа миниистир кэргэнэ диэн билиһиннэрдэхтэринэ өһүргэнэр этим . Мин эмиэ лиичинэспин , артыыспын , ырыаһыппын . Хата , кэлин ким да инньэ диэбэт буолла . Кимиэхэ да сыһыарбакка бэйэбинэн ылыналлар .
Хайа ба ± арар бэлиэ кµн , µбµлµій ааспыты анаарары , тµмµктэри оІорору эрэйэр . Сити курдук санаалаах биґиги бу кµн тµмсµіхпµт . Хас биирдии айар киґи , суруйааччы бэйэтин иґигэр кэм - кэрдии кістµµлэрин ырыта , дьонун - сэргэтин , омугун оло ± ун кэтээн кірі сылдьара саарба ± а суох . Ол санаалар , ырытыылар , толкуйдар , кэтээґиннэр уус - уран айымньы буолан тахсаллара уустук дьыала . ДьиІнээх талаан , эппиэтинэстээх буолуу , уус - уран суруйуу муІутуур кµµґэ бµгµІІµ кµнµ кірдірір айымньылары µіскэтиэхтэрэ . Суруйааччы норуотугар утары уунара - айымньыта . Јйµ - санааны уґугуннарар , куту - сµрµ бі ± іргітір , историяны кытта ситимниир , кэлэр кэми іті кірір айымньыта . Маннык эрэллээх биґиги , суруйааччылар , тэрилтэбит тірµттэммитэ 75 сылын кірсібµт .
Күөн күрэс тyмyк шоута ахсынньы 11 кyнyгэр « Алмаз » култуура дыбарыаhыгар ыытыллынна . Бүтэhиктээх шоуга аҥаардастыы кэрэ дьүһүн эрэ буолбакка тобуллаҕас өй , уус - уран талаан сыаналаннылар . Көрөөччүлэр уонна дьууллуур сүбэ куоластарын түмүгэр 16 саастаах Мария Алексеева кыайда .
Син эллэһэн - эллэһэн , билигин балайда элбэх кооператив аһылынна . Ортотунан үлэлиир , син быстыбакка кэлбит кооперативтар 5 мөлүйүөнү эргитэбит диэн этэллэр . Тыа дьоно дохуоттара кыра . Онон бааннар кредит биэрэртэн туттуналлар . Аны тыаҕа үксүн , саастаах дьон хааллылар . Онон дохуоттара « барсар » буоллаҕына , аны саастарынан баан ирдэбилигэр эппиэттэспэттэр . Инньэ гынан , кинилэргэ кредит эбэтэр харчыларын ууралларыгар саамай барыстааҕынан маннык кооперативтар буолуохтаахтар . Санаа баҕатын сүһүөх уйбата диэн баар . Ырыынак сыһыаныгар улахан үөрүйэҕэ суох , үп - харчы боппуруоһугар кыайан быһаарсыбат дьон кооператив салалтатыгар тиийэн хаалан баран , муспут харчыларын сатаан « үлэлэппэккэ » эстэн хаалбыттара . Оҕуруктаах өйдөөхтөр , дьон харчытын мунньан ылан баран бэйэлэрин , аймахтарын туһаларыгар ыытан , сиэн кэбиспиттэрэ эмиэ баар дьыала . Ити барыта « хотели как лучше , но получилось как всегда » диэбит курдук , үтүө саҕалааһын төттөрүтүнэн эргийэн тахсыбыта . Маннык түктжри көстүү , биллэн турар , дьону тэйитэр . Сахаҥ былыр да , аны да саҥаҕа олус бытааннык сыстар майгылаах . Онтун үөһээ мунньубут харчытын туора киһиэхэ туттаран кэбиһиэн эмиэ дьаахханар . Онон кооперативтар дьиҥ сыалларын - соруктарын , барыстарын өйдөтөргө , куойуга - маҥкыга киллэрэргэ өссө да балайда кэм бараныах чинчилээх . Оттон киһилии , дьону албыннаабакка тэриллибит кредитнэй кооперативтар , мунньахха этиллибитинэн , улаханнык туһалаан эрэллэр эбит . Холобур , баан ситимэ тиийбэт , чиэски сытар нэһилиэктэргэ , улуустарга кредит ылар биир суол кинилэр эрэ буолбуттар . Улахан атыыны - тутууну ыларга , ыытарга дьон кооперативтан кредит ылар идэлэммит . Кредит ылааччылар ( нэһилиэккэ дьон бэйэ - бэйэтин билсэр ) , сэттэ уон сэттэ ыспыраапка , кумааҕы толортолортон быыһаммыттар . Олохтоох бюджеккэ нолуок киирэрэ элбээбит . Тыаҕа дьарык , үлэ көстүбүт . Онтон сиэттэрэн дьон олоҕо тупсубут диэн отчуоттаатылар . Билигин , саҥа сокуон быһыытынан , кооперативка харчыларын укпут дьон , кооператив моҥкурууттуур түбэлтэтигэр , укпут суумаларын төттөрү ылыахтаахтар . Пайщиктар харчыларын төннөрөргө анал судаарыстыбаннай Компенсационнай Фонда тэриллибит . Өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан кооперативынан « Алмазкредитсервис » буолар диэн ПАКО дириэктэрэ Г . И . Скрябина этэр . Бу кооператив 14 улууска учаастактардаах эбит . Оттон саамай бастакы кооператив « Выбор » , 12 сыллааҕыта тэриллибит . Г . И . Скрябина тахсыылаах үлэлээхтэринэн « Денежный поток » , « Кредит - Доверие » , « Самоцвет » , « Ссудо - Сберегательный Союз » , « Стимул » кооперативтары ааттыыр .
Саха сиригэр аан бастакы народнай театр - Былатыан Ойуунускай аатынан Тааттатаа ± ы народнай театр бу саІа µµнэр 2009 сыл ахсынньытыгар 50 сааґын туолуо ± а . Таатта ± а командировкам кэмигэр , до ± отторбор , " Таатта " хаґыат редакциятыгар сылдьан , бас - кіс киґи , редактор Анастасия Александровна Морхоевалыын сэґэргэґэн баран , суол ніІµі турар Культура дыбарыаґыгар тахсабын . Манна да ± атан эттэххэ , командировка ± а тиийдэххэ ( бу сырыыга хаґыакка сурутуу боппуруоґунан Света Халгаевалыын сылдьыбыппыт ) хаґан ба ± арар кіх - нэм буолар , " биґиэнэ - эґиэнэ " диэн араарбакка , мэлдьи сµбэ - кімі буолар биир идэлээхпэр Анастасия Морхоева ± а , кини хамаандатыгар , суруналыыстарга олус махтана саныыбын . Анастасия Александровнаны , ордук , дьон психологиятын µчµгэйдик билэрин сырыы аайы сі ± і бэлиэтиибин . Салгыы »
4 . Омуктар икки ардыларыгар уонна конфессиональнай сыhыаннаhыылар боппуруостарыгap , Хотугу сир олохтоох норуоттарын проблемаларыгар Дьокуускай куоракка Государственнай Дума уонна Российскай Федерация Федеральнай Myнньа5ын кeheрvллэ сылдьар парламентскай истиилэрин ыытыы кыа5а баар буолуутун .
Ыам ыйа - Иэйэхсит ыйа Ый бастакы аҥаарыгар ириэрии тыала түһүө . Бу кэнниттэн ырыаһыт чыычаахтар кэлиэхтэрэ . Сайыҥҥы эҕил - дьаҕыл былыттар көстүөхтэрэ . Онтон ый ортотун иннинэ аҕай кус кэлэр самыыра буолуо . Дьиҥэр , кус кэлбитэ ыраатта . Ол гынан баран бу кэмҥэ күргүөмнээн кэлиэ .
1 . Кімінү оІоруу мэхэньиисимнэрин тэІэ хайдах хонтуруоллуур туґунан Балаґыанньаны оІоруохха . Хонтуруоллуур боломуочуйаны норуокка бэйэтигэр биэриэххэ . Тоҕо ? Дэриэбинэҕэ ханнык Маайа хас ынахтааҕын , онтулара хайдах дьүґүннээхтэрин , хас ньирэй , тыґаҕас уо . д . а . баарын аттынааҕы Маайа барытын билэр . Убаґа , сылгы тіґітүн эмиэ эндэппэккэ этэр кыахтаах . Онон ким тіґі күрүі - хаґаа , хотон туттубута - суоҕа чуолкай биллэр . Оттон норуот итэҕэллээхтэрэ - дьокутааттар . Онон хонтуруоллуур боломуочуйаны нэґилиэк дьокутааттарыгар биэриэххэ .
Бэс ыйын 21 күнүгэр Маҕан пуордуттан Кэбээйи көтүөхтээх « Полярные авиалинии » Ан - 2 сөмөлүөтэ аара суолтан төннөн кэллэ . Сөмөлүөт салгыҥҥа көтөн истэҕинэ , мотуора улаханнык моһуогуран , экипаж Маҕаҥҥа төннөргө быһаарыммыт . Хата , көтөн испит дьон , этэҥҥэ , эчэйбэккэ сири булбуттар .
Бу кµннэргэ биґиги дойдубут , 1941 - 1945 сс . А ± а дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 65 сылын µірµµлээхтик бэлиэтиир . Фашистскай халабырдьыттары утары сэриигэ бµтµн Сэбиэскэй Сойуус барыта туруммута , ол иґигэр биґиги республикабыт эмиэ . 68 тыґыынчаттан тахса Саха сирин бастыІ уолаттара саа - саадах тутан тіріібµт дойдуларын кімµскээбиттэрэ . Кинилэртэн 31 тыґыынчаттан тахсата сэрии толоонугар охтубута уонна сура ± а суох сµппµтэ . Биґиги республикабыт физкультурниктара уонна спортсменнара ірігійдііх Кыайыыга бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибиттэрэ . Сэрии бастакы кµннэриттэн Саха сирин уонунан тыґыынча бастыІ уолаттара Кыґыл Армия кэккэтигэр ыІырыллыбыттара . Сэрии са ± аламмыт бастакы кµнµттэн Дьокуускай куорат физкультура ± а учууталларын 14 киґиттэн састааптаах коллектива , тіріібµт дойду кімµскэлигэр турарга бэлэмнэрин биллэрбиттэрэ . " Биґиги кірдіґібµт , - - диэн кинилэр суруйбуттара , - - барыбытын сэриилэґэр Армия ± а ыларгытыгар уонна инники кирбиигэ ыытаргытыгар " . Салгыы »
ИРИНА РЯБКОВА ( Айхалтан төрүттээх ) , педагог - психолог , « Алые паруса » раебилитационнай киин психолога . 1 . Бу сыл миэхэ элбэх үтүө уларыйыылары аҕалла . « Алые паруса » кииммит атын кииннэргэ холоотоххо , Саха сиригэр олорор төрөппүттэргэ уонна оҕолорго интернетинэн сибээстэһэн буор - босхо сүбэ - ама биэрэр . Бу аадырыһынан - apdeti . ru . киирэн билсиһиэххитин сөп . 2 . Бырааһынньыгы урукку уонна саҥа доҕоттор буолан бииргэ ылыахпыт . Киһи тэһийэр , ис сүрэхтэн дуоһуйар бырааһынньыктары тэрийээччибит . Бу да сырыыга оннук хатыланыа диэн бүк эрэнэбин . Өрөбүллэргэ аймахтарбын кэрийиэм . Бэлэх атыылаһан , эрдэттэн бэлэмнээн сытыарабын . 3 . Тулуурдаах буолуҥ , бэйэ - бэйэҕитигэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһыҥ . Өрүү үлэлии - хамсыы , кэмигэр кэмнээн сынньанар буолуҥ . Сыл улахан аҥаарыгар санааҕыт көтөҕүллэн сырыттын . Хомойор буоллахха , санааҕыт көнүөр диэри тиһэҕэр диэри хомолтону таһаарыҥ !
Нам улууһун « Эҥсиэлитигэр » , « Кыым » хаһыакка 2008 сыл ахсынньы 18 күнүгэр мин от хаачыстыбатын сүтэрбэккэ харайар туһунан ыстатыйаларым тахсыбыттара . Муҥ саатар , ыарахан сыанаҕа саҥа аҕалыллыбыт Австрия сүөһүлэригэр күөх оту бэлэмнээтиннэр диэн суруйбутум . Ол эрээри , туох да эппиэт - харда , дьаһал суох , уу - чуумпу . ТХМ сүөһүнү иитиигэ официальнай бэрэстэбиитэлэ К . С . Оконешников мин туруорсуубун туһата суоҕунан аахпыт суруга тахсыбыта .
Нохсоров У . Г . 1907 сыл ыам ыйын 27 күнүгэр Амма улууһун Абаҕа нэһилиэгэр тɵрɵɵбүтэ . Кыра оҕо сааһыттан кини Захаров Т . В . - Чээбий уонна Артемьев Г . З . курдук аатырбыт - суолурбут олоҥхоһуттары истэн улааппыта . Эдэр сааһыттан кини бэйэтин тɵрɵɵбүт улууһугар эрэ буолбакка атын ыаллыы улуустарга кэрэ , күүстээх куоластаах ырыаһыт - импровизатор уонна олоҥхоһут быһыытынан биллибитэ . 1938 сыллааха Нохсоров У . Г . политическай репрессияҕа түбэһэн хаайыыга быраҕыллыбыта . Кини хаайыыттан ыалдьан тахсыбыта .
Ааспыт нэдиэлэ бээтинсэтигэр , олунньу 5 кµнµгэр , Уус - Алдан улууґун спордун историятыгар ча ± ылхай кµн тосхойдо : II Лігій нэґилиэгин олохтоохторун ір сыллаа ± ы ыра санаалара туолан , сабыс - саІа спортсаала тутуллан дьэндэйэ охсон , аанын тэлэччи аста ! Бу кµн ийэ айыл ± абыт эмиэ тэбис - тэІІэ µірэргэ - кітіргі , ыллыырга - туойарга дылы , сааскылыы сайа ± ас кµннээх µчµгэйкээн кµн µµннэ . Аал уот иччитин аґатыы , аман алгыґынан арчылааґын кэнниттэн , баара ± ай тутуу силигин ситэрбит " Экспресс " ХЭО дириэктэрэ Андрей Худояров спортсаала кµлµмµрдэс кµлµµґµн Тулуна орто оскуолатын дириэктэрэ Федот БысыиІІа туттарда . Спортсаала аалай кыґыл лиэнтэтин Саха Республикатын Судаарыстыбаннай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Жирков , " Уус - Алдан улууґа " МТ баґылыга Валериан Троев , II Лігій нэґилиэгин баґылыга Анатолий Сторожев , Саха Республикатын судаарыстыбаннай сакааска управлениетын салайааччытын солбуйааччы Данил Саввинов дохсун ытыс тыаґыгар до ± уґуоллатан кырыйдылар . Салгыы »
Саас кэлбитэ µчµгэйиэн ! Халлаан хойукка диэри сырдык . Уулусса ± а сылаас . Киґи элбэх , кэлии - барыы µгµс . Оттон биґиги аргыый - наллаан хаамыахпытын , сибиэґэй салгынынан тото тыыныахпытын олус - олус ба ± арабыт . Кыргыттарга кылгас дьууппа кэтилиннэ , хоппуруон чулку анньылынна , хобулук тоґугураата . Оттон уолаттарга іргі диэри хаамарга , онно - манна " ойуоккалыырга " , кыґыны быґа мунньуллубут " быылы " тэбииргэ бэртээхэй кµннэр µµннµлэр . Дьикти ! Саас буолла да , то ± о итинник ураты буола тµґэрэ буолуой ? ТулаІ барыта " сырдыыр " . Киґи µксэ то ± о эрэ " уґуктар " , сытыырхайар . Куустуспут пааралар онно - манна элбииллэр . Киэргэнэ - киэргэнэ хаамааччы µксµµр . УІуох - сµґµіх " ууллар " . Јй - санаа сытыырхайар . Саас - таптал кэмэ ! Таптал кэминэн сааґы ааттыыллар . То ± о эбитэ буолла ? Онноо ± ор хаарчаана сылаастан буолбакка , тапталтан ууллубута дииллэр ! Эгэ , оччотугар тыынар тыыннаах , сµµрэр хааннаах , тэбэр сµрэхтээх , инчэ ± эй эттээх киґи хайдах буолар , саас барахсан кµлµмµрдээн тиийэн кэллэ ± инэ ? ! Дьэ маныаха , онно барытыгар " гормоннар буруйдаахтар " µґµ ! Тымныы кыґыны быґа " улугурбут " гормоннар саас буолла да , " уґуктан " , " актыыбынайдаан " бараллар эбит . Ону µгµс киґи организма барахсан µірэ - кіті ылынарынан маладьыас дииллэр . " Кµн уота , суоґаарыый , суоґаарыый ! " Кµн барахсан тыгара сытыырхайар . Итинтэн серотонин , атыннык эттэххэ " дьол гормона " µіскээн , киґи ірµкµйэр , санаата кіті ± µллэр эбит . Серотонин элбээґиниттэн , киґи биир сиргэ хаайтаран олоруон ба ± арбат , уулусса ± а сылдьыан , µірµін - кітµін ба ± арара кµµґµрэр , быґата , тэґииккии𠵴µ . Оттон кылгаґы кэтэн бууту кірдірµµ , хайаан да эр дьону кі ± µтэ сатааґын диэн буолбатах эбит ! Бу сорохторго , кіннірµ настарыанньалара кіті ± µллµбµччэ , санаалара кэлбиччэ диэн буолар эбит . Оттон угуйар кыґылы , харах быра ± ыллар сырдыгын кэтии . . . Настарыанньа , табаарыс , настарыанньа эбит ол барыта . Суолтан туораа , саас иґэр ! Били " салааска ± ын сайыІІыттан бэлэмнэн " дииллэрин курдук , сааґы µчµгэйдик кірсµіххµн ба ± арар буоллаххына , мэґэйи , харгыґы барытын эрдэттэн толкуйдаан туоратарга кыґаллыахтаах эбиккин . Онно туох - ханнык иннинэ , тус бэйэІ тускунан толкуйдуургар сµбэлииллэр . Сааґы кірсі сэниэлээх буолуохха наадатын этэллэр . Оччо ± о эрэ кµµстээхтик сананарга , уохтаахтык таптаґарга бэлэм буолар эбиппит ! Ол туґуттан , ыарахан да сыаналаах буолбатар , аскорбинка , " Ундевит " , " Ревит " курдук Россия оІорон таґаарбыт сібµгэр сыаналаах битэмииннэрин кыґын эрдэттэн иґэн бэлэмнэниэхтээх µґµбµт . Ол аата , били аатырар " авитаминозпутуттан " куотунабыт . Маны сэргэ , кыґын : " ТоІнум да ± аны " , - - дии - дии минньигэґинэн µлµґµйбэт ордугун бэлиэтииллэр . " Дьол гормонун " минньигэскэ эрэ кірдµі суохтаах эбиппит . Бу оннугар , хайа кыалларынан зарядкалаан , хамсанан - имсэнэн , ба ± ар бассейІІа сылдьан сааґы эрдэттэн бэлэм кірсіргі кыґаллыІ диэн этэллэр . Оттон кэрэ аІардарга кыраґыабай тас кірµІ , Гурченко курдук синньигэс биил туґунан саас кэллэ ± инэ эрэ " бабат " диэбэттэрин наадатыгар , эрдэттэн толкуйданар ордуга ханна барыай ! Ону сылы быґа тібі ± і хатыы сылдьыахха наада ! Маны сэргэ , санаа ± а баттаппакка сылдьар туґуттан , іскітµн до ± оргун кытта сыґыаІІытыгар ійдіспіт буолуу µіскээбит буолла ± ына , сирэй кірсін , атах тэпсэн олорон быґаарсыІ дииллэр . Оттон социальнай боппуруостары туґааннаах сирдэргэ тиийэн ырытарга сµбэлииллэр . " Уґуктуо ± уІ эрэ " Киґи организма барахсан кыґынын утуйан баран , саас кэлэн уґукта биэрэн , хамсаныыта тµргэтиир эбит . Хас биирдии килиэккэ харса суох уларыйар , саІатыгар тµґэр , хаан эргиирэ кµµґµрэр , киґи улугурбута ааґан , сібµнэн кірін сытыырхайыыга барар . Ґірэр - кітір , билэр - кірір ба ± ата улаатар , туохха барытыгар " аґа ± ас " буола тµґэр . Гормоннар актыыбынайдааґыннара сиэкискэ кі ± µлµµр кµµстэнэллэр . Дьахталларга - эстроген , эр дьоІІо - тестостерон . Оттон романтическай настарыанньа ± а окситоцин эппиэттиир эбит . Эстрогентан киґи тириитэ сымныыр , холестеринтан кімµскэнэр кµµстэнэ ± ин , майгы - сигили сымныыр , элэккэй буолар , сэрэйэн кірір дьо ± ур бу кэмІэ µрдµµр , стресскэ утарылаґар кµµс эбиллэр . Эстроген сіптііх таґымІа сылдьарын туґугар Е ( мас арыыта , фасоль ) , К битэмииннэр ( шпинат , тыква , горох , ынах быара , сымыыт уоґа ± а ) , фолиевай кислота ( петрушка , хаппыыста ) наадалар . Тестостерон кµµстээх - уохтаах , имэІнээх уонна эр санаалаах буолууну кэрэґилиир . Бу тиийбэт буолла ± ына , эр киґи кыраттан тымтар , мілтµµр - ахсыыр , умнуган буолар , µлэлиэх да санаата соччо кэлбэт , улугурар . ЭтэІІэ буолар туґуттан ынах , бараан эттэрин , крабы , устрицаны , мидияны , тыква сиэмэтин сииргэ сµбэлииллэр . Оттон пиибэ эр киґи кµµґµн іґµлэр эбит . Окситоцин тиийбэт буолла ± ына киґи санааргыыра , тірµітэ суох долгуйара элбиир . Ол эрээри , таптал , майгы - сигили манна улахан суолтаны ылаллар . Оттон шоколад , банан , авокадо , кабачок , патиссон , сельдерей µірэ - кіті сылдьаргар кіміліґµіхтэрэ эрэ . " ИмэІ буур ± ата " Айыл ± аны кытта киґи сµрэхтиин - быардыын , эттиин - сиинниин , ійдµµн - санаалыын , уІуохтуун - сµґµіхтµµн тэбис - тэІІэ уґуктар буолла ± ына , дьахтар барахсан ону іссі кµµскэ ылынар дииллэр . Саас киґи таптыан , таптатыан ба ± арара дьыл ханнык да кэминээ ± эр кµµґµрэр диэн быґаараллар . Онтубут мэйии ха ± ар ( кора головного мозга ) баар быыкайкаан орган айыл ± а уларыйыытын кµµскэ билинэриттэн эбит . Саас сырдыкка " дьол гормона " балачча ірі кіті ± µллэр . Ол тµмµгэр , кыыс уолу , уол кыыґы , эр киґи дьахтары , дьахтар эр киґини сэІээрэрэ улаатар . ИмэІІэ тардыґыы , ба ± атыйыы кµµґµрэр диэн быґаараллар . Киґини сэІээрдэрэ буолаарай ! Уохтаахтык таптаґарбыт аны чаастаах дуо ? Кµµстээх аІардар . Сарсыарда 7 - тэн 9 чааска диэри саамай µчµгэйдик имэІирэр кэмнэрэ µµнэр ! Оттон 10 диэки арыый " сойо быґыытыйаллар " эрээри , кµн ортото ба ± алара эмиэ " кібін кэлэр " . Кэрэ аІардар . Барахсаттар сорохторо кµнµс 12 , 1 чааска диэри " уґуктубаттар " µґµ ! Кинилэр ба ± алара сыыйа - баайа " кµідьµйэр " диэбиттэр эрээри , имэІнээх іттµлэрэ ( µксµлэрэ ) ороІІо таптаґарга сарсыардаттан бэлэмнэр эбит . Арай , кµµстээх аІарыгар " чэ да , чэ ! " диириттэн кыбыстан муІнанаахтыыр буолла ± а . Оттон эбиэттэн киэґэ 4 чаас диэки ханнык да бэйэлээх " кытаанах " дьахтар дьиІнээх имэІнээх хахайыыса буолар эбит ! Эр киґи бу кэмІэ бэлэм буолла ± ына , саамай дьоллоох дьон буолаллар ! Сексологтар да бу кэми саамай µчµгэйинэн билинэллэр да , хомойуох иґин , баччаларга киґи барыта µлэтигэр сырытта ± а . . . " ОроІІо кірсµіххэ диэри ! " Бары да дьиэбитигэр киэґэ тµмсэн эрдэхпит . Дьахтар барахсан ас астыыр тµбµгэр тµґэн , " онтун " туґунан умна быґыытыйар . Быґата гормоннара " сылайан хаптайаллар " . Оттон эр киґи иґэ тотто да , сэттэттэн са ± алаан , орон диэки тардыалаґара кµµґµрэр . Быґата " кібµіхтээн " турар . Ол эрээри , уон чааґы кµµтэн кірµІ ! Кэрэ аІар барахсан ситэн - хотон , угуйара манна киирэ𠵴µ . Оттон эр киґибит бу наадалаах кэмІэ уута кэлэн , " утуйаанаптарга " эрэ барыан ба ± ата баґыйа𠵴µ . Кыґыылаах ! Ол да буоллар , эрэл кыыма са ± ар ! Ордук ый туолбут кэмигэр , хайа ± ыт да " оргуйан " туруоххутун сіп эбит . Александр ПОПОВ уруґуйдара .
Быйыл саас араадьыйаҕа , тэлэбиисэргэ « быраҕыллыбыт сири оІостон , таІастаан , үүнээйитэ олордуІ » диэн аҕытаассыйа кэриэтэ этиллибитин истбитим . Кырдьык , сүіґүттэн туґа суох буолсу диэн , 5 гаа сири оІостон , таІастаан , күрүі туттан , сиэмэ атыылаґан , хортуоппуй олордубутум . Миэхэ сиэмэм сыанатын аІаарын тінүннэриэх , гаатыгар 42 000 cолк . субсидия биэриэх буолбуттара . Күрүібэр кытта харчы кірүллэрэ этиллибитэ . Дуогабардаспыппыт .
Сири - дойдуну арчылаан сэргэлэри туруордубут . Хас биирдии сэргэни массыынанан к ? т ? хт ? р ? н туруораары гынныбыт да , ойуур са ± атыттан холорук ытыллан тахсар уонна тµ ? µлгэ ааныгар бур ± айа - бур ± айа турар . Ол аайы : « Айыл ± ам , кыы ? ырыма , дьон - норуот ту ? угар , Айбыт Айыы о ± олоро » , - диэн этээт , илиибин туора кириэс тутабын . Ол аайы ньимис гыналлар . 6 сэргэ туруоруллуутун аайы холорук кэллэ . Ол тухары ? рт сиэбит мастара , хачыгыраан , ки ? и ? ? ? ? нµµрµн курдук хамсыыллара . Ким да муннунан - айа ± ынан тыыммат , тугу да са ? арбат . Ал ± аан баран кириэстии туттум да , мэлис гыналлар . Итинэн ойууттар б ? ± ? сыталлар диэбиттэрэ .
8 - Александра Михайловна Григорьева - Сандаарыйа , поэтесса , Норуоттар икки ардыларынаађы суруйааччылар холбоһуктарын чилиэнэ 55 сааһа ( Элгээйи нэһилиэгиттэн төрүттээх , 1955 ) .
Олоҥхолор ис хоһоонноро , сюжеттара төһө да маарыннаспыт курдуктарын иһин " Алаатыыр Ала Туйгун " олоҥхо бэйэтин турук форматынан , стилинэн уонна тылынан - өһүнэн атын олоҥхолору соччо - бачча үтүктүбэт , бэйэтэ туспа суоллаах - иистээх . Олоҥхо бухатыырдарын дьүһүннээһин , кинилэр ырыалара - тойуктара атын олоҥхолортон уратыланар тыллаах - өстөөх .
Download XML • Download text
