Deltacorpus 1.1

sah-33

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

~~Итэҕэспитин толуна , Итэҕэлбитин булуна , Төрүт үгэһи төрүттүү Төрөөбүт тылы угуттуу .~~ Чопчута Амгын , ( Амгунь руск . ) диэн сиртэн кэлбиппит , дииллэр . Ол иһин Амма диэн саха тылын Амгын , амга диэн хоролуу ааттыыбыт , диэн буолар . Инньэ диэн Амма хоролоругар кыттыһа сатыыллар . Нам Бөтүҥнэрэ буолбатахпыт , диэхтэрин баҕараллар . 3 ) судаарыстыба толору аата : Америка Холбоһуктаах Штаттара , Кытай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтэ , Саха Өрөспүүбүлүкэтэ ; Устудьуон тутар этэрээттэрэ тахсан уу урусхаллаабыт бөһүөлэктэрин ыраастааһыҥҥа , тутууга үлэлэспиттэрэ . - Москубаҕа буолбут дэлби тэптэрии кэнниттэн , СЈ ИДь минииистирэ Яков Стахов ирдэбилинэн , МЧС , борокуратуура уонна муниципальнай тэриллии үлэґиттэрэ кыттыґан суолталаах эбийиэктэри барыларын сиґилии чинчийдибит . " БүгүІІү туругунан бу эбийиэктэр бары үрдүк таґымнаахтык мананан тураллар " диэн туох да омуна суох эрэннэриэхпитин сіп . Ол курдук бэйэбит миниистирбитигэр дакылааттаатыбыт . Дойдуларыгар Амма ± а , бµтµн Саха сиригэр да ± аны , элбэх о ± олоох ырыаґыт дьиэ кэргэн Неустроевтары - " Суоппардары " билбэт киґи диэн суох буолуо . Герой ийэ Варвара Петровна уонна а ± алара Алексей Михайлович 15 бэйэлэрин о ± олорун уонна аймахтарыттан тулаайах хаалбыт биир уолу иитэн , барыларын кірін - истэн , атахтарыгар туруорбуттара , олох киэІ суолугар киллэрбиттэрэ . Бу эйэлээх дьиэ кэргэн іссі биир уратыта - кинилэр бука бары , хаґыс эмэ кілµінэ ± э , кэрэ куоластаах ырыаґыттар ! 80 - с сылларга культура эдэр µлэґитэ Василий Неустроев дьиэ кэргэн " Суоппардар " диэн ансаамбылын тэрийбитэ . Алексей Михайлович Неустроевы , бастакы суоппардартан биирдэстэрин , биир дойдулаахтара Суоппар Јліксій диэн ытыктаан ааттыыллара . 90 - с сылларга , 2000 сыллар са ± аланыыларыгар µс кілµінэ Неустроевтар ыллаабыттара : СР Президенин " Ийэ ± э µрдµк махтал " бэлиэлээх Герой ийэ , µлэ ветерана , сцена ветерана , уус - уран кірµµлэр лауреаттара Варвара Петровна , кини уолаттара - Василий , Петр , Алексей , Михаил , Константин , Павел , Иван , кыргыттара - Екатерина , Елена уонна сиэннэрэ . Бµгµн культура эйгэтигэр Неустроевтар µс уоллара - Василий , Павел , Иван µлэлииллэр . Јктімніі ± µ ПТУ аккомпаниатордар біліхтірµн µірэнэн бµтэрэн , онтон армия ± а сулууспалаан баран Василий Неустроев дойдутугар , САССР культуратын µтµілээх µлэґитэ Клара Петровна Неустроева мындыр салалтатынан " Иэйии " культура киинигэр µлэтин са ± алаабыта уонна кµн бµгµнµгэр диэри манна айымньылаахтык µлэлии - хамсыы сылдьар . Культура уонна искусство колледжын кэтэхтэн µірэнэн бµтэрбитэ . Василий Алексеевич билигин - " Иэйии " культура киинин директора . Республика ± а биллибит " Иэйии " вокальнай ансаамбылы кулууп уус - уран салайааччыта 1989 сыллаахха тэрийбитэ . Ансаамбылга билигин тыа сирин µлэґиттэрэ , сулууспалаахтар - нэґилиэк 11 эр киґитэ ыллыыр . 1997 сыллаахха айар куттаах ансаамбылга " народнай " диэн аат иІэриллибитэ . " Иэйии " - улуустаа ± ы , республикатаа ± ы , норуоттар икки ардыларынаа ± ы араас куонкурустар , фестиваллар лауреаттара . " Алаас тыына " - дьахталлар вокальнай коллективтара , " Э ± эрдэ " µІкµµ ансаамбыла , " Алгыс " ветераннар тµмсµµлэрэ , араас талааннаах маастардар , уустар біліхтірі , " О ± о саас " образцовай о ± о коллектива , Алтаннаа ± ы народнай театр - бука бары бу Валерий Ноев аатын сµгэр " Иэйии " культура киинигэр бэрт айымньылаахтык , ситиґиилээхтик µлэлииллэр . Василий Алексеевич салайааччы эрэ буолбатах , кини - бэртээхэй аккомпаниатор , баянист - гармонист , ырыаґыт . Республика ± а " ДэгэрэІ " ырыа кµрэхтэґиитин µгµс тігµллээх кыайыылаа ± а . Кини айар µлэтигэр биир ордук кэрэ - бэлиэ , улахан суолталаах тµгэнинэн Саха Республикатыттан аан бастакынан Россия гармонистарын кµрэхтэґиитигэр кыттыыта уонна ол тµмµгэр Россия уон бастыІ гармониґын ахсааныгар - " Кыґыл кімµс десятка ± а " киириитэ буолуон буолар ! Ол курдук , тэрийээччилэр - Геннадий Заволокин аатынан " Играй , гармонь " Россиятаа ± ы киин ыІырыытынан Василий Неустроев Москва ± а , Санкт - Петербурга , Уфа ± а , Новосибирскайга тиийтэлээн " Играй , гармонь ! " фестивальга кыттыбыта . Оттон соторутаа ± ыта Василий Алексеевич Казань куоракка тиийэн " Играй , гармонь любимая ! " диэн киин телевидение Бастакы канаалын биэриилэрин устууга кыттыыны ылла . Итини таґынан кини , былаан быґыытынан , " Играй , гармонь " диэн Бµтµн Россиятаа ± ы сурунаалга интервью биэрэн , сµрµн герой буолуохтаах . СР культуратын µтµілээх µлэґитэ Василий Алексеевич Неустроев - дойдутун дьиІнээх патриота , ыччат наставнига . Хорсун санаалаах киґи 2002 сыллаахха ууттан кыра о ± ону быыґаабыта да ± аны элбэ ± и этэр . Кини кэргэнинээн , эмиэ культура µлэґитэ Александра Афанасьевналыын , о ± олорун кэрэ ± э иитэллэр . Улахан кыыс Анастасия кыра эрдэ ± иттэн " Хотугу сулус " республикатаа ± ы телефестиваль дипломана , лауреата , билигин Музыка µрдµкµ оскуолатыгар флейта кылааґыгар µірэнэр , а ± атын кытта гастролларга сылдьар . Кини µгµс ситиґиититтэн бµгµн биирин ааттаатахха - 2007 сыллаахха Санкт - Петербурга " Родники " норуоттар икки ардыларынаа ± ы фестивальга саха хомуґугар оонньоон гран - при буолбута . Кыра кыысчааннара , эрэллэрэ Валентина билиІІитэ " Биґик " о ± о саадын иґинэн ыытыллар араас кэнсиэрдэргэ , куонкурустарга , дьонун курдук , эмиэ олус кіхтііхтµк кыттар . Дьэ онон , биґиги талааннаах биир дойдулаахпыт , Россия тарбахха баттанар биир бастыІ гармониґын , айар куттаах Василий Неустроев туґунан аны сотору кэминэн киин сурунаалга да аа ± ыахпыт , киин телевидение Бастакы канаалыгар да кірµіхпµт . Татьяна ФОМИНА . Статистика сыыппаратынан , Саха сиригэр 960 кадровай балыксыт үлэлиир , кинилэргэ балык үгэнигэр өссө 100 - 120 киһи эбиллэн биэрэр . Быйылгы балыктааһын уонна батарыы былаана 3300 туоннаҕа тиийэр . Билигин улахан балыктыыр хаһаайыстыбаларга биэс үлэлиир суудуна баар да , транспорт эргэрэн , туруга мөлтөөн турар . Улахан олохтоох өрөмүөнү эрэйэр . Оттон икки улахан балыктыыр , рефрижератордаах " Магдебург " уонна " Мальчиков " диэн суудуналар муус устартан быһа өрөмүөҥҥэ тураллар . Саҥа тымнытар камералар туруоруллубуттарын кэннэ уонна уопсай көрүү - истии кэнниттэн бу күннэргэ балыкка турунуохтара . Кристина Тимофеева , 1993 с . Горнай улууґугар тіріібµтэ , о ± унан ытыыга спорт маастара . ОЭУ 11 - с кылааґын µірэнээччитэ . Ыччаттарга Европа кубогын боруонса призёра , тус бэйэтэ - алтыс миэстэ , Турция президенин бирииґигэр турнир µрµІ кімµс призёра . Ыччаттарга Россия кыайыылаа ± а уонна сµµмэрдэммит хамаанда чилиэнэ . Тренерэ - республика µірэххэ туйгуна Владимир Николаевич Тимофеев . Снежана ПолЯкова , 1994 сыллаахха тіріібµтэ , Дьокуускай 13 № - дээх оскуолатын 10 - с кылааґын µірэнээччитэ , дзюдо ± а маастарга кандидат , " Кайрат " спортивнай кулууп чилиэнэ . Россия финалын µрµІ кімµс призёра , Европа кубогар бэґис миэстэлээх . Кыргыттарга Россия сµµмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ . Тренерэ - республика µірэххэ туйгуна Ахмет Адылканов . Иванна Жегусова , 1993 сыллаахха Томпо улууґугар тіріібµтэ , буулдьанан ытыыга спорт маастара . ОЭУ 10 - с кылааґын µірэнээччитэ . Ыччаттарга Россия сайыІІы спартакиадатын кыайыылаа ± а , кыргыттарга Россия кµрэхтэґиитин боруонса призёра , Европа кµрэхтэґиитин кыттыылаа ± а . Тренердэрэ - Сергей Павлович Попов , " Гражданскай килбиэн " бэлиэ хаґаайына Сергей Давыдович Чугунов . Саша Захаров , 1993 сыллаахха тіріібµтэ , тустууга маастарга кандидат , ОЭУ 10 - с кылааґын µірэнээччитэ . Россия Европа ± а тахсыылаах кµрэхтэґиитин боруонса призёра , Минскэйгэ " Медвежонок " , ДагестаІІа Х . Магомедов бирииґигэр турнирдар кыайыылаахтара . Тренердэрэ - Иннокентий Семенович Кочкин , Станислав Афанасьевич Захаров . Айыына Егорова , 1998 сыллаахха Дьокуускайга тіріібµтэ , саахымакка ФИДЕ маастара , Дьокуускай классическай гимназиятын 6 - с кылааґын µірэнээччитэ . Турция Кайсери куоратыгар Аан дойду 13 - гэр диэри саастаах о ± олоругар бастыыр иґин кµрэхтэґиитин кыайыылаа ± а . Тренерэ - Владимир Анатольевич Егоров . Алеша Попов , 1996 сыллаахха тіріібµтэ , бокска бастакы разрядтаах , Сунтаар орто оскуолатын 8 - с кылааґын µірэнээччитэ . Уолаттарга Россия кµрэхтэґиитин кыайыылаа ± а . Тренерэ - Константин Семенович Игнатьев . Варя Степанова , 1994 сыллаахха Ґіґээ Бµлµµ улууґугар тіріібµтэ , тустууга маастарга кандидат , Нерюнгри 2 № - дээх оскуолатын 10 - с кылааґын µірэнээччитэ . Россия кыргыттарга кыайыылаа ± а , Германия Дормаген куоратыгар ыытыллыбыт турнир боруонса призёра , Европа ± а 9 - с миэстэлээх . Тренердэрэ - Николай Николаевич Гоголев , Ким Кимович Колодезников . Максим ОвЧаренко , 1993 сыллаахха тіріібµтэ , Ленскэй орто оскуолатын µірэнээччитэ , чэпчэки атлетика ± а маастарга кандидат . Россия уолаттарга кµрэхтэґиитин 800 м дистанция ± а µрµІ кімµс призёра . Тренерэ - Анатолий Юрьевич Зюзин . Айыына Собакина , 1994 сыллаахха Чурапчы улууґугар тіріібµтэ , дуобакка ФМЖД маастара , Д . П . Коркин аатынан Чурапчытаа ± ы интернат - оскуола 11 - с кылааґын µірэнээччитэ . 100 харахтаах дуобакка 16 - гар диэри саастаах кыргыттарга Россия кµрэхтэґиитин тµргэн уонна ча ± ыл ± анныы программаллары киллэрэн туран µс тігµллээх уонна Европа кµрэхтэґиитин нуучча дуобатыгар тµргэн оонньууга кыайыылаа ± а , 16 - гар диэри саастаах кыргыттарга 64 уонна 100 харахтаах дуобакка Европа кµрэхтэґиитин тµргэн уонна ча ± ыл ± анныы программаларга боруонса призёра . Тренерэ - Николай Николаевич Кычкин . Боря Барышев , 1996 сыллаахха тіріібµтэ , шайбалаах хоккейга бастакы разрядтаах , Нерюнгри 1 № - дээх гимназиятын 8 - с кылааґын µірэнээччитэ . Бµтµн Россиятаа ± ы " Кыґыл кімµс шайба " уонна Чернобыль геройдарын кэриэґигэр ыытыллар турнирдар кыайыылаахтара . Тренерэ - Константин Эрикович Асеев . Иннокентий ПТИЦЫН . Хайа ба ± арар бэлиэ кµн , µбµлµій ааспыты анаарары , тµмµктэри оІорору эрэйэр . Сити курдук санаалаах биґиги бу кµн тµмсµіхпµт . Хас биирдии айар киґи , суруйааччы бэйэтин иґигэр кэм - кэрдии кістµµлэрин ырыта , дьонун - сэргэтин , омугун оло ± ун кэтээн кірі сылдьара саарба ± а суох . Ол санаалар , ырытыылар , толкуйдар , кэтээґиннэр уус - уран айымньы буолан тахсаллара уустук дьыала . ДьиІнээх талаан , эппиэтинэстээх буолуу , уус - уран суруйуу муІутуур кµµґэ бµгµІІµ кµнµ кірдірір айымньылары µіскэтиэхтэрэ . Суруйааччы норуотугар утары уунара - айымньыта . Јйµ - санааны уґугуннарар , куту - сµрµ бі ± іргітір , историяны кытта ситимниир , кэлэр кэми іті кірір айымньыта . Маннык эрэллээх биґиги , суруйааччылар , тэрилтэбит тірµттэммитэ 75 сылын кірсібµт . Сайыны быґа со ± отохсуйан , чуІкуйан турбут , 1996 сылтан ыла капитальнай ірімµінµ билбэтэх « Эллэй Боотур » спортивнай комплекс Муус дыбарыаґа со ± отохто сэргэхсийэ , о ± о - аймах саІатынан туола тµстэ . Ол курдук , сэтинньи 17 кµнµгэр , саІардыллыбыт дыбарыаґы µірµµлээхтик арыйыы буолла . Салгыы » " Дьиэ кэргэн - 2006 " фестиваль тµмµк тµґµлгэтэ Кулаковскай аатынан культура киинигэр буолан ааста . Республика бастыІтан бастыІ ыалларын кіріірµ - истээри , µірµµлэрин µллэстээри балачча элбэх киґи муґунна . Салгыы » Иккис өттүнэн , хампаанньа салалтатыгар этэллэр : рудниктары тутуохха наада . Ханнааҕы харчынан ? Мин салгыы кирэдьиит ылар кыаҕым суох , аахсыйалаахтар туораттан инвесторы киллэриэхтэрин баҕарбат курдуктар . Хампаанньа арыллыан баҕарбаттар . Бу АЛРОСА хампаанньаны сууһара сатыыр буоллахха , табыгастаах ньыма . Кирэдьиит ылан иэһи - күүһү 3 - тэн 5 млрд . дуолларга тиэрдиэххэ сөп , ол ылан кирэдьиити рудниктарга « көмүөххэ » эмиэ сөп . Ол гынан баран сыл да ааһыа суоҕа - хампаанньа кирэдьиит бырыһыаныгар « тобуктуо » . Мин салайааччы буоларым быһыытынан , итини кытта сөбүлэспэппин . Бу күннэргэ Ойуунускай аатынан Саха драмтыйаатырын биллиилээх артыыһа Степанида Борисова үөрүүлээх үбүлүөйүн бэлиэтиир . Далбар хотуну бу дьоро күнүнэн хаһыаппыт бары ааҕааччыларын аатыттан эҕэрдэлээн туран , мааны ыалдьыт буоларыгар көрдөстүбүт . - - Дьэ , ити ити курдук аа ? ар . Мин оло ? хо эрэ ту ? унан санаабакка сылдьабын , СГУ биофагын бµтэрэбин , университекка , онтон агрохимическай бырайыактыыр - изыскательскай станция ± а µлэлиибин . Саа ? ыран и ? эн , улаханнык ыалдьан балыы ? а ± а эмтэнэ киирэр буоллум . У ? уннук сытарым буолуо , туох эрэ аа ± ар кинигэлээх ки ? и диэн дьµ ? гэбиттэн кинигэ уларса сылдьан Ойуунускай « Дьулуруйар Ньургун Боотурун » к ? р ? тµ ? эбин уонна а ± ам бу оло ? хону аахпытын саныы биэрэн , уларсан ылбытым , ? сс ? кµлбµтµм , бу оло ? хо ± о Ардьамаан - Дьардьамаан диэн персонаж баар этэ , ону а ± ам « Ардьамаан - Дьардьамаан » диэн аахтар эрэ , эдьиийим би ? икки олус кµлµµк о ± олор , кµлэммит сэмэлэнэрбитин ? йд ? ? н кэлбитим . Биллэрин курдук , Геннадий Федорович Алексеев СР Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччынан хаґыс да сылын µлэлиир . Кини экономиканы модернизациялааґын уонна диверсификациялааґын , республика сайдыытын стратегическай хайысхаларыгар ситэриилээх былаас федеральнай уорганнарын кытта бииргэ µлэлээґин боппуруостарын сµрµннµµр . Итини тэІэ Геннадий Федорович Саха сирин со ± уруу іттµн кэлимник сайыннарыы ( кини састаабыгар Канкунскай ГЭС уонна Эльконнаа ± ы ураннаах хайа - металлургическай комбинат киирэр ) курдук мэІэ бырайыактары олоххо киллэриигэ эппиэттээх . Быйыл республика ± а Сунтаар - Јлµіхµмэ уонна Нерюнгритаа ± ы ГРЭС - Аллараа Кураанах µрдµк кµµрµµлээх уот линиялара олоххо киирдилэр . Бу объектары µлэ ± э киллэрии Алдан уонна Јлµіхµмэ оройуоннарын нэґилиэнньэлээх пууннарын , ону тэІэ ИСТА нефть турбатын магистралын электроэнергиянан бигэтик хааччыйар кыа ± ы биэрдэ , онуоха электроэнергия бэйэ ± э турар сыаната биллэрдик намтаата . А ± ыйах хонуктаа ± ыта Россия энергетикатын министрэ Сергей Шматко оттук - энергетическэй комплексы сайыннарыыга µтµілэрин уонна Саха Республикатын энергиянан хааччыйыыга саІа объектары µлэ ± э киллэриинэн сибээстээн , Саха Республикатын Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы Геннадий Федорович Алексеевы Российскай Федерация Энергетика ± а министиэристибэтин Бочуотунай грамотатынан на ± араадалаата . СР Президенин уонна Правительствотын пресс - сулууспатын управлениета . Республикаіа бу кўннэргэ общественнай холбоЇуктарынан депутакка кандидаттар туруоруулара тўмўктэннэ . Поэт Ефрем Степанович Сивцев - Таллан Бµрэ Нам улууґун БітµІ нэґилиэгэр тіріібµтэ . 1929 сыллаахтан бэчээттэнэн барбыта . 1937 с . тахсыбыт бастакы кинигэтэ уобарастарын уратытынан , поэтическай тылынан - іґµнэн аа ± ааччылары тута сэІээрдибитэ . Кини баай фантазиялаах , дьикти истииллээх поэзията саха литературатын биир таабырыннаах кістµµтэ буолар . Јр сылларга Ефрем Степанович БітµІ орто оскуолатыгар саха тылын , литературатын учууталынан µлэлээбитэ . Јлбµтµн кэннэ 1994 с . кини аата µлэлээбит оскуолатыгар иІэриллибитэ . БітµІ орто оскуолатыгар Ефрем Степанович кэнниттэн кини µірэппит о ± ото , чугас аймахтара Матрена Михайловна Осипова директордаан олорор . Таллан Бµрэ аата оскуола ± а иІэриллиитин оскуола коллектива бэйэтэ туруорсубутун быґыытынан , кини аатын µйэтитэр µлэни - хамнаґы бэйэлэригэр быґаччы ылынан , поэт о ± олорун , сиэннэрин кытта биир санаанан µлэлии олороллор . Ол курдук , сыл аайы тохсунньу 21 кµнµгэр Таллан Бµрэ ± э аналлаах дьоро киэґэ ыытыллар , хас сыл аайы саІаттан саІа тиэмэ ± э о ± олор дакылаат суруйаллар . Ол кµн поэт о ± олоро кэлэн бастыІ дакылаатчыкка стипендияларын туттараллар . Былырыын Таллан Бµрэ тіріібµтэ 100 сыллаах µбµлµійµн дьиэлээх дьон быґыытынан тэрээґин µлэтигэр сµµрэн - кітін , кі ± µлээн далааґыннаахтык ааґарын ситиспиттэр . 2009 сылы бітµІнэр улуус таґымыгар Таллан сылынан биллэрбиттэр . Таллан Бµрэ сэттэ о ± отуттан хаалбыт биэс о ± ото билигин бары куоракка олороллор , онон кини олорбут дьиэтин - уотун ірімµіннээґин тµбµктээх µлэтэ µксµгэр оскуола санныгар сµктэриллэр . Былырыын µбµлµій кэмигэр республикатаа ± ы инвестиционнай компания поэт дьиэтин ірімµіннµµргэ 500 тыґ . солк . кірбµт . Ол µпкэ дьиэ акылаата , сарайа саІаттан оІоґуллубут , верандатын чілµгэр тµґэрэр µлэ бара турар . Быйыл РИК - тэр эбии 500 тыґ . солк . кірµіх буолбуттар , ол µпкэ дьиэ ис - тас µлэтэ бµµс - бµтµннµµ оІоґуллуохтаах . Мин БітµІІэ сылдьыбыт кµммэр Матрена Михайловна РИК - тэр бµгµн кэлиэхтээхтэр диэн кэтэґэ хаалбыта . Сылаас эркиннээх музейга Таллан Бµрэ аатын µйэтитиигэ былырыын буолан ааспыт 100 сыллаах µбµлµійэ улахан хамсааґыны таґааран ааспыт . Ол курдук , 85 сааґын кірсі аґыллыбыт музейга былырыын улуус дьаґалтатын кімітµнэн саІардар µлэ ыытыллыбыт , уотун - кµіґµн саІаттан тардыбыттар , стеллажтары туруорбуттар , ис туругун сіхсµппµттэр . Матрена Михайловнаны кытта музейы тахсан кірдµбµт . Манна Таллан Бµрэ кинигэ уурар этажерката , остуола , радиолата , араас сээкэйдэрэ сыа - сым курдук ууруллан тураллар . Оруобуна ити маллара барыта турар остуолугар µлэлии олорор хаартыската ыйаммыт . Музейга Таллан Бµрэ оло ± ун , нэґилиэнньиктэрин кэпсиир стендэлэр тураллар : " Буґуу - хатыы оскуолата " стендэ ± э эдэр сылдьан БулуІІа Сэбиэскэй былааґы олохтоспут кэмэ сырдатыллыбыт . " График Эллэй Сивцев " До ± ор ілµµтэ " хартыынатыгар Таллан Бµрэни уруґуйдаабыт дииллэр " , - диэн Матрена Михайловна быґаарар . Хартыына ± а кірдіххі , чахчы майгынныыр эбит . Быйыл Кыайыы 65 сылын кірсі БулуІтан сылдьар хайыґардьыттар музейга сылдьан , Таллан Бµрэ кинилэр улуустарыгар Сэбиэскэй былааґы олохтоспутун билэн , соґуйан , ірµкµйэн ааспыттар . Бу мµччµргэннээх кэмнэри поэт " МуІурааттар " , " Хотойук " поэмаларыгар µйэтиппит . Ону таґынан бу стендэ ± э НамІа бастакы пионерскай тэрилтэлэри тэрийиигэ µлэлэспитэ кістір . " Айар талаанын аргыстара " стендэ ± э Таллан Бµрэ саха суруйааччыларын кытта тµґµспµт хаартыскалара туруоруллубуттар . " Биґиги µірэнэ сырыттахпытына суруйааччылары таґааран , оскуола ± а кірсµґµµнµ тэрийэрэ . Ґгµстµк Ча ± ыл ± ан , Сэмэн Данилов , Николай Габышев , Кµн Дьирибинэ , Николай Босиков сылдьаллара " , - диир Матрена Михайловна . " Айар µлэ абылаІа " стендэ ± э поэт ірµс кытыытыгар оттуу сылдьара , ыраа ± ы анааран айар µлэ ± э куустаран олороро , ону таґынан оло ± ун тиґэх сылларыгар тµспµт хаартыскалара киирбиттэр . Кэргэнэ Марфа Николаевна Харитонова " О ± онньорбор " , " Јтіххµтµн харыстааІ " , о . д . а . бэртээхэй суруйуулардаа ± ын бу кірін туран биллим . Таллан Бµрэ кэргэнигэр анаан " Мааппа ырыата " диэн хоґоону айбыта эмиэ кірдірµµгэ турар . Салгыы кэлэр стендэ " Талланнар " диэн поэт нэґилиэнньиктэригэр анаммыт . Ортотугар Таллантан са ± аламмыт тірµччµлэрэ турар . Таллан Бµрэ µс о ± ото айар - суруйар суолга µктэммит . Ону таґынан кийииттэрдиин , кµтµіттэрдиин бары холбоон педагогическай династиялара 300 - чэкэ сылга тэІнэспит . Онон бу стендэ Таллан Бµрэттэн суруйуу , µірэтии іттµнэн улахан аартык ситимнэнэн - сиэтиллэн тахсыбытын кірдірір . Музей ортотугар турар стендэ ± э о ± олор Таллан Бµрэ аатынан уулусса историятын чинчийбит µлэлэрэ киирбиттэр . 1846 с . манна аттакылары кіґірін а ± албыттар . Бу уулусса ± а кинилэр " Саламандра " уопсастыбалара туппут дьиэлэрэ кµн бµгµнµгэр диэри чіл туруктаах тураллар . Уулусса историятын , дьонун чинчийэр µлэ былырыыІІыттан са ± аламмыт . Стендэ анараа іттµгэр Таллан Бµрэ олус сібµлээн сылдьар Ыыс булгунньа ± ын туґунан сырдатыллыбыт . Кини " Ыыс булгунньах ырыата " диэн поэмалаах , 1999 с . бэс ыйын 5 кµнµгэр бу булгунньах Ытык сиринэн биллэриллибит . " ЧыІыс Хаан кистэлэІэ " киинэ ± э бу булгунньахха уґуллубут эпизод киирбит . Киинэ уґулааччылары Таллан Бµрэ уола Т . Е . Сивцев сирдээн таґаарбыт , онно режиссер кіміліґііччµтµнэн Таллан Бµрэ сиэнэ Саша Лукин µлэлээбит . Биир стеллажка поэт туґунан кини µілээннээхтэрэ суруйбут ахтыылара чікі ууруллан сыталлар . Хотойуктар куорсун анньынар кыґалара БітµІ орто оскуолатын иґинэн µлэлиир " Хотойук " литературнай куруґуок 80 - с сылларга тірµттэммит . Тэрийбит учуутал барбытын кэннэ куруґуогу , оччолорго саха тылын , литературатын учууталынан µлэлиир Матрена Михайловна ылбыт . " Ефрем Степанович анаан литературнай куруґуогу µлэлэппитин ійдіібіппµн , - диир кини . - Ба ± ар , хайа эмэ кылаастыын ыкса µлэлээбит буолуон сіп . Ол гынан баран уруокка хоґоон суруллар ньыматын быґаарар буолара . Ону тэІэ суруйааччылары таґааран о ± олорго кірµґµннэрэрэ син биир куруґуокка тэІнээх µлэ буолла ± а . Бу куруґуогу сµµрбэччэ сыл салайан баран , 2001 сылга директорынан талылламмын , саха тылын , литературатын µірэтэр Матрена Дмитриевна Новгородова ± а туттарбытым " . Матрена Дмитриевна уруок кэнниттэн о ± олору дьарыктыы сылдьарын " тутан " ыллыбыт . - Бэйэм Таллан Бµрэ поэзиятын уруккуттан интэриэґиргиибин , - диир кини . - СГУ - ну бµтэрэрбэр дипломнай µлэм " Таллан Бµрэ тылы кіґірін уобарастыыр ньымалара " диэн ааттаа ± а . Бэйэм бу оскуола ± а госпрактикабын барбытым , онтон µлэлии кэлбитим , оннук барыта хайдах эрэ ситимнэнэн баран иґэр . 2001 с . кэлэрбэр " Хотойук " куруґуок µлэлээбитэ ырааппыт , туґунан µгэстэрдээх этэ . Билигин о ± олорго поэт оло ± ун , µлэтин билиґиннэрэбин , чинчийэр µлэ ± э сыґыара сатыыбын . 2007 с . " Инникигэ хардыы " научнай - практическай конференция ± а Ангелла Попова " Таллан Бµрэ - тылбаасчыт " µлэтинэн 2 - с миэстэни ылбыта . Кини Таллан Бµрэ поэзиятынан оскуола са ± аттан утумнаахтык дьарыктанар . Былырыын поэт 100 сыллаах µбµлµійµгэр улуус таґымыгар хоґоон аа ± ыытын , дакылаат кµрэхтэрэ ыытыллыбыттара . Дакылаат конкурсун Нам 1 № - дээх оскуолата тэрийэн ыыппыта , онно биґиги оскуолаттан Лиза Петрова " ЭІсиэли талба талааннаахтара " - 1 - кы миэстэ , Рома Заровняев " Таллан Бµрэ поэзиятыгар тіріібµт дойдуну хоґуйуу " - 2 - с миэстэ , орто сµґµіххэ Оля Оконешникова " Таллан Бµрэ поэзиятыгар киирии тылы туттуу " µлэтэ 1 - кы миэстэ , Марианна Цыденова " Таллан Бµрэ тірµччµтэ уонна утума " µлэтэ 2 - с миэстэ буолбуттара . БітµІІэ хоґоон аа ± ыытын конкурсун ыыппыппыт . Манна Коля Суздалов 2 - с миэстэ , Лиза Петрова 3 - с миэстэ , Ньургуйаана Суздалова биґирэбил бирииґи ылбыттара . Маны таґынан " Хотойуктар хоґоон хонуутугар " диэн о ± олор айымньыларынан брошюра таґаарбыппыт . Алын кылаас о ± олорун бастыІ уруґуйдара манна киллэриллибиттэрэ . Ону таґынан Сардаана Дмитриева " Талааннаах Таллан Бµрэ " айымньыта " Айар куттаах эдэр саас " республикатаа ± ы конкурска биґирэммитэ . Быйыл 10 - с кылаас µірэнээччитэ Лиза Петрова " Таллан Бµрэ уонна Ча ± ыл ± ан поэзияларын тэІнээґин " µлэтинэн " Инникигэ хардыы " конференция ± а кыттыбыта . Бэйэм учуутал быґыытынан " Таллан Бµрэ поэзията о ± о чинчийэр эйгэтигэр " диэн тиэмэнэн µс сыл утумнаахтык дьарыктанан улуустаа ± ы педаа ± ыыларга кыттыбытым . БітµІ оскуолатыгар 80 - с сыллартан саха тылын , литературатын учууталларынан Таллан Бµрэ µірэппит о ± ото Матрена Михайловна ( билигин директор ) , оттон салгыы поэт айар µлэтин сэІээрэр , онно о ± олору уґуйар Матрена Дмитриевна айымньылаахтык µлэлээбиттэрин тµмµгэр µтµі араскылар тахсан иґэллэр . Ол курдук , Эдэр суруйааччылар республикатаа ± ы съезтэригэр Ангелла Попова уонна Петр Кириллин ааттара иґиллибитэ . Оскуола " Хотойук " куруґуогар айа - суруйа µірэммит о ± олор улахан олоххо бу дьарыктарын ыґыктыбаттарын , нэґилиэк библиотекатын иґинэн уонча кіхтііх чилиэннээх литературнай куруґуок µлэлиирэ да кэрэґилиир . Ол курдук , быйыл саас Таллан Бµрэ ± э анаан Поэзия кµнµн наґаа µчµгэйдик ыыппыттар . Куруук тµмсэн айымньыларын аа ± ар , кэпсэтиґэр µтµі µгэстээх эбиттэр . Билигин БітµІ оскуолата о ± отун ахсаана а ± ыйа ± ынан аныгы кэм кыґал ± атыгар ылларан олорор . Онон И . Е . Винокуров аатынан Аппааны орто оскуолатын филиала буолуІ да диэн этиилэр кииртэлии сылдьыбыттар . Саха ± а ытыктанар икки киґи аатын утары туруорар табыллыбат . ДьиІэр , µтµі µгэстэрдээх , улахан поэт аатын сµгэр , сэлиэнньэ ± э со ± отох µірэх кыґата буоларын быґыытынан кыра комплектаах оскуола статуґун да ылара , ама , кыаллыбата буолуо дуо ? Оттон дьоно - сэргэтэ µйэтитэ , ірі тута сылдьалларын быґыытынан поэт Таллан Бµрэ ± э туґаайан , эн , дьоллоох киґи эбиккин диэхпин ба ± арабын . О ± олор Таллан Бµрэ туґунан Ира Дьяконова : " Мин Таллан Бµрэ ± э былырыын анабыл хоґоон суруйбутум , ол айымньыбынан хоґоон кµрэ ± эр кыттыбытым . Хомуурунньукка киирбитэ , бэйэм хоґоон суруйарбын сібµлµµбµн " . Оля Оконешникова : " Бэґис кылаастан ыла Таллан Бµрэ поэзиятыгар утумнаахтык дьарыктанан дакылаат суруйбутум . Онно " Хурустаал куорат " , " Дуальти " , " Бай ± алиада " поэмалары туґаммытым . Кини киирии тыллары уратытык туттар , сааґылаан киґи атыІыраабатын курдук киллэрэр . Бу дакылааппынан Виноградовскай аа ± ыыларга кыттан биґирэммитим " . Василиса Эверстова : " Былырыын Таллан Бµрэ поэмаларыгар дакылаат суруйбутум . Быйыл бу µлэбин кэІэтэн поэзиятын барытын хабан µірэтэ сылдьабын . Интэриэґинэйдик суруйар поэт дии саныыбын " . Оттон , били « дакылааттыыр » нуучча оскуолаларыгар аһыллыбыт саха кылаастарыгар үөрэтии таһыма намыһаҕын ааһан , улахан кылааска таҕыстахтарына ыһаттаан , атыттары кытары холбоон , булкуйан кэбиһэллэр . Кистэл буолбатах , нуучча оскуолаларыгар саха кылаастарын көйгөтүтэллэрэ баар суол . Ээл - дээл сыһыаҥҥа оҕо даҕаны , учуутал даҕаны сүр баттатар , сүгүн үөрэммэт - үлэлээбэт , арыллыбат . 3 - с оскуолаҕа хаарыаннаах сахалыы үөрэтэр начаалынай кылаас учууталлара , коллектив хаҕыс сыһыанын тулуйбакка барыталаабыт түбэлтэлэрин тус бэйэм билэбин . Жебсаин Василий Хрисанович , Дьокуускай куорат олохтоо ± о , 81 - с хаарыгар µктэммит кырдьа ± ас : - Миигин долгутар , дьиІэр , элбэх . Олортон соро ± ун этэр буоллахха , сахалар ахсааммытынан а ± ыйахпыт . Билигин а ± ыйах да о ± о тірііті ± µнэ , µірэбит , астынабыт . Былыр 15 - кэ тиийэ о ± олоноллоро да , кыргыс µйэтэ , сэрии , аччыктааґын содула охсон буолла ± а , элбээн кэлбэтэхпит . Манна хайдах эрэ гынан тупсарар соруктаах дириІ хорутуулаах µлэни ыытар наада . Билигин СР Президенигэр Дьиэ кэргэн уонна о ± о аймах дьыалаларыгар комитета улуус дьаґалталарын кытта ылсан ити тиэмэ ± э улахан µлэни ыытыан наада . Холобур , дуруускалааґыІІа , ыал буолууга анаммыт былааннаах µлэлэр тэриллэллэрин хонтуруолга ылыахтаах . Нэґилиэктэринэн куоталаґыылары , ыґыахтары , тэрээґиннээх µлэни ыытыахха . Салгыы » Венгрияҕа курултай кэмигэр 200 юрта туруорулунна . 600 сылгы сиэргэ - туомҥа кытынна . Төрүт таҥаһы - сабы , былыргы сэрии тэрилин быыстапката тэрилиннэ . Улуу кырдал охсуһар искусствота көрдөрүлүннэ . Ырыаһыттар - үҥкүүһүттэр түүр норуоттарын култууратын көрдөрдүлэр . Курултайга научнай - практическай хабааннаах конференция үлэлээтэ . Манна араас дойду учуонайдара тыл эттилэр . Курултай улахан кулуһунунан уонна түүр норуоттарын хаанынан аймахтыы буолалларын бигэргэтэр сиэринэн - туомунан түмүктэннэ . В . В . Яковлев тіріібµтэ 75 сылын кірсі Василий Яковлев романнара " Јрµстэр кирбиилэригэр " , " Уот иитиитэ " , " Кэрэхтээххэ " - бары биир тардыы ситиминэн холбоммут трилогия ± а майгынныыллар , тыа сирин олохтоохторун дьµккµірдэринэн - міккµірдэринэн , олоххо - дьаґахха кірсір иэдээннэринэн - дьулуурдарынан толорулар . Салгыы » Саха сирин Декларацията ханнык эрэ ураты докумуон буолбата ± ын бэлиэтиэм этэ . Бу Декларация атын национальнай - государственнай тэриллиилэр - Российскай Федерация урукку автономияларын декларацияларын кытта тэІнэниллэрэ толору сіптііх . Биґиги декларациябыт туох эрэ уратылаах диир санаалар тірµітэ суохтар . Тугу эмэ кытта сіпсіспіт да буолла ± ына , ол арахса сатааґыны уонна туспа бµгэн олорууну кытта . Декларация сµрµн соруктара адьас чуолкайдар - Россия биир сомо ± о буолуута , кини сирэ - уота биир кэлим буолуута уонна Федерация субъега саІардыллыбыт Российскай Федерация ± а дьоґуннук сананан олоруута . Саха - французскай экспедиция µлэтин тµмµктэрэ 90 - с сыллар очурдарыгар о ± устаран саха археологията сыар ± атын сыІаа ± а бытаарбыта , экспедициялары µбµлээґин сыккыґа дьаратыйбыта . Онон ір кэмІэ биир сиргэ туран тэпсэІнээґин тµмµгэр саха омук µіскээґинин µірэтиигэ археологтар А . И . Гоголев арыйбыт « Кулун - Атах культуратыттан » уратыны киллэрбэтэхтэрэ . Улахан хамсааґын 2002 сыллаахха СГУ ректора А . Н . Алексеев Франция Тулуза куоратын Поль Сабатье аатынан университетын Антропологическай киинин дириэктэрин кытта интернет ніІµі сибээґи олохтообутун кэннэ тахсыбыта . Ол курдук , бу суруйсуу кэнниттэн 2004 сыллаахха саха - французскай экспедиция археология уонна этнография хайысхатыгар µлэтин са ± алаабыта . Бу кµннэргэ Хотугу норуоттар историяларын уонна культураларын Саха сиринээ ± и холбоґуктаах государственнай музейыгар бу экспедиция кыттыылаахтара Эрик Крюбези , Жан Франсуа Перэ , Сильви Дюшен , Патрис Жирар , Эруан Бертелот , Кристиан Петит суруналыыстары уонна общественноґы кытта кірµстµлэр . Кинилэргэ экспедиция ± а устудьуон эрдэ ± иттэн µлэлэспит , билигин Франция ± а докторантура ± а µірэнэр , Сунтаартан тірµттээх археолог кыыс Дарья Николаева тылбаасчыттаата . Археологтар алта сыл устата Таатта , Чурапчы , МэІэ - ХаІалас , Сунтаар , Ньурба улуустарыгар µлэлээн сонун арыйыылары оІордулар уонна быйыл ДьааІы улууґун Тара ± ана , Боронук , БітіІкіс диэн сирдэрин чинчийдилэр . Ол кэм устата бэрт сэдэх XV µйэтээ ± и биэс кімµµ кістµбµт . Аны Саха сирин орто µйэтээ ± и археологиятыгар іссі биллэ илик аты кімµµлэр , уоту кімµµгэ туттуу кэрэґилэрэ булуллубуттар . Ону тэІэ ох саа , оно ± ос , чороон , иґит - хомуос , таІас - сап курдук баай этнографическай матырыйаал хомуйуллубут . Экспедиция ілгім булумньутугар тирэ ± ирэн научнай ыстатыйалар , µлэлэр , кинигэлэр бэчээттэннилэр уонна іссі да тахсаллара кµµтµллэр . Итиэннэ , 2005 сыллаахха экспедиция µлэтин туґунан научнай - документальнай киинэ уґуллубут . Саха - французскай экспедиция тутаах чилиэнэ , археолог Василий Попов ардыгар нэґилиэнньэ уонна олохтоох былаас уорганнара ситэ ійдіібіттірµттэн наука сайдыытын харгыстаґалларын бэлиэтээтэ уонна хас да холобуру ааттаталаата . Ол курдук , биир нэґилиэк баґылыга археологтары абааґыны µітэ ± ит , араас ыарыыны кібµтэ ± ит диэн халы - мааргытык буруйдуур эбит . Онуоха археолог экспедиция чилиэннэрэ , анал идэлээх чинчийээччилэр буолан , бары іттµнэн кірдібµлгэ сіп тµбэґэн µлэлииллэрин тоґо ± олоон эттэ уонна наука сайдарыгар Саха сирин олохтоохторо кіміліґіллірµгэр ыІырда . Оттон Ем . Ярославскай аатынан Хотугу норуоттар историяларын уонна культураларын Саха сиринээ ± и холбоґуктаах государственнай музейын дириэктэрэ , и . н . к . Егор Шишигин музей И . Д . Новгородов , о . д . а . са ± аттан сал ± анар µтµі µгэстэрдээ ± ин , онон археологическай хаґыылары ыытарын санатта . Итиэннэ , республика кэккэ научнай тэрилтэлэрэ орто µйэлэрдээ ± и археологиянан дьарыктамматтарыттан наука сайдыыта атахтанарын туґунан эттэ . Саха - французскай экспедиция быйылгы сезонун тµмµктээтэ . Аны хомуллубут матырыйаалы барытын наардыыр , отчуоттуур , ырытар µлэ кµµтэр . Эґиил археологтар салгыы ДьааІы улууґун чинчийэр былааннаахтар . Итиэннэ , эрдэ французтуу бэчээттэммит кинигэни нууччалыы тылбаастаан 2010 сылга таґаарар санаалаахтар . Саха - французскай экспедиция быйылгы µлэтин туґунан биґиги хаґыаппыт салгыы сырдатыа ± а . Андрей ГАВРИЛОВ . Автор хаартыска ± а тµґэ риитигэр : пресс - конференция кэмигэр . Бу - үгүс киһи сүрэҕин - быарын ыарыыта буолан киһини барытын долгутар боппуруос . Билигин дьонун кыайан ииппэт ыал аҕата , ийэтин - аҕатын эрэйдиир , иһэр - аһыыр эдэр да , эмэн да эр киһи ханна да үгүс , бары харахпыт далыгар бааллар . Биллэн турар , бары оннуктар диэбэппит . Манна араас санаа , мөккүөр баар . Ол эрээри хамсааһын кыайан тахсыбат , дьон - сэргэ күннээҕи олохтон ордубат , ким эрэ кэлэн оҥорорун кэтэһэр . Сэбиэскэй норуоттан ордубут дьон ыыс кэриэтэ " совоктарга " кубулуйдулар , ол оннугар " саІа нуучча " , " саІа саха " диэн аатырар " квази - норуоттар " үіскүү сатыыллар дуу , үіскүү сатаан баран хаґыІІа ылларбыт үүнээйи кэриэтэ тохтоон хааллылар дуу - ійдімміт . Барыта быстах , барыта устар уу курдук балаґыанньа . Ханна да хайыс - иммиграннар , ханна да тиий - кэлии дьон . Бадаҕа , " саІа нууччалар " ( саІа сахалар ) бэйэлэрэ иммиграннарга кубулуйдулар - " чэпчэки сыанаҕа ханна эрэ саІа дойдуну атыыласпыт киґи " диэн ыралаах . Соторутааҕыта Ил Түмэҥҥэ « Ыччаты - бырамыысыланнаска » диэн бэрт сэргэх уонна кэмигэр саамай тоҕоостоох Төгүрүк остуол буолбута . - 2007 сыллаахха , экономиканы сырдатарга , алҕаһатан , СӨ президенин граныгар тиксэн турардаахпыт . Грант хаһыакка бэриллибитэ эрээри , В . А . Штыров ыйааҕар , мин аатым - эппиэтинэстээх киһи быһыытынан ыйыллыбыта . Уонна … туохха да тиксибэтэхпит … өйдөөбөппүн . Айгыр - силик айыл ± алаах самаан сайыммыт ситэн - силигилээн турда ± ына СР Президенэ Е . А . Борисов Сунтаар уонна Ньурба улуустарын социальнай - экономическай сайдыыларын билсэн , оройуоннар кэрэ кэскиллэрин тµстэґэн кэллэ . Этиэх тустаахпын , Егор Афанасьевич , тіґі да бу оройуоннарга урут сылдьыталаабытын , чопчу дьаґаллардаах быґаарыылары ылаттаабытын иґин , Президент быґыытынан бастакы дьыалабыай сырыыта . Бу сылдьан кірдіххі , Президент Е . А . Борисовы дьон - сэргэ сµрдээ ± ин ылынара , ытыктыыра , ааґа баран эттэххэ астынара харахха быра ± ыллар . Инньэ гынан икки оройуон олохтоохторо республика а ± а баґылыгын ааттаах алгыґынан , дор ± оонноох тойугунан , уохтаах кымыґынан , арыылаах алаадьынан кірµстµлэр . Бэл диэтэр Сунтаарга айыл ± а кытта суунан - тараанан , буорун - сыыґын хаптатан , ып - ырааґынан ча ± ылыйа кірсµбµтэ интэриэґинэй . Салгыы » Сэргэлээх бэс чагдата айыл ± а даача ± а анаан µµннэрбит курдук тыата . Манна тииІ ірдіі ± µттэн сібµлээн киґи - сµіґµ аттыгар олохсуйа сатыыр . Сорох ыаллар айыл ± а маанылаах кыылын даачаларын таґыгар олохсутаары , кэргэннистин диэн сыалаах мас эриэхэтин , иэччэхтээх курдук кµнµ батыґа µµнэр ( подсолнух ) µµнээйи сиэмэтин тииІ сылдьар сиригэр ууралларын кэпсииллэрэ . Ол гынан баран , Оппуллуон манныгы µйэтигэр кірі да , истэ да илигэ . Булчут удьуора киґи кини аар тай ± аны тиІилэ ± инэн кэмнээбитэ элбэх буолуо . Ону баара бэйэтин даачатын мансаардатын биир муннук холлороонугар тииІ уйа туттан тіріін - ууґаан соґуппута . Саас кіґін тахсыах иннинэ хайы - µйэ тіріібµт - ууґаабыт этэ . Хайдах эрэ кинини µргµппэккэ , куттаабакка дьукаахтаґан олорор кыґал ± а тирээбитэ . Кэлэр - барар наадата µгµс быґыылаах . Онон туох - ханнык иннинэ кыра дьону - сиэннэрин тииІи муокастаабаттарыгар кытаанахтык сэрэппитэ , дьаґайбыта да диэххэ сіп . Мансаардабытыгар тииІ тірііті диэн кэпсииллэрэ бобуллубута . Кіннірµ тииІ кэлэр - барар суолугар эбээбит ас , иґиккэ уу уурар . Онно кэлэр - барар , ону биґиги тыыппаппыт диэриІ диэн буолла . Ити курдук иллээхтик сайылаатылар . ТииІ о ± олоро бааллара - суохтара биллибэт . Бэрээдэк " дьон " быґыылаахтар . Сэрэйдэххэ , киґи кірбіт сиригэр - хоруобуйа иґигэр тахсан - киирэн эрдэхтэрэ . Ийэлэрэ элбэх о ± ону ас таґан аґатыан , уу омурдан киирэн уулатыан наада буолуо . Ити курдук ыал сайылаан , кµґµн µµнээйилэрин хомуйан куоракка кісті , Оппуллуон бэйэтэ эрэ хаалла . Дьэ , ити бириэмэ ± э тииІ о ± олорун кіІµлгэ таґаарар кµнэ µµннэ . Бастаан бэйэтэ бэрээндэ µрдµгэр кэллэ . Дірµн - дірµн " чып дуу , чып дуу " диэн симиктик саІаран о ± олорун ыІыртаата . АнарааІІылар сэрэммит курдук туттан ийэлэрин аттыгар кэллилэр , онуоха кини µірэтэр - такайар курдук саІара - саІара чугастаа ± ы икки бэскэ ыстана - ыстана бэрээндэ µрдµгэр тіттірµ ойор . О ± олоро ийэ µірэ ± ин тµргэнник ылынан утуу - субуу бэстэргэ хатааґыннылар . Арай биир тэпсилгэн о ± о - барыларыттан кыралара ыстанарыттан куттанан ийэтин бэрт ір эрэйдээтэ . Кэмниэ - кэнэ ± эс син µірэ ± и ылынан маІнайгы моґолу туораан бэскэ та ± ыста . Ґірэх іссі кытаатар . Ґґµс бэс лаппа тэйиччи . Бу сырыыга ийэлэрэ µіґэ со ± ус тахсан баран ойдо , о ± олоро ыраа ± ыр ± аан чугуруІнастылар . ТииІ били бэстэн тіттірµ - таары хаста да ыстанна , µґµс бэскэ олорон ыІырда . О ± олоро биир - биир µіґэ тахса - тахса ийэлэрэ олорор бэґигэр тиийдилэр . Ґірµµ ыраатта быґыылаах , арай кырачаан тииІ куттанан ыстаммата . Ийэ тииІ то ± о эрэ бэс иннэтин ытыра сылдьан тіттірµ - таары эмиэ элбэхтик ыстаІалаата . Ба ± ар , кыыґырара да буолуо эрээри дьарыйар диэни билбэт эбит , тус бэйэ холобурунан эрэ µірэтэр курдук . Кэлин тиґэх кырачаан тииІ µіґээттэн ойон кэбистэ , нэґиилэ анараа бэс тіргµµ лабаатын мутугуттан тутуґан биэтэІнээтэ , лаппа хатанан µірµµ улаатта . Мантан антах сиргэ тµґэн олбуору ніІµілээн ол кістір халыІ ойуур диэки сырыстылар . Оппуллуон бииртэн хомойор - хаартыска ± а тµґэрэр , киинэ ± э устар кыа ± а суо ± уттан . Оттон сиэннэрэ сайыІІы дьукаахтарын о ± олорун кірбіккі кіспµттэриттэн хомойор этилэр . Кини бу кэпсээни ніІµі сылыгар буолбут чахчынан тµмµктµµр . Ол чахчы ыалын Сэмэн Ээбэрэстэп даачатыгар буолбут . " Эґиги тииІІит " быйыл мин даачабын булла " , - диэбит ыала киґи . Кырдьык , кинилэр чыычаахха анаан оІорон ыйаабыт уйаларыгар тииІ тіріібµт . Хомойуох иґин , ити кэпсэтии кэнниттэн а ± ыйах хоноот атын хартыына арыллыбыт . Дьиэлээх киґи кірбµтэ : биир сарсыарда тииІ о ± олорун сабыр ± ахтарыттан ытыран ханна эрэ атын сиргэ таспыт , туохтан онтуорбута биллибэт . Сэрэйдэххэ , уйатын мэлдьи икки ааннаан туттан тыыннаах ордор кыыл чыычаах уйата со ± отох ааннаа ± ын сібµлээбэтэ ± э буолуо … Дэлэ ± э дьон тииІи " тииІ мэйии " диэхтэрэ дуо ? Киґини кытта кэргэнниспит бу тииІ ханнык эрэ адьыр ± а айа ± ар киирбэккэ сылы туораабыт буолла ± ына , эн да даача ± ар тіріін - ууґаан соґутуон сіп . Сэмээр Баґылай . Бу кµннэргэ буолбут " Бµтµн Россиятаа ± ы народнай фронт " Саха сиринээ ± и сµрµннµµр сµбэтин мунньа ± ар тыл эппит республика Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) Бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов парламент аатыттан ити общественнай хамсааґын Народнай программатыгар республика депутаттарын тµмµллµбµт этиилэрин сµрµн ис хоґоонун билиґиннэрдэ . Салгыы » 2011 - 2012 сс . кыстыкка бэлэмнэниигэ Өрөмүөн бырагырааматын чэрчитинэн 854 мөл . солкуобай көрүллүбүт . Бу 2010 сылы кытта тэҥнээтэххэ 16 % улахан суума . Буолар да эбит . Наркотигынан эргинээччилэр наґаалаабыттар . Атыылаабыт - батарбыт киґи диэн араас албастары , ньымалары ( холобур , сымна ± ас оонньуур иґигэр , кремнэр бааІкаларыгар , хаґаайыстыбаннай мыыла ± а , чэйгэ , кэмпиэт иґигэр уо . д . а симэн ) тутта сатаан баран , наркотигы аны аґа ± астык , почтанан баґыылка ± а уган ыытар буолбуттар . Ол туґунан Россия Наркотигы эргитиини хонтуруоллуур федеральнай сулууспатын Саха сиринээ ± и управлениетын пресс - білі ± і иґитиннэрэр . Салгыы » Уйбаан Охлопков хараҕынан көрөр буолан , бэйэтэ сатыы сылдьар буолбута . Матрена Васильевнаттан кэргэнэ Марфалыын дойдуларын Баайаҕаны , дьонун - сэргэтин сураһара , кинини дьиэлэригэр Сайдыыга илдьэн хоннороллоро . Оҕонньор 10 - ча сыл көрбөт буолбут эрэйин билбитин кэпсиир эбит . Кинини дойдутугар олоҥхоһут быһыытынан сүрдээҕин кэрэхсииллэрэ , Кутас Уйбаан диэн аатынан билэллэрэ . Сунтаар сирин биир бастыІ баайынан цеолит буолар . Кэмпэндээйиттэн чугас баар ХоІуруу диэн сиргэ цеолит саппааґа элбэх . Бу айыл ± а баайа норуот хаґаайыстыбатын араас салааларыгар киэІник туґаныллар . Дьокуускайдаа ± ы бырайыактыыр научнай - чинчийэр тутуу государственнай института ір сылларга элбэх уопуттары , чинчийиилэри ыытан , цеолиты тутуу матырыйаалын оІорууга туґанар сіптіі ± µн дакаастаабыта . Манна да ± атан кылгастык билиґиннэрдэххэ , институт хоту сир усулуобуйатыгар туґаныллар тутуу матырыйаалларын хаачыстыбатын олохтоох климакка дьµірэлээн тупсарыыга кэккэ ситиґиилэрдээх . Ол курдук , бетон тутуулар µйэлээх буолууларыгар институт кэккэ научнай µлэлэрдээх . Ааспыт µйэ 70 - с сылларыгар бетонтан тутуллубут дьиэлэр акылааттара хамсыыр , сууллар кутталлара баарыттан сылтаан , маны бі ± іргітір научнай µлэлэр са ± аламмыттар . Онон , бастатан туран , ПФМ - НЛК ( бетон полифункциональнай модификатора ) диэн бетону бі ± іргітір , тымныыга , ууга хотторбот хаачыстыбаны биэрэр састаабы институт іссі 1987 - 90 с . с . оІорбута . Ону « УралСиб » диэн Уральскай комбинат 1996 сыллаахха олоххо киллэрбитэ . Салгыы » Саахалламмыт дэлби тэптэрии содулун туоратарга общественнай экологтар туруорса сатыыллар даҕаны , хата , хайыахтааҕар омук дойдуларын интэриэһин көмүскүүр үспүйүөннэргэ күтүрээн күлүү - элэк гынабыт . Бэйэбит суустуу сырыттахпытына , эгэ , кэлэн улахан омук кумаар дыыгыныырыгар да холообото биллэр . Сахалартан уос номо ± о буолбут бастакы авиатор , Социалистическай Ґлэ Геройа , ССРС µтµілээх пилота , Саха АССР Верховнай Советын депутата , Саха АССР норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ , Дьокуускай к . бочуоттаах олохтоо ± о В . И . Кузьмин биґиги кэккэбититтэн туораабыта номнуо µйэ чиэппэрэ буолан эрэр . Ол эрээри , µтµі киґи µтµітэ µс µйэ тухары умнуллубат дииллэринии , Валерий Ильич Кузьмин аата кµн бµгµн да ааттана , ахтылла турар . Ол биир туоґутунан бу ааспыт бээтинсэ ± э Дьокуускай куорат Гагарин уулуссатыгар кини боруонса бюґун µірµµлээхтик аґыы буолла . Ол µірµµлээх дьаґалга авиация µлэґиттэрэ , АлСиб ветераннара , манна сыґыаннаах предприятиелар уонна ведомстволар салайааччылара , В . И . Кузьмины кытары бииргэ µлэлээбит кырдьа ± астар , КИНИ до ± отторо , µірэнээччилэрэ уонна аймахтара кыттыыны ыллылар . Халлаан тіґі да кµґµІІµлµµ кэмсиинин , хахсаат тыаллаа ± ын иґин кэлбит дьон Валерий Ильич аатыгар іссі тігµл сµгµрµйдµлэр , µтµі , иґирэх тылынан ахтан аастылар , саІа аґыллыбыт бюґугар тыыннаах сибэкки дьірбітµн уурдулар . Јлµіхµмэ Ииннээ ± иттэн тірµттээх В . И . КузьмиІІа « бастакы » диэн тыл кµн сирин кірµі ± µттэн сыстыбыт , оннук буоларга Дьыл ± а Хаан анаабыт курдук . Биэс о ± олоох ыал бастакылара , улаханнара , ол аата аан аґааччылара . Улаатан , сиґин этэ ситэн , холун этэ хойдон , ійµн - санаатын тутан , µлэґит буолаары Дьокуускайга кэлэн тµµлээх техникумугар µірэнэ сылдьан самолету кірµі ± µттэн оло ± ун суола кыырай халлаан диэки хайыспыта . Онтон ыла ол суолунан олохтон туоруор диэри барбыта , тіґі да онто эриэ - дэхси , ыппыт ох курдук кіні буолбата ± ын иґин дьонун - сэргэтин , норуотун туґугар сыралаахтык µлэлээн аатын элбэхтик ааттатар дьыл ± аламмыта . Ол курдук сахалартан бастакынан 1935 сыллаахха инструктор - летчик буолар ба ± а санаалаах Ульяновскайдаа ± ы училище ± а µірэнэ тиийбитэ . Онтон эргиллэн кэлээт , саІардыы µлэлээн иґэн аатырбыт Аляска - Сибиир трассата ханан , хайдах барыан , аара ханна - ханна аэродромнары тутуохха сібµн быґаарсыыга сахалартан бастакынан кыттыбыта , ким да кіппітіх сирдэринэн сылдьан сµрдээх эппиэттээх соруда ± ы толорбута . Ол кэнниттэн тута , 1943 сылтан эбэтэр трасса аґыллаатын кытары , Кыґыл Знамялаах 1 - кы перегоночнай авиадивизия састаабыгар киирсэн бастаан самолеттары кітµтэн а ± алар экипажтары таспыта . Онтон салгыы аны бэйэтэ американскай Си - 47 самолеттары а ± алсыбыта . Онон АлСиб - ка са ± аланыа ± ыттан бµтµір диэри µлэлээбит бастакы саха КИНИ . А ± а дойду Улуу сэриитин кэнниттэн µлэлээбит дивизиятын кытары Маньчжурия ± а тахсан сулууспалаабыта . Итинэн Валерий Ильич сахалар кыраныысса таґыгар тахсан µлэлээґиннэригэр аан бастакынан суол аспыта . Ол командировкатын кэмигэр бойобуой сорудахтары эІкилэ суох толорбутун иґин Кыґыл Сулус уордьанынан на ± араадаламмыт . КИНИ курдук кыраныысса таґыгар тахсан µлэлии сылдьан Правительство µрдµкµ на ± араадатынан бэлиэтэммит киґи суох . Валерий Ильич бу орто туруу дойдуга 65 сыл олорон ааспыта . Онтон 44 - дµн тіріібµт республикатын авиацията чэчирии сайдарыгар биэрбитэ . Биэрбитэ билиитин - кірµµтµн , опытын , ійµн - санаатын , дууґатын , оло ± ун . Чахчы туох да хаалбат гына , бµµс бµтµннµµ . Самолет 15 кірµІµн баґылаан , 20 тыґыынчаттан тахса чаас саахала суох кітін . Маннык кірдірµµнµ убайдартан да бэрт ахсыылаах киґи ситиґэрин санаатахха бу улахан дьыала . В . И . Кузьмин Дьокуускайдаа ± ы холбоґуктаах авиаэтэрээккэ сахалартан бастакынан 12 сыл устата хамандыырдаабытын , ол кэмІэ Саха сирин авиацията муІутуур кыахтаахтык сайдыбытын , Союзка тиийэ биллибитин хайдах да умнуохха табыллыбат . Чахчы кыахтаах , салайар дьо ± урдаах буолан Валерий Ильич ол олорон кітµµнµ тас іттµнэн хаґаайыстыбаннай µлэ бі ± інµ ыыттарбыта . КИНИ са ± ана этэ дии , аэропорка 110 міл . солк . уларыта тутуу ыытыллыыта , ангардар , гаражтар , орто оскуола , о ± о садтара , санаторий - профилакторий , кулууп уонна балыыґа тутуллуулара . Ити эттэххэ эрэ дібіІ . Сахалартан КИНИ кэнниттэн Социалистическай Ґлэ Геройа буолбут , Ґлэ Кыґыл Знамята уордьанынан µстэ на ± араадаламмыт , Саха АССР Верховнай Советыгар µс ыІырыыга субуруччу депутатынан быыбардаммыт , іссі Президиум чилиэнинэн талылла сылдьыбыт авиаторы кµнµс уоттаах да сылдьан , ким да булуо суо ± а . Оччолорго да , билигин да итинник µрдµк на ± араадалары , ааты - суолу мэнээк дьоІІо биэрбэттэрин билэбит . Кістµі суо ± а КИНИ курдук аата оскуола ± а , муора теплоходугар , Ту - 154 самолекка уонна Дьокуускай куорат уулуссатыгар бэриллибит САХА . В . И . Кузьмин аатынан бириэмийэ олохтоммута 14 сыл буолла . КИНИ аатынан стипендияны Дьокуускай куорат 24 уонна 30 нµімэрдээх орто оскуолаларын уонна Дьокуускайдаа ± ы кітір - техническэй училище туйгун µірэнээччилэрэ ылаллар . КИНИ курдук икки оройуон , биир куорат Бочуоттаах олохтоо ± ун аатын ылбыт саха летчига ханна да суох . Онон В . И . Кузьмин уостан тµспэт номох буолбут чахчы ча ± ылхай киґи . Скульптордар Виктор Федоров уонна Семен Прокопьев ууран - тутан , чочуйан оІорбут бу боруонса бюстарын таґыгар туран саха буоларгынан , итинник дьоннордооххунан киэн туттуу иэйиитигэр куустара ± ын . Сахалар чахчы да туохха барытыгар сыста ± ас , дьо ± урдаах да дьон эбиппит ! Ол да иґин мустубут , тыл эппит дьонтон сорохторо эдэрдэргэ туґаайан Валерий Ильич оло ± ун холобур оІостуІ , суолдьут сулус гыныІ диэтэхтэрэ . Ити тыллар таах салгыІІа сатараан баран сµтэн хаалыахтара дии санаабаппын , аныгы эдэр ыччат билии - кірµµ , µірэх , таґым уонна культура іттµнэн а ± а саастаах убайдарыттан таґыччы тураллара биллэр . Кинилэргэ бары суоллар аґа ± астар , кыахта биэриэххэ эрэ наада . В . И . КузьмиІІа пааматынньыкта туруоруохха диэн этиини 2002 сыллаахха ветераннар киллэрбиттэр . Эґиилигэр тохтообокко эрийсэн хамандыырдарын , учууталларын аатын аэровокзал иннинээ ± и болуоссакка иІэртэрбиттэр . Онон сіп буолан хаалбакка эбии туруорсан , салгыы сµµрэн - кітін , µп хомуйсан бу бэртээхэй бюґу оІорторбуттар . Ону барытын авиаµлэґиттэр профсоюзтарын рескома иилээн - са ± алаан , кірін - истэн , хонтуруоллаан ыыппыт . Ханна туруорабыт диэн тібілірµн сынньан баран « Дьокуускай аэропорда » ГУП штабын уонна В . И . Кузьмин тыыннаа ± ар µлэлии сылдьан хонтуора гыммыт икки мэндиэмэннээх мас дьиэтин икки ардыгар баар ырааґыйаны талан ылбыттар . Мин кірірбір , бу сир іссі биир аналлаах . Аэропорка сылдьар дьон кэлэ - бара кіріллірµгэр , таарыйан эрэ ааґалларыгар буолбатах . Мин кірдіхпµнэ , Валерий Ильич тус - туґунан барбыт , бэйэлэрин эрэ иннилэрин кірµнэр , интэриэстэрин ірі тутар компаниялары , предприятиелары холботолуур , сомо ± олуур санаалаах курдук . Кірін - истэн олоруута онуоха майгынныыр . Автор хаартыска ± а тўЇэриитэ . Милан АФАНАСЬЕВ . ( Олоххо буолбут чахчынан суруллубут кэпсээн ) Автор туґунан : Леонид Прокопьевич Диодоров 30 - тан тахса сыл прокуратура уорганнарыгар µлэлээбитэ . Саха Республикатын µтµілээх юриґа . Юстиция старшай советнига ( полковник ) . Билигин бочуоттаах сынньалаІІа да олордор , республика ± а " VERITAS " ( " Кырдьык " ) диэн ааттаах бастакы чааґынай ирдиир бюрону тэрийбитэ . Коррупцияны утары охсуґар общественнай кэмитиэт председателин солбуйааччы . Леонид Диодоров биґиги хаґыаппытыгар 2007 сыллаахха бэчээттэппит " ҐрµІ былаат - быґылаан тірµітэ " , " Кімньµі сайылык дьулаан кистэлэІэ " , " Хааннаах сарсыарда уоттаах саґар ± ата " диэн олоххо буолбут чахчыларынан суруллубут кэпсээннэрин аа ± ааччыларбыт бэркэ сэІээрбиттэрэ . Бµгµн бу автор " ДьэІдьиир " диэн саІа кэпсээнин билиґиннэрэбит . Салгыы » Тылынан баайбыт олоІхо аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын испиэґэгэр киирэн билигин олоІхобутугар государственнай сыґыан µіскээтэ . Улуустарга олоІхону о ± олор сібµлээн толоруулара , олоІхону сібµлµµр , истиэн ба ± алаах элбээн иґэрэ , олоІхо дьиэлэрэ тутуллуулара олоІхо улахан кэскиллээх буолуохтаа ± ын кірдірір . ОлоІхо биґиги культурабытыгар суолтатын µрдэтэр , дириІэтэр араас ірµттээх айымньылаах µлэлэр са ± аланнылар . Манна барытыгар Саха Республикатын Президенэ В . А . Штыров уонна республика салалтата анал дьаґал таґааран , тус сыаллаах Государственнай программа ылынан бол ± омтотун уурбута улахан тирэх буолла . II бөлөх . ТаӨара , иччи туһунан мифтэр уонна үһүйээннэр ( үрдүк айыылар , иччилэр , абааһылар , сүллүүкүттэр туһунан мифтэр ) . Чээбий олоҥхотун суруттарарыгар олук хоһооннору кылгатан биэрбит , онтон Күннүк Уурастыырап бэйэтэ суруйбут киһи быһыытынан олук хоһоон сүрүн тылларын уус - уран сиэллээх - кутуруктаах эпитеттэринэн эбэн - сабан сиһилээн суруйбут . Арай , биһиги санаабытыгар , « Эргэ дьыл киэнин этиһиилээх эҥээригэр » диэн этиини ситэри суруйбатах . Кырдьык оннук . Јріспүүбүлүкэ олус тэтимнээхтик сайдар кыахтаах . Саха сирин экэниэмикэтэ Арассыыйа уонна аан дойду экэниэмикэтигэр сіптііх миэстэтин булуутун уонна сайдыытын саҕахтара манныктар : Быйыл сайын " Манчаары оонньууларыгар " чэпчэки атлетика ± а 1500 уонна 5000 м дистанцияларга кыайыылаа ± ынан тахсыбыт , онтон салгыы Чебоксарыга Россия чемпионатыгар тиийэн 10000 миэтэрэ ± э республика саІа рекордун олохтоон , стайерскай дистанция ± а сахалартан аан маІнайгынан спорт маастарын нуорматын толорбут Кузьма Татариновы сынньалаІар тіріібµт дойдутугар кэлэ сылдьарынан туґанан , биир дойдулаахтара чиэстээґини тэрийдилэр . Салгыы » Иккис кµн « ОлоІхону толоруу искусствота » диэн теманан научнай - практическай конференция ± а салгыы ханнык хайысханы тутуґан , олоІхону толоруу искусствотын салгыы сайыннарарга ирэ - хоро кэпсэттилэр . Барыта 12 киґи иґитиннэрии оІордо . Ол иґигэр , ученайдар Илларионов В . В . , Решетникова А . П . , Мухоплева С . Д . ОлоІхоґут диэн кимий ? ОлоІхо эйгэтин хайдах µіскэтэбит ? ОлоІхо ырыата - тойуга хайдах буолуохтаа ± ый ? диэн боппуруостарга сіптііх хоруйдары быґаччы µлэлии - хамсыы сылдьар дьоІІо тиэртилэр . ОлоІхону толорооччулар : Исаков В . Г . , Тихонов П . М . олоІхону толорууга хайдах , хаґан ылсан толорооччу буолбуттарын сиґилии кэпсээтилэр . Уґуйааччылар Тимофеев Н . П . , Егорова Л . М . µлэлэрин опытыттан билиґиннэрдилэр . Конференция µлэтин тµмµгµнэн матырыйааллары хомуйан хомуурунньук таґаарарга этии киирдэ . Атырдьах ыйын 9 күнүгэр , аан дойду төрүт олохтоох норуоттарын күнүгэр , Олоҥхону кытта холбуу тутан , « Көй Дуораан » диэн охсор - тэбэр үстүрүмүөн эгэлгэтинэн Үс Хатыҥҥа улахан ньиргиэрдээх , « сири дьигиһитэр , салгыны сатарытар » оонньуу буолуоҕа . Бу тэрээһин ХНТ иһинэн үлэлиир « Юрта мира » тэрилтэни кытта сөбүлэҥинэн оҥоһуллар . Кыратык уобарастыы былаан эттэххэ , аан дойдуга олохтоох араас төрүт олохтоох омуктар сүрэхтэрин тэбэр ньиргиэрэ ол көй дуораан дорҕоонунан доҕуһуолланан , бииргэ буолууну , бодоруһууну - доҕордоһууну кэрэһилиэхтээх . Учительскай институту б ? тэрэн Эдьигээ ? ? э ананан , ? лэлии барбытым . 16 сыл учууталлаабытым . Онтон Баахынайга биэс кылаастаах оскуола ? а икки сыл директордаабытым . Былыргы учууталлар нэ ? илиэги тутан олороллоро . Онно ? лэлии сылдьан партия ? а киирбитим . Сөпкө этэҕин , бэлиэтэнимиэххин эмиэ сөп . Түһүлгэ сүрүннээчититтэн тутулуктаах , хайдах туруорбутуттан : кэпсэтиигэ кыттыһарга бэлиэтэниэхтээххин дуу , суох дуу . Ол гынан баран , бэлиэтэнии эйиэхэ эбии кыахтары биэрэр ( биллибэт кыттааччыларга суох ) : абаатарданыаххын сөп , туһаайыылаах суруктанаҕын , e - mail ыытыаххын сөп , бөлөхтөргө кыттыаххын сөп иҥин . Бэлиэтэнии аҕыйах мүнүүтэ иһигэр оҥоһуллар , онон бэлиэтэнэргэр сүбэлиибит . - Билигин іріспүүбүлүкэҕэ , дьиІинэн , араас кірүІ кэпэрэтиип элбэх . Биґиги кэпэрэтииппит - хас биирдии чааґынай бас билээччи уопсай кыттан , тэрийбит кэпэрэтиибэ буолар . Онон бары биир санаанан түмсэн , астааґыІІа ылсан , хас биирдии чилиэммит үлэ түмүгэ кідьүүстээх буолуутугар интэриэстээх буолуутун хааччыйан , балачча ситиґиилэннибит . Онон тохтообокко , салгыы сайдан , дьоммут - сэргэбит олоҕо туруктаах буоларын хааччыйар санаалаахпыт . Маныаха үрдүкү салалта киллэрэр этиилэрбитин ійдіін , ійіін , балаґыанньаны учуоттаан , сіптііх кімі мэхэньиисимнэр торумнаналларын ситиґиэ диэн эрэнэбит . Төрдүһүнэн , чөл олох диэн араатардыыбыт даҕаны , ыччат холкутук , чэпчэки сыанаҕа киирэн дьарыктанар « тренажеркалара » суохтарын кэриэтэ . Сыана , баҕар , " ытырдын " даҕаны , оттон киһи санаата да өҥөйөн ааһар кыракый фитнес , ыарахан атлетика саалалара баар буоллахтарына , бэрээдэк да өттүгэр куораппыт көрдөрүүтэ тупсуо этэ . * Қуёш ботгач Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам талбия айтиб Муздалифа томон юра бошладилар . Муздалифада шом ва ҳуфтон намозларини бир азон ва икки такбир билан ўқидилар . Сўнгра ухладилар . Бамдод намозини суннати билан бирга , бир азон ва такбир билан ўқидилар . Сўнгра Машъарга келиб , у ерда Аллоҳни зикр қилдилар , такбир ва таҳлил айтдилар , қўлларини кўтариб дуо қилдилар . Сўнгра : « Мен бу ерда тўхтаган бўлсам ҳам , бу ернинг ҳар жойи мавқиф - тўхташ жойидир » - дедилар ( Имом Муслим « Саҳиҳ » , ҳадис № 2138 ) . Бу - Муздалифанинг ҳар жойи ҳожиларнинг тўхташ жойи экани , ҳар бир ҳожи ўз жойида тунаши , Аллоҳни зикр қилиши ва Аллоҳдан мағфират сўраши жоиз экани , Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тўхтаган жойга бориши шарт эмаслигини кўрсатмоқда . Анисия Даниловна Софронова салайааччылаах биэс кыыс о ± о кыттыылаах « Оллоон » біліх « Ґілэн Хардааччы » олоІхону толорон 2 - с степеннээх лауреат аатын ыллылар уонна сыаналаах бэлэ ± инэн на ± араадаланнылар . Тыллара - істірі чочуллубут , олоІхо кэпсээнин тэтимин тутан , геройдарын кэпсэтиилэрин араас куолаґынан бэрткэ толорон дьон биґирэбилин ыллылар . Бу біліххі дьарыктанар Ася Соловьева , Нинэль Борисова 2009 с . Президент стипендиата µрдµк ааты ылбыттара . Кыргыттар бары биирдиилээн толорууга эмиэ ситиґиилээхтик кытыннылар . Саргы Мартынова ( 9 кыл . ) « Эрчимэн Бэргэн » олоІхону кэрэхсэбиллээхтик толорон 3 - с степеннээх лауреат аатын ылла уонна Турция ± а барар путевканан на ± араадаланна . Учуутал о ± о ± о сырдыгы сыдьаайар , билиигэ - кірµµгэ сирдиир сµрµн киґи буолар . Мин бµгµн кэпсиир киґим СР µірэ ± ириитин , СР физическэй культуратын уонна спордун туйгуна , спортивнай гимнастика ± а ССРС , кик - боксиІІа норуоттар икки ардыларынаа ± ы спорт маастара , республика киэн туттар учуутала Светлана Семеновна Константинова ( Скрябина ) буолар . Кини учуутал да , спортсмен да быґыытынан киэІник биллэр . 1979 сыллаахха Ленинск - Кузнецкай куорат спортивнай оскуолатын спортивнай гимнастика ± а тренердэрэ Саха сирин талааннаах о ± олорун сµµмэрдии кэлбиттэрэ . Санатан эттэххэ , бу оскуолаттан Мария Филатова курдук дойду µрдµнэн киэІник биллэр гимнастар иитиллэн тахсыбыттара . Манна Саха сириттэн 20 о ± о сµµмэрдэммитэ . Кµґµн µірэх дьыла са ± аланыыта µс - тµірт эрэ о ± о хаалбыта . Олор истэригэр ХаІалас оройуонун Німµгµ сэлиэнньэтиттэн тірµттээх кырачаан Света эмиэ баара . Онон кини о ± о сааґа Кемеровскай уобаласка ааспыта . Спортивнай оскуола ± а уон сыл , онтон салгыы Олимпийскай эрэл училищетыгар икки сыл µірэммитэ . Бу тухары дойдутугар икки эрэ тігµл кэлэн барбыта . 12 сааґыгар номнуо спортивнай гимнастика ± а Советскай Союз ыччатын сµµмэрдэммит хамаандатыгар киирбитэ . Салгыы » - С . А . Новгородов аатынан « Бичик » кинигэ кыһатын матырыйаалынай - тэхиниичэскэй туруга олус эргэрдэ . Бу боппуруос үрдүкү таһымҥа көрүллэрэ буоллар . Оҕо - аймах улахан да дьон сөбүлээн иһэр утахпыт - апельсиновай сок - кэлиҥҥи ыйдарга икки - үс төгүл сыаната үрдүүр кутталланна . Биһиэхэ ол сок оҥоһуллар апельсин саамай элбэхтик Бразилияттан кэлэр эбит . Ол дойдубутугар апельсин быйыл отой куһаҕаннык үүммүт сыла буолбут . Баара - суоҕа 286 мөлүйүөн дьааһык араас дойдуларга барар буолбут . Ол урукку сыллардааҕар 6 , 2 бырыһыанынан аҕыйах . Онтон хаһа Россияҕа тиксэр , оттон ыраах Саха сиригэр төһөтө кэлэрин этэ да барыллыбат . - Саха сирин арктическай зонатын түөрэ барытын хабыахтаах , нэhилиэнньэ олоҕун , үлэтин - хамнаhын электроэнергиянан толору уhун кэмңэ эрэллээхтик хааччыйара ; Дьокуускайга баар Дьэһиэйтэн төрүттээх дьонтон сураһыам . Билэр дьон баар буоллахтарына манна суруйуом . Киһи олоҕо , эриирэ - мускуура , түһүүтэ - тахсыыта хаһыат биир балаһатынан муҥурдаммат буоллаҕа . Хас биирдии киһи олоҕун устатын тухары олох олорорго үөрэнэр . Маргарита Владимировна « бу олоххо барыта ааһар , онон тугу барытын баарынан ылыныахха наада быһыылаах » диир . « Киһи ис туругун , дууһатын кытары эйэ - дэмнээхтик олоруохтаах . Сөбүлүүр идэҕинэн үлэлиэхтээххин . Баҕарбат буола - буола кыһалаҥынан үлэлиир киһи туох аанньа туруктаах буолуоҕай ? » - - диэн сөбүлэһиннэрэрдии харааччы көрөр . Оннук бөҕө буоллаҕа . Кини бу сырыытын Дьокуускай куораты халаантан харыстыыр инженернэй тутуулары кірүүттэн саҕалаата . Даркылаахха баар паром туоруур учаастагын кірді - иґиттэ . Кинини бырабыыталыстыба вице - премьерэ А . Скрыбыкин , Росводресурс Јлүінэтээҕи управлениетын салайааччытын э . т . И . М . Андросов арыаллаатылар . - Билигин гаас баайынан сураҕырбыт ЧайыІда - мин аҕам іттүбүнэн ібүгэлэрим тірүт - уус дойдулара . Эґэм сэттэлээх уолун , ол аата мин аҕабын , илдьэ ЧайыІдаттан Таас Ґрэххэ кэлэн олохсуйар . Ити холкуостааґын саҕана , аҕам сааґынан суоттаатахха , 1932 сыллаахха буолан тахсар . ЧайыІдаҕа эґэм икки уола , биир кыыґа хаалбыттар . Таас Ґрэх Сунтаар , онтон Садын оройуоннарыгар киирэ сылдьыбыта , ол кэнниттэн Ленскэй оройуонугар киирэн олордохпутуна алмаас кістін , дьэ , баччааІІа диэри Мииринэй оройуона буолбуппут . Дьэ , бу аппыһыардарын аҥаардарын кэриэтин , Берия бирикээһинэн , Катыньҥа уонна Харьковка ытыалаан өлөрбүттэрэ диэн буолар . Биир даннайынан Катыньҥа 4 тыһ . полягы , оттон Харьковка 6 тыһ . киһини өлөрбүттэрэ диэн этэллэр . Ити сыыппара билиҥҥээҥҥэ диэри чуолкайдана илик . Качиньскайы " Харьковка ордук элбэх билиэннэйи ыппыттара , Украинаҕа баран тоҕо бу дьону кэриэстээбэтэ , соруйан Украиналыын Арассыыйаны куолаары , ала чуо Катыньҥа кэлэ сатаата " диэн сирэй - харах анньыбыттара баар суол . Кэлэрбитигэр Дьокуускайга ардыы хаалбыт халлааммыт Мирнэйгэ кµнµн а ± алан , кµлэ - µірэ турар эбит . Аэропортан быґа Чуоналыыр диэн уруккута сынньалаІ базатынан ааттанар ( арааґа , аныгынан ыґыахтыыр сир дэнэрэ буолуо ) сиргэ тиэртилэр . « Саха сирэ » , « Якутия » хаґыаттар , СИА , « Саха » НКИК бэрэстэбиитэллэрэ , СР Суруналыыстарын союґун председателэ Галина Бочкарева салайааччылаах Мирнэйгэ ыытыллар ОлоІхо ыґыа ± ын сырдата тµмµстµбµт . Чуоналыыр µрэ ± ин µрдµгэр киґи хара ± а халтарыйар тутуулаах ыґыахтыыр сир ыраахтан аарыгыран - сандааран кірµстэ . Биир - икки ый анараа іттµгэр бар - бадараан , тµІ тыа тилэри µµнэн турбут сиригэр маннык дьикти µіскээн - тіріін тахсыа эрэ диэн санаабата ± ыІ чахчы . Мирнэйдэр санааларын ууран , кыахтаах дьон быґыытынан дьаґаммыттара іті кістір . Баччалаах киэІ сири солоон , балтараа миэтэрэ кэриІэ халыІнаах тааґы , кума ± ы кутан хара сир тэлгээн , кµіх оту ыґан , Ґс ХатыІтан итэ ± эґэ суох тутуу бі ± інµ ыытан киэн тутта кірµстµлэр . Оттон республика іттµттэн Мирнэй оройуонун олохтоохторун , 80 араас омук иннигэр ыґыа ± ы , олоІхону , бэйэ культуратын µрдµк таґымІа кірдірір дьулуурдаах дьон мустан кэлбитэ харахха быра ± ыллар . Дьэ , итинник хара маІнайгыттан икки іттµттэн « приятно удивлены » настарыанньалаах V республикатаа ± ы ОлоІхо ыґыа ± а са ± аланна . Мустубут дьону µрµІ тунах ыґыа ± ынан э ± эрдэлээґин кэнниттэн киин тµґµлгэ ± э Петр Решетников « Эр бэрдэ Эрбэхтэй Бэргэн » олоІхотунан кірдірµµ буолла . Сцена ± а биґиги о ± о эрдэхпититтэн билэр сюжеппыт оонньонор . То ± ус айыы мустан саха дьонун орто туруу бараан дойдуга олохтууллар , саха киґитин тірді буолуохтаах айыы кыыґын абааґы уола СуодаІса Хара уоран илдьэ барар . Ону быыґыы айыы бухатыырдара Кµн Кµндµлµ бухатыыр уонна Эр бэрдэ Эрбэхтэй Бэргэн быыґаан а ± алаллар . ОлоІхону Саха театрын артыыстара олус бэркэ оонньоон кірдірдµлэр . Салгыы мустубут дьону чуумпуралларыгар кірдіґін баран , ыґыах сµрµн сиэрэ - туома - алгыс тµґэриитэ са ± аланна . Ону кытта тыаллыын чуумпурда , халлаанныын уларыйда . Алгысчыт хайыґан турар илин халлаанын диэкиттэн илгэлээх салгын сайа охсон , итир былыт солко былааттыы намылыйда . Дьэ , бу кэнниттэн СР Правительствотын чилиэннэрин , ыаллыы уобаластар губернатордарын , 35 улуус баґылыктарын арыалланан тахсыбыт республика Президенэ Е . А . Борисовка кэриэн айах чороону туттаран , кырылыы кыынньа сылдьар кымыс µрдµн охтороругар кірдістµлэр . Республика а ± а баґылыга мустубут дьону ыґыа ± ынан э ± эрдэлээтэ : « Ыґыах - бу дьиІнээх интернациональнай бырааґынньык . Ол да иґин В . А . Штыров президенниир кэмигэр Мирнэй куоракка ыґыах хайаан да ыытыллыахтаах диэн ыйаа ± ы таґааран маннык улахан дьыала олоххо киирдэ . Биґиги ібµгэлэрбит ірі туппут киґи киґиэхэ сыґыанын бу бырааґынньык илэ - чахчы кэрэґилиир . Олох ыарахаттарын тулуйан , хайдахтаах курдук духуобунай баайы сµгэн илдьэ кэлбиттэрин кірдµбµт . Ыґыахха дьон - норуот мустан , кыстык хайдах ааспытын , кэлэр кыстыгы хайдах туорууру , инники былааннарын кэпсэтэр идэлээхтэр . Биґиги билигин инники олохпутун тµстµµр чуолкай соруктаах , стратегическай программалаах олоробут . Ону олоххо киллэрсэр алмаастаах оройуон тэрилтэлэриниин биир ситимнээхпит , инникитин да бииргэ буолуохпут . Ыґыах алгыґа эґиэхэ тиийиэхтин , Мирнэй оройуонун олохтоохторугар ил - эйэ тускулланнын ! » . Ол кэннэ ОлоІхо ыґыа ± а аґыллыбытын кэрэґилээн Ытык Дуо ± аны ірі аста . ОлоІхо ыґыа ± ар ыраахтан - чугастан ыалдьыттар мустан спортивнай , ырыа - тойук , олоІхо , оґуохай кірµн кі ± µлµттэн туттулар , кµін кµрэстэстилэр . Тірµт культура кірµІнэригэр сµрµннээн бэйэбит о ± олорбут киирсибит буоллахтарына , культурнай тэрээґиннэргэ , спортивнай кµрэхтэґиилэргэ , кэрэ кыыс куонкуруґугар олохтоохтор хото кытыннылар . ОлоІхо ыґыа ± а Мирнэйгэ ыытылларын туруорсубут киґинэн , биллэн турар , оччолорго СР Президенинэн олорбут В . А . Штыров буолар . « ОлоІхо ыґыа ± а сыл аайы тупсан , эбиллэн - байан иґэрэ харахха быра ± ыллар . Улуустар устун айаннаан , билигин промышленнай оройуоннарга та ± ыста . Дьон µірбµт , астыммыт сирэйиттэн - хара ± ыттан кірдіххі , бырааґынньык табылынна . Дууґаларыгар хаалларан кэлин да бу бырааґынньык µтµі µгэґин салгыы туруохтара диэн киґи эрэнэр . Биґиги ыґыахпыт далааґына , этэр санаата киэІинэн хайа ба ± арар республика тас іттµгэр тахсар кыахтаах » , - диэтэ кини ыґыах хайдах ааґан эрэрин ыйыталаспыппытыгар . Магадан уобалаґын губернатора Николай Дудов : « Мин ыґыахха сыл аайы сылдьабын уонна тірµт µгэстэригэр маннык харыстабыллаахтык сыґыаннаґар баай культуралаах республикалыын сэргэстэґэ олорорбутунан киэн туттабын . Эґигини кірін µтµктэн соторутаа ± ыта бэйэбитигэр эбээннэр СаІа дьылларын бэлиэтээтибит . Астыммыт , µірбµт дьону кірір олус µчµгэй . Ити олоххо , µлэ ± э µтµі іттµнэн сабыдыаллыыра чахчы . Сотору кэминэн олоххут таґымынан Дальнай Востокка , Россия ± а да бастыІнар кэккэлэригэр тахсаргытыгар ба ± арабын ! » - диэтэ . Икки кµннээх тµµн Чуоналыыр алаас µрдµнэн ырыа - тойук , олоІхо - оґуохай доллоґуйа кутулунна . ОлоІхо ыґыа ± ын бэлиэтин Ытык Дуо ± аны ОлоІхо 10 сылын сµрµннµµр комитет председателэ А . Н . Жирков Ньурба улууґун баґылыга В . М . Прокопьевка туттарда . Јтірµнэн маннык ыґыахха сылдьа иликпит диэн саха дьонуттан элбэ ± и иґиттим , олус баай культуралаах омук эбиккит , дьиІнээх ыґыахха сырыттыбыт диэн омук , нуучча дьоно махтаннылар . Икки іттµттэн туох баардаахтарын утары уунан , кыґаллан - мµґэллэн промышленнай оройуоІІа хаґан да буолбатах µчµгэй ыґыах ыґылынна . Айыл ± а уонна киґи ыкса ситимІэ киирэн - халлаан кінін , кµннµµн µірэн , санаалыын астынан ыалдьытымсах Мирнэй куораттан « Эґиил Ньурба ± а кірсµіххэ диэри ! » диэн ара ± ыстыбыт . Антонина ЭВЕРСТОВА . Виктор ЯКОВЛЕВ ( СИА ) хаартыска ± а тµґэриилэрэ . XVIII - c µйэ ортотугар Россия чинчийээччитэ А . Ф . Миддендорф « Эриэдэл Бэргэн » оло ? хо са ? аланыытын кылгас ис хо ? оонун нууччалыы тылынан суруйбута . Онтон А . Я . Уваровскай « Эрэйдээх - буруйдаах Эр Со ? отох » оло ? хото 1851 сыллаахха академик О . Н . Бетлингк « Сахалар тылларын ту ? унан » диэн научнай µлэтигэр сы ? ыарыы бы ? ыытынан сахалыы уонна немецтии тылынан бэчээттэммитэ . Саха сиригэр кіскі кэлэн олорон фольклору хомуйбут улахан і ? ілііх дьонунан , ол и ? игэр , И . А . Худяков , Э . К . Пекарскай , С . В . Ястремскай уо . д . а . оло ? холору хомуйан уонна сэ ? энинэн суруйан , тылбаастаан бастакы чинчийиини о ? орбуттара . Бу балаґа ± а биирдиилээн да буоллар араас ис хоґоонноох суруктар кииртэлииллэр . Кэнники кэмІэ хас да киґиттэн биир тэрилтэ ± э µлэлиир коллегаларын кытта кистэлэІ тапталларын , нууччалыы эттэххэ , служебнай романнарын , туґунан суруктар кииртэлээтилэр . Бу дьон то ± о эрэ , " сіпкі гыммыппын дуу , сыыспыппын дуу бэйэм да билбэппин " дииллэр эбит . Оттон ону туораттан биирдэ быґааран кэбиґэр эмиэ табыллыбат курдук . Арай , санааны µллэстии , атын дьон туох диирин истии , ба ± ар , туох эрэ тµмµккэ а ± алыа эбитэ дуу . . . Эбэтэр ити кэпсэтии тірµт таарыллыа суохтаа ± а эбитэ дуу . . . Ол да буоллар бµгµн , аа ± ааччы , эн биґикки ити тема ± а суруктар киирбиттэринэн , дьон кірдіґµµтµнэн , ханныгын да иґин , кэпсэтиигэ холонон кірµіххэ . " Хос эбэтэр кини ? Тал ! " Тыа сириттэн дьоллоох Дьокуускайга кэлбитим номнуо уонтан тахса сыл буола о ± уста . Куорат биир обургу тэрилтэтигэр µлэлиибин . Бу тухары араас дьиэ ± э барытыгар куруук хос куортамнаан олорбутум . Билигин да оннук курдук олордо ± ум . Арыый тупсубута диэн , уопсай дьиэ . Онтубут да остуоруйалаах . Сааґылаан кэпсээтэххэ маннык . Ґлэбитигэр эр киґи диэн кэмчи дойдута . Биир эмэ уол кэллэ ± инэ кэргэннээх , о ± олоох - уруулаах буолара . Оччолортон оннук . Биґиги µірэхпитин бµтэрбит эдэр кыргыттар ол уолаттары кытта оонньоґорбут , кµлэрбит , ханна эмэ хампаанньанан кµµлэйдии барарбыт ханна барыай ? Бээтинсэ ахсын µлэбит биир хоґугар хайаан да мустар идэлэммиппит . Бырааґынньыктар кэннилэриттэн эмиэ хаґыа да буолан " салгыы " хааларбыт . Тµµннэри кимиэхэ эмэ суксуруґарбыт . Арай ону , салайааччыларбыт , сааґыра барбыт дьахталлар , сібµлээбэт этилэр . Ону аґа ± астык биллэрэр буолан барбыттара . Мунньахха мі ± іллірі - этэллэрэ µксээбитэ . Эдэр дьон ону истиэхпит дуо ? Барыта тіттірµтµн курдук буолан иґэр эбит , аны санаатахха . Бээтинсэ кµн арыт µлэбититтэн кµрээн µчµгэй киинэлэргэ барарбыт , о ± олор курдук суксуруґан мороженай сии диэн ааттаан " сµтэрбит " . Ким эмэ кэмпиэт , шоколад а ± алан кµндµлээтэ ± инэ мустарбыт . Ол аайы барытыгар биґиги , кыргыттар , мі ± µллэн , сэмэлэнэн иґэрбит . Арай , то ± о эрэ уолаттарбытын биирдэ да міхпіттір этэ . Хата , тібілірµттэн имэриллэллэрэ . Биґигиттэн кібі µлэлээбэтэллэр да , куруук кинилэр сµрэхтээх , µлэґит ааттаа ± а аатыраллара . Хамнастара , бириэмийэлэрэ да барыбытыттан куруук ботуччу , ойуччу буолара . Оннук сылдьан а ± ыйах сыл иґигэр µлэбитигэр " иІмэтэх " уолаттарбыт хата дьиэлэнэн - уоттанан хаалбыттара . Чэ , мин ону туох да диэбэппин . Сіп ээ , " мэ " диэтэхтэринэ , мин да киэр хайыґыа суох этим . Но , увы ! Чµічэ буоламмын баччааІІа диэри туох да уларыйыыта суох , кур бэйэм кубулуйбакка хаалла ± ым дуу диэн , арыт , испэр кµлэбин ээ . Ол сылдьан , эрчимнээх эдэр сааспар уйдаран , бииргэ µлэлиир кэргэннээх , о ± олоох уолбун сібµлээн кэбиспитим . Ону бэйэм да ійдіібіккі хаалбытым . Кини сарсыарда аайы µлэлиир остуолбар таптал тылынан арыалламмыт кыракый суруктары уурара , арыт баанчыктаах шоколад сытар буолара . Бырааґынньыктарга тыыннаах сибэкки дьірбітµн бэлэхтиирэ . Ґлэбитигэр кµнµ - кµннµктээн бииргэ сылдьарбыт , бииргэ эбиэттиирбит . Устунан кини дьиэтигэр да барара , хоноро сэдэхсийэн барбыта . Тапталга куустарбыт дьон хайдах уларыйалларын бэйэ ± ит сэрэйэн эрдэххит . Оттон мин кини кэргэннээ ± ин , о ± олоо ± ун туґунан тібібір о ± устаран да кірбіт этим . Биґиги чугастыыбытын µлэбитигэр бары билэллэрэ . Онно наадыйбат этибит . Кэннибититтэн тугу кэпсэтэллэригэр да кыґаллыбат , ол туґунан толкуйдаан да кірбіт эбиппит , аны санаатахха . Оннук дьоллоох кµннэр - дьыллар устан ааґан испиттэрэ . Кыргыттар мі ± µллэрбитигэр эбии , сотору - сотору аны биирдии - биирдии кабинекка ыІырыллар аатыгар тµспµппµт . Онно куруук : " Эн , µрдµк µірэхтээххин . Онон бэйэ ± эр паараны бул . Ол гынан баран , атын сиргэ " , - онтон да атын араас ыйыыны - кэрдиини , сµбэни - аманы барытын истэрбит . Оттон биирдэ ыІыран ыланнар миэхэ этэллэр : " Бэйи эрэ , эн куортамнаан олоро ± ун . Оттон биґиги эйиэхэ уопсайга хос бэрдэрээри гынабыт . Бакаа биир сылга . ДьиІэр , хоско наадыйааччы элбэх ээ . Ол гынан баран , биґиги эйигин таллыбыт , кыґал ± алаах диэн . Ону ійдіі ! Јссі биири этэбит , тал ! Кини эбэтэр хос ! - диэн турдулар . Биллэн турар , мин хос диэтэ ± им дии . Оттон до ± орбунаан син биир кистээн кірсірбµт биллэр этэ буолла ± а . Ол аайы хоґум ааныгар кэлэн кэтээн турбаттара чахчы . Сыл - хонук ааґан испитэ . Биирдэ мин киниттэн о ± о кµµтэрбин билбитим . То ± о эбитэ буолла , акаарытыйбыппын . Дьиэм - уотум суох диэн матыыптаан , тиийэн тµґэттэрэн кэбиспитим . Онтон ыла биґиги икки ардыбытыгар туох эрэ мэґэйдиир курдук буолан барбыта . Устунан тэйсэн , кірсірбµт улам сэдэхсийэн , кэлин киґим µлэлиир да хоспор киирбэт буолан хаалбыта . Кірµдµіргэ кірµстэхпитинэ , сирэйин - хара ± ын кистиирэ , уруккутун курдук кэпсэтэртэн куотунарын сэрэйэрим . Мин да кµµспµнэн сырсыбата ± ым . Арай , онно биир олус µірбµт кыысчаан баара . Миэхэ эмиэ да сотору - сотору сыбыытыырга дылыта ( кини биґиги сыґыаммытын олус µчµгэйдик кірі - билэ сылдьара ) , эмиэ да коллектив бырааґынньыгын кэнниттэн ( µлэбитинэн син биир кірсірбµт ) биллэ " аґаан " баран , миигин µі ± эртэн , абааґы кірірµттэн соло булбат этэ . Били , " Что у трезвого на уме , то у пьяного на языке " дииллэрин курдук . Кэлин билбитим , ол кыыс мин до ± орбун уруккуттан сібµлµµр эбит . Кірсµґµµ кірсµґµµнэн . Уоттаах да таптал сойор кэмэ - кэрдиитэ диэн баар буолар эбит . Кини µлэтиттэн барбыта . Кэлин кэргэниттэн арахсыбыт , атын кыыска улдьаарбыт сура ± ын истибитим . Долгуйаана . Дьокуускай . Хайдах буолабын ? Мин ХаІалас улууґун биир тыатыгар µлэлиибин . Сааґым 26 . Оло ± уІ іссі да иннигэр диэххит эрээри , биир киґини дьиІнээхтик таптаан хайдах да буолуохпун билбэт буолбутум ыраатта . Кини эрэ баар буолан , ханна да барбакка манна иІнэн сылдьабын диэтэхпинэ , омуннааґын суох . Кини миигиттэн 14 сыл а ± а . Иллээх , эйэлээх олохтоох ыал а ± ата . Мин кистээн таптыырбын таайан да кірбіт , билбэт , сэрэйбэт . Оттон мин хас сарсыарда аайы кини саІатын истээри , кини хайдах туттан - хаптан , тугу таІнан - симэнэн киирэн кэлэрин кіріірµ , мин аттыбынан ааґарыгар минньигэс туймаардар сытын да ылан хаалаары , µлэбэр куруутун эрдэ тиийэбин , киэґэтин хойутуу тіннібµн . Аттыбар кэлэн тугу эмэ ыйытта ± ына , чугас турда ± ына , кэккэлэґэ олордо ± уна дьолбуттан кітµіхпµн кынатым эрэ суо ± а мэґэйдиир . Долгуйан билэрбин да умнабын , сатыырбын да сатаабат курдук буолабын . Кини атыттартан миэхэ оннук ураты . Ардыгар саныыбын ээ , биирдэ олорор олоххо тапталым туґугар охсуґуохтаахпын диэн . Оччо ± о киниэхэ тапталбар билинэн баран сылдьыахпын ба ± аран кэлэбин . Туох диэ эбитэ буолла , билбэтим . Ол гынан баран , наґаа кыбыстабын , эмиэ да саллабын . Арай , кини бэйэтэ кэлэн : " Кіссµµлэґиэх " , - диирэ эбитэ буоллар , саараабакка сібµлэґиэх этим . Билбэтим , сыыґарым дуу , табарым дуу . . . Санаа ± а тµспµт кыыс . Ааспытын кэннэ санаатахха Киґи бу орто дойдуга баарын тухары тапталга наадыйар . Таптыан уонна таптатыан ба ± арар . Ол олох сокуона . Ол гынан баран , сорохтор тапталларын кµµтэн дуу , кірдіін дуу олохторун аІарын онно ыытыахтарын да сіп . Оттон сорохтор таптаатыбыт диэн баран , эдэркээн о ± олуу тырыбыныы кітµіхтэрэ . Тулаларыгар туох баарын да умнуохтара . Ол иґин этэллэр , таптал диэн ураты кµµс , абылыыр ап диэн . ОнтуІ киґи сааґыттан тутулуга суох . Оттон биир коллективка µлэлиир киґигин кытта кірсµґµµІ , буолан баран , кэргэннээх , о ± олоох - уруулаах буоллахха . . . Аан бастакы долгутуулаах билсиґии , кірсµґµµ , билинии бу барыта сыґыан са ± аланыыта эрэ буолла ± а дии . Ити кэмІэ туох барыта кэрэ , сырдык , µчµгэй . Туох буолуо ± ун туґунан санаан да кірбіккµн . Кинилиин кµн да аайы кірсіргі бэлэмІин . ЈйµІ - санааІ онон эрэ толору . Оттон дьиІэр , бииргэ µлэлиир киґигин кытта кірсірµІ иґэ - истээх диэн этэллэрэ , суруйаллара кырдьык . То ± о диэтэххэ , эґиги тускутунан , тапталгыт бастакы сирэйэ арыллыа ± ыттан , бииргэ µлэлиир дьоІІут хайда ± ын , тугун барытын ытыска ууран биэрэр курдук кірі , билэ сылдьаллар . Эґиги истиІ кірсµґµµгµт салаллан иґэрин син биир кэтииллэр - маныыллар . Биир тылынан эттэххэ , ба ± ар - ба ± арыма , кµнµскµ эбиэт , киэґээІІи аґылык , кимнээххэ эрэ ыстыыр ыас буола ± ыт . Оттон истиІ кірсµґµµ ( служебнай роман ) , истиІ кірсµґµµнэн . Туох барыта кээмэйдээх , кэрдиистээх . Туох барыта тµмµктээх . Кимиэхэ эрэ ситиґиинэн , кимиэхэ эрэ хотторуунан , арахсыынан . Эбэтэр µксµгэр биирэ µлэтиттэн атын сиргэ кіґір . Эбэтэр тапталга уйдаран , µлэ ± эр ситиґиилэнэн сылдьыаххын эмиэ сіп . Дария Александровна . Иоган Егорович Новосибирскайга сахалары түмпүт үтү ³ лээх . 1994 сыллаахха устудьуоннар түмсүүлэригэр ( землячество ) олоҕуран сахалар уопсай холбо ´ уктара тэриллибитэ ( бастакы бэрэсидьиэннэрэ М . Е . Романов ) . Бу статус олохтоох былаа ´ ы уонна Саха £ р ³ спүүбүлүкэтин кытары сибээ ´ и с ³ ргүппүтэ . Ити тэрилтэ и ´ инэн 1995 сыллаахтан Иоган Егорович бэтэрээннэр секцияларын тэрийбитэ . 1998 с . кинини вице - бэрэсидьиэнинэн талбыттара . 2001 сылтан бэрэсидьиэнинэн урбаанньыт Т . Т . Тимофеев үлэлиир . 1998 сылтан муус устарга ³ р ³ спүүбүлүкэ күнүн бэлиэтиир буолбуттара . Итинтэн сиэттэрэн сыллата ы ´ ыах ы ´ ыллар , ыччаттар куорат , уобалас тэрээ ´ иннэригэр кыттыылара үгэс курдук олохсуйан барбыта . 1724 сыллаахха олунньу 8 кµнµгэр Петр I дьаґал биэриитинэн Сенат Россия Наукатын академиятын тэрийэр туґунан ыйаа ± ы таґаарбыта . 1925 сыллаахха академия ССРС Наукаларын академията диэн уларытыллан ааттаммыта . Союз µрэллибитин кэннэ 1991 сыллаахха академия бастакы аата тіттірµ эргийбитэ . Россия научнай эйгэтин лидеринэн биллэр академик Юрий Сергеевич Осипов ити кэмтэн ыла билиІІэ диэри академия президенин быґыытынан наука сайдыытын салайа олорор . РНА наука араас салааларынан 9 салаа µлэтин , академия 3 региональнай салааларын , 14 региоІІа научнай кииннэр µлэлэрин сµрµннµµр . Биґиги республикабытыгар 60 сыл анараа іттµгэр тэриллибит Саха сиринээ ± и Научнай киин , кини састаабыгар киирэр научнай - чинчийэр институттар айымньылаахтык µлэлии - хамсыы олороллор . Маны таґынан бастакы Президент М . Е . Николаев ыйаа ± ынан тэриллибит СР Наукатын академията бу ааспыт ахсынньыга 15 сыллаах µбµлµійµн бэлиэтээтэ . Россия учуонайдара наука ситиґиилэрин олоххо киллэриигэ экономика , промышленность , производство іттµлэриттэн интэриэс , наадыйыы суох диэн суІхараллара . Билигин государство уопсай туруга бі ± іргіін , экономика бары салааларыгар хамсааґын та ± ыста . Манан сибээстээн учуонайдар дойду регионнарын , Дальнай Восток , Урал , Саха сирин со ± уруу іттµн сайыннарыы программаларыгар кыттыґан µлэлээн эрэллэр . СаІа технологияларга , нанотехнологияларга , инновацияларга интэриэс улаатта . Науканы µбµлээґин саІа кірµІэ олоххо киирдэ . Онон учуонайдар айымньылаах µлэ ± э кіхтірі улаатта . Айымньылаах µлэ ± э дьулуур у ± араабат Александр Пахомов , СР Наука ± а уонна профессиональнай µірэхтээґиІІэ министрэ Наука эйгэтигэр 2008 сыл республика µрдµнэн В . П . Ларионов сылынан биллэриллибитэ . Сахаттан бастакы академик республика наукатын сайдыытыгар кылаата сµІкэн . Кини аатынан эдэр учуонайдарга уонна специалистарга анал граннар туттарыллар буоллулар . Ларионовскай аа ± ыылар ыччаты наука ± а сирдиир µтµі µгэскэ кубулуйдулар . Академик Ларионов аатынан сквер киин куорат биир кэрэ миэстэтинэн буолла . Президент Д . А . Медведев Россия государствота экономикатын сµрµн салааларын сайыннарыытыгар 4 " И " иґигэр инновация ± а , наука киллэрэр µрдµк технологияларыгар тирэ ± ириэ диэн бэлиэтээн турар . Дойду экономикатын стратегическай суолталаах хайысхаларыгар барар µлэлэри научнай іттµнэн хааччыйыы соруга учуонайдарга сµктэрилиннэ . Саха сиригэр олоххо киирэ турар мэІэ бырайыактарга , " Схема - 2020 " бідіІ инвестиционнай бырайыакка республика научнай кыа ± ын туґаныы кідьµµґµн µрдэтэр соругу толорууга µлэлээтибит . Наука уонна профессиональнай µірэхтээґин эйгэтэ Саха сиригэр µлэлии кэлбит Россия бідіІ компанияларын кытта производство кідьµµґµн µрдэтиигэ , мэІэ бырайыактары научнай іттµнэн хааччыйыыга , µлэґит кадрдары , специалистары бэлэмнээґиІІэ , айыл ± а ± а уонна доруобуйа харыстабылын боппуруостарыгар бииргэ алтыґан ыкса µлэлииллэригэр бастакы хардыылар оІоґулуннулар . БідіІ компаниялары , предприятиелары кытта дуогабардар тµґэрсилиннилэр . Кэккэ институттар итинник дуогабардаах µлэлэри толоро сылдьаллар . Министерство Саха сиринээ ± и Научнай киини кытта бииргэ " Схема - 2020 " чэрчитинэн Саха Республикатыгар тутуллар объектар кідьµµстэрин уонна куттала суохтарын кэтээн кірµµгэ итиэннэ Эльконнаа ± ы хайа - металлургическай комбинат дьайар зонатыгар радиационнай куттал суох буолуутун уонна нэґилиэнньэ доруобуйатын харыстааґыІІІа научнай µлэлэр программаларын ылыммыта . Иккиґинэн , бэлиэтээн эттэххэ , наука тэрилтэлэрэ государственнай сакааґынан ааспыт сылга уопсайа 168567 , 0 тыґ . солкуобайдаах чинчийэр µлэлэри толордулар . Республика Президенин уонна Правительствотын сорудахтарынан ураты суолталаах научнай - чинчийэр µлэлэргэ 2009 - 2011 сылларга уопсайа 30 міл . солкуобай бюджеттан эбии µбµлээґин кірµллµіхтээх . Научнай - чинчийэр µлэлэр тµмµктэрин производство ± а киллэриини кі ± µлµµргэ Президент дьаґалынан министерство республика социальнай - экономическай сайдыытыгар суолталаах бастыІ µлэлэри тµмэн , чуолкайдыыр , µбµлµµр , туох кідьµµстээхтэрин хонтуруоллуур туґунан балаґыанньаны ырытан оІорбута . Наука тэрилтэлэрэ Фундаментальнай чинчийиилэр Российскай фондалара кі ± µлµµр научнай µлэлэрин толорууга µлэлэґэн граннары ылаллар . Наука ± а , эдэр учуонайдарга , специалистарга государственнай ійібµлµ хааччыйыыга кэккэ дьаґаллары ылынаммыт , µлэ бара турар . Эдэр учуонайдары уонна специалистары ійµµр , научнай µлэ ± э кі ± µлµµр инниттэн анал граннар , бириэмийэлэр , онтон да атын биґириир дьаґаллар ылыллыбыттарын тµмµгэр сыл ахсын бастыІнар ааттаналлар , наука ± а ыкса ылсан µлэлээґин кі ± µлэнэр . Ол курдук Президент сыл аайы туттарыллар 30 - туу тыґыынча харчылаах 25 анал грана , академик Ларионов 30 - туу тыґыынча харчылаах биэс грана , µс 15 - тии тыґыынча харчылаах грана , А . И . Кузьмин аатынан биир 20 тыґыынчалаах грант , µс Государственнай бириэмийэ , аспираннарга уонна эдэр учуонайдарга госстипендия , 33 саастарыгар диэри саастаах учуонайдарга кандидатскай µлэни кімµскээбитин иґин республика аатыттан биир кэмнээх ійібµл харчы кірµллэллэр . СР Наукаларын академиятын статуґун туґунан республика наука эйгэтигэр ылыммыт сокуонугар чуолкайдааґын , академия штатын , µлэґиттэрин хамнаґын тустарынан Президент саІа ыйаахтара бэлэмнэниллибиттэрэ . Академия µлэтин кідьµµґµн µрдэтиигэ , научнай кадрдарын социальнай іттµнэн ійііґµІІэ салгыы µлэ ыытыллар . Быйыл Саха сиринээ ± и Научнай киин тэрилибитэ 60 сылын бэлиэтиир . Манан сибээстээн Правительство суотугар киин научнай тэрилтэлэригэр 2008 - 2009 с . с . 35 , 0 міл . суумалаах научнай тэриллэр ылыллыахтара , µбµлµій тэрээґиннэрэ ыытыллыахтара . Республика ± а бюджет µлэґиттэрин дьиэнэн хааччыйыы программатын чэрчитинэн Киин научнай µлэґиттэригэр 20 квартира бэриллэрэ кµµтµллэр . Наука µлэґиттэригэр , чуолаан , эдэр учуонайдарга олорор дьиэ боппуруоґа тирээн турар суолталаах . Ити туґунан ПрезидеІІэ Наука уонна профессиональнай µірэхтээґин министерствота , Саха сиринээ ± и научнай киин уонна республика Наукаларын академиятын кыттыгас туруорсуу киллэрбиттэрэ . Онон учуонайдарга олорор дьиэ комплексын 2010 - 2011 сылларга тутан киллэрэр туґунан быґаарыыны ылыллыбыта . Ааспыт сылга научнай ыччат декадата , Лаврентьевскай , Ларионовскай аа ± ыылар , Нерюнгрига наука уонна профессиональнай µірэхтээґин Кµннэрэ , бу эйгэ ± э баар проблемалары дьµµллэґэр " тігµрµк остуоллар " , тымныы климаттаах регионнарга матырыйааллар уонна массыыналар бі ± і буолууларын проблемаларыгар анан ыытыллыбыт IV Евразийскай симпозиум , тайах харыстабылыгар аналлаах IV норуоттар икки ардыларынаа ± ы симпозиум , Пекарскай , Серошевскай 150 саастарыгар анаммыт норуоттар икки ардыларынаа ± ы конференциялар , республика Наукатын академиятын 15 сыллаах µбµлµійэ , онтон да атын тэрээґиннэргэ элбэх µлэ ыытыллыбыта . Бу µµммµт сылга наука оруолун , суолтатын µрдэтиигэ , учуонайдар айымньылаах µлэлэрэ кідьµµстээх буолуутугар туґуламмыт µлэни утумнаахтык салгыахпыт . Биґиги Сахабыт сирэ айыл ± атын кэрэтинэн , баайынан , ыалдьытымсах , µлэґит дьонунан эрэ буолбакка , µірэ ± и - билиини , науканы µрдµктµк баґылаабыт , аан дойдуга биллэр учуонайдардаах , Россия инники кµінµгэр иґэр регионун быґыытынан биллэр . Бу µрдµк билиниини айымньылаах уонна бэриниилээх µлэлэринэн ситиґэ сылдьар республика наукатын эйгэтин бары µлэґиттэрин бµгµІІµ бырааґынньыгынан итиитик , истиІник э ± эрдэлиибин ! МэІэ бырайыактарга мэІэстэн Александр Сафронов , РНА Сибиирдээ ± и салаатын Саха сиринээ ± и Научнай киинин председателэ , РНА Сибиирдээ ± и салаатын Нефть уонна газ проблемаларыгар институтун директора МэІэ бырайыактары научнай іттµнэн хааччыйыыга кэккэ институттарга µлэлэр бара тураллар . Ол курдук Нефть уонна газ проблемаларын чинчийэр институт ИСТА уонна Чайанда - Хабаровскай магистральнай газопровод тутуллуохтаах трассаларын эргин сытар небтээх , газтаах сирдэр тіґі кэскиллээхтэрин , саппаастаахтарын сыаналыыр µлэни ыытар . Березовскай намтал илин эІэригэр нефть хойуутук µіскээн сытар зоната баар буолуон сіп диэн саба ± алыыбыт . Инстиутут этии киллэриитинэн Алдан - Майа икки ардыгар сейсмическэй туругу чинчийэр µлэлэр сіргµтµлµннµлэр . Неби хостооґуну µрдэтиигэ туґуламмыт экспериментальнай µлэлэр бара тураллар . Алмаас уонна кµндµ металлар геологияларын института республика минеральнай - сырьевой базатын улаатыннарарга туґуламмыт чинчийэр µлэлэри ыыта олорор . Ол курдук 2008 сылга республика интэриэґинэн салайтаран кэккэ геологическай производственнай сулууспалар сакаастарынан 5825 , 8 тыґыынча солкуобай суумалаах 25 бырайыагынан чинчийиилэри ыыттылар . Ирбэт тоІу чинчийэр институт республика сирин ньуурун , ирбэт тоІун уонна экологическай карталарын араас кірµІнэрин оІордо . Ити ханнык ба ± арар µлэлэри бырайыактыырга , инженернэй тутуулары ыытыыга кімілііх буолуохтара . Институт ирбэт тоІноох сиргэ тутуллар инженернэй тутуулар бі ± і туруктаах буолууларыгар итиэннэ тулалыыр айыл ± аны харыстыыр суолталаах инженернэй суоттааґыннары , билгэлиир µлэлэри толордо . Дьыл бары кэмигэр µлэлиир республика транспортнай ситимин тутууга сыґыаннаах міккµірдээх уонна туга - хайда ± а биллэ илик ханнык тµгэннэргэ бол ± омтону уурар чуолкайданна . Хотугу сир физико - техническэй проблемаларыгар институт энергетика ± а отдела Саха сирин со ± уруу іттµгэр ГЭС каскадтарын , кыра кыамталаах атомнай станциялары , мини - ТЭЦ уонна ГЭС станцияларын тутуунан сибээстээн айыл ± а уонна социальнай усулуобуйа уларыйыыларын барыллааґыІІа , энергия атын кірµІнэрин туттууга научнай тµмµктээґиннэри оІордо . Ыстаал Ст - 3 уонна 09Г2С кірµІнэрин нано уонна субристаллическай структура ± а кіґірµµ технологиятын тобулуу тµмµгэр ыстаал бу кірµІнэрэ 2 - 3 тігµл бі ± і буолуулара ситиґилиннэ . Онон хоту сир усулуобуйатыгар µлэлиир техника ± а туттуллар µгµс деталлары оІорууга бу улахан суолталаах научнай µлэнэн буолар . Биология инситута ИСТА ситимин тардыынан , ГЭС станцияларын тутуунан сибээстээн сир кырса , уу , µµнээйи , нэґилиэнньэ уонна хамсыыр харамай туруктара хайда ± ын быґаарар µлэлэри ыытта . Трасса ааґар сирдэригэр сир кырсын уонна µµнээйи карталара оІоґулунна . Хамсыыр харамай уонна µµнээйи кірµІнэрин арааґын кірдірір таблицалар , сµтэн эрэр кірµІнэр реестрдэрэ бэлэмнэннилэр . Хотугу сир хайа дьыалаларыгар института сир аннынаа ± ы тымныы режимнээх рудниктары бырайыактааґыІІа тымныыны тулуйбат матырыйааллары туґаныыны киллэрэр табыгаґа суо ± ун , температура хайа боруодаларын свойстволарын уларытарын учуоттуур наадаа ± ын дакаастыыр чинчийиилэри ыыппыт µлэлэрэ норуот хаґаайыстыбатын µгµс салааларыгар туґаныллыахтарын сіп . Ол курдук тоннеллэри , сир аннынаанаа ± ы тирэхтэри , суоллары уо . д . а . бі ± і хаачыстыбалаах оІорорго бу научнай µлэлэр улахан суолталаахтар . Матырыйааллары кытта µлэ ± э нанотехнологияны туттуу чааґыгар Нефть уонна газ институтугар ураты бі ± і эрэґиинэ кірµІэ ылылынна . Маны сэргэ кіпсіркій хайа ± астардаах эластомердардарга хайа ± астарыгар нанокомпоненнары уонна о ± унуохтуур уба ± аґы уган оІоруу технологията баар буолла . Технология аалыллыыны , алдьаныыны намтатар . Турбалыы маркалаах полиэтилени бі ± іргітіргі металл оксидын ультрадисперснэй бороґуогун эбэн биэрии ньымата булулунна . Ити курдук айымньылаах µлэ ± э саІаттан саІа кыахтар арыллаллар . Елена Иванова бэлэмнээтэ . Ыам ыйын бырааһынньыктарын саҕана Ленскэйгэ биир дьахтар эр киһини быһахтаан кэбиспит . Биллэн турар , арыгылыы олорон иирсээн - айдаан кэнниттэн . Эр киһи тутатына миэстэтигэр өлбүт . Мин ійµі - тайаа ылан ботуоІкабын сµгэн Чыычаах іті ± ір барбытым . Оо , ір да хааман тиийбитим , сайыІІы тµµн бу сатыылаан тµґэн эрэрэ . Кулгаахпар кумаар тыІкынаан ытаабыта , кµімэйбэр кытаанах хомуок ыга аспыта . Мин убайым Чыычаах іті ± µн таґыгар кэлэн турарым . Чэй ірµнэн кіхсµм хараарбытын аґарынан тыын ыла тµґээри ыксаабата ± ым , былыргы µйэтинээ ± и чиргэл бэрэбинэ µрдµгэр олорбутум . Санаабар сµµсчэкэ сылы курдары бу кірін олорор курдугум . . . * * * Рахил тэлиэгэттэн тµспµтэ . Арыаллаан иґэр µрээтинньиктэр кинини батыґыннаран ынах саа ± а сыбахтаах кыракый бала ± ан диэки хаамсыбыттара . Ампаар ойо ± оґугар бааллан сытар ыт ханныктык эмэтик " ньоІ ! " диэбитэ . Иґирдьэ , оґох чанчыгар биир ньылбараІ харахтаах о ± онньор киґи харааран хаалбыт алтан чаанньыгын кытта бодьуустаґа олороро . - Дорообо ! О ± онньор ! Онуоха дьиэлээх , ыалдьыттарын чарапчыланан кірі - кірі : - КэпсиэІ , - диэтэ . - Кимнээхтэргитий ? Сорох хара ± а - кіґі да кірбіт . - Ґрээтинньиктэрбит . Эйиэхэ дьахтар а ± аллыбыт . Аґата ± ын , тута ± ын . Сіп дуо ? ! Сыылынай ! Хата , бурдуккун ыґыа , аскын астыа . . . Онон кэпсэтии сµнньэ итинэн бµппµтэ , Бабын о ± онньор " сіп " дииригэр эрэ тиийэр . Онтон дьахтарга туґаайан , биир кылаабынайдара буолааччы этэр : " Смотри ! КуотуоІ да сэрэн . Бэйэ ± иттэн бэйэІ хоргутуоІ ! ЈйдіітµІ дуо . . . " Дьахтар саІата суох кэ ± ис гынна . Онон кэпсэтии бµппµтэ . Киниэхэ µрээтинньик ууммут кумаа ± ытыгар баппыыскатын туруорбута . Онтон биир хаґаах дьахтар таґа ± аґын , утуйар таІаґын , чымадаанын уонна куул чиэппэрэ хоччоххой бурдук киллэрэн биэрэн баран , тахсан барбыта . Дьахтар ытаабыта . - Ну - нуу ! Кылаабынай µрээтинньик тохтоон былаатынан кіліґµнµн соппута . Харахтарын симириктии кірбµтэ . - Тулуйар кыа ± ым суох . . . - Рахил нарын тарбахтарынан сирэйин саба туттубута . - Оттон тугу санаабыккыный . . . Сокуону кэспитиІ . . . - µрээтинньик то ± о эрэ кібµілээбэккэ , а ± алыы амарахтык эппитэ . - Чэ барыта сотору ааґыа . . . Кірµім . . . Рахил таґырдьа тахсан µрээтинньиктэри кэннилэриттэн сайыспыттыы кірін туран хаалбыта . Ыксаабыттыы били бµтµннµµ харах уута буолбут тарбахтарынан сапсыйа хаалбыта . Кинилэр да сиэри хайдах тутуспат буолуохтарай . Хардары сапсыйбыттара . Кинилэр да дьоннор буоллахтара дии . Балачча барбахтыы тµґээт , ітіх таґынан , о ± онньор бурдук ыґар бааґынатын кыйа илин диэки кыракый , чоІхо ± ор алаас µрдµнэн ааґан иґэн , кырдьа ± ас µрээтинньик эргим - ургум кірді , тµіґµн муІунан салгыны дириІник ірі тыынна уонна эттэ : - Ээх ! Хайдахтаах курдук µчµгэйий : тиэриллибит сир сыта , от - мас тыллан эрэр сыта ! - Даа , - иккис хаґаах ымсыырбыттыы тииґин быыґынан сыыйда уонна атын тиэтэттэ , иґиирдэ . Ата айаннаан киирэн барда . - Кірµµй , Рахил турар . - Кэннин хайыґан кірі - кірі эмиэ атын тиэтэтэн барда . - Ээх ! Дьахтар , дьахтар . . . - Смотри ! - диэтэ онуоха сааґырбыт хаґаах . - Эн тыыттыІ ээ быґыыта , - бытыгын быыґынан кµллэ . - Ей богу . . . тойонуом , таІара баарына . . . ырааспын . . . - Ким билэр , тµµн бэркэ киирэн - тахсан тилигирээн эрэриІ . . . - Кырдьык уум кэлбэтэ ± э , - эдэр хаґаах билиннэ . - Эн да мин сааспар сµгµн сылдьыа суох этиІ . - Оннугун оннук да . . . - кырдьа ± ас хаґаах сібµлэґэрдии киэпкэтин устан , тара ± ай сµµґµн имэриннэ . - ТаІара баарына . . . куурба . . . буолуммат , - эдэр xаґаах эмиэ да бэккиґээбиттии , эмиэ да абаккарбыттыы сиргэ силлээтэ . - Јйдіі ! Ол эрээри биґи сµіґµлэр буолбатахпыт . - Јйдµµбµн . - ТаІара барытын кірін олорор , - уонна уоґун иґигэр ботугураан , кириэстэнэн ылла . Аба ± ам Бабын ол дьахтары бэйэтигэр олордон , ол саас кіміліін бурдуктарын ыспыттара . Рахил ону таґынан дьиэ ± э ону - маны гынара , ас астыыра , таІаґы - сабы абырахтыыра , ол быыґыгар кинигэ аа ± ара . Кини " вольнодумка " эбитэ дуу ? Соро ± ор кини ір да ір ытыыра . Бабын ону бµтэйдии сэрэйэрэЇ , ол эрээри хайыыр да кыа ± а суо ± а . Аймахтара БабыІІа ханнык эрэ нуучча дьахтара сыылка ± а кэлэн олорор сура ± ын истэн , дьахталлар хоннохторун анныгар уган окко сууламмыт буспутЇ , µілµллµбµт собо эбэтэр мунду кэґиилээх кэлэллэрэ . Рахил ыалдьыттарыгар эмиэ хардары иннэ эбэтэр тимэх биэрэн ыытара . Кини сахалыы " чот " диэн биир да тылы билбэт этэ . Ол са ± ана илиитинэн , ата ± ынан кіміліґµннэрэн син наадатын быґаарсара . Рахил сахалыы саІара µірэнэригэр Бабын кіміліґірі . Онтон Бабын сайын аймахтарыгар от µлэтигэр кіміліґірі . Кини баабый µлэґит этэ . Рахил тугу гына сатыай , тылланан баран , Бабыны кытта от мунньуґара . Бабын наар от охсоро . Ґксµн сиргэ отууланан , хоно сылдьан µлэлиирэ . Баралларыгар Бабын бала ± анын аанын хаґан да хатаабат , µіттµрэ ± инэн ааны баттатан эрэ кэбиґэрэ . Рахил , онуоха , сµрдээ ± ин дьиибэргиирэ , Бабын кµлэн эрэ кэбиґэрэїїїїїї : " Биґиэхэ ким да ааны хатааччыта суох " . Бµтµн ый аІара , сµµрбэччэ хонон µлэлээн кэлбиттэрэ , хайдах ааннарын баттатан барбыттарын курдук турар буолара . Оттон Рахил таІас ыйыыр быа ± а куурда уурбут таІаґа кинини суохтаабыттыы барбах тыалга хамсыы турара : " Оо умнан кэбиспиппин барарбар . . . " - диэтэ кини иґиллэр гына саІа аллайан . Онуоха Фомаа ( Рахил Бабыны итинник ааттыыра ) сµр сылаастык кини диэки кірін туран мичээрдээбитэ . " Манна ким кэлэн тыытыай . . . " " Уой ! Хата салгын сиэбэтэх дии . . . " ол курдук кинилэр бэрт сотору кэминэн бэйэ - бэйэлэрин кытта истиІ дьон курдук кэпсэтэр , бэл кірдііхтµк кµлэр да буолбуттара . Онуоха Рахил то ± о эрэ уратытык мичээрдээбитэ . Кини ітірдіі ± µтэ сууйбут таІаґын муннугар та ± айан сытыр ± алаан кірбµтэ . ТаІастан сууллубут сибиэґэй сыт сµрэ ± ин - быарын ортотунан киирбитэ . . . . Рахил таІастарын быаттан хомуйа туран , ыраах тіріібµт кыраайын санаан кэлбитэ . Кыыс хара ± ыттан уу - хаар баспыта . Кини ийэтэ да , а ± ата да іссі олох кыра эрдэ ± инэ ілбµттэрин барбах эрэ ійдµµрэ . Онтон ыла кини тулаайах хаалбыта . ТастыІ аймахтарын кірµµтµгэр олорон µірэммитэ . Онтон ити гимназия ± а сылдьан , кистэлэІ революционнай идея ± а уґуллубута . Онтон биир саас Первэй Маайга ыччат тµмсµµтµгэр кыттан , листовка тµІэтэ сылдьан , тутуллубута . Ол эрээри кэлин революционнай µлэтин тохтоппото ± ун иґин сууттанан , Сибииргэ сыылка ± а µµрµллµбµтэ . . . . . . Эр киґи сылаас , сымна ± ас илиитэ кинини санныттан кууґан ылбыта , Рахил харахтарын быґа симмитэ . Ол Бабын этэ . Онтон кини ійдµµ биэрбит , кыбыстыбыт курдук таІастарын хомуйа охсоот , бала ± анын диэки ыстаммыта . Бабын соґуйбуттуу дуу , хомойбуттуу дуу биир сиргэ туран хаалбыта . Тіґі турбута буолла , иґирдьэттэн кыыс кинини " Э - ээ , Фомаа " диэн ыІырар саІата иґиллибитэ . Фома истибитин итэ ± эйбэтэ ± э , хайдах эрэ тµµл курдук этэ . Ол эрээри , ол илэ этэ . Бабын дьиэтин диэки хаампыта . Рахил хайы - сах остуолга бірµік , ымдаан , лэппиэскэ уонна арыы уурбут этэ . " Чэйдиэххэ " ити тыллар киниэхэ сµр дьиктитик иґиллибиттэрэ . Бэл кыыс тас сэбэрэтэ кытта уларыйбыкка дылыта . " Таптал буолла ± а дуу ? " Оннук муодар ± аабыта кини . Тµµн кини таґырдьа тахсардыы туран харбыалаґан иґэн , дьахтарга кэтиллэ тµспµтэ . Кини ис эрэ таІаґынан турара . Бу сырыыга Рахил тілі кітін куоппата ± а . Эр киґи кµµстээх илиитигэр кирийэн биэрбитэ . БабыІІа , хаґан да бачча сааґыгар диэри дьахтар нарын , сымна ± ас этэ - сиинэ диэни билбэтэх киґиэхэ , соґуччу этэ . Барыта киґи µірµін уонна соґуйуон курдук буолбута . Онтон эр киґи дьахтары о ± о курдук кіті ± ін ылбыта . Рахил аккаастаммата ± а . Фомаа онно бэйэтин киґи курдук санаммыта . Эдэр дьахтар бастакы уо ± ар тµґэ сытан Бабыны " кэрэ ± ин да ± аны ! " диэбитэ уонна уІа - таала сытан " ах , какая я революционерка " - дии санаабыта . Ити олох кістµµтэ уонна кини дьыл ± ата этэ . Онтон ханна куотуоххунуй . Биир сылынан Чыычаах диэн уол тіріібµтэ . Онтон иккис уол , Аарык тіріібµтэ . Ол маІнайгы дьыл кинилэргэ анаабыт курдук , саас иккиэн ыспыт бурдуктара µµммµтэ да ± аны . Ол курдук µчµгэйдик да олорбуттара . Онтон Алдантан ҐрµІ Кімµс Кур Уола диэн сµрдээх сытыы киґи , хантан истэн ирдээн кэлэн тµбэґэ тµспµтэ буолла , Рахилы кµрэтэн илдьэ барбыта . Бабын эрэйдээх олбуор иґигэр уу - кырбас икки о ± отун кытта со ± ото ± ун туран хаалбыта . . . Мин тоІон дьагдьайыах курдук буолбутум , тµµн ырааппыта . Ойуурга тµµІІµ чыычаахтар ыллыыллара . Курус ба ± айы этэ . Мин бэл , онноо ± ор , оллоон туруорунан , чэй да ірµммэтэ ± им . Ар ± аа диэки Убайым Чыычаах солооґуна хайы - сах отунан - маґынан бµілµµ µµнэн эрэрэ барбах эІэлдьийэн кістірі . Эмискэ икки кімµскэбиттэн итии таммахтар саба сµµрэн тµґээри хаайбыттара , олору мин нэґиилэ туппутум . Кµімэйбэр кытаанах хомуох ыга аспыта . Мин о ± о эрдэхпинэ кірір толуу остоолбо бµтэйинэн тігµрµтµллµбµт олбуору мэлиппиттэрэ ырааппыт этэ . Онно олбуор иґигэр ньэмиэскэй муннуктаах Чыычаах улаатан киґи буолан баран туттубут бала ± анын кітµрэн ылбыттар уонна туох да суох . Арай киґи турбутунан хааман киирэр булууґа тураахтыыра , манна хаґан эрэ олох кэлэн ааспытын туоґута . Оо , Чыычаах туппут солооґуна киэІ да этэ . Онно колхуос бурдук ыґара , ол долгуна міхсі турарын а ± абынаан ааґан иґэн кірірбµт . Ол µлµгэрдээх µлэни µлэлии сылдьан , Чыычаах кµігэйэр кµнµгэр кэргэннэммэккэ - о ± оломмокко эмискэ ілін хаалбыта . Оттон Аарык µрµІнэргэ саа туппута . Киниттэн тіріібµт кыыґа хойукка диэри Павловскайга баара . Саґархай харахтаах , субуруйан мурун да мурун . Эдьиийим миигин , быраатын , тиґэ ± ин кууґан сµµспµттэн сыллаан ылбыта уонна : " Быраатым сааґырыыґыккын да ± аны . . . " - диэхтээбитэ . Ол кэннэ сотору ілііхтіібµт этэ . Кэлин истэн соґуйан эрэ хаалбытым . " Ол Чыычаах кµІІэ сµµрбэ биэс кууп долгучуогу кэрдэрэ " , - диэн а ± ам кэпсиирэ . Бабын икки хара ± ынан ханныктык эмэ кылатар эрэ буолан олордо ± уна , биир сайын ҐрµІ Кімµс Кур Уола о ± олор ийэлэрин тэлиэгэнэн тиэйэн а ± алан , хаалларан барбыта µґµ . Уолаттар эрэйдээхтэр , оччотоо ± уга іссі да кыра дьон , ийэлэрэ иґэрин ыраахтан кірін , µірэн , этэрбэстэрин быатыттан иІнэн охтон умса баран тµґэ - тµґэ утары сырсаахтаабыттара µґµ . " Ол кэлэн а ± ыйах сыл эрэ олороохтообута , - диирэ ийэм . - Јлііхтіібµтэ " . О ± онньоро Бабын кинини бары айыытын бырастыы гынан , кімµс уІуо ± ун туппута µґµ . Кини ортотунан 52 , 6 тыһыынча солкуобай харчыны илиитигэр ылар эбит . Сыл аайы ылар харчыта 5 , 2 % үрдүү турар . Ол да буоллар бачча харчыны хамнастана сылдьар дьон син - биир бэйэ - бэйэлэрин иһигэр хайдыһаллар эбит . Кинилэр да ортолоругар « дьадаҥылар » , « ортолор » , « байдар » диэн арахсыы баар . Ытык - Кµіл нэґилиэгин « Чуораанчык » о ± о уґуйаанын иитээччилэрэ биир ситимнээхтик о ± ону эт - хаан , ій - санаа іттµнэн сайыннарыыга олоІхону туґаналлар эбит . Ритмика , физкультура дьарыктарыгар олоІхо геройдарын араас хамсаныыларынан кірдіріллір , µірэтэллэр эбит . - - Сахалар былыр хастыы да ыал буолан дьукаахтаһаллар этэ дии . Биһиги эмиэ үс ыал буолан олорбуппут . Улахан дьон күнү күннүктээн хотоҥҥо үлэлииллэр . Дьиэҕэ уу кырбас оҕолору кытары мин соҕотох хааларым . Инньэ гынан , биэс сааспар " улахан оҕо " аатыран кыра оҕо бөҕөнү ньээҥкэлээн , өссө лэппиэскэ астаан хаһаайкалаан олорбутум . Күнү быһа санным , көхсүм " дьөллүөр " диэри солбуһуннара сылдьан оҕолору сүгэрим . Билиҥҥи биэстээх оҕо бэйэтэ ньээҥкэни эрэйэр киһи буоллаҕа дии . Биһиги син биир оччотооҕу ыаллар үгүстэрин курдук олус дьадаҥытык олорбуппут . Ийэм хара сарсыардаттан ыкса түүҥҥэ диэри үлэлээтэҕинэ эрэ арыы , эт , бурдук биэрэллэр этэ . Биир үксүн онон аһылыктанан олорбуппут . « Бу дьыалабыай оонньуу каадыры иитиигэ улахан көдьүүстээҕин туоһулаата » , - - диэн президент Егор Борисов эдэрдэри хайҕаталыыр . Хочолор санаабыттарын этэн баран тэйэр дьон буоллулар . Ачанаас Алексеевич Платонов физик , урут салалтаҕа өр үлэлээбит киһи : « Коррупцияны утары тугу үлэлиигит , туох түмүктээҕий ? » - - диэн ыйытта . Арааһа , бачча тойон - хотун хаайылынна диэн отчуоту кэтэстэҕэ буолуо . Александр Борисов : « Коррупционнай факторы - коррупция үөскүүр төрүөтүн суох оҥоруох тустаахпыт . Итиннэ улахан хардыы диэн Электроннай атыы - тутуу ( торг ) олоххо киирбитин ааттыахха сөп . Электроннай правительство , атаҕар турдаҕына , коррупция үөскүүр төрүөтэ букатын аҕыйыаҕа » , - - диэтэ . Республика кµнµн сµрµн тэрээґинэ Саха сирин биллиилээх политическай уонна государственнай деятелэ М . К . Аммосов тіріібµт - µіскээбит тірµт тµілбэтигэр - Хатырыкка буолла . Кини аатынан Саха Республикатын государственноґын историятын музейын иннигэр дьон - сэргэ то ± уоруспут . Ийэ дойдуга таптал , до ± ордоґуу , бииргэ тµмсµµ туґунан ірі кµµрµµлээх ырыалар тохтоло суох кутуллаллар . Аалай кыґыл тыыннаах гвоздикалары куораттан кэлбит ыалдьыттарга тар ± аталлар . Урукку іттµгэр манна дэлэгэйдик туруоруллар кыґыл былаахтар оннуларыгар " Единая Россия " араас кээмэйдээх кµіх іІнііх былаахтара тыалга тэлибирии тураллар . Кµнµс 11 чаас ааґыыта республика вице - президенэ Е . И . Михайлова , СР Правительствотын Председателэ Е . А . Борисов , Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлэ Нь . С . Тимофеев , Саха сиринээ ± и кылаабынай федеральнай инспектор С . М . Кириллин , Правительство чилиэннэрэ , народнай депутаттар , Нам улууґун салайааччылара уонна общественность бэрэстэбиитэллэрэ М . К . Аммосов пааматынньыгар кини республика государственноґын тірµттээґиІІэ уонна сайыннарыыга киллэрбит боччумнаах кылаатын µрдµктµк сыаналааґын быґыытынан тыыннаах сибэкки дьірбілірµн уурдулар , тібілірµн тіІкітін киниэхэ муІура суох дириІ махталларын биллэрдилэр . Ыалдьыттары республика государственноґын историятын музейыгар киирэр аан таґыгар сибэкки тутуурдаах оскуола µірэнээччилэрэ кірµстµлэр . Музейга киирбит дьон бастакы этээс саалатын ортотугар баар М . К . Аммосов бюґун тула сэлэлии турдулар . " Дьµґµл " хомус ансамблын кыттыылаахтарын толорууларыгар до ± уґуоллатан уус - уран самодеятельность кіхтііх кыттыылаа ± а Д . И . Кривошапкин сахалыы уруй - айхал тойугун кылыґахтаах куолаґынан ыллаан дьиэрэттэ . Онтон музей экспозициятын кытта чугастан билсиґии , кірµµ - истии буолла . Республика кµнµгэр аналлаах µірµµлээх мунньа ± ы СР Правительствотын Бэрэссэдээтэлэ Е . А . Борисов кылгас киирии тылынан арыйда . Кини бµгµІІµ µрдµк тэрээґиннээх кірсµґµµ М . К . Аммосов тіріібµт - µіскээбит тµілбэтигэр - Хатырык нэґилиэгэр ыытылларыттан улаханнык астынарын , быйыл биґиги , республика олохтоохторо , сµІкэн улахан историческай суолталаах тµгэннэри - Саха сирэ Россия государствотын састаабыгар киирбитэ 375 , Саха Автономнай Советскай Социалистическай Республиката тэриллибитэ 85 уонна СР Тірµт Сокуона ылыллыбыта 15 сыллара туолууларын бэлиэтиэхтээхпитин иґитиннэрдэ . Ити ааспыт кэмнэр усталарыгар Саха Республиката олох - дьаґах бары хайысхалара сайдыыларыгар бідіІ хардыылары оІорбутун , промышленность уонна экономика саІа салааларын µіскэппитин а ± ынна . Онно олук уурбут дьоннорунан саха ньургун уолаттара М . К . Аммосов , П . А . Ойуунускай уонна кинилэр эрэллээх соратниктара буолалларын эттэ . Егор Афанасьевич бµгµн биґиги республикабыт сиригэр - уотугар киэІ далааґыннаах социальнай - экономическай программалар , бідіІ мега - бырайыактар , 2020 сылга диэри оІорумтуолаах кµµстэри сайыннарыы схемата µлэлииллэрин бэлиэтээтэ уонна РФ Президенэ В . В . Путин Федеральнай Мунньах кыттыылаахтарыгар тыл этиитигэр биґиги сіптііх суолу тутуґан иґэрбитин эппитин киэн туттан иґитиннэрдэ . СР Президенин э . т . , республика вице - президенэ Е . И . Михайлова тыл этиитин са ± аланыытыгар µірµµлээх мунньахха мустубут дьону билигин уоппуска ± а сылдьар Вячеслав Анатольевич аатыттан Республика кµнµнэн итиитик - истиІник э ± эрдэлээтэ уонна кини телефонунан кэпсэтэригэр эппит тылларын тириэртэ . " Биґиги Президеммит , - диэтэ кини , - бµгµн бу саала ± а мустан олорор республика ситэриилээх , бэрэстэбиитэллээх уонна суутун былааґын органнарын бары µлэґиттэрэ РФ Президенин сыл ахсын Федеральнай Мунньахха ыытар Анал Суругун ис хоґоонун сиґилии дьµµллэґиэхтэрэ уонна республика хас биирдии киґитин оло ± о - дьаґа ± а тупсарыгар туґуламмыт чопчу дьаґаллары ылыныахтара диэн бигэтик эрэнэр " . Итинтэн салгыы Евгения Исаевна 1922 сыл муус устар 27 кµнµгэр буолбут событие суолтата улаханын , республика государственноґын тірµтµн уурбут дьон , СР Конституциятын ылыныы оруолун , РФ Бастакы Президенэ Б . Н . Ельцин Россия ± а демократияны олохтооґуІІа миэстэтин , Саха сирин бµгµІІµ эйэ дэмнээх оло ± ун - дьаґа ± ын уонна µлэтин - хамнаґын туґунан кэпсээтэ . Онтон Ил Тµмэн Бэрэссэдээтэлэ Нь . С . Тимофеев парламент аатыттан Саха сирин олохтоохторун ірігійдііх бырааґынньыгынан э ± эрдэлээтэ , 85 сыл анараа іттµгэр бу кµІІэ буолбут исторческай кэрэ - бэлиэ тµгэн быґаччы кыттыылаахтарын ааттаата , государствоны салайыыга норуоту кытыннарыыга бастакы холобурунан буолар Степной Дума µлэтин а ± ынна , быйыл 90 сылын туолар Јктііп революцията государственноґы бі ± іргітµµгэ , республика социальнай - экономическай уонна культурнай сайдыытыгар бигэ тирэ ± и уурбутун санатта . Эмиэ итинник ис хоґоонноох тылы - іґµ РФ компартиятын Саха сиринээ ± и салаатын салайааччы В . Н . Губарев эттэ . Оттон ХатыІ Арыы нэґилиэгин орто оскуолатын учуутала М . С . Федорова тыа сирин µірэ ± ин кыґатын µлэґиттэрэ ылыммыт кірдіґµµлэрин ис хоґоонун билиґиннэрдэ . Кинилэр онно студеннар µірэххэ ситиґиилэрин кі ± µлµµр соругунан М . К . Аммосов , П . А . Ойуунускай , Исидор Барахов уонна Степан Аржаков ааттарынан правительственнай стипендиялары олохтуурга , тыа сирин нэґилиэктэрин эдэр ыччаттарын кі ± µлээґиннэрин µбµлµµргэ , µірэх тэрилтэлэригэр нуорманан µбµлээґин киирбитинэн сибээстээн а ± ыйах ахсааннаах µірэнээччилээх оскуолалары араІаччылыыр дьаґаллары ылынарга , тыа хаґаайыстыбатын оройуоннарыгар республика промышленнай тэрилтэлэригэр µлэ ± э µірэтэр уонна µлэлэтэр квоталары аныырга , Исидор Барахов , Степан Аржаков уонна М . К . Аммосов ааттарынан музейдар материальнай - техническэй базаларын бі ± іргітіргі туруорсубуттар . СГУ ректора , академик А . Н . Алексеев кини салайар М . К . Аммосов аатынан µрдµк µірэх тэрилтэтэ эдэр ыччаты µірэтиигэ - иитиигэ ситиґиилэрин , араас научнай конкурстарга кыайыытын туґунан кэпсээтэ . Оттон " Единая Россия " политическай партия регионнаа ± ы салаатын исполкомун чилиэнэ , Ил ТµмэІІэ кини фракциятын салайааччы М . И . Эверстов Ча ± ылхай Махсыымы казахтар уонна киргизтэр эмиэ улаханнык ытыктыылларын илэ хара ± ынан кірбµтµн , эт кулгаа ± ынан истибитин киэн туттан иґитиннэрдэ . - Быйыл ахсынньы 4 кµнµгэр Госдума быыбара буолар , - диэтэ Михаил Ильич . - Онно араас партиялар кэлэннэр эґиги иннигитигэр тыл этиэхтэрэ , элбэх минньигэс эрэннэриилэри биэриэхтэрэ . Биґиги , Саха сирин олохтоохторо , ити быыбарга биир партиялаах буолуохтаахпыт . М . И . Эверстов рынок ыарахан тыыныгар ыга ылларбыт тыа сирин олохтоохторугар " Единая Россия " политическай партия кыґыл тылынан буолбакка , дьиІ - чахчы дьыаланан кіміліґірµн кірдірін , М . К . Аммосов аатынан республика государственноґын историятын музейыгар партия уонна тус бэйэтин аатыттан іІнііх принтери уонна ноутбугу бэлэхтээтэ . Оттон республика вице - президенэ Е . И . Михайлова музей саамай сыаналаах баайынан - дуолунан буолар саІа кинигэлэри ійдібµнньµк бэлэх быґыытынан туттарда . Нам улууґун Хатырыгар ыытыллыбыт Республика кµнµгэр аналлаах µірµµлээх мунньах олохтоох уус - уран самодеятельность ансамблын толоруутугар " Ча ± ылхай Махсыыммыт " ірі кµµрµµлээх ырыанан тµмµктэннэ . Ону саала ± а олорооччулар эмиэ иилэ хабан бииргэ ылластылар . Петр ТОМСКАЙ . Хаартыска ± а : Хатырыкка - Ча ± ылхай Махсыым тіріібµт тµілбэтигэр Республика кµнµн бырааґынньыга . ДЬОКУУСКАЙ ( СИА ) . Аллараа Халыма ИДьО µлэґиттэрэ ыыппыт оперативнай - силиэстийэлиир µлэлэрин тµмµгэр кулун тутар 8 кµнµгэр Черскэй - Билибино трасса 19 - с километрыгар 2007 сыл бала ± ан ыйыгар сµппµт тµµлээх носорог ілµгэ кіґµннэ . Информационнай агентстволар ааспыт іттµгэр суруйбуттарын курдук , 2007 сыл бэс ыйын ортотугар " Халыма " кімµґµ хостуур артыал µлэґиттэрэ тµµлээх носорог кырамтатын булбуттара . Ол кэннэ телефонунан Дьокуускайдаа ± ы наука µлэґиттэрин кытары кэпсэтэн , ученайдар археологическай суолталаах буолуон сіптііх сэдэх кыыл кырамтатын бэрэбиэркэлии кэлэллэрин курдук сµбэлэспиттэрэ . Кыыл ілµгэ салгыы Мамонт музейыгар бэриллиэхтээ ± э . Бала ± ан ыйын ортотугар тµµлээх носорог кырамтата " ИП Давиденко " бас билэр ыскылаатыгар а ± алыллыбыта уонна биир тµµн сµтэн хаалбыта . Манна оло ± уран , Аллараа Халыма ИДьО силиэстийэлиир білі ± і алтынньы ый эргэтигэр РФ ХК 164 ыст . 1 ч . ( " Ураты суолталаах малы - салы уоруу " ) холуобунай дьыаланы тэрийбитэ . Сокуон буруйдаахтар бідіІ ыстараабы тілµµллэрин уонна 6 - тан 10 сылга диэри кіІµллэрэ быґылларын кірір . Быґылаан киэІ айдааны таґаарбыта , дьыаланы СР ИДьМ министрэ Яков Стахов тус хонтуруолугар ылбыта . Булумньу билигин милиция кэтэбилигэр баар , диэн иґитиннэрэр СР ИДьМ пресс - сулууспата . - - Кэлин - кэлиҥҥинэн мин маннык санааҕа кэллим : саха арыгыны букатын испэтэ көнө диэн . Арыгыттан өнүйбүт киһи суох . Ордук саха . Учуонайдар азиат омуктар хааннарыгар алкоголдегидрогеназ диэн алкоголы үрэйэр фермент суоҕун кэриэтин дакаастаан тураллар . Хотугу омуктарга уонна сахаларга бу фермент букатын да суох . Наука да дакаастабыла суох , олох бэйэтэ көрдөрөр ээ , саха атын омуктааҕар арыгыттан ордук хоттороро , өйө бааллара , сигилитэ алдьанара урут - уруккуттан биллэр . Арыгыны « култууралаахтык иһиэххэ » диэн түөрүйэлии сылдьыбыттара . Ити букатын сыыһа . Олох арыгыттан аккаастаныахха наада . " Сергей , кіс олох µірµйэ ± ин эттиин - хаанныын тірµі ± µттэн иІэринэн , кыратыттан улахан дьону батыґан , айыл ± а о ± отун µгэґинэн тугутчааннары кытта оонньоґон , бодьуустаґан µіскээбитэ . Ол тугутчааннарын - билигин адаар муостаах табалары кытта тэІІэ улаатан , 16 сааґыгар номнуо улахан µірµ киэІ нэлэмэн туундара устун хайалары , µрэхтэри уІуордаан кірір - истэр , хараанныыр . Баата ± ай эбээннэрин ууґугар 3 тыґ . табалаахтарын тµірт дьиэ кэргэн тутар . Табалар кіс омуктарга баар - суох баайдара буолла ± а . Ол иґин Сергейи о ± о эрдэ ± иттэн бірілірµ бултаґарга такайбыттара . Ол эрэн арай биирдэ кини оло ± ор ураты тµгэн µµммµтэ . Ол кµн кини ийэ бірі уйатыгар саІа тіріібµт кып - кырачаан тµірт о ± отун кытта хайдахтаах курдук бодьуустаґа сылдьарын тµбэґэ кірін сµрэ ± э ууллубута . Јр да ір одуулаан турбута , эбиитин чугаґаабытыгар улахан бірі мэґэйдэґэ сатаабыта , ол эрэн быыкаа бірічііннір уолга кэлэн эйэккэлээн , илиитин - сирэйин салаабыттарыттан кыґамматтыы туттубута . Устунан бэйэ - бэйэлэригэр убанан , Сергей бірілірµ кытта до ± ордоґуута са ± аламмыта . Бу туґунан кини кимиэхэ да кэпсээн быктарбата ± а . Тµгэн булла да , бірілірі баар сирдэригэр сµµрбµтэ эрэ баар буолара . Уол уларыйбытын сібµлµµр кыыґа Настя сэрэйэн билбитэ уонна кистэлэІи эмиэ кимиэхэ да эппэтэ ± э , икки таптаґар эдэр сµрэх бэйэ - бэйэтин ійдіспµтэ . Салгыы » Бу кэмҥэ Георгий Устинович сахалыы саҥарарга баҕалаах омук дьонугар анаан И . Д . Моруону кытта кыттыһан « Самоучитель якутского языка » диэн үлэни суруйбуттара . Ол үлэ икки кинигэнэн 1930 с . тахсан турар . Кинигэ тахсыбыта сыл буолан баран , 1931 с . иккиһин уларытыллан , эбиллэн бэчээттэммитэ . Ол эдэр ааптардар үлэлэрэ чахчы биһирэбили ылбытын туоһута . . Кэлин Г . У . Эргис уонна И . Д . Моруо кинигэлэрин проф . Е . И . Убрятова уонна академик П . А . Слепцов үрдүктүк сыаналаабыттара . Ол курдук проф . Е . И . Убрятова саха тылын үөрэтии историятын очеркатыгар : « Якутский народ , который всегда отличался редкой любовью к своему языку и богатейшему устному народному творчеству , выдвинул из своей среды ряд ученых - языковедов : С . А . Новгородова , А . А . Кюндэ ( Иванова ) , Г . У . Эргиса ( Гермогенова ) и др . » - диэн бэлиэтээн суруйбута ( Убрятова , 1945 , с . 28 ) . Ол эрээри историческай наука кандидата А . К . Пахомов суруйарынан , С . А . Зверев Саахардаах Дьуонаны сэттээх тойуктаахтарга киллэрэрэ . Саахардаах кыыс - дьахтар төрүүр тойугун туойарыгар кыыһа иэтэн - куотан , ынчыктатан - айыкалатан , ытатан - соҥотон туойара . Ону истэн олорооччулар харахтарыттан уу тахсыар диэри уйулҕалара хамсыыра . Маны С . А . Зверев сөбүлээбэт эбит : « Тоҕо маннык ийэ айылҕа оҥорон биэрбитин төттөрү туойуллуохтааҕый » , - диирэ ( Пахомов , 1999 . с . 108 ) . Ахсынньы 27 күнүттэн оскуола оҕолорун кыһыҥҥы сынньалаҥнара буолар . Оскуолаларга , кулууптарга , араас тэрилтэлэргэ саҥа дьыллааҕы тэрээһиннэр саҕаланыахтара . / / Эдэр ырыаґыт биэс сыллаах айар µлэтин концертаан отчуоттаата Киин куоракка ахсаана биллибэт эІин араас концерт , шоу утуу - сутуу биир кэм ыытыллан , сорох соро ± о коммерческай бырайыак буолан , ис хоґоонугар улахан бол ± омто ууруллубакка , ааґан иґэн аатыгар эрэ оІоґуллара кистэл буолбатах . Оттон элбэх µлэттэн , улахан сыраттан тахсыбыт программа хаґан ба ± арар дьон биґирэбилин ылан умнуллубат ійдібµл буолар . Ахсынньы 4 кµнµгэр Саха циркэтигэр буолбут Виктор Иванов - Сиэйэ уолун концерын бу сыл биир бастыІ тµґµлгэтинэн ааттыахха сіп . Ырыаґыт эстрада туонатыгар биэс сыллаах айар отчуота - бастакы сольнай программата ситиґиилээхтик ааста , икки концерт тухары толору кірііччµлээх саала биир кэм дохсун ытыс тыаґынан хабылла олордо . Онон ырыа эйгэтигэр ураты суоллаах - иистээх ырыаґыт ситэн - хотон улахан тµґµлгэ ± э сµрэхтэниини ааста . Бар дьонугар кыыдааннаах кыґыІІа дьиІ - чахчы сахалыы тыыннаах ырыа ыґыа ± ын ыста . Эдэр киґи айар µлэтин аартыгын Афанасий Федоров сиэр - туом быґыытынан ал ± аата . Саха сылгы таІаралаах диэбит курдук Сиэйэ уола аты миинэн , маІан дэйбииринэн далбаатаан , арена ± а ырыатын дьиэрэппитинэн тахсыбыта сонуннук кіґµннэ . Бу киэґэ " ҐІкµµ тылын этэр сахам кыыґа " диэн Степан Дадаскинов тылыгар Аркадий Алексеев матыыбыгар саІа ырыа ылланна . Сиэйэ уола учууталынаан Аркадий Михайловичтыын дуэттаатылар . Концерка Виктор Иванов до ± отторо Байбал Сэмэнэп , Лэгэнтэй , Ый Кыыґа , Надежда Захарова , Ырыа Ча ± аан , Сиэйэттэн Стас Тараяров , " Домисолька " , " Уолан " біліхтір , " Кыталык " ансамбль уо . д . а . кытыннылар . Уолларын биир дойдулаахтара сунтаардар уонна дьааІылар э ± эрдэлээтилэр , Сиэйэ нэґилиэгин бочуоттаах олохтоо ± ун аатын иІэрдилэр . Итиэннэ эдэр ырыаґыт чахчы да иэйэр кутун кэмэ кэлбит эбит диэн астынан бэлиэтээтилэр . Саргылаана Данилова . Александр Бурцев хаартыска ± а тµґэриитэ . - Олус да ырылыччы буолбатар , бэйэм олохпуттан хомуйуллубут эссе диэххэ сөп . Биллэн турар , хомуур уобарас элбэх . Уус - уран өттө үксэ айан суруйуу . Бэйэм дууһам курдат таһаарбыт кинигэм . Били эппитим дии , хаайыыга сытан ону - маны бэлиэтэнэр этим диэн . Онтубун хостоон , хат көрөн , ырытан суруйбутум . Дьиҥэ , урут да , билигин даҕаны олох мөкү өрүттэрэ баар бөҕө буоллахтара дии . Ону көрбөтөҕө - билбэтэҕэ буолар табыгастаах курдук . Мин ону барытын эппинэн - хааммынан билбит киһи быһыытынан сэрэтэр эбээһинэстээхпин дии саныыбын . Ол курдук , бу хайысхаҕа бастыҥ тэрээһин иһин М . К . Аммосов аатынан Хотугулуу - Илиҥҥи федеральнай университет ( уруккута СГУ ) профсойууһун бастакы сүһүөх тэрилтэтэ ( А . В . Сусоев ) , « СӨ алын уонна орто үөрэхтээһин ыччатын түмсүүтэ » ( Д . А . Уфимцев ) уопсастыбаннай тэрилтэ , « Арассыыйатааҕы тутар этэрээттэр Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи филиала ( Г . И . Семенов ) хайҕал тылынан бэлиэтэммиттэрин этэр тоҕоостоох . - Араас хабааннаах , күннээҕи үлэ элбэх біҕі буоллаҕа . Ол иґигэр Федерация бэрэссэдээтэлэ Ил Түмэн дьокутаата буоларын быґыытынан , биґиги интэриэспитин эмиэ кімүскүүр . - - Пенсия ± а тахсан олордохпуна , Таатта УНО - тугар методкабинет сэбиэдиссэйинэн µлэлиир , бэрт эрчимнээх И . А . Сивцева диэн ки ? и булан ылан , кэпсэтэ сылдьыбыта . Онтон э ? иилигэр ИПКРО - ± а µлэлии кэлэн баран , оло ? хонон Баайа ± а уонна Чымнаайы оскуолатыгар илдьэ сылдьыбыта . Дьэ , онтон антах билси ? эн , хайдах эрэ ? йд ? ? ? н бииргэ µлэлиир буолбуппут . Онон мин олох да санаабатах уонна ба ± арбатах идэбэр - иитии - µ ? рэтии идэтигэр ? йбµн - санаабын сыыйа - баайа ууран барбытым . Биир маннык чахчы киґини дьиксиннэрбэт буолуон сатаммат . Ол курдук , 1926 сыллаахха ССРС - ка 194 араас омук баар эбит , онтон 1974 сыллаахха 101 - рэ эрэ ордон хаалбыт . Ол аата баара - суо ± а 48 сыл устата 93 омук тіріібµт тылларын , тірµт культураларын сµтэрэн , хайыы - µйэ эстибиттэр . Бу іссі норуоттары харыстыыр , барыларын тэІІэ тутан сайыннарар бэлиитикэлээх Сэбиэскэй былаас са ± ана . Салгыы » Дьиҥинэн , улууска тыа хаһаайыстыбатын салаата урут да , билигин да итэҕэһэ элбэх . Оттуур ходуһалар холкуос , сопхуос бастакы сылларыгар оттонор кэмнэриттэн билигин лаппа кыччаан , аҥаара эрэ оттоноллор . Ол эрээри былаан аһара туолбут аатырар . Урут от рулетканан кээмэйдэнэн дьиҥнээх дааннай бэриллэрэ . Онон былаан хаһан да туолбат этэ . Эбэтэр эрдэттэн кыра былаан ылыллар . Билигин « сымыйа » сыыппаранан олоробут . Холобур , окко охсуу гаата , от туонната быһа барыллаан ылыллар . 50 ыал ынах сүөһүтүн учуоттаан баран , кэпэрэтиип тэрийдибит дииллэр . Сылгыга биир оннук . Саҥа сайылыктарбыт диэн : Күүкэйгэ Төбүрүөн диэн сиргэ ньирэй , Кутанаҕа Маар Күөлгэ урут Элгээйи сопхуос саҕана тутуллубут ынах сүөһү типовой титииктэригэр хаптаһын саайан , үрдүгэр эргэ сиипэрдэри тэлгэтэн баран , судаарыстыба үлүгэрдээх харчытын ороскуоттууллар . Төбүрүөн сайылыга отчуокка эрэ баар . Туһалыы илик . Алтынньы 20 - 30 кµннэригэр Камчатка кыраайын киинигэр Петропавловск - Камчатскай куоракка физкультура уонна спорт специалистарын " Педагогическай µлэ маастара " диэн ааттаах Бµтµн Россиятаа ± ы тохсус кірµµ - куонкурса буолан ааста . Манна Сахабыт сирин чиэґин биэс специалист баран кімµскээн , µрдµк ситиґиилээхтик кыттан кэллибит . Илин Сибиир уокуругун бу кµрэхтэґиитигэр Сахалин уобалаґыттан , Хабаровскай кыраайтан , Еврейскэй автономнай уокуруктан , Саха сириттэн уонна олохтоох Камчатка кыраайыттан кытыннылар . Куонкуруґу µірµµлээхтик аґыы куорат 27 - с № - дээх оскуолатыгар ыытылынна . Камчатка кыраайын Правительствотын Председателин солбуйааччы В . Н . Карпенко кыттааччылары э ± эрдэлээтэ . Ол кэнниттэн кыттааччылары билиґиннэрии буолла . Куонкуруґу дьµµллµµр сµбэ ± э " Юность России " Камчаткатаа ± ы салайааччыта , Ґірэ ± ирии µлэґиттэрин таґымнарын µрдэтэр институт методиґа Е . В . Коновалова , Камчатка кыраайын физкультура ± а уонна спорка агентствотын специалиґа Л . Н . Попова , Саха сирин µірэ ± ин министерствотыттан Н . Е . Максимова , Хабаровскайдаа ± ы технологическай колледж преподавателэ Т . Г . Глебова , Со ± уруу - Сахалинскай промышленнай - экономическай техникум преподавателэ О . И . Манухин , жюри председателэ , Камчатка кыраайын Законодательнай мунньа ± ын µірэ ± ириигэ , доруобуйа харыстабылыгар , физкультура ± а , спорка уонна ыччат политикатыгар комитетын солбуйааччы председателэ А . Б . Иванов буолан µлэлээтибит . Сэрэбиэй тµмµгµнэн кыттааччылар µлэлэрин туґунан 12 мµнµµтэлээх дакылааттарын , ону тэІэ 40 мµнµµтэлээх дьарыктарын кірдірбµтµнэн бардылар . Куонкурус былаґын тухары биґиги дьоммутун олус сэІээрэн , биґирээн кірдµлэр . Арай , Андрей Макарович Кузьмин уруогар музыка кірдіін мучумааннана сырыттахпытына , эмискэ Лэгэнтэй лоІкунас куолаґа хос иґин толору оґуохайы кутан кэбистэ . Соґуйан эргичис гына тµспµппµт , Сахалинтан сылдьар толуукан кірµІнээх Сергей Лариков харахтарын тэбэнэттээхтик кірбµтµнэн , болтойон олорон телефонун холбообут эбит . Биґиги соґуйан тиэрэ тµґэ сыстыбыт . Камчатка ± а буолуо ини , Сахалин уола буолуо ини , Лэгэнтэйи билиэ ини ? ! Онтон истибиппит , " Дежа вю " хамаанда нµімэрин сібµлээн , интернеттэн хачайдаан ылбыт буолан биґигини соґутта да , µіртэ да . Онон ол музыканы уруокпутугар туґанан , бэрэтээхэй фон буолан турар . ХаІалас улууґун Покровскайдаа ± ы колледжын преподавателэ Мария Аммосовна Гоголева ірµллµбµт быаларынан туґанан оІорторор эрчиллиилэрин олус интэриэґиргээн кірдµлэр . Быаларын кірµІµттэн дойдуларыгар тиийэн µтµктµіх буолан кірдіґін ыллылар . Кылгас быаларынан уруокка бэлэмнээґин эрчиллиилэрин кэнниттэн , уґун быанан ойдоруу араас кірµІнэрин , тµмµккэ о ± олор бэйэлэрэ айан , быанан оІоґуллар эрчиллии кірµІнэригэр табаны мииммит киґитигэр тиийэ оІорон , кірііччµлэри µіртµлэр . Тулаайах о ± олору иитэр - µірэтэр тэрилтэлэр µлэґиттэрин икки ардыларынаа ± ы куоталаґыыга тиийбит 34 - с № - дээх оскуола учуутала Юрий Иванович Ощепков сахалыы оонньуулары уруок таґынаа ± ы тэрээґиІІэ туттууну кідірбµтµн о ± олор олус сібµлээтилэр . Биир этиргэн ба ± айы кыыс сахалыы кістµµм , кэтэн баран кіміліґііччµ буолан , сµрдээх дуоспуруннаах ба ± айытык туттан - хаптан доллоІнуу сылдьара киґини бары долгутта . О ± олор уонна жюри да чилиэннэрэ , ордук бэйэ оІорбут маллар - саллар кімілііх оонньуулары биґирээтилэр . Тренердэр кэккэлэриттэн эдэр , кэскиллээх , 5 - с № - дээх о ± о спортивнай оскуолатын чэпчэки атлетика ± а тренерэ Любомир Владимирович Николаев , дакылаатын тµмµгэр : " Бэйэм спордунан дьарыктанан массыына бириис ылан турабын . Онон о ± олору эмиэ дьарыктаныІ , оччо ± о ситиґии баар буолуо диэн µірэтэбин " , - диэбитин жюри сі ± і - махтайа иґиттэ . Дьарыгар , " Јґіс борооску " оонньууга кэтэ ± иттэн тардыґан µс о ± о бииргэ илиилэринэн тардан кыайбатахтара , тренер чахчы кµµстээ ± ин - уохтаа ± ын дакаастаата . Манна да ± атан эттэххэ , Любомир уІуо ± унан бары киирсээччилэртэн µрдµк ( 185 см ) буолан биэрдэ . Юрий Иванович эмиэ киниттэн кыранан намыґах . Онон Уґук Хоту сиртэн тиийбит кыттааччыларга киґи мыыммат дьоно буолан биэрдилэр . 24 - с № - дээх орто оскуола учуутала Тамара Анатольевна Зарецкая , олорон баран ыстанар эрэґиинэ мээчиктэри туґанан эрчиллиилэри кірдірді . О ± о хамаанданан µлэлиирин , айар дьо ± ура , этин - сиинин хамсатар интэриэґин кіті ± µµгэ анал сыаллаах эрчиллиилэр сэргэхтик , учуутал тас кірµІэ да бэйэтинэн µтµі холобур буолан ыытылынна . Тµмµк таґаарыы долгутуулаах кµнµгэр сцена ± а биґиги µс кыттааччыбыт кыайыылаах µрдµк аатын ылла : Мария Гоголева , Любомир Николаев уонна Юрий Ощепков . Оттон Андрей Кузьмин 2 - с миэстэ ± э та ± ыста . ДьиІэр , кини уруогун дьон эрэ бары ордорбута . Уруогун кэнниттэн Монреаллаа ± ы Олимпиада кыттыылаа ± ын ииппит , бастаабыт Камчатка учуутала дьон ніІµі : " Андрей Макарович миигин бырастыы гыннын . Кини кыайыахтаах этэ " , - диэн этиитэ туоґулуур . Миэстэлэспэтэх кыттааччыбыт Тамара Зарецкая " Физкультура уонна гармония " диэн номинация ± а тиксэн , 5000 солк . суумалаах сертификат ылла . Кыайыылаахтарбыт Камчатка кыраайын Законодательнай мунньа ± ын анал бирииґинэн - кыґыл кімµс солотуулаах хары чаґытынан уонна анал кубогынан на ± араадаланнылар . Куонкурус µрдµк тэрээґиннээ ± э хас биирдии кыттааччыга улахан сибэкки дьірбітµн , ону тэІэ миэстэлэспэтэх тµірт киґиэхэ 5000 солк . суумалаах анал номинация туттарбыттарыттан кістір . Тµмµккэ , Камчатка дьоно - сэргэтэ алама ± айын , µлэ ± э дьµккµірдээ ± ин , кіміліґіртін туора турбатын , дойдутун дьиІ - чахчы таптыырын итэ ± эйдибит диэн бэлиэтиэ ± и ба ± арыллар . Куонкурус кыттыылаахтарын Чуумпу акыйаан биэрэгэр , " Паратунка " диэн 38 - 42 кыраадыс итиилээх термальнай уу бассейныгар , Вилючинск диэн сабыылаах куорат ( погранзона ) аквапаркатыгар , аан дойду чулуу хайыґардьыттара мустар биатлон комплексыгар , спортарын баай - талым уора ± ай комплекстарыгар , муора бухтатыгар , сивучтар сытар сирдэригэр кµµлэйдэтэ сырыттылар . Бу ситиґии биґигини элбэххэ эбээґинэстиир . Муус устар ыйга буолуохтаах финалга Саха сирин эрэ буолбакка , бµтµн Дальнай Восток чиэґин кімµскµµр ытык чиэс тигистэ . Надежда МАКСИМОВА , хамаанда салайааччыта , Ґірэх министерствотын спорка киинин отделын начальнига . / / Холостуой хоґууннар бу тµµн тугу астаналлар эбитий ? Тымныынан хаарыйар ахсынньы сыл биир саамай аптаах - алыптаах ыйа буолар . То ± о диэтэххэ , элбэ ± и эрэннэрэр , кэтэґиилээх кэм , СаІа дьыл µµнэр … Хас биирдии ыал аайы бааллар : µтµі тµбµктэр , бэлэх кірдµµр сµпсµлгэн уонна туох эрэ буолуохтаах дьиктини кіґµтµµ … Ону таґынан , бырааґынньык биир улахан " дьыалата " - - СаІа дьыллаа ± ы остуолу киэргэтии , туох эрэ саІаны , хатыламматы астаан чугас дьоІІун µірдµµ - кітµтµµ . Онон , бµгµІІµ нµімэргэ харахпытын сымнатар , санаабытын сылаанньытар артыыс , ырыаhыт , " шоумен " дьарыктаах холостуой эр хоhууннарбыт тугу астанан СаІа дьылы кірсіллірµн сурастым . Салгыы » Дьахтар бырааһынньыга - кулун тутар 8 күнэ - субу кэллэ . Үөрэх кыһатын биир сүрүн үлэһитэ Балантыын Былтааһап былаана киэҥ . Билигин урукку буолбатах : бырааһынньыгы баҕас сокуоннайдык бэлиэтиир буолан тураллар . Бу да сырыыга , бырабыыталыстыба дьаһала тахсан , үс күн сынньаналлар . Онон уопсай дьиэ кыараҕас хоһугар тугу гына сытыай , ол тухары ? ! Өрүс уҥуор тахсыахтаах ! Бырааһынньыктыы . Билигин кини - сулумах , киһи сааһыран эрэр диэбэт эрдьигэнэ . Хата , кэргэнин кытта арахсыаҕыттан , ыар сүгэһэри илгэн кэбиспит курдук , сырыыта ордук киирбиккэ дылы . Аатырдар « Чароиттарыгар » сөп буола - буола сылдьар . Манна бэйэтин курдук кыһалҕалаах дьону кытта алтыһан , түүҥҥү соҕотохсуйуу , мунчаарыы диэни син умна түһэр . Ол эрээри наар биир көстүү , сыныйан көрдөххө , мэлдьи кэриэтэ сол дьону кытта мэскэйдэнии хал гынан эрэр . Аны ханна барыай ? ! Биирдэ Арчы дьиэтигэр оһуокайдыы тиийбитэ ( « аҥаардас дьон онно булсаллар үһү » диэн истибиттээх ) - үксэ тыаттан кэлэн олохсуйбут оҕонньор - эмээхсин . Түөс - маас буола быһыытыйбыт дьон , дьэ түгэн тосхойбучча , кимтэн кииннээҕин , хантан хааннааҕын ыйытан ыаспыйалаһан , сөбүн көрдөрбүттэрэ . Бүгүҥҥү миитини туораттан көрдөххө , эрдэттэн ким эрэ былааннаабыт сценарийынан барар курдук буолла . Чочумча буола - буола дьон быыһыттан « хара омуктары кырбаталыырга » ыҥыра - ыҥыра төттөрү түһэн хаалаллар . Ким эрэ киитэрэй былааныгар ыччат марионетка курдук туттулунна . Билигин киин сиргэ араас тыл - өс барыа . Сахалар бэйэлэрин салайынар кыахтара суоҕа « ырылыччы көстүө » , бэйэлэрин киһитэ олорбутугар « омугумсуйбуппутун » туоһулатыахтара . Биир өттүнэн бүгүҥҥү миитин салалтабытын уган биэрэр . Өрөспүүбүлүкэ быһыытынан бэйэбитин бэйэбит дьаһанар кыахпытын салгыҥҥа ыйыыр . Дьэ , оччоҕо бэйэбит испититтэн баһылыктар ананар ситимнэрэ быстар . « СӨ Ыччат социальнай уонна психологическай өйөбүлүн киинэ » « Мин оскуолаҕа бэлэмнэнэбин » диэн программаны хаһыс да сылын үлэлэтэр . Бу программа 10 күн устата барар . 7 сайыннарар дьарыктар , 2 диагностикалыыр үлэ уонна 1 төрөппүтү кытары консультация киирэллэр . Эрчийиилэр 45 - тии мүнүүтэ бараллар . Бу программаҕа дьарыктаммыт оҕо , тиһэҕэр , санаата көҥүл , бөҕөх , кыахтаах буолар . Быйылгы эрчийиилэр атырдьах ыйын 16 күнүттэн саҕаланыахтара . Бу кууруска оҕолорун сырытыннарыан баҕалаах төрөппүттэр Каландарашвили уулусса 21 № - ээх дьиэтигэр кэлэн билсиэххитин сөп . Суруттарар төлөпүөҥҥүт : 35 - 10 - 46 . Кырдьык , быйылгы " Этигэн Хомус " µгµс соґутар да , сіхтірір да тµгэннэрдээх буолла . " Этигэн Хомус " музыкальнай бириэмийэ быйыл 11 - с тігµлµн ыытылынна . Ол тухары кэрэхсэбил намтаабат , тіттірµтµн , интэриэс улаатан иґэр . Јрµµ буоларын курдук , Опера уонна балет театрын уора ± айа толору . 2009 сыл тµмµгµнэн номинацияларга киирбиттэрэ : " Сыл арыйыыта " - Айталина Дьячковская , Алеша Винокуров , Розалина Файрушина , Сарыада Сандаар , Эрчим . " Сыл бастыІ ырыаґыта " - Анатолий Бурнашев , Василий Еремеев , Лэгэнтэй , Сахамин , Сиэйэ Уола . " Сыл бастыІ ырыаґыта " ( кэрэ аІардарга ) - Анастасия Готовцева , Варя Максима , Ника , Олимпия , Ый Кыыґа . " Сыл бастыІ ырыата " - Ый Кыыґа " Олох эргиирэ " , Павел Семенов " Ґс ХатыІ " , Сахамин " Эн этиий " , Фиеста , " Смайл " - " Кини " . " БастыІ ыччат білі ± і " - " Happy Chack " , " Сайыы " , " Ситим " , " Уолан " , " Ый суола " . Быйылгы сыл сµрµн уратытынан дьµµллµµр сµбэ састааба уларыйбыта буолар . Арай сµбэ бэрэссэдээтэлэ уларыйбат - Алексей Егоров . Ону тэІэ , 2009 сыл Ыччат сыла буоларын быґыытынан , уларыйа сылдьар бэґис номинацияны " БастыІ ыччат білі ± і " диэн ааттаатылар . Онон тыыннаах до ± уґуолунан сэргэх ырыалардаах , эдэрдии эрчимнээх біліхтірµ иґиттибит . Ыччат ортотугар тыыннаах до ± уґуолунан ыллааґын биґирэнэр буолбутун бэлиэтиибит . Јссі бу біліххі ыллыыр о ± олор олус эдэрдэр , холобур , " Сайыы " біліх кыргыттара - оскуола µірэнээччилэрэ . Јрµµ да буоларын курдук , ырыаґыттар бары ох курдук оІостон , кустук курдук куоґанан кэлбиттэр . Бу сырыыга Сахамин кірііччµлэрин лаппа µіртэ : кини ханнык эрэ галактика буойунун курдук сонун уобараґы арыйда . ҐІкµµґµттэрэ робот курдук хамсаналлар . Оттон Олимпия бу сырыыга кабаре ырыаґыта уобарастаах : хара кэрсиэт , чулку уонна … кыґыл туруусук ! . . Маннык кістµµнµ , кырдьык да , хорсун быґыы диэн кірііччµлэр сыаналаатылар . Кэнсиэри ыытааччыларынан сахалыы " Виктория " араадьыйа ди - джейдэрин сэргэ Сардаана Сыромятникова , Олег Марков , " Кофе " дуэт кыргыттара , Александр Бурнашев буоллулар . Олег Марков идэтинэн , " бу ырыа конкурсун спортивнай кµрэхтэґии курдук эмиэ кірµіххэ сіп " диэн туран , артыыстары спортивнай комментатор курдук биллэртээтэ . Холобур : " кµіх муннуктан тахсар - 180 - тан тахса µрдµктээх , 90 киилэни холкутук µктµµр , саха ± а астык уолан - Баґылай Эрэмиэйэп ! " . Дьэ , долгутуулаах тµгэн µµнэр . Бу сырыыга кыайыылаахтары маннык µллэрдилэр : " Сыл бастыІ ырыаґыта " - Василий Еремеев , " Сыл бастыІ ырыаґыта " ( кэрэ аІардарга ) - Анастасия Готовцева , " Сыл арыйыыта " - Алеша Винокуров , " БастыІ ыччат білі ± і " - " Ый суола " , " Сыл бастыІ ырыата " - Байбал " Ґс ХатыІа " ! Байбал бэґис тігµлµн кыайан , кыґыл кімµс хомуґунан на ± араадаланна . Бу иннинэ Сахаайа ± а эрэ кыґыл кімµс хомус баара . Василий Еремеев иккис хомуґа , кини 2001 сыллаахха эмиэ " БастыІ ырыаґыт " аатын ылбыта . Оттон Анастасия Готовцева бастакытын ылла . Маны таґынан " Кірііччµ биґирэбилэ " бирииґи - Сахамин , " БастыІ сценическэй уобарас " - Лэгэнтэй , " БастыІ до ± уґуолдьут " - Алексей Абрамов ыллылар . Лэгэнтэй хотугулуу таІнан , сцена ± а эґэ тириитин таґааран , ол µрдµгэр олорон , сµрдээхтик иэйэн - куойан ыллаата . Оттон " Сµдµ талааІІа сµгµрµйµµ " анал бирииґи Георгий Сергучевка анаатылар . Ангелина ВАСИЛЬЕВА . Сардаана Барабанова хаартыскалара .

Download XML • Download text

sah-33

sah-33

View options