sah-34
sah-34
View options
Tags:
Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.
Обедин , кырдьык кыахтаах , талааннаах , үрдүк таһымнаах , политика , экономика курдук киһи дэбигис ылсыбат тиэмэлэригэр дьаныһан туран үлэлиир . Кини суруйууларын кытары сөбүлэһиэххэ да , сөбүлэһимиэххэ , мөккүһүөххэ да сөп . Ол эрээри , Обедин ыстатыйалара өрүү сытыыларын ааһан , ааҕааччыга тиийимтиэлэр , элбэх кэпсэтиини - ырытыыны таһааралларынан уратылар .
" ХаІалас хапса ± айа " республикатаа ± ы турнир кэмигэр кіІµл тустууга ССРС спордун маастара , СР физическэй культура ± а туйгуна Михаил Корякины улахан спортан атаарыы буолла . Бу тэрээґиІІэ улуус дьаґалтатын баґылыга А . С . Владимиров , Ил Тµмэн депутата А . Н . Ким - Кимэн , " Якутгазстрой " генеральнай директора П . В . Иванов , физическэй культура уонна маассабай спорт управлениетын отделын начальнига П . Г . Платонов , " Илгэ " издательскай дьиэ генеральнай директора Ю . П . Борисов , СГУ физическэй культура ± а уонна спорка институтун директора Д . Н . Платонов уо . д . а . кыттыыны ыллылар уонна бэйэлэрин э ± эрдэлэрин тиэртилэр . Бі ± іс Михаил Корякин 1962 сыллаахха ХаІалас улууґун Німµгµ біґµілэгэр сэттэ о ± олоох ыалга , бэґис о ± онон кµн сирин кірбµтэ . А ± ата Николай Васильевич сэрии ветерана . Оттон ийэтэ Мария Кузьминична оройуоІІа уонна республика ± а биллэр о ± уруотчут этэ . О ± урсуну ілгімнµк µµннэриигэ Саха сиригэр 1978 сыллаахха бастыІ кірдірµµнµ ситиспитэ . Михаил кіІµл тустуунан µґµс кылаастан са ± алаан утумнаахтык дьарыктанан киирэн барбыта . Бастакы тренеринэн киниэхэ физкультура учуутала П . А . Макаров буолбута . Кини тустууга тыыппалаах уолу таба кірін Чурапчыга , аатырбыт Д . П . КоркиІІа µірэнэ - эрчиллэ барарыгар сµбэлээбитэ . Улуу тренердэргэ салгыы дьарыктанан , Михаил бииртэн биир µктэли ситиґиилээхтик дабайан киирэн барар . 1982 сыллаахха Дьокуускайга ыытыллыбыт Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтин бирииґигэр Бµтµн Союзтаа ± ы турнирга 57 киилэ ± э иккис миэстэ ± э тахсан , ССРС спордун маастарын нуорматын толорбута . Сµрдээх сэмэй , кіні майгылаах , сылдьан эрэн барыны бµтэрбитэ - оґорбута эрэ баар буолар Михаил Корякинтан , " Билигин санаан кірдіххі , тустууга ба ± арбыккын барытын ситистиІ дуо ? " - - диэн ыйыппыппар : - - Бітµрµібµс эппитин кыайан толорботум . Кини миэхэ ірµµ улахан таґымнаах тустуук буолуохтааххын , маастар буолуу - кыра диэн этэрэ . Миигиттэн элбэ ± и кµµппµтэ . Кэлин санаатахпына , Дмитрий Петрович биґиги кэккэбититтэн эрдэ барбата ± а буоллар , улахан кірдірµµнµ ситиґэрим хаалла ± а , - - диэн хоруйдаата . Кырдьык , эдэр сааґыгар тустуу курдук ыарахан спорт кірµІµнэн умсугуйан дьарыктаммыт , тіріібµт Сахатын сирин араас улахан таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ ситиґиилээхтик кімµскээбит бі ± іс , биир дойдулаахтара чиэстээбиттэриттэн улаханнык махтана саныыр . Аа ± ан кірдіххі , тустуук Михаил Корякин республика кіІµл тустууга сµµмэрдэммит хамаандатын састаабыгар 13 сыл сылдьыбыт эбит . БастыІ кірдірµµлэрин : Россия µірэнээччилэрин спартакиадатыгар боруонса мэтээлгэ тиксибитин ( 1978 ) , РСФСР уолаттарга тµґµлгэтигэ𠵴µс миэстэлэммитин ( 1978 ) , ССРС чемпионатыгар сµµмэрдиир кµрэхтэґиигэ тірдµс буолбутун ( 1989 ) , Д . П . Коркин аатынан " Саха сирин кімµс кура " норуоттар икки ардыларынаа ± ы турнирга икки тігµл бастаабытын ( 1990 , 1991 ) , Саха сирэ - Болгария хамаандаларын табаарыстыы кірсµґµµлэригэр кыайбытын ( 1991 ) µтµітµк ахтар . Билигин Михаил Васильевич СГУ спортивнай тустууга кафедратын старшай преподавателинэн µлэлиир , бэйэтин баай опытын эдэрдэргэ иІэрэр . Кини такайыытынан номнуо хас да уол хапса ± айга спорт маастарын нуорматын толордо . М . Н . Корякин иллээх дьиэ кэргэн а ± а баґылыга , икки уол о ± олоох . Ким билэр , ба ± ар кэнэ ± эс уолаттар а ± аларын туйа ± ын хатаран , кини ситиспэтэ ± ин ситиґэр дьон буола µµнэн тахсыахтара . Петр ПАВЛОВ . Хаартыска ± а : спорт маастара Михаил Корякин а ± ата , сэрии кыттыылаа ± а Николай Васильевиґы кытта ( Покровскай , 2008 сыл ) .
Бу Орто дойдуга киґи ылбычча кыайан хоруй булбат түгэнэ элбэх : киґи ким , туох туґугар олороруй ? Бэйэтин кэмигэр үлэлээн - хамсаан , оҕону - урууну тэнитэн ? Эбэтэр аґыыр - таІнар , дуоґунастанар , массыыналанар , кыбартыыраланар эрэ туґугар ірі міхсір дуу ? Онуоха биґиги аттыбытыгар сүбэ - ама биэрэр кыахтаах , ураты толкуйдаах , бэйэлэрэ тутан - хабан , мындырдаан билбит билиилэрин дьону кытта үллэстэр кыахтаах дьон баарыттан үірүіх эрэ тустаахпыт . СЈ култууратын уонна үірэҕин туйгуна , « Кэскил » хаґыат кэрэспэдьиэнэ Анатолий Николаевич Павлов - Дабыл « КыымІа » урут эмиэ сырдатыллан турар . Бу сырыыга Дабыл оҕону иитэр туґунан санааларыттан кэпсэтиибитин таґаарабыт .
/ / Кини кірір ынахтара µµтµ биэрэллэр , µірэтэр ырыаґыттара " Хотугу сулуска " дипломант буолаллар Роман Моттуев 29 саастаах . Кини эдэрин кірµмэІ - бааґынай хаґаайыстыба баґылыга . Быйыл 18 ыал 110 ыанар ына ± ын холбоон кооператив тэрийбит . Сылга 110 тонна µµтµ туттарар эбэґээтэлистибэлээх . БилиІІитэ 80 тоннаны туттарбыттар , онон " былааммытын толорор инибит " диэн эрэх - турах сананаллар . Ыаллар бары бииргэ холбоґорго бэйэлэрэ интэриэстээхтэр , то ± о диэтэр , билигин оннук эрэ гыннахха , µµтµ туталлар . Оттон µµтµ туттарыы - тыа сиригэр µгµс дьоІІо сµрµн дохуот . " Ґіґэттэн кімі суох , - диэн этэллэр кинилэр . - Сайылыктааґын тэриллиэхтээх этэ да , билиІІитэ кыаллыбат " . Роман тус бэйэтэ 25 ыанар ынахтаах . Бу сµіґµлэрин кэргэнин кытта бэйэтэ кірір . Кинилэр биир о ± олоохтор . Тіріібµт дойдуларыгар олохсуйан , хаґаайыстыбаларын хаІатан , о ± о - уруу тірітін , быр - бааччы олорор былааннаахтар . БилиІІи µйэ ± э , эдэр дьон " хотон " диэтэххэ , сирэйдэрин мырдыччы туттар , дэриэбинэттэн киин сиргэ куота сатыыр кэмнэригэр , маннык чиІ хаґаайыстыбалаах эдэр ыал баарын сэргии кірдµм . - Роман , улахан хаґаайыстыбалаах эбиккин . Туох хорсун санааттан маннык тэриммиккиний ? - диэн ыйытабын . - Манна оннук эрэ гыннахха , олоро ± ун . Эт , µµт туттаран эбии дохуоттанабыт . Ол эрэн , бэйэІ техниката суох буоллаххына , улахан дохуоту ылбаккын , барытын гірµµчэй " сиир " . Оттуур сирбит ірµс уІуор буолан , оттуурга , тиэйэргэ - таґарга ыарахаттардаах , - диэн санаатын µллэстэр эдэр ыал а ± а баґылыга . Роман маны таґынан ырыа айар ( мелодиятын , тылын бэйэтэ суруйар ) , ыллыыр , о ± олору ырыа ± а µірэтэр , фонограммаларын оІорон биэрэр уонна нэґилиэк общественнай оло ± ор кіхтііхтµк кыттар . Даайа Амматыгар биир да кэнсиэр , сыбаайба кинитэ суох буолбат . Ґірэппит о ± олоро " Хотугу сулус " регионнаа ± ы конкурсугар дипломант буолбуттара . БылырыыІІа диэри о ± олору бэйэтин эрэ ба ± атынан дьарыктыыра . Быйылгыттан оскуола ± а чаас биэрэннэр , ырыа куруґуогун ыытар . Ханнык ба ± арар нэґилиэккэ бу Моттуевтар курдук ыаллар бааллар . Кинилэри кэмигэр ійіін , общественнай олоххо кытыннаран , нэґилиэккэ олохсуйалларыгар кіміліґір наадалаах . То ± о диэтэххэ , кэнники кинилэр нэґилиэк сис ыала буолан , сайдар кэскилин тµстµіхтэрэ . Ангелина ВАСИЛЬЕВА . Автор хаартыска ± а тµґэриитэ .
Бастаан утаа алмаас атын таастартан туох да уратыта суох . Урууда хас да түґүмэхтээх үлтүрүтүүнү , сууйууну , араарыыны бардаҕына , кырыыланнаҕына эрэ кустук араас кэрэ іІүнэн сыдьаайар . Оччотугар эрэ бирилийээн диэн биґирэмнээх ааттанар . Оттон урууда кіҕірүмтүйэр тааhа , бастаан кіріргі , соччо астыга суох кірүІнээх . Аны алмаас ханнык сиргэ кістүбүтэ эмиэ балай эмэ оруоллаах . Бытархай алмаастаах сирдэр киэннэрэ байытарга арыый амалар . Оттон сир аннынааҕылары букатын эрэйдээхтик араараҕын . Бэл , хас биирдии туруупка алмааhын туруга , кірүІэ тус - туспа . Холобур , аан дойдуга үс бастыІ сырьелаах сиргэ киирсэр « Интер » сир аннынааҕы рудник алмааhа табаарынай кістүүтүнэн , тупсаҕайынан аар - саарга аатырар . Ньурбатааҕы туруупка алмааhа үгүірү былыык , бадараан булкаастаах . Аны биэс - алта сылынан үлэҕэ киириэхтээх « Ботуобуйа » туруупката эмиэ оннук буолуох чинчилээх . « Удачнай » карьер алмааhа бідіІүнэн биллэр . Манна « ССКП 26 - с сийиэґэ » диэн ааттаах 342 , 5 караттаах алмаас кістін , билигин Гохран алмааhын пуондатыгар ууруллан сытар .
Дьэ ´ иэйгэ да , Туруга да « мунньах » оннугар « суглан » дииллэрин элбэхтик и ´ иттим .
Быыс кэм диэн быраабынан Быыһана саптынан кэбиспит Көтөх муҥунан көҥүлү Көрүлэппит көччөх кэммит .
Хайа да өттүттэн туттахха , Тыа хаһаайыстыбатын уонна Үлэ , социальнай сайдыы министиэристибэлэрэ - иккиэн олох - дьаһах таһымын көрдөрөр , олохпутун сүрүннүүр тутаах министиэристибэлэр .
Духуобунас суох буолла ± ына улуу да империялар эстэллэр , дииллэр білµґµіктэр … Биґиги республикабыт Президенэ Егор Афанасьевич Борисов кі ± µлээґининэн 2011 сыл кулун тутарга Духуобунас форума ыытыллыахтаах . Оттон СР Культура ± а , духуобунай сайдыыга министерствота республика ± а 5 сыллаах Духуобунай сайдыы сылларын биллэрэргэ туруоруста . Егор Борисов бала ± ан ыйын 9 кµнµгэр айар союзтары кытта кірµстэ . Онон ситимнээн , СР Духуобунаска академията , СР Культура ± а министерствотын Духуобунай сайдыыга департамена , Саха сирин Суруйааччыларын союґа уонна " Саха сирэ " хаґыат редакцията атырдьах ыйыгар ыыппыт " Духуобунас уонна бµгµІІµ кµн " диэн " тігµрµк остуолларыгар " тахсыбыт кэпсэтиґиилэри сал ± аан , редакция кі ± µлээґининэн аны " Суруйааччы уонна кэм " диэн суруйааччылары кытта сэґэргэґии бала ± ан ыйын 7 кµнµгэр буолла . Кэпсэтиини саха народнай поэта Наталья Ивановна Харлампьева иилээн - са ± алаан ыытта . Наталья Харлампьева , " Саха сирэ " хаґыат кылаабынай редактора , Саха сирин Суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын председателэ , СР Духуобунаска академиятын академига : - Бµгµн биґиги республикабыт кэскилин , сайдар суолларын , онуоха айар дьон , суруйааччылар оруолларын туґунан кэпсэтээри муґуннубут . Дойдубутугар или - эйэни , сиэрдээх оло ± у араІаччылыырга , ХХI µйэ киґитин сиэрин - майгытын принциптэрин олохсуйуутугар биґиги , суруйааччылар , оруолбут туохханый ? Аны саас ыытыллар Духуобунас форумун кірсі санаабытын аґа ± астык этиэхпитин , дьоммутун - сэргэбитин , аа ± ааччыларбытын кытта сµбэлэґиэхпитин наада дии саныыбын . Николай Лугинов , саха народнай суруйааччыта , Россия Суруйааччыларын союґун сопредседателэ , СР Духуобунаска академиятын вице - президенэ : - Республика Президенэ Егор Борисов айар союзтары кытта кірсіргі уонна Духуобунас форумун ыытарга бэйэтинэн этии киллэрбитин сібµлµµ истибитим , бу биґиэхэ , айар дьоІІо , улахан эрэли µіскэтэр . Биллэн турар , бу иннинэ Михаил Ефимович уонна Вячеслав Анатольевич культура , духуобунас сайдар суолугар олук уурбуттара эмиэ сіпкі сыаналанар дии саныыбын . Владимир Федоров , поэт , П . А . Ойуунускай аатынан Госбириэмийэ лауреата , СР Духуобунаска академиятын академига : - Практик киґи , холобура , кинилэргэ Вячеслав Штырову киллэрэбин - пааматынньыктары , храмнары туттарда . Бу махталлаах дьыала . Аны билигин бу храмнарга дьон сылдьыан наада . Ол эбэтэр , сіптііх база баар , оттон ол тула духуобунай эйгэни µіскэтии соруга турар . Дьэ ону биґиги , айар µлэґиттэр , ситиґиэхтээхпит дии саныыбын . Николай Лугинов : - Cіпкі этэ ± ин . Духуобунас храмнара тіґі дириІ , баай - талым ис хоґоонноох буолуулара суруйааччылартан , худуоґунньуктартан , культура - искусство бары деятеллэриттэн улахан тутулуктаах . Онон , боппуруос сіпкі туруоруллар . ДьиІинэн , биґиги республикабытыгар искусство уонна литература куґа ± ана суох туруктаах , ону сіпкі туґаныахха наада . Владимир Федоров : - Оннук бі ± і буолла ± а . Чэ , холобура , Саха сирин литературатын эйгэтиттэн мин биир чахчыны а ± алыым . Суруйааччы , суруналыыс Ариадна Борисова быйыл " Земля удаганок " диэн трилогията " Русский Букер " * - литературнай бириэмийэ ± э номинацияламмыта . Ону биґиги хайаатыбыт ? Бэркэлээн бэйэбит хаґыаппытыгар иккитэ информация быґыытынан биэрдибит . Уонна бµттэ ! Суруйааччы " Букер " - га * икки тігµллээн тµґэрилиннэ эбээт , ол бол ± омто ± о букатын ылыллыбата ± ын кэриэтэ буолан та ± ыста . Оттон , холобура , спортсменнары ылан кір эрэ - ким эмэ оройуоІІа мас тардыґыытыгар дуу , атын кірµІІэ дуу кыайда да - " УАЗ " массыынанан на ± араадаланар буолбат дуо ? ! Суруйааччыга итинник бол ± омто то ± о суо ± уй ? ! Оннук да буолан , суруйааччы кинигэтин бэчээттэтиитэ улахан проблема буолла . Эмиэ Ариадна Борисованан холобурдаатахпына , кини бу саІа романын " Бичик " издательство ± а , µбµлэниитэ тиийбэккэ , киґи сымыйанан эппитин курдук - 50 экземплярынан таґаартарда ! * " Русский Букер " - норуоттар икки ардыларынаа ± ы тутулуга суох литературнай бириэмийэ . Бу - Россия ± а Јктііп ірібілµµссµйэтин кэнниттэн аан бастакы государственнайа суох литературнай бириэмийэ 1991 сыллаахха олохтоммута уонна нууччалыы тылынан тахсыбыт бастыІ роман иґин сыл аайы туттарыллар . Дьµµллµµр сµбэ µлэтин иилиир - са ± алыыр Букеровскай комитет председателэ - Британия суруналыыґа уонна дипломата Джордж Уолден . Икки сыл анараа іттµгэр бу бириэмийэ шорт - лииґигэр ( ол эбэтэр 6 авторы кытта финалга тахсан ) Ариадна Борисова " Божья отметина " романа киирбитэ . Бу биґиги литературабыт улахан дьоґуннаах ситиґиитэ буолар ! - ред . бэлиэтээґинэ . Наталья Харлампьева : - Биллэн турар , кинигэтэ суох - суруйааччы суох ! Кинигэ бэчээттэниитэ уонна , ону таґынан , кинигэни тар ± атыы - биґиэхэ эрэ буолбатах , Россия бµттµµнµн µрдµнэн наґаа улахан проблема буолла . Мин бу туґунан ханна да сырыттарбын мэлдьи этэбин - санатабын . Государство кинигэ бэчээттэниитин чааґынай илиигэ биэрдэ . Ол тµмµгэр , хама ± атык атыыга барар араас " женскэй романнар " , гороскоптар , сонниктар - билгэлэр тахсыталыылларын кірі - билэ сылдьабыт . Онон аа ± ааччы хайдах айымньыны сібµлээн аа ± ара , нууччалыы эттэххэ - кини вкуґун - чааґынай издатель оІорор , киниттэн тутулуктаах буолла . Биллэн турар , маннык " айымньылар " олох тахсыа суохтаахтар диэбэппин , ким эрэ аа ± ар буолан бэчээттээн эрдэхтэрэ … Мин бу проблема ± а биир суолга бол ± омто туґаайыллыа ± ар ба ± арабын . Суруйааччы Союґун салайарым быґыытынан , " Бичик " Национальнай кинигэ кыґатын сыллаа ± ы тематическай былаанын мэлдьи кэтээн кірібµн . Онно , холобура , былааІІа киирбит , бэчээккэ тахсыахтаах 130 - 150 - ча кинигэ автордарыгар , бµгµн µлэлии - айа сылдьар суруйааччылартан бэрт сыччах 10 - 15 эрэ киґи аата баарын булан ылабын ! Ол аата , идэтийбит бµгµІІµ суруйааччыга бэчээттэнэригэр бу былаантан бэрт быыкаайык тиксэр . эбит . 3 - 5 сыл " уочаракка " туран былааІІа киирэллэр суруйааччылар . Кинигэни тар ± атыы тиґигэ биґиги дойдубутугар олох ыґылынна . Ылан кірµі ± µІ Нерюнгриттан Вдадимир Мухин саІа тахсыбыт кинигэтин . Дьокуускайга бэчээттэннэ , оттон кини Нерюнгриттан бу бэйэлээх - бэйэтин кинигэтин кыайан булан атыыласпат . А ± ыйах кинигэни до ± отторо ылан ыыппыттара . Мантан , парадокс буолан тахсар : Мухин Нерюнгрига олорон кинигэтин кыайан булбат , оттон манна кинигэ атыыга соччо барбат дэґэллэр ! Мин санаабар , тустаах тэрилтэлэр кинигэни бэчээттээґин уонна кинигэни тар ± атыы боппуруостарынан дьоґуннаахтык ылсан дьарыктаннахтарына сатанар . Оттон государство іттµттэн бу боппуруоска улахан , чахчы кідьµµстээх ійібµл баар буолуохтаах . Ол эбэтэр , бу - духуобунас быстыспат сор ± ото уонна , киэІник , дириІник анааран кірдіххі - республикабыт инникигэ хардыыта , сайдыыга са ± ахтара буолаллар ! Владимир Федоров : - Библия ± а , " аан бастаан - ТЫЛ баара ! " , - диэн мээнэ ± э суруллубатах буолуохтаах . Литература тылтан турар . Искусство атын кірµІнэрэ литературата суох сатамматтар . Театр , киинэ , опера , балет - литературата суох сайдар кыахтара суох . Ол иґин этэбин , уопсастыба литература ± а тіґінін дьоґуннаахтык сыґыаннаґыа да , соччонон уопсастыба бэйэтэ , дойду бµттµµнэ сайдар суолга киириэхтэрэ . Оттон билиІІитэ , суруйааччы барахсан кинигэтэ кµн сирин кірірµттэн да дьоллонор . Бэйэтин хармааныттан тіліін бэчээттэппэтэ ± иттэн µірэр . Эгэ ол кэнниттэн гонорар , биитэр туох эмит на ± араада туґунан этиллиэ дуо ? ! Уонна , то ± о эдэр дьон литература ± а хото кэлэн испэттэр диибит . Суох буолбатахтар , бааллар . Талааннаах айымньыларынан баалларын биллэрбит , ситиґиилэммит да эдэр дьон , кинилэр рациональнайдар , онон суруйааччы хайдах олохтоо ± ун кірі - билэ сылдьан , атын эйгэ ± э баран хаалаллар . БµгµІІµ кµІІэ суруйааччы да , худуоґунньук да , композитор да бэйэтин айымньытын , государство іттµттэн ійібµлэ суох атыылыыр кыа ± а кыра , ол эбэтэр , биґиэхэ билиІІитэ , уус - уран айымньыны дьиІнээхтик сыаналыыр , талааннаах худуоґунньугу ійµµр кыахтаах меценаттарбыт суохтарын кэриэтэ . Ол иґин биґиги государствобыт диэки эрэнэ кірібµт , кµµтэбит . Туох барыта тэІнээн кірдіххі чуолкайданар . Холобура , Наталья Ивановна союґун дьыалаларынан хам - тµм атын регионнарга командировкаларга сылдьан кірір эбээт - хайа уобалас губернатора айар дьонугар бол ± омтолоохтук сыґыаннаґар да - ол уобаласка литература , искусство , духуобунас чэчирии сайдар , ол уобалас аатын талааннаах дьоно аан дойдуга дуорааннаахтык ааттаталлар . Наталья Харлампьева : - Духуобунас ірі тутулунна ± ына , приоритет буолла ± ына сайдыы барара чуолкай . Николай Лугинов : - Бэчээттэнии туґунан эттэххэ … Сорохтор , кинигэм атыыга барар - онон мин союґа да суох олорор кыахтаахпын , дииллэр . Киґи сі ± µіх , ол дьонуІ баґыйар µгµстэрэ , этэргэ дылы , " чэпчэки " айымньы , атыннык эттэххэ " чтиво " автордарынан буолаллар . Кинилэр , µгэс курдук , сиэргэ ханан да баппат , сиэрдээх киґи кыбыстан кистиир ірµттэрин ірі тутан , ону туустаан - тумалаан , боростуой аа ± ааччыга быра ± ан биэрэллэр . Ол иґин , іскітµн государствобыт уопсастыбатын моральнай туругун интэриэґиргиир , ол диэки хайыґар буолла ± ына , дьиІнээх сыаннастар ситимнэрин быґаарыахтаах дии саныыбын . БилиІІитэ уопсастыба ± а сиэр - майгы сатарыйыыта бара турар . Ол туох тµмµктэргэ а ± алара іті кістір : арыгылааґын , буруйу оІоруу , наркомания … Онуоха тугу утары тутуохха сібµй ? Сиэр - майгы киритиэрийдэрин , туох эрэ бобуулары , хаарчахтааґыннары . Киґи туохтан эрэ туттунардаах , олус аґары барартан хаарчахтанар , тохтотунар ньымалардаах буолуохтаах . Быґата , туох эрэ общественнай суолталаах хамсааґыннар наадалар , ол государствоттан ійібµлµ ылыахтаах . Индивидуалистар уопсастыбаларыгар олорор олус кутталлаах . Онон , киритиэрийдэр наадалар . Мин билигин пограничниктар тустарынан суруйа сылдьабын . Пограничник диэн баар - ыарахан олохтоох . Кыраныысса , биллэрин курдук , кіннірµ киґи олорбот сирдэринэн - хайаларынан , тай ± анан , туундаранан барар µгэстээх . Манна сулууспалыыр пограничник µгµстэн аккаастанар . Дьиэ кэргэнигэр да ыарахан . Геройум ардыгар , оттон мин , бу µлµгэр , олигархтар бµтµннµµ уора олордохторуна , арда ± ы - силлиэни ортотунан , тугу харабыллыы турабыный , дии санаталаан ылар … Тугу харабыллыыра биллибэт ! Наталья Харлампьева : - Оттон суруйааччылар онно маарынныыр буолбатахпыт дуо ? ! Владимир Федоров : - Биґиги кілµінэбит син биир суруйуо . Оннук иитиилээхпит . Оттон дьэ кэлэр кілµінэлэрбит хайдах буолаллар ? Николай Алексеевич сіпкі бэлиэтээтэ . Хоґоон ырыынак усулуобуйатыгар сіп тµбэґэрин наадатыгар , ону ійдµµр , сыаналыыр эстетическэй кірµµлээх уопсастыба наада . Наталья Харлампьева : - Россия да таґымыгар билигин сµрµннээн биґиги эрэ кілµінэбит дьоно регионнары кытта тугу эрэ оІоро , тылбаастыы сатыыллар . Юрий Перминов Омскайга ийэ туґунан хоґооннор антологияларын бэлэмнии сылдьар . Оттон Сергей Гловюк саха поэзиятын антологиятын утары уунна . Кинилэр ис сµрэхтэриттэн , Россия аа ± ааччыта Россия суруйааччытын , национальнай суруйааччыны билиэхтээх диэнинэн салайтаран , ким да 굴эйбэтэ ± ин µрдµнэн , итинник µлэлии олороллор . Геннадий Красников " Поэзия народов Сибири " антологията - дьоґуннаах µлэ . Кэлэр кілµінэлэрбититтэн оннугу кµµтµіхпµт дуо ? Владимир Федоров : - Ырыынак диибит . Бэлэмэ , маннык усулуобуйаларга хайысхата суох аа ± ааччыга государство кіміліґµіхтээх дии саныыбын . Сорох ар ± ааІІы дойдуларга государство µгµс литератураны атыылаґан ылар уонна студеннарга буор - босхо тµІэтэр - эґиги аа ± ыІ эрэ ! Ол иґин этэбин , государство уопсастыбатын бэлэмниэхтээх , инникитин кірµнµіхтээх диэн . Наталья Харлампьева : - Республикабыт ырыынак суолунан баран иґэр . Мантан бизнес социальнай эппиэтинэґин туґунан боппуруос кµірэйэн тахсар . Урут хайдах этэй ? Мин дойдубар , Ма ± аІІа , Авиаэтэрээт кулуубу , таас оскуоланы туттарбыта . Ол кµн бµгµнµгэр диэри барыта µлэлии турар . Оттон билигин ? Билигин кыахтаах тэрилтэлэрбит сорохторо федеральнай буоллулар . Социальнай объектары тутуу кинилэр былааннарыгар киирбэт . Республика ± а саІа кэлбит компаниялартан " Сургутнефтегаз " СГТХА - ± а саІа корпус туттарда , оттон атыттар ? То ± о эрэ бэйэлэрин іссі кірдірі иликтэр дии саныыбын . - ДьиІэр , кыахтаах промышленнай тэрилтэлэр кэлэллэрэ µчµгэй . Ол гынан баран , ойдом сылдьыбакка , республика социальнай - культурнай оло ± ор , экономикатыгар кыттыґан иґиэхтэрин наада . Сорох дойдуларга маннык компаниялары , тэрилтэлэри меценаттыылларын , социальнай , культурнай эйгэ ± э быґаччы кытталларын эбээґинэстээн кэбиґэллэр . Оннук гымматыІ да , кинилэри сµтэрбитиІ тэІэ . Холобур , Нерюнгри куорат тутуллуо ± уттан республиканы кытта улахан духуобунай сибээґэ суох , ойдом сайдан кэллэ . Хара маІнайгыттан олохсутуу тыынын тутуґуннарар µлэ барбатах , ол тµмµгэр республика хаґыаттарын аахпат , Саха сиригэр олорордуу санаммат бµтµн кілµінэ µіскээтэ . Онно холоотоххо Алдан оройуона республиканы кытта сибээґи тутуґар . ДьиІэр , республика ± а биир кэлим культурнай - духуобунай эйгэ баар буолуохтаах . Урут килиэп баар буолла ± ына , ырыа да баар буолуо дииллэрэ . Ити , мин санаабар , олох сыыґа кірµµ . Ырыа баар буолла ± ына , олох баар буолуо . Аныгы кэмІэ оло ± у дириІник ырытан кірір , толкуйдуур киґини иитэн таґаарыахха наада , оннук киґи хаґан да ілін - охтон биэриэ суо ± а . Холобур , ар ± аа дойдуларга , Япония ± а адьас ураты хамсааґын бара турар - онно фирма кыра - хара µлэґитин араас куруґуоктарга , студияларга сырытыннарар µтµі µгэс олохтонно . Японецтар киґини робот курдук кірір таґымІа тахсыбыт дьон . Робот - киґи сайдыыны оІорор кыа ± а суох . Сайдыылаах обществоны духуобунай эйгэлээх , толкуйдуур киґи эрэ тµстµµр . Ол иґин бу экономическай бырайыактар тустарынан кэпсэтиигэ духуобунай ірµтµ таґынан ааґар , умнан кэбиґэр табыллыбат . Умнар тµгэммитигэр биґиги шахталар , рудниктар хамнач чыт тарыгар кубулуйуохпут . Николай Лугинов : - Япония ± а µлэґит бэйэтин интеллегин µрдэтинэрэ хай ± анар , бу киґиэхэ эбии тілібµр кірµллэр . То ± о диэтэххэ , интеллектуальнай іттµнэн сайдыылаах µлэґит тэн бµтµн общество таґыма тупсар , µрдµµр . Оттон биґиэхэ хайда ± ый ? Инновация диибит - диибит уонна телевидение ± э туох да туґата суох сериаллар тиґигин быспакка бара тураллар . Бу хайдах да бэйэ - бэйэлэригэр сіп тµбэспэт быґыылар . Туох да диэбит иґин , ааспыт µйэ ± э духуобунай бар ± арыы кэмэ кэлэн ааспыт - интеллектуальнай µрдµк сайдыылаах общество тутуллубут . Бµгµн ол общество дьоно сиэннэрин бµібэйдииллэр . Онон барытын сµтэрэ иликпитинэ , бары бµттµµн кµµґµнэн µµнэр кілµінэ ± э сіптііх хайысхатын булларыахпытын наада . Дьэ , оччо ± о іІ сиргэ тµспµччэ , іссі кµµґµрэн - уо ± уран туран кэлиэххэ сіп . Владимир Николаевич Нерюнгрига олорор усту гас дьон майгыларын - сиги лилэрин сіпкі холобур а ± ал ла . Кинилэр манна быс тах кэмІэ олоробут дии са ныыллар да , дьиІэр , тіріі бµт дойдуларыгар ким да кинилэри кµµппэт . Соннук урук куттан хайдах эрэ бы ґа ± ас олохтоох дьон . Он но холоотоххо , Мирнэй " Ким берлит " тµмсµµтµттэн хай дахтаах курдук кµµстээх поэттар тахсыбыттарай ? Алексей Васильевы ійдµµбµн , олус да дьикти дьыл ± алаах бідіІ поэт этэ . Кинилэр бµтµн регион культурнай таґымын µрдэппиттэрэ , тµстээбиттэрэ . Оттон билигин ити µлµгэр сириэдийэн µµнэн турбут бааґына кірµµтэ - харайыыта суох толооІІо кубулуйда . Олус хомолтолоох , ити ситим быстан хаалбыта . Онноо ± ор эдэр суруйааччылар сµбэ мунньахтарыгар биир да киґибит суох диэн кими да ыыппаттар . ДьиІэр , оччолорго да Мирнэйгэ элбэх устугас дьон µлэлииллэрэ . Ол гынан баран кинилэри алмааґы хостоон дойдуга бэйэбит кылааппытын киллэрсэбит , µтµі дьыаланы оІоробут диэн ій - санаа кынаттыыра . Ол тµмµгэр µрдµк интеллектээх оробуочай дьон кµµстээх обществота µіскээбитэ . Наталья Харлампьева : - Мирнэйгэ " Биґиги Саха сиригэр олоробут " диэн республиканы кытта биир кэлим культурнай - духуобунай ій - санаа баґылыыра . АІар дас " Кимберлиттэн " тіґі лііх тылбаасчыт тахсыбыта да ону туоґулуур - бырааттыы Преловскайдар , Шлионскай , Мэри Софианиди . . . Айхалынан , Удачнайынан тіґілііх сыл дьарбытый ? Онон госу дар ство іттµттэн ійібµл , кімі баар буолла ± ына , бу быстыбыт ситими тилиннэрэр кыах баар . Владимир Федоров : - Хомойуох иґин , билигин Мирнэй , Удачнай уруккулара буолбатах , наркомания , СПИД курдук куґа ± ан дьаллыктар бµрµµкээн тураллар . То ± о манныгый диэн ыйыттахха , харчы баар , ол гынан баран тугу да гынарбыт , тугунан да дьарыктанарбыт суох , чуІкуйабыт дэґэллэр . Туох да тµмсµµ , куруґуок µлэлээбэт . Ону истэн , телевидение ± э нуучча суруйааччыта Валентин Распутин туґунан биэриини кірбµппµн санаан кэлбитим . Кини адьас со ± ото ± ун Байкал кытыытыгар олороро . Ону бу чуІкуйбаккын дуо диэн ыйыппыттарыгар , мин хайдах чуІкуйуохпунуй диэн соґуйбута . Айар тыыннаах киґи собус - со ± ото ± ун да тас аралдьытар эйгэтэ суох толору оло ± унан олорор . Николай Лугинов : - Бу куораттарга холоо тоххо , Ленскэйгэ кэлиІІи кэмІэ доруобай араскы тыллан эрэр диэн кірібµн . Наркоманияны утары дьаныардаахтык охсуґаллар . Арааґа , 2000 сыллаа ± ы улахан халаан уутун кэнниттэн бµтµн дойду , республика куораты чілµгэр тµґэрэннэр , олохтоох дьон ійµгэр - санаатыгар улахан хамсааґын барбыт быґыылаах . Наталья Харлампьева : - Саха сирин таптыыр , тіріібµт дойдуларын быґыытынан саныыр сорох поэттары биґиги эмиэ умна быґыытыйдыбыт . Холобур , Витимтэн тірµттээх Светлана Кузнецованы . Киниэхэ Саха сирин хоґуйар хоґооно кэмэ суох элбэх . Онон литература ± а бу хайысханы сіргµтµіхпµтµн наада . Мирнэй , Нерюнгри диэн чо ± у , алмааґы хостуурга туґуланан тутуллубут куорат тар , инфраструктура іттµнэн сайдыылаахтар , чахчы куль тура дыбарыастара ту тул лубуттара . Ол гынан ба ран бµгµн балаґыанньа ман ныкка тиийэн турар . Би лигин Саха сиригэр µлэ лиир " Сур гутнефтегаз " , " Ме чел " , " Газпром " , " Транс нефть " курдук улахан про мышленнай компаниялар вахтовай ньыманы ордорон µлэлииллэр . Биґиги редак ция бытыгар буолар " тігµрµк остуолларга " Саха сирин ыччатын ити ньы манан про мышленноска тар дыы тіґі кідьµµстээ ± ий диэн боп пуруоґу куруук таа рыйабыт . Санаа араас . Мирнэйгэ уґун нук олорбут биир киґи этэн турар : " Саха дьахталлара наар эрдэрин сулуйан тахсаллар , хаґан дойдубутугар тіннібµт , о ± олорбутун сахалыы саІар дыа , иитиэ этибит диэн . Ол иґин саха дьоно тµптээн µлэлээбэттэр , карьераларын оІостубаттар " . Оттон " Алмазы Анабара " ААО генеральнай директора М . Н . Евсеев , тыа сирин дьонун вахтовай ньыманан эрэ µлэлэтиэххэ наада диэн этэр . Икки ый промышленноска µлэлииллэр , ол кэннэ µчµгэй усулуобуйа ± а олорбут дьон µптэнэн - харчыланан дойдуларыгар тиийэн дьиэлэрин - уоттарын , олохторун укулаатын тупсарбытынан бараллар . Бу икки утары кірµµнµ эґиги хайдах сыаналыа этигитий ? Николай Лугинов : - Оло ± уІ тірµт - уус укулаата алдьаммат буол ла ± ына , тус бэйэм вах товай ньыманы биґирии бин . ДьиІэр , дохуоккун эбинэн тыа сиригэр байылыаттык олорор кыах баар : булт , балык , о ± уруот аґа - µілэ , сµіґµІ - сылгыІ . Ону тэІэ вахтовай ньыманан µлэ то ± оостоохтук киирэн эрэр , айаІІа , кэлиигэ - барыыга эбии µп - харчы орос куоттаммат . Билигин тыа сирин ыала кыа ± ырда , элбэх дьону билэбин : улуус ка дьиэлээхтэр , куоракка квартиралаахтар , даачалаахтар . Барытын тэІинэн кіріллір - хара йал лар , о ± олорунан µллэрэллэр . Бу олус µчµгэй . Урут оннук кыах суох этэ , билигин ыал µксэ массыыналаах , сорохторго хастыы эмэ баар . Улахан промышленнай тэрилтэлэр вахтовай ньыма ± а кіспµттэрэ иккис іттµнэн эмиэ " ноолоох " . Ол аата кинилэр олохтоох инфраструктураны сайыннарыахтарын , олохтоох дьону µлэлэтиэхтэрин ба ± арбаттар . Адьас кыра хамнаска кэлии дьону а ± алан µлэлэтэр быдан барыстаах , ороскуота кыра . Оттон олохтоохтору о ± о садынан , оскуоланан , барытынан хааччыйыаххын наада . Онон дьоІІо сыґыанынан кірдіххі , хабараан , киґи ытырыктатар кэмигэр олоробут . Бу , биллэн турар , сµІкэн хаґаайыннааґын боппуруостара да буоллаллар , санааны этэр наада . Владимир Федоров : - Мин геологтыы сыл дьан араас дьону айыл ± а ± а , µлэлэригэр сыґыаннарын арааран кірі µірэммитим . Вах товай ньыманан µлэ лэ тэр гэ хайаан да олохтоох дьону ылаллара наада . Ки ни лэргэ ханнык да омук буол буттарын иґин , мин Саха сирин олохтоо ± унабын диэн ій - санаа баар . Оттон тастан кэлээччилэр бу дойду айыл ± атын харыстыыр туґунан адьас ійдірµгэр да о ± устарбаттар . Икки маґы суулларалларын оннугар уон маґы суулларыахтара . Онон бу хайысха ± а ійдітір µлэ баран , промышленнай компаниялар , саатар , компенсация бы ґыы тынан олохтоох дьону µлэлэтэллэрин туруорсуохха наада . Тыа сиригэр µлэтэ суох олорор ыччат элбэх эбээт . Наталья Харлампьева : - Айыл ± а алдьаныытын - кээґэниитин кірір сµрдээх ыарахан . Ордук тіріібµт дойдуІ оннук буолан турарын кірдіххµнэ харааста ± ын , дууґаІ кыланар . Маннык айыл ± аны харыґыйар санаа биґиги кілµінэ ± э баар . Оттон биґиги кэннибититтэн кэлэр кілµінэ ± э ол баар дуо ? То ± о эрэ экологтар , атын да дьон айыл ± аны кэбилээн эрэбит диэн дьиксинэн этэллэрэ элбээтэ . Бу чараас кылааны ніІµілээн кірдіххі , айыл ± а ± а киґилии сыґыаннаспат дьон бэйэ - бэйэлэригэр сыґыаннара хайдах буолуой ? Владимир Федоров : - Билигин урукку буолбатах , тыыннаах ойуур біґµілэк таґыттан ыраатта , кэрдиллэн да , хатан - кууран да . Ону сіргµтэ , µµннэрэ сатааґын суох . Онон маннык сал ± анан барда ± ына , кэлии да дьоно суох бэйэбит кµіх тыабытын кэрдэн , кэбилээн бµтэрииґибит . Хаґаайынныы кірін - харайан тутан олор дох путуна , кэлии да дьон тар дыныахтара . Бастатан туран , бэйэбит холобур кір дірµіхтээхпит . Холобур , куо рат олохтоохторо даача ± а тах сан , оту - маґы олордо сатыыллар . Хомойуох иґин , ыччакка экологическай иитии тиийбэт . Наталья Харлампьева : - Сааґыран истэ ± иІ аайы тіріппµттэргин билэр , ійдµµр дьону наґаа кµндµркэтэ кірір , кинилэри кірсіртін µірэр буолар эбиккин . Ити барыта холбоґон тіріібµт дойдугун іссі таптыыр , киґи киґитэ дэнэр иэйиигин чиІэтэн биэрэр . Бу эмиэ духуобунас биир чараас кылаана . Манна а ± а кілµінэ ± э сыґыан инники кµіІІэ тахсан кэлэр . . . Николай Лугинов : - Јйдіін - дьµµллээн кірдіххі , общество эмиэ киґи курдук ээ . Ордук µбµ лµійдэргэ , сэрии вете ран нарыгар сы ґыанын эттэххэ . Чиэстиир , айхаллыыр , онтон эмиэ умна быґыытыйар . Бµ гµн биґиэхэ духуобунас ис дьиІин ары йар олус ин тэриэґинэй кэп сэ тии та ± ыста . Хайа ба ± арар государство , общество сµрµн тутулларын духуобунас иилээн - са ± алаан илдьэн иґиэхтээх . Холобур , µлэ ± э , производство ± а сыґыан урут оннук этэ . Бµтµн индустрия онон салайтарара . Билигин ити барыта хаалан , умнуллан турар . Дьон кірірµгэр суруйааччылар , артыыстар элбэ ± и сµтэрбит курдуктар да , дьиІэр , быдан элбэ ± и государство уонна общество сµтэрдэхтэрэ дии . Ситэ арыллыбатах талааннар тіґілііх духуобунай ійµ - санааны биэриэхтээх этилэрэй ? Бу ааспыт амырыын сµµрбэччэ сылга тугу - тугу сµтэрбиппитин бэйэбит да хотон билбэппит . Владимир Федоров : - Духуобунаґы искус ство ± а уонна литература ± а эрэ баарын курдук саныыр тутах , кини ханна ба ± арар баар . Ол гынан баран бу баай тыа сиригэр сµрµннээн хаалара буоллар диэн ба ± а санаалаахпын . То ± о диэтэххэ , хас эмэ µйэлэр тухары бу тыйыс айыл ± алаах дойдуга киґилии сиэрдээх , майгылаах - сигилилээх , µгэстээх омук , дьон ордон хаалбыттара . Ураты дьон , бастыІтан бастыІнар диэххэ сіп . Холобур быґыытынан эттэххэ , со ± уруу хас да сыллаа ± ыта гостиница ± а уонтан тахса киґи тµбэсиґэн аґыы олордубут . Ол олорон дьонум хайа уобалас дьоно µчµгэйдэрин мік굴эн турдулар . Тамбовщина , Ор ловщина , Брянщина , о . д . а . барыта ааттанна . Оттон миэхэ харахтара хатана тµстэ , хантан сылдьарбын ыйыттылар . Саха сириттэн сылдьарбын истээт , сонно ол міккµір уостан хаалла . Саамай µчµгэй дьон Саха сиригэр олороллор диэни кытта бары сібµлэстилэр . Николай Лугинов : - Ити икки ірµттээх ійдібµл . Биирэ БАМы тутууну , алмааґы хостооґуну , ускул сылдьыыны кытта ситимнээх Сэбиэскэй кэмнээ ± и пропаганда . Иккис ітті , чахчы Хоту сири ис сµрэхтэриттэн сібµлээн µлэлээбит - хам саа быт энергетиктэр , сала йааччылар , тутааччылар . . . Москва ± а Саха сириттэн сылдьарбын иґиттэхтэринэ ытамньыйан киирэн барар дьону элбэ ± и кірсµбµтµм . Олох пут саамай µчµгэй сыл лара онно ааспыттар эбит диэн билиІІи олохторун кытта тэІ нии - тэІнии ытыыллар . Онон Саха сиригэр дьон ыккардыгар ураты сыґыан баара кырдьык . Ол µлэ ± э , айыл ± а ± а , тулалыыр эйгэ ± эр сыґыаІІар барытыгар дьайар . Владимир Федоров : - Итиннэ саамай улахан кімінµ биґиги айыл ± абыт , тыйыс усулуобуйабыт оІорор . Былыр эн чугас ыалыІ уонча кістііх сиргэ олорор , ол кэнниттэн кэлэр ыал сµµрбэччэ кістііх сиргэ баар . Эн сиэрэ суох быґыыгынан чугас ыалларгын кэлэттэххинэ адьас кимэ да , туга да суох хаала ± ын . Онон Хоту сиргэ билэр да , билбэт да киґигин ійµµр , кіміліґір µгэс былыр - былыргыттан хааІІар иІэ сылдьар . Ким дьоІІо кіміліспітіх , илиитин уумматах , ол сыыйа сиидэлэнэн , ыл ± анан иґэр . Ити - Хоту сир айыл ± атын талан ылар тыйыс сокуона . Геологтарга эмиэ оннук , мікµ майгылаах , куґа ± ан кыдьыктаах киґитин биллилэр да , кинини туоратан кэби ґэл лэр . Онон куґа ± аны тэ йи тэригэр биґиги айыл ± а бытыгар , тыйыс кли маппытыгар махтаныах эрэ тустаахпыт . Николай Лугинов : - То ± о эрэ атын омуктар саха барытын сатыыр , билэр диэн ійдібµллээхтэр . Наталья Харлампьева : - Духуобунас олохпут бары араІатын хабар , хас биирдиибит интэриэґин таарыйар диэн кэпсэттибит . Тµмµккэ , бэчээт кіІµлµн туґунан санаабын этиэхпин ба ± арабын . Билигин урукку курдук быґаччы бобуу суох , мин да бобуллуохтаах диэн эппэппин . Ол гынан баран кистэл буолбатах , содур , ньэгэй быґыыны , ілірсµµнµ тугу барытын аґа ± астык суруйар , пропагандалыыр " ара ± ас " бэчээт кірµІэ олус элбээтэ . Библияттан са ± алаан нуучча улуу суруйааччылара этэллэр ээ , киґи бэйэтин ис туругун маннык содур , ньэгэй дьаллыктан , ону билииттэн харыстыахтаах диэн . Јскіті биґиги бу таґымІа тµстэхпитинэ , ис айылгыбыт алдьанар . Ааспыт кэпсэтиигэ Николай Алексеевич , кутун - сµрµн киртиппэт туґугар киґи µчµгэйтэн мікµнµ сатаан араарар , талар буолуохтаах диэн бэрт сіпкі эппитэ . Тугу аа ± ары да , тугу кірірµ да . Кылаабынайа , о ± ону оннукка µірэтиэххэ наада . Бу дьиэ кэргэнтэн са ± аланыахтаах , ийэ - а ± а быґаарыахтаах , бо бууну кинилэр кил лэ риэхтээхтэр . Оччо ± о µчµ гэй тэн мікµнµ , ньэгэйтэн кэрэни сатаан талар кілµінэ µµнэн тахсыа этэ . Суруйааччы уонна кэм - кэрдии хаамыыта диэн олус уустук , дириІ тема . ДьиІнээх суруйааччы - чахчы пограничник . Кини киґи киґи буолар кирбиитин харабыллыыр . Маны биирдэ олорон кэпсэтэн быґааран кэбиґэр кыаллыбат . " Саха сирэ " хаґыат бу маннык кэпсэтиилэри инникитин сал ± ыа диэн эрэннэрэбин уонна эґиэхэ кэлэн кыттыыны ылбыккытыгар махтанабын . Татьяна МАРКОВА , Антонина ЭВЕРСТОВА
Бу быһылаан кэнниттэн биир сыл ааспытын кэннэ , 2007 сылга , Вера Ионовна эмиэ мээрийэ ДИОтугар дьиэ ким балансатыгар турарын туоһулаһар сурук ыытар . Онно И . Б . Тресков илии баттааһыннаах хардаҕа , дьиэ 2003 ( ! ) сылтан муниципальнай бас билиигэ баарын этэллэр . Дьэ , дьикти диэтэҕиҥ ! Бастаан « суох » диэн баран , аны , « баар » буолан күөрэс гынар . Сүтэ - сүтэ көстөр туох эриэккэс дьиэтэй ?
- Бэйэҕэ баары , сүрэххэр - быаргар сөҥө сылдьары , бэйэ куолаһынан уратытык таһаарар ыарахан . Ону , бастаан , кими эрэ үтүктэн таһаараллара бааламмат . Ол ааһыаҕа . Васек Еремеев сыыйа уларыйбытын курдук уларыйыахтара . Бэйэлэрин суолларын тобулуохтара .
Кэпсээн Кµн уґаан , тэґийбэккэ эрэйдэнэбин . Кµннээ ± и µлэбин киґилээбэппин , ньачаас кум - хам тутан бµтэрэн кэбиґэбин . Эмээхсиммин кытта кэпсэтэн ылахтаґан кµнµ барыахпын , ыалдьан балыыґа ± а сытар . Урут кµнµ кітµппэккэ сыбыытаґар , дьэгдьитэр о ± онньотторум тіліпµіннэнэннэр дьиэлэригэр бµктµлэр . Бµгµн тэґийбэккэ , ыалбар Дьарааґыннаахха кэпсэтэн тыыммын таґаарынаары , тахса сырыттым . Дьарааґын куоска курдук дьыбааІІа тиэрэ тµґэн сытан барбах ніІµі нэґилиэги кытта кэпсэтэн хобдьоорор . Дорооболоспуппар , ахсарбатахтыы суолтатыгар эрэ тібітµн хамсатта . Кэтэґэн дµлµІ тіріін ір олордум . Кµµтэн сµнньµм кіґµйбµтµн кэннэ бµттэ . - Дьэ , до ± оор , абыраллаах тэрили киллэртэрдим . Харыс сири халбаІнаабакка сытан , іріспµµбµлµкэ ханнык ба ± арар нэґилиэгин кытта кэпсэтэ ± ин . Араас сонуну тута истэ ± ин . Кийиитим олорор Бор нэґилиэгэр газ киллэрбиттэр , абыраммыт . Тіліпµін барахсан - µтµі тэрил . Кэлэн - баран , сурукка - бичиккэ кµнµ - дьылы бараабаккын , µбµ матайдаабаккын . Кнопканы баттаа , проблема быґаарыллар . Хата , эн тіліпµіннэ киллэртэр . Кµн иллэІэ дьон кэпсэтэ сытыахпыт этэ , - Дьарааґын дьыбааныттан індійін сµбэлиир . - Пенсиям о ± о бэрсибитин курдук кып - кыра . Кырдьа ± аспынан тахсыбытым . Ґс тыґыынчаны ітірµнэн тіліін да кірі илик µбµм . - СибиинньэІ сµµґµн тыаґатан , тікµнµтэн тµґэр да бµтэр . Испэр ымсыырар эрээрибин , кэтэмэ ± эйдиибин . Ыалым : " Почта ± а бара сырыт , кэпсэт " , - диэн хаґыытыы хаалар . Эмээхсиним суо ± ар сибиинньэбин ілірін ма ± аґыыІІа туттаран , харчы булан , тіліпµін киллэртэрэр ба ± а санаам тоґо ± о буолан тібібµн µµттµµр . Санаа ± а - оноо ± о баттатан , уум кітін , уґун тµµнµ килэччи кірін атаардым . Ґлэбин µмµрµтэн баран аралдьыйаары , эмээхсиммэр бара сырыттым , тіліпµін туґунан биир да тылы быктарбатым . Хаахайдаґан ньиэрбинэйдээн бэргээн хаалыа диэн дьиксинэбин . Та ± ыста ± ына , мі ± ін сыппах быґа ± ынан сулуйа тµґэн баран , тохтуо ± а . Уґуннук ійµгэр тута сылдьааччыта суох . Сибиинньэбин ілірін астаан , ма ± аґыыІІа туттаран , харчы тіліін , бэлэм остуолбаларга кабель тартаран , тіліпµіннэнэ о ± устум . Тіліпµіммµн сууйаары , водка ыларбын умнубатым . Хоонньубар укта сытан , бытааннык соппойон истим . Холуочуйан баран , маІнай ыалбын Дьарааґыны кытта кэпсэттим . - Эн хантан эрийдиІ ? - Дьиэбиттэн . - Бай ! Оттон сууйуута ? - Бµппµтэ . - Миигин то ± о ыІырбатыІ ? - Эн ыІырбытыІ курдук . Дьарааґын айахха бэрдэрэн куґааххан буолла да , саІата суох хаалбата : - Мин сµбэлээн - амалаан тіліпµіннэннэ ± иІ дии , - тіліпµінµн талыр гына уурда . Сарсыарда кµн тахсыар диэри куораты куоратынан , дэриэбинэни дэриэбинэнэн кэрийэ сылдьаммын дьоммун кытта тіліпµінµнэн кыырбыппын . Ордук куораттаа ± ы бырааттарбын , о ± олорбун кытта уґуннук ылахтаґан кэпсэппиппин . Ыксаан , ууран кэбистэхтэринэ , хат эрийэн мі ± µллэн , ардыгар µі ± µллэн , онтон кыыґыран этиґэн эрэрбин µдµк - бадык ійдµµбµн . Сарсыарда ійдінін баран дьоґуннанан олорон эбиэккэ диэри кэпсэттим . - Бэ ± эґээ сібµн мээрилээбитиІ , уурай , - диэт , туруупканы ууран кэбиґэллэр . Ґс хонон баран дьэ уоскуйдулар ини диэн бырастыы гыммыттарын билээри , эмиэ эрийдим . Кыыґырбыттара - абарбыттара ааґа илик эбит . Кі ± і - нэмэ суох аатыгар эрэ кэпсэппитэ буолаллар . Барыларын кытта ірібµл кµІІэ тµбэґиннэрэн , санаам хоту кэпсэттим . Ол эрээри µйэбэр тіліпµіннэммэтэх киґи µірбµччэ кэпсэппитин ійдіібіт тµµ хааґахтар , улаатымсыйаллар , сэнээн кэпсэппэттэр диэн хомуохтаах санаа µіскээтэ . Кµн биир сиргэ тэпсэІнии туруо дуо , ааґан истэ ± э дии . Тіліпµіннэммитим биир ыйын томточчу туолла . Эмээхсиним кутаа уотунан уґуурбахтаан баран , сарыы таІастыы сымнаан сылдьар . " А ± абыт тіліпµіннэммит µірµµтµгэр утуппакка тµµннэри эрийэн эрэйдии сырытта " , - диэн ийэлэригэр µІсэннэр , кµл анныгар умуллаары кыламныы сытар чо ± у хаттаан кµідьµтэннэр , ону саба тутан алы гынаары , Дьахтар кµнµгэр бэлэхтээри кистээн уурбут уларбын киллэрэн туттарбыппар µірэн іттµгµн µлтµ тµґэ сыста . Абааґы тіліпµінµн киллэриэхпиттэн мі ± µллэртэн атыны билбэтим диэн істінібµн да кэпсэтээри , илиим тиийбитин билбэккэ хаалабын . Ол эрээри дьиэ ± э сытан эрэн сонуну истиэх ба ± а кµµстээх . Уу - чуумпуну соґутан тіліпµін тырылыы тµґэрэ кэрэтин . Кэтэґэбин . Эмискэ тіліппµін ір кэтэстэ ± иІ буолуо диэбиттии чугдаара тµґэр . Сµµрэн тиийэн кулгаахпар да ± айабын . - Кэлэн тіліпµінµІ иґин тілµµ о ± ус . - Тіґінµй ? - 3544 солкуобай . - Бай ! - соґуйан ірі бабыгырыы тµґэбин . - То ± о элбэ ± эй ? - Куораты кытта µс тігµл хастыы да чаас кэпсэппиккин . Мµнµµтэ ± э биэстии солкуобайы тілµµргµн билэ ± ин дуо ? Компьютер аа ± ар , сыыспат . Отчуоттуубун , бµгµІІµ кµнµ аґарбакка , тиксэрэ о ± ус , - кассир куолаґа тимир - тамыр курдук кытаанах . - Сорум эбит , бостуой киллэртэрэммин . - Туох буоллуІ ? - эмээхсиним муус анньан кµрдµргэтэ туран ыйытар . - Тіліпµін . . . тіліпµін . . . - кыайан саІарбакка кэхтэрэн ылабын . - Кµтµр ійі хамсаата дуу . . . Таґырдьа ойон тахсабын . Хотоммуттан тыґа ± аспын соґо былаастаан таґаарат , сµµскэ сырбатан таралытабын . Астыы сырыттахпына , эмээхсиним тµннµгµнэн кірін тіліппµінµн µрдµгэр тµґэн : - О ± онньорум иирдэ быґыылаах , сыл тахсан эрэр сµіґµлэрин хотонтон таґаара - таґаара кыдыйан эрэр , - диэн дьаґалта баґылыгын ыІырбыт . Баґылык , миигин балыыґа ± а киллэрээри , суґал кімі массыынатынан кэлэн хотонум иннигэр хорус гынна . Ити курдук тіліпµіннэнэбин диэн дьонтон мі ± µллэн , µі ± µллэн , эґиил туттуохтаах идэґэлэрбин ілірін , толук биэрэн , ночоот бі ± і ± і тµспµтµм . Тіліпµіммµн быспыттарыгар ыарахан ыарыыттан босхоломмуттуу µірдµм да этэ . Онтон ыла эрэйдэммиппин санаан , аттыгар да чугаґыахпын ба ± арбаппын . Киґи эрэ барыта тіліпµінµ кытта сатаан до ± ордоспот эбит этэ . Сµідэр Арчы
Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ 160 тыһыынча « Гриппол » уонна « Гриппол плюс » диэн грипп утары вакцина кэлбит . Бу күннэргэ өссө вакцина кэлэрэ күүтүллэр . Быраастар кыра оҕолорго « Гриппол плюс » диэн консерван эбилигэ суох вакцинаны биэрэр былааннаахтар . Тумууттан харыстаныан баҕалаахтар олорор , үлэлиир , үөрэнэр сирдэригэр буор босхо вакцина ылыахтарын сөп .
Соторутааҕыта Ґіґээ Бүлүү улууґун салалтата , улуус актыыба уонна уопсастыбаннаґа мустан іріспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнин Анал этиитин дьүүллэстилэр .
Чычымах оскуолатыгар µ ? рэнэ сылдьар кэммэр , µ ? рэнээччи барыта хо ? оону суруйара . Хо ? оону суруйбат ки ? и суох , хо ? оон кимиэнэ эрэ табыллабыт дуу , табыллыбатах дуу буолуон эрэ с ? п дии саныыр этим . Онон , суруйар хо ? ооннорбун олох да кы ? аммакка быра ± ан и ? эрим . Арай биирдэ биир хо ? оон сылдьарын булан аа ± ан баран , бу хо ? оону суруйбут кэмнээ ± и санаабын , иэйиибин ? цд ? ? н кэлбитим уонна дневник суруммат ки ? и , дневник оннугар хо ? ооннорбун мунньуу ? укпун дии санаабытым . Ол курдук хо ? ооннорум мунньуллан испиттэрэ . Туох барыта ханыылаах диэбиккэ дылы , мунньан истэххэ , хо ? оон суруллан и ? эр эбит .
Бэс ыйын 10 кµнµгэр " Саха сирэ " хаґыат редакцията народнай суруйааччы В . С . Яковлев - Далан тіріібµтэ 80 сылын кірсі ыыппыт " Далан Дархан далааґына " дьиэ кэргэн викторинатын кыайыылаахтарын µірµµлээх быґыыга - майгыга бэлиэтиир тэрээґинэ буолан ааста . Кыайыылаахтары э ± эрдэлии Далан оло ± ун аргыґа , µс о ± отун ийэтэ Яна Викторовна Яковлева ыалдьыттаата . Тэрээґини " Саха сирэ " хаґыат кылаабынай редактора Наталья Харлампьева салайан ыытта . Бириистэри туттарыыга : " Ґгэс быґыытынан дірµн - дірµн конкурстары ыытааччыбыт . Салгыы »
Төрөөбүт тылбыт сүөгэйэ , сүмэтэ норуот тылынан уус - уран айымньытыгар , чуолаан олоҥхоҕо , сытар диэн билэбит . Кырдьык , олоҥхо хаһан айыллыбыта субу диэн , чопчу биллибэт . Сурук - бичик , билим - той диэн төүт суох эрдэҕинэ үөскээбит буолан , өр кэмҥэ уларыйан - тэлэрийэн , чочуллан кэллэҕэ .
Сэһэнэ тэптэлэ элбэҕэ , онто барыта күннээх - дьыллаах , кимтэн , хантан , хаһан истибитэ барыта биллэр . Сорох суруйууларын урут " Сахаадаҕа " бэчээттэппитим . Тоҕо эбитэ буолла , оҕонньор миэхэ " үөһэ тэстэн " үөрэ - көтө кэпсэтэрэ , тугу барытын кэпсиирэ , суруйан ыытара . Үйэ аҥаарыттан ордук норуот араас сэһэнин , буолбут түбэлтэни суруйан , магнитнай лентаҕа устан архивтарга хааларбыта . Кини элбэх сэһэнэ , кэпсээнэ , остуоруйалара , араас редакцияларга , издательстволарга киирэн сураҕа суох сүппүттэрэ , сорохторо атын аатынан тахсыбыттара . Сорох сэһэннэрин суруйааччыларга бэйэтэ биэрбитэ . Ол туһунан кини 80 с . туолуутугар 1991 с . " Сахаадаҕа " суруйан , " Сиэркилэ " кинигэбэр киллэрэн турабын . Билигин кини архивыгар элбэх да матырыйаал сыттаҕаѕМиэхэ ыыппыттара аҕыйах баар . Өбүгэлэр эмтиир ньымалара , ойуутар , атыыһыттар тустарынан , күүлэйдээҺин , сүөгүргээҺин туһунан эҥин . Олортон " Уһун Бүөтүр " диэн олоххо буолбут түбэлтэни суруйбутун бэчээттиибит . Уххан . Сунтаар улууһун Түбэй - Дьаарханыгар , Ботомооойу үрэҕин уҥуор Чоокура диэн алааска Уһун Бүөтүр диэн бэртээхэй хоһуун үлэһит бэрдэ , аатырбыт булчут олорбут . Бэттэх үрэх хаҥас өттүгэр Ботомоойу таҥаратын дьиэтэ баар эбит . Манна Иван Повернов - Сиксиллэ аҕабыт олорбут . Уһун Бүөтүр бултаабыт булдун , ыала Сиксиллэҕэ биэрэн , наадатыгар атастаһан , ылсан - бэрсэн бэркэ тапсан олорбуттар . Быһата икки ардыларынан ыаҕастаах уу тэстибэт атастыылар . Оттон аҕабыт хотуна иһэр үүтүн Уһун Бүөтүрдээхтэн ылар , онон сибээстээн Аана Сэргиэйэбинэ эмиэ атастара . Бүүөтүр кэргэннэммитэ сылтан эрэ орто , кэргэнэ Маайа уу көнө кыыс . Күһүн маҥнайгы кырпай түстэ . Бүөтүр идэтинэн сарсын сарсыарда тыалыы тыхсыахтаах . Киириэр диэри оттор маһа , сүөһүтүгэр сиэтэр ото тиэллэн бэлэмнэннэ . Маайа үс ыанньык ынахтаах , эмиэ үс - түөр кыра сүөһүлээх онтун көрөр - истэр . Ити курдук Бүөтүр сарсыарда эрдэ туран тыатыгар таҕыста . Үгэс курдук Бүөтүр тыаҕа тахсарыгар Сиксиллэ кэһиитин киллэриэ , онно манньыйан Эһэкээн үөрүө , көмөлөһүө - дии сылдьыбыта да Бүөтүр тыаҕа тахсыар диэри Сиксиллэтэ биллибэтэ . Сарсыарда хойутаан киирдэ . Маайа остуолун хомуйа сылдьар . Сиксиллэ дьиэтигэр тахсаары аан диэки баран истэҕинэ Маайа ыйытта : - " Баачыкаа , иһим түгэҕэ ыалдьар буолан эрэр , ити туохтан буолуой ? " - диир . - Ээ , көрбүт киһи ону баҕас билиэ этэ , ити ороҥҥор сыт эрэ көрүөхпүт - диэтэ . Маайа тук курдук бөлүүн утуйбут хомулла илик оронугар баран сытта . Аҕабыт Маайа ырбаахытын үөһэ арыйда уонна ыстаанын устарыгар соруйда , улаханы абырыах киһи быһыытынан аҕабыт тас таҥаһын уһулла уонна ааны баран хатаан кэбистэ . Ис ырбаахыннан сылдьан , сиэҕин ньыппарынан баран Маайа иһин туппахтаан убахтаан өр - таҥнары имэрийэр , иһин түгэҕин тутан көрөр , эмийин убахтыыр , көҕүтэр санааланна быһылаахѕ - Хайыы - ыыѕ Маайаа , икки хараҕа суох оҕо үөскээбит , ыарахан эбиккин - диир . - Айыбыын , оннук оҕо төрөөтөҕүнэ иэдээн дии , ону хайдах харахтыахха сөбүй ? - Маайа олус куттанан , долгуйан ыйытта . - Ону дуо , ону ситэрэн эрэ биэрдэххэ харахтанар , Бүөтүр ситэрбэккэ сылдьан тыалаабыт - диэн быһааран биэрдэ . Маайа : - " дьэ абыраа , көмөлөс , күн - ый буол ! " - диэн көрдөстө . Сиксиллэ аҕабыт ити сытыаран Маайаны икки төгүл төхтүрүйэн " ситэрдэ " уонна Бүөтүр тыаттан төһөҕө кэлиэхтээҕин аргыый ыйытта . - Тохсунньу ортотугар киириэм диэбитэ - диэн Маайа быһаарда . Ити курдук Сиксиллэ аҕабыт тосунньу ый уончатыгар диэри , киэһэ сарсыарда Бүөтүр ситэрбэтэх оҕотун хараҕын " ситэрэн биэрэр идэлэнэ " сырытта . Тиһэх " эмтээһинигэр " Маайа иһин өрө - таҥнары имэрийэн көрдөҕө - биллэҕэ буолан баран : - Чэ , Маайаа , таҥара көмөтүнэн оҕоҥ хараҕа сиппит , икки харахтаах олус үчүгэй оҕо төрүөҕэ , хараҕа миэнэ , мин курдук күөх харахтаах оҕо төрүөҕэ , өссө мин курдук өйдөөх , үөрэхтээх киһи буолуоҕа - диэн Маайаны олус үөртэ . Маайа туран аҕабыт суон моонньуттан кууһан сырайын көм этин эмэ - эмэ сыллаан ньуоххайдаата уонна ыйытта : - Оҕом уол буолуо дуу , кыыс буолуо дуу ? - диэн . - Ээ , уол бэрдэ буолуо - диэтэ . Маайа өссө төгүл муҥура суох үөрүүгэ түстэ , аҕабыт түүлээх уоһун эмэ - эмэ дэлби сыллаата . Сиксиллэ көҕүйэн өссө төгүл бигэргэтэн " эмтээн " баран илии тутуһан , Маайаны дэлби сыллаан - сыллаан баран дьиэтигэр таҕыста . Бүөтүр булт бөҕөнү бултаан , үөрэн - көтөн , Маайатын дэлби ахтан кэллэ . Улахан эһэ өлөрбүт , алта сүүстэн тахса тииҥнээх , мас көтөрүн ат кыайарынан ыҥыырдан , быһата улаханнык бултуйбут . Ону баара Маайата сэргээн , үөрүү суох , оннооҕор чаайын да туруорбата . Бүөтүр чаайын бэйэтэ өрөн баран ыйытар : - " Бу туох буоллуҥ , тоҕо , туохтан кыыһыраҕын , отуҥ маһыҥ баранна дуу , аскынан быстардыҥ дуу " - диэн оргууй ыйытта . - Ундьуччу сытыйан бараҥҥын , эн баҕас эр киһи буолуоҥ дуо , ыксаан быһа халыкынайан икки хараҕа суох оҕону оҥорбуккун , хата баачыка барахсан ситэрэн биэрэн абыраата , онон эрэ икки харахтаах оҕо төрүүр буолла " - диэн туох дьаабы буолбутун тоҕо - хоро кэпсээн кэбистэ . Бүөтүр көнө баҕайы киһи , тыа кэнэн кыыһа өйдөөбөтүн билэр буолан аахса хайыы барбата . Иһигэр абара санаата , " өс киирбэх дьахтары ону - маны сымыйалаан , албыннаан туһаммыккын , бэйи , бэйэҕин хаспыт ииҥҥэр түһэриэм " - диэн , Сиксиллэҕэ төлөрүйбэт иэс баайда . Быйыл саас , аҕабыт хотуна Сэргиэйэбинэ Хааттыһыт Тараас диэн аатырбыт ууска суоку оҥотторбут . Аҕабыт 2 буут бурдук ыһыллар буолалааҕын быйыл суокуннан таттаран ыһар кыахтанна , урут хас да киһини наймыылаһан матыыканан табыттаран ыһан ороскуот бөҕөтүн таһаарара . Оттон Бүөтүр боппууда эрэ бурдук түһэр сир оҕолооҕо . Быйыл аҕабыт суокутун уларсан буолатын кэҥэттэр санаалаах . Биир сарсыарда Сиксиллэ аҕабыт Мааһах Кирилэ диэн ыала уолга атын сиэттэрэн буолатын таттара сылдьар . Суокута табыллан аҕабыт үөрүүтэ сүрдээх . Бүөтүр онно тийэн , аҕабыты батыһа сылдьан , суоку суолун , үлэтин көрө таарыччы үчүгэй да сэби хотун оҥотторбутун хаҕаата . Ойоҕун хайҕаттаран аҕабыт үөрэн атаҕа сири билбэт буола чэпчээтэ . Онтон Бүөтүр : - " буолабын кэҥэттэрбэр , сэпкин уларсыаҥ дуо " - диэтэ . - Бу сэби хотун оҥотторбута , бэйэтэ бас билэр , киниттэн бэйэтиттэн көрдөс , мин уларсарыгар тыл - өс буолан көмөлөһүөм - диэтэ . Бүөтүр киэһэликтии аҕабыттааҕар суоку туһунан кэпсэтэ таҕыста , аҕабыт суруксуттуу олорор буолан , кэпсэтэр солото суох . Хотуну кытта кэпсэтэригэр эттэ . Бүөтүр хотуҥҥа киирбитэ алаадьы тиэстэтэ охсон бүтэн илиитин сотто турар эбит . Бүөтүр киирбитигэр үөрэн сэгэс гына түстэ . Бүөтүртэн бүгүһүҥҥү эһэтин тириитин атыылаһа сатыыллар да баччааҥҥа дылы быһаарылла илик . Хотун Бүөтүрү кытта үөрэ - көтө кэпсэтэр . Бэҕэһээ Бүөтүр биир хоҥор хааһы кэһии ыыппытын иһин хотун махтанар . Бүөтүр ийэбити көрө - көрө сүрэҕэ биллиргэччи тэбиэлиир . Улахан , эйэҥэлии сылдьар эмийдээх лаппаллыбыт суон дьахтары Бүөтүр салҕалыы - сылҕалыы хам кууһан ылла уонна бокуойа суох , " сэпкин уларыс , сэпкин уларыс ! " - киһи өйдөөбөтүнэн бүллүгүрээтэ . - Ол тугу , тугу - диэн хотун үрүт - үрдүгэр ыйытта . Синигэр түспүт Бүөтүр , : - " маны - маны " - диэн баран дьахтар сэбин бобуччу тутан баран илигирэппэхтээн ылла . Дьахтар : - " кэбис , кэбис , сүрэ бэрт " - диэтэ . Бүөтүр быыс курдары аҕабыкка үөгүлээтэ : - Баачыкаа , хотун сэбин уларсыбат ! - Уларыс , уларыс , алдьаныа суоҕа ! - диирэ иһилиннэ . Хотун өйүгэр Бүөтүртэн көрдүүр эһэлэрин тириитэ көстө түстэ уонна кэпсэтии баран итинник көҥүллээтэҕэ диэн , күөх даба туруусугун устан , остуол үөһэ тахсан , ырбаахытын үөһэ тардынна , дьаара дьарылыы түстэѕ Бүөтүр хотун үрдүгэр ыттан халлырҕатан халыкынатан барда . Хотун икки атаҕын өрө тэбэн баран чыпчырына - чыпчырына өрүтэ анньыалаан барда . Бүөтүр маннык дьахтарга аан бастаан түбэҺиитэ . Дьахтар хабырына - хабырына анньыалыыра өссө күүһүрдэ , Бүөтүр уллуруга кэлэн дьэ түҺэрэн эрдэҕинэ аҕабыт бу диэкки кэлэн иһэр тыаһа иһилиннэ . Бүөтүр сэбин сулбу тардаат ууллуругун таммалаппытынан ыстаанын иһигэр бүк - тах анньан кэбистэ . Хотун аһайа хоп - хойуу кэлбит , туруусугун миискэ иһигэр тутан баран умса уурда , аҕылаан сыныахтыыр , хата үспүөйдээн бүттүлэрѕ Сиксиллэ киирэн : - Хайа Бүөтүр хотун сэбин уларыста дуо ? - диэтэ . - Уларыста , уларыста , улахан , улахан диэн баһыыба ! - диэн баран тахсаары турдаҕына аҕабыт , Бүөтүр уллуруга уонна ойоҕун аһайа остуолга таммалаабытын көрөн , бу туох тоҕунна ? - диэн ыйытта . - Ээ , ити алаадьы тиэстэтигэр кутаары сымыыты төлө тутан тохтум - диэн ойоҕо быһаарда . - Оокте паарин ! - диэт аҕабыыт кириэс охсунна уонна сөмүйэтин бүк туттан били тохтубуту сотон ылан салаан ньолоорутан кэбистэ . Бүөтүр өссө төгүл баһыыбалаан баран тахсан баран хаалла . Итинтэн ыла хотуннаах Бүөтүр чугас доҕордуу буолан дьаарай көссүү буолбуттар . Маайа кыыстаммыта , икки харахтаах , буспут моонньоҕон курдук хап - хара харахтаах , Сиксиллэ хаана ханан да умньамматах . Бүөтүр Сиксиллэҕэ баайбыт иэһин сити курдук ситиспит . § Бу сэһэни 1956 с . Түбэй Дьаархан ытык кырдьаҕаһа , 87 с . Көҕөнньүүрэп Бүөтүр Баһыылайабыс сэһэргээбитэ . Маны сорох кырдьаҕастар : - " оҕонньор бэйэтин урукку сырыыларын суруттарбыт " - диэн күлэллэрэ . Суруйда фольклорист Г . Федоров .
Самаан сайыммыт ааґан , µірэх кэмэ чугаґаата . Ким эрэ оскуола боруогун саІа атыллыа , ким эрэ µрдµк µірэх кирилиэґин дабайыа . Былырыын сайын орто оскуоланы бµтэрэн , Дьокуускайга µірэх туттарса , " абитуралыы " киирбитим . Ол курдук , эмиэ да соґуйуом , µірµім иґин , Департамент ніІµі куонкурустаґан , киин µірэх кыґатын устудьуона буолбутум . Ол курдук " Эдэр саас " " СЫП " бырайыагар кыттан баран , со ± уруу µірэнэр ій киирбитэ . " О ± о саас дыбарыаґыгар " сарсыардаттан эрдэ уочараттаґан , сµµрэн - кітін , о ± олору кытта билсэн µірэххэ туттарсан киирбитим . Салгыы »
Египеккэ соторутааҕыта улахан айдаан тахсан , Хосни Мубарак баһылыктарын түҥнэри суулларан түһэрдилэр . Интернет ситимин оруола ити айдааҥҥа улахан оруолу оҥорбута - биллэр суол . Онон Египет олохтооҕо Интернет ситимигэр улаханнык махтанан туран саҥа төрөөбүт кыыһын Фейсбук диэн ааттаабыт . Саҥа олох оҕото саҥа ааттаммыт .
Бу Сөбүлэһиигэ үөһэ этиллибит саарбахтааһыннар бары киириэхтээхтэр . Холобур , өрөспүүбүлүкэ хампааанньаҕа кыттыгас өлүүскэтэ оннунан хаалара , социальнай бырагыраамалар быраҕыллыбаттара , хампаанньа регистрациялаах сирин уларыппата мэктиэлэниэхтээх . Ольга Федорова манна эбии экологияҕа куттал суох буолуута уонна кырыылыыр собуоттары алмааһынан хааччыйыы боппуруостара эмиэ Сөбүлэһиигэ киирэллэрин туруорсар . « Оттон биһиэхэ тэлиэгэ ат иннигэр айаннаан иһэрин курдук быһыы - майгы » , - диир кини .
Кэлим государственнай экзамен олохпут биир саамай бідіІ суолталаах ірµтµнэн буолан иґэр . Сыл аайы ыам ыйыгар - бэс ыйыгар тµбµктээх , ыгым , бу хас да кµн биґиги о ± олорбут инникилэрин быґаараллар - ким уон сылы быґа µтµі суобастаахтык µірэммиккэ , µчµгэй бэлэмнээххэ дойду бастыІ вузтарыгар суол аґыллар , оттон ким эрэ хомойуу , абарыы амтанын билиэн сіп . Ол иґин экзаменнар бары быраабылалара булгуччу тутуґуллан , объективнайдык , этэргэ дылы , « дьэІкирдик » ыытыллаллара , КГЭ хас биирдии тµґµмэ ± эр общественность кыттыыны ылара олус улахан суолталаахтар . Биллэрин курдук , КГЭ сµрµн тµґµмэ ± э ыам ыйын 27 - бэс ыйын 20 кµннэригэр , эбии тµґµмэх от ыйын 8 - 18 кµннэригэр ыытыллаллар . Оттон государственнай аттестацияны болдьо ± ун иннинэ барар бырааптаах µірэнээччилэр олохторугар бу биир сµрµн тургутууну хайыы - µйэ ± э муус устар 20 - 30 кµннэригэр аастылар . КГЭ сµрµн тµґµмэ ± эр биґиги республикабытыгар оскуоланы бµтэрээри сылдьар 14144 µірэнээччи кыттыыны ылар . Быйыл олунньу 2 кµнµгэр ылыллыбыт " Ґірэхтээґин туґунан " РФ Сокуонугар уонна " Ґрдµкµ уонна вуз кэннинээ ± и профессиональнай µірэхтээґин туґунан " Федеральнай Сокуон 11 уонна 24 ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрии туґунан " 2 N - дээх Федеральнай Сокуон сµнньµнэн , КГЭ - ± э кыттааччылар уонна тэрийээччилэр экзамен кэмигэр , сокуонунан кірµллµбµт тµгэннэртэн уратыларга , сибээс средстволарын итиэннэ электроннай аа ± ар - суоттуур техниканы илдьэ сылдьаллара уонна туґаналлара бобуллар . Федеральнай СокуоІІа этиллэринэн , КГЭ - ни ыытыыга туґаныллар хонтуруоллуур - мээрэйдиир матырыйааллар ( КИМ ) тустарынан информацияны тар ± атыы иґин КГЭ - ни ыытыґааччылар уонна кыттааччылар Российскай Федерация законодательствотынан быґаарыллыбыт эппиэтинэґи сµгэллэр . Итиэннэ , Федеральнай СокуоІІа сіп тµбэґиннэрэн , государственнай тµмµктµµр аттестацияны ыытыыга гражданнар общественнай кэтээн кірііччµ буолар бырааптаахтар . Общественнай кэтээн кірііччµлэр статустара , бырааптара , тугу гыныахтаахтара , боломуочуйалара уонна эппиэтинэстэрэ чопчу быґаарыллан турар . КГЭ - ни ыытыыны уонна гражданнар µрдµк уонна орто µірэххэ киириилэрин хааччыйар туґугар , КГЭ кыттыылаахтарын бары дааннайдара тµмµллµбµт , бары вузтарга уонна сузтарга туттарсааччылар испииґэктэрин киллэрэн туран , туґааннаах федеральнай информационнай уонна регионнаа ± ы информационнай системалар оІоґуллаллар . КГЭ тµмµктэригэр оло ± уран µірэххэ ылыы , µірэх тэрилтэтэ государственнай аккредитациялаа ± ыттан биитэр аккредитацията суо ± уттан тутулуга суох , бары орто уонна µрдµкµ профессиональнай µірэхтээґин кыґаларыгар ыытыллыахтаа ± а , сокуонунан мэктиэлэнэр . Маны таґынан , КГЭ - 2011 технологическай іттµнэн кэккэ саІаны киллэриилэр бааллар . Холобура , омук тылларыгар КГЭ - ± э аудиофайллар CD эрэ суруллаллар . КГЭ - ни тупсарыы , сайыннарыы іттµгэр былааІІа , 2012 сылга информатика ± а КГЭ компьютернай форманан ыытыллыыта уонна эмиэ 2012 сылга омук тылларыгар КГЭ тылынан ( саІарыынан ) ірµттээх буолуута кірµллэр . Оттон соторутаа ± ыта РФ Президенэ Дмитрий Медведев уонна РФ µірэххэ уонна наука ± а министрэ Андрей Фурсенко кірсµґµµлэригэр КГЭ - ни салгыы тупсарыы туґунан кэпсэтии барбытын бары билэ ± ит . Онно , холобура , биир регион экспертэрэ атын регионтан µлэлэри бэрэбиэркэлиэхтэрин туґунан этиллэр . Дойду Президенэ бу саІаны киллэриини ійµµрµн биллэрдэ уонна маннык быраабыланы киллэрэр наадалаа ± ын чопчулаан биэрдэ . Президент , Россия оскуолаларын бµтэрээччилэртэн экзаменнары омук дойдуларыттан кэлэн тутар кыахтаныахтарын сібµн туґунан идеяны µірэтэн кіріргі этии киллэрдэ . Кини , маннык тµбэлтэтигэр , Россия оскуолаларын бµтэрээччилэр билиилэригэр норуоттар икки ардыларынаа ± ы таґымнаах сыанабыл бэриллиэ ± э этэ диэн бэлиэтээтэ . Евдокия НИКИФОРОВА , СР µірэ ± ин министрин солбуйааччы , Государственнай аттестациялыыр комиссия председателэ .
Бэс ыйын 21 кµнµгэр Россия норуоттарын Конгреґын чэрчитинэн былааннаммыт Россия норуоттарын Ассамблеятын IV съеґэ буолла . Бастатан туран , ааспыт III съезд кэнниттэн µс сыллаах µлэ туґунан отчуоту Ассамблея сэбиэтин Председателин солбуйааччы Госдума депутата Светлана Смирнова оІордо . Кини Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 375 сыллаах µбµлµійµн бэлиэтээґини кытары тэІІэ Россия норуоттарын Ассамблеятын улахан форума ыытылла турара ураты суолталаа ± ын ыйда . Ассамблея Россия хас биирдии норуотун дьыл ± атыгар " улахан " , " а ± ыйах ахсааннаах " диэн араарбакка , дьоґун бол ± омтону уурар , былаас государственнай органнарын , Госдуманы , Федерация Сэбиэтин , муниципальнай былаас органнарын , политическай партиялары , общественнай холбоґуктары кытары бииргэ µлэлииргэ дьулуґар . Салгыы »
- Үөрэҕим кэнниттэн армияҕа ыҥырыллыбытым . Хабаровскай , Уссурийскай кыраайдарга , Сахалинскай уобаласка сулууспабын ааспытым . Бу кэмҥэ бокса тренерэ А . Г . Фоминскай секцияҕа ыныран дьарыкпын саҕалаабытым . Сулууспам кэмигэр Сахалинскай уобалас араас таһымнаах курэхтэһиилэригэр кыттан , чемпион буолбутум .
Јр дуу , ітір дуу сµµрбµттэрэ биллибэт , биирдэ ійдінін кірбµттэрэ - эмээхсин да суо ± а , буур ± а да астан , халлаан суґуктуйа сырдаан эрэрэ . Тиґэх сулус сµтµµтэ дьоммут суолларын булан , арыый кэІээн туох буолбутун ыраІалыы саныы истилэр .
Мюнхеннаа ± ы Олимпиада - 72 чемпиона , Монреаллаа ± ы Олимпиада - 76 µрµІ кімµс призёра , аан дойду уонна Европа чемпиона , Советскай Союз 6 тігµллээх чемпиона , спорт µтµілээх маастара , ССРС µтµілээх тренерэ , РФ Федеральнай Мунньа ± ар СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) Бастайааннай бэрэстэбиитэлэ , « Бочуот Знага » уонна « Хотугу Сулус » орденнар кавалердара , Саха АССР культуратын µтµілээх µлэґитэ , Эдьигээн , Бµлµµ , Чурапчы улуустарын , Дьокуускай куорат бочуоттаах гражданина Роман Михайлович Дмитриев бу дьыл олунньу 11 кµнµгэр орто дойдуттан кµрэммитэ биир сыла туолара бу тиийэн кэллэ . Олох бэ ± эґээ курдук этэ дии , норуоппут национальнай геройун , тіріібµт дойдутун патриотун - Роман Михайлович Дмитриеви тиґэх суолугар атаара , кини аатыгар - суолугар сµгµрµйэн , « Кыайыы 50 сыла » Спорт дыбарыаґыгар ыраахтан - чугастан тыґыынчанан киґи то ± уоруспута . Саха сирин албан ааттаах уола олохтон туораабытынан республика µрдµнэн Кутур ± ан кµнэ биллэриллибитэ . Кини спорка талаанын уонна ситиґиилэрин бµтµн аан дойду билинэр . Роман Михайлович оло ± ун бµтэґик кµннэригэр диэри бэйэтин кірµµлэриттэн , спорт идеалларыттан халбаІнаабата ± а . Кини дьоґуннаах , сырдык , ыраас , чиэґинэй оло ± у олорбута . Олус сэмэйэ , киґи быґыытынан кэрэтэ , кимиэхэ ба ± арар бол ± омтолоох сыґыаннаа ± ынан уратылаа ± а . Роман Михайлович спорка кыайыылара , олоххо ситиґиилэрэ история ± а умнуллубаттык хаалан , биир дойдулаахтарын саІа кыайыыларга сирдии туруо ± а ! Роман Михайлович Дмитриев аатын µйэтитэр инниттэн соторутаа ± ыта СР Президенин Ыйаа ± ынан Дьокуускайдаа ± ы Олимпийскай эрэл училищетыгар уонна Эдьигээн улууґун Бэстээх сэлиэнньэтин оскуолатыгар кини аатын иІэрэргэ , Роман Михайлович сырдык аатыгар анаммыт кинигэни уонна киинэни оІорон таґаарарга , кіІµл тустууга кини аатынан норуоттар икки ардыларынаа ± ы турниры ыытарга , уІуо ± ар пааматынньыгы туруорарга , ЭдьигээІІэ , Дьокуускайга уонна Чурапчыга тупса ± ай кірµІнээх сквердэри тутарга , бюстары туруорарга , Бµлµµ куорат биир уулуссатыгар Р . М . Дмитриев аатын иІэрэргэ быґаарыллыбыта . Онон Саха сирин киэн туттар тапталлаах уола , олимпийскай чемпион , уґулуччулаах киґи сырдык аата µйэтийэр кыахха киирдэ . Бу дьыл олунньу 11 кµнµгэр ССРС спордун µтµілээх маастара , олимпийскай чемпион Роман Михайлович Дмитриев биґиги кэккэбититтэн туораабыта биир сылынан сибээстээн Кэриэстэбил кµнэ ыытыллара быґаарылынна . Ол быґыытынан республика киин куоратыгар сарсыарда 10 чаастан кылабыыґа ± а тахсыы , кµнµс 13 чаастан Олимпийскай эрэл училищетыгар ійдібµнньµк дуосканы арыйыы уонна киэґэ 17 чаастан П . А . Ойуунускай аатынан Саха академическай театрыгар Роман Михайловичка аналлаах кэриэстэбил киэґэтэ тэриллиэхтэрэ . Кулун тутар 4 - 5 кµннэригэр Мирнэйгэ Роман Михайлович Дмитриев кэриэґигэр эдэр уолаттарга Бµтµн Россиятаа ± ы турнир ыытыллара былааннанар . « Дьулур ± ан » .
Екатерина II - ая ыраахтааҕыга тиийэ сылдьыбыт Алексей Рыкунов православиены ылынар уонна таҥара дьиэтин туппутунан барар .
Былыр - 72 тымныы түһэн уолутуннаран баран , быйыл салгын + 30 - 34 кыраадыска диэри итийдэ . Кылгас сайыммыт саатар сайын сайын курдук итийдин ээ . Сотору эмиэ « ыччуу - ычча » диэн туруохпут буоллаҕа .
ОлоІхо 10 сыла биллэриллибитэ хаґыс да сыла буолла . Быйыл олоІхо ± о сыґыаннаах биир улахан бырайыак олоххо киирдэ . Ол - ОлоІхоленд . Бу баара ± ай бырайыагынан ипподром утарытыгар , Сайсары кµілµн µрдµгэр искусственнай айыл ± алаах парка тутуллара былааннанар . Ол курдук оІоґуу булгунньах , кµіх сирэм куорат олохтоохторун ийэ айыл ± а ± а тінµннэриэхтэрэ . Маны сэргэ парка иґигэр Аан дойдутаа ± ы олоІхо киинэ , кинотеатр уонна олоІхо - киинэни устар павильон баар буолуохтара . Биир сонун ірµтµнэн манна Алмаас киинэ , Бизнес - инкубатор тутуллан µгµс - харчы хамсыыр миэстэтигэр кубулуйуохтара . Онон ОлоІхоленд диэн элбэх хайысхалаах сµµнэ комплекс µіскээн куораппыт кістµµтµн тупсарыа , Дьокуускай киэн туттуутугар кубулуйуо . Бырайыак сµрµн автордарыттан биирдэстэрэ Культура уонна духуобунай сайдыы министрэ Андрей Борисов саІа технологиялары туґаммакка эрэ , бу бырайыагы хайдах да сатаан олоххо киллэрбэппит диэн бэлиэтиир . Ол аата ОлоІхоленд биир іттµнэн , республика биир улахан инновационнай бырайыага буолар . Билигин тіґі да кризис ыктар , бу баара ± ай бырайыак автордарын білі ± µн , ОлоІхоленд тутуллуутун СР Президенэ В . А . Штыров ійііті . Онон µбµн - харчытын хантан буларга хамсааґын са ± аланна . Автордар эґиил Кытай Шанхай куоратыгар ыытыллар ЭКСПО - 2010 диэн аан дойдутаа ± ы быыстапка ± а кыттар былааннаахтар . Кинилэр биир эмэ кыахтаах инвестор биґиги идеябытын сібµлээн µбµлээґиІІэ кыттыґыа диэн эрэллээхтэр . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . lГаврил АНДРОСОВ
Кулаковскай биир үтүөтэ - литератураны төрүттээбитэ , тылы туттуу саҥа көрүҥүн олохтообута буолар . Ол эрээри Кулаковскайы « былыргылата » сатыыллар . Билиҥҥи поэттар Өксөкүлээх олохтообут олугун салгыы сайыннарар оннугар , атын омук поэзияҕа уопутун үтүктэри ордороллор . Уонна өссө Кулаковскай кыайбатаҕын кыайбыт курдук тутталлар .
Улуу кэхтии баай да дьадаҥы да дойдулары улаханнык охсубута . Тус барыс , түһээн киириилэрэ , барыстар уонна сыаналар түспүттэр , омуктар икки ардыларынааҕы эргиэн 2 / 3 аччаабыт . Үлэтэ суох буолуу АХШга 25 % үүммүт , сорох дойдуларга 33 % дылы үүммүт . Улуу кэхтии аан дойду элбэх куораттарын күүскэ охсубут , бастатан туран ыарахан индустрияттан тутулуктаахтары . Элбэх дойдуларга тутуу тохтообут . Үүнүү сыаналара 60 % кэриэтэ түhэннэр тыа хаhаайыстыбата уонна тыа сирдэрэ ночоотурбуттар . Уопсайынан кэхтииттэн сылтаан экономика бастакы сектора улаханнык эмсэҕэлээбитэ .
Роман Петрович ииппит аҕата П . Г . Алексеев - Бөҕө Бүөтүр , идэтинэн уус киһи , олоҥхоҕо кутун - сүрүн туттарбыт , олоҥсоһуттары кэрэхсиир , олоҥхолотор , бэйэтэ даҕаны иэйдэҕинэ оҕо - дьахтар ортотугар олоҥхолуур идэлээх эбит . Бөҕө Бүөтүр уолугар Арамааҥҥа 7 - 8 эрэ саастааҕар " Халыан хара аттаах Хардааччы Баатыр " , диэн олоҥхону киэһэ аайы кыра - кыралаан үөрэтэн барбыт . Уол онтон сиэттэрэн сэргээбит эрэ ыалдьыкка тус иннигэр олорон , олоҥхолообутунан барар буолбут . Дьон хайҕала уонна кэрэхсэбилэ кыра уолу олоҥхоһут идэҕэ кынаттаабыт . Кэлин нэһилиэгин киһитэ Е . П . Сивцевтэн - Лаһыаччаттан сүһэн ылан " Сүр дьаҕыл аттаах Тустуулаах Дьура Бөүө " диэн эмиэ тэттик олоҥхону толорор буолбут . Итинтэн салгыы борбуйун кыанан , ьгыра кэҥэээн Дүпсүн , Бороҕоһ , Байаҕантай улуустарын биллэр олоҥхоһуттарын Бачы Баhылай , Ырыа Байаҕантай , Д . Бурцев - Мохочоос уола , П . Н . Соловьев , Н . П . Бурнашев - Боодьоҕос толорууларыгар өҕрэммит , репертуарын байыппыт , сонун ойуулааһыннары , олоҥхо дэгэтин , музыкатын ылыммыт .
/ / биир эрэ ба ± а санаа - наркотик булуунуу . . . " Кэннигин хайыґан кір . Уруккугун санаа - о ± о сааскын . Ийэ ± эр аан маІнай мичээрдээбиккин , бастакы хардыыгын , оскуола ± а барбыт кµІІµн , бастакы тапталгын , бастакы уураґыыгын . Ити тµгэннэргэ сµрэххэр - дууґа ± ар туох иэйии баар этэй ? Јйдµµгµн ? Онтон билигин умун ! Аны эн хаґан да µтµі кµннэргин ахтыаІ - саныаІ суо ± а . Ол оннугар бастакы кайф , бастакы і ± µйµµ , сарсыІІы кµнµгэр тібі ыарыыта , титирээґин , бастакы ломка баар буолуо . Кэнникинэн бу эмиэ сµтµі . Јйгір куруук бэстилиэнэй ломкаІ , наркотигы атыылыыр киґи нµімэрэ уонна доза эрэ хаалыа . Доза эйиэхэ хамсыыргар , саІараргар , толкуйдуургар , онноо ± ор кылгас кэм иґигэр іліргір наада . Дозата суох оло ± уІ сатаммат буолуо ± а . " Оттон кайф ? " - диэн ыйытыаІ . Акаары ыйытыыны биэримэ . Оннук биирдэ эрэ буолар - бастакы боруобалааґыІІа . Уонна бµттэ , аны хатыламмат " . Наркоман " ілµµ дьаатын " боруобалаабыт бастакы кµнµттэн ортотунан 7 эрэ сыл олорор . Наркотигы боруобалыыр биричиинэлэр : тугу барытын боруобалаан кірір кµµстээх ба ± а , туох да дьыала , интэриэс суо ± уттан , кµµрµµнµ аґараары , стресскэ киирэн баран кыайан тахсыбакка , хампаанньа туґугар , " кайф " ылаары , саастыылаахтар 굴эйдэхтэринэ , наркотигы ылар кыах баар буолла ± ына , бэйэ ± э эрэллээх курдук кісті сатааґын . Ґксµгэр аан бастаан токсикоманияттан са ± аланар . Бензини , килиэйи , сэлээркэни , ацетону , о . д . а . сытыр ± аан , араас " ойууну " кіріртін , мэйии иирэн , ійі - тійі суох барыыттан . Онтон кокаины муннунан сыттааґын , кэлин уґугар тымырга укуолланыы - бу первитин . ПервитиІІэ ылларыы кокаиннаа ± ар быдан тµргэн . Бу наркотик организмІа киирэн баран , " уоскутар " бириэмэтэ бµттэ ± инэ , ійгµн - сµрэххин сиир ыарыыта кокаиннаа ± ар быдан уґун уонна кµµстээх . Бастаан иннэлэнэр кэмигэр наркоман наар ірі кµµрэ , ньиэрбинэйдии сылдьар , кыайан утуйбат буолар , кыраадыґа тахсар , хаан баттааґына µрдµµр . Бу биир - икки кµн устата сал ± анар . Наркоманнар кэпсииллэр : " Јйдіі , инники олоххор туох былааннаах этигиний ? Сырдык олох , дьиэ кэргэн , µчµгэй µлэ туґунан ыралыыргын сібµлµµгµн ? Урут оннук этэ . Барыта туолуох курдуга . Оттон билигин эн биир эрэ ба ± а санаалааххын - наркотик булар туґунан . Кыґыыгыттан , ыарыыгыттан ілµіххµн ба ± арыаІ . Ол эрээри , наркотик тµргэнник олоххун быґа охсуо суо ± а , бытааннык , эрэйдээн - эрэйдээн тиґэх кµІІэр тиэрдиэ " . " Ломка " иккис кэрдииґэ маІнайгытаа ± ар уґун уонна ордук эрэйдээх . Киґи бэйэтин буруйданар , туохха да кыґаммат , утуйа сылдьар буолар , кµµґэ - уо ± а сµтэр , хаанын баттааґына , тіттірµтµн , намтаан хаалар . Маннык турук 7 - 10 кµн устата сал ± анар . Бу кэм тухары киґи ороІІо сытан тахсар . Утуйар уута кітір , ыалдьар , наркотиктанар ба ± а кµµґµрэр . Бу ба ± а кµІІэ иккитэ киирэр , уґуна 15 - 60 мµнµµтэ устата . Киґи хайдах эрэ баата иґигэр сылдьар курдук : биир да тыаґы - ууґу ыраастык истибэт . Оло ± у телевизор ніІµі кірір , онно сатаан кыттыґар кыа ± а суох курдук сананар . Наркоман санаатыгар , кини этигэр - сиинигэр биир кэм туох эрэ µіннэр хамсыыллар . Маны медицина ± а " горячка " диэн ааттыыллар . Ґгµс наркоманнар : " Тириим иґигэр таракааннар хаамсаллар , тымыр устун сµµрэллэр . Миигин сиэн эрэллэр " , - диэн айманаллар . Итинник " таракааннар " олус элбэх буолаллар уонна , санаа ± а , киґини иґиттэн кэрбииллэр , хаанын обороллор . Ардыгар маннык турукка сылдьан , киґи бэйэтин " сиэниллэн эрэр уорганын сытын " ылар уонна µіннэр " уІуо ± у кирэр тыастарын " истэр . Наркоманнар санааларыгар , кинилэри тулалыыр дьонтон , предметтэн сытыйбыт сыт кэлиэн сіп . Ол иґин , муннуларыгар баата укталлар . " Наркотигы туттубутум кэннэ настарыанньам кіті ± µллµбµтэ биир чаас эрэ курдук сал ± анар . Онтон тµґµµ са ± аланар . Дьэрэкээн іІµнэн оонньообут кыраґыабай эйгэ сиэрэй кыраасканан бµрµллэр . Тулам барыта умуллар . Этим - сииним ыарыыр , сылайбыт курдук буолабын . Илиим - ата ± ым миигин истибэт , кыайан хамсыыр кыа ± а суох . Кіннірµ " ыйанан " баран сылдьаллар . Бу кэмІэ аттыбар ким да суо ± а ордук . То ± о диэтэххэ , аІардас баарын эрэ иґин , эн кинини абааґы кірі ± µн . Бу аата кыыллыйыы са ± аланыыта . Маннык тµгэІІэ туоххун барытын , бааргын - суоххун биир доза туґугар биэрэргэ бэлэмІин . Аан бастакыга курдук дьэрэкээн іІнііх бырааґынньыгы эргитээри … Ол эрээри , тµргэнник ійдµµгµн : бастакы " кайф " аны хатыламматын . Дуоґуйууттан туох да хаалбат . Оттон укуолланарбын син биир салгыыбын . Ити аата эрэйдэнииттэн куота сатыыбын . Укуола суох кыайан табыллыбаппын . Организммар наркотик суох буолла ± ына , ыарыы , наркотикка ба ± арыы миигин курдат сµµрэр " . Наркоманнар организмнарыгар наркотик киирдэ ± инэ , соро ± ор саІаран баран бµппэттэр . Биир этиини , биир санааны хат - хат хатылаа да хатылаа буолаллар . Бу турук бэйэтэ тохтуор диэри , кинини буойан да туґа суох . Ол эбэтэр , суукка , онноо ± ор сууккаттан ордук кэм ааґыан сіп . Маннык " бэллигирии " сылдьан , наркоман аґаабат да , утуйбат да . Дьон кини этэрин истибэт буолла ± ына , кыйаханар , ньиэрбинэйдиир . Бу олус кутталлаах . Холобур , " мин ілбіт аналлаахпын " диир буолла ± ына , ону дакаастаан , µіґэттэн ыстанан кэбиґиэн сіп . Маннык туругу быраастар " паранойяльнай психоз " диэн ааттыыллар . " Ґчµгэй ба ± айытык µірэ - кіті сылдьан , эмискэ туохтан эрэ куттанан киирэн бара ± ын . Туохтан - бэйэІ да билбэккин . КуттанарыІ кµµґµрдэр кµµґµрэн иґэр . Онтон эмискэ : " Миигин кимнээх эрэ іліріірµ сылдьаллар " , - диэн саныы биэрэ ± ин . Куота , саґа сатыыгын . Ыксалгыттан ыскаап иґигэр киирэ ± ин . Онно ким эрэ сибигинэйэр куолаґын истэ ± ин . Со ± отох хаалыаххын ба ± арбаккын . Уулусса ± а , автобуска сырыттаххына , дьон бары эйигин кірі - кірі " ілірµіхсµттэргэ " ханна сылдьаргын тыллаан биэриэх курдуктар . Илиитин сиэбин иґигэр уктубут киґини кірдіххµнэ , бэстилиэтин дуу , быґа ± ын дуу тута сылдьар дии саныыгын . КуттанарыІ бµтэґик уґугар тиийдэ ± инэ , " кімµскэниэххэ наада " диэн санаа киирэр . Сиртэн тимир дуу , кирпииччэ дуу ылаІІын , илиигэр тута сылдьа ± ын . Мин " ілірµіхсµтµм бу сылдьар " дии санаан , биир ааґан иґэр киґини кирпииччэнэн тібі ± і саайбытым " . Первитин киґи мэйиитин " µлµннэрэр " ( отек мозга ) . Киґи ньиэрбэтин систиэмэтэ сµґµрэн , иирэн барар . Наука ± а биллэринэн , маннык " µллµµнµ " мэйии ахсааннаахтык тулуйар . Бириэмэтигэр быраас кіміті оІоґуллубата ± ына , киґи 5 - 6 - с сырыытыгар ілір кутталлаах . Кµн - дьыл туруга кинилэргэ биллэрдик дьайар . Настарыанньа уларыйыытыгар кыра да хамсааґын , магнитнай буур ± алар куґа ± аннык дьайаллар . Бу симптомнар ньиэрбэ уонна тымыр систиэмэтин µлэтэ буккуллубутун туоґулууллар . Тіґі эрэ кэмІэ киґи туруга µчµгэй курдук буолар . Онтон эмискэ кµн иккис аІарыттан депрессия ± а тµґэр , муннугу булар . Кими да кытта кэпсэппэт , ытыыр . Бу тµгэІІэ кини олоруон ба ± арбат , наркотик кірдµµр . Маннык настарыанньа эмиэ эмискэччи уларыйар . Наркоман дьиэни биир гына тилигириир , µгµс дьыаланы оІоро сатыыр . Ол гынан баран , олортон биири да бµтэрбэт . Былаан бі ± і оІостор . Ол эмиэ , биллэн турар , халтайга хаалар . Бу турук 4 мµнµµтэттэн суукка ± а диэри уґуон сіп . Быыґыгар сµтэн , эбэтэр кµµґµрэн ыла - ыла . Маннык турукка киґи ійµттэн тахсан хаалар , билбэт киґитин , айма ± ын кырбыан , ілірµін , бэйэтигэр тиийиниэн сіп . Бу барыта " ілірµіхсµттэртэн " куота сатааґынтан тахсар . Наркоман иирэн хаалар , кµµґэ кіннірµ киґиттэн быдан улахан буолар . Онон , наркоман - общество ± а кутталлаах … Наркотик Наркоманияны биир тылынан " проблема " эрэ диир - туох да диэн эппэтэх кэриэтэ . Бу - куґа ± ан дьай , абааґы ! Туох баар эпидемия , ыарахан ыарыы , ииригирии , сатарыйыы , киґи аатыттан тахсыы , тµмµгэр - ілµµ тірді . Наркотик аґынар диэни билбэт , киитэрэй уонна дьиикэй . Тыыннаах эттик курдук , ханнык ба ± арар усулуобуйа ± а сіп тµбэґэр . Наркотик алдьархайын туґунан тіґі эмэ сурулуннар , этилиннэр да , киґи аймах ситэ билэ , ійдµµ илик . Тимир суол кэллэ ± инэ , республика ± а тас дойдулартан атын омуктар киирэллэрэ саарба ± а суох . Кинилэр наркомания , СПИД курдук ыарахан содуллаах ыарыылар тар ± аныыларын µіскэтэр кутталлаахтар . Наркотрафик систиэмэтэ сайдар , араас ыарыы тэнийэр чинчилээх . Биир да киґи алдьархай кини дьиэтигэр ааІнаан киирэриттэн харысхала суох . Ордук улаатан эрэр о ± олор кімµскэллэрэ суох . Наркомания ыарыытыгар ылларбыттар кµµстээх кімі ± і наадыйаллар . Туора туран хаалбакка , алдьархай тэнийбэтин туґугар бары µлэлэґэрбит наада . Варя ОКОНЕШНИКОВА . 2008 сыл тµмµгµнэн республикатаа ± ы наркологическай диспансер дааннайдара : 1 . Наркомания 9 улууска ( Алдан , Бµлµµ , Ленскэй , Мирнэй , Нам , Нерюнгри , Јймікіін , Јлµіхµмэ , ХаІалас ) уонна Дьокуускай куоракка бэлиэтэммит . 2 . Саамай µрдµк " кірдірµµлээх " , Мирнэй оройуонугар : 100 тыґ . нэґилиэнньэ ± э - 388 , 9 наркоман баар , Нерюнгри оройуонугар - 198 , 1 , Нам улууґугар - 93 , 5 киґи наркотигы туґанар . 3 . Республика µрдµнэн 1810 наркоман ( 104 дьахтар ) баара бэлиэтэммит . Кинилэртэн 765 киґи укуолунан наркотигы киллэрэллэр . Маны таґынан , учуокка турбакка эрэ , наркотигынан туґанар дьон іссі элбэ ± э саба ± аланар . 4 . Улаатан эрэр о ± олортон ( 15 - 17 саастаахтар ортолоругар ) 2 о ± о учуокка турар ( Мирнэй , ХаІалас ) , 7 о ± о наркотическай веществоны туґанар . 14 - гэр диэри саастаах 1 о ± о наркотическай веществоны туґанар ( Дьокуускай ) . 5 . Эдэр дьон : 18 - 19 саастаах - 30 киґи бэлиэтэммит , кинилэртэн - 2 дьахтар . 20 - 39 саастаах - 680 бэлиэтэммит , кинилэртэн - 70 дьахтар . Наркотик 20 - тэн 39 - гар диэри саастаах дьон ортотугар ордук тар ± аммыт . 6 . Саамай туттуллар наркотиктар : каннабиоиднай біліх - кіліппµнэ , марихуана , гашиш ; опиоиднай біліх - героин , морфин . 7 . 2007 сылтан 2008 сылга наркотигы туґаныы 11 % µрдээбит , оттон токсикомания - 5 % . Наркоманнар µксµлэрэ - 40 - гар диэри саастаах дьон .
Премьер уот турбут субъектар күбүрүнээтэрдэрин кытта мунньахтыыр . Атырдьах ыйын 3 күнүгэр « Ойуурга судаарыстыбаннай баһаарынай надзор балаһыанньатын бигэргэтии туһунан » диэн улахан суолталаах уураахха илии баттыыр .
Онон бэйэ - бэйэбитигэр икки іттүттэн холкутук , сиэри тутуґан сыґыаннаґарбыт ирдэнэр . Туох да диэбит иґин , суоппардар да , айанньыттар да куорат устун оптуобус туох да саахала уонна харыыта суох сылдьарыгар баҕараллар .
Ыйаахтар , уураахтар дааталарын к ³ рд ³ хх ³ би ´ иги « впереди планеты всей » кимэн и ´ эбит - Фурсенко формулалара илии баттаныа сыл кэри ² э эрдэ би ´ иги ол формулалары уураах о ² остон µлэлээн барабыт . Т ³ ´ ³ эмэ общественность утарарын µрдµнэн 65 оскуола ± а « эксперимент » са ± алыы охсобут , онтубут µчµгэйэ - ку ´ а ± ана биллэригэр - биллибэтигэр наадыйбакка эрэ сыл и ´ инэн республика оскуолатын а ² аара , оттон икки сыл и ´ инэн бµтµннµµтэ « экспериме ² ² э » киириэхтээх диэн бы ´ аарабыт .
- Киин куоракка оскуола тутуллуута олус уустук боппуруос . Бүгүҥҥү туругунан , куоракка 51 оскуола баар . Онтон биэс мас оскуола ( 18 , 25 , 34 , 35 , 4 № - дээхтэр ) саҥа дьиэҕэ наадыйар . Итини таһынан , сахалыы оскуола тутуута ирдэнэр . Оҕо дыбарыаһыгар « Айыы кыһата » баар , кинилэргэ туспа дьиэ наада . ДСК оскуолата билигин оҕо саадын кытта бииргэ симиллэн олорор , онно эмиэ саҥа оскуола тутуллара эрэйиллэр . « Новопортовскойдарга » эмиэ оскуола наада . Тимир суол кэлэн эрэр . Куорат нэһилиэнньэтэ эбиллэр буолан өссө элбэх оскуола ирдэнэр . Онтон хайаларыгар бастаан тутуу - уустук боппуруос . . .
Тыа сирин сүрүн кыһалҕата үп - харчы аҕыйаҕар , ыччат тыа сириттэн тэйэн эрэригэр сытар . Тэйдэ да диэххэ сөп . Куораттарга , улуус кииннэригэр тарҕаһан , аймахтарыгар хос моонньох буолбуттара ыраатта . Оннук ускул - тэскил сылдьан саарбах балаһыанньаҕа түбэһитэлииллэр . Дьиҥинэн , саха ахсаана онто да суох аҕыйах .
Сахабыт сирин тымныы кыһынын мэлдьэһэн кытай искусственнай саппыкыларын , бачыыҥкаларын кэтэр буоллубут . Муос курдук тоһугураччы тоҥмут атах таҥаһын иһигэр кыл угунньаны уктан дьон бэрт сылаастык кыстыыллар үһү диэни урут да онно - манна истэр буоларым . Онон тымныыга үлэлиир , сатыы сылдьар киһи хайаан да кыл угунньаланнаҕына сатанар .
Онтон а5ата Мэхээлэ ыараханнык ыалдьан , дойдутугар Боотулууга кэлбитэ уонна 4 сыл Боотулуу библиотекатыгар улэлээбитэ . Онтон оччотоо5у эдэркээн Аня оло5ор улахан уларыйыыны таьаарбыт событие буолбута . 1960 сыллаахха кини культпросветучилище5а бииргэ уорэммит уолугар , бастакы уонна со5отох тапталыгар Павел Григорьевка кэргэн тахсыбыта . 1961 сыллаахха Павел Васильевич Москваттан урдук уорэ5и бутэрэн кэлбитигэр , эдэр ыал Дьокуускай куоракка олохсуйбуттара .
Кунду убаастабыллаах уонна таптыыр дьоммутугар ба5арыа этибит кытаанах доруобуйаны , дьолу уонна уьун оло5у ! »
РФ вице - премьерэ Игорь Сечин Саха сиригэр дьыалабыай сырыыта Бэс ыйын 27 кµнµгэр РФ Правительствотын Председателэ Владимир Путин солбуйааччыта Игорь Сечин , энергетика ± а министр Сергей Шматко Нерюнгри куоракка сырыттылар . Ґрдµк сололоох ыалдьыттары СР Президенэ Вячеслав Штыров , Правительство Председателэ Егор Борисов арыаллаатылар . Салгыы »
- - Балаҕан ыйыгар 60 - мун туоллум . Дьиэбэр олоробун , биэнсийэлээхпин . Сааһым тухары , Намҥа , маҕаһыыҥҥа атыыһыттаабытым . Онтон , оҕолорбутун үөрэттэрээри ( оччолорго 46 - лаахпын ) Дьокуускайга көһөн киирбиппит . Бастаан идэбинэн үлэ көрдөөн көрбүтүм . Ону « саастааххын » диэн биир да тэрилтэ чугаһаппатаҕа . Отох - бытах үлэҕэ сылдьыбытым . Онтон 50 - мун туолан баран , уонча сылы быһа дьиэбин - уоппун , сиэннэрбин көрөрүнэн - истэринэн дьарыгыран олордум .
- Тэрилтэбитин этинэн - үүтүнэн Табалаах , Адыаччы , Боруулаах , Арыылаах нэґилиэктэрин бааґынай хаґаайыстыбалара хааччыйаллар . Холобура , " Олом " кэпирэтиип кыґынын этин аҕалан , сайынын үүт аґы арыылаан туттарар . КэлиІІи кэмІэ таба этиттэн хото эт ас бородууксуйаны оІорор буоллубут . Хомойуох иґин , бэйэбит ДьааІыбыт табатын этин буолбакка , Таймылыыртан атыылаґабыт . Сүрдээх сибиэґэй эмис таба этэ . Муксуун , чыыр , ряпушка уонна сордоІ балыгы Казачьеттан тиэйтэрэбит . Эт астан фарш , халбаґы билимиэн оІоробут . Балыгы , сүрүннээн , ыыґыыбыт , сибиэґэйтэн - кэтилиэттиибит . Убаґа этиттэн ыыґаммыт ойоҕоспут атыыга хамаҕатык барар . Бурдуктан астаммыт килиэп , батон , булочка , саха лэппиэскэтэ , лапса , кондитерскай ас арааґа , үүттэн оІоґуллубут йогурт , кипиир , иэдьэгэй курдук бородууксуйабыт атыыга тахсаат , күнүнэн бүтэр . Ити кэлии астааҕар бэйэ оІорон таґаарар аґа - үілэ ДьааІыга ордук сыаналанарын туоґута .
Российскай Федерация 1180 міл . гектарга тайаан сытар ойуурун 20 % - на Саха сиригэр баар буолан , маспыт саппааґа 8823 , 2 міл . кубометрынан аа ± ыллар . Онон биґиги республикабыт алмааґы , неби , гаґы , таас чо ± у хото хостуурун таґынан , ойуур маґын атыылаан аан дойду ырыынагар тахсар кыахтаах . Соторутаа ± ыта Правительство иґинэн µлэлиир Экономическай сэбиэт уочараттаах мунньа ± ар СР тутууга уонна тутуу матырыйаалларын оІорууга министрэ Сергей Дереповскай ойуур суола уонна инвестициялааґын суо ± а мас промышленноґыгар харгыстары µіскэтэр диэн бэлиэтээтэ . Алмаас оннугар маґы . . . Ырыынак сыґыаннаґыылара олохтонуо ± уттан экономика бары салааларыгар тосту уларыйыылар киирэн , сорох тэрилтэлэр кµн бµгµнµгэр диэри сатаан ірµттµбэккэ , сап са ± аттан сал ± анан µлэлии олороллор . Ґп - харчы кырыымчыга , итиэннэ материальнай - техническэй база эргэриитэ тіттірµ тарда сытар . Ойуур хаґаайыстыбатын тэрилтэлэригэр балаґыанньа эмиэ биир оннук . Бу салаа ± а ырыынакка киирии кэмэ ыарыылаахтык ааґан , билигин маґы бэлэмнээґин , дьыалабыай маґы оІорон таґаарыы кірдірµµлэрэ 90 - с сыллардаа ± ы кірдірµµтээ ± эр быстар мілтіх . Чугастаа ± ы сылларга маґынан эргинии республика биир дохуоттаах , барыстаах салаатыгар кубулуйуохтаах . Уонунан сыллар тухары тумус туттубут алмааспытын , ону тэІэ нефпитин , газпытын , кыґыл кімµспµтµн аан дойду бідіІ компанияларыгар атыылаан баран , бюджекка µгµірµ µп - харчы киириэ диэн эрэнэбит . ДьиІэр , маспытын да ± аны атыылаан республика хааґынатыгар а ± ыйа ± а суох µбµ киллэрэр кыахтаахпыт . Онон ойуур хаґаайыстыбата инникитин сайдарын туґугар маґы бэлэмнээґин , тас дойдуларга таґааран батарар инниттэн инвестиция кірµллэрэ , тэрилтэлэр материальнай - техническэй балаґыанньалара тупсуон наада . Ойуур промышленноґын программата оІоґулунна Правительство дьаґалынан " 2010 - 2014 сылларга ойуур промышленноґын сайыннарыы " диэн республикатаа ± ы тус сыаллаах программа ылыныллан , билигин сайдыы кумаа ± ыга тиґиллибит ыстатыйаларынан , пууннарынан барыахтаах . БµгµІІµ туругунан Саха сирэ Дальнай Восток федеральнай уокуругар ойуур маґын со ± отуопкалааґыІІа µґµс , оттон эрбэммит маґы оІорон таґаарыыга тірдµс миэстэ ± э сылдьар . Инникитин бу салаа сайдар чинчилээх эрээри , кэккэ мэґэйдэр бааллара атахтыыр . Холобур , маґы таска таґаарыыга суол - иис боппуруоґа ыарахаттардаа ± ынан уонна тілібµрэ ыараханыттан , олохтоох предприятиелар бородууксуйаларын ис ырыынакка эрэ батараллар . Аны ыаллыы сытар Хабаровскай , Иркутскай уобаластар маґынан , тутуу матырыйаалынан кµµскэ дьарыктаналлар . Онон кинилэри кытары тэІІэ сайдан кµрэстэґэр ыарахаттардаах . Томмоттон , Алдантан тимир суолунан , биитэр Осетрово ± а диэри уу суолунан дьыалабыай маґы тиэйии сыаната " кімµскэ " тэІнэґэр . АІардас Томмоттон Беркакикка диэри таґыы тілібµрэ Владивостокка диэри тиэйии сыанатын охсон ылар . Онон маннык усулуобуйа ± а кµрэстэґэр уустук . Ол да буоллар , кэлиІІи сылларга ойуур промышленноґын тиґигэ бытааннык да буоллар , иннин диэки хардыылаан иґэр . 2000 - 2009 сылларга дьыалабыай маґы со ± отуопкалааґын 2 , 54 тігµлµнэн ( 2000 сыллаахха - 244 , 0 тыґ . куб . м , 2009 - 620 , 0 тыґ . куб . м ) , оттон эрбэммит маґы бэлэмнээґин 59 % ( 2000 с . - 151 , 0 тыґ . куб . м , 2009 с . - 240 , 0 куб . м ) улааппыт . Ол эрээри µгµс іттµгэр со ± отуопкаламмыт мас оттукка баран , дохуоту аахсыы оннугар , бэлэм сырье кµдэІІэ кітір . Олохтоох компаниялар барыллааґын быґыытынан быйыл 556 тыґ . куб . м дьыалабыай маґы , кэлэр сылга 666 тыґ . , оттон 2012 сылга 728 тыґ . куб . м оІорон таґаарар былааннаахтар . " АлМас " , " МАСС " уонна да атыттар Республика µгµс улуустарыгар маґы кэрдэр , маґы таІастыыр предприятиелар элбэхтэр . Балартан саамай бідіІнірµнэн " АлМас " , " Таба ± атаа ± ы ойуур компанията " , " Белькачитаа ± ы леспромхоз " ААУо - лар , " МАСС " ХЭУо , " Юпитер " САУо буолаллар . Бу тэрилтэлэр урукку предприятиелар тыыннарын уґатан , бµтµн салааны иннин диэки тардан иґэллэр . Холобур , " Сахалес " тэрилтэни " Анаабыр алмаастара " ААУо атыылаґыа ± ыттан , ойуур промышленноґыгар сэргэхсийии та ± ыста . Билигин " АлМас " Ленскэй уонна Јлµіхµмэ улуустарыгар маґы кэрдэн , аІардас маІнай тэриллибит сылыгар 140 тыґ . куб . м дьыалабыай маґы уонна 53 тыґ . 515 куб . м эрбэммит матырыйаалы бэлэмнээбитэ . Кµн бµгµн тэрилтэ Дьокуускай уонна Ленскэй куораттарга маґы таІастыыр собуоттардаах . Хас да сыллаа ± ыта СР Правительствота Кытай Народнай Республикатын Хэйлунцзян провинциятын Народнай Правительствотын кытары меморандум тµґэрсэн турар . " Белькачитаа ± ы леспромхоз " ХЭУо кытары холбоґуктаах тэрилтэ тэриллэн , сылга 1 , 5 міл . кубометр мас бэлэмнэниэхтээ ± э . Ол эрээри бу бырайыак кумаа ± ыга эрэ хаалан сытар . Хамсааґын тахса илик . Сура ± а , кытайдар сири аренда ± а ылан баран маґы кэрдэр санаалаахта𠵴µ . Билигин сорох предприятиелар омук сириттэн саІа оборудование атыылаґаннар эрбэммит маґы бэлэмнииллэрин таґынан , паркеты , миэбэлгэ анаан матырыйаалы оІорор буоллулар . Мас уустара кимнээ ± ий ? Билигин маґынан уґанар биирдиилээн дьон мас олоппоґу , остуолу , ыскаабы оІорор . Ол эрээри сыаната тастан а ± алыллыбыт бородууксуйатаа ± ар быдан ыарахан . Онон µгµс дьон олохтоох оІорон таґаарааччылар оІоґуктарын оннугар чэпчэки сыаналаах Кытай , Новосибирскай малын - салын атыылаґар . Биґиги республикабытыгар " Сахамиэбэл " ААУо маґы таІастаан , дьо ± ус быґыылаах олох мастан са ± алаан утуйар гарнитурга тиийэ оІорор . Ол эрээри 90 - с сыллардаа ± ы кризискэ улаханнык о ± устаран , итиэннэ тастан а ± алыллыбыт бородууксуйаны кытары сатаан кµрэстэспэккэ , наар ночоотуран тахсар . СР Правительствота µбµнэн - харчынан ійіін кіміліґі сатаабыта да ± аны , балаґыанньалара кіні илик . Сайдыы суолтан - иистэн тутулуктаах Билигин республика со ± уруу оройуоннарыгар , ол иґигэр Јлµіхµмэ ± э , Ленскэйгэ , Уус - Маайа ± а , АлдаІІа ойуур маґа ситэн - хотон турар . Онон ойуур промышленноґа бу улуустарга ордук сайдар кыахтаах . Эбиитин тимир суол ааґар буолан , бары іттµнэн барыстаах . Ол эрээри биґиги республикабыт сирэ - уота киэІиттэн , суол - иис боппуруоґа ыарахаттардаах . Сорох нэґилиэнньэлээх пууннарга , кырыы сытар учаастактарга суол суо ± ун кэриэтэ . Онон ойуур промышленноґа сайдыытыгар улахан харгыстар µіскµµллэр . Холобур , специалистар аа ± ыыларынан , Россия ± а 1 тыґ . га иэннээх ойуурга 1 , 2 км суол тиксэр буолла ± ына , биґиэхэ баара суо ± а 0 , 12 км . Оттон ойуур хаґаайыстыбата сайдар кыахтаах улуустарыгар суолунан хааччыллыы олох да ± аны нуорма ± а эппиэттээбэт , 100 тігµлµнэн кыра . Маґынан эргинээччилэр суол суо ± уттан , эрбэммит маґы кыґыІІы ыйдарга эрэ тиэйэллэр . Онон бу салаа " сезоннай " µлэ ± э кубулуйан , бытаарыы тахсар . Экспортердар Беркакит - Томмот - Дьокуускай уонна атын хас да салаа тимир суол тутуутугар эрэнэллэр . Суол тутуллан µлэ ± э киирдэ ± инэ , Јлµіхµмэ , Алдан , Уус - Маайа улуустарыттан маґы таска таґаарыы сыаната арыый да ± аны чэпчиэн сіп . Билигин республика иннигэр салааны ірі тардыы соруга турар . Бастатан туран , экспорга µлэ кµµґµрµіхтээх . Ол туґугар ойуур суоллара , тимир суол тутуллан µлэ ± э киириэхтээхтэр . Кµн бµгµн со ± отуопкаланар мас уопсай кээмэйиттэн 3 % - на эрэ таска таґаарыллар . Киґи мыынар бырыґыана . Маннык хаамыынан сатаан салааны бигэ туруктуур кыахпыт суох . Иккиґинэн , тастан киирээччилэри ис ырыынактан µтµрµйµіххэ наада . Оччотугар эрэ олохтоох тэрилтэлэр сырьеларын батаран дохуот аахсар кыахтаныахтара . Анивера АКИМОВА
Лоп курдук 88 сыл анараа іттүгэр , 1922 с . муус устар 27 күнүгэр Бүтүн Арассыыйа Киин ситэриилээх кэмитиэтин Президиума « Саха автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Јріспүүбүлүкэтин туґунан » Дэкириэти ылыммыта , онон федеративнай Арассыыйа сорҕотунан буолбут Саха АССР судаарыстыба - быраап іттүнэн силигэ сиппитэ . Аны туран , 1992 сыллаахха эмиэ бу күн Саха Јріспүүбүлүкэтин Тірүт Сокуона ( Конституцията ) күүґүгэр киирбитэ .
Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ иһитиннэрэринэн , бырабыыталыстыба быйыл 507 , 5 тыһ . т от , 9587 тыһ . т . сиилэс , 14580 тыһ . т . сенаж бэлэмниир былаан түһэрбит . ТХМ хомуйбут дааннайдарынан , билигин 1041 тыраахтардаах 169 механизациялаах , 252 « полумех » , 113 көлө - илии , 243 илии звенолара от үлэтин саҕалаабыттар .
1976 с . ахсынньы 14 күнүгэр ыалдьан өлбүтэ . Дьокуускайга көмүллүбүтэ .
Быыбарга ааспатах партия чилиэттэрэ төһөтө - хаччата парламент мунньаҕар сылдьыахтарын сөбүн Госдума уонна субъектар сокуону оҥорор уоргаттара быһаарыахтаахтар .
Ааспыт 2010 сылга Кытайга 13 , 8 мөл . чэпчэки массыына оҥоһуллан атыыланна . Инньэ гынан , Кытай массыынаны оҥорор бырамыысыланнаһа иккис сылын аан дойду үрдүнэн бастаата . Эбэн эттэххэ , ол көрдөрүүлэрэ былырыыҥҥыларын 18 % куоһарар .
Оттон аҕыйах хамнастаах дьон дьиэ ылан баран , аны кредиппитин төнүннэриэхпитин наада . Оҕону - урууну , эри - ойоҕу олус хоргуппат гына дьаһанан , толкуйдаан баран « боруобаланар бырайыакка » киириэхпит эбитэ дуу … эмиэ даҕаны дьиэ сыанатын 35 % - ныгар эрэ уонна ким хаһан биһиэхэ дьиэ биэриэҕэй … Аны , ол дьиэбит төһө - хачча киэҥэ биллибэт . . . кыра дохуоттаах киһи кыранан да дуоһуйан , ыҥырыа уйатын курдукка симиллэрбит дуу …
/ / Промышленноска бырайыакпыт µґµс тµґµмэ ± э кµістµµ оргуйар Санатан эттэххэ , хас биирдии « СЫП » бырайыакпыт биэс тµґµмэхтэн турар : викторина ніІµі кыттыылаахтары талыы , экспедиция бэйэтэ , сайын µірэххэ туттарсыы , µірэх кыґаларыгар тиийэн устудьуоннааґын , µірэх кэннэ Саха сиригэр эргиллэн промышленнай хампаанньаларга µлэ ± э киирии . Автобуґунан Мирнэйгэ баран кэлии эрэ курдук саныыр тутах . Салгыы »
1926 - 1927 сс . кыһыныгар Георгий Устинович Полевой уулуссаҕа П . Бонячок дьиэтигэр саха народнай суруйааччыта , « Саха фольклора » хрестоматия ааптара Суорун Омоллооннуун бииргэ олорбуттара . Иккиэннэрин норуот бараммат баай тылыгар - өһүгэр сүгүрүйүү бодоруһуннартаабыта . Суорун Омоллоон « Өлүөнэ өрүс » диэн бастакы литературнай айымньыта ити кэмҥэ « Чолбон » сурунаалга тахсыбыта . Оттон Г . У . Эргис А . П . Чехов « Утуйуон баҕарбатын » , М . Горькай « Макар Чудратын » , « Мохсоҕол ырыатын » , В . Короленко « Уоттарын » тылбаастаан « Чолбоҥҥо » таһаартарбыта . Кини бу маҥнайгы литературнай үлэтэ тылбаас суолун - ииһин тобуларга холонон көрүү этэ . Холобура , ааптар аатын кытта сахалыы Курулхай Махсыым диэн тылбаастаабытыттан тойонноотоххо , тылбаас айымньы быһыытынан дьиҥ сахалыы дорҕоонноох буоларыгар кыһаллыбыт көрүҥнээх . Георгий Устинович орто үөрэҕи бүтэрбитин кэннэ Дьокуускай куорат сэттэ сыллаах уопутнай оскуолатыгар саха тылын учууталынан үлэлээбитэ .
- Мунньах кэнниттэн дьон тугу эттэ - тыынна , сүргэлэрэ көтөҕүллүбүтэ буолуо ?
/ / Президент Анал этиитэ ій - санаа революциятын са ± алыа дуо ? Сэтинньи 27 кµнµгэр Правительство дьиэтигэр СР муниципальнай тэриллиилэрин эдэр баґылыктарын кытта кірсµґµµ буолан ааста . Бу тэрээґиІІэ СР Муниципальнай тэриллиилэрин Сэбиэтин III съеґигэр кэлбит нэґилиэк баґылыктарыттан эдэрдэрин ( 35 - гэр диэри саастаахтарын ) ыІырдылар . Санатар буоллахха , республика ± а 445 МТ баар . Олортон 40 - тан тахса нэґилиэккэ эдэр баґылык µлэлии - хамсыы сылдьар . Эдэр баґылыктары кытта кірсµґµµгэ СР муниципальнай тэриллиилэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Птицын , ыччат министрэ Георгий Куркутов , Ил Тµмэн депутата Руслан Платонов , СР Президенин , Правительствотын дьаґалтатын Олохтоох салайыныы боппуруостарыгар департаменын салайааччыны солбуйааччы Георгий Иванов кэллилэр . Кэпсэтиини Георгий Куркутов иилээн - са ± алаан ыытта . Кини чуолаан , Егор Борисов Анал этиитин таарыйда . Кадры бэлэмнээґин муниципальнай тэриллиилэргэ эмиэ ітін киирбитин , ити дьаґал республиканы сайдыыга сирдиир суол буоларын тоґо ± олоон эттэ . Министр эдэрдэргэ улахан эппиэтинэс сµктэриллибитин санатта . " Бастатан туран , биґиги а ± а саастаахтар эрэллэрин тµґэн биэриэ суохтаахпыт . Иккиґинэн , ыччакка холобур буолуохтаахпыт " , - диэтэ . Баґылыктары нэґилиэктэрин туґугар айымньылаахтык µлэлииргэ ыІырда . Салгыы »
Бырамыысыланнас саІа салаалара баар буолбуттара - хорҕолдьуну уонна сурьманы хостооґун . Ньиэп - гаас сіҕүмэр баайдаах сирдэрэ чинчийиллибиттэрэ , атын да сир баайа кістүбүтэ .
Ахсынньы 25 кµнэ . СР Правительствотын 1 - кы нµімэрдээх дьиэтигэр СР Президенэ Вячеслав Штыров араас іІнііх уоттарынан кµлµмµрдµµ оонньуур харыйанан симэммит саалатыгар сыл бастыІнарын ыІыран , СР государственнай бириэмийэлэрин , на ± араадаларын µірµµлээх быґыыга - майгыга туттарда . - 2009 сыл тµмµктэнэрэ бу тиийэн кэллэ . Республика тэрилтэлэрэ µгэс быґыытынан сыл тµмµгµн таґаараллар , кэлэр сыллаа ± ы былааннарын оІороллор . Ааґан эрэр сылы , экономическай іттµнэн тіґі да ± аны ыараханын иґин , эрэллээхтик , дьоґуннаахтык тµмµктээн эрэбит . Ол курдук , республика бюджетыгар тіґµµ кµµґµнэн буолар бідіІ тэрилтэлэр бары бигэ тирэхтээхтик µлэлээтилэр . Салгыы »
Ил Тµмэн депутаттара Саха сирин инники кэскилин тµстµµр республика кэлэр сылга государственнай бюджетын уонна 2012 - 2013 сылларга орто болдьохтоох финансовай былаанын иккис аа ± ыыга дьµµллэстилэр . Бу тирээн турар суолталаах боппуруоска сµрµн иґитиннэриини парламент бюджекка , µпкэ , тµґээн уонна сыана политикатыгар , бас билии уонна приватизация боппуруоґугар бастайааннай комитетын бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров оІордо . Кини , бастатан туран , бюджет барылын ырытан оІоруу са ± аланыа ± ыттан ыла республика народнай депутаттара 280 - тан тахса кіннірµµлэри киллэрбиттэрин , олортон баґыйар улахан аІара - 1641 міл солк . суумалаах 163 кіннірµµ Саха сирин кэлэр сыллаа ± ы Инвестиционнай программатыгар сµбэлэммитин тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Олор бюджет барылын иккис аа ± ыыга бэлэмнээґин кэмигэр бол ± омто киинигэр киирбиттэр уонна учуоттаммыттар . Оттон 2011 - 2012 сыллардаа ± ы республика бюджетнай политикатын сµрµн соруга тµмµллµбµт государственнай бюджет тэІІэ тыырыллыытын хааччыйыыны , бюджет тиґигэ бигэ туруктаах буолуутун , киґи хапытаалын хаачыстыбатын тупсарыыны , олорор дьиэни ылыы кыа ± ын µрдэтиини ситиґиигэ , федеральнай , респу бликатаа ± ы уонна муниципальнай боломуочуйалары тыырсыыны салгыы сµрµннээґиІІэ туґуланыахтаах диэн этилиннэ . Ону тэІэ , транспортнай инфраструктураны , ол иґигэр суол фондатын тэрийиини сайыннарыыга , энергетика дьайымтыатын µрдэтиигэ , дьо ± ус предпринимательствоны ірі кіті ± µµгэ аналлаах бырайыактары уонна инновационнай барыллары ійііґµІІэ , ураты суолталаах норуоттар икки ардыла ры наа ± ы тэрээґиннэри - « Россия - спортивнай держава » форуму уонна « Азия о ± олоро » спортивнай оонньуулары тэрийиигэ туґула ныахтаа ± а ыйыллар . Итини барытын толору кээмэйинэн хааччыйыахтаах республика кэлэр сыллаа ± ы государственнай бюджетын дохуота 91 млрд 436 міл . солк . оттон ороскуота 98 млрд 132 міл . солк . буолара кµµтµллэр . Ити тµмµгэр бюджет икки ірµтµн арыттаґыыта 6 млрд 696 міл . солк . буолара саба ± аланар . Ил Тµмэн депутаттара итинник сµрµн сыыппаралаах республика кэлэр сыллаа ± ы бюджетын бигэргэтэр иґин куоластаатылар . * * * Пленарнай мунньах бастакы кµнµн иккис аІарыгар « СР сокуонугар уларытыылары киллэрии уонна « АЛРОСА » АК ( сабыылаах акционернай уопсастыба ) салайыы уонна акцияларын дьаґайыы » диэн СР сокуонун барылын салгыы дьµµллэстилэр . Депутаттары « АЛРОСА » АК социальнай хайысха ± а ыытар µлэтэ интэриэґиргэттэ . Маныаха Валентина Потрубейко быґаарбытынан , Удачнайга , Айхалга балыыґалары реконструкциялаабыттар , Мирнэйгэ хааны кутар станция комплексын тутууга µлэ ыытыллыбыт . - СР Правительствота , Баайга - дуолга сыґыаннаґыы министерствота уонна хампаанньа менеджердэрэ былааннаах µлэни ыыталлар . Хампаанньа саІа устаабы ылыныыга сібµлэґии ыытар . Республика ± а доруобуйа харыстабылыгар , µірэхтээґиІІэ уо . д . а . дьон оло ± ор - дьаґа ± ар наадалаах кэккэ проблемаларга кімінµ оІорор . Ол курдук , кэнники 4 сылга 3 млрд 100 міл . солк . бу сыалга анаата . Маны сэргэ Мирнэй оройуонун коммунальнай хаґаайыстыбатын кірµµгэ - истиигэ 2 млрд солк . ороскуоттаата . Эґиил муус устар 15 кµнµгэр акционердар мунньахтара ыытыллыа ± а . Кэлэр сылга барыґы ылыыны 20 быр . улаатыннарыахпыт , - диэтэ кини . Республика Президенэ Егор Борисов депутаттарга туґаайан этиитигэр приватизация уонна баайы - дуолу салайыы боппуруостарын табатык ійдµµллэригэр ыІырда , бизнес социальнай эппиэтинэґи сµгэрэ уустук боппуруос буоларын санатта . Ґіґэттэн ирдэнэр уларыйыыларга - тэлэрийиилэргэ , ордук бас билиигэ сыґыаннаах боппуруостарга сэрэхтээхтик сыґыаннаґар наадатын бэлиэтиир . - Ґлэлиир кыахтаах , бигэ туруктаах хампаанньа наада . Чэбдигирдиигэ ханнык ньымалар наадаларый ? Бу боппуруоска ыксаатыгыт диир табыллыбат . Барыта былаан быґыытынан баран иґэр . Салгыы µлэлиэххэ уонна іссі µлэлиэххэ наада . Итинтэн атын суол суох , - диэтэ быґаччы Егор Афанасьевич . « Бизнес социальнай эппиэтинэґин туґунан » сокуон барылын дьµµллэґии эмиэ кіхтііхтµк барда . Ол РФ Президенэ Дмитрий Медведев бизнеґи ійµµргэ дьаґалларын кытта сибээстээх эмиэ буолуон сіп . Бу боппуруоска дакылааты Ил Тµмэн Председателин бастакы солбуйааччы Александр Морозкин оІордо . Кини этэринэн , сокуон барыла бизнес республика ± а социальнай , экономическай , экологическай проблемалары быґаарыыга сокуон базатын тэрийэр сыаллаах бэлэмнэммит . Маны сэргэ республика ± а бідіІ инвестиционнай бырайыактары олоххо киллэрии Саха сирин атыттарга ордук интэриэстээх оІорорун бэлиэтээтэ . Барылга сібµлэґиилэри тµґэрсии бэрээдэгин сорохтор утардылар . Депутаттар боппуруоґу дьµµллэґиигэ былаас , бизнес уонна общество уустук сыґыаннаґыытын таарыйдылар . Туґааннаах сокуон барыла бастакы аа ± ыыга ылылынна . Сир кодексын бырайыагын туґунан боппуруоґу дьµµллэґиигэ Дмитрий Наумов сир кодексыгар « сайылык хаґаайыстыбата » диэн ійдібµлµ киллэрбиттэрин тоґо ± олоон : « Маннык ійдібµл РФ суох . Сайылыга суох ынахпытын хайдах ыыбыт ? Онон ійµµргµтµгэр кірдіґібµн » , - диэбитин депуттар тыа хаґаайыстыбата тыа сирин сайдыытыгар тыын боппуруос буоларын санатан туран , ійіітµлэр . Саха Республикатын Сирин кодекса 10 бастаах уонна 52 ыстатыйалаах . СокуоІІа сиргэ сыґыаннаґыыга Сахабыт сирин уратыта учуоттаммыта кэрэхсэбиллээх . Кодекс бµтэґиктээх аа ± ыыга ылылынна . Петр ТОМСКАЙ , Женни СТРЮКОВА
Куруутун спортивнай саалаҕа , бокса рингатыгар эрэ сылдьыбаппын . Үөрэх , өй үлэтигэр эмиэ актыыбынайдык кытта сатыыбын . Соторутааҕыта " Самобытные игры и национальные виды спорта народов северо - востока Азии " норуоттар икки ардыларынааҕы научнай - практическай конференцияҕа кыттыбытым . " Самобытные виды спорта народов Республики Саха ( Якутия ) " диэн дакылааты бэлэмнээн аахпытым . Слайд нөҥүө Саха сирин , ыһыах хаартыскаларын , практическайбар салаабар мас тардыһар тэрили бэйэм оҥорон , устудьуоннары кытыннаран , мас тардыһыннаран көрдөрбүтүм . Япония Хоккайдо университетыттан сылдьар бэрэстэбиитэллэр сэҥээрбиттэрэ , ыйыталаспыттара . Бу дакылааппынан " За вклад в развитие Сахалинского государственного университета " Махтал суругу туттарбыттара .
Учуонай сµµрбэччэ сыл элбэх омугу сахалыы µчµгэйдик кэпсэтэргэ µірэтэн кэллэ . Аан дойду хайа ба ± арар муннугуттан кинини ааттаан кэлэллэрин кылгас кэм иґигэр сахалыы саІардар дьикти ньымалаах . Дьокуускайга саха тылын µірэтии киэІ далааґыннанан эрэр . Манна мээр Ю . В . Заболев , Саха факультета кµµскэ µлэлииллэр . Бу дьыала ± а Степан Константинович µтµітэ улахан .
Уонна баран , бу дьон , Үөдүгэйдэр буолбатахтар . Кэнтик үөдүгэй бииһин ууһа . Кинилэри Өлүөхүмэттэн былыр кэлбиттэр , диэн Боччоомо уола Халыана диэн оҕонньор кэпсиирэ .
Попова Акулина Серафимовна СГУ биолого - географическай факультетын бµтэрбитэ , идэтинэн биолог . Оло ? хону к ? рµµлэрэ 90 - с сылларга республика ха ? ыаттарыгар бэчээттэнэрэ . 1996с . философскай наука доктордара А . Г . Новиков , В . Д . Михайлов салайыыларынан « Оло ? хо ? йд ? бµллэрин бµдµмµк ? й - санаа аан дойдуну анаарыытын бы ? ыытынан ырытыы » диэн философия ± а аан бастаан сахалыы тылынан суруллубут µлэни философскай наука ± а сити ? иилээхтик к ? мµскээбитэ . « Оло ? хо киэ ? киэлитигэр » кинигэтэ олус кэрэхсэнэн оло ? хону µ ? рэтиигэ сµрµн пособие буолар .
Олунньу ыйы быһа докумуон хомуйбуттара . Торуоскалаах оҕонньор - эмээхсин бөҕө кэлэн , докумуон хомуйан биэрээри ыйыталаһаллар . Сүбэлиэхтээх - амалыахтаах , толору хоруйу биэриэхтээх дьоммут биир - икки тылы нэһиилэ ыган таһаараллар . Биллэн турар , киһи бары үрдүк үөрэхтээх буолбатах ээ . Сорох - сорохтор , бэл , нууччалыы үчүгэйдик өйдөөбөттөр даҕаны . Ол кэннэ хантан быһыта - орута ситэтэ суох бэриллибит быһаарыыны өйдүөхтэрэй ? ! Атын дьон эбиттэрэ буоллар , кырдьаҕас дьоҥҥо наллаан олорон сиһилии быһаарыахтаахтар этэ буоллаҕа . Суох , оннук гымматахтар . Туох итэҕэһин - быһаҕаһын быһаара сатаабакка , төттөрүтүн , " робот " курдук биир - икки дьуһуурунай тылынан быһаарбыта буола - буола үүртэлээн испиттэр . Инньэ гынан , дьон олох да халтайга сүүрбүт буолан тахсаллар .
Быйыл Горнай улууһун Бэрдьигэстээх бөһүөлэгэр киһи аймах чулуу айымньытыгар - Олоҥхоҕо - анаммыт өрөспүүбүлүкэтээҕи Ыһыах ыытылынна . Бу - өбүгэлэрин үгэстэрин , баай култуураларын , духуобунастарын илдьэ сылдьар Горнай улууһун бары олохтоохторун иннигэр өрөспүүбүлүкэ сүгүрүйүүтүн , билиниитин бэлиэтэ буолар .
Салгыы сүрүн тренер иһитиннэрбитинэн , Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатыгар 30 спортсмен бигэргэтиллибит . Егор Борисов спортсменнар социальнай балаґыанньаларын , ій - санаа іттүнэн күрэхтэґиигэ тіґі бэлэмнэрин интэриэґиргээтэ уонна үчүгэй кірдірүүлээх спортсменнарга стипендиялар ананыахтара диэн эттэ . Президиэн хамаанда тренердэрин кытта кірсүін баҕарарын , ону тэІэ спортсменнар доруобуйаларын ураты хонтуруолга ыларын туґунан эттэ . Бу туһунан СИА кэпсиир .
Хайа да дьоллоох тµгэннэргэ чугас дьоммутугар " ыарыы ыалласпатын , дьаІ - дьаґах сыстыбатын " диэн ба ± а санаабытын тириэрдэбит . Ол гынан баран , дьаІ - дьаґах " ыаллаґыан " ба ± арда ± ына , кимтэн да ыйыппат . Ордук кыра о ± олор ыарыйдахтарына тіґілііх ийэ , а ± а сµрэ ± э толугуруу міхсірі , о ± отун туґугар кµнµн - тµµнµн умнара буолуой ? Кырачаан киґи кµн сырдыгын былдьаґан , тыыннаах хааларын туґугар о ± о быраастара сыралаґан туран µлэлииллэр . КµІІэ кірбµт кімµс чыычаахтарбыт олохторо кинилэртэн эрэ тутулуктана тµґэр . Онон о ± о бырааґын идэтин талбыт эмчит µйэтин тухары кырачаан киґи оло ± ор эппиэтинэстээх , уустук µлэлээх . иґиги республикабытыгар о ± о сыстыганнаах ыарыытын балыыґата іссі 1942 сыллаахха тэриллибитэ . Манна сыстыганнаах ис дьаІнаах ( дизентериялаах ) , оґо ± ос ыарыылаах , µіґµрµµлээх ( поностаах ) уонна куордаах о ± олор эмтэнэллэрэ . Онтон ыла эмтиир кыа ± а сылтан сыл аайы улаатан , куойката элбээн , бµтµн республика ± а биир улахан балыыґанан билиннэ . Кини киин куорат эрэ о ± олорун эмтиир аналлаах да ± аны , ыарыґах о ± олор сµµрбэччэ бырыґыаннарын улуустартан кэлбит кырачааннар ылаллар . Билигин " Куораттаа ± ы 2 № - дээх о ± о клиническэй балыыґата " диэн ааттанар муниципальнай тэрилтэ ± э 2004 сылтан кылаабынай бырааґынан м . н . к . , СР уонна РФ доруобуйаларын харыстабылын туйгуна , µрдµк категориялаах педиатр Софья Лаврентьевна Александрова µлэлиир . Оґо ± ос сыстыганнаах ыарыыларын ортолоругар ис дьаІа , сальмонеллез , ротавируснай ыарыылар уруккутун курдук бастакы миэстэ ± э сылдьаллар . Арай быар вируснай кірµІµнэн ыалдьар о ± олор ахсааннара а ± ыйаабыта бэлиэтэнэр . Ґґµс этээскэ баар клиническэй - диагностическай лаборатория ± а анализ ылар кабинет , гематологическай отдел аппаратнайа , гематологическай , иммунологическай , биохимическай уонна клиническэй чинчийиилэр кабинеттара µлэлииллэр . Клиническэй балыыґа бэйэтигэр лабораториялаах буолан , иммунология , иик - хаан анализтара барыта миэстэтигэр оІоґуллара кырачаан пациент ыарыыта суґаллык быґаарылларыгар уонна эмтэнэригэр кіміліґір . Вируснай инфекцияны быґаарарга экспресс - ньыма киллэриллэн , быйыл кірдірµµ биллэ тубуста . Итинник анализ кімітµнэн оґо ± ос инфекциятын кірµІэ чопчу быґаарыллар буолла . Ити курдук , балыыґа ± а киирбит о ± о стандартынан ирдэниллэр анализтар бары кірµІнэрин туттаран , ыарыытын уонна µтµірµµ хаамыытын хонтуруоллатар кыахтанар . Быйыл хаан аналиґын быґаарар геманализатор диэн саІа автоматы ыларга былаанныыллар . Доруобуйа харыстабылын куораттаа ± ы комитета куруук да ± аны кинилэр µлэлэрин ійµµр , кіміліґір . Балыыґа салгынынан бэриллэр сыстыганнаах ыарыылар , бактериальнай - диагностическай итиэннэ реанимация уонна интенсивнэй терапия отделениеларыгар арахсар . Салгынынан бэриллэр сыстыганнаах ыарыылар отделениеларын эдэр кэскиллээх µлэґит , I категориялаах врач Наталья Александровна Слепцова салайар . Манна пневмониялаах , бронхиттаах , ангиналара ыалдьар о ± олорго анаан физиотерапия кабинета µлэлиир . - О ± олор сµрµннээн грипп кэнниттэн сыыстаран киирэллэр . Кинилэр ыарыыны утары охсуґар кµµстэрэ мілтііті ± µнэ , организмнарыгар сылдьыбыт инфекция кібін тахсар . Билигин ийэлэриттэн тірµµ инфекциялаах о ± олор олус элбэхтэр , - диэн кэпсиир кылаабынай бырааґы медицинскэй чааска солбуйааччы , СР доруобуйа ± а харыстабылын туйгуна , µрдµк категориялаах педиатр - врач Матрена Афанасьевна Тогуллаева . - Мегаплазнай уонна герпес инфекциялаах о ± олор бронха астматын тииґигин курдук тыыннара хаайтаран киирэллэр . Герпеґи тумуу бааґын эрэ курдук ылынабыт . О ± о герпес инфекциятын ийэ иґигэр сылдьан ылбыт буолла ± ына , ыарыы ханан да тахсыбакка сылдьан , мэйиитигэр охсуон сіп . Ийэтин иґиттэн инфекциялаах тахсыбыт о ± о µксµгэр бу балыыґа ± а сотору - сотору киирэ турар . Ону сорох тіріпµттэр быраастар кыайан эмтээбэккэ о ± олорбут хаттаан ыалдьаллар диэн сыыґа ійдµµллэр . Туох да диэбит иґин , Дьокуускай куорат мегаполиска киирсэр . Улахан куоракка дьон - сэргэ аалсыґыыта , тулалыыр эйгэбит кирэ - хо ± о барыта о ± о доруобуйатын туругар охсорун ардыгар улахаІІа уурбаппыт дуу ? РФ доруобуйа ± а харыстабылын туйгуна , µрдµк категориялаах быраас Елена Викторовна Хрюкина сэбиэдиссэйдээх инфекционнай бактериологическай - диагностическай отделениетыгар мэлдьитин да ± аны ыарыґах о ± о ахсаана элбэх буолар . Кэнники кэмІэ уунан бэриллэр ротавирус инфекцията µксээбит . Ардыгар улуустартан туохтара ыалдьара чопчу биллибэт о ± олору а ± алаллар эбит . Ыарахан туруктаах , µрдµк температуралаах буолла да ± аны , бу балыыґа ± а утаараллар . Кинилэри сµрµннээн сыстыганнаах ыарыылар отделениеларыгар хааллараллар . О ± о ± о сальмонеллез диэн диагноґы туруордахха , тіріппµттэр аґара куттаналлар . Оттон сальмонеллезка хаптарыы биричиинэтэ биллэр : ма ± аґыыннарга хаачыстыбата суох , туґаныллар болдьохторо ааспыт бородуукталар атыыланаллар , ийэлэр о ± олорун ситэри эмтэрбэттэр уо . д . а . Онон тірµµ мілтіх доруобуйалаах , ыарыыны утары охсуґар кµµстэрэ суох кырачааннар кыра да инфекцияны хабан ылаллар . Эмчиттэр аныгы о ± олор оґо ± осторо олус куґа ± ан туруктаа ± ын чорботон бэлиэтииллэр . Хлордаах ууну иґии кырачаан о ± о доруобуйатыгар µчµгэйэ суо ± а эмиэ биллэр . 1990 сылларга аґыллыбыт реанимация уонна интенсивнэй терапия инфекционнай отделениетын эдэр доктор Иван Оконешников салайар . Манна уопуттаах врачтар СР µтµілээх враґа Валентин Владимирович Егоров уонна РФ доруобуйа ± а харыстабылын туйгуна Максим Михайлович Тимофеев таґаарыылаахтык µлэлииллэр . Бу отделение ± а µксµгэр олус ыарахан туруктаах уонна санитарнай авиациянан а ± алыллыбыт о ± олор киирэллэр . Клиническэй балыыґа атын балыыґалартан биир улахан уратытынан олус ыарахан туруктаах , суґал кімі ± і наадыйар ( эбиитин сыстыганнаах ыарыылаах ) о ± олору эмтиирэ буолар . Инфекционистар саамай ыарахан , эппиэтинэстээх идэлээх дьоннор диэтэххэ сыыспаппыт буолуо . Ол да иґин манна µрдµк категориялаах , дьон - сэргэ махталын ылбыт µгµс µтµілээх дьон эрэ туруулаґан µлэлииллэр . Сыл аайы эмчиттэр араас кµрэхтэґиилэригэр кытталлар . АІардас бу балыыґа ± а µс " Дьокуускай куорат бастыІ педиатра " µлэлиирэ элбэ ± и этэр . Тірдµс этээскэ Медицинскэй институт уонна базовай медицинскэй колледж педиатрия ± а кафедралара баар . Мединститут кафедратыттан профессордар Надежда Валерьевна Саввина , Ольга Николаевна Иванова уонна Нина Николаевна Барашкова кµµтµµлээх ыалдьыттарынан буолаллар . Медицинскэй наука кандидата Александра Ивановна Мохначевская сэллиги эмтиир санаторийтан кэлэн о ± олору кірір . Онон сэлликтээх о ± о атын о ± олордуун бииргэ сыппата мэктиэлэнэр . Балыыґа салалтата Медицина национальнай киинин кытары ыкса сибээстээхтик µлэлиир . Киин µлэґиттэрэ кэлэн олус туґалаах сµбэлэри биэрэллэр . Лор быраас Валерий Антонович Шишигины таІарабыт курдук кірібµт диэн кэпсииллэр . Кини ыарыґах о ± олору нэдиэлэ ± э иккитэ кэлэн доруобуйаларын бэрэбиэркэлиир . Быйыл сыстыганнаах ыарыыларга аналлаах научнай - практическай конференция Софья Лаврентьевна кі ± µлээґининэн µґµс тігµлµн ыытыллыбыт . Москва ± а буолар инфекционист - педиатрдар съезтэригэр сыл аайы кытталлар . Урукку сылларга ыарыґах ханнык да балыыґа ± а киирдэ ± инэ чугас дьонун , о ± олорун кытары сибээґэ быґыллар , этэргэ дылы , хаайыыга киирбит киґи курдук сананара . Арай кэнники кэмІэ киґи психологията , ыарыґах уонна эмчит икки ардыгар сыґыан туґалаах ірµттэрэ дириІник чинчийиллэн , ол туґалары олоххо киллэрэр туґуттан балыыґалар усулуобуйалара арыый да уларыйбыттара . Билигин Медицина национальнай киинигэр , онтон да атын балыыґаларга ыарыґахха киирии кіІµл . Оттон сыстыганнаах ыарыылары эмтиир балыыґаны норуокка " хаайыы " диэн ааттыылларын µгµс киґи истибит буолуохтаах . - Биґиги балыыґабытын тіріппµттэр хаайыыга ханыылыылларын билэбит , онтон іґµргэммэппит . Атын балыыґаларга сытан баран биґиэхэ кэлбит тіріппµттэр тіттірµтµн махтаналлар . Ыарыґахха таґыттан киирии аґара кіІµл буолла ± ына , кырачаан киґи доруобуйатыгар атын ыарыы инфекцията дэбигис киириэн сіп . Ыарыыны утары охсуґар кµµґэ мілтіін сылдьар о ± о улахан киґи а ± албыт инфекциятын дэбигис хабан ылар . Оттон биґиэхэ , быраабыла быґыытынан , ирдэбил улахан . Ол барыта о ± о доруобуйатын туґугар оІоґуллар . Биґиги балыыґабытыгар аґылыгы а ± алыы эмиэ хааччахтанар . Эдэр ийэлэр ону ійдіібіттір да , биґиги бэйэ - бэйэбитигэр харыстабыллаахтык сыґыаннаґа сатыыбыт . О ± ону кытары тіріппµтэ бииргэ сытта ± ына кини тµргэнник µтµірэр . Онон биэґигэр диэри саастаах о ± о тіріппµтµн кытары сытарын кіІµллµµбµт . Тіріппµттэр биґиги балыыґабытыттан сыстыганнаах ыарыылар " хаайыылара " диэн куттамматтарыгар , тіттірµтµн о ± олорун доруобуйаларын туґугар биґигини кытары биир санаанан туруулаґалларыгар ба ± арабыт , - диэн этэллэр эмчиттэр . Надежда ЕГОРОВА . Хаартыска ± а : ( хаІастан уІа ) куораттаа ± ы 2 № - дээх о ± о клиническэй балыыґатын кылаабынай бырааґа , медицинскэй наука кандидата , РФ уонна СР доруобуйаларын харыстабылын туйгуна , µрдµк категориялаах педиатр С . Л . Александрова , кылаабынай бырааґы , медицинскэй чааска солбуйааччы , СР доруобуйа ± а харыстабылын туйгуна , µрдµк категориялаах педиатр М . А . Тогуллаева уонна кылаабынай враґы тэрийэр - методическай µлэ ± э солбуйааччы , I категориялаах быраас М . Ю . Тарасов .
- Резюме кылгас уонна ааҕарга сөп шрифтах , бадьаҕа суох буолуохтаах . Ол эбэтэр эйигин кытары кэпсэтэр киһи , аҕыйах бириэмэ иһигэр эн тускунан толору информацияны ыла охсуохтаах .
Бириис туттарыллар кэмигэр Ушницкайдар үөрүүлэрин үллэстэ аймахтара , бэл , Чурапчыттан кытта кэлбиттэр . Олус иллээх , ыллам - дьэллэм , эйэҕэс - сайаҕас уонна сэмэй дьон эбиттэр . Чугас доҕотторун « өйүү » нэһилиэк дьокутаата Диана Афанасьевна эмиэ кэлсибит . Кини « тыраахтаргыт , дьэ , чахчы да таба түбэспит . Бу биһиги нэһилиэкпитигэр тыраахтары саамай таба туһанар уонна наадыйар дьон » диир .
Республика µрдµнэн араас таґымнаах быыбардар аастылар . Ким эрэ кыайда , ким эрэ хоттордо . Быыбар кэминээ ± и суй - сай уурайан , эмиэ биэс сыл устатыгар чуумпу олох суккуллуо . Бу быыбар уруккулартан туох уратыланна ? Биґигини быыбар ис туругун , " кібµір аннынаа ± ы киирсиилэр " , о . д . а . уратыларын буолбакка быыбарга туттуллар ньымалар интэриэґиргэтэллэр . Ордук чуолаан , кэлин муода ± а киирбит - " соґуу " . Бу ньыма нууччалыы " паровоз " дэнэр . Россия ахсынньытаа ± ы быыбардарыгар бу ньыманы туттуу са ± аламмыта . Президент Владимир Путин тус аптарытыатынан " Биир ньыгыл Россия " партия федеральнай испииґэгин " соспута " . Оттон республика Президенэ Вячеслав Штыров - эмиэ бу партия региональнай испииґэгин " локомотивынан " буолбута . Икки таґымІа кинилэр аптарытыаттара да кіміліґін , партия быыбарга µчµгэй тµмµктэри кірдірбµтэ . Аны биирдиилээн Ахсынньытаа ± ы быыбарга сµрµннээн , испииґэги испииґэгинэн " локомотив курдук соспут " эбит буоллахтарына , кулун тутардаа ± ы быыбарга аны биирдиилээн кандидаттарынан бардылар . Чуолкайдаан этэр буоллахха , урут Вячеслав Штыров тус аптарытыатынан " Биир ньыгыл Россия " партияттан ураты , куорат мэригэр кандидат Юрий Заболевы " соспута " . Ону ійдµіххэ сіп . Киин куорат мэрэ курдук суолталаах дуоґунаска Президент эрэнэр , тапсар киґитэ тахсара наада этэ . Кини бу салайааччылыын хайдах µлэлэґэрэ республиканы сайыннарыыга ыытар µлэтигэр быґаччы сыґыаннаах . Республика уонна куорат салалталара ійдіспіт буолуулара ( холобур , Илья Михальчук са ± анаа ± ы кэми саныахха ) олохтоохторго туох да µчµгэйи а ± албат . Билигин биир хамаанда дьоно олорон µлэлииллэрэ да таґаарыылаах буолуо . Бу сырыыга Президеммитин кытта биирдиилээн кандидаттар - Ил ТµмэІІэ Петр Федоров ( " ЭПЛ - Даймонд " гендиректора ) , Игорь Никитин ( " Саханефтегазсбыт " гендиректора , урукку бэйэтин кіміліґііччµтэ ) , Валерий Петров ( СР Медкиинин гендиректора ) , Александр Федотов ( " Республикатаа ± ы инвесткомпания " гендиректора ) , о . д . а . ; итиэннэ улуус баґылыгар ( Таатта ± а - Иннокентий Андросов ) , о . д . а . туралларын кірдµбµт . Республика Президенин міссµінэ ааспыт быыбардарга букатын " хит " буола сырытта . Кинини хас биирдии кандидат бэйэтин агитационнай матырыйаалыгар ( агитбюллетень , плакат , биллборд , растяжка ) киллэриэн ба ± арбыта чуолкай . То ± о диэтэххэ , Президент кыттыста да , кыайыы аІарын сиэбигэр уктуон сібі . То ± о оннуга эмиэ ійдінір . Быыбардааччы хара ± ар бу кандидат " ПрезидеІІэ чугас киґи " быґыытынан кістір . Оттон маннык киґи талыллар тµгэнигэр , µлэтэ да хотоойулаах буолуохтаах . Бу киґи µлэтэ то ± о ордук табыллыа ± ын маннык быґаарыахха сіп . " Билсии " да буолбатар , Россия ± а официальнайдык кэриэтэ киирбит " лобби " диэн ійдібµл баар . Хайа эмэ боппуруос олоххо киириитэ кини " лоббиґыттан " - туруорсааччытыттан быґаччы тутулуктанар . Барыларыгар тэІ быраабыла олохтонно : µчµгэй " лоббистан " - µчµгэйдик µлэлээ . Республика Госдума ± а тіґі кыалларынан элбэх депутаттана сатыыра эмиэ итинтэн тахсар . " Лоббилааґын " аан дойдуга киэІник тар ± аммыт политическай ньыма . Чэ , темабытыгар тіннµіххэ . Кандидат хайдах гынан Президени кытта бииргэ хаартыска ± а тµґµін / тахсыан / сібµй ? Быыбар сокуонунан икки суол баар . Бастакыта , Президент ( агитматырыйаалга кыттар ханнык ба ± арар киґи ) міссµінµн туґанары сібµлэґэрин бигэргэтэн анал формалаах сайабылыанньа ± а илии баттыыр . Кандидат , эбэтэр кини бэрэстэбиитэллэрэ Президент дьаґалтатын ніІµі µлэлэґэн маннык докумуону ылыахтарын сіп . Иккис суол - хаартыска быыбар иннинэ тµґэриллибит уонна уопсай кірµµгэ ( хаґыакка , о . д . а . ) тахсыбыт буолуохтаах . Урут кандидат кинилиин хаартыска ± а тµґэр чиэскэ тиксибит , онто бэчээккэ тахса сылдьыбыт буолла ± ына - ол хаартысканы плакаттарыгар туґаныан сіп . Ол иґин буолуо , кини міссµінµн - Ил ТµмэІІэ , улуус баґылыгар , куорат мунньа ± ар турааччы олус элбэх кандидат бэйэтин агитматырыйаалыгар киллэрдэ . Онноо ± ор биир улууска ( Уус - Алдан ) турбут тµірт кандидат тірдµін ( В . Троев , Ф . Босиков , И . Бурцев , А . Сторожев ) В . Штыровтуун тµспµт хаартыскаларын агитационнай матырыйаалларыгар ыйаатылар . ДьиІэр сиэр , политическай кірµµ да быґыытынан , Президент биир уокурукка ( улууска ) биир кандидаты ійµµрэ чуолкай . Атыттар иккис суолу тутуґан - урукку хаартыскалары туґаннахтара буолуо . Итиэннэ Республика ± а " локомотив " оруолун Президент эрэ буолбакка атын салайааччылар , биллэр - кістір дьон эмиэ толордулар - премьер - министр Егор Борисов , СР Президенин уонна Правительствотын дьаґалтатын салайааччы Айсен Николаев , РФ Федерациятын Сэбиэтин вице - спикерэ Михаил Николаев , Дьокуускай мэрэ Юрий Заболев , о . д . а . Бары , биллэн турар , бэйэлэрин чаастарынан . Егор Борисов , Дмитрий Медведеви ійµµр республикатаа ± ы білі ± µ салайда . Айсен Николаев - " Биир ньыгыл Россия " испииґэгин тэІэ , биир мандаттаах уокурукка ( холобур , Дьокуускай Октябрьскайдаа ± ы ) турбут биир партиялаахтарын . Михаил Николаев - Ил Тµмэнтэн са ± алаан куорат мунньа ± ар тиийэ ( холобур , куорат Петровскай уокуругар ) кандидаттары кытта . Юрий Заболев быыбар кэннэ бииргэ µлэлиэхтээх дьонун - куорат мунньа ± ын депутаттарыгар кандидаттары . Прокопий БубЯкин . Быыбар агит матырыйаалларын Виктор Эверстов хаартыскаіа тўЇэрдэ . Тіґі кыайдылар ? Быыбар буолла . Кандидаттар " локомотивтарын " тіґі кідьµµстээхтик туґаннылар , ким - хайдах тµмµгµ кірдірді , ? Быыбар тµмµгµн кірін олорон , аа ± ааччыларбыт бэйэ ± ит сыаналааІ .
Бэс ыйын 9 кµнµгэр СР Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы В . Б . Грабцевич Экономическай Сэбиэт мунньа ± ын ыытта . Онно Ґіґээ Бµлµµ уонна Јймікіін оройуоннарын 2008 - 2012 сылларга социальнай - экономическай сайдыыларын программалара уонна Саха Республикатыгар таґа ± аґы таґыы кэскилгэ хайдах схеманан оІоґулларын туґунан боппуруостар дьµµллэґилиннилэр . Онно дакылааттары « Ґіґээ Бµлµµ улууґа ( оройуона ) » муниципальнай оройуон баґылыга В . С . Поскачин , « Јймікіін улууґа ( оройуона ) » МО баґылыга В . А . Местников уонна СР Атыыга - эргиэІІэ уонна материальнай - техническэй ресурсаларга государственнай комитет председателэ В . В . Омуков оІордулар . Салгыы »
Саха чунуобунньуктара дьоллоох дьон . Аҕыйах сыллааҕыта , ол эбэтэр судаарыстыба быстар мөлтөх кэмигэр өссө ордук дьоллоох этилэр . Билигин арыый ама соҕус дьоллоохтор . Ол да буоллар , билигин да « дьоллорун уһанар » кыахтаахтар бөҕө .
- Ээ , кини күбүрүнээтэрдээн олорор . Ньукулай баһылыгы кытары дэриэбинэни кэрийэ баран хааллылар . Мин түспүт ыалбар олордохпуна , тыаттан холуочук эмээхситтэр " дойду дьоно кэлбиттэр үһү , кэһиилээхтэрэ буолуо " диэн тиийэн кэлбиттэрэ . Түүлээх , балык тута сылдьаахтыыллар . Мин төрүт арыгы диэни абааһы көрөр киһи , өссө кэһиилэнэн тиийиэм дуо ? ! Эмээхситтэрим миигин абааһы көрбүттэрэ ахан , туох эрэ диэн үөҕэллэр . Лүөччүктэрбит биир дьааһык буокка илдьэ барбыттарын ол күндү түүлээхтэригэр мэнэйдэспиттэрэ . Киэһэ Ньукулай кэлбитигэр лүөччүктэр хайдах курдук дьааһык буоккаҕа түүлээх бөҕөнү ылбыттарын кэпсээбиппэр санаата түһэн өлө сыспыта . Дьокуускайбытыгар кэлэн баран " Кыым " хаһыакка дьэһиэйдэр сордоох - муҥнаах олохторун хайдах баарынан суруйбута уонна хайдах эмэ гынан биир дойдулаахтарбытыгар көмөлөһүөҕүҥ диэн бырабыыталыстыбаҕа тиийэ туруорсубута . Ол кэннэ Үөрэх министиэристибэтэ дьэһиэйдэргэ саха тылын кинигэтэ бөҕөнү ыыппыта . Өссө туох эрэ көмөнү оҥорбуттар быһыылаах этэ . Ньукулай бэйэтэ да куруук үтүөнү , үчүгэйи эрэ оҥоро сатыыр мөккүөрдээх буолааччы .
Сталин төбөлөөх мэтээлин , стахановец буоларын туоһулуур дастабырыанньаны , элбэх баҕайы сайыамнары , аҕабыттан икки суругу көрөр этим . Олор хомойуох иһин , дьиэтин , ампаарын атыылыырыгар элбэх малы кытары суох буолбуттар этэ .
1929 с . С . П . Ефремов , Иркутскайдааҕы рабфагы бүтэрэн баран норуот үөрэҕириитигэр үлэлиир .
Өрүс порда , автотранспортнай тэрилтэ , Аал өрөмүөннүүр сыах . Орто оскуола , кулууп , балыыһа баар .
Информационнай киин директора , профессор А . В . Жожиков дойду µрдµнэн цифровой технология киэІник тар ± анан олоххо киирбитин , сотовай сибээс , Интернет олохпут кµннээ ± и ирдэбилэ буолбутун , маны бары туґана µірэниэхтээхпитин , сµрµннээн бэйэбит тылбытын аан дойдуга биллэрэн сахалыы сайтары оІорон дойдубут , улуу дьоммут туґунан иґитиннэрэрбит наадатын эттэ . А . Е . Мординов туґунан анал дискэ оІоґуллан тахсарыгар биир дойдулаахтара кыттыґаллара эрэйиллэрин бэлиэтээтэ .
Скульптор ( латыынныы Sculptor , Scl ) - соҕуруу халлаан сулустар бөлөхтөрө . Халлааҥҥа 474 , 8 квадрат кыраадыс иэннээх , 55 киһи хараҕа көрөр сулустардаах . Бу бөлөххө биһиги галактикабыт соҕуруу полюһа баар .
Дьокуускайга ыытыллар Россия кіІµл тустууга чемпионатыгар дойду 46 регионуттан уонна Москва , Санкт - Петербург куораттарыттан барыта 300 - чэкэ ± э чугаґыыр бі ± іс кыттыыны ылыа ± а . Хаґан ба ± арар буоларыныы , ордук элбэх кыттааччыны Дагестан ( 57 ) уонна Хотугу Осетия ( 29 ) республикалара туруораллар . Кыттааччылар ортолоругар олимпийскай чемпионнар , спорт µтµілээх маастардара Мавлет Батыров , Ширвани Мурадов ( Дагестан ) уонна Хаджимурад Гацалов ( Хотугу Осетия ) бааллар . Салгыы »
Силиэстийэ кэмигэр бу киин дириэктэрэ Артамонова Үлэ уонна социальнай харысхаллаах буолуу миниистирин бирикээһинэн үлэтиттэн ууратыллыбыт . Ол гынан баран , суукка кыайан , урукку үлэтигэр төттөрү ылыллыбыт курдук . Ити да гыннар , бу дьыл тохсунньутугар өссө биир ыстатыйаҕа эриллэн , силиэдэбэтэл уонна бу тэрилтэ үлэһиттэрин туруорсууларынан , үлэтиттэн иккистээн ууратыллыбыт . Астаах миэстэттэн араҕыан баҕарбатах дьахтар ол да кэннэ тохтооботох . Атын интэринээккэ эмиэ салайар дуоһунаска киирэн " лах " гына олорунан кэбиспит . Аймаҕар , уруккуттан билэр киһитигэр тиийэн кэпсэтэн ( Дьокуускайдааҕы кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр интэринээттэригэр ) дириэктэри солбуйааччынан анаппыт .
Биллиилээх білүґүік , суруналыыс Анатолий Николаевич Павлов - Дабыл « Оҕону иитиигэ үгэстийбит ій - санаа » диэн лиэксийэлэрин куорат тіріппүттэригэр анаан ааҕар .
Саха сиригэр күн сирин көрбүт , аан бастакы атылын оҥорбут , ааҕарга - суоттуурга үөрэммит ыччаппыт , РФ Дьоруойа Игорь Молдованов аатын үйэтитиигэ биһиги эмиэ туора туруо суохтаахпыт . СӨ кыраайы үөрэтэр түмэллэригэр , оскуолаларга дьоруой олоҕун кэпсиир эспэнээттэр , оттон төрөөбүт улууһугар кини аатынан уулусса да баар буолуон сөбө . Бу барыта үүнэр көлүөнэ дойдутугар бэриниилээх , Ийэ дойдутун таптыыр , харыстыыр буоларыгар , үтүө үлэ , хорсун быһыы хаһан да умнуллубат аналлааҕын өйдүүрүгэр бэлиэ олук буолара саарбахтаммат .
Билигин биґиги аан дойдуга олохтоох 6 миллиард киґини кытта ылсыахпытын - бэрсиэхпитин , бииргэ үлэлиэхпитин , олоруохпутун наада . Оннук ирдэбили саІа үйэ туруорар . Сотору Арассыыйа Эргиэн аан дойдутааҕы тэрилтэтигэр ( ВТО ) киириэҕэ . Сибииргэ , Уґук ИлиІІэ балысхан индустриализация саҕаланаары турар . Онно харчы , инвестиция наада . Оттон омуктар бастакы ирдэбиллэрэ - « хоруупсуйаны суох гыныІ » диэн . Баай дьон харчыларын үлэлэтэллэригэр бэрээдэккэ , сокуону толорууга наадыйаллар . Ол да иґин арҕааІІы биисинэс бэрэстэбиитэллэрэ биґигиннээҕэр быдан ордорон « уоруйахтары , буруйдаахтары болуоссакка таґааран ытыалыыр » , « демократияҕа наадыйбат » кытайдары кытта үірэ - кіті үлэлииллэр .
Социальнай суолталаах ыарыылары медицинскэй наука іттµттэн кэтээн кірµµ соруктарын уонна инновационнай ньыманан саІа композитнай матырыйааллары оІорон таґаарар производство сайдар кэскиллэрин тустарынан боппуруостар Президент Вячеслав Штыров салайан ыыппыт Наука ± а уонна техническэй политика ± а сэбиэтин мунньа ± ар бол ± омто киинигэр турдулар . Сэбиэт µлэтигэр научнай тэрилтэлэр , туґааннаах министерстволар уонна биэдэмистибэлэр салайааччылара кытыннылар . Сахар диабета , сэллик , ВИЧ - инфекция , искэн , дьахтар уонна эр киґи сыстыганнаах ыарыылара , психическэй ыарыылар итиэннэ хаан баттааґынын кытта сибээстээх ыарыылар социальнай суолталаах ыарыылар буолалларын туґунан СГУ Медицинскэй институтун директора Пальмира Петрова иґитиннэрдэ . Кини дакылаатыгар республика ± а тымыр систематын ыарыыларыгар , саахар диабетын уонна рак ыарыыларыгар научнай чинчийиилэри тэрийэн ыытыы тирээн турар суолталаа ± ын бэлиэтээтэ . Хос дакылааты оІорбут МНРА Саха сиринээ ± и Научнай киинин директора Михаил Томскай сµрµн дакылаатчыт этиитин бигэргэтэн биэрдэ . Ол курдук кэнники сыллар усталарыгар тахсыбыт социальнай - экономическай уларыйыылар тµмµктэригэр ити ыарыылар республика ± а демографическай кыґал ± алары µіскэтэр тірµіттэргэ киирэр буоллулар . Онон бу боппуруоґу Сэбиэт дьµµлµгэр таґаарбыт дакылаатчыттар аныгы технологиялары кµµскэ туґанан научнай уонна медицинскэй чинчийиилэри ыытар наадатын туруорустулар . Нэґилиэнньэ доруобуйатын туругар кутталы µіскэтэр бу ыарыылары сэрэтэр дьаґаллары ылыныыга киирбит этиилэри бол ± ойон истэн баран , республика Президенэ В . А . Штыров боппуруос сіпкі кіті ± µллэрин бэлиэтээтэ . - Бу быґаарыыны эрэйэр боппуруос . Манна биир кэлим информационнай - профилактическай системаны тэрийии эрэ туґунан этиллибэт . Медицина , наука , государственнай былаас органнара бу іттµгэр бииргэ µлэлиир схемалара ырытыллан оІоґуллуохтаах . Ону таґынан аныгы технологиялары туґаныыга техническэй уонна инженернэй быґаарыылар ылыллыахтарын наада , - диэн Президент тµмµктээтэ . Бу µлэлэри сµрµннээн ыытар сорук Правительство Председателин солбуйааччы Юрий Куприяновка сµктэрилиннэ . Мантан салгыы Сэбиэт мунньа ± ар экономика араас салааларынан уруккуттан баар биэс научнай секция ± а эбии региональнай инновационнай сэбиэти тэрийэр туґунан быґаарыы ылылынна . Базальтопластиковай композиттартан тутуу матырыйаалларын оІорон таґаарар производствоны тэрийии кэскиллэрин туґунан кэпсэтиигэ сµрµн дакылааты " Республикатаа ± ы инвестиционнай компания " ААО генеральнай директорын бастакы солбуйааччы Егор Жирков оІордо . Манна кини Саха сиригэр базальтан ылыллар бородууксуйаны оІорон таґаарар технологиянан производство саІа салаатын сайыннарарга тірµіттэр баалларын бэлиэтээтэ : - Сырье баар . Билигин итиннэ оло ± уран итиини тутар матырыйааллары оІорон таґаарар собуоту тэрийии µлэтэ бара турар . Урукку сэбиэскэй кэмнээ ± и технологиялар базалара саІалыы сайыннарылыннылар . Онон ити технологияларынан оІоґуллар бородууксуйа тутуу индустриятыгар уонна суоллары тутууга туґаныллар . Биґиэхэ чуолаан базальтопластиковай композиттан фибробетону , суолу тутууга туґаныллар сетканы , тутуу арматуратын , о . д . а . матырыйааллары оІорон таґаарыы интэриэґи тардар . Маннык комплексы оІоруу бырайыага Инжиринговай киини тэрийиини эрэйэр . Киин тэриллэн µлэлиир тµгэнигэр манна научнай µлэлэр тµмµктэрин олоххо киллэриини сэргэ специалистары бэлэмнээґин ыытыллыан сіп . Бу курдук инновационнай бырайыактары олоххо киллэриини " Роснано " корпорация ійµµр диэн Россияттан ыІырыллан кэлбит предприятиелар бэрэстэбиитэллэрэ иґитиннэрдилэр . Президент В . А . Штыров боппуруоґу хайдах быґаарыахха сібµн хайдах кірірµн бу курдук эттэ : - Биґиэхэ сырье базата баар . Покровскайга собуот бэлэмнэниллэр . Маны са ± алыыр былаґаакка быґыытынан туґаныахха сіп . Иккиґинэн , тутуу кээмэйэ улаата турарынан сибээстээн , маннык матырыйаалларга наадыйыы баар . Ґсµґµнэн , бу производство аныгы ньымаларын олоххо киллэрэр кыа ± ы биэрэр , чуолаан эттэххэ , нанотехнологияларга оло ± уран " . Сэбиэт кыттыылаахтара аныгыскы мунньахха диэри республика ± а маннык киини тэрийиигэ араас этиилэри , санаалары тµмэн киллэрэргэ быґаарыыны ылыннылар . Ити курдук республика ± а производство эргэрбит , сайдыыттан быдан хаалбыт технологияларыттан аккаастанан , саІа , µрдµк технологияларга кіґµµ бастакы хардыылара оІоґуллаллар . Елена Иванова
Download XML • Download text
