Deltacorpus 1.1

sah-32

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Таарыччы Г . У . Эргис бииргэ алтыһан , доҕордоһон үлэлээбитин И . Д . Моруо туһунан ахтан аһарыахтаахпыт . Илиадор Дмитриевич Тимофеев - Моруо Сунтаар улууһугар аатырбыт Тимофеев баайдартан төрүттээҕэ . Ийэтэ Ньурба Донской кулуба кыыһа , бырааттыы С . Н . Донскойдар бииргэ төрөөбүт эдьиийдэрэ этэ . Отутус сылларга Оодуор - Модуо диэн аатынан литературнай эйгэҕэ биллэрэ . Ол эрээри оччотооҕу кылаассабай сыһыаннаһыыларыгар эриллэн дойдутуттан барарга күһэллибитэ уонна Киргизияҕа тиийэн өр сылларга учууталлаабыта . Чіркііх сэл . ийэ олоІхоґут Решетников П . Е . айымньыларын оскуолаларга сылдьан иґитиннэрэн , олоІхо эйгэтин µіскэтэргэ µлэлэспитэ кэлин о ± олор сайдан баралларыгар улахан суолталаах буолуон сіп . Орто оскуола коллективыгар олоІхону сіргµтµµгэ уруккуттан кэскиллээх µлэни ыытар элбэх дьон бааллар . Слепцова Е . П . салалтатынан о ± олор нэґилиэккэ кырдьа ± астары кэрийэн фольклор матырыйаалларын хомуйан , системалаан , бэйэлэрин кыахтарынан бэчээттээн таґаараллар . ~~Төттөрү " Олоҥхо дойдутун оҕотобун " республикатааҕы фестиваль . Дьокуускай к . 2001 сыл сирэйгэ .~~ Кылгастык хайысхаларынан ырытан кірµіххэ . Нэґилиэккэ µлэлээх буолуу боппуруоґа тиис ыарыыта буолбут тыа хаґаайыстыбатын проблемаларын , барыларын кытта ситимнээх . Эт - µµт , уматык , техника сыаната , дотация , субсидия уонна бюджетнай µбµлээґин кээмэйдэрэ , кредит политиката - бу барыта тыа сиригэр µлэ ханнык эмэ барыстаах буоларын - буолбатын быґаарар боппуруостар . Маны таґынан тыа сирин оло ± ун µлэтин сібµлµµр киґини ииппэккэ эрэ аІардас экономическай ырычаактарынан барытын быґаарбаккын . Педагогическай проблема тахсан кэллэ ± э ити дии . / / кыайда " Этигэн Хомус " онус µбµлµійдээх киэґэтигэр Саха ырыа куттаах омук . Сахалыы намыын ырыаны киґи эрэ барыта сібµлµµр , истэр , ыллыыр . Ол да иґин саха эстрадатыгар ырыаґыт олус элбэх . Олунньу 28 кµнµгэр Опера уонна балет театрыгар ырыаны таптааччылары сэргэ сахалыы ырыаны толорооччулартан бастыІнартан бастыІнара манна то ± уорустулар . Кырдьык да , " Этигэн Хомус " - кµµтµµлээх тµґµлгэ . Сыл устата сахалыы " Виктория ± а " ылламмыт ырыалартан бастыІнарын талан , кімµс кµімэй талыыларын биир тµґµлгэ ± э кµін кірµґµннэрэллэр . Бу киэґэ ± э эрэ анаан - минээн ырыаґыттар кістµµм тиктэрэллэр , ырыаларын бэлэмнииллэр , оттон ырыаны таптааччылар , билиэт сыаната ыараханын аахсыбакка , дьиэ кэргэнинэн сылга биирдэ эрэ ыытыллар ырыа бырааґынньыгар дууґалыын сынньана кэлэллэр . " Ким кыайыай ? " диэн долгуйуу , таайыы , онуоха эбии ким хайдах оІостубутун , хайдах таІастаа ± ын , хайдах ыллаабытын ырытыґыы буолар . Этэргэ дылы , " Этигэн Хомус " - саха " светскэй " оло ± ун биир чыпчаала . Салгыы » Биир идэлээхтэрбит " Кыым " хаһыат редакцията тэрийбит " Саха сиригэр Экономика ураты зоналарын ( ОЭЗ ) тэрийии проблемата уонна кэскилэ " диэн ааттаах Төгүрүк остуол бэрт сытыы , тыҥааһыннаах майгыга ааста . Аны , Мисевра Сахалин арыытын ортотугар хостонор чаас чоҕун , хонуунан - сыһыынан , тыанан - ойуурунан илдьэн муораҕа турар танкерга сүөккүүр курдук , транспортер ( конвейер лиэнтэтин курдук ) тутуутун бырайыагын аһарда ! Миллиардынан суумалаах бырайыак холкутук ааста ! Ол аата эрдэттэн үлэ ыыттаҕа дии . Биһиги дьоммут эмиэ ыаллыы сытар регионнар салайааччыларын кытары , тиһигин быспакка бииргэ үлэлиэхтээхтэр , билсэ - көрсө туруохтаахтар эбит . Оччоҕо бэйэ - бэйэлэрин өйөһүөхтэрэ буоллаҕа . Туох баар федеральнай кииҥҥэ барар официальнай сурук - бичик , докумуон барыта УИФО полпредын Ишаев аппараатын иһинэн ааһар . ~~1 . Кылааскытыгар , оскуолаҕытыгар бука бары « Хатан » сурунаалы сурутарга сүбэлэһэҕит ;~~ Ґґµс кµн - научнай докладтары истии буолла . Билигин оскуола о ± олорун ортотугар олоІхону , олоІхоґуттары µірэтиигэ сэІээрии баар буолла . Бу о ± о толкуйун , дьо ± урун сайыннарыыга тирэх буолла . Компьютернай технологияны о ± олор бары бэрткэ баґылаан , элбэх о ± о компьютернай презентация оІорбута кэрэхсэннэ . Јрт орто оскуолатын о ± олоро тµілбэ олоІхоґуттарыгар , кинилэр олоІхолоругар бол ± омто уран , кинилэр уратыларын ырытарга холоммуттара биґирэннэ . Маннык хас биирдии улуус , нэґилиэк бэйэлэрин тµілбэлэрин олоІхоґуттарын ірі тутан баар литератураны анализтаан , ырытан чинчийэллэрэ буоллар , дьэ тµілбэ олоІхолор уратылара кістін тахсыа этэ . Онон тµілбэ µгэстэригэр улахан бол ± омтону уурарга салайааччыларга этии оІоґулунна . Долганнар ырыалаах олоІхолорун тэІнээн кірін ырыппыт дакылааттара хай ± анна . 9 бастыІ дакылааттарга анал ааттар иІэрилиннилэр : « БастыІ чинчийээччи » ааты Бµлµµттэн сылдьар 7 кыл . µірэнээччитэ Петров Степа « Задачи в олонхо Ньургун Боотур Стремительный » диэн дакылаатынан кыттан ылла , салайааччыта Сыромятникова А . П . ; « Ґтµі са ± алааґын » анал ааты ХаІалас Јктімµттэн Кононов Валера « Восприятие олонхо через иллюстрации » диэн теманан кыттан ылла , салайааччыта Маркова Е . Е . ; « ОлоІхо номо ± ун олоххо кірµµ » анал ааты Анаабыр Сааскылаа ± ыттан Игнатьев Тима ылла , салайааччыта Текеянова С . Н . ; « ОлоІхо эйгэтин µіскэтии » анал ааты Чурапчы Хайахсытыттан Кузьмина Маша « И . Г . Тимофеев - Теплоухов « Куруубай Хааннаах Кулун Куллустуур » олоІхотун комплексын бырайыага » диэн теманан кыттан ылла , салайааччыта Герасимова М . А . ; « ОлоІхо µгэґин тутуґуу » анал ааты Сунтар Кутанатыттан кэлбит 9 кыл . µірэнээччитэ Васильева Сардана « Сунтаар олоІхоґуттара М . З . Мартынов уонна Е . Г . Евсеев - Сындыыс олоІхолоругар киирии тыллар » дакылаатыгар ылла , салайааччыта Савинова З . Т . ; « ОлоІхону ырытыыга холонуу » анал ааты Амма Бітµнµттэн Сергеева Саргы « Дьырыбына Дьырылыатта Кыыс Бухатыыр » олоІхо ± о айыы уонна абааґы айма ± ын хамсаныыларын тэІнээн кірµµ » диэн дакылаатынан кыттан ылла , салайааччыта Табунанова В . В . ; « Тµілбэ µгэґэ » анал ааты Горнай улууґун Јрт орто оскуолатыттан Максимова Туяра « С . Г . Алексеев - Уустарабыс айыл ± аны хоґуйууга тэІнээґини туттуу маастара » диэн теманан кыттан биґирэннэ , салайааччыта Пахомова О . А . ; « Удьуор утумун сал ± ааччы » анал ааты Таатта Туора - Кµілµттэн Шестаков Алик « Сындыыс сµµрµк аттаах Саргылаан Бухатыыр » олоІхо ± о баар сиэр - майгы » дакылаатынан кыттан ылла ; « БастыІ научнай салайааччы » анал ааты Јрт орто оскуолатын саха тылыгар уонна литературатыгар учуутала Тарасов Александр Адамович ылла . / / Дьокуускайга айанныыр тимир суол Алдантан ХаІалас сиригэр киириитигэр ыччат улахан оруолланна Ыспыраапка : Беркакит - Томмот - Дьокуускай . Оруобуна 5 сыл аннараа іттµгэр " Трансстрой - Восток " инжиринговай корпорация Алдан сиригэр тимир суол рельсэлэрин ууран са ± алаабыта . Бµгµн - тимир суол ХаІалас улууґугар киирдэ . Онтон , аны µс сылынан , 2013 сылга , Аллараа Бэстээххэ пассажирскай станция тутуллан , тимир суолунан айанныыр кыахтаныахпыт ( гендиректор А . Н . Дудников бэйэтэ дьон иннигэр тылын биэрдэ : " Аны µс сылынан Аллараа Бэстээххэ бастакы локомотив уґуутуурун истиэххит ! " ) . Салгыы » Мииринэйгэ да , Удачнайга да омук дьоно , сүрүннээн урбаанньыттар , үгүстүк кэлээччилэр . « Якуталмаз » ПНХ кэмнэриттэн ыла , алмаасчыттар Япония , Америка , Канада , Австрия уонна Германия хостуур промышленность yлэлэригэр сыhыаннаах техниканы уонна тэрили оҥорор хампаанньаларын кытары утумнаахтык үлэлээн кэллилэр . Алмаас промышленноhыгар австрийскай комбайннар , урууданы үлтүрүтэр миэлиҥсэ саппаас чаастара , атын оборудование , немецкэй оргтехника уонна компүүтэрдэр , дьоппуон автоматическай системалара , дьоҕус техника , массыына киэҥник туhаныллар . ХНТ Генеральнай ассамблеятын 45 - с сессиятын быґаарыытынан , сыл аайы алтынньы 1 кµнэ А ± амсыйбыт дьон норуоттар икки ардыларынаа ± ы кµннэринэн бэлиэтэнэр . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы бырааґынньык соругунан а ± амсыйбыт дьон кыґал ± аларыгар сокуону оІорор уонна ситэриилээх былаастар , общественность бол ± омтолорун тардыы буолар . - Климент Кириллович , µлэІ - хамнаґыІ µгµс іттµн социальнай эйгэ ± э анаатыІ . Ґбэ - аґа кыаллыбата , быґаарыллыбатах проблемалар , сыал - сорук элбэ ± э салайааччыга махталы , билиниини соччо а ± албата буолуо . . . Эн кэмІэр хайдах этэй ? - Биллэн турар , µгµс тµбµктээх , дьон кыґал ± атын , кµннээ ± и оло ± у , µлэни кытта ыкса алтыґар эйгэ . 90 - с сыллар са ± аланыыларыгар ыґыллыы - то ± уллуу , айгырааґын , дириІ кризис , оло ± у , обществоны олус уустугурдубут кэмигэр µлэлээн , дьонум - сэргэм кыґал ± атын тэІІэ сµксэн , республика социальнай - экономическай туруга оннун буларыгар , олох инники хардыыларыгар кылааппын киллэрсибиппинэн киэн туттабын . Бастаан Совмин , онтон республика Правительствотын Председателин солбуйааччынан бастакы Президеммит Михаил Ефимович Николаев салалтатынан µлэлиир кэммэр социальнай эйгэ министерстволарын , культура , бэчээт , искусство , интеллигенция , µірэх , наука , ыччат , спорт структураларын сµрµннэґэн , µгµс µтµі салайааччылары кытта алтыґан кэллим . Ол курдук , µірэх министрдэрэ Егор Жиркову , Будимир Слепцову , доруобуйа харыстабылын министрэ Борис Егоровы , билиІІэ диэри культура министрэ Андрей Борисовы кытта сµбэнэн , биир санаанан элбэх боппуруоґу быґаарбыппыт . Ґс салаа ± а µґµіннэригэр президент анал ыйаа ± а тахсан , олоххо киллэриллибитэ . Спорт сайдыытыгар Виктор Ноговицын , Михаил Гуляев , Юрий Баишев бэйэлэрин кылааттарын киллэрбиттэрэ уонна киллэрэллэр . Салайааччы быґыытынан санитарнай - эпидемиологическай сулууспаны сайыннарбыт , элбэх тутууну ыыппыт , кэлин доруобуйа харыстабылын министрэ буолбут Иван Егоровы µрдµктµк сыаналыыбын . Ол кэмІэ науканы , µрдµк µірэ ± и тэрийээччилэринэн РНА академига Владимир Ларионов , профессордар Вадим Кузьмин , Василий Иванов , университет ректордара Василий Андреев , Василий Филиппов , кэлин Анатолий Алексеев тахсыылаахтык µлэлээн , ійдірµн - санааларын ууран , салайар тэрилтэлэрин ыарахан кэмин туораппыттара , сайдыы акылаатын уурсубуттара . Ити курдук µгµс µтµі салайааччылары ааттыы туруохха сіп . Ол кэмІэ бюджет эрэ µбµн кірін олорбокко , правительство ± а киирбэт фондалартан , норуокка « Ґтµі дьыалалар » диэн аатынан биллэр хамсааґынынан куораттарга да , тыа сиригэр да элбэх культура , спорт , µірэх , социальнай эйгэ объектарын туттарбыппыт . Ол барыта Президент М . Е . Николаев кыґамньытын уурар , ійµµр буолан кыаллыбыта . Кэлин да Президент Вячеслав Штыров сµбэґитинэн µлэлиирбэр социальнай хайысхаттан , интеллигенция эйгэтиттэн арахсыбатым . Атын кэмІэ , сайдыы саІа таґымыгар , Вячеслав Анатольевич курдук Россия ± а , атын дойдуларга биґиги кэммит биллэр - кістір лидерин салалтатынан µлэлээбит дьоллоохпун , эмиэ оло ± ум биир кэрэ - бэлиэ кэрчигэ дии саныыбын . Онон µлэлээбит эйгэм олус кыаллыбат , махтала суох дии санаабаппын . Кылаабынайа , дьон кыґал ± атын ійдµіххэ , са ± алаабыт дьыаланы тиґэ ± эр тириэрдэргэ кыґаллыахха , дьулуґуохха наада . Оччо ± о дьон да ійдµµр , ійµµр . Республика ± а уґаты - туора айаннаабытым , элбэх дьон - сэргэ оло ± ун билэбин . Ол сылдьан , олох тупсубутун кірібµн , дьон µірµµтµн , махталын да истэбин . Этэргэ дылы , кэмсинэрим суох , мээнэ ± э олорботохпун диэн санаа киирэн ааґааччы . - Биир кэмІэ профессиональнай - техническэй µірэхтээґин ситимин салайбытыІ . Ол тµгэннэртэн эмиэ µчµгэйдик ахтар - саныыр дьону кірсііччµгµн . . . - Оччолорго профтехµірэхтээґин комитета туспа µрдµк статустаах структура председателэ , правительство чилиэнэ этэ . БилиІІэ диэри олус µчµгэйдик саныыр , « ыалдьар » эйгэм . Материальнай - техническэй базаны бі ± іргітµµгэ , µлэґиттэр , µірэнээччилэр µірэнэр , µлэлиир усулуобуйаларын тупсарыыга элбэх оІоґуллубута . Николай Иванович Галкин диэн солбуйааччыбын Союз Главкатыгар быґаарыылаах учаастакка µлэ ± э таґааран , кини ійібµлµнэн элбэхтик туґаммыппыт . Хас да олорор дьиэни , училищены , билигин да наука , µрдµк µірэх , профтехµірэхтээґин салалталара µлэлии олорор хонтуораларын дьиэтин , хаґаайыстыбаннай объектары туттарбыппыт . Саамай µірэрим баар : профтехµірэхтээґин тэрилтэлэрин суолтата улааппыта , республика салалтата , нэґилиэнньэ , тіріппµттэр бу µірэх кыґаларын атын хара ± ынан кірір , суолта биэрэр буолбуттара . Ґірэнээччилэр бэрээдэктэрэ тупсубута . Урут профтехучилище ± а µірэ ± и аанньа ылбат , куґа ± ан бэрээдэктээх о ± олору , 8 кылааґы сыыґа - халты бµтэртэрээт , накаастабыл курдук , киллэрэллэрэ . Онон да араас быґылаан , охсуґуу эІин училищеларга тахса турара . Оттон республика ± а оччоттон билиІІэ диэри рабочай идэлэр олус наадалар , промышленность сайдыытыгар сµрµн тирэх буолаллар . Бу эйгэ ± э сыґыан уларыйарыгар µгµс дьаґаллар ылыллыбыттара . Бастатан туран , µірэнээччилэр контингеннарын уларытыыга , саІа идэлэргэ µірэтиигэ , кадрдары сµµмэрдээґиІІэ , µлэлиир - олорор усулуобуйаларын тупсарыыга быґаарыылаах дьаґаллар ылыллыбыттара . Ґіґээ салалта ± а дьулуурдаахтык туруорсуу , айдаарсыы да ± аны , кадрдар , тіріппµттэр ортолоругар утумнаах µлэ са ± аламмыта . Орто оскуоланы бµтэрбиттэр µірэнэр идэлэрэ элбээбитэ . Урут 8 кылаас кэнниттэн µірэнэр буоллахтарына , билигин орто µірэх базатыгар салгыы µірэнэр идэлэр аґыллыбыттара . Ситим кадр іттµнэн олус бі ± іргіібµтэ . Директордар дьоґун кµµстээх хамаандалара µіскээбитэ . Куораттарга да , тыа сиригэр да , училищелар биллэр - кістір директордара µµнэн - иитиллэн тахсыбыттара . Николай Худолий , Геннадий Мугуев , Егор Старостин , Юрий Федоров уо . д . а . курдук директордар нэґилиэнньэ ± э биллэр - кістір этилэр . Педагогическай наука доктора , кэлин училищетын µрдµк µірэх заведениетыгар кубулуппут ( ДьГИТИ ) , бэйэтэ пенсия ± а тахсыар диэри ректорынан µлэлээбит Николай Худолийы республика дьоно - сэргэтэ махталлаахтык ахтар . - Улуустар социальнай - экономическай сайдыыларыгар эн , Климент Кириллович , эмиэ кылааккын киллэрбит киґинэн аа ± ылла ± ын . Онтон кылгастык кэпсээ эрэ . - СаІа кэмІэ Территориялары ( улуустары ) кытта µлэ ± э департамент тэриллэ сылдьыбыта . Билигин оннук структура олохтоох салайыныыны сµрµннµµр . Директор дуоґунаґа « республика министрэ » диэн эбииликтээх правительство чилиэнэ этэ . Мин , баґылыктар государственнай сулууспалаахтар эрдэхтэринэ , онно µлэлээбитим . Оччолорго олохтоох салайыныы тірµтэ ууруллубута . Кэлин республикатаа ± ы Сэбиэти вице - президент Александр Акимов салайар эрдэ ± инэ да , ити дьыалаттан тэйбэтэ ± им . Сокуон базатын бырайыактарыгар , араас тэрээґиннэргэ кыттар этим . Оччотоо ± у улуус баґылыктарыттан билигин да Василий Старцев , Владимир Топорков уо . д . а . µлэлии сылдьаллар . Кэккэ сылларга Николай Андросов , Владимир Григорьев , Анастасия Павлова , Тамара Варламова , Анатолий Попов , Георгий Никонов , Василий Скрябин , уо . д . а . тахсыылаахтык µлэлээбиттэрэ . Тµбµк , кыґал ± а элбэх этэ . Сарсыарда 5 - 6 чаастан дьиэбэр тіліпµін тыаґаан барара . Олох диэн олох буолла ± а , араас саахал , ілµµ - сµтµµ , кыґал ± а тириирэ . Дэлэ ± э да , дьиэ кэргэттэрим « МЧС курдукпут » диэхтэрэ дуо ? Урут правительство ± а µлэлээбит буолан , µіґээ салалтаны кытта сибээґи тµргэнник олохтоон , дьаґал ылыллыытыгар син туґалаан эрдэ ± им , баґылыктар эрэнэр быґыылаахтара . - Тустаах µлэ таґынан общественнай эбээґинэс да эйиэхэ элбэх буолааччы . Ордук сэрии уонна тыыл ветераннара махтаналларын истэбин . - Уопсайынан , республика ± а сэрии , µлэ ветераннарын кытта µлэ кµµскэ барар . Ол урут да , билигин да республика бастакы салайааччылара бу дьыала ± а ахсаабат бол ± омтолорун ууралларыттан тутулуктаах . Били биир - биэс харчыта суох диэбиккэ дылы , Кыайыы 50 , 55 , 60 сыллаах µбµлµійдэринэн сибээстээн , тэрийэр комитет салайааччытынан , чилиэнинэн сыралаґан µлэлээн кэллим . Саха Республикатын курдук сэрии кыттыылаахтарын , огдооболорун , тыыл ветераннарын дьиэнэн - уотунан толору хааччыйан олорор регион а ± ыйах буолуо . Ґбµлµійдэри кірсі , µтµмэн µгµс социальнай объектар : сынньанар дьиэлэр , эмп тэрилтэлэрэ уонна олорор дьиэлэр тутулуннулар . Сэрии кыттыылаахтарын хорсун быґыыларын , тыылга µлэ героизмын кірдірбµттэри µйэтитиигэ киэІ тірµттээх µлэ барда . « Јйдібµнньµк » кинигэ 9 тома та ± ыста . Ол ір сыллаах сырабыт тµмµгэр Михаил Габышев , Иван Павлов уонна мин П . Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреаттара буолбуппут . Онон санаабыты - толкуйдаабыты барытын ситиґэргэ биир киґи оло ± о тиийбэт да буоллар , син тµмµктэр , ситиґиилэр бааллар . Суобаґынан , чиэґинэйдик µлэлээбит киґи кэмсинэрэ суох буолааччы . Арай соро ± ор до ± отторум : « Тіріібµт улуускар µлэлээбэтиІ » , - дииллэр . Ол эрээри µіґээ да таґымІа олорон , улууспар да син кыах иґинэн кµµс - кімі буолла ± ым дии . - Климент Кириллович , іссі тігµл " Саха сирэ " хаґыат аа ± ааччыларын аатыттан µбµлµійгµнэн э ± эрдэлиибит . Доруобай , тус олоххор дьоллоох - соргулаах буол ! Иван КСЕНОФОНТОВ . Хотторбут хандьыдаат хомолтото Быыбар , быыбар . . . сата баһын тоҕо тарпыт , сүрэҕи - быары өрүкүппүт . Эмиэ хаһыс да төгүлүн , ситтэрбэт ыраҕа кубулуйбут КӨўҮЛ БЫЫБАР дьэргэлгэнэ элэс гынан ааспытын сайыһа , харааста көрөн хааллыбыт . Ким эрэ кыайыы көтөллөнөн , омоллоон олоҕор тиксэн эрэрин биттэнэн , дьол - соргу түһүлгэтин тэрийэр , ким эрэ хотторуу хомолтотун курус амтаныттан чачайа бэрдэрэн бүдүрүйэ бүктэ . 2010 сыл бүтэһигэр туох баар Арассыыйа дьону таһар автобустара куттала суох буолуу курдарынан хааччыллыахтара диэн дойду ис дьыала министиэристибэтин суолга куттала суох айаннааһын департаменын тойоно Виктор Кирьянов " Эхо Москвы " диэн радиостанция нөҥүө эттэ . Саҥа дьыл тохсунньу ыйыттан бу боппуруос кытаанахтык туруоҕун уонна хонтуруолланыаҕын тоһоҕолоото . СР комплекснай спартакиадатын суотугар киирэр ССРС спордун бочуоттаах маастара Петр Алексеев кэриэґигэр республика хапса ± айга хамаанданан уонна биирдиилээн бастыыр иґин чемпионата хаґааІІытаа ± ар да ± аны элбэх кыттааччыны тµмтэ . « Кыайыы 50 сыла » Спорт дыбарыаґыгар тэлгэтиллибит кібµіргэ 27 хамаандаттан барыта 405 ( ! ) хапса ± айдьыт тахсан ким кµµстээ ± ин быґаарыста . Маннык элбэх кыттааччы хапса ± ай кµрэхтэґиитигэр іссі бэлиэтэнэ илигэ . Хамаандалар , этэргэ дылы , ох курдук оІостон , кустук курдук куоґанан кэлбиттэрэ , кµрэхтэґии таґымын биллэрдик улаатыннарда . Ол курдук , Ґіґээ Бµлµµттэн 45 , МэІэ - ХаІаластан 44 , Уус - Алдантан 35 , Намтан уонна Сунтаартан 30 - туу хапса ± айдьыт кµін кірсін , бу улуустар хамаанданан киирсиигэ орооґор санаалаахтарын биллэрдилэр . Эрдэлээн эттэххэ , чемпионат кылаабынай судьуйата Петр Иннокентьевич Бурцев уонна кылаабынай секретарь Владимир Гаврильевич Торговкин кµрэхтэґиини кыайа - хото тутан ыыппыттарын бэлиэтиир то ± оостоох . Бастакы кµн кµрэхтэґии ыкса киэґэ 11 чааска диэри ыытыллыбыт буолан , иккис кµн былааннаммыт программа бириэмэтигэр сіп тµбэстэ . Билэргит курдук , былырыын кµґµн саха тірµт кірµІэ - хапса ± ай Тустуу аан дойдутаа ± ы федерациятыгар киллэриллибитэ . Манан сибээстээн ФИЛА салалтатын соруда ± ынан , быйылгы чемпионакка аан дойдутаа ± ы федерация чилиэннэрэ : тустуу национальнай кірµІнэригэр комитетын председателэ Гинтаутас Вилейта уонна Россия мультиспорка ассоциациятын генеральнай секретара Алексей Кыласов ыалдьыттаатылар . Кинилэр сµрµн соруктарынан хапса ± айга уонна эмиэ ФИЛА састаабыгар саІа киллэриллибит мас тардыґыытыгар миэстэ ± э туох , ханнык µлэ ыытылларын , кµрэхтэґии хайдах быґыылаахтык тэриллэрин билсии уонна спорт салайааччыларын кытта кірсµґµµ буолла . Бочуоттаах ыалдьыттар µс кµн устата сµрдээх ыгым программанан µлэлээтилэр . Госкомспорт , « Сахаада - спорт » салалталарын кытта кірµстµлэр , республика киин куоратын спортивнай тутууларын кытта билистилэр , спорт национальнай кірµІнэригэр туґуламмыт « тігµрµк остуолга » кыттыыны ыллылар . Чемпионаты µірµµлээхтик аґыы кэмигэр Гинтаутас Вилейта тустуу сайдыытыгар улахан кылаатын иґин педагогическай наука доктора , профессор Валерий Пантелеймонович Кочневка ФИЛА орденын туттарыыта дохсун ытыс тыаґынан до ± уґуолланна . Маны сэргэ , бочуоттаах ыалдьыттарга анаан , мас тардыґыыга спорт национальнай кірµІнэригэр « Модун » киинин уонна Хотугулуу - ИлиІІи Федеральнай университет хамаандаларын табаарыстыы кірсµґµµлэрэ тэрилиннэ . Онуоха 3 : 1 ахсаанынан кыайыыны модуннар ситистилэр . Чемпионат иккис кµнµгэр СР Президенэ Егор Борисов Спорт дыбарыаґыгар сылдьан спорду таптааччылары кытта тэІІэ быґаарыылаах киирсиилэри кірді . - Хапса ± ай уонна мас тардыґыы аан дойду таґымыгар тахсалларыгар кыахтар µіскээтилэр - диэтэ Егор Афанасьевич . - Биґиги кірµІнэрбитин ФИЛА билиммитинэн киэн туттабыт . Маннык кµрэхтэґиилэр тэнийэн , кэІээн истиннэр . Оттон республика салалтата спорду ійµµр , ійµµ да туруо ± а . Ити кэнниттэн спорт национальнай кірµІнэрэ сайдалларыгар кімітµн иґин Егор Борисовка ФИЛА президенэ Р . Мартинетти аатыттан Махтал суругу Гинтаутас Вилейта туттарыытын , биґиги хапса ± айбытын билинии курдук сыаналыахха сіп . Чемпионакка , соторутаа ± ыта Чурапчыга ыытыллыбыт Н . Н . Тарскай бирииґигэр кіІµл тустууга республика чемпионатыгар кыттыыны ылбыт элбэх бі ± іс кµµґµн холосто . Кинилэртэн Николай Аянитов , Игнат Андросов , Роберт Сидоров , Вадим Семенов , Баир Укоев уонна Увар Тимофеев аны хапса ± ай пьедесталыгар тахсар чиэскэ тигистилэр . Ол оннугар хапса ± айынан µлµґµйэн дьарыктанар спорт маастардара Семен Тимофеев , Петр Сивцев , Константин Бурнашев , Степан Родионов , Иван Барбасытов , Александр Семейщиков , Сергей Рожин , Гаврил Слепцов , Альберт Меркурьев , Юрий Старостин , Алексей Некрасов , Илья Мордовской , Анатолий Олесов , Николай Яковлев , Михаил Тихонов , Станислав Афанасьев уо . д . а . хотторуулара кµрэхтэґии сµрдээх тыІааґыннаахтык барбытын туоґулуур . Тµґµлгэ кэрэхсэбиллээх тµгэнинэн саІа ааттар кµірэйэн тахсыылара буолла . Ол курдук , 55 киилэ ± э Ґіґээ Бµлµµттэн 11 - с кылаас µірэнээччитэ Кэскил Саввинов кібµір опыттаах маастардарыттан толлубакка , тэбис - тэІІэ киирсибитин бэлиэтиэххэ сіп . Кини бастакы эргииргэ К . Колесовка ( МэІэ - ХаІалас ) хотторон баран , « Б » біліххі киирэн утуу - субуу тµірт утарсааччытын кыайан баран , µґµс бириистээх миэстэни былдьаґыыга спорт маастара Иван Друзьяновы улаханнык ыксата сырытта . Чурапчы бі ± іґі баай опытынан эрэ судьуйалар быґаарыыларынан баґыйда диэххэ сіп . Чемпионаты µірµµлээхтик тµмµктээґиІІэ Кэскил Саввиновка « Эдэр , кэскиллээх хапса ± айдьыкка » диэн анал бириис туттарыллыбыта саамай сіптііх . Кэккэ сылларга хапса ± айга республикатаа ± ы турнирдарга эриэ - дэхси кірдірµµнµ ситиспит « Дыгын оонньуутун » алта тігµллээх чемпиона Иван Белолюбскай бастаабытын уонна хапса ± айга спорт маастарын нуорматын толорбутун кірііччµлэр кимнээ ± эр да µірэн - кітін кірµстµлэр . Кырдьык да , ы Уйбаан дэгиттэр кыахтаа ± ын кірдірді уонна аны хапса ± айга маастар буоларга туруоруммут сыалын - соругун толордо . Бµтэґик быґаарыылаах киирсиигэ кини киирээт да Евгений Мосовы сµрдээх имигэстик атахха киирэн ірі кіті ± ін таґааран быра ± ан , тµргэн кыайыыны ситистэ . Онон Вадим Семенов , Николай Николаев , Николай Рожин , Сергей Румянцев , Александр Григорьев , Егор Барашков , Сиясат Исаев курдук кµµстээх бі ± істір иннилэригэр тµстэ . Манна сыґыары тутан эттэххэ , И . Белолюбскай чугас до ± оро , эмиэ аатырбыт мадьыны Николай Дьяконов 90 - тан µіґэ кг ыйааґыІІа С . Могдоев , Д . Рахлеев курдук кµµстээх хапса ± айдьыттары сууллартаан баран , µґµс бириистээх миэстэни ким ыларын быґаарсыыга У . Тимофеевка сэрэтиинэн эрэ сабырыйтарда . Чемпионат биир арыйыытынан Орто Халыматтан тірµттээх Нерюнгри чиэґин кімµскээбит Дмитрий Тарабукин буолла . Олимпийскай эрэл училищетын выпускнига , соторутаа ± ыта Чурапчыга ыытыллыбыт республика кіІµл тустууга чемпионатыгар 60 киилэ ± э тіґі да миэстэлэспэтэр , сымса хамсаныытынан , хорсун санаатынан кірііччµлэри сіхтірбµтэ . Уопсайынан , бу эдэркээн уол кимтэн да толлубакка хорсуннук киирсэн , утарсааччыларыгар туох да эрэли хаалларбата , барыларын кыахтаахтык кыайталаата . Ардыгар кутталлаах да балаґыанньа ± а тµбэстэр , сµрдээх имигэс буолан араастаан ыстаІалаан онтон ірµґµнэн бырахсыбыта эрэ баар буолааччы . Дмитрий ордук финалга тахсар иґин киирсиигэ хапса ± ай маастара В . Крутькону уонна финалга биллиилээх бі ± іс Н . Аянитовы киирээт да ± аны ата ± ыттан ылан охторуута µрдµктµк сыаналанар . Хаґан ба ± арар маннык кµрэхтэґии муІутуур кыайыылаа ± ы быґаарар тµґµлгэнэн тµмµктэнэр . Бу сырыыга 13 бі ± іс суруттарда . Онуоха эрдэттэн сэрэйиллибитин курдук , утарсааччыларыттан барыларыттан бідіІ - садаІ уІуохтаах , ыарахан ыйааґынаах Николай Чукров кыайыылаа ± ынан тахсан , ЖК телевизор хаґаайынынан буолла . Кини утуу - субуу Т . Афанасьевы , Д . Нехоруковы ( сэрэтиинэн ) уонна С . Рожины кыайталаан финалга сµрµн утарсааччыта У . Тимофеевы кытта кірµстэ . Уон мµнµµтэлээх унньуктаах , уолаттар уу - билик буолуохтарыгар диэри ыытыллыбыт сытыы хапсыґыыларыгар , хайалара да охторсубата , сэрэтиинэн Николай Чукров кыайда . Манна да ± атан эттэххэ , бу бі ± істір бэйэлэрин ыйааґыннарыгар кірсµµлэригэр Николай Увары умса тардан тµґэрэн , кэбирэх кыайыыны ситиспитин санатар то ± оостоох . Чемпионат тµмµгµнэн ыам ыйыгар Литва ± а ыытыллар хапса ± айга Европа чемпионатыгар кыттыахтаах Саха сирин хамаандатын састааба торумнанна . Оттон Гинтаутас Вилейта бэйэтин дойдутугар тэриллэр континент кµрэхтэґиитигэр биґиги республикабыт хамаандатыгар µчµгэй усулуобуйаны олохтуурга эрэннэрдэ . Дьэ онон чемпионат , ФИЛА чилиэннэригэр ійдібµл буолар гына ыытылынна . Арай , киґи кірііччµлэр уонна биирдиилээн бі ± істір бірµкµтэ суох быґыыларыттан сонньуйар . Саатар , СР Президенэ уонна бочуоттаах ыалдьыттар кірін олороллор диэн тардыммакка , кібµіргэ бытыылканы быра ± ыы , киирсии тµмµгµттэн астыммакка ыґыытааґын - хаґыытааґын , міккµірµ тарда сатааґын , судьуйаны анньыалааґын курдук тµктэри кістµµлэр - кµрэхтэґиини киэргэппэттэр . Тіґі да бу чемпионакка « киирсии тµмµгµн сіптііхтµк , сиэрдээхтик судьуйалааґын буолла » дииргэ киґи тыла і ± µллµбэтин µрдµнэн , бастатан туран кірііччµлэр , кыттааччылар , тренердэр уонна хамаандалар бэрэстэбиитэллэрэ бэйэ - бэйэ ± э ытыктабыллаахтык сыґыаннаґыахтаах этилэр . Инникитин итинник кістµµлэри туоратар кытаанах дьаґаллар , миэрэлэр ылыллаллара уолдьаста . Чемпионат тµмµгэ : Эр дьоІІо : 55 кг : ( 49 кыттааччы ) 1 - Айаал Павлов ( Чурапчы ) , 2 - Вячеслав Данилов ( Нам ) , 3 - Иван Друзьянов ( ХИФУ ) . 62 кг : ( 74 кыттааччы ) 1 - Дмитрий Тарабукин ( Нерюнгри ) , 2 - Николай Аянитов ( Чурапчы ) , 3 - Александр Львов ( Сунтаар ) . 70 кг : ( 90 кыттааччы ) 1 - Павел Чемезов ( Амма ) , 2 - Прокопий Петров ( ХаІалас ) , 3 - Игнат Андросов ( Таатта ) . 80 кг : ( 53 кыттааччы ) 1 - Роберт Сидоров ( Чурапчы ) , 2 - Федор Данилов ( Ґіґээ Бµлµµ ) , 3 - Александр Бурнашев ( Таатта ) . 90 кг : ( 27 кыттааччы ) 1 - Иван Белолюбскай ( Дьокуускай ) , 2 - Евгений Мосов ( Бµлµµ ) , 3 - Вадим Семенов ( Нам ) . + 90 кг : ( 28 кыттааччы ) 1 - Николай Чукров , 2 - Баир Укоев ( иккиэн - дьокуускайдар ) , 3 - Увар Тимофеев ( Ґіґээ Бµлµµ ) . Ветераннарга : 60 кг ( 17 кыттааччы ) 1 - Иван Петров ( МэІэ - ХаІалас ) , 2 - Николай Парников ( Нам ) , 3 - Захар Дьячковскай ( ХИФУ ) . 70 кг : ( 21 кыттааччы ) 1 - Дмитрий Васильев ( Таатта ) , 2 - Михаил Бочетов ( Ґіґээ Бµлµµ ) , 3 - Вадим Данилов ( Уус - Алдан ) . 80 кг : ( 23 кыттааччы ) 1 - Марат Чердонов ( Дьокуускай ) , 2 - Василий Стручков ( ХИФУ ) , 3 - Николай Данилов ( Сунтаар ) . + 80 кг : ( 23 кыттааччы ) 1 - Вячеслав Константинов ( ХаІалас ) , 2 - Валерий Тимофеев ( Нам ) , 3 - Александр Кардашевскай ( Ґіґээ Бµлµµ ) . Хамаанданан тµмµк : 1 - Ґіґээ Бµлµµ , 2 - Чурапчы , 3 - Нам . Петр ПАВЛОВ . Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Ленскэйгэ урбаанньыттар килиэп сыанатын үрдэтэн эрэллэр . Ол курдук , Вальковец диэн килиэп оҥорон таһаарар урбаанньыт бурдук уонна уот сыаната үрдээбитинэн уонна билигин да үрдүү турарынан сибээстээн , иккитэ түһүмэхтэнэн килиэпкэ сыана үрдүүрүн иһитиннэрдэ . Бастаан кулун тутар ыйга сыана 10 % үрдүүр , онтон ыам ыйыгар эмиэ үрдүүрэ күүтүллэр . 9 ) « Ыйытынньыкка » хамаандаттан 5 о5о кыттар , биир ыйытыыга хамаанда биирдэ эрэ хоруйдуур эбээһинэстээх . Кµґµн дьиэ фондатын ірімµіннээґин µлэтэ µмµрµйэр . Сайыны быґа дьаныардаахтык µлэлээн , кыстыкка бэлэмнэнэн , кµґµнµ киґи кµлбµтµнэн кірсµіхтээх . Оттон Дьокуускай куорат Гастелло уулуссатын 6 N - дээх дьиэтин олохтоохторо , µгµс мас дьиэ ± э олорооччулар курдук , санаалара атын . Дьиэлэрэ эргэрбит , самнайбыт , кырыыґата алдьанан сайыны быґа ірімµіннэммэккэ турбут . Бу дьиэни ірімµіннээґини " Дьокуускай куорат " куораттаа ± ы уокурук дьаґалтата ыыппатах . Дьон балаґыанньатын ійдіін , СР Правительствота хамсатыылаах дьаґаллары ылынан эрэр . Ол курдук , бала ± ан ыйын 4 кµнµгэр Саха Республикатын Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы Василий Грабцевич салайааччылаах комиссия миэстэтигэр тиийэн олохтоохтору кытары кірµстэ . Салгыы » Ґірэхтээґин дойдубут , обществобыт сайдыытыгар , норуот оло ± ун укулаатын , уобараґын µіскэтиигэ , кэлэр кілµінэ ± э нация сыаннаґын тириэрдиигэ сабыдыаллыыр тіґµµ кµµс буоларынан кэлиІІи сылларга туґааннаах эйгэ ± э улахан бол ± омто ууруллан , уларыйыы , хамсааґын тахсар , национальнай бырайыак олоххо киирэр . РФ Президенэ Дмитрий Медведев Федеральнай Мунньахха туґаайбыт быйылгы Суругар µірэхтээґин сайдыыта ойуччу миэстэни ылбыта . Итиэннэ учууталлар айар дьо ± урдарын , µлэлиир кыахтарын сайыннарар , социальнай статустарын µрдэтэр соруктаах 2010 сыл Учуутал сылынан биллэриллэрин туґунан Президент иґитиннэрбитэ уонна 2009 сыл кулун тутар 10 кµнµгэр 259 № - дээх Ыйаа ± ы таґаарбыта . Бу дьаґал µірэтии , иитии хаачыстыбатын тупсарар , педагогическай коллективтар µлэлэрин кідьµµстµµр , аныгы кэм ирдэбилигэр эппиэттэґэр усулуобуйаны тэрийэр сыаллаах олоххо киирэр . Ґірэхтээґин сайдыытын педагог тµстµµр аналлаах . Ол да иґин ханнык ба ± арар µірэх программатыгар ситиґиини тиґэ ± эр учуутал быґаарар . Ханнык да сокуон , стратегия ылыллыбытын µрдµнэн , олоххо киириитин миэстэтигэр µлэлии сылдьар дьон мэктиэлиир . Ґірэх программаларын , былааннарын саІа таґымІа таґаарыыга туох барыта идэтийииттэн быґаччы тутулуктаах . Маныаха учуутал маастарыстыбатын сэргэ кини педагогическай кірµµтэ , ійі - санаата , майгыта - сигилитэ , культурата улахан оруоллаах . Хаґан эрэ Вера Марецкая , тыа сирин учууталын умнуллубат ча ± ылхай уобараґын киинэлэргэ айарыгар билинэн турардаах : " Мин бу - уґулуччулаах идэ , идэ да буолбакка , дууґа наадыйыыта , ураты талааны ирдиирин итэ ± эйдим , биллим " . Кырдьык да , педагог талан ылбыт эйгэтэ , оло ± о , анала - дууґа ахсаабат µлэтэ . Учуутал тµбµктээх , уустук µлэтэ µірэнээччилэр µйэлээх сµгµрµйµµлэрэ буолар . Ол да иґин идэлэригэр олохторун анаабыт , µтµі - мааны майгылаах педагогтар ірµµ махтал истиІ тылларынан кілµінэттэн кілµінэ ± э ахтылла тураллар . Россия Правительствота соторутаа ± ыта , бу дьыл от ыйын 15 кµнµгэр 944 - р № - дээх дьаґалы таґаарда , Учуутал сылын ыытыыга сµрµн тэрээґиннэр былааннарын бигэргэттэ . Тэрийэр комитеты Правительство Председателэ Владимир Путин салайыа . Солбуйааччыларынан вице - премьер А . Д . Жуков , µірэх , наука министрэ А . А . Фурсенко ананнылар . Комитет састаабыгар 30 киґи - культура министрэ А . А . Авдеев , региональнай сайдыы министрэ В . Ф . Басаргин , Госдума спикерин солбуйааччы С . С . Журова , µірэх , наука µлэґиттэрин идэлээх союґун председателэ Г . И . Меркулова , МГУ ректора В . А . Садовничай , µірэх µлэґиттэрин идэлэрин µрдэтэр академия ректора Э . М . Никитин , " Россия ± а сыл учуутала " , Москва 1060 № - дээх оскуола учуутала М . Л . Стародубцева уо . д . а . киирбиттэр . Онно сіп тµбэґиннэрэн , хас биирдии субъект саІа µірэх дьылын кірсі Президент Ыйаа ± ын олоххо киллэрэн Учуутал сылын чэрчитинэн туґааннаах былааны ылыныахтара . Биґиги республикабытыгар бу µлэни СР вице - президенэ Евгения Михайлова сµрµннµі . Манна толоруулаах былаас органнара быґаччы кыттыыны ылыахтара . Учуутал сылын ыытыы туґунан киэІ кэпсэтии µірэх µлэґиттэрин атырдьах ыйынаа ± ы сµбэ мунньахтарыгар тахсыа . Регионнар программаларын атырдьах ыйыгар РФ Ґірэ ± ин , наукатын министерствотыгар тµґэриэхтэрэ . Былаан быґыытынан номнуо бу сылтан са ± алаан федеральнай таґымІа 32 дьаґал ыытыллыа . Сэтинньи ыйга 2010 сыллаа ± ы эмблеманы бигэргэтиэхтэрэ . Учуутал сылын официальнайдык арыйыы ахсынньы ыйтан са ± аланыа . Ґгэс буолбут " Сыл учуутала " , " Сыл оскуолата " кµрэхтэґиилэри сэргэ " Ґірэхтээґин лидерэ " , " Россия ± а искусство оскуолатын бастыІ преподавателэ " , иитээччилэр Бµтµн Россиятаа ± ы куонкурустара тэриллиэхтэрэ . 2010 сыл муус устар ыйыгар Москва ± а регионнар икки ардыларынаа ± ы µірэх конференциятыгар учуутал идэтигэр аныгы ирдэбиллэр туґунан кэпсэтии барыа . Эмиэ муус устар ыйга " Образование без границ " норуоттар икки ардыларынаа ± ы конгресс кэмигэр педагог кыа ± ын сайыннарыыга конференция былааннаммыт . Сыл устата субъектарга учууталларга туґааннаах семинардар ыытыллыахтара . 2010 сыл атырдьах ыйыгар Интернет ситиминэн Бµтµн Россиятаа ± ы педсовет буолуо . Ахсынньыга Учуутал сылын тµмµгµн таґаарыахтара . Аныгы кэм учууталын уобараґын арыйыыга кэккэ тэрээґин бэлэмнэммит . Кулун тутар ыйга учууталларга аналлаах национальнай кинигэ экспозициятын , " тігµрµк остуолу " ыытыахтара . Учуутал уобараґын арыйыыга конкурс биллэриллэн , анал таґаарыылар бэчээттэниэхтэрэ . Учуутал идэтин общество ± а ірі кіті ± µµгэ иґитиннэрэр - кірдірір эйгэ кіхтііхтµк кыттара ирдэнэр . " ТЭФИ " куонкурус чэрчитинэн " Педагогическая поэма " номинация , " Рунет 2010 сыллаа ± ы бириэмийэтэ " Бµтµн Россиятаа ± ы кµрэхтэґии кэмигэр учууталга аналлаах бастыІ Интернет - сайт номинациятын олохтуохтара . Интернеккэ учууталлар , педагогическай коллективтар блогтарын куонкуруґа ыытыллыа . Онон педагогтарга элбэ ± и эрэннэрэр саІа µірэх дьыла тосхойоору турар . Учууталлар µлэлэригэр бары іттµнэн ійібµллээх , аныгылыы тылынан , престиґи , имиджи , аптарытыаты , статуґу µрдэтиигэ то ± оостоох сыл буолара саарба ± а суох . Айарга - тутарга айымньылаах кэм тирээтэ , µірэх тиґигин саІардан биэрэр , тупсарар кыах µіскµі . Онон бу дьаґал билиІІи µлэлии сылдьар кілµінэни сэргэ , инники кэскили , аныгы µйэ дэгиттэр сайдыылаах кадрын иитэн таґаарыыга туґуланар . Итиэннэ аан дойду таґымыгар Россия µірэхтээґинин тиґигин аптарытыата µрдµµрµгэр , холобур быґыытынан инники кэккэ ± э тахсыытыгар сабыдыаллыа этэ . Саргылаана Данилова Тыа хаһаайыстыбатын министерствота сылга көрүллүбүт 80 сылгы турар базатын тутууну улуустарга квота быһыытынан үллэрэр . Миэстэтигэр тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управленията сылгы базатын хана , хаһыс уочарат тутуллуохтааҕын баһылык мэктиэлээһинигэр олоҕуран , Министерство анал бирикээһинэн олохтоммут комиссиятыгар субсидияны ылааччылар испииһэктэрин түһэрэр . Комиссия субсидияҕа түһэриллибит испииһэги ырытан баран бигэргэтэр . Онон субсидияны ылар хаһаайыстыба быһаарыллар . Олус ыксаан , үҥсүһэн - хаҥсыһан ылар соччото суоҕун бары хаһаайыстыбалар өйдүөхтэрин наада , кэлэр өттүгэр 2015 сылга диэри критерийгэ эппиэттиир кооперативтар , бааһынай хаһаайыстыбалар бюджеттан көмө үбүлэнэн сылгы иитэр базаланыахтара . - Биһиги өрөспүүбүлүкэ олоҕор мэлдьи кыттабыт , туора турбаппыт . 2010 сылга « ЗОЖигай » ыччат спорт экстремальнай көрүҥнэригэр бэстибээлин сүрүн успуонсара буолбуппут . Саха сирин норуоттарын V Спортивнай оонньууларыгар массыынаны бириискэ туруорбуппут . Көҥүл тустуу уонна ат спордун федерацияларын өйүүбүт . Биллэн турар , болҕомтобут киинигэр Кыһыл Сыыр бөһүөлэгэ сылдьар . Манна мэлдьи араас көмөнү оҥоробут . Ааспыт сылга Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай бөһүөлэгэ халааҥҥа эмсэҕэлээбитигэр көмөлөспүппүт . - Биґиги ыІырыынан олус үчүгэй кэнсиэргэ сырыттыбыт , наґаа сібүлээтибит , уруккубутун санаан ыллыбыт . Тэбис - тэІІэ ыллаґа олордубут . Биґиги « Кыымы » « Ґґү - биирдэ ! » аахсыйанан суруттарабыт , дьиэнэн : оҕолорбут , сиэннэрбит буолан бука бары ааҕабыт . Эґиэхэ олус эдэр дьон үлэлииллэр эбит дии , инники айар үлэҕитигэр ситиґиилэри , ылсыбыт тэтимІитин ыґыктыбакка іссі үрдүк чыпчааллары дабайан иґэргитигэр баҕарабыт . Санкт - Петербург уонна Саха сирэ хас да µйэ устатын тухары ситимнэґэн кэлбит быстыспат сибээстээхтэр . Урукку Россия империятын киин куоратыттан Саха сиригэр элбэх араас хайысхалаах экспедициялар , чинчийиилэр кэлэ сылдьыбыттара . Саха бастакы интеллигеннэрин ааттара Санкт - Петербуру кытта быґаччы сибээстээх . Манна биллиилээх учуонай , лингвист С . А . Новгородов µлэлээн , олорон ааспыта , кімµс уІуо ± а хараллыбыта . Сэбиэскэй кэмІэ Ленинградка µрдµк µірэх кыґаларыгар µірэммит студеннар µксµлэрэ бµгµн республика киэн туттар дьоно . А ± а дойдуну кімµскµµр сэрии историята эмиэ биґигини ситимниир . Блокада ± а тµбэспит саха студеннара , Ленинграды кімµскээбит , босхолообут саха буойуннара , Ильмень кµілгэ охтубут саха саллааттара … История кэрчиктэрэ бииртэн биир саІа ситими , саІа сонун страницалары арыйан иґэллэр . Санкт - Петербург уонна Саха сирэ бµгµІІµ сибээстэрин туґунан Саха Республикатын бастайааннай бэрэстэбиитэлин Г . М . Макарованы кытта кэпсэттибит . Салгыы » Соторутаа ± ыта Ньурба куоракка " Алроса - Ньурба " ААУо акционердарын сыллаа ± ы уопсай мунньа ± а буолан ааста . Барыта 783904 акцияны бас билэр 58 акционер кыттыыны ылла . Ол уопсастыба куоластыыр акцияларын 97 , 988 % - гар тэІнэґэр . Уопсастыба ааспыт сыллаа ± ы отчуоттанар кэмІэ µлэтин - хамнаґын туґунан генеральнай директор Василий Курнев дакылааттаата . Сыллаа ± ы бухгалтерскай отчуоту уонна µп - харчы тµмµктэрин Альбина Антонова оІордо . Генеральнай директоры солбуйааччы Ирина Багян " Барыґы тµІэтии туґунан ( ол иґигэр дивиденнэри тілііґµн туґунан " билиґиннэрдэ . Ол курдук , " АЛРОСА - Ньурба " отчуоттуур сыл устата икки миллиард 27 мілµйµін 400 тыґыынча солкуобайдаах ыраас барыґы ылбыт . Итинтэн икки миллиард 20 мілµйµін солкуобайдаах дивиденнэри тілµµргэ быґаардылар . 7 мілµйµін 400 тыґыынча солкуобайы тэрилтэ эргитэр µбµгэр эбии киллэрдилэр . Ааспыт сыл аІардас тірдµс кварталыгар 450 мілµйµіннээх дивиденнэри тіліітµлэр . Бу мунньахха дивиденнэри 60 хонук иґигэр тілµµргэ диэн болдьох быстылар . Комулятивнай куоластааґын тµмµгэр то ± ус киґилээх директордар Сµбэлэрин быыбардаатылар . Биэс киґи кандидаттарынан туруоруллубуттарын кэнниттэн , быыбардаан µс киґилээх ревизиялыыр комиссия састаабын таллылар . Аудиторынан " Финансовые и бухгалтерские консультанты " диэн фирманы таллылар уонна устаап саІа редакциятын бигэргэттилэр . Николай Крылов . Би ´ иэхэ « к ³ рд ³ рүүгэ , куттуурга , профилактикаҕа » диэн , кими эрэ сууттууллар , ол эрээри онтон ким да куттаммат , кымаардаан да к ³ рб ³ т . Хоруупсуйа ´ ыт босхоломмут миэстэтигэр ³ сс ³ « апатыыттаах » киирэр . Этэргэ дылы , « туох да буолбатаҕын курдук процесс салҕанан бара турар » . Художественнай гимнастика ± а биир мэтээллэннибит Мирнэйгэ бу кµннэргэ художественнай гимнастика ± а , спортивнай µІкµµгэ уонна футболга сµµмэрдиир кµрэхтэґиилэр сарсыардаттан киэґээІІэ диэри " Кимберлит " спортивнай комплекска ыытылла тураллар . Субуота кµн , а ± ыйах сыллаа ± ыта саІа тутуллан µлэ ± э киирбит " Кимберлит " спортивнай комплекска аан бастакынан художественнай гимнастика ± а кµрэхтэґии са ± аланна . Манна Иркутскай , Новосибирскай , Хабаровскай , Камчатка , Приморскай , Забайкальскай кыраайдар , Саха Республикатын , Бурятия , Казахстан , Монголия , Таиланд , Индия , Узбекистан кыргыттара бастыыр иґин кµрэхтэстилэр . Кµрэхтэґии бастакы уонна иккис кµннэригэр " Кимберлит " - кэ µгµс киґи муґунна . Ордук элбэх сµгµрµйээччилэрдээ ± инэн олохтоох спортсменкалар буоллулар . Ирина Пестрецова , Аймээрим Кадырбаева , Анна Давыдова , Анастасия Константинова , Анастасия Гриднева , Карина Шмелева , Алина Фатхрахманова , Алина Назарова , Валерия Борзило саала ± а тахсыылара куруук ытыс тыаґынан до ± уґуолланна . Биґиги кыргыттарбыт художественнай гимнастиканан кыра эрдэхтэриттэн дьарыктананнар , номнуо µгµс кµрэхтэґиилэргэ кыттыбыттар . Аан дойдуга аатырбыт Россия гимнасткалара Алина Кабаева , Ирина Чащина , Ляйсан Утяшева курдук биллэр - кістір спортсменкалар курдук ситиґиилэниэхтэрин ба ± аралларын туґунан этэллэр . Кµрэхтэґии бастакы кµнµттэн тутатына , художественнай гимнастика " фавориткалара " быґаарылыннылар . Ол курдук скакалка ± а , обручка , лиэнтэ ± э уонна мээчиккэ эрчиллиилэргэ Иркутскайтан сылдьар Дарья Дмитриева , Казахстантан Анна Алябьева , Саха сириттэн Ирина Пестрецова тэІнээхтэрин булбатылар . Иркутскай , Новосибирскай , Казахстан кыргыттара имигэстэрэ , маастарыстыбалара µрдµгэ кірііччµлэри сіхтірді . Биґиги кыргыттарбыт республика сµµмэрдэммит хамаандатыгар киирэн , эрдэттэн дьаныґан туран бэлэмнэммиттэрин да µрдµнэн , бэйэ дойдутугар кµрэхтэґэр ордук долгутуулаах буолла . Онон , кыра ал ± астары оІороннор 2004 сыллаа ± ы оонньуулар художественнай гимнастика ± а абсолютнай чемпионката - Виолетта Иванова чыпчаалын ситиспэтилэр . Мирнэйгэ буола турар оонньуулар биир кэтэґиилээх ыалдьытынан художественнай гимнастика ± а аан дойду уонна Европа чемпионката Ляйсан Утяшева буолла . Кини бэ ± эґээ о ± олорго маастар - кылаас , итиэннэ художественнай гимнастика кµрэхтэґиитин телевидениенэн быґа эфиргэ тахсыытын ыытта . Многоборье ± а кµрэхтэґии икки тµґµмэххэ арахсан ыытылынна . Бастаан 1993 - 1993 сыллаах тірµіх кыргыттар уонна иккис тµґµмэ ± инэн 1996 - 1997 сыллаах гимнасткалар . Кµрэхтэґии тµмµгµнэн бастакы миэстэ ± э Иркутскай кыыґа Дарья Дмитриева та ± ыста . Оттон биґиги республикабыт хамаандатын эрэлэ Ирина Пестрецова кыранан баґыйтаран µрµІ кімµс мэтээл хаґаайкатынан буолла . Ґґµскэ Казахстан спортсменката Мадина Муканова та ± ыста . Оттон субуота кµн Саха Республикатын футболга сµµмэрдэммит хамаандатын уолаттара Забайкальскай кыраай спортсменнарын кытары " Триумф " стадиоІІа кµрэхтэстилэр . Кµрэхтэґии бэрт тыІааґыннаахтык ыытылынна . Биґиги уолаттарбыт утарылаґааччыларыттан кµµстээхтэрэ , ордук бэлэмнээхтэрэ кістін , 2 : 0 очконан Саха сирин хамаандата эрэллээхтик бастаата . " Кыайыылаах " мээчиги Артем Набиулин уонна Даниил Филиппов киллэрдилэр . НіІµі кµнµгэр хотторбут Забайкальскай кыраай спортсменнара Таиланд хамаандатын кытары кииристилэр . Бу сырыыга эмиэ забайкалецтар хоттордулар . Бµгµн , сарсын художественнай гимнастика ± а уонна футболга кµрэхтэґии салгыы ыытыллыахтаах . Анивера АКИМОВА . Мирнэй . Автор тµґэриитэ . Бу эбээлэр би ´ иэхэ суох а ´ ылыктаахтар . Холобур , эт уонна балык саламааттар диэн бааллар . Би ´ иги саламааппытыгар тугунан да майгыннаабат . « Дьокуускайга саламаат аҕалыахпыт диэбиттэригэр ү ³ рбүппүт , эт сиэхпит диэн . Адьас да арыылаах бурдугу аҕалбыттара . Сиэбэтэхпит » . Табылыннаҕына , « ситимнэр » кэнэҕэ ´ ин дьэ ´ иэйдэр а ´ ылыктарын ырысыабын та ´ аарыахпыт . Саха а ´ а - ү ³ лэ маннык эмиэ буолуон с ³ п диэн . Бы ´ ата , бу дьон а ´ ыктара - эт , балык . ¥ рү ² ас суох . Ба ´ ылык Сергей Маймаҕа этэр : « Биир табаары ´ ым сэттэ оҕолоох . Булуустарыгар 100 кыыл ( таба ) сытар . Аны кү ´ ү ² ² э диэри ол эттэрэ тиийбэт » . 2009 сылга 14 обургу оҕо « бырааппытын күөмчүлээтилэр » диэн үҥсэ сылдьыбыттар . Оҕолор дьиэлэригэр , оскуолаҕа , балыыһаҕа , быһатын , туох баар эйгэҕэ барытыгар атаҕастанар түгэннэрэ баарын Анаа Соловьева этэр . Маныы сыппыт күөллэригэр кус үөрэ бөҕө кэлэн түстэ . Уолаттар улахан саҥата - иҥэтэ суох кустарыгар үөмтүлэр . Мэхээстэрэ кэннилэриттэн батыһан истэ . Хомус быыһыгар саһан сытта . Дьоно " тоҕо ыппат баҕайыларый ? " диэн , биир куһу кыҥаан ытан саайдылар . Ону кытары олорбут кустар бары көтөн таҕыстылар . Уолаттар көтөн иһэр кустары сууллартаатылар . Онтон - мантан тыас - уус бөҕө иһилиннэ . Арай , Ньукуус көрбүтэ , Мэхээстэрэ саа тыаһыттан куттанан , кулгааҕын бүөлэниэҕинэн - бүөлэнэн баран олорор эбит . Шанхайдааҕы Хотугулуу - Илиҥҥи университекка сылдьыыбыт улахан болҕомтону тарта . Ол курдук , манна үрдүк үөрэҕи ылыы 100 бырыһыан төлөбүрдээх эбит . Оттон орто үөрэхтээһин эмиэ сыыйа - баайа төлөбүрдээх төрүккэ көһөр . Сайын бэс ыйын бµтэґик кµнµгэр Ил ТµмэІІэ тулалыыр эйгэни кэтээн кірµµгэ туґуламмыт сокуон хайдах олоххо киирэн иґиитин боппуруостарыгар СР Бырабыыталыстыбатын чааґа ыытыллан турар . Онно мунньах са ± аланыытыгар депутаттар саІа министр Владимир Григорьев бэйэтин µлэтин сэргэхтик са ± алаабытын бэлиэтээбиттэрэ . Чуолаан эбии µбµлээґинэ суох , баар кыах иґинэн министерство иґигэр кырата суох уларыта тутуу тэриллибитэ ахтыллыбыта . Салгыы » Онуоха уот кытыытыгар баран сыгынньахтана олорон Мачайар Баһылай санаабыт : « Бэйэ , оттон хонноруохта баатыары сүгүн хоннорботуҥ , ситиһэрим буолуо » , - дии саныыр . Ороҥҥо тиэрэ түһэн сытан табаах тардар . Били санаатын аралдьыппакка сытан утуйан хаалар . Утуйан баран уһуктан кэлбитэ , чаһыынан да көрдөҕүнэ , сахалыы да мээрэйдээтэҕинэ айан киһитин туруута буолбут быһыылаах . Үтүө киһи өйдөөбүт өйүн , мааны киһи санаабыт санаатын аралдьытыах бэйэлээх буолуо дуо , хамсатын , саппыйатын , испиискэтин туппутунан дьахтар оронугар ойон тиийэн , быыс иһигэр көтөн түспүтэ , төҥкөс гынан сытыахча гынан истэҕинэ , дьахтар түүрүллэ түһэн баран түөскэ тэбэн кээспитэ - көхсүнэн тиийэн таас ааннаах ыскаапка түспүт , ыскаап үрдэ сууллан түһэн , тыас - уус бөҕө буолбут . Онно соһуйан дьахтар ойон туран , түннүгүн ботулуогар чимэчилээх , хоонньугар испиискэлээх сытар эбит , уматан күндээритэн кэбиһэр . Олоро түспүт , суорҕанын хабарҕатыгар дылы саба тардыммыт , уонна ыллыы олорбут : Онтон кыыллыйбыт өлөрүөхсүт ойон кэлэн утуйа сытар кырдьаҕас убайын сүгэнэн кэрдибит . Бүтэһигэр өссө хара суолун бутуйан , буруйун кистээн , олорбут урууларын дьиэтигэр уот анньыбыт . Баһаартан тахсыбыт хоромньу 48 тыһыынча кэриҥэ буолбут . Билигин ити холуобунай дьыала силиэстийэлэнэн бүтэн , суутунан көрүлүннэ . Саха сирин Үрдүкү суута кинини буруйдааҕынан ааҕан , 13 сыл хаайыыга уурда . Эдьиийэ иистэнэ олордоҕуна Танюша мэhэйдиир , онуоха эдьиийэ этэр : - Сардаанчык , мэhэйдээмэ . - Сардаанчык буолбатахпын ээ . - Оччоҕо кимҥиний ? - Ачуучабын ( Танюшабын диэн эппит ) . Манчаары аатынан спорт национальнай кірµІнэрин киинигэр бырааттыы Ноговицыннар бириистэригэр хапса ± айга республикатаа ± ы турнирга барыта 109 бі ± іс кµін кірµстэ . Хапса ± ай - ааттыын хапса ± ай , кыайыылаахтар ааттара уларыйа турар . Ол курдук , соторутаа ± ыта тµмµктэммит республика чемпионатыгар ситиґиилээхтик тустубут Вячеслав Данилов , Иван Друзьянов , Айаал Павлов , Павел Чемезов бириистээх миэстэлэргэ да чугаґаабатылар . Ыйааґыннарынан кыайыылаахтар уонна миэстэлэспиттэр бу бааллар : 55 кг - Аян Петров ( Сунтаар ) , Иннокентий Винокуров ( Таатта ) , Илья Тимофеев ( ХаІалас ) ; 62 кг - Иван Черноградскай ( « Модун » ) , Альберт Васильев ( Горнай ) , Иван Ким ( Сунтаар ) ; 70 кг - Рустам Прокопьев ( Ґіґээ Бµлµµ ) , Павел Березкин ( « Модун » ) , Петр Сивцев ( ДьааІы ) ; 80 кг - Сергей Рожин ( ДьааІы ) , Егор Рожин ( МэІэ - ХаІалас ) , Юрий Старостин ( Чурапчы ) ; 90 кг - Вадим Семенов ( Нам ) , Леонид Сергеев ( « Модун » ) , Платон Саввинов ( Ґіґээ Бµлµµ ) ; 90 - тан µіґэ кг - Степан Гаврильев ( Амма ) , Увар Тимофеев ( Ґіґээ Бµлµµ ) , Петр Табунанов ( Таатта ) . Турнир тµмµгµнэн Аян Петров уонна Иван Черноградскай СР спордун маастарын нуорматын толордулар . МуІутуур кыайыылаа ± ы быґаарар тµґµлгэ ± э 11 бі ± іс суруттарда . Онуоха бырааттыы Егор , Сергей Рожиннары кыайбыт Ньургун Чукров уонна Увар Тимофеевы , Степан Гаврильевы , Вадим Семеновы хоппут Юрий Старостин кµін кірµстµлэр . МуІутуур аата - муІутуур , ыйааґынынан да , уІуо ± унан да ± аны баґыйан , кыайыыны Ньургун Чукров ситистэ уонна ДьааІы улууґун дьаґалтата олохтообут 1 тыґ . доллар харчынан на ± араадаланна . Петр ПАВЛОВ . ~~Уьун буруобут быстаары гынна , алаьа дьиэбит кураанахтаары гунна , - диэн эймэнитэн бардылар .~~ Александров Н . С . олоҥхолуур идэҕэ киин оройуоннар олоҥхоһуттарыттан уһуйуллубут буолуон сɵп . Тайҕаҕа барарыгар оннук идэлээҕэ биллибэт эбит . Кэлин санаатахпына , киин улуустан тɵрүттээх артист Г . Колесов « Ньургун Боотуру » толороро , хайдах эрэ биһиги убайбыт олоҥхолууругар олус майгынныыр эбит . Никиитэ олоҥхотун киирии тылыгар этэрэ : Бу кµннэргэ Јлµінэ сµнньµнээ ± и ууга управление Јлµінэ уонна Халыма ірµстэригэр тэрилтэлэри бэдэрээттэґэн мууґу кэбирэтэр µлэлэри ыыта сылдьар . Оттон СР Айыл ± а харыстабылыгар ууга сыґыаннаґыыга департамена итинник µлэлэри Алдан уонна Амма ірµстэригэр ыыттарар . Быйыл Јлµінэ уонна Халыма ірµстэригэр мууґу эрбээґиІІэ , хараардыыга федеральнай бюджеттан 11 мілµйµін 338 тыґыынча µп кірµллµбµтэ . Онтон Алдан уонна Амма ірµстэригэр 6 мілµйµін 900 тыґыынча солкуобай тыырыллыбыта . Муус устар 15 кµнµгэр буолбут Јлµінэ сµнньµнээ ± и ууга управление научнай - техническэй сµбэтигэр сааскы халаан уутун хоромньута суох аґарар туґугар іссі ханнык эбии дьаґаллары ылыахха сібµн туґунан кэпсэтии буолбута . Онно научнай - техническэй сµбэ чилиэннэрэ улуустар , нэґилиэктэр дьаґалталарын этиилэрин , специалистар дакылааттарын истэн , слайдалары кірін баран ірµстэр сµнньµлэригэр іссі хас да сиргэ мууґу эрбээґини , хараардыыны ыытыахха наада диэн тµмµккэ кэлбитэ . Ол курдук , Јлµінэ ірµскэ Ленскэй улууґун сиригэр - уотугар Батамай уонна Самна ± ас арыыларын µіґэ іттµлэригэр эбии мууґу хараардар , Сымна ± ас арыытын аллараа іттµгэр , ірµс сµнньэ синньиир сиригэр мууґу эрбиир дьаґаллар ыытыллыахтаахтара быґаарыллыбыта . Маны таґынан , бу улуус Орто Наахаратаа ± ы нэґилиэгин дьаґалтатын этиитинэн Ньµµйэ ± э тµірт сиргэ мууґу эрбиир µлэлэр былааннаммыттара . Муус устар 20 кµнµгэр Ленскэй улууґугар ити µлэлэр бµµс - бµтµннµµ тµмµктэммиттэрэ . Онон билигин ірµс эстэрин эрэ кэтэґэргэ тиийэбит . Онтон Јлµіхµмэ улууґугар Јлµіхµмэ ірµс Јлµінэ ± э тµґэр сиригэр мууґу хараардыы ыытылла сылдьар . Манна мууґу эрбээґин µлэтэ тµмµктэммитэ , оттон хараардыы µлэтин 70 бырыґыана іссі да ситэриллэ илик . Дьокуускай куорат таґыгар ыытыллар µлэлэргэ ХаІалас тумсугар іссі биир сиринэн 3 , 5 километр усталаах 20 миэтэрэ кэтиттээх мууґу хараардыы оІоґуллара наадата ыйыллыбыта . Билигин ХаІалас тумуґун аннынан кыдьыма ± ы , хаары ыраастааґын ыытыллар . Барыта 13 километр усталаах муус эрбэниэхтээ ± иттэн , 5 километра эрбэннэ . Хараардыллыахтаах сир аІарыттан ордугар µлэ барда . Таба ± а тумсугар былааннаммыт сир 60 бырыґыана хараардылынна . БµгµІІµ кµІІэ мууґу кэбирэтэр µлэлэр арай Нам , Кэбээйи улуустарыгар эрэ са ± алана иликтэр . Ґіґээ Халыма уонна Орто Халыма улуустарыгар µлэ эмиэ са ± алана илик . Научнай - техническэй сµбэ быґаарыытынан Халыма ± а урут былааннаммыкка эбии Лобуйа µрэх тірдµнэн мууґу хараардыы ыытыллыахтаах . Амма сµнньµгэр эмиэ хас да сиргэ мууґу кэбирэтэр µлэлэр оІоґуллуохтара . Данил МАКЕЕВ Абааґы уола а ± алаатар а ± атыгар АрдьаІ Дуолай Буор МаІалай о ± онньорго , ийэлээтэр ийэтигэр Ада ± алаах Ала Буурай эмээхсиІІэ итинник дьаґайар . / / А ± ыс о ± олоох ыалдьытымсах Устиновтар ийэлэриниин кэпсэтии Амма улууґун Эмис нэґилиэгэ . Дэриэбинэ иґигэр барыта бэйэ - бэйэлэригэр олус маарыннаґар дьиэлэр чікіллін тураллар . Биґиги Устиновтар диэн эдэрчи ыалга киирэбит . Ааны тэлэйэн , киирээти кытта сылаас салгын саба биэрэр . Дьиэ иґэ чім курдук . Остуолга элбэх мэтээл , паапка муІунан грамоталар , дипломнар кыстанан тураллара тута харахха быра ± ылынна . Илиитигэр кып - кыра о ± олоох ыал ийэтэ Туйаара Петровна Устинова мичээрдии кірсір . Биґиги бу элбэх о ± олоох ыал оло ± ун ыйыталаґан бардыбыт . Салгыы » Итинник кыахтаахтык этинэр киһи кыра куорат хаһаайыстыбатын баҕас имири - хомуру тутар баҕайыта ини дии санаабытым - бэйэм чааһым . Онтум , тарда соҕус эттэххэ , сатаммата . Онон оҕо үөрэниэн баҕарар оскуолатыгар үөрэнэригэр , сайдарыгар , сокуон өттүнэн көмүскэллээх буоларыгар уларыйыы бөҕө тахса турара үчүгэй . - 1976 сыллаахха Бэрдьигэстээххэ , Горнай улууһугар төрөөбүтүм . Аҕам Иван Иванович төрдүлэрэ , сүнньүнэн , бу улуустан силис - мутук тардаллар . Ийэм , буоллаҕына , Зоя Дмитриевна , үйэтин сааһын тухары Бэрдьигэстээххэ медицинэ сиэстэрэтинэн үлэлээбитэ , билигин пенсийэлээх . Кини өбүгэлэрэ Сунтаартан , Горнайтан , Өлөөнтөн хаан тардыылаахтар . Ийэбинэн эһэм биир кэм Алдаҥҥа олоро сылдьыбыта диэн кэпсииллэр . 15 . 06 . 06 Эркин тереебут кунэ ! бу кун биhиги ыытааччыбытыгар Эркиннэ саамай уеруулэх кун ууннэ ! Кинини тереебут кунунэн бука бары туунну истээччилэр ааттарыттан э5эрдэлиибит ! Улэтигэр урдук ситиhиини , уерууну - кетууну уонна сана эрэллээх истээччилэри ! ~~Суут департаменын Саха сиринээҕи управлениетын үлэһиттэрэ наҕараада туттулар .~~ Ийэлэрэ барбытын кэннэ , Күн Ньургун Аан Алахчынтан ыйдаран , күн уотунан ититиллэр очуос таас дьиэҕэ киирэн олохсуйаллар . Манна эмиэ олоҥхоһут бэйэтин айыыта , фантазията көстөн ааһар диэҕи баҕарыллар . Үгүс олоҥхолорго бухатыыр кэтэҕэриин ороҥҥо олорор киһи кэҕэ саҕа буолан көстөр , уҥа ороҥҥо олорор киһи улар саҕа буолан көстөр " дьиэлээҕэ эрэ этиллэр . Ардыгар бухатыырбыт дьиэлээҕэ - уоттааҕа да биллибэт буолааччы . Оттон сороҕор , ордук " Эр Соҕотох " олоҥхолорго , бухатыыр бэйэтэ сул маһы суулларан киллэрэн дьиэ - уот туттааччы . Оттон бу олоҥхоҕо бэлэм дьиэҕэ киирэн хаалаллар . Көннөрү да дьиэ буолбатах , очуос таас дьиэ . Олоҥхоһут , быһыыта , аныгы дьиэлэргэ ханыылатан , очуос таас дьиэни киллэрбит . - Улахан охсууну ылбыт ити түірт улууска сыґыаннаан , олорор дьиэлэри чілүгэр түґэриигэ туґуламмыт 267 № - дээх Уураах тахсыбыта . Ыам ыйын 27 күнүгэр . Бу туґунан иґитиннэрии миэстэтигэр тиэрдиллибит буолуохтаах . Кылгастык эттэххэ , халаан уутуттан дьиэлэрэ - уоттара улаханнык эмсэҕэлээбит дьон дьиэтин оІосторугар диэн , биир кэмнээх ( үрдээбитэ 50 тыґ . солк . диэри суумалаах ) тутуу маґынан хааччыйар дьаґал баар . Матырыйаал босхо бэриллэр . Ону туґааннаах сиригэр тиэрдии , таІастааґынын ороскуота бырабыыталыстыба саппаас пуондатын үбүн суотугар оІоґуллуоҕа . Сэбиэскэй былаас 70 - тан тахса сылын быһа , бэйэ - бэйэни үҥсүһүү , донуостаһыы аһара « силигилии сайдыбыта » . Олохторун былаһын тухары чэҥкир үҥсүүнэн үлүһүйэн эрэ олорбут « баартыйа бэтэрээннэрэ » бааллара . Элбэхтэр ахсааннарыттан Альберт Паулины , Георгий Окороковы да ааттыахха сөп . Испииһэк киэҥ , ону барытын ааттаатахха өһүргэс тахсыа . Саха сиринээ ± и Тыа хаґаайыстыбатын научнай - чинчийэр института тэриллибитэ 55 сылын чэрчитинэн Агропромышленнай комплекс сайдыытыгар наука ылар оруолугар анаммыт Саха Республикатын Правительствотын уонна Россия тыатын хаґаайыстыбатын наукатын академиятын Сибиирдээ ± и салаатын холбоґуктаах мунньа ± а от ыйын 19 кµнµгэр ыытылынна . Мунньа ± ы Правительство баґылыгын I солбуйааччы Айсен Николаев салайан ыытта . Правительство баґылыга Галина Данчикова кылгас киирии тылыгар киэІ сиринэн тайаан сытар территориялаах , уустук суоллаах - иистээх республика ± а бары эйгэнэн - тутууга , промышленноґы сайыннарыыга , нефтээх , газтаах сирдэри туґа ± а таґаарыыга итиэннэ тыа хаґаайыстыбатыгар улахан µлэ ыытылларын бэлиэтээтэ . БµгµІІµ кµІІэ тирээн турар тыа хаґаайыстыбатын табаарынай таґымІа таґаарыы соруга наука ситиґиилэригэр тирэ ± ирэн олоххо киириэ ± эр эрэнэрин биллэрдэ . Сибиирдээ ± и федеральнай уокурук , Саха сирэ уонна Тюмень уобалаґа холбоон Россия территориятын 57 % - нын ылаллар , манна дойду нэґилиэнньэтин 17 % - на олорор , дойду баалабай региональнай бородууксуйатын 20 , 2 % - на оІоґуллар . Дьэ маннык киэІ - куоІ , уратылаґар климаттаах , инфраструктуралаах уонна дьарыктаах сиргэ РТХНА Сибиирдээ ± и региональнай салаата µлэлиир . Ааспыт кэккэ сылларга µбµлээґин кээмэйэ биллэ улаатан , 2010 с . 1136 , 8 міл . солк . кірµллµбµт . Регионнаа ± ы салаа µлэтин сэттэ территориальнай научнай киининэн аттаран ыытар . Саха Республикатын Правительствотын уонна СГТХА - ны кытары 2005 с . тµґэрсиллибит дуогабар чэрчитинэн научнай - чинчийэр µлэни тэрийиигэ , саІа арыйыылары тургутууга , олоххо киллэриигэ , кадры бэлэмнээґиІІэ улахан µлэ ыытыллан кэлбит . Бу туґунан РТХНА вице - президенэ , академия Сибиирдээ ± и региональнай салаатын президиумун бэрэссэдээтэлэ , академик Александр Донченко кэпсээтэ . ХаІаласка ССТХНЧИ уопутунай учаастактарыгар уонна НамІа сылгы базатыгар , типовой сайылыкка сылдьан астынныбыт , республика Президенэ , Правительствота суолта биэрэн улаханнык ійµµллэрин тµмµгэр , µлэ - хамнас таґаарыылаах , µтµі тµмµктээх эбит диэтэ салгыы . Аны билигин наука ситиґиилэриттэн тирэхтэнэн µлэ іссі кідьµµстээх буоларын ситиґэргэ эттэ , институт µлэтин - хамнаґын µрдµктµк сыаналаата . Саха Республикатыгар тыа хаґаайыстыбатын туругун уонна науканан хааччыллыытын туґунан дакылааты Айсен Николаев оІордо . Республика Правительствота РФ Правительствотын , Тыатын хаґаайыстыбатын министерствотын кытары ыкса µлэлээн , салаа туруктаах буолуутун мэктиэлиир сокуонунан бигэргэммит нормативнай - правовой аакталары , программалары ылынар , ійібµл кээмэйэ µрдµµр . Ол тµмµгэр , 2002 - 2009 сс . сылгы ахсаана 22 % , таба ахсаана 51 % µрдээн , туґааннаа ± ынан 159 тыґ . , 200 тыґ . буолла , µµт ыама 16 , 3 % улаатта , техниканан , кирэдиитинэн хааччыллыы ситимнэрэ чопчуланна . Быйылгыттан тыа хаґаайыстыбатын промышленнай таґымІа таґаарыыга улахан хамсааґын са ± аланна . Ґбµлээґин саІа механизма олохтонно , пилотнай бырайыагынан тыа хаґаайыстыбатын сорох боломуочуйалара тµірт улууска бэрилиннэ , кэлэр сылтан бары улуустарга бэриллиэ . Кадрынан хааччыйыыга тэриллэр µлэ оскуолаттан са ± аланар , 50 агро - оскуола ± а 2007 сылтан граннар олохтонон , материальнай базаны тупсарыыга ту ´ уланаллар . 2004 сылтан анал орто , µрдµк µірэ ± и бµтэрбит эдэр специалистары кытары дуогабардар тµґэрсиллэллэр , 2007 сылтан олохтоох дьаґалталарга тыа хаґаайыстыбатын специалистара , 2008 сылтан хаґаайыстыбаларга менеджердэр ананнылар . ТХНЧИ , СГТХА учуонайдара киэІ чинчийэр - научнай µлэни ыыталлар . СаІа ырытыллан оІоґуллар « Саха Республикатыгар 2012 - 2016 сс . тыа ха ´ аайыстыбатын сайдыыта уонна тыа ха ´ аайыстыбатын бородууксуйатын , сырье уонна ас - µ ³ л рыногын сµрµннээ ´ ин » государственнай программа бырайыагар наука салаата боччумнаах миэстэни ылбыт . Саха сиринээ ± и Тыа хаґаайыстыбатын научнай - чинчийэр института 1956 с . государственнай селекциялыыр уонна сµіґµнµ , табаны иитэр станциялар базаларыгар тэриллибитэ . Кµн бµгµн 136 научнай µлэґиттээх , ол иґигэр 23 наука доктора , 477 наука кандидата бааллар . Селекционер - учуонайдар ір сыллаах µлэлэрин тµмµгэр саха сылгытын µс ( саха , Мэгэдьэк уонна Приленскэй ) боруодата , таба µс ( эбээн , эбэІки уонна чукча ) боруодалара , сэлиэґинэй , эбиэс , дьэдьэн саІа суортара таґаарылыннылар . Саха сµіґµтµн генофондатын харыстааґыІІа улахан µлэ барар , сµіґµ - сылгы ыарыытын бохсор , туругун чэбдигирдэр БАД - тар , препараттар , о . д . а . айылыннылар . Билигин Сибииргэ таґаарыллыбыт герефорд боруода сµіґµнµ туґанан , эт оІоґуутун сайыннарарга итиэннэ Нерюнгритаа ± ы кітір фабрикатыгар бройлер салаатын научнай тірµккэ салайарга , саха сылгытын саІа боруодаларын , тииптэрин киэІ эйгэ ± э таґаарарга µлэ барар . Ону сэргэ хотугу тыйыс климакка сіп тµбэґэр µµнээйи саІа суортарын ырытыы сал ± анар . Бу туґунан институт дириэктэрэ , профессор Михаил Неустроев сырдатта . АПК специалистарын , бэлэмнээґин туґунан СГТХА ректора , академик Леонид Владимиров уонна Новосибирскайдаа ± ы государственнай аграрнай университет ректора , профессор Александр Денисов билиґиннэрдилэр . Тыл этиитигэр Ил Тµмэн депутата Дмитрий Наумов саха сылгытын эт боруода быґыытынан кірін , уотууга µбµлээґини кірµіххэ итиэннэ саха сылгытын µірэппит учуонай М . Габышевка пааматынньык туруоруохха наада диэтэ . ТХНЧИ учуонайа Николай Попов наука ситиґиилэрин чааґынайынан бытаммыт хаґаайыстыбаларга киллэрэр уустугун бэлиэтээтэ . Институт материальнай - техническэй базатын бі ± іргітіргі , дьо ± ус техниканан хааччыйарга , бородууксуйаны ылыы 70 % - на астан - µілтэн тутулуктаа ± ынан сири оІорууну , мелиорацияны сайыннарыыга бол ± омто уурарга эттэ . Холбоґуктаах мунньах долгутуулах тµгэнинэн республика уонна РТХНА на ± араадаларын туттарыы буолла . Ол курдук , ыалдьыппыт А . С . Донченко « СР наукаларын µтµілээх деятелэ » , « Чороон » бааґынай хаґаайыстыба баґылыга М . А . Артамонов ( Уус - Алдан ) « СР тыатын хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ » , « Туймаада » ҐАПК отделын начальнига О . П . Марков « СР µтµілээх зоотехнига » аатынан , Новосибирскай учуонайа Н . И . Кашеваров СР Президенин грамотатынан , РТХНА Бочуотунай грамотатынан ТХНЧИ элбэх µлэґитэ уо . д . а . бэлиэтэннилэр . Киирбит этиилэри учуоттаан быґаарыы ылылынна итиэннэ республика ± а аграрнай науканы сайыннарар туґунан СР Правительствотын уонна РТХНА сібµлэґиилэригэр илии баттанна . Кµнµстэн киэґэ µлэ саха сылгытын икки саІа боруодатын уонна икки тиибин билиґиннэриигэ ананна . СГТХА аактабай саалатыгар ыытыллыбыт мунньахха Президент Егор Борисов сылгыны иитии саха омук тірµт дьарыга , оло ± ун илгэтэ , ис хоґооно , миинэр миІэтэ , кілµнэр кіліті буоларын бэлиэтээтэ . Сыралаах µлэлэрин тµмµгµнэн саха сылгытын саІа боруодаларын , саІа тииптэрин таґаарбыттарын иґин селекционер - учуонайдарга махталын биллэрдэ . Итиэннэ республика ± а сылгы иитиитин салгыы сайыннарар туґунан ыйаах бырайыагын бэлэмнииргэ сорудахтаата . Егор Афанасьевич салгыы дохсун ытыс тыаґын уонна ірігійдііх музыка до ± уґуолун ортотугар государственнай на ± араадалары туттартаата . Республика тыатын хаґаайыстыбатыгар киллэрбит кылааттара уонна Хотугу сир уустук усулуобуйатыгар сылгыны селекциялааґыІІа ір сыллаах µлэлэрэ сыаналанан , µрдµкµ на ± араадалары ТХНЧИ учуонайдара Н . Д . Алексеев , Р . В . Иванов , А . А . Тихонова уо . д . а . туттулар . Тыа хаґаайыстыбатыгар Саха Республикатын 2011 с . Государственнай бириэмийэтин лауреаттарынан СГТХА профессора И . Н . Винокуров , « Бірті сылгы собуота » ХЭТ дириэктэрэ А . В . Павлов ( ХаІалас ) , тыа хаґаайыстыбатын бэтэрээнэ Е . Е . Попов ( Ньурба ) , « Сахаплемхолбоґук » ААУо ДьааІы улууґугар племенной µлэ ± э зоотехнига И . И . Колесов буоллулар . РТХНА зоотехния ± а салаатын академик - сэкирэтээрэ , сылгы иитиитин НЧИ дириэктэрэ , академик Валерий Калашников ССТХНЧИ дириэктэрэ Михаил Неустроевка саха сылгытын саІа таґаарыллыбыт боруодаларын уонна тииптэрин билинэр туґунан « РФ селекция ситиґиитин тургутар уонна харыстыыр государственнай комиссията » ФГУ сертификаттарын туттарда . На ± араадаламмыттар ааттарыттан тыл эппит ССТХНЧИ сылгы селекциятын лабораториятын сэбиэдиссэйэ , биологическай наука кандидата , СР µтµілээх зоотехнига Николай Алексеев тыйыс усулуобуйа ± а µлэлиир учуонайдар уонна сылгыґыттар µлэлэрэ сиэрдээхтик сыаналаммытыгар махтанна . Ситиґиллибит тµмµгµ чиІэтэр , дириІэтэр сыалтан селекция лабораториятын чэрчитинэн селекциялыыр киини , сылгы собуоттарыгар научнай - производственнай стационардары тэрийэргэ итиэннэ наука билиІІи таґымыгар хоруйдаґар саІа оборудованиены ылынарга 2 міл . солк . кіріргі туруоруста . Ґірµµлээх мунньах кэнниттэн академия спортивнай комплексын тиэргэнигэр саха сылгытын µс боруодатын , µс тиибин билсиґии буолла . Ону сэргэ Дьіґігій о ± ото барахсан сайдыы саІа таґымыгар тахсыытын бэлиэтигэр ытык сэргэ туруорулунна , « Сахаплемхолбоґук » ААУо шорнай сыа ± ын , СГТХА « Табсылын » экспериментальнай резерватын , норуот маастардарын оІоґуктарын быыстапкалара тэрилиннэ . ЈІµрµк куйааґы аахсыбакка аттар сµµрдµлэр , олоІхо номо ± ор хоґуйуллар кынаттаах ат мустубут дьон , ытыктабыллаах ыалдьыттар чиэстэригэр бочуоттаах эргиири оІордо . Раиса СИБИРЯКОВА . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитэ . Суут - сокуон үлэһиттэрэ иһитиннэрэллэринэн , сылын аайы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор буруйу оҥороллоро элбээн иһэр . Буруйу оҥоруу сыыппаратын кэтээн көрөр буоллахха , ол оҕолор үксүлэрэ арыгылаан баран тутуллубуттар . Өскө маҕаһыын хаһаайыннара , атыыһыттара сокуону кэспэттэрэ буоллар , буруйу оҥоруу кыччыа этэ . Оччотугар , сокуоннай саастарын сиппэтэх оҕолор буруйу оҥорууларыгар , сокуону кэһиилэригэр ким буруйдаах эбитий ? ! Маннык мөкү быһыыны - майгыны тохтоттоххо сатанар ! Мин санаабар , бу кыһалҕаны кытары эдэр дьокутааттар , суруналыыстар эрэ буолбакка , бары ылсыах тустаахпыт . Армяннар дойдуга , Саха сиригэр урут - уруккуттан тутууга үлэлииллэр . Тутуу - улахан харчы эргийэр сирэ . Баҕар , үтүмэн үптэн кинилэри туоратар сыаллаах , таарыччы сахалары дискредитациялыыр сыаллаах дьайыы оІоґуллуон эмиэ сөп . Армяннар аан дойдуга биллэр , кыахтаах , баай диаспоралаахтар . Кинилэр илиилэринэн сахалары боччуйтарарга суоттаныы баар буолуон эмиэ сөп . Аны туран , кинилэр православнай итэҕэллээх омуктар . Оччотугар сахалар тустарынан « бүгүн православнай армяны утараллар , сарсын православнай нууччаны … » диэн бірүкүтэ суох ійдібүлү үіскэтэргэ холонуу суоҕун эмиэ этэр кыах мэлигир . Дьэ , процедура диэн баар эбит ! Өскөтүн эмтэнэ , доруобуйаны тупсарына барар буоллахха от ыйа - атырдьах ыйа эбиттэр . Онтон биһиги « Көмүлүөктэр » ааһан иһэн да буоллар сынньанныбыт , эмтэннибит , элбэххэ ымсыыра санаатыбыт . Санаторийга да сүгүн сыппатыбыт ! Чурапчы оройуонун архыыбын матырыйааллара кірдірірµнэн , хоту дойдуга кіґірµµгэ 1850 хаґаайыстыба уонна 5318 киґи барбыт . Барыта 3128 киґи ілбµт , ол иґигэр 2500 кэриІэ дьон сырдык тыына кіґірµµ кэмигэр быстыбыт . Кырыыстаах , кыа - хаан тохтуулаах сэриигэ баран , Ийэ дойдуларын сиэмэх фашистартан кімµскµµ сылдьан , істііх буулдьатыттан охтубут дьон ахсаанынаа ± ар элбэх . Мин а ± абын Савва Андреевич Решетниковы Чурапчыга сир салаатыгар инструкторынан µлэлии сырытта ± ына , 1941 сыллаахха сэрии са ± аламмытын кэннэ , Ар ± аа Бахсыга " Коминтерн " холкуоска бэрэссэдээтэлинэн таґаарбыттара . Оччолорго Томторго баар таІара дьиэтэ - холкуос кэнсэлээрийэтэ этэ . Биґиги олбуор иґигэр баар ( уруккута а ± абыыт олоро сылдьыбыт ) ампаар дьиэ ± э олохсуйбуппут . А ± ам кµґµІІµттэн ыла ыґыыга анаммыт сиэмэ бурдугун о ± олорго уонна дьахталларга кыґыны быґа саас буолуор диэри ыраастаппыта . Ийэм Аграфена Дмитриевна , убайым Илья уонна мин буолан , сиэмэ бурдугу ыраастааґынынан дьарыктаммыппыт . Мин сиэмэ бурдук хара хоруотун істііхтір диэн ааттыырбын ійдµµбµн . Саас ыґыы са ± ана уончалаах 30 - ча о ± ону мунньан , биригээдэ тэрийбиттэрэ , солооґуннары ыраастаппыттара . 60 - нун ааґан эрэр , орто уІуохтаах , хатыІыр о ± онньору биригэдьииринэн анаабыттара . Биир орто саастаах дьахтар уонна эдэр кыыс хааґы буґараллара . Кырдьа ± аспыт биґигини , солооґуну туора туруортаан баран , уІуор тахсар гына дьаґайара . Биґиги чабычахха таас курдук хаппыт буордары , араас мастары хомуйарбыт . Сэрии о ± олоро буолан , µлэлиирбит тухары олох мэниктээбэтэхпит , оонньуу сатаабат этибит . Олус кыґанан µлэлиирбит . Хас биирдии о ± о , бука , мин курдук , бэйэтэ санаатыгар оонньуура эбитэ буолуо . Хас таас курдук хаппыт буору булларбын эрэ , істіі ± µ туттум , - диэн саныырым . Биир кµн а ± ам нэґилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Киргиэлэй Турантаевтыын ( Григорий Егорович ) кэлэ сылдьыбыттара . А ± ам биригэдьиирбититтэн ыйыппыта : " Хайа , о ± олор хайдах µлэлии сылдьалларый ? " - диэн . Онуоха кырдьа ± ас сирэйэ - хара ± а сырдаабыта , мичээрдээбитэ : " О ± олорбут барахсаттар бур ± атан , µлэґит дьон . Улааттахтарына , холкуос тіґµµ µлэґиттэрэ уонна бассабыык бэртэрэ буолсуктар , " - диэбитэ . А ± ам санаата кінін , мин диэки кірін баран , саґыгыраччы , олус истиІник кµлбµтэ . Онно мин : " А ± ам бассабыык быґыылаах , оччо ± о мин эмиэ бассабыык буолуом , " - дии санаабыппын умнубаппын . Оннук µлэлии - хамсыы сырыттахпытына , атырдьах ыйын бµтµµтэ Чурапчы µгµс холкуостарын хоту дойдуга кіґірµµ сµпсµлгэнэ , айдаана са ± аламмыта . Мин " Коминтерн " холкуостаахтарын кіґірµµгэ анаммыт мунньа ± ы олох чуолкайдык ійдµµбµн . Атырдьах ыйын бµтµµтэ буолбута . Унаар кµіх халлааІІа кµн уота ча ± ылхайдык тыгара да , кµґµн кэлэн эрэр буолан , салгын сірµµн этэ . Эбиэт ааґыыта холкуостаахтар мустан барбыттара . О ± онньоттор халтаІ хомуґуол сонноохторо , солко курдаахтара , хара кыл сэлээппэлээхтэрэ . Сорохтор µрµІ кыл дэйбиирдээхтэрэ . Кырдьа ± астар таІара дьиэтин тэлгэґэтин иґигэр , олбуор таґыгар мустан , кырыска олорбуттара . Ботур - ботур кэпсэтэллэрэ . Ити кэмІэ байбарыылаах ырбаахылаах , солко - хаарыс былааттарын бобуонньуктуу бааммыт дьахталлар олбуор тас іртµгэр кырыска олорбуттара . Кырдьа ± ас томтор тэллэ ± эр уонча эдэр ыччат кэлбит этэ . Ийэм , эмиэ маанытык таІнан , бараары туран , миэхэ эппитэ : " Тэлгэґэ иґиттэн тахсыма уонна мэниктээмэ , " - диэн . Онон мин мунньа ± ы тэлгэґэ иґиттэн кірбµтµм . Кэнсэлээрийэттэн остуоллары уонна олоппостору таґааран , мунньа ± ы ыытааччыларга анаан бэлэмнээбиттэр . Онон мунньах олбуор тас іртµгэр кіні кырдалга буолбута . Холкуостаахтар президиум иннигэр кырдалга тµілбэлээн чуумпутук иґийэн олороллоро . Мунньа ± ы Островскай аатынан холкуос бэрэссэдээтэлэ Тимофей Николаевич Егоров баґылаан - кіґµлээн ыыппыта . Кини уонна а ± ам Савва Андреевич аттыларыгар икки билбэт дьонум саІата суох сіІін олороллоро . Биирдэстэрэ , бука - оройуон боломуочунайа Егор Михайлович Филиппов эбитэ буолуо , иккистэрэ милиция быґыылаа ± а . Биир кырдьа ± ас харда тыл эппитэ . Ытык кырдьа ± ас быґа этэн кэбиспитинэн , тура - тура , кіґіргі сібµлэспиттэрэ . " Сэрии тыынын кытаанах модьуйуутун ылынарга тиийиллэр " , - дэґэллэрэ . Мунньах , тµіртµµр ыам са ± ана са ± аланан баран , киэґээІи аґылык иннинэ бµппµтэ . Дьон саІата - иІэтэ суох тар ± аспыта . Ийэм , курус со ± ус кірµІнээх кэлэн , киэґээІи аґылыгы бэлэмнээбитэ . А ± ам куруук хойут кэлэрэ , бу сырыыга биґигини кытта аґаспыта . А ± ам , кµлбµтэ буола - буола , эппитэ : " Хата , хоту киирэн , балык бі ± і сиэхпит " . Ийэм сэІээрбэтэ ± э . Кэпсэтии кыайан кµідьµйбэтэ ± э . А ± ам сирэйэ - хара ± а бэрдэ суо ± ун бэлиэтии кірбµтµм . Онтон дьиксинэ санаабытым . Мунньах кэнниттэн кіґµµгэ бэлэмнэнии сµпсµлгэнэ са ± аламмыта . " Биирдии киґиэхэ 16 - 20 киилэттэн ордук таґа ± аґы ылыа суохтааххыт " диэн , кытаанахтык ыйбыттара . Биґиги а ± абытынаан тірдµі этибит . Ийэбит кыґыІІы кэмІэ таІнар таІаспытын , µс куобах истээх суор ± аны , дьо ± ус алтан сылабаары , дууґунньук уонна намыґах талах олоппоґу ылаттаатыбыт . Кіґµµгэ барар холкуос дьоно " Кураанах эбэ ± э " баар Наттаабай сайылыкка мустубута . Тµіртµµр ыам са ± аланыыта бары о ± ус кілінін айаІІа туруммуппут . Кістін ордук сири айаннаан баран , Бахсы уонна Ала ± ар быыстарыгар баар сыґыыга хоммуппут . Бу дойдуну кытта бырастыылаґар хонуубутун кырдьа ± астар эрдэ былааннаабыт буолуохтаахтар дии саныыбын . Бука , дойдуларыгар аны кыайан эргиллибэттэрин сµрэхтэрэ сэрэйээхтээтэ ± э . Ытык кырдьа ± ас Ефрем Андреевич Слепцов , ЭдьигээІІэ тиийбэккэ , оґолго тµбэґэн , сырдык тыына эрдэ быстыбыта . Айаннаан истэхпитинэ , ытаґыы - соІоґуу суо ± ун билигин олус бэркиґии саныыбын . О ± устар бытаан хаамыыларыгар сіп тµбэґэн , биґиги , уонча саастаах о ± олор , сатыы хаамарбыт эбэтэр о ± устары миинэрбит . Ол эрээри о ± устар систэрэ кытаанах уонна нэксиэлээх буолан , хаамарбытын ордорорбут . Аара мас кілµіґэлэри ынах инчэ ± эй саа ± ынан ньал ± арыталларын дьиибэргээн кірірµм . Тµµн 12 - 14 саастаах о ± олор кілµµр о ± устарын маныыллара . Кутаа уот оттон баран , тириини µтэн сииллэрэ . Айаннаан иґэн , 14 саастаах Кэнчээри Местников диэн уолу махтана , ійдµµ сылдьабын . Кини , улахан киґи курдук , дуоспуруннук тутта - хапта сылдьара . Сытыы ба ± айы быґычча быґахтаа ± а . Ол быґа ± ыттан инчэ ± эй тирии лоскуйун µчµгэй ба ± айытык тэлэрэ , кутаа ± а µтэрэ , биґиэхэ бэрсэрэ . Тала ± ы быґан , ынах , о ± ус оонньуурдарын оІорон биэрэрэ . Онон биґиги , оонньуу - оонньуу айаннааммыт , сылайарбытын ійдіібіппµн . Бада ± а , 4 хонон , Бэстээххэ тиийбиппит . Бала ± ан ыйын саІатыгар Аллараа Бэстээххэ ірµс кытылыгар кэлэн , 20 - тэн тахса кµн олорбуппут . Оччолорго ірµс кытылыгар хойуу білкій - білкій талахтар субур ± анан µµнэн тураллара . Икки ардыларыгар ыраас хонуулаахтара . Кэллэхпит кµн а ± ам , ийэбин уонна убайбын кіміліґµннэрэн , талахтары иэ ± э тардан , отунан сабан , отуу оІорбута . Улуу эбэ кытыла уорааннаах , тымныы этэ . Субу - субу ардах тµґэрэ . Ийэбит тымныы сиккиэр тыаллаах , ардахтаах кµннэргэ отуу иґиттэн олох таґаарбата , куобах истээх суор ± аннарынан бµрµйэн баран , кµнµ быґа сытыарара . Бэйэтэ биґиги таспытыгар талах олоппоґугар олорон иистэнэрэ . Ийэбит этэрэ : " То ± ойдоруом , ол хоту дойдуга биґигини ким билиэй , ким кµµтµій ? Билигин кэмчилээн эрэ аґааммыт , тыыннаах хаалар туґугар дьулуґуохтаахпыт . . , " - диэн . Биґиги ийэбитин ійдіібµппµт . Онон тіґі да тото - хана аґаабакка , аччык да буолларбыт , кыІкыйдаабат буолбуппут . Аччыктаан , ыалдьан ілµµ - сµтµµ хайыы µйэ Аллараа Бэстээхтэн , ірµс кытылыгар олорор кэммититтэн са ± аламмыта . Арда ± а суох кµннэргэ мыраан µрдµгэр ілбµт дьону кімі сылдьалларын кірірбµт . Биирдэ баанньыкка этэІІэ суунан тахсыбыппын ійдµµбµн . Биґиги утуйар уонна таІнар таІастарбытыгар быт суох этэ . Онон таІастарбытын быттары ілірµµгэ туппатах этилэр . ТаІастарбыт буорту буолбатахтара . Бала ± ан ыйын бµтµµтэ " Крупская " борохуот кэлэн , биґигини баарса ± а киллэрбиттэрэ . Тымныы трюм тµгэ ± эр бары симиллэн сытар буолбуппут . Дьэ , манна куобах истээх нэк суор ± аннарбыт улаханнык абыраабыттара . Тымныыттан ыалдьыбатахпыт . Палуба ± а уопсай убуорунай суо ± а . Онон кіґірµµ дьоно олус эрэйдэммит этэ . Тахсан киирэбит диэн , ууга тµґэн ілµµ тµбэлтэлэрэ тахсыбыт этилэр . Дьэ , манна дууґунньук биґигини абыраабыта . Онон эрэйэ суох айаннаабыппыт . Ийэбит , биґигини кэмчилээн уонна сэрэнэн аґатар буолан , µіґµрэн ис ыарыытынан ыалдьыбатахпыт . Дьон бі ± і , ис ыарыытыгар ылларан , айаннаан иґэн , эрэй бі ± інµ кірбµт этэ . Сылаас кµннэргэ палуба ± а тахсарбыт . Палуба ± а 10 - ча ± а тиийэ ілбµт дьон сытар буолааччы . Олору борохуот тохтоото ± уна , ірµс кытылыгар кумахха кімпµтэ буолаахтыыллара . Онон айаннаан истэхпитинэ , тіґілііх элбэх киґи ілбµтµн ким билиэй ? ! Эдьигээн кытылыгар тиийбит кµммµтµн олус чуолкайдык ійдµµбµн . Бала ± ан ыйын 28 кµнµгэр сылаас , ыраас халлааннаах кµн буолбута . ХалыІ сыа хаар тµґэн баран , ууллан , кіІµс устун сµµрµгµрэ сытара кµн уотугар кµлµмµрдµµрэ . Ону олус сэргээн кірбµтµм . Ґгµс баарса биэрэккэ кыайан сыстыбата ± а . Онон биґигини оІочонон таспыттара . Биэрэккэ тµґэрбитигэр сыыр µрдµгэр кістін турар Эдьигээн кииниттэн ким да кірсі киирбэтэх этэ . Ийэм эрэйдээх итини іті кірбµт курдуга . Кэмниэ кэнэ ± эс икки киґи кэлэн ( нуучча уонна эбээн ) , холкуос дьонун барытын баанньык дьиэ ± э олохтообуттара . Баанньыкка µс хоммуппут кэннэ холкуос дьонун кыанар іттµн Уолба диэн сиргэ олохтуу кіґірбµттэрэ . Халлаан эмискэ тымныйбыта , кыстык хаар тµспµтэ . Кыамматтары биир балайда улахан бала ± аІІа кіґірбµттэрэ . ЧэІ муустаах тµннµктэр уонна чараас эркиннэр тымныынан аІылыйа µрэллэрэ . Биґиги µґµін биллэрик ороІІо атахтаґа сытарбыт . Ийэбит куобах истээх суор ± аннарынан µллµйэрэ . Нуорма ± а хабархай амтаннаах бурдугу биэрэллэрэ . Ону кэмчилээн , бутугас оІостон , аґаабыта буоларбыт . Сылбархай чэйи испит туолуор диэри иґэрбит . Мин манна олорон , икки тігµл ыараханнык ыалдьыбытым . Кіґірµµ бэлэмэ суо ± уттан Эдьигээн буоругар барыта 290 кіґірµµ кыттыылаа ± а кімµллэн сытар . Ийэбит кіґірµµ алдьархайын кэмигэр сатарыйбыт доруобуйата тулуйбата ± а . 1946 сыллаахха саас сырдык тыына быстыбыта . Кини кімµс уІуо ± а µйэ - саас тухары Эдьигээн буоругар хаалбыта . Ийэм µірэ ± э суо ± а эрээри , олох ыарахан кэмигэр сэрэхтээ ± э , муударай , мындыр ійі дьоІІо - сэргэ ± э эйэ ± эс сыґыана Чурапчы алдьархайыгар тµбэґэн баран , убайбынаан тыыннаах хааларбытыгар сµрµн олук буолбута чуолкай . Бала ± ан ыйын 19 кµнµн кірсµґµµгэ ілбµттэр сырдык кэриэстэрин бэлиэтиир " Јйдібµнньµк " кµнµнэн биллэриллэн , сыл аайы тыыннаах кіґірµµ кыттыылаахтара , о ± олоро , сиэннэрэ кэлэн , тµмсэн , ійдіін - санаан , кэриэстээн баралларыгар кыах µіскээбитэ . Быйыл бала ± ан ыйыгар Чурапчы кіґірµллµµтµн 65 сылын республика уонна Чурапчы олохтоох дьаґалтата киэІ тэрээґиннээхтик бэлиэтииргэ бэлэмнэнии µлэтэ бµтэн эрэр . Иван РЕШЕТНИКОВ , ДьХТА профессора , Россия уонна Саха сирин наука ± а µтµілээх µлэґитэ , хоту кіґірµµ кыттыылаа ± а . Хаартыска ± а : А . Д . Решетникова о ± олорунаан . - Административнай реформа чэрчитинэн республика ситэриилээх былааhын органнарын тутулун кeдьvvhvрдvvгэ , оптимизациялааhынгнга биhиги утумнаах vлэни ыытабыт . Салайар структуралары итинник кeдьvvстээх онгорууга туhаайыллыбыт vлэни федеральнай территориальнай органнарга сыhыаннаан ыытыахха наада . Ити vлэ ыытыллыбыта ырааппыт буолуохтаах этэ . Биhиги республикабытыгар федеральнай министерстволар уонна ведомстволар vлэhиттэрин ахсаана республика госсулууспалаахтарын ахсаанын балтараа тeгvл куоhарар . Икки сыллаа5ыта РФ Экономическай сайдыыга уонна эргиэнгнгэ министерствота административнай реформаны олоххо киллэриини бэрэбиэркэлииригэр ситэриилээх былаас государственнай органнарын 1468 ордук уонна 263 бэйэ - бэйэлэрин хоhулаhар боломуочуйалара баара биллибитин санатыам этэ . Хомойуох иhин , онтон туох да уларыйбакка кэллэ , онон бу боппуруоска бэрээдэги олохтуурга уолдьаста - регионнар уонна Федерация икки ардыларыгар боломуочуйаны vллэриини кeдьvvстээхтик тэнгнээн биэриэххэ уонна субъект былааhын органнарын кытта таhаарыылаахтык бииргэ vлэлиир кыахтаах территориальнай структуралар билингнги курдук vлvннэриллибит буолбакка , дьо5ус тиhиктэрин тэрийиэххэ наада . Сибэкки олус ураты көрүүнү - харайыыны ирдиирин бары билэбит . Оттон оҕо - олох сибэккитэ . Кэскилгэ , ол аата улаатар оҕоҕо уратытык , истиҥник сыһыаннаһар ама баа буолуо дуо ? Судаарыстыба бэрт ньыманы булан , бэйэтиттэн арааран , " муниципальнай тэриллии " диэни толкуйдаан таґаарбыт . Айах адаҕаларыттан босхоломмут курдук , « үптэ - аста киллэриниІ , үлэлээн иґиІ , бэйэҕит бэйэҕитин дьаґаныІ » диэри , быыбар диэни тэрийэн , салайааччыларын талларан , биґиги курдук тыйыс , былыргы тірүппүт менталитетыгар сіп түбэспэт бэлиитикэни оІордулар . Ол түмүгэр ситэ үбүлээґини оІорбот , олохтоох дохуотунан ситэринэргэ ыйар . Кэлин эккирэтиһэн билбитэ , институт үүрүө да суоҕун сөп үһү . Холобур , бензилбензоатынан эбэтэр « спрегаль » диэн омук эминэн соппуттара буоллар , уолу институкка хаалларыахтарын сөп эбит . Эбэтэр дезинфекциялыыр ыстаансыйаҕа илдьибиттэрэ буоллар , куорат итиннэ харчы көрөр эбит . Дьэ , итиннэ Саха сириттэн ийэлээх оҕо интэриэстэрин көмүскээччи ким да суох буолан биэрбит . ~~- Гаастаах , ититиилээх дьиэҕэ олорор буолан кыһаллыбат . Биһиги кэлэ - бара көрө - истэ сылдьабыт .~~ Онтон билигин үөрэнэргэ - сайдарга сөптөөх усулуобуйа тэрилиннэ . Саҥа 30 миэстэлээх алын сүһүөх оскуола тутуута , улуус дьаһалтатын быһаччы көмөтүнэн былырыын саҕаламмыт . Оттон оскуола үөрүүлээх арыллыытыгар үөрэх министиэристибэтэ кабинеттары толорорго сертификаты , оттон улуус үөрэххэ салалтата компьютернай кылааһы бэлэхтээтилэр . Биһиэхэ , кырдьаҕас дьоҥҥо , үүт ас олус туһалаах . Төрөөбүт , үйэбит тухары иитиллэн кэлбит аспыт буолан онто суох сатаммаппыт . Күҥҥэ биирдэ хайаан да оргуйбут үүт , сөрүүн суорат , иэдьэгэй , саламаат хааһы эрэ сиэтэхпитинэ сатанар буолбут дьоммут . Хомойуох иһин , кэнники сылларга биһиги улууспутугар сыана олус үрдээн , кыра биэнсийэлээх кырдьаҕас дьон харчыбыт туохха да тиийбэт буолла . Иэдэйдибит . 3 - 4 сыллааҕыта суорат 20 солк . этэ . Икки сыллааҕыта онтубут 40 , былырыын 50 , быйыл 60 солк . буола үүннэ . Бэс ыйын 21 кµнµгэр Россия норуоттарын Конгреґын чэрчитинэн былааннаммыт Россия норуоттарын Ассамблеятын IV съеґэ буолла . Бастатан туран , ааспыт III съезд кэнниттэн µс сыллаах µлэ туґунан отчуоту Ассамблея сэбиэтин Председателин солбуйааччы Госдума депутата Светлана Смирнова оІордо . Кини Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 375 сыллаах µбµлµійµн бэлиэтээґини кытары тэІІэ Россия норуоттарын Ассамблеятын улахан форума ыытылла турара ураты суолталаа ± ын ыйда . Ассамблея Россия хас биирдии норуотун дьыл ± атыгар " улахан " , " а ± ыйах ахсааннаах " диэн араарбакка , дьоґун бол ± омтону уурар , былаас государственнай органнарын , Госдуманы , Федерация Сэбиэтин , муниципальнай былаас органнарын , политическай партиялары , общественнай холбоґуктары кытары бииргэ µлэлииргэ дьулуґар . " Тіґінін элбэх тэрилтэни , тµмсµµнµ , кµµґµ тµмэбит да , соччонон µлэбит ситиґиилээх буолар , " - диэн дакылаатчыт тоґо ± олоон бэлиэтээтэ . Билигин Ассамблея 74 тахса субъекка салаалаах , ол эрээри барылара кідьµµстээхтик µлэлииллэр диир кыах суох . Ордук µчµгэй µлэлээхтэргэ Ивановскай , Рязанскай , Челябинскай , Ярославскай уобаластар , Забайкалье , Татарстан , Саха сирэ , Башкортостан , о . д . а . ааттаннылар . Араатар буолаары турар улахан быыбардар дьоґун суолталарын бэлиэтээтэ уонна норуоттар икки ардыларыгар иллээх сыґыан сайдарыгар туґуланар µлэни - хамнаґы ійµµр кµµс кыайарыгар , РФ Президенэ Владимир Путин ыытар курса сал ± анарыгар Ассамблея дьулуґарын бэлиэтээтэ . Чугастаа ± ы кэмІэ сµрµн сорук быґыытынан национальнай политика саІардыллыбыт концепциятын ылары ситиґэр наадата этилиннэ . Ол , арааґа , Госдума саІа састаабыгар кыаллыа . Отчуоту дьµµллэґиигэ регионнаа ± ы салаалар салайааччылара кытыннылар , кинилэр бэйэлэрин µлэлэрин уопутун билиґиннэрдилэр . Ивановскай уобаластан делегат , историческай наука доктора Владимир Евсеев региоІІа 120 - тахса омук олорорун туґунан сэґэргээтэ . 1990 - с сылларга Союз ыґыллыбытын кэнниттэн Хотугу Кавказтан , Орто Азияттан кіґін кэлии улаатан , омуктар икки ардыларынаа ± ы сыґыан биллэрдик тыІааґыннана сылдьыбытын ыйда . Онон а ± ыс сыллаа ± ыта Ассамблея салаата тэриллэн билигин омуктар икки ардыларыгар иллээх сыґыаны тµстэґэр сµрµн общественнай кµµс буолбутун бэлиэтээтэ . Кини кі ± µлээґининэн улахан бол ± омто кэнники сылларга ыччаты интернациональнай иитиигэ туґаайыллар буолбут . Ассамблея Воронежтаа ± ы салаатын салайааччыта , философскай наука доктора , компартия олохтоох салаатын лидерэ Сергей Рудаков омуктар икки ардыларынаа ± ы сыґыан тыІааґыннаныыта , быраабыла курдук , экономическай тірµіттэрдээ ± ин бэлиэтээтэ . Итиннэ улахан бол ± омтону уурарга этии киллэрдэ . Сµіґµнµ µгэс быґыытынан иитэр норуот бу салаа кэ ± иннэ ± инэ дьыл ± ата эмиэ тµІнэстэр диэн быґаарда , онон ити µгэс буолбут салаалары сайыннарыыга улахан суолта бэриллиэхтээх . Маны тэІэ Сергей Рудаков государственнай былаас органнара омуктар икки ардыларынаа ± ы сыґыаны сµрµннµµргэ утумнаахтык µлэлииллэрин ситиґэргэ Ассамблея кµµскэ ылсарыгар ба ± арда . Ити курдук , дакылааты дьµµллэґиигэ уонча киґи кытынна , араас санаа этилиннэ , элбэх этии киирдэ . Ассамблея сэбиэтин председателэ Рамазан Абдулатипов кэпсэтиини тµмµктµµрµгэр хас да тµгэІІэ тохтоото . Биир іттµнэн терминнэри тойоннооґуІІа буккуур баарын ыйда . Чуолаан , Санкт - Петербурдаа ± ы нациялар лигаларын салайааччыта Хамзат Цокиев µтµі уопут быґыытынан толерантность программатын ылыммыттарын туґунан кэпсээбитин Рамазан Абдулатипов ылыммата . Толерантноска эрэ охтор буоллахха , омуктар икки ардыларынаа ± ы сыґыан таґыма таІнары тµґэр , ол улахан содуллаах диэн быґаарда . Биґиги омуктар уратыларын тулуйар эрэ буолбакка , бэйэбит культурабытын дьµірэлии тутан , тэІІэ бииргэ сайдар суолу тобулууга µлэлиэхтээхпит диэн быґаарда уонна " Санкт - Петербург сыччах толерантность программатын олоххо киллэрэр буолан , кэнники кэмІэ хотугу столица ± а этническэй балаґыанньа уустугурда , " - диэтэ . Хамзат Цокиев Санкт - Петербурга тµірт мілµйµін киґи олорор буолла ± ына , биир мілµйµінэ " титульнайа суох " омуктар диэбитин Рамазан Абдулатипов эмиэ ыарыылаахтык ылынна . " Россия ± а олорор норуот титульнайа суох дэммэт , кини Россия хайа да муннугар титульнай статустаах , " - диэн быґаарда . Федеральнай миграционнай сулууспа миграция эйгэтигэр наґаа улахан µлэни ыытар , ол эрээри ити µлэ тустаах этнонациональнай государственнай политиканан бигэргэтиллиэхтээх этэ , оттон ол билиІІитэ кыалла илик диэн Рамазан Абдулатипов бэлиэтээтэ . " Онон " нелегаллар " дии - дии бэйэлээх бэйэбит дьоммутун кытары охсуґабыт , " - диэн курустук сонньуйда . Карелия ± а онноо ± ор государственнай былаас органнара Кавказтан тірµттээх дьону " миграннар " диэн дьарылыктаабыттарын сі ± і а ± ынна . Улахан политик , общественнай деятель , учуонай Рамазан Абдулатипов этническэй сыґыаннаґыыларга норуот духуобунай баайын туруга ураты дьайарын бэлиэтээтэ . Хомойуох иґин , кэнники сылларга маассабай культура " іІітµнэн " нэґилиэнньэни культурнай сайдыыттан тэйитии бара турарын бэлиэтээтэ . " Дом - 1 " , " Дом - 2 " курдук реалити - шоулары ірі туттахпытына , чахчы да дьиэтэ суох хаалыахпыт диэн уот харахха эттэ . Билигин киґи барыта коммерческай суруйааччылары аа ± ар , билэр , оттон дьиІнээх дириІ хорутуулаахтык суруйар , духуобунай баайы хаІатар улуу талааннарбыт умнууга хааллылар . " Биґиги улуу духуобунастаах , литературалаах , культуралаах дойдубут , инникитин да сырдатааччылар дойдуларынан хаалыахтаахпыт . Итиннэ бары уопсай улахан эппиэтинэґи сµгэбит . То ± о диэтэр биґиги бары А ± а дойдубут биир - Россия . Биґиги тірµт µгэстэрбитин , культурабытын ірі туттахпытына эрэ Россия баар буолуо , " - диэн кини дириІ философскай тµмµгµ оІордо . Съезд бµтµµтµгэр Ассамблея сэбиэтин , президиумун саІа састааба талылынна . Оттон Рамазан Абдулатипов Россия норуоттарын Ассамблеятын сэбиэтин председателинэн салгыы айымньылаахтык µлэлииригэр коллегаларын µрдµк итэ ± элин хаттаан ылла . Валентина ПАВЛОВА . Көтөр этин хлор булкаастаах суурадаһынан сууйаллара биллибитэ . Ол биһиги дойдубут саҥа техрегламенын ирдэбилигэр эппиэттээбэт буолан биэрбитэ . Ол кэнниттэн хаста да төхтөрүйэн икки өттүттэн - АХШ уонна Арассыыйа тустаах уорганнара - көрсөн быһаарса сатаабыттара . Баччааҥҥа диэри кэпсэтии , быһаарсыы түмүгэ суох этэ . Онон улахан ситиһии билигин буолла диэххэ сөп . Бүгүҥҥүттэн , атырдьах ыйын 16 күнүттэн , ол бобуу уһуллар . Америкаттан барыта холбоон 68 тэрилтэттэн куурусса этэ киирэр . Ол тэрилтэлэр бородууксуйалара бары биһиги дойдубут саҥа ирдэбилигэр эппиэттиир буолбуттар диэн . Саха сирин фольклористарыттан аан маҥнай В . Т . Петров « Саха суруктаммыт литератураларга үгэстэр хардарыта дьайсыылара . Национальнай фольклор уонна нуучча классиката » диэн темаҕа докторскай диссертациятаны Ленинград куоракка Нуучча литературатын институтугар ( Пушкин дьиэтэ ) ситиһиилээхтик көмүскээтэ . Официальнай оппоненнар профессордар Л . Г . Бараг ( Уфа ) , Н . О . Шаракшинова ( Иркутскай ) , В . А . Шошин ( Ленинград ) диссертант үлэтин үрдүктүк сыаналаатылар уонна бары биир санаанан доктор ученай степенин ыларын сөптөөҕүнэн аахтылар . В . Т . Петров докторскай диссертацията өр сыллаах айымньылаах чинчийэр үлэтин түмүгэ диэн быһаччы этиэххэ наада . Ити бигэргэтии оруннаах . Кини кандидатскай диссертациятын темата « Саха революция иннинээҕи литературатын үөскээһинигэр фольклор оруола » диэн этэ . Эмиэ Ленинград куоракка көмүскээбитэ . Научнай салайааччыта Н . В . Емельянов ити кини талан ылбыт тематын салгыы сайыннаран үлэлииригэр , норуот тылынан айымньытын үгэстэрэ суругунан литератураҕа хайдах майгылаахтык туттуллалларын , туһаныллалларын олохтоохтук ылсан чинчийэригэр сүбэлээбитэ . Дьэ , ол иһин В . Т . Петров кандидатскай диссертациятын тематын тумук туттан , салгыы сиһилии үөрэтэн , киин научнай издательстволарга бииртэн биир монографиялара ( 1978 , 1982 , 1987 сс . ) тахсыталаабыттара уонна специалистар үрдүк сыанабылларын ылбыттара . Биллэрин курдук , Геннадий Федорович Алексеев СР Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччынан хаґыс да сылын µлэлиир . Кини экономиканы модернизациялааґын уонна диверсификациялааґын , республика сайдыытын стратегическай хайысхаларыгар ситэриилээх былаас федеральнай уорганнарын кытта бииргэ µлэлээґин боппуруостарын сµрµннµµр . Итини тэІэ Геннадий Федорович Саха сирин со ± уруу іттµн кэлимник сайыннарыы ( кини састаабыгар Канкунскай ГЭС уонна Эльконнаа ± ы ураннаах хайа - металлургическай комбинат киирэр ) курдук мэІэ бырайыактары олоххо киллэриигэ эппиэттээх . Быйыл республика ± а Сунтаар - Јлµіхµмэ уонна Нерюнгритаа ± ы ГРЭС - Аллараа Кураанах µрдµк кµµрµµлээх уот линиялара олоххо киирдилэр . Бу объектары µлэ ± э киллэрии Алдан уонна Јлµіхµмэ оройуоннарын нэґилиэнньэлээх пууннарын , ону тэІэ ИСТА нефть турбатын магистралын электроэнергиянан бигэтик хааччыйар кыа ± ы биэрдэ , онуоха электроэнергия бэйэ ± э турар сыаната биллэрдик намтаата . А ± ыйах хонуктаа ± ыта Россия энергетикатын министрэ Сергей Шматко оттук - энергетическэй комплексы сайыннарыыга µтµілэрин уонна Саха Республикатын энергиянан хааччыйыыга саІа объектары µлэ ± э киллэриинэн сибээстээн , Саха Республикатын Правительствотын Председателин бастакы солбуйааччы Геннадий Федорович Алексеевы Российскай Федерация Энергетика ± а министиэристибэтин Бочуотунай грамотатынан на ± араадалаата . СР Президенин уонна Правительствотын пресс - сулууспатын управлениета . Люция Петровна оҕолору саха тылынан уус - уран айымньытыгар уһуйбута ыраатта . « Теремок » оҕолоро Орто , Аллараа дойду диэн тугун , абааһыны кыайбыт дуулаҕа бухатыырдар тустарынан бэлиэр билэллэр . Маннааҕы оҕолор Үрүҥ Айыыттан , дойду иччилэриттэн көрдөһөрү , алгыс этэри эмиэ сатыыллар . Биґиги кыысчааммыт ірүү улахан киґи курдук кэпсэтэн - ипсэтэн , күлэн - үірэн сылдьааччы . Куруук туох эрэ күлүүлээҕи саІаран , үІкүүлээн , ыллаан - туойан биґиги дьиэбитин дьолунан толороро . Хаарыан киґичээммит суох буолаатын кытта халлааммыт кытары хараІарда , ааспат аґыы , сүппэт сүрэх бааґа , ыар санаарҕабыл буолан күн аайы аалар . Киґи итэҕэйиэ суоҕун курдук . Кыра эрдэҕиттэн улаханнык ыалдьыбатах , балыыґа диэІІэ тірүт киирбэтэх оҕобут эмискэ суох буолта ійгі - санааҕа баппат . Оруобуна сүүрбэ сыл анараа өттүгэр « Российская газета » бастакы нүөмэрэ күн сирин көрбүтэ . Бүгүн үбүлүөйдээх нүөмэр таҕыста . Дойду президенэ Дмитрий Медведев суруналыыстары кытары көрсөн сиһилии кэпсэттэ . * Тыа хаґаайыстыбатыгар сыґыаннаах сиэксийэҕэ СЈ Ґүнэр кілүінэтин пуондатын салайааччы Л . Шитик « Саха сирин балыга » бырайыагы кімүскээтэ . ? сс ? бу бырайыак и ? инэн кµ ? µн , бала ± ан ыйын 7 кµнµгэр Дьохсо ± о ? ? о Алампа тµ ? µлгэтэ буолар . Маны Дьохсо ± он оскуолата ( директор Арыланова Г . Е . ) сыл аайы олус бэркэ тэрийэн ыытар . Оскуола о ± олоро , ким ба ± алаах барыта кэлэн Алампа ту ? унан кэпсэтэн , айымньыларын ырытан , аа ± ан бараллар . Былырыын Дьохсо ± он оскуолатын µлэ ? иттэрэ бука бары Алампа хо ? оонун аа ± ан кµндµлээн , олус µ ? рдµбµттэрэ . Бу µлэлэрбит сµнньµнэн « Алампа ± а айан » диэн икки чаастаах кинигэ та ? аарбыппыт . « Утум » биир сµрµн чилиэнэ Г . С . Попова - Санаайа радионан Алампа ± а тирэ ± ирэн , Алампа µгµс µлэтин ырытан , сырдатан олус бэрт биэриилэри о ? орор . Быйыл саха учуонай б ? лµ ? µ ? гэ , СГУ бастакы ректора А . Е . Мординов 100 саа ? ыгар аналлаах µлэлэри са ± алаан эрэбит . Өстөөҕү ситэ баттаан ылаат , Ньургун Боотур өһөх Харбыыр айаннаан иһэр үс хос бастаах уот садаҕа моҕойун төбөтүн быһыта сынньар , Айталыын Куону ылан , аналлаах атын хаҥас кулгааҕыгар түү мээчик оҥорон төкүнүтэн кэбиһэр , ыҥырар күммэр ыраах да буолларгын ыкса курдук буолаар диэн атын атаарар . Ый Кыыhа и Саарын заняли 2 место в Международном конкурсе эстрадной песни « Белый месяц - 2011 » проходившем в г . Улан - Удэ ! Дьэ , бу тутууну салгыырга бары түмсэн , күүспүтүн - үппүтүн мунньан , холбоон субу дьиэни ситэри туттарыахха , олоххо киллэриэххэ диэн биир дойдулаахтарбын Ы ¢ ЫРАБЫН ! Биһиги көмөлөспөтөхпүтүнэ , ким көмөлөһүөй ? Биһиги тыабыт хаһаайыстыбатын институтун ( ЯНИИСХ ) учуонайдара ирбэт тоҥтон хостообут бактыарыйалартан « Сахабактисубтил » диэн , сүөһүгэ туттуллар эми оҥорбуттарынан улаханнык киэн тутталлар . Кинилэр былыргы бактыарыйаны чинчийиигэ үлэлээбиттэрэ ыраатта . « Сахабактисубтил » ыарыыны көбүтэр микроорганизмнары « сиир » , сүөһү иһин ыраастыыр , иммуннай систиэмэтин күүһүрдэр . Саха сиригэр аан бастакы народнай театр - Былатыан Ойуунускай аатынан Тааттатаа ± ы народнай театр бу саІа µµнэр 2009 сыл ахсынньытыгар 50 сааґын туолуо ± а . Таатта ± а командировкам кэмигэр , до ± отторбор , " Таатта " хаґыат редакциятыгар сылдьан , бас - кіс киґи , редактор Анастасия Александровна Морхоевалыын сэґэргэґэн баран , суол ніІµі турар Культура дыбарыаґыгар тахсабын . Манна да ± атан эттэххэ , командировка ± а тиийдэххэ ( бу сырыыга хаґыакка сурутуу боппуруоґунан Света Халгаевалыын сылдьыбыппыт ) хаґан ба ± арар кіх - нэм буолар , " биґиэнэ - эґиэнэ " диэн араарбакка , мэлдьи сµбэ - кімі буолар биир идэлээхпэр Анастасия Морхоева ± а , кини хамаандатыгар , суруналыыстарга олус махтана саныыбын . Анастасия Александровнаны , ордук , дьон психологиятын µчµгэйдик билэрин сырыы аайы сі ± і бэлиэтиибин . Салгыы » Кулун тутар 1 күнүгэр Москуба куорат физкултуураҕа уонна спортка Департамена инбэлиит - спортсменнар ортолоругар харбааһын күрэҕин тэрийэн ыытта . Күрэхтэһиигэ барыта 80 киһи кытынна . Кыайыылаахтар Нижегородскай уобаласка ыытыллар Арассыыйа чемпионатыгар кыттар чиэскэ тиксиэхтэрэ . Саха сириттэн сылдьар Анастасия Диодорова ( " Юность Москвы " оскуола бэрэстэбиитэлэ ) 50 м . дистанцияҕа бастакынан кэллэ , кини көрдөрүүтэ - 44 , 1 сөк . Оттон 100 м . көхсүнэн харбааһыҥҥа Анастасия 1 , 32 , 80 сөк . кэлэн , чемпион аатын өссө төгүл бигэргэттэ . Зиёрат билан Теша овга чиққанларида сафларига яна бир ҳамроҳ қўшиларди . Бу - Олапар деган ит эди . Зиёратларнинг ити . Кўп ювош , одамга тез эликувчи , келган меҳмонга бир ириллаб , кейин уни кўчагача кузатиб қўйгувчи эди . Уни ҳамма таниш - билишлар мақтар , ўзларининг ҳам шундай итлари бўлишини орзу қилишар эди . Итнинг бундай бўлиб ўсишига , албатта , умри бино бўлиб занжир кўрмагани сабаб эди . Зиёрат уни эркалатиб ўстирган , кўчаларда ҳам гоҳо эргаштириб юрарди . . . Шу аснода уни овга ҳам ўргатди . Тўғри , биринчи гал Олапар овга чиққанда ўқ тегиб йиқилган қуённинг чириллашидан қўрққан , беҳудага бир тулкини қувиб , жарга учиб кетишига оз қолган эди . Кейинчалик у овда овоз чиқармай юришни одат қилди . Шу билан бирга Зиёратга ҳам жуда қаттиқ ўрганди : уни бир кун кўрмаса ёки Зиёрат уни эркалатмаса , ариқча устидан ўтган кўприк тагига кириб , олдинги оёқларига бошини қўйганча ётиб оларди . Йиллар ўтди , Олапар қариди , қиш маҳаллари қўшни итлар билан бўлган жангларда тишларини бой берди . Лекин ундаги одатлар сақланиб қолди : овни севади ҳамон , эгасига эркаланади , баъзан аразлаб , хафа бўлиб ҳам туради . Куз куни эди , Зиёрат билан Теша эшакларини миниб , Санжар тоққа овга жўнади . Олапар ҳам уларга эргашди . Йўл узоқ эди . Шунинг учун қариган итни Зиёрат қолдирмоқчи бўлиб кўп уринди , аммо Олапар уни изма - из таъқиб этиб борди , ҳадеб олдидан чиқаверди . Сўнгра Зиёрат итни хафа қилиб қўйиши мумкинлигини ўйлаб , уни чақирди , дағал бўйин жунларини силади . Ит узун думини ликиллатиб , унинг қўлларини яламоқчи бўлди . Жўнадилар . Саҳар эди , қишлокда хўрозлар қичқирар , ҳовлилардан эркак овозлари эшитиларди . Қишлоқ орқада қолди . Йўловчилар қишлоқ четидаги корезни четлаб , ён бағрига тушдилар , изғиринда эшакларни ғизиллатиб кета бошладилар . Энди тоғ қушлари , жонзотлари ҳам уйғонган эди ; чулдираб муллатўрғай учади , ҳавода қанот қоқиб , кескин пасаяди ; нарида қаттиқ овоз чиқариб жир - жир қуши учади . Ит бепарво , эшакларга ёндаш кетяпти , гоҳо учган қушлар овозига диққат қилиб , шалпанг қулоқларини диккайтиради , ҳамроҳларига маънодор қарайди , сўнг яна лўкиллаб йўлида давом этади . Йўловчилар дарага киришди , атроф ғира - шира ёруғ бўлиб , даранинг метин қоялари хаёлий соя ташлаб турарди , қоқ тошга тушган эшак туёкдари саси жаранглаб кетади . Йўловчиларнинг « их - их » деганлари ҳам одатдагидан баланд эшитилади . Дарадан чиқиб , тўлқин адирларга ўрлашади ; сўқмоқ йўл чуқур бўлиб кетган , туёқлар тагидан чанг кўтарилади , шамол қаёққа эсса , ўша ёққа бурилади ва ҳар тарафда сочилиб ўсган айиқтовоннинг сариқ тахир ҳидли гулларига қўнади . Унда - бунда арчалар учрай бошлади , уларнинг ён - бери кемтик , йўловчилар дуч келган шохларини синдириб кетишган . Ғадир - будир тоғ йўли бошланди . Энди сўқмоқ арчалар орасидан ўтади , эшаклар устидаги хуржун шохларга тегиб силкитади , арчанинг роҳатбахш бўйи анқиб кетади , Гоҳо йўловчиларнинг бири арчанинг бутоғини синдирмоқчи бўлади , бироқ чайир дарахт тоб бермайди , йўловчининг қўлида бир ҳовуч нина барглари қолади , йўловчи шу барглар билан ҳам қаноат топади , уларни ҳидлаб кетаверади , сўнг ташлаб юборади , аммо кафтдаги ҳид қолади . Йўлни кесиб , арча томирлари ўтган , турли шаклда , эшаклар уларга тўқнашмаслик учун оёқларини кўтариб - кўтариб босади . Олапар олдинда , энди у жуда сергак . Овчилар ҳам хуржунларда буклоғлиқ турган милтиқларини чиқариб , ўқлаб олишган , тиззаларига ўнглаб қўйиб , сергаклик билан кетишяпти . Бу ёкда қуёш кўтирилган . Қуёш осмонни айланиб , уфққа бош қўя бошлаганда йўловчилар Санжар тоғининг ортидаги Оқзов остида эшаклардан тушишар эди . Чунки олдинда булоқ бор , бу булокдан бўлак сув маскани теварак - атрофда йўқ ҳисоби . Шунинг учун жами қуш , жондорлар шу ердан сув ичишга мажбур . Демак , ҳозир ҳам у ерда бирон ўлжа бўлса ажабмас . . . Иккита каклик сув ичиб оғирлашганиданми , секин - секин юриб , ён бағрига ўрлаётган экан . Улар овчиларни кўрмай , адирга чиққан ерда юмшоқ тупрокда тўхташди ва тупроққа ётиб олиб уни чангита бошлашди . Шунда қоя ортидан уларни кузатаётган йигитларнинг бири - Теша ўқ узди , бирдан тупроқ чангиб , иккала каклик ҳам типирчилаб қолди . Чопа бориб , уларни босиб олишди , сўйиб , белларидаги тасмага осишди . Сўнг яна « пистирма қоя » ортига келиб , кузата бошлашди . Қуёш ботгунча улар кўп ҳаммас , оз ҳаммас - ўн битта какликни ўлжа олишди , шундан тўрттасини ўзлари ушлашди . Қолганига Олапар ёрдам берди - улар енгил яраланганларидан сапчиб қочаверишди , ит қувлаб етиб , оёқлари билан босиб тўхтатди , эгалари келгунча кутди . Олапарнинг одатини яхши билган Зиёрат ҳар гал унинг манглайини силар , рағбатлантирарди . Ниҳоят , ғира - ширада Оқзов остидаги камарда уларнинг гулхани ловиллади , учқунлари осмонга сапчий бошлади . Йигитлар чордана қурган . Олапар ҳов нарида сергак , чўнқайиб ўтирибди . Ниҳоят , овчилар какликлардан иккисини тозалашди ва бодомча сихига ўтказиб , чўққа қўйишди . Устига майдалаб туз сепдилар . Кейин хуржундаги арокдан ичиб олгач , ов тафсилотлари ҳақида сўзлаб , гўштни ея бошладилар . Олапар нарида сергак , чўнқайиб ўтирар , энди ҳамроҳларига қия қарар ва тилини чиқариб , тумшуқларини ялар эди . Ҳамиша овга келганларида , ов барор олиб , мана шундай гулхан ёқилганидан кейин овчилар тамадди қилишга ўтирар экан , Олапар ҳам қорнини тўйғазиб олар эди . Ҳозир бўлса , овчилар ов жуда барор олганиданми шод , ароқ кайфи таъсиридан сергап бўлиб кетган , итни тамом унутиб , суҳбат ва овқатга зўр беришарди . Олапар аста - аста ғингший бошлади . Ундан атиги беш - ўн қадам беридагина какликнинг ичак - чавоқлари ётар , ит уларни бемалол олиб ейиши мумкин эди . Лекин Олапар изнсиз бирор нарсага оғиз уриб ўрганмаган эди . Балки унинг шу фазилати учун ҳам уй эгалари хуш кўрар ва унга ишонар , қозон - ўчоқ бошидаги косалар ювиқсиз , устига карсон тўнкарилмаган гўшт очиқ қолган чоғдаям кўнгиллари тўқ эди . Йигитлар яна битта қуйиб ичиб олгач , суҳбат тағин қизиб кетди . Олапар энди тумшайиб , узун думини ерга теккизиб , уларга тикилиб турар , пасайган гулхан ёруғида унинг кўзларида алам , ўкинч кўринар эди . Бир маҳал у ўрнидан турди , турдию , худди олис бир нарсани қўмсагандек , ғамгинлик билан чўзиб увлади . Сўнг бирдан ортига бурилиб , секин - секин қадам ташлаб , шитоб билан кета бошлади . Ана шунда овчилар итни бирдан эслаб қолишди , унга овқат бермаганлари , унинг хафа бўлганини сезишди . Зиёрат ирғиб туриб , уни чақира бошлади . - Олапар ! Олапар ! Бах - бах . . . Ма , гўшт , ма , нон ! Олапар гангиб тўхтади , орқасига бир қаради , тағин бурилиб , лўкиллаб кета бошлади . Овчиларнинг таъби хира бўлиб кетди . Шоша - пиша унинг изидан чопдилар . Яна « Олапар ! » деб чақира бошладилар . Ит тағин бир тўхтади , аммо энди бурилди - да , қаттиқроқ лўкиллаб кетди ва тун қўйнига кириб ғойиб бўлди . Унинг изидан борган ҳамроҳлар ҳам тўхтади , тағин ҳар эҳтимолга қарши деб уни чақиришди , кейин қўноққа қайтишди . - Оч , ўзи қариган , етиб боролмайди ! Аблаҳлик ! - деб хитоб қилди Зиёрат . - Сен - да , - деди Теша . Улар бир - бирини айблаб қолавердилар . Олапар лўкиллаб кетиб борарди . У келган йўлларидан юриб , тоғ бошига етди . Ҳансираб , пастдаги чироқларга қаради . Бир нафас чўнқайиб ўтирди , тағин олис бир қадрдон нарсасини қўмсагандек увлади ва сўқмоқ билан чопа кетди . Йўл нишаб эди , юриш ўнғай . Арчазорга етганда бир гала тўнғизларга дуч келди , уларга чап бериб ўтди , аммо бундан у ёғига секин - секин кета бошлади : у ҳолдан тойган эди . Таниш дарага етгач , у йўл ўртасида ўтириб олди - да , анчагача жилмай қолди . Сўнг судралиб пастга тушди . Сойдаги сувдан шалоплатиб ялади , у ерда ҳам бир оз чўнқайиб ўтирди . У тағин ортига қаради , олис ўрмонга , қояларга қараб увлади . Қишлоққа тушганида , унга итлар ёпишди , талашди , Олапар зўрға улардан қутулди , йиқила - йиқила , ниҳоят , уйга етиб келди - да , судралиб кўприкка етди , унинг остига кириб , бошини олдинги оёқлари устига қўйиб ётди . . . Эрталаб Зиёратнинг отаси совхозга , онаси далага кетди , улар итнинг келганини сезишмади . Кечқурун овчилар ҳам қайтиб келишди . Зиёрат ҳовлига кириши ҳамоно : - Олапар ! - деб бақира бошлади , эшакни қўйвориб , чорбоққа оралади ва бирдан кўприкни эслаб , чопа кетди . Энгашиб қараб , Олапарни кўрди . - Олапар ! Олапар ! - деб чўнқайганича уни эркалаган товуш билан чақирди . Ит жавоб бермади , унга қарамади ҳам . - Олапар , Олапар ! - яна чақирди Зиёрат энди ваҳима билан . Итдан тағин садо чиқмади . Зиёрат ариқ лабидан кесак ушатиб , унга отди , кесак итнинг бўйнига тегди . Лекин ит яна қарамади . - Олапар ! - деб бақириб юборди Зиёрат ва ариққа тушиб , унинг бўйнидан ушлаб тортди . Итнинг боши кўтарилмади , у қотиб қолган эди . Республика бастыІ охчута Кристина Тимофееваны кытта кірсіірµ , эрдэттэн болдьоґон , дьарыктанар сиригэр - тииргэ тиийдим . Киирбитим Олимпийскай эрэл училищетын тренерэ В . Н . Тимофеев салалтатынан µс кыыс , икки уол эрчиллэ сылдьаллар . Олор истэригэр мин суруйуохтаах эдэр геройум Кристина Тимофеева эмиэ баар . Спортсменнар - Олимпийскай эрэл училищетын µірэнээччилэрэ Россия чемпионатыгар кытта бараары сарсыарда а ± ыс аІаар чаастан бэлэмнэнэллэр . Ох быыстала суох куґуурар сирэ манна баар эбит . Кристина дьарыктана тµґээт , уґуннук кэтэґиннэрбэтэ , кэпсэтиибитин са ± алаатыбыт . Урутаан эттэххэ , кини оскуоланы тіґі да былырыын бµтэрдэр , боччумнаах , ыйытыыга биир - икки тылынан буолбакка , сіп - суох диэбэккэ , судургутук , ол эрээри , тэнитэн , холобурдаан кэпсиир буолан биэрдэ . Ону ааґан , спортсмен быґыытынан бэйэтэ туспа кірµµлэрдээ ± э сіхтірді . Хайа эрэ іттµнэн спортсмен ситиґиитин кистэлэІнэрин да арыйда диэххэ сіп . Тимофеевтар дьиэ кэргэн о ± унан ытыынан бары дьарыктаналлар диэтэххэ , сыыспатым буолуо . Ол курдук , Кристина республика ± а о ± унан ытыыга биир тарбахха баттанар тренер , а ± атын Владимир Николаевич Тимофеев салалтатынан эрчиллэр . Аба ± ата Анатолий Николаевич Тимофеев Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтин о ± о спортивнай оскуолатын тренеринэн µлэлиир . Кыра аба ± ата Иван Николавич тіґі да атын эйгэ ± э µлэлээтэр , о ± унан ытыыга спорт маастара . Кини кыыґа Евгения Тимофеева эмиэ спорт бу кірµІµнэн µлµґµйэр , µрдµкµ спортивнай маастарыстыба оскуолатын аатыттан кыттар . Оттон Кристинаны спорка кі ± µлээбит киґинэн бииргэ тіріібµт эдьиийэ , маастарга кандидат Света буолар . Ол курдук , Кристина іссі алын кылааска µірэнэр сылларыгар эдьиийэ о ± унан ытыынан дьарыктанар эбит . Кырачаан Кристина эдьиийэ кµрэхтэґиилэргэ кыттарын ымсыыра кірін , биир µтµі кµн о ± унан дьарыктаныан ба ± арарын туґунан эппитигэр , а ± ата жгут атыылаґан биэрбит . Тіґі да аІардас техника туґугар µлэлээтэр , дьарыгын бырахпатах . Бэґис кылааска µірэнэр сылыгар киниэхэ сіптііх ох кістін , дьэ , дьиІнээхтик ылсан барар . Балыстара Надя тірдµс кылаас µірэнээччитэ . Эмиэ о ± унан ытыынан умсугуйар . Бэрдьигэстээххэ олорон эрчиллэр . Ити курдук , Тимофеевтары спорт куттаах дьиэ кэргэн диир толору кыахтаахпыт . 2008 сыллаахха ыытыллыбыт « Азия о ± олоро » норуоттар икки ардыларынаа ± ы IV спортивнай оонньууларга , Кристина боруонса мэтээли ылбыта . Салгыы Пенза ± а ыытыллыбыт Россия ± а биирдиилээн бастыыр иґин кµрэхтэґиигэ 2 - с миэстэлэнэн , дойду сµµмэрдэммит хамаандатыгар талыллыбыта . Ити сыл Кристина а ± атын кытта Дьокуускайга кіґін кэлбитэ , Олимпийскай эрэл училищетыгар µірэнэ киирбитэ . Билигин бу µірэх кыґатын 1 - кы кууруґун студена . Ону тэІэ ийэтин Ульяна Ильинична суолун батыґан ( экономист ) , кооперативнай техникум бухгалтер - экономист салаатыгар 3 кууруска кэтэхтэн µірэнэр . « Азия о ± олоро » оонньуу киниэхэ спорка суолу тэлбит улахан кµрэхтэґиитинэн ааттыахха сіп . Ол курдук , 2009 сыллаахха аан дойду чемпионатыгар уонна 2010 сыллаахха Европа чемпионатыгар хамаанданан иккис миэстэлэри ылаттаабыттара . Россия чемпионатын икки тігµллээх кыайыылаа ± а , хас да тігµллээх призера . Оттон республика иґигэр о ± унан ытыыга биир бастыІ спортсмеммыт . « Спорт олохпун кытта ыкса сибээстээх . Ол эрээри , хас биирдии киґи туох эрэ идэлээх буолуохтаах диэн санаанан салайтаран , кооперативнай техникумІа µірэнэ киирбитим . Билигин миэхэ саамай сµрµнэ - спорт . Онон ійбµн - санаабын , кµµспµн барытын дьарыкпар тµмэбин » , - диэн кэпсиир . Спортсмен чіл оло ± у тутуґуохтаах , бэйэтигэр эрэллээх буолуохтаах диэн санаалаах . Саамай сµрµнэ - ханнык да тµгэІІэ быстах санаа ± а бэринимиэххэ наада диэн этэр . « Сорохтор кµрэхтэґиигэ хоттороору гыннахтарына бэринэн кэбиґэллэр . Тиґэ ± эр тиийэ киирсибэттэр . Кыаллыа ± ы да ситэрбэттэр . Хас биирдии спортсмеІІа тµґµµ уонна ірі тахсыы диэн баар . Холобура , тус бэйэм Россия ± а хотон баран , республика ± а кэлэн кыґыылаахтык хотторон кэбиспит эмиэ тµгэннэрдээхпин . Ол эрээри , онтон санааны тµґэрэр табыллыбат » , - диэн кэпсиир Кристина . Ону таґынан номнуо уопуттаах , араас таґымнаах кµрэхтэґиилэргэ кыттан буґан - хатан эрэр охчут буоларын быґыытынан , спортсмен бэйэтигэр олус улахан сыал - сорук туруорара кыаллымыан сіп диэн этэр . Эмиэ да сіп ээ , аІардас Олимпиада ± а кыттар эрэ туґугар турунуу кыаллыбата ± ына , « охсуута » улахан буолуон сіп . Онон маІнай Россия , онтон Европа чемпионаттарыгар киирсэр , салгыы аан дойдуга тахсар сорук туруорар ордук диир . Спортсмен кыыс саамай улахан махтала - а ± атыгар . Ол курдук , Кристина а ± атын кытта биир интэриэстээх дьон буолан , дьиэлэригэр эрэ буолбакка , µірэнэр , µлэлиир училищеларыгар , эрчиллиигэ , кµрэхтэґиилэргэ - барытыгар бииргэ сылдьаллар . БылырыыІІыттан Кристина улахан біліххі кіґін ( 1991 - 1993 сыллаахха тіріібµттэргэ ) утарсааччылара да элбээтилэр . Ол курдук , сµрµн утарсааччыларынан Таня Сегинаны ( Москва ) , Аня Бомбоеваны ( Бурятия ) , Саяна Цыремпилованы ( Чита ) , Оюна Болотованы ( Москва уобалаґа ) ааттаталыыр . Бары да ± аны биллэр - кістір спортсменнар . Ол да буоллар , киэн туттар эдэр спортсмеммыт утарсааччыларын кэннилэригэр хааллартаан , дойдутун , Сахатын сирин аатын ааттата турарыгар , 2016 сыллаа ± ы Олимпийскай оонньууларга кыттар уонна аа ± ан ситиллибэт мэтээллэрин быыґыгар Европа чемпионатын мэтээлэ баар буолар ба ± а санаата туоларыгар эрэллээхпит . Людмила ПОПОВА . Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриитигэр : Кристина а ± атын В . Н . Тимофеевы кытта Чемпионнар баалларыгар . " Инбэлиит устудьуоннар уонна специалистар Саха Республикатаа ± ы ассоциациялара " инбэлииттэр общественнай тэрилтэлэрэ 1991 сыллаахха Саха государственнай университетын иґинэн тэриллибитэ . Бу тэрилтэ сµрµн салаатынан " Толбон " µірэтэр - производственнай , аа ± ар - суоттуур киин буолар . " Инбэлиит устудьуоннар уонна специалистар Саха Республикатаа ± ы ассоциациялара " инбэлииттэр общественнай тэрилтэлэрин сыала - соруга - инбэлиит µірэнээччилэр , устудьуоннар , аспираннар уонна специалистар социальнай олоххо µірµйэхтээх буолалларын уонна идэни баґылыыр кыахтаналларын туґугар государство ± а уонна общество ± а кіміліґµµ , персональнай компьютердар базаларыгар автоматизированнай µлэ миэстэлэрин тэрийии уонна инники іттµгэр кинилэри µлэнэн хааччыйыы . Билигин Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет аІардас кµнµскµ µірэ ± эр ураты µірэххэ наадыйар 200 кэриІэ устудьуон µірэнэр . Саха сиригэр ураты µірэххэ наадыйар дьон идэни баґылыыр кыґал ± аларынан 19 сылтан тахса дьарыктанабыт . Бэйэбит кэммитигэр µрдµк µірэ ± и ылбыт дьон быґыытынан опыппытын µµнэр кілµінэни кытта µллэстэбит . Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет салалтатын ійібµлµнэн биґиги 2010 сыл алтынньы 8 - 16 кµннэригэр кірбіт устудьуоннарга техническэй уонна программнай средстволарынан билиини биэрэр Москва куораттаа ± ы психолого - педагогическай университетыгар сылдьан , университет информационнай технологияларга факультетын декана Лев Семенович Куравскайы кытта биґиги университеппытын кытта бииргэ µлэлэґэр дуогабар тµґэристибит . Бу университет µірэтэр - производственнай лабораториятыгар сылдьан , лаборатория сэбиэдиссэйэ Владимир Вячеславович Соколов ( бэйэтэ эмиэ кірбіт ) лаборатория µлэтин уонна кірбіт устудьуоннары µірэтиигэ туґаныллар анал тифлотехническай средстволары кытта билиґиннэрбитэ , " Fokus40 " Брайлевскай строканы уонна " Тайгер " фирма Брайлевскай принтерин кірдірбµттэрэ . В . В . Соколов кірбіт уонна мілтіхтµк кірір о ± олор µірэнэр 1 № - дээх оскуола - интернаттарыгар сырытыннарбыта , адаптивнай компьютернай технологиялары кірдірбµтэ . Маны таґынан Н . И . Лобачевскай аатынан Нижегородскайдаа ± ы государственнай университет тифлокиинигэр сырыттыбыт . Тифлокиин салайааччыта , социологическай наука кандидата Рощина Марина Анатольевна ( кірбіт ) киин µлэтин туґунан кэпсээтэ . Харахтарынан моґуогурбут устудьуоннары кытта кірсµґµµ тэриллибитэ . Университет информатизация ± а проректорын Владимир Иванович Швецову кытта кірсін , университеттарбыт бииргэ µлэлээґиннэрин туґунан кэпсэтии ыытылынна . Маны тэІэ Москва ± а ураты µірэххэ наадыйар дьоІІо анаммыт компьютернай техниканы айыыга аан дойду сµрµн оІорон таґаарааччыларын бородууксуйаларын билиґиннэрэр " ЭЛИТА ГРУПП " фирма ± а сырыттыбыт Алтынньы 13 - 15 кµннэригэр Санкт - Петербург куоракка " Наука сайдыыта уонна харахтарынан моґуогурбут дьону µірэтии практиката - проблемалар уонна кэскиллэр " диэн аан дойдутаа ± ы научнай - практическай конференция ± а кытынныбыт . " Саха Республикатыгар харахтарынан моґуогурбут дьону идэ ± э µірэтии кыґал ± алара " диэн оІорбут дакылааппыт µрдµктµк сыаналанна . Санкт - Петербург куорат медико - социальнай реабилитация ± а киинин компьютернай курстарын преподавателэ Владимир Николаевич Довыденков " Кірбіт уонна мілтіхтµк кірір дьону тиґигин быспакка µірэтии процеґын техническэй хааччыйыы проблемалара " диэн дакылаатыгар билигин Российскай Федерация ± а быґаарылла илик µс сµрµн кыґал ± а ± а бол ± омтону туґаайда . Бастакыта - бу мілтіхтµк кірір уонна кірбіт туґанааччыларга анаммыт ыарахан сыаналаах анал тифлооборудование ( Брайлевскай строкалар , Брайлевскай принтердэр уо . д . а . ) . Иккиґэ - персональнай компьютердары мілтіхтµк кірір уонна кірбіт туґанааччылары адаптивнай компьютернай технологияларга µірэтэр специалистар суохтар . Ґсµґэ - бу эйгэ ± э µірэтэр - методическай литература суох . Кірбіт дьоІІо аналлаах µірэх информатизациятын концепцията уонна кинилэр Интернет ситимигэр киирэр кыахтара суо ± уттан Россия ± а адаптивнай , компьютернай технологиялары олоххо киллэрэн туґаныыга биир кэлим тиґик тэриллэ илик . Дакылаатчыт Российскай Федерация ± а эрэ буолбакка , аан дойду µрдµнэн баар бу сµрµн кыґал ± аны кітіхпµтэ сіптііх . 2008 сыллаахха Германия Карлс - руе университетын харахтарынан инбэлииттэргэ аналлаах µірэтэр киинигэр научнай командировка ± а сылдьан , Германия ± а эмиэ маннык кыґал ± алар баалларын бэлиэтии кірбµппµт . Биґиги бэйэбит дакылааппытыгар Саха сиригэр харахтарынан моґуогурбут дьону анал µірэтии ата ± ар туруутун , кірбіт уонна мілтіхтµк кірір о ± олорго аналлаах Саха Республикатаа ± ы оскуолатын ча ± ылхайдык µірэнэн бµтэрбиттэр : Саха государственнай университетын преподавателэ , Саха сиригэр биллэр адвокат , историческай наука кандидата Илья Егорович Охлопков , история уонна начальнай оскуола учуутала , Кірбіттір Бµтµн Россиятаа ± ы обществоларын Саха Республикатаа ± ы бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Георгий Алексеевич Слепцов , музыка уонна ырыа учуутала , Кірбіттір Бµтµн Россиятаа ± ы обществоларын Дьокуускай куораттаа ± ы тэрилтэлэрин бэрэссэдээтэлэ , кірбіттіргі аналлаах µірэтэр - производственнай комбинат директорын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Владимир Сергеевич Ким , Саха сирин бастакы тифлопедагога , математика учуутала , хоґооннорун уонна поэмаларын сэттэ хомуурунньугун бэчээттэппит кірбіт хоґоонньут Иван Николаевич Егоров , математика уонна немецкэй тыл учуутала , аан дойдуга тиийэ биллибит эсперантист Юрий Вениаминович Писарев уо . д . а . тустарынан кэпсээбиппит . Биґиги Саха Республикатыгар маннык сµрµн кыґал ± аларынан 1991 сылтан " Толбон " µірэтэр - производственнай , аа ± ар - суоттуур киин базатыгар харахтарынан моґуогурбут устудьуоннары µірэтии процеґын педагогическай арыаллааґыІІа тустаах µлэ ыытылларын туґунан дакылааппытыгар иґитиннэрбиппит . 2004 сыллаахха " Компьютер - эґиги кіміліґііччµгµт уонна до ± оргут " диэн методическай пособие тахсыбыта , адаптивнай компьютернай технологияларга компьютернай курстар ыытыллаллар ( преподаватель - Юрий Афанасьевич Москвитин ) . Быйыл Хотугулуу - ИлиІІи федеральнай университет ректора Евгения Исаевна Михайлова ійібµлµнэн адаптивнай компьютернай технологиялар µірэтэр - научнай лабораториялара тэриллэр уонна Саха Республикатын харахтарынан моґуогурбут устудьуоннарыгар анал тифлооборудованиены атыылаґарга биэс мілµйµін солкуобай харчы ананар . Университеппыт салалтата биґиги ыытар µлэбитин ійдіін , ійіін , бары іттµнэн кіміліґірµгэр махтанабыт , инникитин да инбэлиит устудьуоннар , специалистар олоххо бэйэлэрин оннуларын булалларыгар кыґанан µлэлиэхпит . Пантелеймон ЕГОРОВ , Инбэлиит устудьуоннар уонна специалистар Саха Республикатаа ± ы ассоциацияларын бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ . Ааспыт ірібµл кµн Россия норуоттарын муостан кыґыыга искусстволарын III фестивалын чэрчитинэн барбыт кыґан оІоґуктары кірµµ - конкурс тµмµгэ та ± ыста . Ол курдук , кыайыылаахтарынан тахсан : I степеннээх диплому уонна сыаналаах бирииґи " Уэленскайдаа ± ы муостан кыґан оІоруу мастарыскыайа " государственнай предприятие ( Чукотка ) , II степени - Магаданнаа ± ы муостан уус - уран кыґан оІоруу маастардарын общественнай тэрилтэтэ , III степени - П . П . Романов аатынан Дьокуускайдаа ± ы художественнай училище ыллылар . Салгыы » " Университет аттыгар баар " игровой автоматтарга " кµнµстэри - тµµннэри студеннар кµргµімµнэн сылдьан оонньууллар " , - диэн иґитиннэрии а ± ыйах хонуктаа ± ыта биґиги редакциябытыгар киирбитигэр , тутатына Каландарашвили , Ойуунускай , Белинскэй уулуссаларыгар баар дьиэлэри кэрийдибит . Университет , колледж " ыаллара " - автоматтар Арай Каландарашвили 16 - с нµімэрдээх дьиэтин аттыгар хас да эдэр киґи табахтыы туралларын кірін , онно тиийдибит . Бу университет УЛК - тан а ± ыйах хардыылаах сиргэ турар . Тимир илииґинэн бµрµллµбµт улахан дьиэ ± э " Сдаем в аренду " диэн иґитиннэрииттэн атын сурук - бичик кістµбэт . Арай аана тэлэччи аґа ± ас турар . Иґирдьэ киирэбит . Ыыс - быдаан табах буруотун быыґыгар студент бі ± іті автоматтарга оонньуу олороллор . Кнопка тыаґа лап - лаґыр ± ас . Администратор кыыс этэринэн , маІнайгы ставка 100 солк . Санаан кірдіххі , а ± ыйах харчылаах студент хармааныгар сіп тµбэґэр курдук . Сорох сирдэргэ бастакы " усунуос " 500 - 1000 солк . КиэІ - куоІ саала ± а 50 - тан тахса автомат тигинэччи µлэлии турар . Сµрµн оонньооччулар - эдэр уолаттар уонна кыргыттар . Олор быыстарыгар кыырыктыйбыт баттахтаах саастаах дьон эмиэ кістін ааґар . Таґырдьа " сынньана " тахсыбыт уолтан автоматтарга хаґааІІыттан оонньуурун ыйыталаґабыт : - Оонньообутум ыраатта . Дьонум харчы ыыттахтарына , биитэр стипендия ылбыт кµммэр манна кэлэбин . Ардыгар сµµйэбин , арыт кµн харчыбын барытын тэбээн тахсабын . Игровой автоматтар университет чугаґыгар µлэлииллэрин ректорат хантан билиэ ± эй . Наадыйбаттар ини " , - диир . Кэпсэтэн билбиппит , Коля ХИФУ студена эбит . ҐІкµµ - битии , кинотеатр , библиотека оннугар автоматтарга сылдьарын ордорор µґµ . Сµµйбµт харчытын сотовайыгар угар , биитэр тіттірµ киирэн оонньоон сµµйтэрэр . ( Кэлин редакция ± а тиийэн баран , арендаланар дьиэ ± э ыйыллыбыт телефонунан эрийбиппит " Хотугулуу - ИлиІІи риэлторскай компания " диэн тэрилтэ эбит . КуортамІа бэриллэр дьиэ ± э оонньуур саала баарын билбэттэр µґµ ) . Салгыы " Лена " кинотеатр диэки айаннаан иґэн , Ленин проспегын 50 / 2 - гэр баар ма ± аґыыІІа киирдибит . ( Кооперативнай техникумтан биэс хардыылаах сиргэ турар ) . Онтубут баара , ма ± аґыыммыт олох да ± аны оонньуур сиргэ кубулуйбут . 50 - ча автомат кэчигирэґэн турар . " 18 саастарын ситэ илик дьон оонньууллара кіІµллэммэт " диэн биллэрии ыйанан турар эрээри , оонньооччулар саастара ирдэбилгэ эппиэттэспэт курдук кірдµбµт . Харчыны сµµйэр автоматтар сокуонунан бобуллубуттара эрээри , " 24 часа " , " Интернет - кафе " , биитэр кіннірµ " Открыто " диэн ійдімміт суруктардаах автомат - саалалар кµн бµгµнµгэр диэри , кистии - саба " Дельта " атыы - эргиэн дьиэтигэр , " Крытай " ырыынакка , " Строительнай " ырыынак , автовокзал оройуоннарыгар уонна да атын сирдэргэ тигинэччи µлэлии тураллар . Сокуон хара ± ынан кірдіххі 2007 сылтан РФ Государственнай Думата сµµйµµлээх оонньуунан дьарыгырар тэрилтэлэргэ саІа кытаанах ирдэбиллэри туруорбута эрээри , сокуон ситэ чочуллубакка , сокуонунан да бобор туґата суохха дылы . Салгыы республика оччотоо ± у Президенэ Вячеслав Штыров 2008 сыл олунньутугар Саха сиригэр сµµйµµлээх оонньууну ыытар тэрилтэлэр µлэлэрин бобор туґунан ыйаа ± ы таґаарбыта . Маны Ил Тµмэн депутаттара бигэргэппиттэрэ . Ол эрээри киириилээх - тахсыылаах , харахтарыгар харчы кыбыллыбыт предпринимателлэр федерацияттан лицензиялаахпыт , сорохтор лотереяны ыытабыт диэн сирэйдэнэн , кµн бµгµнµгэр диэри маннык " саарбах " тэрилтэлэри µлэлэтэ олороллор Эмиэ хасыґын да тіхтµрµйэн диэтэххэ , ал ± аґаабатым буолуо , 2009 сыллаахха " Сµµйµµлээх оонньуулары тэрийэн ыытар µлэни государство сµрµн - нµµрµн уонна Российскай Федерация сорох сокуоннарын акталарыгар уларытыылары киллэрэр туґунан " федеральнай сокуоІІа тосту уларытыылар киллэриллибиттэрэ . СокуоІІа оло ± уран тус анаммыт зоналартан атын сиргэ сµµйµµлээх оонньуулары ыытар бобуллубута . Онон , оонньуунан µлµґµйээччилэр анаан - минээн Приморскай кыраайга , Алтайга , Калининградскай уобаласка , итиэннэ Краснодарскай кыраай уонна Ростовскай уобалас кыраныыссаларыгар бараллара быґаарыллыбыта . Ол эрээри сокуону кэґэн туран , билигин µгµс куораттарга , нэґилиэнньэлээх пуннарга казинолар , автоматтар кистии - саба кµнµстэри - тµµннэри µлэлииллэр . СР Ис дьыала ± а министерствотын чахчыларынан , сыллата 50 - ча бэрэбиэркэ ыытыллар , РФ административнай буруйдарга кодексын кэґии тµгэнэ тахсара тутуллар . Сыл ахсын сµµґµнэн автоматы суох оІороллор эрээри , " ілбµт - сµппµт " автоматтарбыт " тиллэн " кэлэр µгэстээхтэр . " Лотерея " эмиэ бобулунна Аны сµµйµµлээх оонньууну тар ± атааччылар тустаах уорганнар харахтарын " лотереянан " баайаннар , ір кэмІэ кинилэр атахтарын кыбытар кыаллыбата ± а . Быйылгыттан " Лотерея " туґунан федеральнай сокуоІІа уларыйыылар киирэннэр , балаґыанньа кытаатта . " Лотерея туґунан " федеральнай сокуоІІа уларытыылары киллэрии туґунан " 214 нµімэрдээх федеральнай сокуоІІа сурулларынан : Механическай , электрическай , электроннай уонна араас техническэй тэриллэри туґанан лотереяны ыытыы бобуллар . СаІа дьыл эрэ иннинэ РФ Президенэ Дмитрий Медведев кистэлэІ казинолары сабарга модьуйан турар . Кини Рязань куоракка ыытыллыбыт сµбэ мунньахха регионнар былаастара казинолары уонна оонньуур автоматтары ким " кірін - харайан " , атыннык эттэххэ ким " крышалаан " олорорун кірі - билэ сылдьаллар диэн эппитэ . Кырдьык , µрдµкµ салалта маны барытын билэн олорор эрээри , кинилэр іттµлэриттэн улахан хамсааґын тахсыбат . Нолуога ханна киирэрэ биллибэт . Дьокуускай куорат дьаґалтатын Предпринимательство ± а управлениетын начальнига Екатерина Полякова : " Биґиги сокуонунан бобуллубут салаалары регистрациялаабаппыт . Кинилэр тустарынан иґитиннэриини билбэппит " , - диир . Ол эрээри Ис дьыала министерствотын чахчыларынан билигин Дьокуускайга 5 - 6 аралдьытар - саататар киин ( развлекательный центр ) регистрацияланан , элбээбитэ биэстии оонньуур саалалаахтар . Онтон сµµйµµлээх оонньуулар тэрилтэлэрин туґунан сокуон , µірэх тэрилтэлэрин чугаґыгар µлэлиири бобор . О ± о саадтарыттан , оскуолалартан , µірэх кыґаларыттан 200 миэтэрэттэн тэйиччи баар буолуохтаахтар . Каландарашвили 16 - гар µлэлии турар оонньуур - саала туґунан Ис дьыала уорганнарыттан ыйыппыппытыгар , Сэргэлээх территорията буолбата ± ар сигэнэллэр . Ол аата Сэргэлээх кµрµітµгэр баар эрэ бобуллар , онтон µірэнэр сиртэн 100 - 150 миэтэрэ иґигэр оонньуур кіІµллэнэр курдук этэн таґаардылар . Санатан эттэххэ , ити Каландарашвили 16 - та университеттан 150 миэтэрэлээх сиргэ баар ( ! ! ! ) . Ыстараап тілінір , оонньуу салгыы ыытыллар . . . ДьиІэр , хонтуруол кытаатара уонна сокуон олохтоохтук олоххо киирэрэ буоллар , казинолар , оонньуур автоматтар син сыыйа сµтµі этилэр . Харчыны сµµйэр автоматтар , кистии - саба µлэлиир казинолар тустарынан Ил Тµмэн депутата Оксана Винокуроваттан ыйыталаспыппытыгар : - Харчыны араас ньыманан ыларга ба ± алаах дьон элбэх быґыылаах . Сµµйµµлээх оонньууну тэрийиигэ сокуоІІа биир учуоттамматах тµгэн баара . Лотереянан сирэйдэнэн син биир сµµйµµлээх оонньууну ыыталлара . Сµµйµµлээх оонньууну суох оІоруу бастатан туран нэґилиэнньэттэн тутулуктаах . То ± о диэтэххэ , сокуон ылыллар эрээри , олоххо киирэрэ уустук уонна бытаан . Биґиги Ил Тµмэн иґинэн " Кодекс об административных правонарушениях " диэн сокуону ылан бигэргэппиппит . Онно ити сµµйµµлээх оонньууну тэрийиигэ эмиэ нуормалар бааллар . Тэрилтэ салайааччыларыттан са ± алаан биирдиилээн киґиэхэ тиийэ тустаах уорганнарга казинолар , автоматтар тустарынан биллэриэхтээхтэр . Хомойуох иґин , общество іттµттэн итинник µІсµµ киирбэт . Киґи барыта буолар буолуохтаа ± ын курдук кірір быґыылаах . Маннык балаґыанньаны общество эрэ кіннірді ± µнэ кіннірір кыахтаах . Холобур , ити ис дьыала µлэґиттэригэр гражданнартан иґитиннэрии киирбэт буолла ± ына , кинилэр бизнес бэрэстэбиитэллэрин була сатыы - сатыы буруйга тардаллара уустук . То ± о диэтэххэ , дьо ± ус уонна орто бизнескэ государство іттµттэн ійібµл кµµґµрдэ , - диэн бэйэтин санаатын этэр . Аны дьо ± ус уонна орто бизнес бэрэстэбиитэллэрин солуута суох бэрэбиэркэлиир , µлэлэрин атахтыыр табыллыбат диэн федеральнай сокуонунан бобуллан турар . Сµµйµµлээх оонньууну тар ± атар бизнесменнэр µгµс іттµгэр докумуоннарыгар тутууну ыытабыт , аґы - таІаґы атыылыыбыт диэн суруйаллар . Ис дьыала уорганнара сылга биирдэ эрэ бэрэбиэркэлиир бырааптаахтар . Онтон дьонтон сайабылыанньа киирдэ ± инэ , прокуратураттан сібµлэІ ылан эрэ баран рейдэ ыыталлар . Прокуратура іттµттэн хааччахтааґын элбэх дииллэр . ДьиІэр , оонньуур автоматтар материнскай платаларын эрэ буолбакка , бµµс - бµтµннµµтµн ылыахха сіп этэ . Оччотугар улаханнык ыстарааптаммыт , оборудованиета суох хаалбыт предпринимателлэр иккистээн тіхтµрµйэн бизнестэрин атахтарыгар туруораллара кытаатыа этэ . Анивера АКИМОВА / / Ґлэґит ыччаты государство ійµµр 2010 сыл ахсынньы 26 кµнµгэр СР Президенэ Егор Борисов " СР Президенин куорат уонна тыа сирин социальнай - экономическай сайдыытыгар туґуламмыт бастыІ ыччат бырайыактарыгар граннары туттарыы туґунан " диэн 432 N - дээх Ыйаа ± а та ± ыста . Граннары маннык хайысхаларынан биэрэллэр : Салгыы » ~~Уй - жой коммунал хўжалиги коллежи маъмуриятидан иборат сайловчилар -~~ Ленинград куораты блокадаттан босхолоспута Бэс ыйын 22 кµнэ 1941 сыл . Бу кµн киhи aймах ійµгэр - санаатыгар умнуллубаттык иІмитэ , ааспат - сµппэт кутур ± анынан буолбута . Тіґі да ол кэмтэн элбэх сыл аастар , сэрии дуораана биhиги эбэлэрбитигэр , эhэлэрбитигэр , убайдарбытыгар билигин да µгµс курус кэмнэри санатан эрдэ ± э . Сэрии ыар тыына хас дьиэ аайы биллибитэ … Мин эґэм сэрии , педагогическай µлэ бэтэрээнэ Е . П . Ильин Ленинград куораты кімµскэспит улуус 21 буойунуттан биирдэстэрэ . 900 хонуктаах блокада сэбиэскэй дьон тулуурун , Кыайыыга эрэлин тургутан кірбµтэ , " ыстаал ытарча ± а ыллыбыт " дии санаабыт ньиэмэстэр тігµрµктээhиннэрин тулуйбута . Учуутал , фронтовик , сэрии уонна тыыл бэтэрээнэ Егор Петрович Ильин 1919 сыллаахха I Маалтааны нэhилиэгэр тіріібµтэ . Кини о ± о сааhа оройуон кииниттэн алта кіс ыраах сытар Эбэ алааhын хатыІ чараІ алааhыгар ааспыта . Бурдук ыhан , от оттоон , бултаан - алтаан кµнµ - дьылы билбэккэ атаараллара . Эдэр ыччат киэhэ мандолина ± а , балалаайка ± а оонньоон , дьикти музыка алыбар ылларан µІкµµгэ эргийэрэ , ыґыахха кµрэхтэhии арааhын тэрийэрэ . Бу ыhыахтарга эдэркээн Гоша сµµрµµгэ , куобахха , кылыыга тэІнээ ± э суо ± а . Оройуон , республика кµрэхтэhиилэригэр ситиhиилээхтик кыттара , аатырар Николай Тарскайдаа ± ы кытта куоталаhара . Эhэм атах оонньууларыгар кытта сылдьарын Илин Сибиирдээ ± и кинохроника ± а устубуттарын кірбµт дьон бааллар . Дьокуускайдаа ± ы педагогическай училищены ситиhиилээхтик бµтэрэн , тіріібµт - улааппыт Маалтаанытыгар учууталлаабыта . Оло ± ун аргыhа , эрэллээх до ± оро Александра Петровна нэhилиэк сэбиэтигэр суруксуттуура . Эдэр дьон нэhилиэк тіhµµ µлэhиттэрэ этилэр . Эhэм сэриигэ ыІырар бэбиэскэни 1942 сыллаахха нэhилиэгин 60 киhитин кытта , бэс ыйыгар туппута . БотуоІкаларын кіхсµлэригэр кэтэн , Покровскайга сатыы хааман барбыттара . Челябинскай уобаласка байыаннай дьыала ± а бэлэмнэнии µірэ ± ин ааспыттара . Биир дойдулаахтара Д . Н . Самсоновы , Г . Н . Тапыевы кытта разведка ± а сылдьаллара . Јссі от ыйын 8 кµнµгэр 1941 c . Гитлер Москваны , Ленинграды урусхаллаан , сири кытта тэІнииргэ бирикээстээбитэ . Ол кµннэр тустарынан мин эhэм ахтыыта баар . " Кыйахаммыт істііхтір , адьыр ± а кыыллыы уордайан , Ленинграды ытарчалыы эргийэн , куорат олохтоохторун аччыктатан кыайаары соруммуттара . Биhиги дивизиябыт Дубровка диэн сиргэ обороналанан сыппыта . Тµµннэри - кµннэри пулемет , миномет тохтоло суох ытара , ордук кµµскэ Нева ірµс хаІас биэрэгиттэн ыталлара . Манна 700 - 800 миэтэрэ кэтиттээх аhа ± ас сири , хас биирдии миэтэрэтин кітµппэккэ ытыалаабыттара . Бала ± ан ыйыгар биhиги дивизиябыт Нева ірµhµ туоруур сорудахтаах кимэн киирбитэ кыаллыбата ± а , тіттірµ охсуллубута . Бу кыргыhыыга эhэм тібітµгэр уонна уІа іттµгэр улаханнык бааhыран госпитальга киирбитэ . Куорат µгµс оскуолалара госпиталь буолбут этилэр . Килиэп кµннээ ± и паега биир киґиэхэ 125 гр . буолбута . Тіhі да ас кырыымчыгын иhин , Ленинград олохтоохторо сэрииґиттэрин байыаннай техниканан , пушкаларынан , кинилэр иитиилэринэн тохтоло суох хааччыйаллара " . Госпитальга сытан эhэм мандолина ± а , балалаайка ± а оонньоон бааhырбыт саллааттары аралдьытара , санааларын кіті ± ірі . Кини оонньуутун дьон сµрдээ ± ин сібµлээн истэрэ . Сотору - сотору кірдіhін оонньотоллоро µґµ . Госпитальга сытар кэмигэр аатырбыт , бары сібµлµµр ырыаhыттара Лидия Русланова иккитэ кэлэ сылдьыбыт . Ґтµірэн тахсан баран , Пушкино куоракка стрелковай чааска тµбэспит . Јссі да ± аны кµµстээх сэрии сал ± ана турара , саІа кµµстэр эбии кэлэллэрэ , ол да буоллар , Ленинград балаhыанньата кытаанах этэ . Тохсунньуга хаттаан бааhыран госпитальга киирэр , µтµірэн баран , аны 144 минометнай полка ± а Синявино куоракка тµбэhэр . 1943 с . муус устарга µhµс тігµлµн ыараханнык бааhыран Вологда госпиталыгар киирэр . Ыараханнык бааhырбыттары Баку куоракка ыыталаабыттар . Бааhа оhон биэрбэккэ , бэрт ір госпитальга эмтэммит . Дойдутугар II группалаах инбэлиит буолан тіннµбµтэ … Эґэм 36 cыл устата начальнай кылаас о ± олорун аа ± арга , суруйарга такайбыта , география , µлэ уруоктарын µірэппитэ , оскуола ± а директордаабыта . Кыыл - Бастаах а ± ыс кылаастаах оскуолатыгар кыраайы µірэтэр музейы тэрийбитэ , туризмы салайбыта . Ґірэппит - такайбыт о ± олоро улууска эрэ буолбакка , республика ± а тиийэ миэстэлэспиттэрэ . ХаІалас улууhун туhунан икки улахан альбом - кинигэни суруйан хаалларбыта . Музейга бэйэтэ оІорбут чуучалалара , фотостендэлэр , фотоальбомнар туруоруллубуттара . Сэрии ыар сылларын этинэн - хаанынан билбит буолан , сэрии бэтэрээннэрин , ілбµт буойуннары µйэтитиигэ элбэх µлэни ыыппыта . Сэрии кыттыылаахтарын ахтыыларын , хаартыскаларын хомуйан сааhылаабыта . Мин ол саhарбыт хаартыскалары , суруйуулары кірін - аа ± ан баран , бэрт µгµґµ , интэриэhинэйи биллим уонна µірэхпэр туhанным . 46 киґи " ССРС туриhа " нормативы толорбута , 6 турист спортивнай ориентирование ± а III уонна II спортивнай разряды толорбуттара . Эhэбин µлэлиир коллектива , оройуон салалтата µрдµктµк сыаналаан " Норуот µірэ ± ириитин туйгуна " , " Сэрии , спорт бэтэрээнэ " значогунан , А ± а дойду сэриитин II степеннээх орденынан , " Ленинград оборонатын " , " Ґлэ ± э килбиэнин иhин " µгµс мэтээллэринэн , республика , оройуон араас грамоталарынан на ± араадаламмыта . Эhэбэр µірэммит µгµс о ± олор билигин да ± аны кинини сµрдээх истиІник саныыллар . 80 сааhын туолар сылыгар журналист В . Г . Тапыев уус В . И . Осипов тіріібµт Маалтаанытыгар ійдібµнньµк туруорбуттара чугас дьонун , о ± олорун , сиэннэрин сµрдээ ± ин долгуппута . Эбэлээх эhэм бэрт истиІник , дьоллоохтук олорон , а ± ыс о ± ону тірітін , улаатыннарбыттара . 17 сиэн , 25 хос сиэн тапталлаах эhэтэ , эбэтэ этилэр . Кµндµ дьоммут олорбут олохторун , µлэлээбит µлэлэрин о ± олоро , сиэннэрэ сал ± ыыллар . Петр ИЛЬИН . ХаІалас , Покровскай . ~~- Оттон 2012 сылга бүтэһик тыһыынча туолан цивилизация эстиэ дииллэр дии , эн санааҕар , хайдаҕый ?~~ Төрөппүттэр мунаарар боппуруостарыгар департамент специалистара эппиэттиэхтэрэ . Бастакы кууруска үөрэнэр устудьуоннар төрөппүттэрэ кэлэллэрэ булгуччулаах .

Download XML • Download text

sah-32

sah-32

View options