Deltacorpus 1.1

sah-36

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Јр ітір буолбата , ити киин телевидение ± э кістір " Король ринга " , " Ледниковый период " , " Звездный лёд " диэн Бµтµн Россиятаа ± ы спортивнай шоуларга хабааннаах саІа сµµрээн биґиги республикабытыгар эмиэ тийэн кэллэ . Ол курдук , саха тірµт тустуута - хапса ± ай биир кірµІэ , урут литературнай айымньыларга ахтыллар хомуур хапса ± айа аныгылыы сіргµтµллэн , шоуга кубулуйан , былырыыІІыттан ыла кірііччµлэр куттарын тутта диэтэхпитинэ сыыстарбаппыт буолуо . Бу сонун бырайыагы " Боотур " продюсерскай киин эдэр талааннаах уолаттара : Семен Адамов , Константин Барашков , Иннокентий Лазарев тэрийэн , саІа µрдэлгэ таґааран кірііччµлэр биґирэбиллэрин ыллылар . Тэрийээччилэр бу са ± алааґыннарын сылтан сыл аайы іссі тупсаран иґэр ба ± алаахтар . Ол курдук , быйылгы кµрэхтэґии бириискэ фондата 1 мілµйµін эбит буолла ± ына , боотурдар эґиил кыайыылаахтарга хас эмэ массыына уонна да атын сыаналаах тэриллэри оонньотор былааннаахтар . 2008 - 2009 сс . " Хомуур хапса ± ай " бастакы тµґµмэ ± э сэтинньи 29 кµнµгэр Спорт дыбарыаґыгар тэрээґиннээхтик ыытылынна . Саала , шоуга анаан уотунан - кµіґµнэн , араас рекламнай щиттэринэн киэргэтиллэн , туох эрэ дьикти , ураты кістµµ буолуохтаа ± ын санатан симэммитэ кірііччµнµ іссі тігµл долгутта . Кыттааччы хамаандалары билиґиннэрии эмиэ уратылаах буолла . Ол курдук , " Мега " эргиэн киинин хамаандатын бі ± істірі массыына ± а мэІэстэн киириилэрин , " Хикари " туристическай фирма хамаандатын бі ± істірі µіґэттэн канатынан сурулаан тµґµµлэрин , эбэтэр " Мамонт " хамаанда уолаттара сыар ± алаах таба ± а олорсон тµґµлгэ ± э киириилэрин кірііччµлэр уруйдуу кірµстµлэр . Аны туран , быйылгыттан кµрэхтэґиигэ кыттыы усунуостаах буолан , хамаандалар бары улахан кыахтаах тэрилтэлэргэ сыґыарыллан , анал формалаах , былаахтаах кыттыбыттара эмиэ сэргэхтик кіґµннэ . Маннык дьаґал - тэрилтэлэр спорду , чіл оло ± у пропагандалыылларыгар , бэйэлэрин биллэрэллэригэр эргиччи барыстаах диэххэ сіп . Хапсыґыыларга киирдэххэ , эрдэ сэрэйиллибитин да быґыытынан аІардас республика муІутуур кыайыылаахтарыттан сµµмэрдэммит " Мега " хамаанда эрэллээхтик бастаата . Тµіртэ кірсін - тірдµіннэригэр кыайыы кітіллінні . Јскітµн кірсµґµµ µс хапсыґыыттан ( 2 + 2 , 3 + 3 , 5 + 5 ) турар эбит буолла ± ына , мегалар 11 - дэ киирсэн биир эрэ хапсыґыыга ( 2 + 2 буолан киирсиигэ ) хикариларга хотторо сырыттылар , уоннаа ± ыларыгар кими да киґилээбэтилэр . Эчи , ааттара - суоллара да µрдµгэ µіґэ этиллибитин курдук , бары хапса ± айга республика абсолютнай чемпионнара , кіІµл тустууга спорт маастардара ! Хапсыґыылар быыстарыгар саха эстрадатын тахсан эрэр сулустара , гимнастар , " Эйша " модельнай агентство кэрэ кыргыттара кыттыыны ылан , дьоро киэґэни киэргэтэн биэрдилэр . Балаґыанньа быґыытынан тµірт бастакы миэстэни ылбыт хамаанда эґиил бэс ыйын 20 кµнµгэр тэриллэр быґаарыылаах кµрэхтэґиигэ кыттар быраабы ылла . Манна сыґыары тутан эттэххэ , бу біліхтін финалга кыттыахтаах бэґис хамаанда спорду таптааччылар куоластааґыннарын тµмµгµнэн быґаарыллыа ± а . Аны иккис тµґµмэх 2009 с . кулун тутар 7 кµнµгэр ыытыллара былааннанар . Онно саІа хамаандалары кірµіхпµт . Петр ПАВЛОВ . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Кµрэхтэґии тµмµгэ : 1 - кы миэстэ " Мега " хамаанда : Прокопий Петров , Дмитрий Шадрин , Александр Оконешников , Платон Саввинов , Ньургун Чукров . Капитан - Александр Оконешников . 2 - с миэстэ ДСК хамаанда : Петр Иванов , Николай Олесов , Иннокентий Иннокентьев , Кузьма Сивцев , Иван Белолюбскай . Капитан - Эдуард Старостин . 3 - с миэстэ " Хикари " хамаанда : Александр Семейщиков , Айсен Степанов , Владимир Карпенко , Егор Рожин , Увар Тимофеев . Капитан - Иван Барашков . 4 - с миэстэ " Росгосстрах " хамаанда : Семен Пестряков , Петр Черкашин , Игорь Сивцев , Алексей Некрасов , Баир Укоев . Капитан - Петр Бурцев . Салгыы миэстэлэри туґааннаа ± ынан " Капитал " , " Сардаана " , " Дятьково " , " Мамонт " , " УрааІхай " , " Якутия " µллэґиннилэр . / / Ыччат , хайдах дьиэлэнэр туґунан бу матырыйаалы аах Тіґі да Дальнай Восток µрдµнэн Саха сиригэр кіхтііх тутуу барбытын µрдµнэн , дьиэлэнии биґиэхэ тыын боппуруоґунан сытыытык турар . Биллэрин курдук , дьиэ ± э ордук эдэр ыал наадыйар . Кинилэр ба ± алара ійдінір - саІа ыал оло ± ун тус бэйэлэрин дьиэлэригэр са ± алыыллара астык буолла ± а . Ол эрээри дьиэ сыаната µрдµк буолан , µгµстэр кыахтара быґыллар . . . Салгыы » О ± олор µксµгэр тылы эбэтэр тылга дор ± оону сыыґа саІарыылара кістір . Кэлэр іттµгэр олоІхобутугар харыстабыллаахтык сыґыаннаґан , олоІхо этиитин тэтимІэ киллэрэн , дьоІІо ійдінµмтµі гына тылы , до ± ооннору чуолкайдык саІарыыга бол ± омтону ууруу эрэйиллэр . ОлоІхо персонажтарын ырыаларын матыыбын уларытыы баарын дьµµллµµр сµбэ бэлиэтээтэ . ОлоІхо персонажтарын ырыаларын матыыбыгар уґуйааччыларга анаан CD - дискэ тахсара то ± оостоох буолсу диэн санаа сіпкі этилиннэ , ону сэргэ урукку запистары копиялаан тар ± атыыны эмиэ µірэтиэххэ наада . Білі ± µнэн толорууга биир персонаж ырыатын хас да о ± о тэІІэ толоруута кіґµннэ , о ± олор уратыларын кірін , оруоллары таба аттаран , биир о ± о толороро ордуга бэлиэтэннэ . ОлоІхо ± о уґуйууга саІа ылсыґан эрэр уґуйааччыларга анал µірэхтэри , маастар кылаастары тэрийэр наадата бэлиэтэннэ . - Аармыйаҕа иккис кууруґу бүтэрэн баран ыІырыллыбытым . Ґірэнэ сырыттахпына ыІыран ылан доруобуйабын кірін баран , « Маякка » ыытан кэбиспиттэрэ . Быыс булан дойдубар да тахса сылдьыбатаҕым . Туох оннук улахан ыксала эбитэ буолла , пакаалаґар , атаартарар да кыаҕы биэрбэтэхтэрэ . Олус соґуччу буолан , бэрт эрэйинэн биир нэдиэлэни кірдіґін , эксээмэннэрбин туттартаабытым . 1 . Жирков Александр Николаевич , Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы , Олонхо уон сылын бэлэмнээн ыытыыга Саха республикатын национальнай тэрийэр комитетын бэрэссэдээтэлэ , бэрэссэдээтэл ; Ананьев көмөтүнэн Усманов Москва анныгар Раменскай куйахы собуотун баазатыгар салаппаан пакеты оҥорор сыах аспыт . Дьыала - куолу табыллыбыт , компаньоннар харчыламмыттар . Усманов харабылламмыт - хайаммыт , Рублевскай шоссеҕа даачаламмыт , Сухаревскай переулокка офистаммыт . Онтон сотору соҕус буолан баран , сыах милииссийэ кыраҕы хараҕыгар түбэспит . Пакет собуот бородууксуйатын тобоҕуттан - ибэҕиттэн оҥоһуллуохтааҕын , бастакы суортаах сырьеттан оҥоһуллара биллибит . Улахан айдаан тахсыаҕын Ананьев Усмановы КГБ үлэһитэ диэн , дьыаланы саптарбыт . Софрон Данилов аатынан Горнай улууһун Дьикимдэтээҕи орто оскуолата , Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтин уулуссата , Өлүөнэтээҕи холбоһуктаах пароходство теплохода ааттаммыттара ; Мытаах нэһилиэгэр ини - бии Сэмэн уонна Софрон Даниловтар ааттарын сүгэр литература түмэлэ үлэлиир . Сылтан сыл А ± а дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара а ± ыйаан иґэллэриттэн киґи харааста саныыр . Сэрии толоонуттан 37 тыґыынча буойун тіріібµт - µіскээбит Сахатын сиригэр кыайыы кынаттанан эргиллибитэ . Олортон билигин биир эрэ тыґыынча сэрии ветерана хаалла . Фашизм алдьархайыттан , ата ± астабылыттан бµтµн дойдуну , норуоттары быыґаабыт а ± а кілµінэ хорсун буойуннарыгар , кырдьа ± ас саллааттарга бачча эйэлээх кэмІэ этэІІэ олорор дьон бары іттµнэн ійібµл , тирэх , кµµс - кімі буолуох тустаахпыт . Кинилэргэ олорор сирдэригэр салалта уонна олохтоохтор іттµлэриттэн сылаас сыґыан , ураты бол ± омто ууруллар буолла ± ына , ону кірі - билэ , кімі ± і кытта сылдьан , ыччаттарбыт µтµі быґыыга - майгыга иитиллэн - уґуйуллан тахсыахтара турда ± а . Салгыы » Ситэрэн эттэххэ , үөрэтэргэ уонна научнай үлэнэн дьарыктанарга ханнык лаборатория наадата чопчу бэлиэтэннэ . Маннык тииптээх учуобунньуктар үүнээйи , экэниэмикэ уонна мэхэньисээссийэ төрүттэрин үөрэтиигэ анаан сурулуннулар . Ону Үөрэх министиэристибэтэ бу үүммүт сылга таhаартарара эрэйиллэр . Ил Тµмэн доруобуйа харыстабылыгар , социальнай к ³ мµскэлгэ , µлэ ± э уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Алексеева семинар кыттыылаахтарын социальнай политика эйгэтигэр уонна доруобуйа харыстабылын модернизациялаа ´ ы ² ² а баар са ² а регионнаа ± ы сокуоннары уонна нуорма - быраап акталарын били ´ иннэрдэ . Ил Тµмэн тутууга уонна дьиэ - уот - коммунальнай ха ´ аайыстыба ± а сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Костромин Саха сиригэр дьиэ - уот - коммунальнай ха ´ аайыстыба уларыта тутуутун хаамыытын ту ´ унан и ´ итиннэрдэ . Өрүттэр сөбүлэһии улуус сайдыытыгар улахан суолталааҕын ыйдылар . Сөбүлэһии быһыытынан Дьокуускай куорат уонна Горнай улууһа үөрэх , физкултуура уонна спорт , култуура уонна духуобунас эйгэтигэр , маны тэҥэ аныгы информационнай технологиялары олохтооһуҥҥа бииргэ үлэлииллэрэ былааннанар . Бэлиэтээн эттэххэ , бу иннинэ куорат салалтатын кытта Чурапчы , Мэҥэ - Хаҥалас уонна Амма улуустара Сөбүлэһии түһэрсибиттэрэ . Бу ту ´ унан СИА и ´ итиннэрэр . - Биһиги бары истэ үөрэммит « Якутгазпром » диэн хампаанньабыт ЯТЭК диэҥҥэ уларыйбыта сыл аҥаара буолла . Ааккыт уларыйарыгар , бастатан туран , улахан « Газпрому » кытары бутуйбатыннар диэн дьаһаммыккыт быһыылаах : оннук санаа үөскээбитэ . Эһиги дойду бу бөдөҥ тэрилтэтин кытары туох эмэ ситимнээххит дуо ? Сунтаар улууґа « алмаастаах тµілбэнэн » аатырар сиргэ - уокка киирсэр оройуоннартан биирдэстэрэ . Ол эрээри , Мирнэй , Ньурба курдук промышленность киэІник тэнийбэтэ ± ин , сайдыбата ± ын да иґин , сунтаардар бу сайын саІа баґылыгы бµттµµн таланнар , аны дьо ± ус промышленноґы сайыннарар суолу тутуґан эрэллэр Салгыы » / / Инфекция дойду дьонун 48 % а ± ыйатар кутталлаах , ол иґигэр сахалары Оттон Россия территориятыгар ВИЧ ыарыыта бытааннык тар ± анна ± ына 2045 сылга нэґилиэнньэ ахсаана - 23 % , оттон тэтимнээхтик сайынна ± ына 48 % а ± ыйыыр туруктаах эбит . " Бу - аІардас ВИЧ ыарыыттыттан . Онно эбии наркомания , арыгылааґын курдук араас содуллары аа ± ан кэбис " , - диэн кылаабынай быраас тоІуйдук эттэ . БилиІІи туругунан , половой іттµнэн инфекция ± а сыстыы наркотигы баґыйар . Ордук дьахтар ыалдьар эбит . Ону Кожевников дьахтар уоргана инфекцияларга тµргэнник сыстар тутуллаах диэн быґаарар . " Биир ыарыґа ± ы эмтииргэ сылга 10 тыґ . тахса доллар суума ирдэнэр , - диэн эбэн эттэ . БµгµІІµ кµІІэ ыарыыны утары охсуґуу араас ньыманан ыытыллар . Ол курдук , профильнай министерстволар " Маршрут безопасности " диэн автопробег тэрийэн Нам , ХаІалас , Алдан , Нерюнгри уонна Уус - Алдан улуустарыгар сырыттылар . Кулун тутар 16 - 20 кµннэригэр Уус - Алдан улууґун 18 дэриэбинэтигэр маршрут кыттыылаахтара сылдьан , бу ыарыылар тустарынан кэпсээтилэр , консультация биэрдилэр , анкета толортордулар , " тігµрµк остуоллары " ыыттылар . Маны таґынан , ба ± алаах дьоІІо ВИЧ - инфекция ± а , ЗППП , наркомания ± а босхо анализ оІордулар . Кулун тутар 31 кµнµттэн муус устар 7 кµнµгэр диэри " Маршрут безопасности " автопробег Чурапчы уонна Таатта улуустарыгар сырытта . Хара сыыппаралар 1996 сылтан Саха Республикатын территориятыгар ВИЧ - инфекциялаах 849 киґи бэлиэтэннэ . Олортон : РФ гражданнара - 668 , тас дойду гражданнара - 181 . Бу кірдірµµ 2008 сылга тэІнээтэххэ , 1 , 08 тігµл кыра . Промышленность сайдыбыт оройуоннарыгар кірдірµµ , хомойуох иґин , улахан : Мирнэй - 301 , Нерюнгри - 110 , Ленскэй - 106 , оттон Дьокуускайга - 178 . Ыарыґахтар улахан аІардара ( 69 , 1 % ) 30 - гар диэри саастаах эдэр дьон . Ордук хайдах сысталларый ? Гетеросексуальнай - 44 , 7 % , иннэ ніІµі - 42 , 7 % , гомосексуальнай - 0 , 9 % , гемотрансфузионнай ( хаан кутуу ) кірµІµнэн - ( 0 , 3 % ) , ВИЧ - ыарыылаах ийэттэн о ± о сыстыыта - 0 , 5 % , биллибэт биричиинэнэн - 10 , 9 % . Бу сыллар тухары кэтээн кірµµ тµмµгэр 97 ыарыґах олохтон туораабыт , кинилэр истэригэр СПИД диагнозтаах 34 киґи ілбµт . ВИЧ - инфекциялаах дьахтартан республика территориятыгар 55 о ± о кµн сирин кірбµт , 9 о ± о - кэлии . БµгµІІµ кµІІэ инфекциялаах эрээри о ± олонуохтаах 30 дьахтар учуокка турар . МэІэ бырайыактар тутуллаллар , тимир суол иґэр . Наадалаах бырайыак кэтэх ітті итиниэхэ сытта ± а . Ґгµс киґи кэлэн µлэлиэ , республиканы сайыннарыа диэн киэн туттабыт . Ол эрээри , ис дьиІин толкуйдаан кірдіххі , саха ыччата кинилэр кэлэллэригэр бэлэмэ суох курдук : психологическай да , физиологическай да іттµнэн . Бэлэмнэнии µлэтин ыытар наада . Маннык коммерческайа суох аґымал акцияны ыытар бырайыактары хай ± ыахха эрэ сіп . Бу - биир киґи проблемата буолбакка , бµтµн омук , нация проблемата буоларын хас биирдиибит чопчу ійдµіх тустаах . Варя ОКОНЕШНИКОВА . Балартан ордук биллибитэ Джучи улууһа . 1242 сыллаахха Джучи уола Батый - хан бэйэтин сэриитин Адриатическай муораҕа тиэрпитэ . Ити кэнниттэн Джучи улууһа « Улуу улуус - Золотая орда » диэн ааттаммыта . Ш . Уалиханов итини « Во всех ярлыках Золотая Орда называется Улуг Улусом и у тюркских историков и в преданиях народных . . . никогда не назывался ордой » диэн быһаарар . « Илкэн » киин ааркалыы быһыылаах дьиэҕэ үлэлии олорор . Киэҥ саалаҕа кэнсиэр , о . д . а . тэриллэр . Аттынааҕы хоско тренажер арааһа кырыы - кырыытынан анньыллан турар . ~~АЛЕКСЕЕВ Геннадий Федорович - СӨ правительсвотын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта ;~~ Астыыр - таІастыыр салаа ± а бородууксуйаны оІоруу , со ± отуопка уонна батарыы кэлим ситимІэ киллэриллэр . Ол сиэринэн , « Сахазернопродукт » ААО ( ген . дир . И . Ф . Иванов ) тула бурдугу µµннэриигэ идэтийэр 10 хаґаайыстыба уонна « Бурдугу мэлийэр национальнай компания » САО , Хапта ± айдаа ± ы комбикорм собуота , ХаІалас улууґуттан Покровскайдаа ± ы « Дэлэгэй » , Хачыкааттаа ± ы , Намнаа ± ы бурдугу мэлийэр собуоттар итиэннэ Дьокуускайдаа ± ы кітірµ иитэр фабрика биир кэлим тиґиккэ холбостулар . Салгыы » Ґірэнээччи начаалынай оскуоланы бµтэрэригэр мµнµµтэ ± э 120 - 150 тылы аа ± арын ситиґиллиэхтээх . Аа ± ар кэмигэр тиэкис ис хоґоонун сіпкі ійдіін абзаастары сіпкі ааттыыр , аахпытын уус - ураннык кэпсиир буолуохтаах . Ити µірµйэ ± и ситиґэргэ куолаан µірэтии « Ривин методиката » диэн ньымата кіміліґір . Ити ньыма алгоритыма маннык : тимир суол ( баара да , инникитин тутуллар да етте ) - бу барыта биьи уппут дии саныыбын . того диэтэххэ , онноогор буолуох убу барытын теттеру уктээн , кердуу олороллор . согуруу абааьылара . " федеральнай " дии - дии кереллер , дьининэн , хантан теретен ылыай ол харчыны , кремль ? регионнар харчылара буо , биьиги бэйэбит ыыппыппыт эмиэ , " черная касса " диэн баар , ( сеп , суду улахан харчыны тутатына биэрэллэр ) , ол гынан баран , онтукаларын биьи инники ыытар уппутуттэн тутан ыыталлар . " иэспитин " син биир саптараллар . просто ссуда биэрэр курдук буолан тахсар . онон , ким эрэ биьи туспутугар тугу эрэ босхо тутар дии санааман уоннна тебегутун умса кербекке , халлаан диэкки туьаайан , сахабыт сирин сайдыытын киэн тутта керсун , ытыктаан . бу иьин биьи уолаттарбыт , аммосов , барахов , ойуунускай уо . д . а олохторун биэрбиттэрэ . ~~Государственная символика , государственные награды~~ Туора Сис . Верхоянскай сис систематын хотугу өртүгэр баар сис . Өлүөнэ өрүс уҥа кытылын батыһар Көҥдөй уонна Чубукулаах үрэхтэр икки ардыларынан . Сэтинньи 21 кµнµгэр 10 . 00 ч . Јксікµлээх Јліксій аат . культура киинин мраморнай саалатыгар олоІхоґуттар тµґµлгэлэрэ тэрилиннэ . Тµґµлгэ ± э мустубут ыалдьыттары СР культуратын уонна духуобунай сайдыытын министирин солбуйааччы М . М . Донской э ± эрдэлээтэ . Ити кэнниттэн ийэ олоІхоґуттар уонна олоІхону толорооччулар толорууларын истии буолла . ОлоІхоґуттар П . Е . Решетников уонна А . Е . Соловьев олоІхону толорууга маастар кылаас кірдірдµлэр . ОлоІхоґуттар тµґµлгэлэрэ уонна маастар кылаас тэрээґиннээхтик аастылар . Индуизм итэҕэйээччилэрин ахсаанынан аан дойду үһүс итэҕэлэ , христианизм уонна ислам кэннилэриттэн . Индуизмы 1 млрд тахса киhи тутуhар , олортон 950 млн кэриҥэ Индияҕа уонна Непалга олороллор . Бу дойдуларга индуистар ахсааннара балай эмэ : Баҥладеш , Сри Ланка , Пакистан , Индонезия , Малайзия , Сингапур , Мауритиус , Фидьи , Суринам , Гайана , Тринидад уонна Тобаго , Холбоhуктаах Хоруоллук , Канада уонна АХШ . Туох - ханнык иннинэ , арааґа , ааспыт ХХ µйэбит биґиэхэ , сахаларга тугу биэрдэ , диэн быґаарыстахпытына сиэрдээх буолуо дии саныыбын . Саха киґитэ уларыйда дуо , тугу эбиннэ , оттон туох , тіттірµтµн , кі ± µрээтэ ? СаІа µйэттэн тугу кµµтэбит ? Сайдыыбыт хайа суолунан барара ордук сіптіі ± µй ? Хайдах дьаґанан олордохпутуна тылбытын , култуурабытын , ол аата бу Орто дойдуга омук быґыытынан уратыбытын арчылыыбыт , араІаччылыыбыт , саханы саха дэтэбит ? . . . Биґиги аа ± ааччыларбытыныын , бу нµімэртэн са ± алаан , бас - кіс , тумус туттар , ытыктыыр дьоммут бэйэлэрин санааларын µллэстиэхтэрэ . Оттон чуолаан бµгµн биґиги , саха дьахталларыттан биир бастакы учуонайы , психологическай наука докторын , СР Бочуоттаах гражданинын , СР наукатын µтµілээх µлэґитин , СГУ психология кафедратын деканын Анастасия Петровна Оконешникованы кытта сэґэргэґэбит . Аан бастаан кэпсэтиигэ ыІырбыппытыгар , кини , бу киэІ эІсиилээх боппуруоґу , дьиІэр , эр киґи са ± алыан сіп этэ , диэн санаатын быґаччы эппитэ . Ол гынан баран , " саха - дьахтар таІаралаах " диэн норуокка мээнэ этиллибэтэ ± э буолуо , бу дьоґуннаах теманы саха дьахтарыгар итэ ± эйбиккитигэр , онон ытыктыыргытын биллэрбиккитигэр махтанабын , диэбитэ . Дьэ , онон . . . Јксікµлээх сµдµтэ . . . - Анастасия Петровна , билигин , син балачча кэм ааспытын кэннэ , наллаан олорон эрэ анааран кірдіххі , бу ааспыт ХХ µйэ биґиэхэ , сахаларга , тугу биэрдэ дии саныыгыный ? - Бу хаґыат саІа рубрикатын , киґи тіґі іті кірірµнэн , биґиги тугу кыайдыбыт , ситистибит , оттон туохпут оІоґуллубакка , ситэриллибэккэ хаалла уонна ону олоххо киллэрэргэ , ситэрэргэ - хоторорго ханнык кµµстэр наадаларый - киґи ійі , киґи кыґамньыта , киґи дууґата , диэн мин ійдµµбµн . . . Оло ± ум µс гыммыт иккитин ХХ µйэ ± э µлэлээн - хамсаан кэлбит , син тµспэтийбит киґи буолла ± ым . Мин республикабыт Конституциятыгар , эркээйигэ , национальнай концепциябытыгар , ис сµрэхпиттэн кыґаллан µлэлээбит дьоннортон биирдэстэринэн буолабын , ба ± ар ол иґин эґиги миэхэ тиийэн кэлбиккит буолуо . . . Дьэ , ХХ µйэттэн саІа ХХI µйэ ± э µктэнэрбитигэр биґиги , сахалар , кураанах киирбэтибит , диэх кэриІнээхпин . Биґиги судаарыстыбабыт , биґиги салайааччыларбыт , дьоммут - сэргэбит µгµґµ оІорон кэллилэр . ХХ µйэ ± э биґиги , сахалар , мин санаабар , тарбахха баттанар сµдµ дьоммутугар , кинилэр ійдірµгэр - санааларыгар , кинилэр кыахтарыгар тирэ ± ирэн , ійінін , саІа µйэ ± э µктэннибит . Бастатан туран ол - Алексей Елисеевич Кулаковскай - Јксікµлээх Јліксій . Јксікµлээх µлэтин , норуотун туґугар тугу оІорбутун бµµс - бµтµннµµ биґиги ситэ іссі билэ , µірэтэ иликпит . Кини суос - сатыы , икки ата ± ынан хааман , Сахабыт сирин территориятын хоту - со ± уруу , илин - ар ± аа іттµн бары муннуктарыгар тиийэн , норуотун айымньытын µірэтэн , чинчийэн , хайдахтаах курдук киэІ , дириІ ис хоґоонноох µлэлэри хаалларбытай ? ! Кини , бу ХХ µйэ са ± аланыытыгар саха интеллигенциятыгар , µірэхтээх дьонугар анаабыт суругар , саамай долгутар санаатын эппитэ . Бу а ± ыйах ахсааннаах саха омук , хотугу норуот , Россия Эбэ хотун киэІ киэлитигэр , атын , элбэх омук быыґыгар суураллан , сµтэн - симэлийэн хаалбатын туґугар хайдах дьаґанан олордо ± уна сатанарый , диэн . Тіґілііх кэм - кэрдии ааста , ол эрээри білµґµік туруорбут ыйытыыта билигин да то ± оостоох , іссі сытыытык турар дии саныыбын . Кини туруорбут ыйытыыларыгар хоруйу µгµс ійдііх дьоммут кірдіібµттэрэ , тобулбуттара , ол да иґин бачча ± а тыыннаах кэллэхпит . Маннык ыйытыы куруутун баар буолуохтаах , бириэмэ - кэм ааста ± ын аайытын , олох сайдыытын ирдэбиллэринэн , сіптііх суолу тобулан иґиэхтээхпит . Ба ± ар , кыра сыыґалардаах да буоллун , ол гынан баран , син - биир кірдµіхтээхпит , буларга дьулуґуохтаахпыт . Кылаабынайа - ис сµрэхтэн , ыраас дууґаттан , чіл ійтін - санааттан , норуоппутугар туґалаах буоллар , диэн санааттан тахсыахтаах . Кэлэр µгµс µйэлэр сахаларыгар , биґиги удьуордарбытыгар , бу боппуруос биґиги кэммитинээ ± эр іссі сытыытык туруо ± а . Јксікµлээх сµдµтэ итиннэ сытар . Јксікµлээх ыйытыыларыгар бэйэтин µлэтинэн , идеяларынан , оло ± у кірµµтµнэн , саІаны киллэриилэринэн хоруйдуурга дьулуспут дьоннортон биир бастакынан Саха Республикатын бастакы Президенин Михаил Николаевы ааттыыбын . Кини ійµн - санаатын , кини бырайыактарын биґиги іссі 50 - 70 сыл олордохпутуна , оччо ± уна эрэ ситэ ійдµіхпµт , сыаналыахпыт дии саныыбын . Билигин биґиги , кинини кытта биир кэмІэ олорбут , бииргэ алтыспыт дьон , ба ± ар , кириитикэлиирбит да баар суол буолуо . Оттон µгµс сыллар аастахтарына , µчµгэй ірµтэ ірі анньан тахсыа ± а дии саныыбын . Ити Медицина национальнай киинэ баар . Манна µлэлиир эмчиттэр тіґілііх элбэх киґи оло ± ун быыґаабыттара буолуой ? ! Јлір ілµµгэ ылларбыккын диэбит дьонноро , медцентргэ эпэрээссийэлэнэн , эмтэнэн - томтонон , билигин оґуохайдыы сылдьалларын µгµґµ билэбин . Тіґілііх элбэх о ± о этэІІэ тірііті , кµн сирин кірін дьонун дьоллоото ? ! Саха омугу сайыннарар чіл туруктаах дьон бу Медицина национальнай кииниттэн тахсаллар . То ± о диэтэргин , доруобуйа диэн , ордук биґиэхэ , хотугу норуоттарга , саамай тыын боппуруоспут буолар . Итини ійдµіхпµтµн наада . Аны туран , Михаил Ефимович биґиэхэ ЗОЖ - чіл олох диэн ійдібµлµ киллэрбитэ . Кэлин , 6 - 7 сыл буолан баран Россия бµттµµнµн µрдµнэн тар ± анна . Саха сирэ са ± алаабыта . " Учуутал сыла " , " Ыччат сыла " , " Дьиэ кэргэн сыла " … ҐірэхтээґиІІэ тіґілііх инникигэ хардыы оІоґулунна ! Уус - АлдаІІа " Уолан " гимназия , ХаІалас сиригэр " Ленскэй кыраай " , Музыка Ґрдµкµ оскуолата … МГУ ректора Виктор Садовничай мээнэ ± э хайгыыр киґи буолбатах ! ҐірэхтээґиІІэ Президеммит Вячеслав Штыров , биллэн турар , ыраа ± ы кірір , элбэ ± и оІорор . Ити тыа сирдэригэр толору хааччыллыылаах бэртээхэй таас оскуолалар олоххо киириилэрэ - биґиги о ± олорбут дьоллоругар ! Бу µірэхтээґин эрэ буолбатах , хабыыта киэІ - бµтµн нация доруобуйатыгар , ол аата инники дьыл ± атыгар быґаччы дьайыылаах . Ураты талааннаах , идеялардаах дьоммут наґаа элбэ ± э суохтар ээ , уонна , этэргэ дылы , тугу да гыммат , µлэлээбэт эрэ киґи хаґан да ± аны ал ± аґаабат , ону ійдµіхпµтµн , дьоммутун харыстыахпытын наада . - Оттон салгыы , дьэ , хайдах суолунан барабыт ? Тылбытын , культурабытын , Россия састаабыгар олорон эрэ , хайдах сайыннарабыт ? - Биґиэхэ ХХ µйэ биир саамай улахан ситиґиитинэн мин ааттыыбын Национальнай оскуола концепциятын ылыныыны . Бу тылбытын сайыннарыыга эрэ буолбакка , культурабытыгар эмиэ кімілісті . Ити " Хотугу сулус " телевизионнай фестивалы ылан кірµІ . Тіґілііх элбэх талааннаах о ± олордоохпутуй ? ! Сі ± і ± µн уонна киэн тутта ± ын . Педагог буолла ± ым , онон , кэпсээним , арааґа , иитии іттµгэр охтуулаах со ± ус буолла быґыылаах . Национальнай концепциябытын суох оІордулар , сµттэ , симэлийдэ , диэччилэри кытта сібµлэґимээри гынабын . То ± о ? Бастатан туран , тылбытыгар тінµннµбµт . Биґиги тыллаах эбиппит , атын омуктары кытта тэІІэ сайдар кыахтаах эбиппит , диэн . Ону тугунан да соппоккун . Концепцияттан сиэттэрэн олоІхобут кµірэйэн та ± ыста . О ± олорбут тіріібµт тылларын сэргэ омук тылларын µірэтиигэ киирдилэр . То ± о диэтэргин , саха тыллаах , культуралаах буоламмыт атын омуктарга сэІээриллэбит , кинилэр тылларын эмиэ , нуучча тылын , культуратын билэрбит курдук билиэхтээхпит . Оччо ± уна эрэ тылбыт тыыннаа ± ын курдук тыыннаах буолуо ± а . Онон , салгыы сайдыыта бµµс - бµтµннµµ бэйэбититтэн , тіріппµттэртэн тутулуктаах . Чэ холобур , эн , дьахтар киґи , о ± о тіріті ± µн , о ± оІ хайдах улаатан , ситэн - хотон , сайдан иґиитэ , бастатан туран , эйигиттэн бэйэ ± иттэн тутулуктаах буолла ± а дии , атын кимтэн да буолбатах . Онон , Концепциябыт тыыннаах , тыыннаах да буолуо ± а диибин . Оскуола ± а , детсадка эрэ соІнообокко , тіріппµт бэйэтэ дьиэтигэр - уотугар о ± отун сахалыы тыыІІа иитиэхтээх , тіріібµт тылынан кэпсэтиэхтээх - ипсэтиэхтээх . ХХ µйэ биир саамай улахан иэдээнэ сэрии этэ . Тіґілііх µчµгэй ыччаппыт былдьаммытай , бу улахан сµтµк . Сэрииттэн физическэй эрэ буолбакка , ордук психологическай іттµнэн инбэлиит дьоннор тіннін кэлбиттэрэ . Арыгылааґын онтон са ± аланна этэ дии . Ол содулуттан саІардыы ірµттэн эрэбит . Билигин , бу кілµінэ сиэннэрэ , хос сиэннэрэ - сµрµннээн бэртээхэй уолаттар тахсан кэллилэр диибин . Ґірэхтэннилэр , ійдµµн - санаалыын , тас кірµІнµµн , саІалыын - иІэлиин тубустулар . Оттон кыргыттарбыт хаґан ба ± арар µчµгэйдэр . Дьэ , ол эрээри , кыргыттар доруобуйаларын харыстаныахтар этэ . Ити систэрэ кісті сылдьар таІаґы таІналларын олох сібµлээбэппин . Кыґыннары хобулуктаах саппыкынан , чап - чараас , кытай омук тигэр колгуоткатынан сылдьыы - бэйэни албыннаныы , инникини сарбыныы . Мантан са ± аланар бµір - быар тымныйыыта . Ыал буолла ± ына ыарыґах о ± ону тірітірµн туґунан бу кыыс санаабат . Оттон ыал дьоло - доруобай о ± о эбээт . Толкуйданыахха наада . Мин алааґым сыта - ХХI µйэ ± э хайдах , туох суолунан барабыт , диигин … Мин санаам маннык . Биґиги тіріібµт алааспытын наґаа таптыыбыт . Ыраата сылдьан алааспыт сытын туохтаа ± ар да ± аны ахтабыт . Мин онноо ± ор , о ± о сылдьан , бэйэм Мундулаахпыттан атын алааска тиийдэхпинэ , букатын атын дойдуга тиийбит курдук сананар этим . Ол курдук киґиэхэ тіріібµт алааґа сыттыын - сымардыын кµндµ . Биґиги кэлии омук буолбатахпыт . Олохтоох омукпут . Дьиэлээх дьоммут . Дьиэбитин хайдах кірµнэн олорорбут , биллэн турар , эмиэ бэйэбититтэн тутулуктаах . ДьиІнээх хаґаайын тиэргэнин бэйэтэ кірµнэр . Барыта уурбут - туппут курдук буолар . Тиэргэн хаара кµрдьµллµбµт , саґаана кыстаммыт , мууґа - ото тиэллибит , дала ыраастаммыт … Манна эр киґи оруола баґыйар . Оттон кыайбат буолла ± ына - ыґыллар - то ± уллар , устунан атын дьон киирэн дьаґайан бараллар … Куорат сиргэ эмиэ оннук . Хаґаайка , куукуна ± ын кыайа туппат буоллаххына , кµн сарсын кірбµтµІ - эйэ ± эс ба ± айы атын дьахтар киирэн муоста ± ын сууйа сылдьар , онтон кірбµтµІ - аны аскын астаан ньиллиргэтэн киирэн барар . Эйиэхэ бэлэмэ µчµгэйэ бэрт курдук , ол эрээри , биирдэ ійдіін кэлбитиІ - эн манна хаґаайка буолбатах курдук эбиккин ! Ити , Владимир Путин , нефть турбата ханан барарын карта ± а кыґыл харандааґынан суруйан кэбистэ дии . Нефть турбатын ким хааччыйар , тимир суолу ким тардар … Ол иґин ыччаттарбытын промышленноска сыґыара сатыырбыт сіптііх суол . Уолаттарбыт µлэтэ - хамнаґа суох , хотоІІо хороґон , куукунаны манаан баран олоруо суохтаахтар . Ханнык ба ± арар историческай сайдыыга кыра кµµґµлээґин диэн эмиэ баар буолар . Холобура , мин салайааччы эбитим буоллар , испииґэк оІорон баран , Уйбаныап , Баґылайап , Ыстапаанап … - эґиги турба тардыытыгар µлэлии бара ± ыт , диэтэхпинэ , µчµгэй хамнастаах µлэ ± э то ± о барыахтара суо ± ай ? ! Биґиги дьоммут , дьиІэр , олус истигэннэр уонна µлэґиттэр ээ . Нижнеленскэй курдук промышленнай тэрилтэлэргэ µлэлиир уолаттар бэркэ сылдьаллар , харчы сытын билэн , кыґаллаллар , µчµгэйкээн саха кыргыттара кинилэргэ кэргэн тахсаллар , ыал буолаллар , о ± о тірітіллір . Онон , туохха ба ± арар хаґаайынныы ій - санаа , хаґаайынныы сыґыан хаґан ба ± арар кыайыылаах тахсар . ХХI µйэ - технология µйэтэ - Бу саІа µµммµт µйэ - техника , технология , транспорт , сибээс , доруобуйа µйэтэ . Биґиги дьахталларбыт 40 - 50 кыраадыс тымныыга таґырдьа сылдьан баран , о ± олоно бараллар . Бу хаґан толору хааччыллыылаах олорор дьиэлэр тыа сиригэр баар буолаллар ! Уу суох дииллэр , биир да сылаас туалет дьиэ ± э µлэлээбэт . Оннук буолуон сатаммат . Уу тымыра ханна ба ± арар баар , кірдіін , булан ылыахха эрэ наада . Онноо ± ор Африка ± а уу тымырын булаллар дии ! Ону кірдµµр сµрэх наада ! Дьэ оччо ± о , усулуобуйа баар буолла ± ына , тыа сириттэн урут биллибэтэх талааннар тахсан кэлиэхтэр этэ . Итини кытта , аныгы µйэ - психология , уйул ± а µірэ ± ин µйэтэ диибин . Киґи кыа ± ын , кµµґµн , инникитин быґаарар - бу психология . Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет састаабыгар биґиги µірэтэр , чинчийэр психология институтун аґыахха диэн этии киллэрэн турабыт . Бу наада . - Инники µйэлэргэ , саха тугунан саха дэтиэй ? - Ис - иґиттэн киґи модун , кµµстээх санаалаах буолуохтаах . Дьиэбит тэрилин , кµн аайы туттар малбытыгар - салбытыгар тиийэ , сахалыы моґуоннаан оІостуохтаахпыт , сахалыы иис - уус тэнийиэхтээх . Ити µс бэртээхэй кинигэ та ± ыста дии - Мандар Уус , Августина Филиппова уонна Иннокентий Тарбахов киэннэрэ . Манна саха киґитин оло ± ун саамай сµрµнэ - дьиэбитин - уоппутун , малбытын - салбытын хайдах оІостон , туттан , таІаспытын - саппытын хайдах кірµнэн , тиктэн , аґыыр аспытын хайдах астанан олорорбут , саха норуотун философията барыта кістір . Итиннэ арай бэйэм эбии санаам - Тарбахов кинигэтигэр ас сыта баара эбитэ буоллар , диэн . Холобура , ыґаарыламмыт собо сыта , дьэдьэн - отон сыта … Оттон Мандар - Уус кинигэтигэр тимиртэн оІоґуктар кірµІнэрэ баар буолуохтарын сіп этэ . Аныгы µйэ ± э тугу ба ± арар оІоруохха сіп . Ити араас глянцевай сурунаалларга парфюм сытын а ± алан сыттаталлар дии , то ± о сатамматый , алаас сыттаах , сир симэ ± э , дьэдьэн - отон сыттаах биґиги бэйэбит парфюммутун айан таґаарар . . . Ити буолуо этэ - дьиІнээх бренд диэн ! Чэ , мин кэпсэтиини бу курдук са ± алаата ± ым буолуохтун ! l Татьяна МАРКОВА Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриитэ . Хайа ба ± арар эйгэ ± э µлэлэригэр олус бэриниилээх , талбыт идэлэрин муІура суох таптыыр , эІкилэ суох баґылаабыт профессионаллар бааллар . Быраабы араІаччылыыр уорганнарга эмиэ . Кинилэр µтµі суобастаах µлэлэринэн идэлэрин аптарытыатын хас эмит харыс µрдэтэллэр . Дьэ , оннук дьону сырдатар сыаллаах бу саІа рубриканы арыйабыт . Манна , кµндµ аа ± ааччыларбыт , эґиги эмиэ кыттыґыаххытын сіп : тіріібµт улуускутугар олорор - µлэлиир , дьон - сэргэ убаастабылын ылбыт сокуон эйгэтин µлэґитин туґунан тэттик гына суруйан ыытаргытын кµµтµіхпµт . Остуолга буулдьа - ботуруон арааґа кэккэлэспит . Улахан микроскоп турар . ИДьМ Экспертнэй - криминалистическай киинин µірэтээччитин , отставка ± а сылдьар милиция полковнигын Петр Захаровы µірэх чааґа са ± аланыан иннинэ тиийэн кірµстµм . Хайдах эрэ ис - истэриттэн сырдыы - сыдьаайа сылдьар , бэрт кіні , сэмэй , холку ба ± айы дьон баар буолааччы - Петр Егорович оннук киґи эбит . Кинини билэр дьон кэпсииринэн , а ± ыйах саІалаах , соччо аґа ± аґа суох эрээри , сµрдээх сайа ± астык кэпсэтэр . Биир бэйэм маннык дьоІІо тута итэ ± эйиэхпин ба ± арааччыбын . Кини эппитэ барыта кырдьыгар уонна истиІэр . Ис дьыала уорганнарыттан бу эксперт - криминалист µлэтин мин интэриэґинэйдэрэ эрээри , чуІкук со ± уґа дуу , дии саныыр этим . Оттон аІардас бу идэ ± э отучча сылы анаабыт киґини кытта кэпсэтэн баран , ол санаам µрэлиннэ . Петр Егорович убайын сµбэтинэн 1968 сыллаахха ССРС ИДьМ - тын Москватаа ± ы эксперт - криминалистар анал оскуолаларыгар µірэнэ киириэ ± иттэн , бу талан ылбыт суолуттан ханна да туораабакка , кµн бµгµнµгэр диэри µлэлии сылдьарыттан кэмсиммэт . Ол µірэ ± ин бµтэрэн баран , милиция лейтенана Захаров Мирнэйдээ ± и ис дьыала отделыгар оперативнай уонна анал техника инженеринэн анаммыт . Кини салаатын соруга - алмааґы хостуур эйгэ ± э харабыллааґын эбит . Ити сылларга Петр Егорович кі ± µлээґининэн , отделларыгар криминалистическай лаборатория тэриллибит . Экспертэр , ОБХСС инспектордарын сорудахтарынан , алмааска оперативнай - ирдиир тэрээґиннэргэ кытталлар эбит . Саамай дьалхааннаах , дойду µрдµнэн ыґыллыы - то ± уллуу кэмигэр , 90 - с сылларга Петр Захаров СР ИДьМ - тын Экспертнэй - криминалистическай киинин салайбыт . Ол кэмІэ бииргэ µлэлээбит дьоно кэпсииринэн , оччоттон кинини µрдµк таґымнаах специалист быґыытынан Москватаа ± ы салайааччылара сыаналыыллара , убаастыыллара , аптарытыаттыыллара µґµ . Билэр дьон ордук биир тµгэни ахтан ылаллар : 1986 сыллаахха , Петр Егорович ИДьМ ЭКК - н іссі старшай экспертин дуоґунаґыгар µлэлии сырытта ± ына , Зырянка ± а уоруйах авиаэтэрээт бухгалтериятын кабинетыгар форточканан киирэн , кассаттан авиапорт µлэґиттэрин хамнастарын сойботон тахсыбыт . Сейфэни алдьатан туран . Онуоха Дьокуускайтан Петр Егоровиґы ыыппыттар . Кини тиийиэн иннинэ , Ґіґээ Халыматаа ± ы милиция оперативнай - силиэстийэлиир білі ± і быґылаан тахсыбыт сирин тута кірді ± і - µірэттэ ± э дии . Ол да буоллар , Петр Захаров бірістµµпµнньµк тарба ± ын суолун булан ылан , бу буруй бэрт кылгас кэм иґигэр арыллыбыт . Бу курдук уопуттаах эксперт - криминалист µлэлээбитин тухары элбэх дьыаланы " итиитинэ " арыйыыга кіміліспµт , ол иґигэр 19 сыл - ыар буруйдары арыйыыга . Эксперт - криминалист µлэтин атын сулууспалартан уратыта тугун - ханныгын туґунан ыйытыыга : " Саамай научнай , " интеллигентнэй " µлэ , манна барыта бэйэ ± иттэн тутулуктаах , ким да мэґэйдэспэт " , - диэн быґааран биэрдэ . Уонна эппиэтинэстээх : буруйдаах кимин итиэннэ сэп - сэбиргэл буруйу оІорууга туттуллубутун - туттуллубата ± ын экспертиза эрэ быґаарар буолла ± а . Ол иґин эксперт оІорбут тµмµгэ киґи дьыл ± атын быґаарар сµдµ суолталаах . Петр Егорович ЗАХАРОВ ір сыллаах µлэтигэр ситиґиилээх уонна убаастанар специалист буоларыгар , кини тапталлаах до ± оро , оло ± ун аргыґа Алевтина Афанасьевна улахан оруоллаа ± ар саарбахтаабаппын . Аттыгар эйигин ханнык да тµгэІІэ мэлдьи ійµµр - ійдµµр , сылаас сыґыанынан угуттуур киґи баара дьол буолла ± а . Петр Егоровичтаах кыыстаах уол о ± ону кµн сирин кірдірін , билигин биэс сиэн тапталлаах эґээтэ - эбээтэ буолаллар . Милиция туйгуна , эІкилэ суох сулууспатын иґин µгµстµк бэлиэтэммит , на ± араадаламмыт эксперт киэнэ бастыІа , киґи киэнэ сэмэйэ Петр Захаров билигин да µлэ µіґµгэр сылдьар . Ґйэтин тухары µлэлээбит сулууспатыгар аны эдэр экспертэри уґуйар , тугунан да кэмнэммэт баай уопутуттан кинилэргэ тиэрдэр . Вера МАКАРОВА Виктор Эверстов хаартыска ± а тµґэриитэ . / / Быйыл кини кыайыыларын ахсаанынан Николай Дьяконовы ситиэ дуо ? Самаан сайыны кірсі ыґыахтарбыт эмиэ тигинээн кэллилэр . Ыґыах диэтэххэ , киґи тута кіінньµбµт кымыґы , сахалыы таІастаах кэрэчээн кыргыттары , ырыа - тойук дуораґыйарын , аман алгыс этиллэрин , Дыгын оонньууларын ійдµµ тµґэр . Кэнники кэмІэ , аныгы дьон ыґыа ± ы кытары саха бухатыырын , эдэр уолу Уйбаан Белолюбскайы ійдµµ тµґэр буолла диэтэхпинэ , сыыспатым буолуо . Оттон Уйбаан быйылгы кµрэскэ тіґі бэлэмнээ ± ий ? " ЭС " ону билсэргэ быґаарынна . Уйбаан туругун билээри , сотовай телефонунан сибээскэ та ± ыстыбыт : - Бэлэм µчµгэй . Кµрэхтэґиим чугаґаабыт буолан , кµµстээх дьарыкпын у ± арыттым . Билигин сынньанарым быыґыгар биирдиилээн кірµІнэринэн техникабын чочуйабын . Уонна , биллэн турар , уйул ± абын бэлэмниибин . Хас биирдии спортсмен улахан кµрэхтэґии иннинэ хайаан да турукка киирэр , хомунар . Утарылаґааччы хаґан ба ± арар баар . Эдэр уолаттар тахсан иґиэхтэрэ . Онон , кыах баарынан кыттабын , - диэн Уйбаан хоруйдуур . Сылларынан аахтахха Манна да ± атан эттэххэ , Иван Дыгын оонньууларыгар саамай ір кыттыбыт спортсмен буолла . Арена урукку геройа Николай Дьяконов суґумнуур кэмигэр , кини ірµµ иккис буолар этэ . Иван Николайы кыайыа ± ыттан биэс сыл ааста . Онон боотур Белолюбскай Дыгын оонньууларыгар кыттыбыта уонча сыл буолла ± а буолуо . Бу хай ± аллаах . Николай Дьяконов 1998 , 2002 , 2003 , 2004 , 2005 , 2006 сылларга - ол аата 6 тігµл ( 5 сыл субуруччу ) кыайар . Оттон Иван Белолюбскай 1999 , 2007 , 2008 , 2009 , 2010 - ол аата 5 тігµл ( 4 сыл субуруччу ) хотор . Оттон Федор Федоров ? Онон , Иван быйыл кыайда ± ына , Николайдыын тэІнэґэр . Иллэрээ сыл кµµстээх утарсыыны Сунтаар бі ± іґі эдэр уол Федор Федоров оІорбута . Ол эрэн , Федор былырыын бэлэмэ суох кэлэн , мілтіхтµк кыттан ыалдьааччыларын хомоппута . Быйыл уол ох курдук оІосто сылдьара буолуо , тэІнээх киирсиини оІоруо диэн эрэнэбит . ТэІнээхтэр киирсиилэрин са ± а кыраґыабай кістµµ спорка суох . Ким кµµстээх ол кыайдын . Кірііччµлэр трибуналарыгар кірсµіххэ диэри , кµндµ аа ± ааччы ! Виктория ФЕДОТОВА . Прокопий БУБЯКИН хаартыска ± а тµґэриитэ . Икки күөгүһүт олорор . Биирэ күрүчүөгүттэн балыгы араарарыгар бокуой булбат . Иккиһэ тугу даҕаны туттарбат . Кэмниэ кэнэҕэс тулуйбакка ыйытар : Ессе училище5а уерэнэ сылдьар кэмигэр Николай Иванович Г . Григорян редакциялааьынынан « Ыччат ыллыыр » диэн хомуурунньугу до5орунаан Иван Бубякинныын таьаарбыттара . Онтон 1959 с . Г . Сыромятниковтыын хомуйан иккис кинигэтин « Ырыалар » диэн хомуурунньуга таьаарбыта . " Дьулур ± ан " муус устар 1 уонна 8 кµннэринээ ± и нµімэрдэригэр тахсыбыт " ҐрµІнэр са ± алыыллар уонна кыайаллар " диэн , Россия уонна Саха Республикатын µтµілээх тренердэрэ Мария Бырдыннырова уонна Николай Кычкин дуобакка суоттааґыннарыгар конкурс биллэриллибитэ . Эрдэ иґитиннэрбиппит курдук , бµгµн конкурс тµмµгµн билиґиннэрэбит . Суоттааґыннары , балаґыанньа быґыытынан , µтµілээх тренердэр бэйэлэрэ бэрэбиэркэлээн , кыайыылаахтары быґаардылар : - - Конкурска 10 саастаах о ± отуттан 77 саастаах кырдьа ± аґыгар тиийэ уон улуус араас біґµілэктэриттэн дуобаты таптааччылар кытыннылар . Манна , ыраах сытар Ґіґээ ДьааІы , Эбээн Бытантай курдук хоту улуустар спорт бу кірµІµн сэІээрэллэрин , буолан баран , " 100 " харахтаах , дуобаты суоттуулларын киґи хайгыан эрэ сіптііх . Ол гынан баран , разряда суох эбэтэр намыґах разрядтаах оскуола о ± олоро кыттыбатахтара хомолтолоох . Маны таґынан , биир итэ ± эґинэн - - кыттааччы разрядын ыйбата ± а буолар . Аныгыскы конкурска хайаан да разрядтаргытын ыйаргыт наадалаах . Эбээн Бытантайтан кыттыбыт 77 саастаах Горохов Илья Осиповичка , дуобаты таптыырын уонна пропагандалыырын иґин махтанан , кытаанах доруобуйаны ба ± аран туран , " 100 " уонна " 64 " харахтаах дуобакка оонньуур дуосканы уонна бэйэбит суруйбут " 100 харахтаах дуобат акылаата " диэн кинигэбитин бириис быґыытынан биэрэбит , - - диэн , конкурс тµмµгµн быґааран суруйбуттар . Онон дуобат конкурсун кыайыылаа ± ынан икки киґи ааттанна : МэІэ - ХаІалас Майатыттан маастарга кандидат Владимир Петрович Аргунов уонна Ньурба Антоновкатыттан иккис разрядтаах Соломон Юрьевич Иванов . Кинилэр " 100 " уонна " 64 " харахтаах дуобаттар сорудахтарын барытын сіпкі суоттаабыттар . Итинэн С . Ю . Иванов бастакы разряд нуорматын толорору ситистэ . Оттон µґµс бириистээх миэстэни Ньурба Антоновкатыттан 11 , 5 очколаах Сергей Семенович Иванов ылла . Онон кини иккис разряд нуорматын толордо . Уопсайынан , конкурс тµмµгµнэн 12 - тэн 11 - дии очкону ылбыт Д . Н . Федоров ( Чурапчы ) , И . Н . Осипов ( Горнай , Бэрдьигэстээх ) уонна Я . И . Андреев ( Ньурба , Ньурбачаан ) , 10 очкону хомуйбут И . В . Кузьмин ( Чурапчы , ДириІ ) , 9 очколаах Р . Г . Иванов ( ХаІалас , Тіхтµр ) , 8 - тыы очколаах А . Б . Потапов ( Сунтаар ) , Е . Н . Афанасьев ( Дьокуускай ) уонна А . М . Потапов ( Ґіґээ ДьааІы , Баалы ) конкурс балаґыанньатын быґыытынан иккис разряд нуорматын толордулар . Манна , Мария Никитична быґааран биэрбитинэн , иккис разряды толорбут дьон туоґу суруккутун улуустаа ± ы спорткомитеттан ситиґэн ыла ± ыт , оттон кыайыылаа ± ынан тахсыбыт С . Ю . Иванов 3х4 см кээмэйдээх хаартыска ± ын итиэннэ тіріібµт кµІІµн , ыйгын , сылгын ыйан туран , туох µірэхтээххин , ханна µлэлииргин , дуобакка ситиґиилэриІ туґунан ыспыраапканы биґиги редакциябытыгар тиксэрэ ± ин . Ону дуобат конкурсун тэрийээччилэр федерация ніІµі Госкомспорка тµґэриэхтэрэ . Онон конкурс тэриллиитигэр кµµс - кімі , ійібµл буолбут дьоммутугар - спорт бу кірµІµн ахсаабат пропагандистарыгар Мария Никитична Бырдыннырова ± а уонна Николай Николаевич КычкиІІа редакция аатыттан истиІ махталбытын этэбит . Оттон конкурс кыайыылаахтарынан тахсыбыт В . П . Аргунову , С . Ю . Иванову уонна µґµс миэстэлэммит С . С . Иванову ситиґиилэринэн э ± эрдэлиибит . Кинилэр уонна тэрийээччилэр анал бириистэригэр тиксибит И . О . Горохов , µлэ чааґын кэмигэр Бэчээт дьиэтигэр 244 - с кабинекка кэлэн , бириистэрин ылалларыгар ыІырабыт . Петр ПАВЛОВ . Олоххун харыстаа « . . . Олох диэн уустук . Бу кылгас кэмҥэ элбэҕи ситиһээри үлүмнэһэбит да . . . Туох барыта бүтэр уһуктаах . Оройунан көрбүт орой - мэник оҕо биирдэ өйдөөбүтүҥ , ороҥҥо сытар оҕонньор эбиккин . Ол курдук барыта кыл түгэнэ . . . - Биллэн турар , мас дьиэҕэ сибэкки үчүгэйдик үүнэр . Мас дьиэ салгына ыраас , киэІ - куоІ . Оттон таас дьиэ салгына аґара кураанах . Ол иґин үүнээйи эмиэ ону билинэр , мілтіґүір соҕус буолар . Бас билиигэ , сиртэн хостонор баайга сыґыаннаґыылар , µлэни тэрийии , государствоттан араарыы уонна приватизация боппуруостара , сири - уоту салайыы тиґигин уларытыы республика хас биирдии олохтоо ± ун санаатын учуоттаан , сіптііх кэмигэр уонна олус табыгастаахтык быґаарыллыбыттара . Улахан суолталаах политическай уонна экономическай быґаарыылар сіптііх сокуон акталарынан хааччыллыбыттара . Бу ааспыт өрөбүлгэ « Ытык - Хайа » этнокомплекска буолбут охсуһууга дьоннор улаханнык эмсэҕэлээтилэр . Икки эдэр киһи улаханнык эчэйэн балыыһаҕа киирдилэр . Биирдэрин төбөтүн хайа охсон , туох баар төбөтүн уҥуоҕун барытын алдьаппыттар . Иккиһэ эмиэ улаханнык эчэйбит . Эдэр дьон олохторо айгыраатаҕа ити . Бу туох айылаах түктэри быһыытай ? Тоҕо бэйэ бэйэбитин харыстаабаппытый ? ! Ама да иирсибиттэрин , сутуруктара кыһыйбытын иһин , тугун сүрэй … / / Дэгиттэр киґи - Ньургун Мартынов , Горнайга учууталынан µлэлиир Хас биирдии киґи бэйэтин тіріібµт тылын , тірµт культуратын билиэхтээх , хара ± ын харатын курдук харыстыахтаах . Омук ійі - санаата , айылгыта , тіріібµт тылын ніІµі иитиллэн тахсар . Туох баар µчµгэй тµстэниитэ эмиэ тылтан са ± аланар . Cахабыт сирин олохтоохторо тіріібµт тірµт тылларын сыаналыыр , таптыыр буоланнар , кини сµппэккэ симэлийбэккэ сылдьар . Итинник санааны о ± о ± о маІнай учуутал µірэтэн - такайан µіскэтэр . Мин оскуола ± а µгµс предмети µірэтэрбиттэн ійбір - санаабар , уйул ± абар ордук чугастара тірµт тылым , культурам уруога буолар . Ол курдук , эргиччи сайдыылаах , оскуолабар тірµт культура учууталынан µлэлиир Ньургун Кириллович Мартыновы билиґиннэриэхпин ба ± арабын . Кини 2003 с . М . К Аммосов аатынан Саха государственнай университетын ( СГУ ) ситиґиилээхтик бµтэрэн , Бэрдьигэстээх иккис нµімэрдээх орто оскуолатыгар театральнай куруґуок салайааччытынан ананан µлэлии киирбитэ . 2005 с . Тірµт культура учууталынан , ону тэІэ 2008 с . « Тобул » о ± о телестудиятын салайааччытынан , « Саха » НКИК Горнайдаа ± ы филиалын « Бэрдьигэс » араадьыйа редакторынан таґаарыылаахтык µлэлии - хамсыы сылдьар . Ньургун Кириллович ордук учуутал идэтин ірі тутан µлэлиир . - Саха киґитэ бэйэтин тірµт культуратын булгуччу билиэхтээх , сиэри - туому тутуґуохтаах . Бэйэтин историятын хайаан да µірэтиэхтээх дии саныыбын . Тірµт µгэстэрбитин бэйэм дириІник µірэтээри , сиэр - туом , ібµгэлэрбит олохторун - дьаґахтарын туґунан элбэ ± и билээри , ону салгыы о ± олорго элбэ ± и тиэрдээри , саха норуота кэскиллээх буоларын туґугар бу идэни талбытым , - диэн кэпсиир Ньургун Кириллович . Саха тылын , культуратын , литературатын µірэтэр учуутал сайдам - сайа ± ас , ійі - санаата дьэІкэ , тыла - іґі хомо ± ой , айар - тутар дьо ± урдаах буолар холобура киниэхэ кістір . Атын омуктар бэйэлэрин тірµт культураларын умнан , сµтэрэн эрэллэр . - Эн санаа ± ар , саха норуота бэйэтин тірµт культуратын , тылын сµтэрбэтин туґугар ханнык µлэ барыан нааданый ? - Атын сорох омуктарга холоотоххо , биґиги тірµт µгэспитин ыґыктыбакка , тылбытын умнубакка илдьэ сылдьар омукпут . Мин санаабар , µлэни хас биирдии дьиэ кэргэн са ± алыан наада . О ± олору « маама » , « паапа » оннугар « ийэ » , « а ± а » дэтиэххэ . Тіріппµттэр о ± олорун кытта дьиэлэригэр сахалыы кэпсэттиннэр . Государственнай таґымы этэр буоллахха , оскуола ± а саха тылын , тірµт культуратын чааґа сыл аайы а ± ыйаан иґэр . Ону тіттірµтµн элбэтэн , сахалыы кылаастары арыйыахха . Биґиги республикабыт µрдµк сололоохторо ыраастык сахалыы саІардахтарына нэґилиэнньэ онтон µтµі холобур ылан кµннээ ± и олоххо бары сахалыы саІарыахпыт . « Конечно » ( биллэн турар ) , « короче » ( кылгастык ) диэн тыллар саха тылыгар суох буолалларын туґугар бары кыґаллыа ± ыІ диэн ыІырабын . - Аныгы учуутал хайдах хаачыстыбаланыахтаа ± ый ? - Эппиэтинэстээх , ирдэбиллээх , идэтигэр бэриниилээх , µлэтигэр аныгы технологиялары туттар , олоххо дьулуурдаах , о ± олорго эйэ ± эс , туохтан да толлугаґа суох . Кµн аайы тугу эмэ саІаны билэн , ону о ± олорго тута тиэрдэн иґиэхтээх . - Эн учуутал эрэ буолбакка , араас идэ ± э холонон кірір киґигин . Ол туґунан кэпсээ эрэ . - 2008 сылтан « Саха » НКИК Горнайдаа ± ы филиалыгар « Бэрдьигэс » араадьыйа ± а ыытааччы - редактор быґыытынан µлэлиибин . Ґлэбин олус сібµлµµбµн , ыарыр ± аппаппын . Быыс буллум эрэ кэлэ турабын диэххэ сіп . Бу идэни толору баґылаабыт киґи диэн ба ± а санаа баар . Салгыы µірэниэм . Олус интэриэґинэй , кµн аайы кэриэтэ араас саІа дьону кытта алтыґа ± ын . ДьоІІо сµбэ - ама биэрэ ± ин , кіміліґі ± µн да ± аны . Араадьыйа билиІІи олохпут арахсыспат аргыґа буолла . - Бары іттµнэн талааннаах киґи , барытыгар сатабыллаах , дэгиттэр буолар диэччилэр . Ол курдук , эн аны киинэ устарга холонон кірдµІ … - 2010 сыллаахха « Бэрдьигэс » телерадиостудия « Со ± отох буолбатаххын » диэн уус - уран киинэ уґулбута . Киинэ сценарийын суруйан , режиссердаатым . Темата - оскуола . Сµрµн оруолларга « Тобул » студия ± а дьарыктанар о ± олор : Сахаяна Харитонова , Света Дохунаева , Афоня Григорьев уо . д . а . оонньоотулар . Киинэни кылгастык кэпсиир буоллахха маннык : тулаайах хаалбыт Нарыйа кыыс саІа оскуола ± а µірэнэ кэлэр . Кинини онно туох кµµтэрий ? Аймахтарын , саІа до ± отторун кімітµнэн кини сµргэтэ кіті ± µллэн олоххо тардыґыыта , санаата кµµґµрэр . Киґи бу олоххо со ± отох буолбатах , аттыгар хайаан да чугас киґитэ баар буолуохтаах диэн санааны кірдірдµбµт . Уонна , биллэн турар , оскуола о ± олорун сыґыаннаґыыларын таарыйдыбыт , кистэл буолбатах , чахчы олоххо итинник быґыы - майгы баар , онон бу киинэ иитэр - µірэтэр суолталаах . Сµрµн оруоллары толорбут артыыстарым ааспыт сайын Бµлµµ улууґугар « Саха » НКИК тэрийбит « Дьикти » сайыІІы лаа ± ырыгар баран сынньаннылар уонна тэттик киинэлэргэ уґуллан республика канаалыгар кістµіхтэрэ . - Сµрµн ситиґиилэргин , инники былааннаргын кэпсии тµс эрэ . - Сµрµн ситиґиим дьон махтала буолар . Ону таґынан , 2009с . Ыччат министерствотын Бочуоттаах грамотатынан на ± араадаламмытым , ити сыл « Аман - іс » араатардар кµрэхтэригэр бастакы миэстэни ылбытым . Ґірэнээччилэрим конференцияларга , олимпиадаларга кіхтііхтµк кытталлар . « Тобул » студия ± а о ± олор суруналыыс идэтигэр боруобаланаллар . Бэйэлэрэ саІаран - иІэрэн , интервью толкуйдаан , биэриилэри таґаараллар . Инникитин былааммыт элбэх , кµн аайы тугу эмэ саІаны толкуйдаабыт , ону олоххо киллэрбит киґи диэн µлэлиибит . Бу курдук , Ньургун Кириллович саха тыла инники кэскилигэр бигэ эрэллээх . Кини аныгы олох ирдэбилигэр сіп тµбэґэр киэІ билиилээх , кэскиллээх учуутал буолар . Биґиги улууспутугар маннык учууталлар баалларынан киэн туттабыт . Ба ± арыам этэ киниэхэ айар µлэтигэр µрдµк ситииґилэри , инникитин да ± аны тіріібµт улууґугар , республика ± а µтµі холобур буола турдун . Куннэй СПИРИДОНОВА , 11 - с кылаас µірэнээччитэ , « Аргыс » о ± о теле - радио студиятын эдкор . Горнай . 1 . Хас биирдии куруhуок , секция программата , методическай хааччыл - лыыта тупсарын туhугар күннэтэ болҕомто наада . 2 . Эбии үөрэҕинэн аҥардастыы үрдүк түмуктэри эрэ биэриэн септеех оҕолору хаппакка оскуола оҕото барыта хабылларын ситиhиэххэ , ураты кыhамньыны учуокка турар , группа « риска » киирэр уонна инвалид оҕолорго ууруохха . 3 . Хас биирдии оҕо дьоҕурун сөпкө сайыннарарын туhугар психологтары кытта бииргэ үлэлиэххэ , оҕолор удьуор утумнарын билиэххэ . 4 . Үрдүкү сүhүөх кылаастарга эбии үөрэхтээhин программатын төhө кыалларынан учебнай былааны ситэрэн биэрэр , ол эбэтэр идэҕэ туhаайар гына оҥоруохха . Бэҕэһээ Булун улууһугар сир хамсааһына бэлиэтэннэ . Тиксииттэн 389 км хотугулуу илин туһаайын диэкинэн 10 км сир анныгар таҕыста . Онон үөһээ улаханнык биллибэтэ . Өлөөһүн , сүтээһин , алдьаныы суох . Мин иннибэр 1920 сыллаахха Уус - Алдан оройуонун Лігій нэґилиэгэр , Хомустаахха тіріібµт Саввина Анна Гавриловна ахтыыта сытар . Бу саха дьахталларыттан биир бастакынан тутуу инженерин идэтин баґылаабыт , улуу Москва куораты фашистартан кімµскµµр бі ± іргітµµлэри тутуспут ураты дьыл ± алаах киґи . Бµгµн биґиги кини сэрии кэминээ ± и оло ± уттан ахтыытыттан бэчээттиибит . Москва . 1941 сыл . Биґиги , Куйбышев аатынан тутуу иститутун студеннара , долгутуулаах экзаменнар кэннилэриттэн ханна практика ± а ананарбытын кэтэґэ сылдьарбыт . Бэс ыйын 22 кµнэ µірэх тµбµктэриттэн аан бастаан босхоломмут баскыґыанньабыт этэ . Ол иґин µгµспµт кµн ортотун диэки саІа утуйан турбута . Кµнµс 12 чаас 15 мµнµµтэ ± э араадьыйанан фашистскай Германия Советскай Союзка сэриини биллэрбэккэ эрэ саба тµспµтµн туґунан иґитиннэрбиттэрэ . Бары істііххі аба - сата уотунан умайбыппыт , фроІІа тиийэн фашистары утары охсуґууга тугунан эмэ кыттыґарга дьулуспуппут . Салгыы » ( тіріібµтэ 150 сылын кірсі ) Оруоґуттартан саамай баайдара , 700 - чэкэ ынах сµіґµлээх Киргиэлэй Баґылайабыс Оруоґун тµірт уолаттарыттан саамай улаханнарынан Кістікµµн Оруоґун буолар . Кини 1858 с . тіріібµтэ . Баайа ± аттан Иван Гаврильевич Слепцов диэн баай киґи орто кыыґын Матырыананы кэргэн ылбыта . Кинилэр Харан Табы диэн алааска кыстыктанан , Кулаада АраІаґыгар сайылыктанан олорбуттара . 1883 с . тіріібµт Евдокия диэн со ± отох кыыс о ± олоохторо . Кыыґы Э . К . Пекарскай аа ± арга - суруйарга µірэппит . Кэлин кыыс В . М . Ионовка , Дьокуускай куоракка олордо ± уна , хас да сыл µірэммит уонна 1916 с . МэІэ улууґун кулубатыгар И . Р . Стручковка кэргэн тахсыбыт . Кинилэртэн о ± о баара биллибэт . Кыыс а ± атыныын Э . К . Пекарскайга саха фольклорун айымньыларын хомуйуутугар µгµстµк кіміліспµттэрэ биллэр . Кістікµµн Оруоґуну о ± о сылдьан бэрт элбэхтэ кірбµт Михаил Иннокентьевич Аргунов ахтыы оІорон хаалларбытынан " . . . кини кэпсээбит - ипсээбит , ыллаабыт - туойбут , элбэх саІалаах , олус ыраас ис киирбэх сэбэрэлээх , арыы саґыл хааннаах , ортону µрдµнэн уІуохтаах , хайдах эрэ ыйааґыннары со ± ус кірбµт , кэннин диэки кэдирги со ± ус дайбаан хаамар , сыыдамнык туттубут - хаптыбыт , ыраас чэбэр таІастаах - саптаах , омос кірдіххі , киґиргэс , дэбдэІ кірµІнээх гынан баран , бодоруґан бардахха олус судургу , кыра ± а - кыаммакка аґыныгас майгылаах , ончу баттыгаґа суох киґи эбит этэ . Кини баайын быґыытынан обургу эргиэмсик , хаартыґыт со ± ус кыдьыктаа ± а . Кини тимир кі ± іччір дьµґµннээх бэрт сэлиик аттаа ± а . Онтукатын Чообуйар Бµітµр ( Тимирдээйэп ) диэн обургу мас ууґугар , хара кырааскалаах олус сиэдэрэй оІоґуулаах хоґуопка турку сыар ± аны оІорторон , онно атын кілµйэн баран , сындыыс курдук тµргэнник айаннатан сылдьар µгэстээ ± э " ( Е . Д . Андросов . Оруоґуттар . Дьокуускай . 2000 , 25 с . ) Кістікµµн Оруоґун Харан Табыга оччотоо ± у кэмІэ чугаґынан суох сµµнэ улахан бала ± ан дьиэни туттаран , µгµс элбэх дьону ыалдьыттатан , улахан олоІхоґуттары , ырыаґыттары анаан - минээн ыІыран , мунньан ыллатарын - туойтарарын , олоІхолоторун сібµлµµр идэлээх эбит . Кістікµµн Оруоґун бэйэтэ да ± аны куґа ± ана суохтук ыллыыр - туойар , олоІхолуур идэлээх киґи эбит . Кини Ытык Кµілгэ Дмитриан Попов а ± абыыт чааґынай оскуолатыгар аа ± арга - суруйарга µірэммит . Кини Э . К . Пекарскай соруда ± ынан 1895 с . " Дьулуруйар Ньургун Боотур " диэн олоІхону суруйан хаалларбыт саха дьонугар тугунан да кэмнэммэт µтµі іІілііх . ОлоІхону нуучча тылын уонна Д . Хитров сахалыы алфавитын буукубаларын туґанан суруйбут . Бу олоІхо 1907 с . Санкт - Петербург куоракка тахсыбыт Э . К . Пекарскай " Сахалар народнай литератураларын холобурдара " диэн улахан µлэтин бастакы кинигэтигэр бэчээттэммитэ . Онно этиллэр : " Предлагаемая сказка написана , по моему поручению , в 1895 году якутом 1 - го Игигейского наслега Ботурусского улуса Якутского округа Константином Григорьевичем Оросиным , который был известен в своем округе как песенник - импровизатор , обладавший поэтическим талантом ( ниже , в отделе песен будут помещены две его песни : о сотворении матери - земли и о водке ) . Сказку эту Оросин слышал в юности от одного сказочника соседнего Жулейского наслега и запомнил ее во всех подробностях вследствие сильного впечатления , произведенного ею на него : " это - лучшая из якутских сказок " ( " Саха ааттаах олоІхотуттан бастыІа " ) , сочиненная не на среднем месте ( земле ) , а на видимом якутами - людьми блестяще - белом небе " ( " Орто дойдуттан айыллыбатах олоІхо , саха киґи кірір ? сандаІалаах маІан халлаантан айыллыбыт олоІхо " ) - гласит сделанная Оросиным приписка в конце сказки " . ( Образцы народной литературы якутов , издаваемые под редакцией Э . К . Пекарского . СПб , Пг . , 1907 - 1918 , Т . 1 , вып . 1 , с . 1 ) . Итинтэн да кістірµнэн , кини бу олоІхону сахалар биир бастыІ олоІхолорунан , µіґээ µрдµк айыылартан бэриллибит олоІхонон аа ± ар эбит . " Суругу µчµгэйдик билэр буолан баран саха олоІхотун киґи толору суруйан хаалларара эбитэ буоллар кэнэ ± эски ыччакка туґалаах да буолуо этэ " , - диэн бэйэтэ кыра µірэхтээ ± иттэн муІатыйара эбитэ µґµ . Кістікµµн Оруоґун ити сурукка киирбит олоІхотун уонна икки ырыатын таґынан , краевед Е . Д . Андросов ахтарынан , " Сир - халлаан µіскээбит ырыата " , " Дьыл ырыата " , " Дьыл о ± уґун ырыата " , " Таатта ырыата " , " Сайын ырыата " , " Саас ырыата " , " Сут ырыата " , " Ыґыах µІкµµтµн ырыата " , " Хомус ырыата " , " Дьахтар ырыата " , " Кэ ± э ырыата " , " Амма ырыата " диэн ырыалары таптаан ыллыыра эбитэ µґµ ( Е . Д . Андросов . Оруоґуттар . Дьокуускай . 2000 , 24 с . ) . Е . Д . Андросов бу кинигэтигэр Кістікµµн ОруоґуІІа сыґыаннаах биир ахтыыны киллэрбит . Дэбдиргэ Игидэйин биир ытык кырдьа ± аґа Михаил Иннокентьевич Аргунов бэйэтин ахтыытыгар , Кістікµµн Оруоґун биирдэ кини дьонугар ыалдьыттыы кэлэн баран , кµнµскµ аґылык кэнниттэн эппит : " Мантан киэґэ сынньаныа ± ыІ , . . . хайдах эрэ ыллыах - туойуох санаам киирдэ " . Ол кэнниттэн , " . . . оґох иннигэр олоппоско олороот , икки илиитинэн аІаар тобугуттан тардыґан олорон , сµрдээх намылхай , кэрэ чуор куолаґынан , тиэрэ ханарыйа - ханарыйа , араастаан эІээритэ - эІээритэ ыллаан - туойан барбат дуо ? ! Кини ырыатын са ± алаабыта сотору со ± ус буолаатын кытары чугастаа ± ы ыалларбыт истиґэ - истиґэ мустан , бары кулгаах - харах иччитэ буолан олорон , умсугуйан - уутуйан иґиллээбиттэрэ . Оо , ол олус да кэрэ тµгэн этэ , итинник истиІ иэйиилээх , илбистээх тыллаах - істііх атын улуу ырыаґыты истибэккэ олохпун тµмµктээн , олох олорон ааґан эрдэ ± им . . . Ол умнуллубат быданнаа ± ы тµгэІІэ Кістікµµн Оруоґун барахсан элбэх да ырыаны ыллаабыта , онно эрэ мин " Сир Ийэ айыллыбыт ырыата " диэн ырыа баарын аан бастаан истибит дьоллоохпун , кини сорох ырыаларыттан , онноо ± ор сааґырбыт кырдьа ± ас дьон харахтарын уутун кыайан кыатаммат тµбэлтэлэрэ эмиэ баар буолаллара . Хор , оннук этэ , кини атын ырыаґыттартан уратыта , сµдµтэ диэн , оннук да буолан , кини ыллаата ± ына турар - турбат барыта киниэхэ ма ± аньыыт курдук тардыґан кэлэн истэллэрэ . Кістікµµн Оруоґун кµігэйэр кµнµгэр сылдьан , куораттан ілін тиэллэн тахсыбыт сура ± ын истэн , мин дьонум уонна ыалларбыт бары аґыйбыттара , онноо ± ор мин оччолорго то ± устаах - уоннаах акаары уол эмиэ аґыйбытым " , - диэн М . И . Аргунов ахтыытын тµмµктээбит ( Е . Д . Андросов . Оруоґуттар . Дьокуускай , 2000 , 188 - 189 сс ) . Кістікµµн Оруоґуну бэйэтин кірбµт , олоІхотун , ырыатын - тойугун истибит киґи ахтыыта истиІин ! . П . А . Ойуунускай " Дьулуруйар Ньургун Боотур " олоІхотун , Г . У . Эргис " Дьулуруйар Ньургун Боотур " диэн сахалыы - нууччалыы тылынан хоґоон тылыгар - іґµгэр тµґэриллибит олоІхотун тексин , Д . К . Сивцев - Суорун Омоллоон " Ньургун Боотур " опера либреттотын К . Г . Оруоґун олоІхотугар оло ± уран суруйбуттара биллэр . Бу олоІхо ис хоґоонун Ж . Карро 1990 с . француз тыллаах омуктар эйгэлэригэр Франция ± а француз омук тылыгар тылбаастаан таґаарбыта . Саха государственнай университетын преподавателлэрин білі ± і бу олоІхону английскай тылга тылбаастыыр былааннаах . Тылбаас туґунан санааны µллэстэр буоллахха , бу сµрдээх уустук дьыала . Аан бастаан икки текстэн , Э . К . Пекарскай аан бастаан сурукка киллэрбит уонна Г . У . Эргис хоґоон тылыгар киллэрбит текстэриттэн , биирин талыахха наада . Мин санаабар , бастакыта ордук . Аны туран тылбаас да араастаах , туруору тылбаас ( подстрочный , буквальный , холобур , А . Я . Уваровскай " Эр со ± отох " олоІхотун О . Н . Бетлинг немец тылыгар тылбаастааґына ) , литературнай , художественнай , поэтическай тылбаас ( холобур , В . В . Державин П . А . Ойуунускай " Дьулуруйар Ньургун Боотур " диэн олоІхотун нууччалыы тылбааґа ) , научнай тылбаас ( холобур , П . А . Ойуунускай олоІхотун И . В . Пухов нууччалыы тылбааґа ) , кіІµл тылбаас ( свободный , олоІхо сµрµн ис хоґоонун эрэ тиэрдэр тылбаас , холобур , К . Г . Оросин " Дьулуруйар Ньургун Боотур " олоІхотун Г . У . Эргис хоґоон киэбинэн сахалыы - нууччалыы саІардыбытын Жак Карро француз тылынан сэґэргээґинэ ) диэн бааллар . Мин санаабар , саха олоІхотун кутун - сµрµн , ураты дьикти тылын - іґµн бары дьэрэкээнин , аан дойдутун анаарыытын ситэ биэриэн сіптііх литературнай , художественнай тылбаас буолуон сіп . СаІа тылбаас уруккулартан сµрµн уратытынан олоІхо кэпсэнэр іттµн сэґэргээґин бэрээдэгинэн , онтон ылланар іттµн хоґоон киэбинэн биэрэрэ буоллар , олоІхо жанр быґыытынан уратытын толору биэриэ этэ . Быйыл Кістікµµн Оруоґун тіріібµтэ 150 сыла туоларынан сибээстээн , ытык Таатта сиригэр - уотугар , республика да таґымыгар µгµс ірµттээх µлэ барыа диэн эрэниэ ± и ба ± арыллар . Василий ВИНОКУРОВ , СГУ философия ± а кафедратын доцена , философскай наука кандидата . Хиллари уонна Билл Клинтоннар соҕотох кыыстара отут саастаах Челси бу от ыйын 31 күнүгэр сыбаайбаланар . Төрөппүттэрэ , кыыс даҕаны долгуйа сылдьаллар . Кыыс сүрэҕин туппут киһинэн харчылаах , атаҕар турбут банкир Марк Мезвински буолар . - Үксүн « Дуораан - рекордс » устуудьуйаҕа оҥорторобун . Кэмиттэн кэмигэр атын - атын дьоҥҥо доҕуһуоллата сатыыбын . Биир киһи охсуута диэн - биир киһи киэнэ буоллаҕа , син биир хатыланар , тыын кэлбэт буолан хаалар . Бүөккэ Бөтүрүөпкэ оҥорторорбун ордоробун . Санаабын табар . Киһи баҕатын хоту оҥорор , оруо маһы ортотунан бэйэтин эрэ киэнин соҥнуу сатаабат . Сүбэ - ама да буолар . Куолаһы устууга олус элбэх саҥаны , сонуну эбэн биэрэр уратылаах . - Оннук . Хабаровскай кыраай хоту өттүнэн тахсар суол … Халыйаары гынныбыт … 1993 сыллаахха СГУга Экономическай факультет аһыллыбыта . Мин онно киирбитим . 1 миэстэҕэ 28 киһи туттарсыбыта . Саарбах бырайыак Тимир суолбут Өлүөнэ өрүһү аны тоннелынан туоруур буолан хаалла . Ити тоҕо тимир суолу булгуччу Дьокуускайга туората сатыылларый ? Бу наадалаах дуу , суох дуу . Мин саныахпар , наадата суох . Ґлэ ± э уонна дьарыктаах буолууга Федеральнай сулууспа территориятаа ± ы органнарын салайааччыларыгар , µлэ уонна дьарыктаах буолуу эйгэтигэр µлэлиир специалистарыгар анаан Дьокуускай куоракка мунньах ыытта . « Ґлэ рыногар быґыы - майгы , µлэ усулуобуйаларын уонна харыстабылын тупсарыы миэрэлэрин , электроннай іІінµ сайыннарыы туґунан » диэн боппуруоґу дьµµллэґиигэ Дальневосточнай федеральнай уокурук регионнарыттан µлэ уонна дьарыктаах буолуу сулууспатын салайааччылара кыттыыны ыллылар . Мунньа ± ы µлэ ± э уона дьарыктаах буолууга Федеральнай сулууспа салайааччытын солбуйааччы Андрей Владимирович Селиванов салайан ыытта . Бастакы иґитиннэриини СР Правительствотын Председателин солбуйааччы А . В . Власов оІордо . Кини республика социальнай - экономическай сайдыытын туругун , баара ± ай бырайыактары олоххо киллэриигэ федеральнай органнары кытта бииргэ µлэлээґин туґунан кэпсээтэ . Ґлэ уонна дьарыктаах буолуу боппуруостарыгар µс ірµттээх комиссия утумнаахтык µлэлиир . Республика ± а олох таґыма улааппыта бэлиэтэнэр . Ґлэтэ суох буолуу ахсаана а ± ыйыыр . Ґлэ рыногар тыІааґыны намтатыыга эбии дьаґал лар Программаларынан былааннаах µлэ тэриллиитэ µлэ рыногар быґыы - майгы этэІІэ буолуутун хааччыйда . ¥ лэ ± э уонна дьарыктаах буолууга Федеральнай сулууспа салайааччытын солбуйааччы Андрей Владимирович Селиванов нэ ´ илиэнньэ дьарыктаах буолуутун хааччыйыыга Россия µрдµнэн бала ´ ыанньа хайда ± ын ырытан и ´ итиннэрии о ² ордо . Дойду µрдµнэн экономическай кризи ´ и утары дьаґаллар ылыллыбыттарын , ситэриилээх былаас органнара , µлэни биэрээччилэр бииргэ µлэлээбит тэрин тµмµгэр , µлэ рыногар ты ² аа ´ ыннаах бы ´ ыы - майгы та ´ аарыллыбата . Бала ´ ыанньа хайда ± ын кэтээн к ³ рµµгэ нэдиэлэ аайы ыытыллар мониторинг эмиэ к ³ дьµµстээ ± ин к ³ рд ³ рд ³ . Дальнай Восток уокуругар µлэ рыногар бала ´ ыанньа эмиэ Россия ± а курдук . Билигин Россия µрдµнэн 80 ты ´ ыынча ки ´ и µлэтэ суо ± унан регистрацияламмыт . Тэрилтэлэр хамнаска иэстэрэ - 227 м ³ лµйµ ³ н солк . ¥ лэтэ суох буолуу кулун тутартан , муус устартан а ± ыйаабыта бэлиэтэнэр . Кэнники кэм ² э µлэ уонна дьарыктаах буолуу эйгэтигэр электроннай ³ ² ³ л ³ рµ сайыннарыы кµµскэ киирэн эрэр . Федеральнай сулууспа арыйбыт интернет - порталыгар 4 м ³ лµйµ ³ н 700 ки ´ и µлэ вакансияларын , справочнай матырыйааллары билсэ киирэ сылдьыбыта регистрацияламмыт . Инники ³ ттµгэр интернет ³ ² ³ тµн ту ´ аныы ³ сс ³ кэ ² ээн и ´ эрэ былааннанар . ¥ гµс тэрилтэлэргэ µлэ миэстэлэрин аттестациялаа ´ ын олус м ³ лт ³ хтµк ыытыллара биллэр . Бу инники ³ ттµгэр у ± араа бат бол ± омтону эрэйэр боппуруос . Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокурукка РФ Президенин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлин аппаратын экономическай уонна социальнай политика ± а Департаменын кылаабынай сµбэ ´ итэ Елена Борисовна Недохлебова уокурук социальнай - экономическай сайдыытын туругун ырытарыгар бары к ³ рд ³ рµµлэринэн инники и ´ эр регионнарынан Хабаровскай кыраайы , Сахалин уобала ´ ын уонна би ´ иги республикабытын ааттаата . Уокурук 9 регионнарыттан 7 - гэр нэ ´ илиэнньэ дохуота улааппыт . Бары субъектарга промышленнай о ² орон та ´ аарыы µрдµµрэ билгэлэнэр . Уокурукка µлэ рыногар баар бала ´ ыанньаны ³ сс ³ тупсарыыга улахан бол ± омто ууруллуохтаах . « Дойдубут Президенэ µлэ уонна дьарыктаах буолуу эйгэтигэр кризис кэмигэр ылыллыбыт эбии дьа ´ аллар сыыйа тохтоон барыахтарын ту ´ унан эппитэ , ол аата хас биирдии регион экономикатын сайдыытын уратыларын учуоттаан µлэ рыногар бы ´ ыыны - майгыны хонтуруоллуохтаах » , - диир Е . Б . Недохлебова . СР Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы А . А . Стручков республика экономическай сайдыытын туругун , инники сайдар кэскилин хайысхаларын били ´ иннэрдэ . СР Прокурора А . А . Подла сенко республика ± а µлэ харыстабылын , сокуону туту ´ уу боппуруостарыгар тохтоото . ¥ лэ харыстабылын боппуруостарыгар итэ ± эс - бы ´ а ± ас элбэ ± э , инники ³ ттµгэр ³ сс ³ улаатар чинчилээ ± э этилиннэ . Ол курдук , бу сылга киирэн баран µлэ тэрээ ´ инин эйгэтигэр сокуону кэ ´ ии 458 тµбэлтэтэ та ´ аарыл лыбыт . ¥ гµс тэрилтэлэргэ µлэ ± э куттал суох буолуутун утары дьа ´ аллары ылыыга к ³ ´ µµннµк сы ´ ыанна ´ аллар , µлэ миэстэтин аттестациялаа ´ ыны ыытыыга тэрээ ´ ин м ³ лт ³ х , µлэ дуогабардара сыы ´ алаахтык о ² о ´ уллал лар . Ону 100 - тэн тахса ки ´ и эп пиэккэ тардыллыбыта , 3 холуобунай дьыала тэриллибитэ туо ´ улуур . Республика прокурора : « Дьарыктаах буолуу эйгэтигэр бы ´ ыы - майгы ³ рµµ да прокуратура хонтуруолугар тутуллуо » , - диир . Салгыы СР µлэ ± э уонна социальнай сайдыыга министрэ Н . Н . Дегтярев , СР Профсоюзтарын федерациятын председателэ А . Н . Ким - Кимэн и ´ итин нэ риилэри о ² ордулар . ¥ лэ уонна дьарыктаах буолуу эйгэтигэр Приморскай , Хабаровскай кыраайдар хайдах µлэлииллэрин ту ´ унан бу регионнар дьарыктаах буолууга сулууспаларын салайааччылара кэпсээтилэр . Мунньах иккис кµнµгэр « т ³ гµрµк остуол » , Дальневосточнай федеральнай уокурук дьарыктаах буолууга сулууспаларын иннигэр турар сµрµн соруктары секцияларынан тар ± а ´ ан си ´ илии ырытыы , санаалары атаста ´ ыы буолла . Галина Нельбисова Биґиги бµгµн Саха сирин " Республикатаа ± ы инвестициялааґыІІа компанията " диэн быйыл саас тэриллибит аґа ± ас акциялаах общество генеральнай директора Александр Федотовы кірсіммµт чохтоох сирдэрбитин атыылааґын хайдах барыахтаа ± ын туґунан аа ± ааччыларбытыгар билиґиннэрэригэр кірдістµбµт . - Ааспыт сыл устата Федерация Арбитражнай суутун быґаарыытынан биґиги республикабыт Правительствота уонна РФ бас билиигэ федеральной агентствота эйэ дэмнээх сібµлэґиилэрэ тµґэрсиллибитэ . Ити Сібµлэґии , сµнньµнэн , алмаас промышленноґыгар бас билиини тыырсыы бэрээдэгинэн оІоґуллубута . Ол эрээри , биир сµрµн балаґыанньатынан " Якутуголь " ААО акцияларын Саха сирэ бас билиитигэр хаалларарга диэн быґаарыы буолбута . Ити акциялары былаас органыгар буолбакка , ханнык эрэ акционернай общество бас билиитигэр биэрэргэ диэн балаґыанньалаах этэ . Ол общество акциялары атыылаан баран , Саха сиригэр ( " межрегиональнай тутуу " быґыытынан сыаналаан ) тимир суол тутуутун µбµлээґиІІэ туґаныахтаах диэн буолбута . РФФ - " Россия федеральнай бас билиитин фондата " ( председатель Юрий Петров ) , " Россия тимир суоллара " ААО ( президент Владимир Якунин ) уонна биґиги компания буоламмыт " Эльгауголь " ААО ( 68 , 86 % ) уонна " Якутуголь " ААО ( 75 % устааптаах капиталын биир акция итэ ± эс кээмэйинэн ) акцияларын атыыга таґаарар туґунан быґаардыбыт . Онон конкурс быйыл алтынньы 5 кµнµгэр ыытыллыахтаах . Конкурска кыттыан ба ± алаахтар сайаапкаларын ылыы атырдьах ыйын 20 кµнµттэн са ± аланар уонна алтынньы 1 кµнµгэр тохтотуллар . Конкурс бастаан ыйыллыбыт суумата 47 396 308 385 , 14 ( тµірт уон сэттэ миллиард µс сµµс то ± ус уон алта мілµйµін µс сµµс а ± ыс тыґыынча а ± ыс уон биэс солкуобай 14 харчы ) буолуо ± а . Онтон эбиллэр хас биирдии хардыыта 100 000 000 солкуобайга тэІнэґиэ ± э . - Конкурска тіґі элбэх уонна ханнык компаниялар кытталлара саба ± аланарый ? - Конкурска кыттааччылар ахсааннара хааччахтаммат . Ол эрээри , маннык улахан конкурска олус элбэх компания кыттара саарбах . Чахчы кыахтаахтар эрэ маннык кµрэстэґиигэ кыттарга сорунуохтара . Бу кµннэргэ биґиги Правительствобытыгар уонна биґиги компаниябытыгар ити конкурс ыытылларынан сибээстээн , кэккэ кірсµґµµлэр буолуталаатылар , онон сорох интэриэстээх ірµттэри ааттаталыахха сіп . Ол курдук , " АЛРОСА " , урут " Якутуголь " акцияларын 25 % - нын атыыласпыт " Мечел " компания , Щвейцария " Глинкор " компанията , " Базэл " компания , " Евраз - холдинг " компания , японецтар олус кµµскэ интэриэґиргииллэр ( ордук " Сумитомо - корпорейшн " уонна " Мицуи " компаниялар былырыыІІыттан чугасаґа сатыыллар ) . - Чохтоох сирдэрбитин аукциоІІа таґаарыахтаахпыт туґунан быґаарыылар былырыын ылыныллыбыттара , онон саба ± алаатахха бэрт ір , уустук бэлэмнэнии µлэлэр ыытылыннылар быґыылаах ? - Бу конкурска бэлэмнэнии µлэ Москва ± а олус сыралаахтык ыытылынна . Ордук " Россия тимир суоллара " компания іттµттэн " Эльгауголь " акцияларын сыаналааґыІІа тыл - тылга киирсибэт буолуу тахса сылдьыбыта . Кинилэр итиннэ улахан интэриэстэрэ суох буолан , судургутук арахса охсор санаалаах этилэр . Ону таґынан , хостоммут чо ± у ханан , хайдах , ханна тиэйэн туґаныахха сібµн быґаарыыттан сыаналары быґыы эмиэ тутулуктанар . Онон , барытыгар бэйэбит туґабытыгар иэ ± э сатаан элбэх міккµірµ аастыбыт . РФФ іттµттэн биґиги акцияларбытын атыылыылларын иґин іІілірµн сиэрэ суох µрдэтэ сатаабыттара . Онон µгµс мэґэйдэри кірµстµбµт , хас биирдии туспа боппуруос кµірэйдэ ± ин аайы , туох эрэ уустук сыґыаннар быґаарылыннахтарына сатанар . Ону биґиги специалистарбыт экономическай ырытыы , науканан дакаастааґын іттµнэн баґыйан мэґэйдэри туоруурга кµґэлиннибит . - Чохтоох сирдэрбитин атыылаатахпытына онуоха - маныаха диэри туттан эрэр µптэнэр буолуохтаахпыт . Ол µп барыта тимир суол тутуутугар барыахтаах дуу ? Соро ± ун син республикабыт туґатыгар туґаныахпытын сіп дуу ? - Конкурс тµмµгэр киирбит µбµ хайдах туґаныахха сібµн былаанныыр бириэмэ баар . Быґа холоон , биґиги компаниябыт дьаґайыытыгар 30 - тан тахса миллиард солкуобай киириэхтээх . Биґиги , кылаабынайа , ити µбµ чілµнэн хаалларан , туґалаахтык µбµлээн уонна , тіґі кыалларынан , эбии µп оІорор хайысхалаах µлэлиэхтээхпит . Биллэрин курдук , ити тимир суол тутуутун биґиги эрэ µбµлµµр буолбатахпыт , " Дальнай Восток социальнай - экономическай сайдыытын программата " , " Транспорт ситимин модернизациялааґын тус сыаллаах Россиятаа ± ы программата " уонна " Россия тимир суоллара " ААО эмиэ µбµлµµллэр . Онон биґиги тимир суолу µбµлµµрµ таґынан Саха сиригэр инфраструктураны сайыннарыы тутууларын µбµлµіхпµт . Ол тутуулары биґиги компаниябыт бэйэтэ быґаарыахтаах , онно Россия іттµттэн тус боломуочуйалаах орган сібµлэґэр уонна хонтуруоллуур буолуо ± а . Арааґа , ити органынан РФ Экономическай сайдыыга уонна эргиэІІэ министерствота буолара буолуо . - Инфраструктура хайысхата киэІ , эґиги ордук ханнык салааны µбµлµµргµт буолуой ? - Сµнньµнэн инженернэй инфраструктураларга ( газтааґын , электроситимнэри кэІэтии , тупсарыы , суол оІоґуутун хааччыйыы ) бол ± омто ордук ууруллуо ± а . Биґиги билигин ити µбµлээґин хайдах уонна тіґі буолуохтаа ± ын бµтэґиктээхтик быґаарар докумуоннары республикабыт Правительствота уонна Россия Экономическай сайдыыга уонна эргиэІІэ министерствота быґаарсалларыгар бэлэмнии сылдьабыт . Онон быґа холоон , ити сыалга сылга 500 - 700 - кэ мілµйµін тыырыллар буолуо дии саныыбын . Ол республика билиІІи инвестициялааґыІІа бюджетын чиэппэригэр тэІнэґэр µбµлээґин буолуо этэ . Оттон тимир суол тутуутугар 2 , 8 миллиард солкуобайдаах кредиторскай иэскэ киирэн олоробут . Онон , бастатан туран , ити иэс сабыллыа ± а . Салгыы ити тутуу график быґыытынан сыл аайы 5 млрд солкуобайга тиийэ µбµлэниэ ± э . - Александр Иванович , эґиги республика официальнай бэчээтигэр таґаартарбыт балаґыанньаларгыт быґыытынан аукцион биллэриллэр курдук . Ол эрээри , биґиги бµгµн ордук конкурс ыытылларын курдук сэґэргэстибит , ити ис дьиІин аа ± ааччыларбытыгар быґааран биэриэххэ эрэ . - Ханнык ба ± арар аукцион ыытыллар буолла ± ына , докумуоннар атыыланар бакыаттара , бµтэґиктээх суума быґаарылынна да , саІа хаґаайын бас билиитэ буолар . Оттон бу , алтынньы 5 кµнµгэр ыытыллар кµрэстэґии онтон уратылаах . Ол курдук , саІа хаґаайын " Эльгаугольга " диэри тутуллан иґэн тохтотуллан хаалбыт ( 320 биэрэстэттэн 60 - на эрэ тутуллубут ) тимир суолу ситэрэн туґа ± а таґаарыахтаах диэн булгуччулаах усулуобуйалаах буолар . Ол иґин бу атыыны конкурс диэн быґаардыбыт . - Александр Иванович , биґиэхэ кэлэн аа ± ааччыларбытыгар µтµі кэскиллээх дьыалалар тустарынан иґитиннэрбиккэр махтанабыт . Бу конкурска бэлэмнэнии µлэ Москва ± а олус сыралаахтык ыытылынна . Ордук " Россия тимир суоллара " компания іттµттэн " Эльгауголь " акцияларын сыаналааґыІІа тыл - тылга киирсибэт буолуу тахса сылдьыбыта . Кинилэр итиннэ улахан интэриэстэрэ суох буолан , судургутук арахса охсор санаалаах этилэр . Ону таґынан , хостоммут чо ± у ханан , хайдах , ханна тиэйэн туґаныахха сібµн быґаарыыттан сыаналары быґыы эмиэ тутулуктанар . Онон , барытыгар бэйэбит туґабытыгар иэ ± э сатаан элбэх міккµірµ аастыбыт . Николай Крылов . Автор хаартыска ± а тµґэриитэ . Саха сирин " Республикатаа ± ы инвестициялааґыІІа компанията " ААО генеральнай директора А . И . Федотов . Норуоттар до5ордоhууларын дьиэлэрин тэрийии боппуpyoha veрэтиллиэхтээх . Правительство5а быйыл Саха Республикатын Норуоттарын дьиэлэригэр сeптeeх дьиэни - уоту буларыгар сорудахтаныа . Онон биhиги Саха сирин норуоттарын Ассамблеятыгар бэйэтин vлэтин ордук кeдьvvстээхтик тэрийэр кыа5ы биэриэхпит . Уодьуганныырга чахчы уолдьаста ! Маалыкайтан Н . Тихонов « Олус бас - баттах барбатыбыт дуо ? » диэн суруйуутун ааҕан баран , бэйэм истэн билэр түгэннэрбин суруйарга сананным . Стахов иннинэ ИДьМ миниистиринэн эмиэ бэрт айдааннаах киһи кэлэн барбыта . « Орто дойду » комплекс баһылыгын эккирэтэ сылдьан кырбаан , ол быһылаана дьон - сэргэ истиитигэр тахсан , улахан айдаан күөдьүйэн , онтон « бүдүрүйэн » этэҥҥэ тэскилээбитэ . Табыгастаа5ынан корон быhаарыахха : РФ Айыл5а баайыгар министерствотын Государственнай геолическай сулууспатын сvбэ мунньа5ар Саха Республикатын Президенэ В . Штыров дакылаата / / Саха сирэ . - 2004 . - Олунньу 20 к . Ыам ыйын 14 кµнµгэр СР Наукатын академиятын дьиэтигэр Саха сирин биллиилээх государственнай уонна политическай деятелэ , республика Киин ситэриилээх комитетын Президиумун Бэрэссэдээтэлэ , ССРС Киин ситэриилээх комитетын чилиэнэ уонна Ґрдµкµ Сэбиэтин депутата , республика 1937 сыллаа ± ы Конституциятын автора Александр Гаврилович Габышев µтµі аатын - суолун µйэтитэр мемориальнай дуосканы туруоруу µірµµлээх сиэрэ - туома толорулунна . Онно СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Власов , Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Морозкин , солбуйааччы Андрей Кривошапкин , Ньурба улууґун баґылыгын солбуйааччы Галина Иванова , А . Г . Габышев чугас аймахтара , республика общественноґын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар . Александр Гаврилович республика ір кэмнээх историятыгар , П . А . Ойуунускай , М . К . Аммосов , И . Н . Барахов , И . Е . Винокуров уо . д . а . курдук , умнуллубат дириІ ис хоґоонноох суолу - ииґи хаалларбыта , оло ± ун тиґэх кµннэригэр диэри принципиальнай , буола турар быґыыны - майгыны хайдах баарынан сыаналыыр дьиІнээх коммунист уонна салайааччы быґыытынан биллибитэ . Ол туґунан " Габышев биллэр уонна биллибэт ірµттэрэ " диэн кинигэ автора , бу улуу киґи сиэнэ , ДьааІы улууґун бочуоттаах олохтоо ± о Святослав Габышев сиґилии сырдаппыта . Кини Бµлµµ тµірт кылаастаах начальнай училищетын туйгуннук µірэнэн бµтэрбитэ . Онно кинини биллиилээх суруйааччы А . Е . Кулаковскай уонна кыраайы µірэтээччи П . Х . Староватов µірэппиттэрэ . Ол кэнниттэн нуучча бааґынайын сµµрбэ саастаах µірэхтээх уолун армия ± а ылбыттара . Кини 1919 сыл атырдьах ыйыттан ахсынньыга диэри А . В . Колчак сэриитигэр кіннірµ саллаатынан сулууспалаабыта . Ол сылдьан революционнай агитацияны ыыппытын иґин тутуллубута уонна саа уоґугар тура сыспыта . 1920 сыл тохсунньутуттан кулун тутарга диэри Иркутскайга Кыґыл Армия кэккэтигэр сылдьыбыта . 1920 - 1922 сылларга Саха уобалаґыгар Сибревком боломуочунайын иґинэн оскуола таґынан µірэхтээґин инструкторынан , РКП ( б ) Бµлµµтээ ± и уезднай бюротун чилиэнинэн µлэлээбитэ , Бµлµµ куораты тігµрµктээґиІІэ µрµІнэри кытта сэриилэспитэ . 1922 - 1928 сылларга Бµлµµ уезднай исполкомун бэрэссэдээтэлинэн , РКП ( б ) Саха сиринээ ± и обкомун , Саха АССР Наркомторгпромун управлениеларын отделларын сэбиэдиссэйинэн µлэлээбитэ , Москва ± а РКП ( б ) КК иґинэн уезтардаа ± ы партийнай µлэґиттэри бэлэмниир курска µірэммитэ , РКП ( б ) Бµлµµ уокуруктаа ± ы комитетын секретарынан , Саха сиринээ ± и обкомун тэрийэр отделын сэбиэдиссэйинэн , советскай - партийнай оскуола завуґунан , обком секретарынан µлэлээбитэ . 1934 - 1938 сылларга Саха АССР Киин ситэриилээх комитетын ( 1937 сылтан Ґрдµкµ Сэбиэтин ) Президиумун Бэрэссэдээтэлинэн µлэлии олорон хаста да ВКП ( б ) Саха сиринээ ± и обкомун , Саха сирин Киин ситэриилээх комитетын чилиэнинэн , ССРС Киин ситэриилээх комитетын чилиэнигэр кандидатынан уонна чилиэнинэн , ССРС Ґрдµкµ Сэбиэтин депутатынан талыллыбыта . Кини уонна биир санаалаахтара µлэлиир кэмнэригэр Саха сирэ хаалыылаах кытыы кыраайтан индустриальнай - аграрнай республика ± а , дойду валютнай сыа ± ар кубулуйбута . Саха АССР киэІ нэлэмэн иэнин промышленнай баґылааґын тµмµгэр республика нэґилиэнньэтин ахсаана лаппа улааппыта . Хомойуох иґин , 1939 сыллаахха Александр Гаврилович буруйа суох репрессия ытарчатыгар тµбэспитэ уонна 1941 сыл ыам ыйын 19 кµнµгэр сымыйа буруйдааґынынан 8 сылга лаа ± ырга ууруллубута . Кини силиэстийэ кэмигэр уонна суукка эрдээх санаатын ыґыктыбата ± а , бэйэтин ыарахан дьыл ± атын чэпчэтэр туґугар кими да ± аны уган биэрбэтэ ± э . Ол µрдµнэн 1942 сыл ыам ыйын 21 кµнµгэр ытыллыбыта . Биллиилээх государственнай уонна политическай деятель µтµі аата - суола 1956 сыллаахха тиллибитэ . Ол туґунан А . Г . Габышев республика социальнай - экономическай сайдыытыгар киллэрбит боччумнаах кылаатын туоґулуур уонна кини µтµі аатын - суолун µйэтитэр мемориальнай дуосканы туруорууга кыттыыны ылбыт СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Власов , Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Андрей Кривошапкин , Ньурба улууґун баґылыгын солбуйааччы Галина Иванова , тыыл ветерана , " Ньурбакаан " тµмсµµ чилиэнэ Михаил Прокопьев уонна Александр Гаврилович бииргэ тіріібµт быраатын , эмиэ репрессия ± а тµбэґэн суорума суолламмыт П . Г . Габышев кыыґа , Емельян Ярославскай аатынан кыраайы µірэтэр музей µлэґитэ Аида Алексеева - Габышева , сиэн быраата С . С . Габышев истиІ - иґирэх тылынан а ± ыннылар . Ити кэнниттэн СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Власов А . Г . Габышев мемориальнай дуоскатын сабыытын таІаґын µірµµлээх быґыыга - майгыга арыйда . Мустубут дьон республика биллиилээх Саха сирин государственнай уонна политическай деятелэ Александр Гаврилович Габышевка дириІ ытыктабылларын биллэрэн тыыннаах сибэкки дьірбілірµн уурдулар . Петр ТОМСКАЙ Хаартыска ± а : биллиилээх государственнай уонна политическай деятель А . Г . Габышев µтµі аатын - суолун µйэтитэр мемориальнай дуосканы туруоруу тµгэнэ . Виктор ЭВЕРСТОВ тµґэриитэ . - Күндү « Кыым » хаһыат ааҕааччыларын сандал саас кэлбитинэн , айылҕабыт уһуктар үөрүүтүнэн истиҥник эҕэрдэлээн туран , үчүгэй настарыанньаны , бэйэ - бэйэҕэ эйэлээх элэккэй сыһыаны , үйэлээх тапталы , үтүө санааны баҕара хаалабын . / / эбэтэр эстрада ырыаґыттара псевдонимнарын ылыммыт кэпсээннэрэ Ника - бэргэґэ сэрэбиэйинэн Ника дьиІнээх аата - Оля Спиридонова . Кини сцена ± а аан маІнай тахсыа ± ыттан ким диэн ааттанарын тута толкуйдаан барбыт . Ырыаґыт тіріібµт кµнµнэн - дьылынан бэйэтин сахалыы аата Сардаана диэн эбит . Онон Сардаана буолуон олус ба ± арбыт . Онуоха µгµс дьон : " Сахалыы аат эн бааґынайдыІы сирэйгэр - хараххар барсыбат , онон аныгылыы со ± уґу ылын " , - - дииллэр эбит . Биир µтµі кµн Оля до ± отторун , продюсера Клим Федоровы кытта элбэх - элбэх араас ааты кыракый кумаа ± ыларга суруйан баран бэргэґэ ± э укпут . Онтон биири талан ылбыта - Ника диэн аат тµбэспит . Онон , кµн бµгµнµгэр диэри кинини онноо ± ор чугас аймах дьоно Ника диэн ыІыраллар . Ол эрээри , кыыс паспорынан Ника буолар санаата суох . Радивер - " радиоверсия " диэн тылтан Эстрада биир эдэр ырыаґыта Радивер олоххо Никита Тимофеев диэн ааттаах . Ґгµс дьон кини псевдонимын дьиІнээх аата дии саныыллар . Оннук буолбатах . Бу аат тула µгµс номох баар . Ырыаґыт ону бэйэтэ кµлэ - кµлэ кэпсиир . Олортон биирдэстэрэ маннык . Арай биирдэ Никита ырыатын радио ніІµі киэІ эйгэ ± э таґаараары дискэ ± э уґулан биэрбит . Уонна онтугар ырыа радиоверсия буоларын быґааран маркерынан " радиовер . " диэн суруйбут . Ди - джей ырыаны сµрэхтээри олорон ыксалыгар ол " радиовер . " диэни " радивер " диэн аахпыт уонна : " Оттон билигин Радивер толоруутугар … " диэн билиґиннэрбитинэн барбыт . Онтон ыла ити аат псевдоним буолбут дииллэр . Эбэтэр иккис : " вера " диэн нууччалыыттан тылбааґа - " итэ ± эл " . Ону : " Эн бу итэ ± эл туґугар ( ради веры ) ыллыырыІ иґин Радивер дэнэ ± ин дуо ? " , - диэччилэр эмиэ бааллар эбит . Ол эрээри , бу номохтор эрэ . ДьиІ кырдьыга бу баар . Никита армия ± а барыан инниттэн ыллыыр . Продюсера Антон Иванов кини аатын тіттірµ эргитэн Тима Никитин диэри гыммыта . Оттон Никита оччолорго Вера диэн таптыыр кыыстаа ± а . Кини туґугар ыллыыбын - " ради Веры " диэнтэн - Радивер диэн псевдонимы ылыммыта . Кµн бµгµІІэ диэри ити аатынан ыллыы сылдьар . Эмиэ ди - джей " буруйа " … София Вилюйская . ДьиІнээх аата Соня Калачикова . Кини дьоллоох Дьокуускай куоракка студенныы кэлиэ ± иттэн ыла ыра санаатын толорон , ырыа эйгэтигэр эрэллээх хардыылары оІорбута . Онуоха эмиэ " ким диэн ааттанабын " диэн боппуруос µіскээбитэ . Тірµт сахалыы эрэ ааттанар санаалаа ± а . Оччолорго кини уруккута биллэр продюсер Аполлон Томскай хамаандатыгар баара . АполлоІІа Соняттан ураты іссі хас да улуус о ± ото сылдьара . Кыыс ырыа уґулан , оІорон , радио ± а биэрэргэ бэлэм матырыйаалламмыт . Аполлон онуоха Соняны атыттарга бутуйбат гына дискэ ± э ( эмиэ маркерынан : ) Бµлµµттэн сылдьарын иґин " София Вилюйская " диэн суруйан кэбиспит уонна радиоларга биэрбит . Ди - джейдэр ырыаны сµрэхтииллэригэр : " София Вилюйская диэн саІа аат " , - - дии - дии кэпсээ да кэпсээ , кини ырыатын холбоо да холбоо буолбуттар . Сахалыы псевдоним туґунан толкуй умнууга хаалла ± а ол . Информатика уруога , эбэтэр ПОНомарев САШа Саша Пономарев диэн кимий ? Бу ааты кини чугас дьоно , табаарыстара эрэ билэллэрэ буолуо . Оттон Понсаш ? Бу ааты µгµскµт билбит буолуохтаах . Псевдоним µіскээґинэ эмиэ туспа история . Кини ырыаґыт буолан эрэ баран Понсаш дэммэтэ ± э . Оскуола эрдэ ± иттэн иІэ сылдьар аата эбит . Дьэ , маннык . Оскуола ± а информатика уруога буола турар . О ± олор ортолоругар паарта ± а µірэнээччи Пономарев Саша олорор . Ити дэриэбинэ ± э Интернет саІа тэнийэн эрэр кэмэ этэ . Уруок тематынан интернеккэ e - mail ( электроннай почтаны ) арыйарга µірэнии буолбут . Манна Саша уол ылбыт да ± аны араспаанньатын уонна аатын бастакы сµґµіхтэрин холбоон кэбиспитэ ( ponsash ) бэрт судургу , киґи ійµгэр тиийимтиэ ник ( компьютерщик аата ) буолан тахсыбыт . Онтон ыла бииргэ µірэнэр до ± отторо Понсаш диир буолбуттара . Билигин сµгµрµйээччилэрэ кинини итинник эрэ ааттыыллар . Олимпия ± а - " Олимпик " оруоллаах ? Ырыатыгар Toyota Prado массыынанан хатааґылыыр ырыаґыт кыыс Олимпия бастаан утаа Лана ( Светлана диэнтэн ) Степанова диэн бэйэтин аатынан ыллыы сылдьыбыта . Кэлин " СаІа ырыа " интерактивнай конкурска кыттарыгар режиссер : " Степановтар элбэхтэр , ааккын уларыт " , - диэбит . Сорохтор іссі " Чоргуйа " диэн буол диэбиттэрин , Лана : " Куолаґым тірµт да чоргуйбат " , - диэн ылыммата ± а . Оттон " Олимпия " диэн ааты тута сібµлээбитэ . Сорох до ± отторо : " Олимпик " ( бильярд киинэ ) аатын ыллыІ дуо " , - диэн ыйыппыттар . Онуоха Лана : " Јрµµ Олимп µрдµгэр буолуом , греческэй таІара курдук " , - диэбит . Олимпия ± а - " Олимпик " оруоллаах ? Ырыатыгар Toyota Prado массыынанан хатааґылыыр ырыаґыт кыыс Олимпия бастаан утаа Лана ( Светлана диэнтэн ) Степанова диэн бэйэтин аатынан ыллыы сылдьыбыта . Кэлин " СаІа ырыа " интерактивнай конкурска кыттарыгар режиссер : " Степановтар элбэхтэр , ааккын уларыт " , - диэбит . Сорохтор іссі " Чоргуйа " диэн буол диэбиттэрин , Лана : " Куолаґым тірµт да чоргуйбат " , - диэн ылыммата ± а . Оттон " Олимпия " диэн ааты тута сібµлээбитэ . Сорох до ± отторо : " Олимпик " ( бильярд киинэ ) аатын ыллыІ дуо " , - диэн ыйыппыттар . Онуоха Лана : " Јрµµ Олимп µрдµгэр буолуом , греческэй таІара курдук " , - диэбит . Далан - Далаана Наталья Яковлева - Далаана . Наташа сцена ± а аан маІнай тахсарыгар бэйэтин аатынан тахсыбыта . Ол кэнниттэн сыл курдук буолан баран кини Далаана диэн псевдоним ылыммыта . То ± о эмискэччи Далаана буолбутуттан дьон соґуйбута . Кэлин истибиппит , саха народнай суруйааччыта Василий Семенович Яковлев - Далан ( " Дьикти саас " , " Кэриэн ымыйа " , " Дьыл ± ам миэнэ " кинигэлэр автордара ) Наталья чугас уруута эбит . Далан - эр киґи аата , улахан суруйааччы айма ± ын аатын - кыыска чугаґатан намчытытан , уґатан Далаана дэммит . Онон , билигин концерка кинини Наталья Яковлева - Далаана , эбэтэр кіннірµ Далаана диэн биллэрэллэр . Јссі да интэриэґинэйдик ааттаммыт ырыаґыт элбэх . Барытын биирдэ суруйдахха хаґыат сирэйигэр батыа суо ± а . Эґиги эмиэ интэриэґинэйи билэ ± ит ? СуруйуІ . Кэлин іссі эґиги суруктаргытынан эбии бэчээттиэхпит . Онон суруйуІ , суруйуІ уонна іссі суруйуІ ! Варя ОКОНЕШНИКОВА . - бииргэ олорор , аймах , уруу омуктар ( эбээн , эбэ ² ки , юкагир , долган о . д . а . ) , нуучча уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын µтµ ³ тыынын и ² эриммит , норуоттар µтµ ³ , до ± ордуу сы ´ ыанна ´ ыыларын - олох сайдыытын тутулгутун курдук ³ йдµµр ( поликультурнай ) лично ´ ы иитии , ол эбэтэр литература µ ³ рэх предметин бы ´ ыытынан эйгэтин , дьайар кыа ± ын кэ ² этии . Бу иннинэ буолбут Бүлүү куоратын хомуньуустарын мунньаҕар « Хомсомуоллар болуоссаттарын аатын уларытары утарабыт » диэн биир киһи курдук көхтөөхтүк куоластаабыттар уонна манна кыттыбыт Куорат Мунньаҕын биэс хомуньуус дьокутаатыгар « ааты уларытыыны көхтөөхтүк утараҕыт » диэн накаас бэриллибит . Ол эрээри , ол хомуньуус дьокутааттар сорохторо бэриллибит накааһы толорбокко сэмэлэннилэр , биир киһи баартыйатыттан уһулунна . - Манна диэн эттэххэ , мин бартыыйынай оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына атын дьахтарга барбыта . Ол дьахтарын да кытта өр олорботохторо . Хата , биир соҕурууттан кэлэн тутууга үлэлии сылдьар нуучча дьахтарын кытары булсан Калугаҕа баран олохсуйбута . Онно биир кыыстаах . Былырыын өлбүтэ . Сыллата фестивальбыт тутуґар сµрµн сыала - соруга : о ± олор араас улуус толорооччуларыттан тіріібµт тыл баайын , кэрэтин сааґылаан ыллыылларын - туойалларын , кэпсииллэрин истэн элбэххэ µірэнэллэрин ситиґии уонна биирдиилээн толоооччуларга , коллективтарга кімі , ійібµл оІоруу , бастыІ µлэ опытын тар ± атыы , олоІхону оло ± урбут ньыманан толоруу µгэстэрин чіл хаалларыы буолар . Јбµгэлэрбит муударай ійдірµн сааґырдахпыт ахсын улам итэ ± эйэр буолан иґэбит . Холобур , орто дойдуга киґи оло ± о тµннµгµнэн чыычаах элэс гыммытын кэриэтэ тµргэнник ааґар дииллэрэ µґµ . Кырдьык , кµн - дьыл ол курдук элэІнээн ааґаахтыыр . Ол эрээри , олохторун ча ± ылхайдык олорон , дьон - сэргэ сі ± µµтµн - махтайыытын уонна махталын ылыахтарын ылбыт , уґун сылларга норуот , дойдубут туґа диэн бэриниилээхтик µлэлии сылдьар саарын дьон эмиэ бааллар . Кинилэр µлэлэрэ , тугу оІорбуттара киэн туттуубут буолан , сэґэІІэ сылдьар , ыччаты иитиигэ холобур быґыытынан ахтыллар . Мин биир оннук µтµі - мааны киґинэн ханнык да саарбахтааґына суох республика ± а киэІник биллэр государственнай уонна общественнай деятельбитин Климент Егорович Иванову ааттыах этим . Кини сэттэ уон сааґын томточчу туолбутунан истиІ э ± эрдэм быґыытынан бу кыракый ыстатыйа сыыґа буолуохтун . Климент Егорович оло ± ун суолун а ± ыннахха да ± аны , букатын эдэриттэн наар инники кирбиигэ , бастакылар кэккэлэригэр сылдьан кэллэ . Бµлµµтээ ± и педучилищены µірэнэн бµтэрэн , тіріібµт Сунтаарын биир нэґилиэгэр учууталлаан истэ ± инэ оччотоо ± у кэм эдэрдэри иитэр , кэнэ ± эски лидердэри бэлэмниир оскуолатыгар - комсомолга ойутан ылан ірі таґааран испиттэрэ . Сотору буолаат , Покровскайга бідіІсµйбµт производственнай управление комсомольскай тэрилтэтин салайааччытынан талыллар . Республика µрдµнэн бастакы µрдµк кирбиитэ - комсомол обкомун бюротун чилиэнэ . Хабаровскайга µрдµк µірэ ± и бµтэрэн , партийнай µлэґит буолар - Абыйга партия райкомун иккис секретарынан , онтон ір буолбакка бастакы секретарынан талыллар . Климент Егорович µлэлээбит сылларыгар оройуон киин біґµілэгэ Дружинаттан ҐрµІ Хайа ± а кіспµтэ . Со ± отох ыал кіґµµтэ тµрµлµіннээх - тµбµктээх , оттон бµтµн оройуон киинин кіґµµтэ диэн хас эмэ сµµґµнэн тігµл кыґал ± алаах буолла ± а . Букатын туох да суох сиригэр , чэлгиэн таас хайа ± а улахан , аныгылыы біґµілэги тутан дьэндэппиттэрэ . Тіріібµт оройуонун Сунтаар дьоно Климент Егоровиhы бэйэлэригэр µлэлэтэргэ дьиІ - чахчы ба ± араллара . Туруорсалларын туґунан сурахтар сотору - сотору кµідьµйэн кэлэр этилэрэ . Кадр тиийбэтиттэн буолбатах , сунтаардар ол чааґыгар хаґан да кыґал ± аламматах дьон , кинилэр билиилээх - кірµµлээх специалистарынан бµтµн республиканы хааччыйаллар - урут да , билигин да ± аны . Климент Егорович дьыалабыай хаачыстыбатынан , µлэ ± э бэриниилээ ± инэн , инициативалаа ± ынан , боппуруоґу µрдµкµ тэрилтэлэргэ сатаан туруорсан быґаартаран иґэринэн , хайа , уонна дьоІІо - сэргэ ± э эйэ ± эс сыґыанынан , ыллыктаах тылынан - іґµнэн букатын эдэриттэн , партийнай µлэ ± э тµргэнник опытыран барыа ± ыттан биллэр - кістір аптарытыаттаах , кыахтаах µлэґит дэтэ охсубута . Онон Сунтаар курдук бідіІ оройуоІІа райисполком председателинэн талыллыбытыгар саамай сіптііх быґаарыы быґыытынан кірсµбµттэрэ . Советскай µлэ ымпыгар - чымпыгар киирэн истэх ахсын хайаатар да эн оІорор , быґаарар тµбµгµІ улам µксээн барыах курдуга . Онон кµннээ ± и сахсаан обоччотугар тимирэн хаалбакка , райисполком председателэ кэскиллээ ± и , ордук дьоґуннаах проблемалары быґаарар суолу тутуґара наада этэ . Мындыр буолуллуох тустаа ± а , оттон онтуІ бэйэтэ тиийэн кэлбэт , опыт , оло ± у билии , дьон - сэргэ санаатын бол ± омтолоохтук истии наадалар . Кылаабынайа - бэйэІ билиигин ахсаабакка хаІаттыныаххын , общественнай - политическай олох тугу тоґуйарын эрдэттэн билэр буолуоххун наада . Климент Егорович аґа ± ас эттээх , сайа ± ас характердаах буолан , очумааґы - чочумааґы сэрэхтээхтик аґара тµґµтэлээн испитэ . Хайа уонна бэйэтэ ис - иґиттэн дьиссипилиинэлээх , тылыгар туругас , ол - бу киириилэргэ - тахсыыларга сыста сатаабат буолан , туора - маары µктээн биэрбэтэ ± э . Райисполком председателэ диэн улахан дуоґунас эрээри , кини оройуоІІа бастакы эппиэтинэстээх киґи буолбатах . Онон сµрµн суолталаах , атын да бідіІ боппуруостары быґаарарга бµтэґиктээх тµмµктээґиннэри бастакы секретарь оІороро . Эдэр , эрчимнээх председатель хайдах эрэ хааччахтааґыІІа сылдьар курдугун µіґээІІилэр бэлиэтии кірдіхтірі буолуо , Климент Егоровиґы Ґіґээ Бµлµµгэ райком бастакы секретарынан талларбыттара . Бу оройуоІІа элбэх партийнай µлэґиттэр эриллэн - мускуллан µµммµттэрэ , салгыы µµнэн - сайдан барарга буґуу - хатыы оскуолатын ааспыттара . ДьиІэр , Ґіґээ Бµлµµ ыаллыы оройуоннарын кытта тэІнээтэххэ сирэ - уота кэмчи , нэґилиэнньэтэ лаппа а ± ыйах эрээри , сµіґµтµн ахсаанынан атыттардыын тэІ кэриэтэ . Ол сµіґµнµ кірµіххэ - харайыахха , кыстыыр отун оттуохха наада этэ . Онон оройуон мэлдьитин атыттардаа ± ар лаппа элбэх кыґал ± алаах буолара . Климент Егорович µгэґинэн тигинэччи , чахчы эрчимнээхтик µлэлээн барбыта , араас сонун са ± алааґыннары киллэрбитэ . Ґлэ µчµгэй іттµн диэки лаппа биллэрдик хайыґан испитэ . Дьон райкомнарын бастакы секретарын сібµлээбиттэрэ , уґуннук µлэлээтэр ханнык диэн ба ± а санааларын аґа ± астык этэллэрэ . Ону баара , кµµтµллµбэтэх соґумар иэдээн быґа тµспµтэ . Кэргэнинээн Татьяна Ивановналыын олорор сирдэрин уларытарга кµґэллибиттэрэ . Партийнай бэрээдэк быґыытынан Климент Егорович сир уларытан Јлµіхµмэтээ ± и райком бастакы секретарынан µлэлиир буолбута . Эмиэ саІа сир , эмиэ саІа тµбµк : ілµіхµмэлэр сµрµннээн сир оІоруутунан , бурдук , хортуоппуй µµннэриитинэн дьарыктаналлара . СаІа олох мµччµрµйбэт сµµрээнэ - промышленность сайдыах курдук буолан испитэ . Јлµіхµмэлэр µлэни талымастаабат эбиттэр , дьаныґан кіхтііхтµк µлэлииллэрэ , µіґэттэн тµґэриллибит былааннаах сорудахтар толоруллан иґэллэрэ . Кинилэр сиргэ тірµкµ сыста ± ас дьон буолалларын быґыытынан , чопчу сыаллаахтык тэрийдэххэ , кэмигэр кіміліґін , дьаґаллары утумнаахтык олоххо киллэрэн истэххэ сиртэн µрдµк µµнµµнµ ылар кыахтаахтарын Климент Егорович итэ ± эйбитэ . Климент Егорович аграрнай секторы сайыннарыы да , салайыы да боппуруостарынан иІэн - тоІон дьарыктаммыта , кэрэхсэбиллээх уонна кэскиллээх боппуруостары туруорсар этэ . Бука , ону кіріннір буолла ± а эбитэ дуу , Климент Егорович оло ± ун суола аны туран тыа сирин µлэтигэр , тыа дьонун тµбµктэригэр тосту иэ ± иллибитэ - 1986 сыллаахха саІа тэриллибит Госагропром председателин бастакы солбуйааччынан , республика министрэ рангаланан туран , анаммыта . Тыа сирин проблемаларын кэлимник салайарга анаан тэриллибит бу структура , µіґээ санаабыттарын курдук , онно тутатына балаґыанньаны кіннірін барбата ± а , кіліттµгэс кілі курдуга . Ол иґин элбэхтик миэстэтигэр сылдьыахха , µлэни - хамнаґы дьон µлэлиир сирдэригэр быґаччы тиийэн кірµіххэ - истиэххэ , итэ ± эстэри туоратар дьаґаллары уґатыыта - кэІэтиитэ суох сонно миэстэтигэр ылан иґиэххэ наада буолбута . Ити кэмІэ этэ дии , тыа хаґаайыстыбатын бараммат элбэх проблемаларын быґаарыы тыІааґыннаах µлэтигэр субу сотору республиканы саІа суолга µктэннэрэн салайан барыахтаах лидер М . Е . Николаев , киниэхэ К . Е . Иванов курдук , айымньылаах µлэґиттэр , инники кµіІІэ уктар соратниктара сыстыспыттара , µлэ ± э буґан - хатан барбыттара , норуот , республика туґа диэн бэйэни харыстаммакка кµµскэ µлэлииргэ харса - хаан санааны ылыммыттара . Дойдуга уопсайынан ій - санаа , олох - дьаґах атыйахтаах уулуу аймаммыттара , саІа , тірдµттэн уларыйыылар кµінтээн кэлбиттэрэ . Кэннигин хайыґан кірбіккі , санааны аґа ± астык этэр , кими да таІара оІостубакка малтаччы кириитикэлиир , аґара тµґэн тыллаґар да син курдук µйэ са ± аламмыта . Ама да ааспытын иґин , саллыылаах кэм этэ - туох да сатаан салаллыбат , ким кими да аанньа истибэт . « Гласность » диэн туох ис хоґоонноо ± о ійдімміт , туох сыал - сорук туруоруллубута чуолкайдана сатаабат быґыыта - майгыта саамай µрдµкµ салалтаттан соІноммута . Дойду - модун Советскай Союз бигэтик тирэнэн турбут акылааттарын били µрдµк салайааччыларбыт диэн сµгµрµйбµт дьоннорбут бэйэлэринэн тµІнэртээн барбыттара . Компартия салайар , сµрµннµµр оруолуттан аккаастанарын ССКП салалтата , бастатан генеральнай секретарь бэйэтинэн туруорсан ылларбыттара . Демократияны туругурдар туґуттан . Эмиэ ити кэмІэ ССРС Верховнай Советыгар альтернативнай диэн аатыран демократия µйэтин саІа быыбара ыытыллыбыта . Саха сирин депутаттарын ортолоругар Климент Егорович Иванов , ол кэмІэ « Север » агрокомбинат салайааччыта , эмиэ баара . Народнай депутаттар съезтэрин бастакы киэІ ыІырыылаах мунньа ± ар Верховнай Совет чилиэнинэн , ол аата босхолонон бастайааннай µлэлиир народнай депутатынан талыллан хаалар , плановай - бюджетнай комиссия састаабыгар киирэр . Оччолорго событиелар , революционнай тэІэ уларыйыылар бииртэн биир тахсан иґэллэрэ . Партия бэйэтин аналын бэйэтэ устунан , кылгас ба ± айы кэм иґигэр бол ± омтоттон туораан хаалбыта . 1990 сыл бала ± ан ыйын 27 кµнµгэр Саха Республикатын XII ыІырыылаах Верховнай Совета Саха сирин Государственнай суверенитетын туґунан Декларация ылыммыта . СаІа идеялары хорсуннук олохтоон иґэргэ бигэ быґаарыныылаах парламент салалтата эмиэ оннук санаанан салайтарарга бэлэм хамаанданы тэринэн барбыта . Бастатан туран , республика Правительствотын - Саха АССР Министрдэрин Советын Председателэ уларыйар буолбута . Онно Верховнай Совет Председателэ М . Е . Николаев ханнык да саараІнааґына суох Климент Егоровиґы туруорбута . Правительство саІа баґылыга , уруккулар курдук , уулусса ніІµі турар дьиэ дьоно туох дииллэрин кэтэспэккэ , тµргэнник , эрчимнээхтик дьаґаллары ылаттыыра . Кини кыахтаах , оччотоо ± у тосту уларыйыылар хайдах хабааттыылаах сайдан баралларын ійдµµр бідіІ салайааччы буоларын , Саха сирин салалтатыгар кэлбит М . Е . Николаев баґылыктаах хамаанда активнай уонна бойобуой саллаата , биир эрэллээх уруулдьута буоларын кірдірбµтэ . Саха сиригэр Президент дуоґунаґа олохтоммута . Норуот , бу урут саха дьонугар хаґан да баар буола сылдьыбатах µрдµк , эппиэттээх дуоґунаска бэйэтин ча ± ылхай уолун Михаил Ефимович Николаевы кіті ± µллэн туран талбыта . Киниэхэ саамай чугас киґи , биир ійдііх - санаалаах до ± оро , Климент Егорович Иванов Верховнай Совет Председателинэн эмиэ киэІ ійібµлµ ылан талыллыбыта . Саха Республиката сайдыы саІа суолугар µктэммитэ . Онуоха сіптііх сокуоннар наада этилэрэ . Верховнай Совет олус дьаныґан туран , бииртэн биир сокуону ылынан , былаас кідьµµстээхтик µлэлииригэр бигэ µктэли туппута . Ол кэмІэ республика суверенитет суолунан сайдыытыгар федеральнай киини кытта сибээґи саІа ис хоґоонноох оІорорго , букатын саІалыы таґымІа таґаарарга µлэ барыахтаа ± ын салалта государственноґы сайыннарарга идеятын олоххо киллэрии биир тутаах , урутаан тутуллуохтаах боппуруоґун курдук кірбµтэ . Россия Президенигэр Саха Республикатын бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтин суолтата , оруола , практическай µлэтэ чопчу хайысхаламмыттара . Постпредство Москва киин іттµгэр саІа , киэІ - куоІ , µлэлииргэ табыгастаах дьиэ ± э кіспµтэ , Россия Президенэ Б . Н . Ельцин бэйэтинэн кэлэн ал ± аабыта , уруй - айхал тылларын эппитэ . Москва ± а постпредство Саха Республиката киэІ дуолга - Россия ± а да , аан дойдуга да - тахсар аарыктаах аартыга буолуох тустаа ± а . Онон саІалыы µлэлиэхтээх постпредствоны салайааччынан кыа ± ын , дьо ± урун практическай µлэ ± э кірдірбµт Климент Егорович анаммыта . Кини постпред эрэ дэммэккэ , Саха Республикатын Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы дуоґунаґын эмиэ сµкпµтэ . Ол 1993 - 1999 сыллар республика дьиІ - чахчы ірігійдііґµнµн кэмэ этэ : урут оччо - бачча биллибэккэ - кістµбэккэ , тымныы кыраайга бµгэн сыппыт Саха сирин куолаґа Россия ± а дор ± оонноохтук дуорайбыта , саІа Россияны тутарга сибиэґэй сµµрээни киллэрсэр , кэрэхсэбиллээх са ± алааґыннары арыйсар , бэйэтин кыа ± ын да , быраабын да дьиІ дьыала ± а дакаастыыр дьоґуннаах , туспа ааттаах - суоллаах республика буолбута . Эмиэ ити сылларга этэ дии , Федеративнай дуогабар илии баттаныыта , билигин ахтыллыбат буолбутун да иґин , бэйэтин кэмигэр Россияны ыґыллыыттан быыґаабыт историческай суолталаах докумуон . Саха Республиката федеральнай киини кытта боломуочуйалары тыырсар наадалаа ± ын туґунан биир бастакынан тыл кітіхпµтэ уонна улахан специалистары , ученайдары , салайар µлэґиттэри тµмэн хаачыстыбалаах докумуоннары бэлэмнээбитэ . Онно быґаччы µлэтин , саамай уустуга - араас таґымІа сібµлэґиннэрии тµбµгµн постпредство сµкпµтэ . Правительство таґымынан уон биэс министерствоны кытта туспа дуогабардар бэлэмнэммиттэрэ , онтон улахан докумуоІІа Россия Президенэ уонна Саха Республикатын Президенэ илии баттаабыттара . Онуоха барытыгар бастайааннай бэрэстэбиитэл К . Е . Иванов кимнээ ± эр да элбэхтик кіліґµнэ тохтубута . Онно биґиги , сахалар , дьон - норуот быґыытынан олорор , сайдар кыахтаахпыт кэскилин илэ - бааччы итэ ± эйбиппит уонна уолаттарбыт ханнык ба ± арар политическай быґыыга - майгыга , ханнык ба ± арар эппиэттээх тµгэІІэ наадалаах проблемаларбытын быґааттарар кыахтаахтарын илэ - чахчы итэ ± эйбиппит . Сахалар саха буолар кыахтаах эбиппитин бигэтик билбиппит . Климент Егорович Москва ± а улахан боппуруостары быґаарсарга опытырбытын республика актива , бар дьоно илэ - бааччы кірбµттэрэ . Кини Михаил Ефимовичка чугастык сыстан норуот туґугар наадалаах боппуруостары туґалаахтык быґаартарар этилэр . К . Е . Иванов Президент соруда ± ынан Россия Президенин дьаґалтатын киэІ уора ± айыгар да , Правительство ииччэх - бааччах дьиэтин эриирдээх - бутуурдах хонтуоратыгар , ордук эрэйдээ ± э - министерстволар , ведомстволар кутуйах хороонун курдук буккуурдаах хороонноругар да суолу - ииґи иІнибэккэ булар буолбута . Бэйэ икки ардыгар эттэххэ , Климент Егорович курдук ону барытын билэр - кірір , сатаан сылдьар киґи оччолорго , арааґа , сахалартан суох эбитэ буолуо . Ити µлµннэрии буолбатах . Дьэ , ити улахан сорудахтары эІкилэ суох толорон баран , Климент Егорович дойдутугар Дьокуускайга эргиллэр буолбута . Тµірт сыл устата Климент Егорович « Саханефтегаґы » салайбыта , бастаан президент быґыытынан , онтон холбоґук уларытыллан тэриллибитин кэннэ директордар советтарын председателинэн . Бу туґугар олус эппиэттээх учаастак этэ . Саха сирин инники сайдыытыгар нефть , газ ураты миэстэни ылар аналлаахтар , онон бэрт кылгас кэм иґигэр бу салаа хайдах - туох буолар суолун булларыахха наада этэ . Биллэрин курдук , республика бу бар ± а баайыгар илиилэрин сарбаІнатааччылар араастаан киирэ - тахса сатаабыттара . Ол иґин бу салааны хайаатар да государственник , норуотун интэриэґин туруулаґан кімµскэґэр киґи салайыахтаа ± а . Республика Президенэ М . Е . Николаев бу µлэни эрэнэр киґитигэр , кини итэ ± элин элбэхтик чиэстээхтик толорбут К . Е . Ивановка сµктэрбитэ . Саха сирэ автономнай республика буолбут бастакы сылларыгар оччотоо ± у салайааччыларбыт итэ ± эйэр дьоннорун эппиэттээх µлэлэргэ хорсуннук туруортаабыттара биллэр . Кылаабынай ирдэбил - норуот дьыалатыгар бэриниилээх буолуу , чиэґинэй , бэйэ ± э уонна µлэґиттэргэ кытаанах ирдэбили туруоруу . Дохсун долгуннардаах , дирбиэннээх этиІнээх , ол 20 - с сылларга ірі тутуллубут сыаннастар олох тосту уларыйар , эмиэ дирбиэннээх - дарбааннаах икки µйэ алтыґар кэмигэр салайааччылар дьыалабыай да , сиэр - майгы быґыытынан да сыґыаннарыгар син биир µрдµктµк тутуллубуттара . Биґиги чулуу дьоммут , бар дьон ытыктабылын ылбыт салайааччыларбыт бэрдимсийиини , сымыйанан чабыланыыны , ньылаІнааґыны ірі туппатахтара , оннук быґыы - майгы сибикитин да сорунуулаахтык утараллара . Оннук да буолан , дойду , республика оло ± ор сµІкэн суолталаах боппуруостар дьиІ кырдьыгынан быґаарыллан кэллэхтэрэ , Саха сирин µтµі аатыгар кµлµк тµґэриллибэтэ ± э . Суобас этэринэн , инникини іті кірін µлэни кичэйии - биґиги киэн туттар дьоммут олохторун халбаІнаабат сокуона . Итинник тыллары К . Е . Иванов бииргэ алтыґан кэлбит µгµс дьонноругар туґаайан этэр олус то ± оостоох буолуо . Революционнай кэм этэ буолла ± а : санаа булгуруйуо суохтаа ± а , µлэ - хамнас іссі кµµскэ ірµкµйэн иґиэхтээ ± э . Кэм - кэрдии хаамыыта тохтоон хаалбат , кілµінэлэр солбуґан иґиэхтэрэ . Ол гынан баран , ааспыт µйэ 90 - с сылларын , XXI µйэ ± э µктэнии кэмин туґунан умнан - тэмнэн кэбиґэрбит сыыґа буолуо ± а . Сахалар дьон эбиппит , норуот эбиппит диэн , чуолаан ити кэмІэ µктэнэн баран , ійдіітµбµт этэ буолбаат ! Климент Егорович ити кэм µµннэрбит уола , ити кэм кілµінэтин ча ± ылхай бэрэстэбиитэлэ . Кини Саха Республикатын кэнники Конституциятын ырытан оІоруу , ылыныы саамай активнай кыттыылаа ± а уонна Тірµт Сокуону олоххо киллэриигэ дьаныґан туран µлэлэстэ , µс ыІырыылаах Ил Тµмэн народнай депутатынан буолан туран , элбэх сыратын биэрдэ . Бу иннинэ Климент Егорович ССРС народнай депутатын , Саха Республикатын IХ , Х , ХII ыІырыылаах Верховнай Советын депутатын быґыытынан республика государственноґын сайыннарыыга элбэх µлэни ыытыспыта , саІа Саха сирин тутуу акылаатын тµґэрсибитэ . СаІа суолу тэлии , сіптііх хайысханы талан ылыы чэпчэки буолуон сатаммат . Республика бастакы Президенин М . Е . Николаев эрэллээх соратнига , практическай µлэ ± э бииргэ кµрдьэн кэлбит киґитэ , саамай эппиэттээх сорудахтары толорбут чугас до ± оро Климент Егорович Иванов ити сыллардаа ± ы айар - тутар , туругурдар µлэ µірµµтµн тэІІэ µллэстибитэ . Тіріібµт норуоттарын ыра санаалара туолар тµгэннэригэр кинилэр мэлдьи бииргэлэр . К . Е . Иванов Саха Республикатын бочуоттаах гражданинын µрдµк аатын бастакы Президент ыйаа ± ынан биир бастакынан ылар чиэскэ тиксибитэ . Республикабыт государственноґын бі ± іргітµµ биир бэлиэтинэн буолбут бу µрдµк ааты ылыы Климент Егоровичка бар дьонун махталын туоґута буолуон буолла ± а . Киниэхэ атын да µрдµк на ± араадалар туттарыллыбыттара : Ґлэ Кыґыл Знамята орден , « Бочуот Знага » икки орден , Норуоттар до ± ордоґуулара орден , хас да мэтээл , Саха Республикатын норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ бочуоттаах аат , µлэлээбит биэс улууґун бочуоттаах гражданинын ааттара . Кэнники сылларга К . Е . Иванов Государственнай Мунньах ( Ил Тµмэн ) Аграрнай боппуруостарга комитетын председателинэн µлэлээн , тыа дьонун олохторун тыын боппуруостарын сокуонунан араІаччылааґыІІа µлэлэспитэ . Мэлдьитин буолбутун курдук , Климент Егорович Ил Тµмэн сессияларыгар , депутатскай истиилэргэ , правительственнай чаастарга кіннірµ истээччи быґыытынан олорбот , µгµс тµгэннэргэ итийэн - кутуйан киирситэлиир , опыттаах политик , депутат буоларын быґыытынан сµбэлэри биэрэр , кэрэхсэнэр этиилэри оІортуур . Билигин Климент Егорович Кэлэр кілµінэлэр анал фондаларын генеральнай директорын бастакы солбуйааччы . Бу дьо ± ус коллектив µлэтигэр кини баай опыта , билиитэ - кірµµтэ µчµгэй іттµнэн сабыдыаллыыр . Кинини кытта бииргэ µлэлиир дьон , биґиги , туохха эмит мунаахсыйдыбыт да , Климент Егоровичтан сµбэлэтэбит уонна кини араас уустук боппуруостары µрдµкµ тэрилтэлэргэ сіптііх іттµнэн быґаартарарыгар бµк эрэнэбит . Республика биллиилээх государственнай уонна общественнай деятелэ , народнай депутат Климент Егорович Иванов у ± араабат эрчимэ , олоххо активнай позицията , баай опыта , билиитэ - кірµµтэ Саха сирин бары кілµінэ дьонугар µтµі холобур буолар . Инникитин да ахсаабакка µлэлииригэр эрэнэбит . Хаартыска ± а : Республика салайааччылара К . Е . Иванов , М . Е . Николаев , В . А . Штыров . Василий Кириллин , бэчээт ветерана . Мин 1972 сыллаахтан тыа хаґаайыстыбатыгар µлэлии сылдьабын , ол иґиттэн 20 сыл ыанньыксытынан , 3 сыл селекционер - зоотехнигынан , 7 сыл тіріібµт МэІэ - ХаІалаґым улууґугар " Тіхтµр " племенной хаґаайыстыба салайааччытынан , 2002 сыллаахтан ТХМ сµіґµ иитиитин Департаменын специалиґынан , 2007 сылтан Саха сиринээ ± и тыа хаґаайыстыбатын иґитиннэрэр - сµбэлиир киинин специалиґынан . Ыанньыксыттыыр сылларбар симментал боруода ± а µлэлээн , киниттэн ылыллар бородууксуйа µрдµµрµгэр туруулаґан туруммутум . Сыллата кірдірµµбµн тупсаран , 1985 с . хас биирдии ынахпыттан 6071 кг ыан , республика рекордун олохтообутум . Онон , сµіґµнµ кірµµ - харайыы боппуруостарыгар балачча сыґыаннаахпын . Хайа ба ± арар боруода бэйэтэ туспа атыннардаах . Ураты кірµµгэ - истиигэ наадыйар . Министерство ± а µлэлии киириэхпиттэн араас таґымнаах хаґаайыстыбаларга , улуустарга командировкаларга сылдьыталыыбын , ол иґигэр саха ына ± ын иитэн турар хаґаайыстыбаларга - Эбээн - Бытантай улууґугар , Горнайга , Амма ± а , НамІа . Ґлэґиттэри кытта кірсін µлэ - хамнас , документация боппуруостарыгар элбэхтик сэґэргэґэбин , сµбэ - ама биэрэбин . Эбээн - Бытантай улууґуттан Горнайга , Улуу - Сыґыыга , 1994 сыллаахха а ± алыллыбыт 40 - н тахса ынах сµіґµ ыччата ууґаан - тэнийэн Амма ± а , НамІа иитиллэн тураллар . Бу сµіґµлэр кімµскэллээх , боруода быґыытынан буккуллубакка тэнийэллэригэр СР Президенин ыйаа ± а , Правительство уураа ± а тахсыталаабыттара . Сорох хаґыаттарга саха сµіґµтэ киин улуустарга кэлэн симэлийэн , атын боруодалары кытта буккуґан эрэллэрин курдук ійдібµллээх суруктар тахсыталаатылар . Инники іттµгэр µлэлэспит дьон µлэтин сыаналаан туран , билигин µлэлии олорор , ону тэрийсибит " Тускул " ГП ГТ ( директор Д . П . Карманов ) µлэтин туґунан сырдатыахпын ба ± арабын . Сµіґµ аґыыр аґа , сылдьар сирэ , сµрµннээн ото , мэччирэІэ уларыйда ± ына , ыйааґыныгар , экстерьеригэр уларыйыылар тахсаллар . Холобур , Амма Чоноойутугар баар сµіґµлэри бідіІіібµт курдук кірібµн . Саха сµіґµтэ атын боруодалары кытары буккуспатын наадатыгар , тэйиччи учаастактарга тутуллан турар , оннук да буолуохтаах . Ол иґин салалта µлэґиттэри булууга , µлэлэтиигэ µгµс ыарахаттары кірсір . БилиІІи кэмІэ дэриэбинэттэн тэйиччи олорон µлэлиир ыарахаттардаа ± а кимиэхэ барытыгар ійдінір суол . ДьиІ ба ± алаах уонна быстах ааґан иґэр дьон µлэлииллэрэ баар балаґыанньа . Бастатан туран , µлэґит µлэлиир , олорор усулуобуйата инники кµіІІэ тутуллуохтаа ± ын ійдіін " Тускул " хаґаайыстыба салалтата , ССТХНЧИ , саха боруода сµіґµлэрэ иитиллэн турар улуустарын , нэґилиэктэрин баґылыктарын кытта бииргэ µлэлэґэллэр . Ол курдук 2008 с . нэґилиэк кµµґµнэн Нам улууґугар ПартизанІа хотон тутуллан саха боруода субан сµіґµлэр кыстаатылар . Горнай улууґун баґылыга П . Н . Алексеев саха сµіґµтµгэр анаан 100 миэстэлээх хотон тутуутун былаанІа киллэрдэ . Эбээн - Бытантай Дьар ± аалаа ± ар хотон тутуута былааннанар . Бу олоххо киириитэ саха боруода сµіґµтэ элбиир - тэнийэр кэскиллээ ± ин кэрэґилиир , салгыы сал ± анан барарыгар са ± ахтары арыйар , эстибэт аналыгар бі ± і тирэ ± инэн буолар . 2008 с . алтынньы ыйга Россиятаа ± ы уонна Бурятия республикатын тыа хаґаайыстыбатын сµбэлиир кииннэрин тэрийиилэринэн Улан - Удэ ± э ыытыллыбыт " Высокоэффективные ресурсосберегающие технологии в мясном скотоводстве " диэн научнай - практическай конференция ± а " Особенности развития мясного скотоводства и оленеводства в Республике Саха ( Якутия ) " боппуруоска дакылаатынан кыттыбытым . Конференция ± а Россия регионнарыттан , Бурятия республикатыттан БурТХНЧИ , БГТХА , сµіґµ иитиитин департаменыттан , тыа хаґаайыстыбатын тэрилтэлэриттэн бааллара . Бурятия ТХМ - ын тэрийиитинэн иитиллэр сµіґµ уонна тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйатын быыстапкалара кірдірµллµбµтэ . Министерство племенной µлэ ± э начальнига , тыа хаґаайыстыбатын наукатын кандидата Юрий Васильевич Андреев Саха сиригэр саха сµіґµтэ элбии турарын истэн олуґун сэІээрбитэ уонна кинилэр бурятскай боруодаларын сµтэрбиттэригэр хомолтотун биллэрбитэ . Республика ± ыт салалтата , наука ± ыт µлэґиттэрэ , миэстэтигэр µлэлэґэр хаґаайыстыбанньыктар сыралаах µлэлэрин тµмµгэр , бэйэ ± ит олохтоох боруода ± ыт кµн бµгµнµгэр диэри элбии турда ± а диэн сыаналыыр этиитин тµмµктээбитэ . Ити курдук ханна барытыгар сырыттахха , интэриэґиргээччи , ыйыталаґааччы µгµс буолааччы . Ылан иитиэхтэрин ба ± алаахтар да кістііччµлэр . Саха сµіґµтэ киин улуустарга кэлэн республика салалтатыттан ійібµлµ ылан , билигин µлэлэґэ сылдьар научнай µлэґиттэр кімілірµнэн , " Тускул " ГП ГТ тэрийиитинэн боруода быґыытынан симэлийбэккэ элбииригэр , тэнийэригэр эрэнэбин . Павел ШАРИН , " Хотугу Сулус " , " Ґлэ Албан аата " орденнар кавалердара , СР тыатын хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ , Саха сирин тыатын хаґаайыстыбатын ветерана , МэІэ - ХаІалас улууґун бочуоттаах олохтоо ± о , Ленинскай комсомол Бириэмийэтин лауреата , республика рекордсмен - ыанньыксыта . Сарсын , ыам ыйын 5 күнүгэр , эдэр гвардеецтар бэтэрээннэр дьиэлэрин таґыгар субботник ыытыахтара . Чуолаан Островскай , Богдан Чижик уулуссаларын , 202 мкрн ыраастыахтара . Маны таґынан « Молодая гвардия » чилиэннэрэ уулуссаларга тахсан георгиевскай лиэнтэлэри түІэтиэхтэрэ . Ыам ыйын 8 күнүгэр Кыайыы болуоссатыгар « Кыайыы » диэн акция ыытыллар . Иккиэн саҥата суох олордулар . Магнус тугу эрэ толкуйдуу олорор быһыылаах . Оттон Валерий Гермогенович эдэр сылдьан атаһын кытта балыктыы сылдьыбыттарын санаан кэллэ . Оо үчүгэй да кэмнэр этэ . Өлүөнэ өрүс уута кислотнаһа хас да төгүл улаата илигинэ син балыктар бааллар этэ . Ол кэннэ Өлүөхүмэҕэ баар муосталаах переправа сууллан трубопроводтары быһа түһэн өрүс тыынар тыыннааҕын барытын суох гыммыта . Саха сирин норуоттарын бэһис спортивнай оонньуулара сотору Өлүөхүмэҕэ саҕаланар . Ол да буоллар алтыс спортивнай оонньуулар хаһаайыннара билиннэ . Аныгыскы оонньуулар , спорт кэмитиэтин быһаарыытынан , Намҥа ыытыллар буоллулар . Хаһаайын буолар сайаапкатын Ньурба , Таатта , Нам , Амма улуустарын администрациялара биэрбиттэрэ . ~~- Али Исмаилович дорообо ! Оннук дьыала баар , тугу кистэхпиний .~~ Быйылгы сыл супту спорка , физическай култуураҕа уонна чөл олоххо туhуламмыт элбэх тэрээhин ыытыллыа . Муус устар саҥатыгар улууска Саха республикатын спорка уонна физическэй култуураҕа судаарыстыбаннай кэмитиэтин күннэрэ олохтонуохтара . Если у нормальных стран и людей преобразования такого масштаба идут медленно , обдуманно , то у нас , что ни преобразование - Курская битва . Все делается стремительно , наступательно , главное , чтобы никто не успел опомниться , разобраться , понять , выступить против и защититься . Если мы 1 - го января 2009 года внедрим НСОТ по Фурсенко , то через некоторое время ( думаю , Постановление Правительства РФ такого содержания уже готово и ждет удобного момента ) мы вынуждены будем НБФ вводить тоже по Фурсенко - прямая зависимость зарплаты учителя от количества учеников сама заставит распределить деньги школам на ФОТ по подушевому принципу . Значит , мы уже сейчас и срочно должны отказаться от НСОТ по Фурсенко , найти такую методику расчета НСОТ и НБФ , которая бы наиболее подходила нашим условиям . Былыргы номохторго саха кус быґый , ат бі ± і диэн этиинэн ойууланар . Онон аныгы кілµінэ дьон , кинигэ кімітµнэн тірµппµтµн - ууспутун бэйэтигэр сіп чиІ эттээх - сииннээх , кэтит сарыннаах , лаппа кыанар дьон быґыытынан саба ± алыыбыт . Оттон спорка ситиґии эти - хааны эрчийииттэн , утумнаах дьарыктан эрэ буолбакка , айыл ± а биэрбит кыа ± ыттан эмиэ улахан тутулуктаах . Буолаары турар " Азия о ± олоро " оонньууга , республика чиэґин кімµскµµр хамаанда ± а бастыІтан бастыІнар сыымайданан киирдилэр . Билигин кинилэр саамай буґар - хатар эппиэттээх кэмнэригэр сылдьаллар . Онон µлэ - хамнас хаамыытын , эрчиллии эрчимин билсэ таарыйа тхэквондистар хамаандаларын сµрµн тренерэ Я . В . Гаврильевы кытта кірµстµм . - Яков Васильевич , мин билэрбинэн , тхэквондо сахаларга атын кірµІнэргэ холоотоххо , кэлин киирбит кірµІ буолар . Онон кылгастык тхэквондо сайдыытын историятын сырдатыаІ буолаарай ? - Тхэквондо кореецтар национальнай кірµІнэрэ буолар . Бу кірµІ урут - уруккуттан баара биллэр . Ол гынан баран , чопчу " тхэквондо " диэн аатын ылбыт даатанан 1955 сыл буолар . Бу иннинэ " судукван " , " модукван " , о . д . а . араас ааттардаа ± а биллэр . Хас да оскуолалар холбоґон биир национальнай кірµІ оІороллор . 1972 сыллаахха Корея ± а ( Сеулга ) аан дойдутаа ± ы федерация тэрийэллэр . Итинтэн са ± алаан бу кірµІµ аан дойдуга сайыннарыы , киэІник тар ± атыы µлэтин ыыталлар уонна бу сыл аан дойду бастакы чемпионатын тэрийэллэр . Салгыы тхэквондо 1994 сыллаахха Париж куоракка , Аан дойдутаа ± ы Олимпийскай комитет мунньа ± ар олимпийскай кірµІ быґыытынан киллэриллэр . Оттон Саха сиригэр тхэквондо 1994 - 1995 сылтан сайдыбыта . МаІнайгы тірµттээччинэн Дмитрий Николаевич Федоров буолар . Бастаан бу кірµІ Саха сиригэр секция быґыытынан µлэлээбитэ . Онтон кэлин федерация тэриллибитэ . Федерация бастакы президенинэн Р . А . Бурнашев буолар . 2000 сылтан С . М . Березин µлэлээбитэ . Ааспыт сылтан федерацияны " Сахамедстрах " ген . директора В . И . Авксентьев салайар . - Хамаанда ± а хайа улуус о ± олоро сµµмэрдэннилэр ? Былааннаммыт кµрэхтэґиилэр , сбордар хайдах баран иґэллэр ? - Биґиги , олохтоохтор буоларбыт быґыытынан , икки хамаанданы туруорабыт . Иккис састаапка личниктар киирэллэр . Зачет биэрэр сµрµн састаабынан бастакы хамаанда буолар . Манна сµнньµнэн Дьокуускай куорат , ону таґынан Сунтаар , Хаандыга , Нерюнгри уонна Мирнэй улууґун о ± олоро киирдилэр . Бэлэмнэнии бигэргэтиллибит былаан быґыытынан баран иґэр . Быйылгы сылы ылан кірір эбит буоллахпытына , тохсунньу ый 5 - 20 кµннэригэр Дьокуускайга бастакы сборбут буолбута . Ол кэнниттэн республика ± а бастыыр иґин кµрэхтэґии ыыппыппыт . Хамаанда састааба сµнньµнэн онно сµµмэрдэммитэ . Салгыы уон о ± о сборданан , олунньу ыйга Волгоград куоракка ыытыллыбыт Россия ± а бастыыр иґин кµрэхтэґиигэ кыттыбыта . Онтон кулун турар ыйга Хаандыга ± а буолбут республикатаа ± ы турнирга кµрэхтэґэн кэлбиттэрэ . Муус устарга , ыам ыйыгар сбордар ыытыллыбыттара , норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирга бэлэмнэммиттэрэ . Ыам ыйын саІатыгар Челябинскайга буолбут " Олимпийскай эрэл " норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирга а ± ыс о ± о кыттан кэлбитэ . Онно Айуолан Петров , Стелла Васильева , Альбина Парникова µрµІ кімµс уонна Эдуард Егоров боруонса мэтээллэри ылары ситиспиттэрэ . Ыам ыйын ортотуттан уочараттаах сборбут ыытылынна . Сбор кэмигэр " Бэс чагда " санаторийга олорон , сарсыардааІы дьарыкпытын Чочур МырааІІа эрчийдибит . Оттон иккис дьарыкпыт 7 нµімэрдээх оскуола ± а буолла . Бµтэґик сµрµн сборбут бэс ыйын ортотуттан са ± аланыа ± а . - Бэлэмнэнии чэрчитинэн туох ыарахаттары кірµстµгµт ? Сµрµн ійібµл буолар дьоІІут кимнээхтэрий ? - Бу ааспыт сборбут кэмигэр ас мілтіх этэ . Спортсменнарга анала суох , боростуой аґынан аґаталлар диэн бэлиэтиэххэ наада . Кинилэргэ билигин битэмииннээх , иІэмтэлээх ас ирдэнэр . Маны таґынан кµн иккис аІарыгар сэттис нµімэрдээх оскуола саалатыгар дьарыкка барарбытыгар а ± алар , тіттірµ илдьэр автобуспут сорох кµн кэлбэт , уматыгын кэмигэр быґааран испэттэр . Олимпийскай эрэл училищетын автобуґун уларсан илтэрэллэр . Онон , сорох кµн атын хайысханан барар тµбэлтэтигэр , биґиги дьарыкпыт уґаан - тэнийэн , тохтотуллан хаалар . Сµнньµнэн улахан харгыстар ити боппуруостарга сыталлар . Федерациябыт президенэ В . И . Авксентьев іттµттэн улахан кімі баар диэн бэлиэтиэхпин ба ± арабын . " Сахамедстрах " ААО , " Медэкспресс " поликлиника уонна " Туймаада - Даймонд " ААО биґиэхэ кіміліґір тэрилтэ ( попечитель ) буолалларын быґыытынан эмп - томп , эрчиллэр форма , ыраас иґэр уу боппуруостарын кэмигэр быґаараллар . Улаатар о ± о организма кµµскэ эрчиллэр буолан , ууну элбэхтик иґэллэр . Онон кинилэргэ хаґыат ніІµі махталбытын тириэрдэбит . - Оччотугар , медицинскэй кімі µрдµгэр сылдьар эбиккит дии . Оттон тыІааґыннаах киирсии иннинэ о ± олору бэлэмнииргэ , кыайыыга кынаттыырга спортивнай психолог іІітµн тіґі туґана ± ыт ? Тренерскэй састаап хас киґиттэн турарый ? - Ыам ыйыттан психологтар Ю . Е . Дьячковская , И . И . Ким уонна практикаларын барар эдэр дьон кіріллір - истэллэр . Тренерскэй састаап туґунан этэр буоллахпытына , хамаанда начальнигынан " Медэкспресс " ген . директора А . И . Сыромятников буолар . Оттон сµрµн тренеринэн мин µлэлиибин . Ону таґынан саІа дьылтан бэттэх , Владикавказ куораттан ( РСО - Алания ) Алам Махарбекович Дамзов диэн тренер кэлэн кыттааччылары эрчийэ сылдьар . Маны тэІэ хамаанда ± а киирэн оонньууга кыттар улуус тренердэрэ эмиэ дьарыкка кіміліґіллір . - Оонньууга хайа дойду , регион хамаандалара кытта кэлэллэрэ биллэрий ? Сµрµн тренер буоларыІ быґыытынан , биґиги тхэквондистарбыт хайаґыахтара дии саныыгын ? - Ирдэбил быґыытынан 1 кыґыл , 1 µрµІ кімµс , 1 боруонса мэтээллэри ылыахпыт диэн эппиппит . Ааспыт оонньууга 11 кыґыл , 12 µрµІ кімµс , 5 боруонса мэтээли ылары ситиспиппит . То ± о диэтэр , ааспыт оонньууларга , бастатан туран , кыра саастаах о ± олор ( юноши , девочки ) кµрэхтэспиттэрэ . Иккиґинэн , тас дойду хамаандата а ± ыйах этэ . Оттон бу оонньууга ааспыт нэдиэлэ туругунан , алта тас дойдуттан уонна Дальнай Восток , Сибиир бары регионнарыттан кэлэллэрэ кµµтµл - лэр . Барыта 254 кыттааччы кµін кірсµі ± э . Тус бэйэм , маннык оонньуулар ыытыллаллара республика сайдыытыгар , о ± о уонна тренер маастарыстыбата µрдµµрµгэр улахан кімілііх дии саныыбын . Биллэрин курдук , оонньуунан сибээстээн саІа спортивнай объектар , саалалар , стадионнар тутуллаллара , ірімµіннэнэллэрэ республика ± а спорт уонна физкультура сайдыытыгар улахан оруоллаах . Кэпсэттэ Людмила ПОПОВА . Автор хаартыска ± а тµґэ - риилэригэр : ХаІастан уІа Эдуард Егоров , Альбина Парникова , Стелла Васильева уонна Айуолан Петров . Бу өрөбүлгэ , бэс ыйын 5 күнүгэр , Чурапчы улууһун Одьулуунугар улахан ат сүүрдүүтэ буолаары турар . Сэрии уонна үлэ дьоруойдарын ааттарын үйэтитэр сыаллаах күрэхтэһиини улуус , Одьулуун нэһилиэгин дьаһалтата , ат сүүрдүүтүн Чурапчытааҕы федерацията тэрийэн ыыталлар . Ааспыт µйэ 90 - с сылларыгар дойдуга ыґыллыы - то ± уллуу тахсыа ± ыттан , промышленность эмиэ таІнары барбыта , онон бу салаа ± а кадры бэлэмнээґин тохтообута . Арай бу икки сылтан бэттэх эрэ Саха сирин оІорон таґаарар кµµстэрин тиґиктээх программата ылыллан , тимир суол тутуута , нефть турбата , ГЭС тутуллуута курдук баара ± ай бырайыактар олоххо киириилэринэн сибээстээн , олохтоох кадры бэлэмнээґин соруга турда . Онон СР Наука ± а уонна профµірэхтээґиІІэ министерствота бу дьыаланан кµµскэ ылсан дьарыктанан эрэр . Салгыы » Итинник дьааты , күүгэн астары аґыы сылдьан эгэ доруобуйабыт тупсуо дуо ? Суох буоллаҕа дии ! Аан дойду биллиилээх бырааґа Дюк Джонсон эппитигэр дылы : « Человек есть - то что он ест » . Киґи этэ - сиинэ чіл туруктаах буоларыгар кини этигэр - сиинигэр баар бары эттиктэр - Менделеев таблицата барыта киирэр , киґиэхэ толору буолуохтаахтар . Кылгас сайыммыт устата бэйэҕит оҕуруот олордон кыратык да буоллар , бэйэҕит үүннэрбит « натуральнай » аскытын сиэн хаалыҥ . - Эр киһи көҥүлгэ наадыйарын кэрэ аҥар умнуо суохтаах . Эр киһи буоларын курдук дьиэ иһигэр олорбот , кини киэҥ сырыылаах буолуохтаах . Аһара кытаанах хонтуоруол хаһан баҕара киһини түһэрэр . Эр киһи да буоллун , дьахтар да буоллун . Инньэ гынан , эһиги эр киһигит дьиэ аҕа баһылыга эбит буоллаҕына , кинини наһаа хонтуруоллуур сатамммат . Бу эр киһи дьиэ таһынааҕы олоҕун кэрэ аҥара интэриэһиргээбэт диэн буолбатах , көннөрү эр киһини наһаа отчуоттатар сатаммат . Тіґі да ± аны доруобуйа сµрµн тирэ ± э о ± о сааска ууруллар диэтэрбит , физкультуранан , спордунан хойут дьарыктаммыт дьон биґиги кэккэбитигэр а ± ыйа ± а суохтар . Олор ортолоругар ситиґии µрдµк µктэлигэр дабайбыт , спорт умсугутар алыбын амсайбыт дьон эмиэ бааллар . Кинилэр ситиґиллибит кэрдиискэ тохтоон хаалбакка , сыал - сорук туруорунан іссі µіґэ дьулуґаллар . Онтон сылыктаатахха , эти - хааны эрчийии , чіл олоххо дьулуґуу хаґан да ± аны хойут буолбат . Онон ыччаты спорка уґуйууга бэйэлэрин тэІэ саастыылаахтарын ситиґиилэрэ µтµі холобур буолар . Биґиги бµгµІІµ ыалдьыппыт , а ± ыйах сылтан бэттэх спорт эйгэтигэр аата киэІник биллэн эрэр , тай - бокска профессионаллар ортолоругар Россия чемпиона , Азия чемпиона Григорий Попов буолар . Соторутаа ± ыта Григорий Дьокуускайга сынньалаІар кэлэ сырытта ± ына кірсін , а ± ыйах ыйытыыга хоруйдууругар , оло ± ун биир кэрдиис кэмин сырдата тµґэригэр кірдістµм : Салгыы » Аатырар Нева ірµс кытылыгар турар Санкт - Петербург куоракка салайар партия съеґин киэІ программалаах тэрээґинэ ааспыт бээтинсэ ± э V Медиафорумтан са ± аланна . Манна киин прессаны таґынан дойду бары субъектарыттан мустубут бэчээт , телевидение уонна радио бэрэстэбиитэллэрин сэргэ Европа µгµс государстволарыттан , АХШ , Япония , Кытай , Фуджи курдук , онтон да атын тас дойдулартан барыта алта сµµстэн тахса пресса бэрэстэбиитэллэрэ муґуннулар . Республика журналистарыттан бу улахан тµґµлгэ ± э " Саха " НКИК президенэ Иван Андросов , телевидение Москватаа ± ы корпуунуттан Наталья Сазонова , " Саха сирэ " хаґыаттан Елена Иванова , " Наше время " издательскай дьиэттэн генеральнай директор Кирилл Алексеев , " Саха - лайф " ИА кылаабынай редактора София Булчукей уонна " Биир ньыгыл Россия " партия Саха сиринээ ± и региональнай салаатын пресс - сулууспатын салайааччыта Туйаара Константинова кытыннылар . МедиафорумІа эбиэт иннигэр буолбут кэпсэтиилэр Россия экономикатын аныгы таґымІа уларыта тутуу , модернизация тематын тула бардылар . Манна араас журналистар эриирдээх ыйытыыларыгар биллэр - кістір эксперт - политиктар : " Эффективная политика " фондаттан Глеб Павловскай , РФ Медиасоюзтарын президенэ Валерий Фадеев , Валерий Федоров , Алексей Чесноков киэІ ис хоґоонноох этиилэри оІордулар . Кинилэр Россия билиІІи государственнай былааґын µрдµкµ салалтата , Президент Дмитрий Медведев уонна РФ Правительствотын Председателэ Владимир Путин , дойду оло ± ун , экономикатын итиэннэ общество сайдыытыгар мэґэй буолар хаалынньаІ ійµ - санааны сµµрбэґис µйэтээ ± и эргэ халыыптан аныгы тµргэн тэтимнээх сайдыыга таґаарар сыаллаах политикаларын тула журналистар улахан бол ± омтолорун тартылар . Россия иннигэр тирээн кэлбит уларыта тутуу , билигин элбэхтэ туттуллар термининэн этэр буоллахха , модернизация , экономика бары салааларыгар , норуот хаґаайыстыбатыгар , доруобуйа харыстабылыгар , µірэхтээґиІІэ уо . д . а . инновационнай , µрдµк технологиялары киллэрэри эрэйдэ . Политиктар бэлиэтииллэринэн , модернизация эрэйиллэр буолла ± ына , ол аата , дойду туруга соччо бэрдэ суох . Валерий Фадеев реформалар Россия историятын биллэр - кістір кэрдиис кэмнэригэр кэлэн ааспыттарын уонна бэйэлэрин суолларын - иистэрин Россия дьыл ± атыгар µйэ - саас хаалларбыттарын санатта : Петр I , Россия кэлиІІи историятыгар то ± ус уонус сыллардаа ± ы уларыта тутуу … Петр реформатынан Нева кытылыгар сµµнэ саІа куорат , саІа флот , модун государство µµнэн - сайдан тахсыбыттара . Оттон аныгы µйэ ± э Россия иннигэр итиниэхэ хабааннаах киэІ далааґыннаах былааннар , уларыта тутуулар тирээн кэллилэр . Ґлэ - хамнас , производство барыта ааспыт µйэ ситиґиилэригэр тирэ ± ирэр . Хаалбыт технологиялары саІанан солбуйуу суох , дойду салгыы сырье биэрээччи быґыытынан эрэ олороро хаалыыттан атыІІа тиэрдибэт . МедиафорумІа тахсыбыт кэпсэтиилэр сµрµн ис хоґоонноро тастан бэлэми атыылаґан , ону сыанатын дарбатан эргинэри тохтотон , сайдыылаах дойдулар курдук , бэйэбит оІорбут бэлэм бородууксуйабытынан эргинэр , мэнэйдэґэр усулуобуйабытын оІосторго дьулуґарбыт быдан барыстаах буолуо диэн санаа ± а тµмµлµннэ . Онуоха " Биир ньыгыл Россия " партия лидерэ Владимир Путин дойдуну сайыннарыыга киллэрбит этиилэринэн ылыллыбыт " Путин былаана " итиэннэ дойду Президенэ Дмитрий Медведев норуоту аґа ± ас кэпсэтиигэ ыІырбыт " Иннибит диэки , Россия ! " диэн ыстатыйата , ону сэргэ быйылгы Анал суруга Россияны сайыннарыыга инновационнай суолтан атын суол суо ± ун ыйаллар . Дойдуну кризис иккис долгунугар саба о ± устарбат суолларбытыттан сµрµннэрэ ити : инновациялары µлэ , олох бары эйгэлэригэр киллэрэн иґии . Ааспыт µйэ отутус сылларыгар µірэ ± э суох буолууну кыайыыга , коллективизацияны ыытыыга уо . д . а . бары кµµґµ , ол иґигэр бэчээт тылын туґаныы , кµµстээх пропаганда улахан кідьµµстээ ± э . Бу сырыыга пресса ол миссиятын эмиэ толорор аналлаах . Медиафорум аґыллыытыгар " Биир ньыгыл Россия " партия Ґрдµкµ Сэбиэтин Председателэ Борис Грызлов , Президиум Председателэ Вячеслав Володин уонна партия Генеральнай Сэбиэтин секретара Андрей Воробьев кэлэн журналистары кытта кірµстµлэр . Дойду бары регионнарыттан кэлбит журналистары кытта кірсµґµµтµгэр Борис Грызлов государство ис оло ± ор саІалыы тыын угар уларыта тутуулары ыытыы баары харыстыыр уонна ону байытар сыалынан - соругунан салайтарарын ыйда . Кини ити : " Сохранить и приумножить " , - диэн этиитэ партия сµрµн идеологиятын кылгас быґаарыы курдук ылыннылар . Кірсµґµµ кэмигэр бэриллибит элбэх ыйытыыларга Борис Грызлов чуолкай уонна сиґилии хоруйдары биэрдэ . " Партия республикатаа ± ы региональнай салаата " Саха сирин со ± уруу іттµн кэлимник сайыннарыы " республикатаа ± ы программаны " Биир ньыгыл Россия " ураты бол ± омтотугар , кімітµгэр уонна хонтуруолугар киирэр бырайыактарын ахсааныгар киллэрэри туруорсар ыІырыытын салайар партия µрдµкµ салалтата ійµі дуо ? " , - диэн " Саха сирэ " хаґыат политика боппуруостарыгар ырытааччытын чопчу ыйытыытыгар Борис Грызлов бу боппуруоґунан µлэ бара турарын уонна бµтэґиктээх быґаарыы ахсынньы ыйга ылыллаары турарын туґунан иґитиннэрдэ . Кини Саха сирин со ± уруу іттµн сайыннарар кэлим программаны партия киин салалтата сµнньµнэн ійµµргэ бэлэмин уонна оннук быґаарыы ылыллыахтаа ± ын туґунан чуолкай этиитин республикаттан кэлбит делегаттар µірэ иґиттилэр . Саха сирэ партия улахан ійібµлµн ылыахтаа ± ын туґунан этии Россия бары регионнарыттан кэлбит пресса бэрэстэбиитэллэрин улахан бол ± омтотун тарта . Кылгас сынньалаІ кэмигэр Борис Грызловка бэриллибит ыйытыылары ырытыґар кэпсэтиилэргэ Медиафорум кыттыылаахтара Саха сирэ ити боппуруоґу саамай сіпкі туруорсарын , партия региональнай салаата µіґэттэн этиллэр бырайыактарынан эрэ буолбакка , аллараттан тус кі ± µлээґинин ( инициативатын ) кіті ± ін айымньылаахтык , кылаабынайа , республика оло ± ор суолталаах хайысхаларга партия киин салалтатын бол ± омтотун тардыбытын бэлиэтииллэр . " Биир ньыгыл Россия " партия кіміті , ійібµлэ туґуланна ± ына , µп - харчы , µлэ миэстэтэ уо . д . а . кірµллэрэ саба ± аланар . Медиафорум кэмигэр дискуссионнай " тігµрµк остуоллар " хас да секциянан бардылар . Партия Саха сиринээ ± и региональнай салаатын секретара Айсен Николаев олортон биирдэстэригэр , " Биир ньыгыл Россия " партия идеологиятын уонна программнай докумуонун туґунан киэІ кэпсэтиилэри тардыбыт секция ± а сырытта . Манна , бу кµн элбэхтэ ахтыллыбыт сµрµн проблема : дойду иннигэр турар сыал - сорук , Россия инники сайдыытын тµстµµр суол , модернизация партия сµрµн идеологиятынан буолуохтаа ± ын туґунан санаа атастаґыылара буоллулар . Салайар партия съеґин чэрчитинэн барбыт Медиафорум хас биирдии кыттааччыта Россия аан дойду сайдыылаах дойдуларын ахсааныгар киирэр улахан аартыгар µктэнэр быґаарыылара ылыллан эрэллэрин , дойдуну сµІкэн уларыйыылар кµµтэллэрин туґунан улуу реформатор Петр I туппут куоратыгар олорон сэргии уонна биґирии иґиттилэр . Съезд иннинээ ± и Медиафорум µлэтэ манан тµмµктэннэ . Иккис кµІІэ съезд µлэтигэр РФ Президенэ Дмитрий Медведев , партия лидерэ РФ Правительствотын Председателэ Владимир Путин кытыннылар уонна дойдуну сайыннарыыга , салайар партияны бі ± іргітµµгэ туґуламмыт киэІ ис хоґоонноох этиилэри оІордулар . Мария ВАСИЛЬЕВА ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриитигэр : " Биир ньыгыл Россия " партия съеґигэр кыттыыны ылбыт Саха сирин делегацията . Елена Иванова

Download XML • Download text

sah-36

sah-36

View options