Deltacorpus 1.1

sah-31

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

Ааспыт бээтинсэ ± э киэґэ 202 микрорайоІІа куорат сітµілµµр сирэ аґылынна . Хаґыаттар уон чаастан тэрээґин са ± аланар диэн биллэрбиттэрин µрдµнэн нэґиилэ уон биир чаас ааґыыта дьэ шоулара са ± аланна . Биирдии міґііх харчы тіліін киирбит дьон кірµ - нары кіріірµ µтµрµґµµ . Эр дьон ітті икки кыргыттар эриллэІнээн имэІнээхтик µІкµµлээбиттэрин ордук сібµлээн кірдµлэр , ыґыы - хаґыы тµґэрдилэр . Чэ , атына син орто сигэтинэн ааста . Пляжка , буоларын курдук , кыраґыабай дьµґµннээх - бодолоох кыргыттар элбэх эр бэрдэр харахтарын сымнаттылар . Билиҥҥи саха омугун улахан кланнарын хаан аймахтар , биир дойдулаахтар түмсүүлэрин курдук көрөр сыыһа . Былыргы истиэп көс олохтоох омуктара норуоттарын олоҕор улахан суолталаах тактика уонна стратегия боппуруостарын быһаарар түгэҥҥэ тута түмсэ түһэр үгэстэрэ сахаларга салҕанан барар . Кинилэр уруккута истиэп көс олохтоох сэрииһит омуктар удьуордара буолалларын умнуллуо суохтаах . Онон сахалар кланнара - уопсай соругу толороору түмсүбүт , холбоспут дьон бөлөҕө . С Болугуром связаны судьбы людей разных специальностей , ученых , спортсменов : журналист Михаил Дъячковский - Колбо , поэтесса Саргылана Гольдерова - члены Союза писателей России , мелодист Афанасий Кузьмин , мастер спорта по боксу Владислав . Андреев , вице - чемпион мира по кик - боксингу , мастер спорта международного класса по вольной борьбе Максим Никитин - чемпионы Республики Саха , России , Азии , СНГ и другие . На территории села находится частная ферма Н . В . Гольдерова , где разводят редких птиц и животных . В селе работают средняя общеобразовательная школа , 2 детские учреждения - « Колосок » , « Туллукчаана » . В здании школы работает школьный музей « История наслега » . Оло ? хону идэтийэн хомуйуу XIX µйэ ортотуттан са ? аламмыта . Билигин Саха сиринээ ± и научнай киин уонна да атын архыыптарга барыта 127 илиинэн суруллубут толору оло ? хо сюжета , ону та ? ынан 100 - кэ оло ? хо кылгас ис хо ? ооно , бы ? а тардыылар уурулла сыталлар ; кэли ? ? и кэм ? э 300 - кэ оло ? хо у ? уллубут аудио - видео кассеталара бааллар . Сэбиэскэй былаас кэмигэр 80 - ча сыл устата барыта 8 оло ? хо бэчээттэммитэ , онтон бµгµІІµ кµ ? ? э 30 - тан тахса толору оло ? хо та ? ыста . Тыа сиригэр , куоракка да буоллун , ханнык эмэ іІі оІоґуутун иґин харчынан буолбакка , бытыылканан тіліґір µгэс баар . Ити µгэс М . С . Горбачев арыгыны нормалаан атыылаґыыны олохтообут кэмигэр µіскээбитэ . Арыгы кэмчи , сыаналаах табаарга кубулуйбута уонна іІінµ тіліґір олохтоох " валюта " буолбута . Ол кэм ааспыта син балай да буолла , ону сэргэ билигин ма ± аґыыІІа арыгы арааґа дэлэйдэ аххан эрээри , бытыылканан тіліґір иэс уурайа илик . Бу µгэс іІінµ оІорооччуну сэнээґин , албыннааґын буоларын , ону кытта кинини бэйэтин эрэ буолбакка , бу киґи дьиэ кэргэнин барытын куґа ± аІІа µтэйэрин биэрээччи да , ылааччы да толкуйдаан кірбіт быґыылаах . Биэс міґіік оннугар 50 солкуобайы µірэ - µірэ ылар киґини арай киинэ ± э кірдіріллір , бука , трактористар , слесардар истэригэр сµіргµлµµ саныах этилэр . Оттон бэйэлэрэ итинтэн итэ ± эґэ суох суумалаах іІі иґин биир бытыылка водканы µірэ - кіті ылалларын санаан да кірбіт буолуохтаахтар . Бытыылканы биэрээччи техника ± а µлэлиир киґи бу водканы тутатына иґэр кыахтаа ± ын уонна техникатын алдьатан ороскуокка тэбиллиэн , ба ± ар , оґоллонуон , ілµін да сібµн удума ± алаабат . Ол тµбэлтэ тахсыытыгар бу киґини бэйэтин , кэргэнин , о ± олорун алдьархай ааныгар анньааччы аньыылаах - харалаах кини буолуохтаа ± ын санаабат . Кини арыгытын µІµлµтэ туран туґалаабыт , кіміліспµт киґитин сэниир : " Кини ба ± ас , арыгыґыт мантан аккаастаныа суо ± а , киниэхэ бу да сіп " , - - диир . - Кини итирбитэ - кутурбута , оґолломмута - саахалламмыта миэхэ туох буолуой . О ± ото ба ± ар ытаатын , ойо ± о ба ± ар міхтµн , ба ± ар ара ± ыстын да ± аны - миэхэ син биир " . ДьиІинэн иґигэр инньэ диир . Киґи іґµргэнэр этиитэ . Јґµргэниэхтээх да ± аны . Итини сэргэ тракторист , суоппар , слесарь , о . д . а . іІінµ оІорооччу биир бытыылка водка оннугар 500 солкуобайы уу харчынан ылла ± ына чугастаа ± ы ма ± аґыынтан 10 бытыылка водканы атыылаґыан сібµн , іссі ордуга - о ± олоругар , кэргэнигэр ботуччу кэґии атыылаґан , илэІсэ тиийэн µірдэр - кітµтэр кыахтанарын билиэхтээх . Бу буортулаах µгэґи онон албыннатааччы , сэнэтээччи ітті - іІі оІорооччу эрэ суох гынар кыахтаах . Хайдах гынан суох оІоруон сібµн ? - диэн ыйытыы µіскµін сіп . Хоруйа судургу - бытыылка биэрдэхтэринэ аккаастанан . Сэнииллэриттэн , арыгыґыт дии саныылларыттан іґµргэнэн . Биллэн турар , іскітµн іІі оІорооччу кырдьык арыгыґыт буола илик буолла ± ына . Гаврил УГАРОВ , биологическай наука доктора . ~~Дьэ итинник сыьыаннаах буолаллар эбит , айыл5аттан айдарыылаах , улуу учууталлар …~~ Оло ? хо ЮНЕСКО - ± а Ки ? и - аймах чулуу айымньытын стату ? ун ылбытынан авторскай коллектив µлэтин Саха Республикатын Президенэ уонна Правительствота µрдµктµк сыаналаабыта . Бу дьыл олунньу ый 23 кµнµгэр П . А . Ойуунускай аатынан Саха академическай драматическай театрыгар µірµµлээх бы ? ыыга - майгыга правительственнай на ? араадалар туттарыллыбыттара . Гуманитарнай чинчийии институтун сотрудниктара В . Н . Иванов , А . Е . Захарова , Е . И . Избекова , Е . Н . Протодьяконова 2005 сыллаа ± ы П . А . Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреаттарынан буолбуттара . Норуоттар икки ардыларынаа ± ы категориялаах судьуйа Алексей Егорович Мостахов биґиги республикабыт билиІІи кэмІэ тумус туттар , саамай баай опыттаах судьуйатынан биллэр . Буолан ааспыт кіІµл тустуу кµрэхтэґиитин туґунан кини санаатын маннык µллэґиннэ : - Ааспыт оонньууларга тэІнээтэххэ , бу сырыыга Корея уонна Турция хамаандалара суохтара , кµрэхтэґии таґымын арыый намтатта диэн этиэххэ наада . Ол гынан баран , ааспыт сырыыга эриэ - дэхси кірдірµµлээх Индия хамаандата толору састаабынан кэлэн кыттан , сэттэ мэтээли ылбыта улахан ситиґии диэххэ сіп . Биґиги о ± олорбут бэйэлэрин кыахтарынан тустан , официальнайа суох аа ± ыынан бастакы миэстэ ± э тахсыбыттарынан республика тренердэрин э ± эрдэлиэхпин ба ± арабын , бары тустууну таптааччылар ааттарыттан . Итиэннэ урукку да сылларга буоларын курдук , Саха сирин сµµмэрдэммит хамаандатыттан тустубут о ± олортон инники іттµгэр улахан тµґµлгэлэргэ кыайыыны ситиґэр бі ± істір тахсыахтара диэн эрэл баар . Тус бэйэм саамай µчµгэйдик тустубут о ± онон Витя Рассадины ааттыыбын . Ол да иґин , Саха Республикатын Президенэ Вячеслав Анатольевич Штыров анал бирииґинэн - сыаналаах телевизорынан на ± араадаламмыта саамай сіптііх дии саныыбын . Кыргыттарга кµрэхтэґии быйыл аан маІнай ыытыллыбытыгар биґиги спортсменкаларбыт µчµгэйдик туґуннулар дии саныыбын . Кэлэр іттµгэр манна µлэлэґии та ± ыста ± ына , кыргыттарга Россия таґымыгар да ± аны тахсыахха сіп . Ол холобурунан билигин киґи эрэнэрэ диэн , Нерюнгри кыргыттара , Дьокуускайтан Лина Мыреева аан дойду эдэрдэргэ кµрэхтэґиитигэр бараары сылдьаллар . Бэ ± эґээ Чехов куораттан тренер Николай Рожин телефонунан кэпсэтэ сылдьыбыта . Барыта табылынна ± ына , аан дойду кµрэхтэґиитигэр биґиги республикабытыттан Настя Табаева , Катя Мельникова уонна Настя Щавлинская кыттарга бэлэмнэнэллэрин туґунан эппитэ . Онон кинилэр эдэр кыргыттарга холобур кірдіріллір . Олимпиец Виталий Корякин бииргэ тіріібµт балта Валерия тустуута специалистары эрэ буолбакка , кірііччµлэри астыннарда . Ба ± атынан , дьулуурунан , характерынан кыайыыны ситистэ уонна эт - хаан , кµµс - уох іттµнэн сайдыылаах эбит . Онон тустуу техникатын толору баґылаата ± ына , кэлэр іттµгэр киґи кэтэґэр тустууга тахсыыґы . Петр ПАВЛОВ - Республика доруобуйа харыстабылын салаатын биллэр - кeстeр vрдvк таhымна таhаарарга туhуламмыт « Доруобуйа » национальнай бырайыак , бастатан , доруобуйа харыстабылын салаатыгар РФ уонна СР тустаах сокуоннара , нормативнай - правовой акталара халбаннаабакка тутуhуллууларын хонтуруоллааhыны ирдиир . Эмп vлэhитэ социальнай кeмvскэллээх буолуохтаах . Онон vлэлэрэ тус доруобуйаларыгар , олохторугар кутталлаа5ынан , эмп vлэhиттэрин страховкалааhын ситимэ олохтонуохтаах . Алын сvhveх звено , быhаччы миэстэлэргэ vлэлии сылдьар эмп vлэhиттэрин олохсутан vлэлэтэр наадаттан , сокуонунан кeрvллэр социальнай мэктиэлээhиннэрин дьайымтыалаах механизмын ырытан оноруу , кинилэри дьиэнэн ( квартиранан ) хааччыйыы боппуруоhун быhаарыы соруга турар . СГУ Медицинскэй институтугар республика бюджетын суотугар олохтоммут 25 миэстэ5э студеннары былааннаах ылыыны кэнэтиэхтээхпит . Бырайыакка социальнай статуhуттан , аахсар дохуотун кээмэйиттэн ханна олороруттан тутулуга суох , нэhилиэнньэни хаачыстыбалаах медицинскэй eнeнeн толору хааччыйар сорук туруоруллар . Ол инниттэн доруобуйа харыстабылын алын сvhveх звенотун эмтиир - кeрeр - истэр учреждениеларын , ол аата миэстэлэргэ , фельдшерскэй - акушерскай пууннары , учаастактаа5ы балыыhалары , наадалаах эмтиир - чинчийэр тэрилинэн , оборудованиенан хааччыйыахтаахпыт . Дьиэ кэргэн быраастарын кабинеттарын итинник тэрилинэн кэлимник хааччыйан , дьиэ кэргэн медицинатын хайысхатын салгыы кыа5ырдыахтаахпыт . Республика ± а сэллиги утары охсуґуу Бµтµн аан дойдутаа ± ы Кµнµн чэрчитинэн ыытыллыбыт месячник тµмµктэннэ . Россия кылаабынай санитарнай бырааґа Геннадий Онищенко дойдуга сэллик кыґал ± атын дьµµллэґии кэмигэр сэллик ыарыытын сэрэтии уонна эрдэттэн быґаарыы µлэлэрэ сорох регионнарга ситэтэ суох ыытыллалларын бэлиэтээбитэ . Оннук регионнар ортолоругар Саха сирин эмиэ киллэрбитэ . Ити бэлиэтээґин ыарыґахтары уонна эмчиттэри эрэ буолбакка , хас биирдии киґини толкуйдатыан сіп . Россия кылаабынай бырааґа чопчу ханнык кірдірµµлэринэн итинник тµмµккэ кэллэ ? Оччотугар Саха сиригэр сэллиги утары охсуґуу µлэтэ хайдах ыытылларый , туох кыґал ± алар баалларый ? Быйыл месячник кэмигэр республика фтизиатрдара ураты бол ± омтолорун кырачаан уонна обургу о ± олорго уурдулар . То ± о диэтэххэ , ыарыыны эрдэттэн сэрэтэргэ уонна ыарыґах ахсаана элбээбэтигэр о ± олор доруобуйаларын туруктара улахан оруолу ылар . Оскуолалар икки ардыларыгар " Биґиги доруобуйабыт - биґиги илиибитигэр " научнай - практическай конференция ± а µірэнээччилэр сэллиги сэрэтии уонна чіл олох тематыгар дакылааттары оІордулар . Фтизиатр уонна бактериологическай сулууспа , диагностика быраастарыгар µірэтэр семинардар буоллулар . Сэллигинэн ыалдьар о ± олор тіріппµттэрэ анал куруґуоктарга сылдьан элбэ ± и биллилэр - кірдµлэр . Республика ± а сэллиги утары охсуґар уонна эмтиир тэрилтэлэр бас - кіс кииннэринэн " Фтизиатрия " научнай - практическай киин буолар . " Фтизиатрия " µлэґиттэрэ куорат иґинээ ± и дьаґалларынан эрэ муІурдаммакка , республика улуустарыгар сылдьан тэрээґин - методическай , практическай кімілірµ оІордулар . Аґымал акцияларга республика тэрилтэлэрэ тіґі кыалларынан кытыннылар . " Фтизиатрия " НПК директорын солбуйааччы Анатолий Андреевич Корнилов иґитиннэрбитинэн , Доруобуйа харыстабылын Бµтµн аан дойдутаа ± ы тэрилтэтэ уонна Бµтµн аан дойдутаа ± ы баана 2008 сылга Саха сиригэр сэллиги утары охсуґуу дьаґалларыгар анаан , уонтан тахса мілµйµінµ биэрэр буолла . Онон итиччэ суумалаах тэрили Саха сиригэр а ± аларга дуогабар тµґэрсилиннэ . Бу µбµнэн сэллиги утары охсуґарга уонна эмтииргэ наадалаах медицинскэй тэриллэри уонна техниканы атыылаґарга былааннаналлар , ону таґынан республика медицинскэй µлэґиттэригэр 3 улахан семинар ыытыллыа ± а Республика ± а месячник ыытыллыытын уонна сэллик ыарыытын туругун туґунан " Фтизиатрия " µлэґиттэрэ : тэрийэр - методическай отдел сэбиэдиссэйэ , медицинскэй наука кандидата Людмила Петровна Яковлева уонна республикатаа ± ы диспансер отделениетын сэбиэдиссэйин эбээґинэґин толорооччу Маргарита Александровна Архинчеева кэпсээтилэр : - Быйылгы месячникка улахан бол ± омтобутун о ± о сэллигэр уурдубут . Ол биричиинэтэ биир : биґиэхэ улахан дьон сэллигинэн ыалдьыытын кірдірµµтэ арыый да туруктаах буолла ± ына , о ± о ыалдьыыта іссі да элбэх . Ол гынан баран , кэнники 3 сылга о ± о ыалдьыыта 1 , 5 тігµл аччаата . Месячник кэмигэр Алдан , Нерюнгри , Орто Халыма уонна Јлµіхµмэ улуустарыгар сылдьаммыт , сэллиги эрдэттэн быґаарыыга уопсай ситиминэн µлэлээтибит . Орто Халыма ± а сэллиги эмтиир балыыґа ± а дьиэ бэриллиитин ситистибит . Сонуну киэІник тар ± атар органнар ніІµі сырдатар , быґаарар µлэни ыыттыбыт . Уопсайынан , нэґилиэнньэ ± э сырдатар µлэ фельдшерскэй - акушерскай пууннартан са ± аланыахтаах . Улуустарга биґигини кытары атын идэлээх эмчиттэр : уролог , окулист , гинеколог эмиэ сырыттылар . Биллэрин курдук , тыІа сэллигиттэн ураты сэллик кірµІэ олус элбэх . Киґи батта ± а уонна тыІыра ± а эрэ сэллигинэн ыалдьыбат . Билигин СПИД - ы кытары дьµірэлэґэр сэлликтээх ыарыґахтар баар буоллулар . Мега - бырайыактарга , тимир суолу уонна да атын сµІкэннээхэй тутууларга атын дойдулартан дьон то ± о анньан кэллэ ± инэ , сэллик бу кірµІэ іссі сытыырхайар чинчилээх . Быйыл СПИД - киин иґинэн скрининг - кабинет арыйдыбыт . " Фтизиатрия " научнай - практическай кииІІэ баар референс - кииІІэ медицинскэй наука кандидата Наталья Семеновна Валь µлэлиир . Кини Горнай уонна Таатта улуустарыгар сылдьан , нэґилиэнньэ ± э киэІ µлэни ыытта . Итинник ыарыґахтар улууска эмиэ баар буолан эрэллэр . Хаайыыттан тахсан баран , эмтэниэн ба ± арбат сэлликтээхтэр дьыалаларын суукка биэрэбит , булгуччулаах эмтээґиІІэ кµґэйэбит . Тастан сылдьан эмтэнээччилэри ійµµр туґуттан , куорат мэриятын кімітµнэн , µµт бородууктатын уонна да атын туґалаах аґылыгы биэрэр буолбуппут 3 - 4 сыл буолла . Оттон 2007 сылтан Россия доруобуйатын харыстабылын фондата биэрэр µбµнэн бородууктанан кімі кірµллэр . Ити ньыманы улуустарга эмиэ туґана сатаатыбыт да ± аны , ійібµлµ ылбатыбыт . - Куорат хайа эрэ оройуона сэллик ыарыыта тар ± анарыгар ордук кутталлаах диэн этиэххитин сіп дуо ? - Сэллик ыарыыта " социальнай ыарыы " диэн мээнэ ± э эппэттэр . " Мин бу ыарыыга хаптарыам суо ± а " диэн ким да мэктиэлэнэр кыа ± а суох . То ± о диэтэххэ , ыарыыны кібµтээччи - сэллик микробактерията эбэтэр " Кох палочката " салгынынан бэриллэрин бары билэбит . Сэллик микробактерията организмІар киирдэ ± инэ ыалдьыаххын да , ыалдьымыаххын да сіп . Ол эбэтэр , сорох киґи ыарыыны утары іріліґір кµµґэ ( иммунная система ) олус кµµстээх буолан , ыарыыны кібµтээччини суох оІорор . Оттон ыарыыны утары іріліґір кµµґµІ мілтіін биэрдэ ± инэ , Кох " утуйа сыппыт " палочката ууґаан , ыарыыга тириэрдэр . Хас биирдиибит да ± аны кµн аайы бу уодаґыннаах ыарыыга хаптарар кутталлаахпыт . Сэллигинэн ыалдьарыІ - ыалдьыбатыІ тіґі доруобайдык аґыыргыттан , чіл оло ± у тутуґаргыттан , оло ± уІ таґымыттан быґаччы тутулуктаах . - Месячник туох тµмµктэри а ± алла , туох инники былааннар эрэйиллэр эбиттэрий ? - Биґиги сэрэтэр уонна эмтиир дьаґаллары месячник эрэ кэмигэр ыытар буолбатахпыт . Билигин улууска ыытыллыбыт дьаґаллар отчуоттара ситэри кэлэ иликтэр . Ол да буоллар , хайа улуус ордук кіхтііхтµк µлэлиирин билэбит . Месячник кэмигэр 1579 ФЛГ - чинчийии оІоґуллубутуттан 13 киґи тыІатыгар уларыйыы тахсыбыта булулунна . Чурапчы , МэІэ ХаІалас уонна Горнай улуустара ыарыыны сэрэтиигэ ситиґиилээхтик µлэлииллэр . Кинилэр биґигини куруук да ± аны улуустарыгар таґааран , нэґилиэнньэ доруобуйатын бэрэбиэркэлэтэллэр . МэІэ ХаІалас дьаґалтата эмтиир тэрилтэлэри кытары ыкса сибээстээхтик µлэлиирин бэлиэтиэ этибит . Баґылык Владимир Птицын улахан бол ± омтотун уурар буолан , норуот тутуутунан Хомустаахха 10 міл . курдук суума ± а аттаран , сэллиги эмтиир балыыґаны тутан таґаардылар . Сэллиги утары µлэ ± э µіскээбит кыґал ± алары Правительство ± а дьµµллэґэбит . Биґиэхэ государствоттан ійібµл баар диэн этиэххэ наада . Правительствобыт биґигини ійµµрµн атын регионнар тоґо ± олоон бэлиэтииллэр . Ыарыыны сэрэтиигэ уонна эмтээґиІІэ олус элбэх тосхол ылыллан µлэлиир со ± отох тэрилтэнэн буолабыт . Биґиги ыарыґахтарбытын босхо эмтиибит . Эмп олус сыаналаах , федеральнай уонна республикатаа ± ы тус сыаллаах тосхолунан µп кірµллэр . Ол да буоллар , быґаарыллыбат кыґал ± алар эмиэ бааллар . Балыыґаларбыт материальнай базалара билигин да ± аны мілтіхтір : тымныылар уонна ыарыґа ± ы эмтииргэ табыгаґа суохтар . 150 куойкалаах уонна кµІІэ 150 киґи кірдірµнэр республикатаа ± ы диспансер тутулла турар . Республика ± а " Фтизиатрия " научнай - практическай киин - Дальнай Востокка со ± отох сэллиги чинчийэр научнай тэрилтэ . Сэллиги эрдэттэн сэрэтиигэ научнай арыйыылар МЛУ - ну ( множественная - лекарственная устойчивость возбудителя ) сэрэтиигэ хайысхаланаллар . Бу - сэллик эмкэ бэриммэт кірµІэ наадалаах эмин кэмигэр испэт эбэтэр эмтэнии толору курсун барбатах киґиэхэ сайдар . Ити кірµІ хаайыылаахтар ортолоругар ордук элбэ ± ин этиэххэ наада . Онон аан дойду бµттµµнµн кыґал ± атыгар кубулуйда . Республика ± а мониторинг ыытыахпыт : эмтээґин са ± аланыытыттан µтµірµіххэ диэри кэтээн кірµіхпµт . Мониторинг білі ± і 1998 сылтан баар . Итинник ыарыґахтары 6 эрэ ыйга буолбакка , 2 - 3 сыл устата эмтиибит . Кинилэргэ аадырыстаммыт кімінµ оІорор туґуттан аан дойдутаа ± ы тэрилтэлэри кытары µлэлиибит . Статистика кірдірірµнэн , биир сэлликтээх киґиттэн іссі 15 - 20 киґи сыстан ыалдьыан сіп . Сыстыганнаах ыарыы ірі турда да ± аны , олус тµргэнник тар ± анар . Онон хас биирдии киґи доруобуйатын туґугар бэйэтэ эппиэттиирин , арыгы , табах , наркомания содуллара итиэннэ дойду социальнай - экономическай балаґыанньата " социальнай ыарыы " сµрµн тірµіттэрэ буолалларын билиэхтээх . Надежда ЕГОРОВА Муус устар 27 кµнµгэр Саха сирин бары олохтоохторо Республика кµнµн бэлиэтииргэ бэлэмнэнэбит . Манан сибээстээн республика бары улуустарыгар , куораттарыгар , ону таґынан Москва ± а , Санкт - Петербурга , Хабаровскайга баар республика Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэлэригэр бу кэрэ - бэлиэ бырааґынньык тэрээґиннэрэ ыытыллаары тураллар . Нам улууґун Хатырыгар баар М . К . Аммосов аатынан Государственность музейыгар республика Государственноґын кµнµгэр сыл ахсын Президент , Правительство , республика µрдµкµ салайааччылара , Ил Тµмэн депутаттара , общественность бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах µірµµлээх миитин ыытыллара µтµі µгэскэ кубулуйда . Бу кµннэргэ Хатырыкка тахсан музей кыґал ± алаах боппуруостарыгар Ил Тµмэн Председателэ Виталий Басыгысов анал мунньа ± ы , нэґилиэнньэни кытта кірсµґµµнµ ыыппыта . Республика парламена Саха сирин государственноґын музейын попечителин быґыытынан кэккэ сылларга ійіін , кіміліґін кэллэ . Быйыл республика Государственноґын кµнµн кірсі Ил Тµмэн бу музейга « УАЗ » массыынаны , Россия уонна Саха сирин гербэлэрин , саха музыкальнай инструменын - кырыымпаны бэлэх биэрэн улахан ійібµлµ оІордо . Оттон бµгµн Хатырык олохтоохторо µгэс курдук республика Государственноґын кµнµн музейдарыттан са ± алаан , оскуола ± а , олохтоох дьаґалта ± а , Культура дьиэтигэр сµргэлэрэ бырааґынньыктыы кіті ± µллэн , ча ± ылхай Максимнарын ахтан - санаан ааґыахтара . Оскуолаларга , орто уонна µрдµк µірэх кыґаларыгар республика Государственноґын кµнµнэн сибээстээн анал кылаас чаастара , диспуттар , тематическай киэґэлэр ыытыллаллар . Республика µµнэр сµґµіх ыччата бу кµннэргэ тіріібµт дойду сайдыытын кэрчик кэмнэрин ыкса билсэр гражданственность , парламентаризм , патриотизм уруоктарыгар Саха сирин , Максим Аммосов , Платон Ойуунускай , Степан Аржаков , Исидор Барахов , Дора Жиркова , Емельян Ярославскай , Серго Орджоникидзе , онтон да атыттар тустарынан элбэ ± и билиэхтэрэ , истиэхтэрэ . Платон Ойуунускай даа ± ы кытта биир кэмІэ алтыґан , µлэлээн , айан - тутан сылдьыбыт Анемподист Софронов - Алампа быйыл тіріібµтэ 125 сылынан Саха сирин Государственноґын кµнµн бэлиэтиир тэрээґиннэр муус устар 26 кµнµгэр Дьокуускайга Эдэр кірііччµ театрын туруоруутугар кини « Таптал » спектаклынан аґыллыбыттара . Бу кµн Правительство дьиэтигэр Республика саалатыгар республика бастыІ µлэґиттэрэ Россия уонна республика государственнай на ± араадаларын µірµµлээх быґыыга - майгыга туттулар . Республика кµнµгэр , муус устар 27 кµнµгэр , бырааґынньыктаа ± ы анал программа тэрээґиннэрэ Дьокуускай куоракка µлэлии турар бары православнай таІара дьиэлэрин куолакалларын тыаґынан са ± аланнылар . Серго Орджоникидзе аатынан болуоссакка эстрада ырыаґыттарын уонна уус - уран самодеятельнай коллективтар концертара , араас оонньуулар , кµрэхтэґиилэр ыытыллыахтара . Ленин болуоссатыгар « Студенческай саас - 2010 » , До ± ордоґуу болуоссатыгар норуоттар до ± ордоґууларын уруйдуур туспа концерт элбэх дьону тµмэ тардыа ± а . Бу кµн республика µрдµкµ салалтата , общественность бэрэстэбиитэллэрэ А . Е . Кула ковскай - Јксікµлээх Јліксій , Платон Ойуунускай , Максим Аммосов пааматынньыктарыгар тыыннаах сибэкки дьірбілірµн ууран , кинилэр Саха сиригэр государственность сайдыытыгар µтµілэрин , тугунан да кэмнэммэт кылааттарын ахтан - санаан ааґыахтара . Онтон Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет театрыгар общественность киэІ кыттыылаах Республика кµнµн µірµµлээх мунньа ± а бµгµн киэґэ биэс чаастан буолаары турар . Маны телевидение уонна радио бары каналларынан « быґа эфиринэн » тута кэпсиэхтэрэ , иґитиннэриэхтэрэ . Итини таґынан быйыл бу кµн « Саха сирин бастыІ киґитэ » аат µгµс киґи куоластаан быґаарыытынан туттарыллыа ± а . Онон улуустар , куораттар олохтоохторо Республика кµнµн миэстэтигэр ірі кіті ± µллэн , µірэн - кітін туран бэлиэтиэхтэрэ . Елена Иванова - Дьыаланы быһаарсарга дуогабар түһэрсибит буоллаххына , тиһэҕэр диэри барыахтааххын . Оттон үөһэттэн дуу , ойоҕостон дуу төһө эмэ буруйдааҕын иһин « бу киһини быыһаан ыл » дииллэрин билбэппин , истибэтэҕим . Ол туһунан тугу да этэр кыаҕым суох . Ол эрээри адвокат бэйэтэ бэйэтигэр хаһаайын диэн чопчу этиэххэ наада . Хоруй : Пенсия мунньуллар чааһа , ол эбэтэр , пенсионнай мунньунуу - үлэ пенсиятын өлүүтэ буолар . 2002 - 2004 сыллардаахха п енсия мунньуллар чааһа дьахталларга 1957 сылтан бэттэх төрөөбүттэргэ , оттон эр дьоҥҥо 1953 сылтан бэттэх төрөөбүттэргэ баар буолбута . 2005 сылтан мунньуллар чаас 1967 сылтан төрөөбүттэргэ ааҕыллар . Быйыл олунньуга « Путин былаана » диэн ааттанар « 2020 сыл стратегиятын » уларытан , тупсаран оҥорорго бырабыыталыстыба таһымынан ылсыбыттарын туһунан суруйбуппут . РФ бырабыыталыстыбатыгар буолбут мунньахха Арассыыйа норуотун хаһаайыстыбатын уонна госсулууспатын академиятын ректора В . Мау билигин аан дойдуга экэниэмикэ сайдыытын саҥа түөрүйэтин көрдүүллэр диэбитэ . « Бу мунньах аан дойдуга саҥа социальнай судаарыстыба экэниэмикэтин мадьыалын үөскэтэр сөҕүмэр оруоллаах » диэн эппиттээх . Ол иһин ити саҥа түөрүйэни ааптарын аатынан маусианство диэн ааттаабыттара . Бэл , « биһиэхэ майгынныыр экэниэмикэлээх уонна социальнай эйгэлээх судаарыстыбаларга тарҕатыахпыт » диэн буолбута . ~~Маннык эмоциональнай уларыйыылары тэҥэ физиологическай уларыйыы эмиэ тахсар .~~ Ааспыт нэдиэлэ бµтµµтэ Российскай Федерация Президенин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ уонна РФ Транспорын министерствота холбоґон киэІ ыІырыылаах сµбэ мунньа ± ы ыыттылар . Мунньахха боломуочуйалаах бэрэстэбиитэл К . Ш . Исхаков Сэбиэтин чилиэннэрэ , кылаабынай федеральнай инспектордар , олохтоох бэйэни салайыныы , РФ субъектарын государственнай былааґын законодательнай органнарын салайааччылара , Госдума депутаттара , РФ Президенин Дьаґалтатын аппаратын , РФ Транспорын министерствотын , федеральнай министерстволар , агентстволар , предприятиелар бэрэстэбиитэллэрэ , о . д . а . ыІырыылаах официальнай дьон кыттыыны ыллылар . Сµбэ мунньа ± ы кылгас киирии тылынан РФ Президенин Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокуругар боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ К . Ш . Исхаков аста . Сµбэ мунньах мустубут дьон бол ± омтотун Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокурук транспортнай комплексын туругар , проблемаларыгар уонна сайдыытын кэскиллэригэр туґаайда . Сµрµн дакылааттары РФ Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокуругар Президент боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлин солбуйааччы О . Д . Антосенко , РФ транспорын министрин солбуйааччы А . С . Мишарин оІордулар . Онтон иґиттэххэ , ханна да транспортнай комплекс туруга , проблемалара биирдиІи , майгыннаґар эбит . Этиллибит элбэх холобуртан а ± ыйах тµгэн . Дальнай Востоктаа ± ы федеральнай уокурук автобуґун паркатын 70 - тан тахса бырыґыана эргэрбит , бэйэтин ресурсатын бµтэрбит , бэрт нэґиилэ ірімµін , абырах кµµґµнэн маршрукка тахсар буолбут . Суолбут биґиэхэ эрэ куґа ± ан буолуо диэх курдук санаалаа ± ым . Ол эмиэ ал ± ас эбит . Уокурук суолун 66 бырыґыана федеральнай суол ирдэбилигэр ханан да эппиэттээбэтин эттилэр . Авиациябыт туруга биґиги саныырбытынаа ± ар іссі дьиксиннэриилээх эбит . Авиалайнердар тиийбэттэр , саІанан солбуллан испэттэр . Авиапортарбыт бытарыйан - бытарыйан баран , сатаан дьаґаммакка сабыллар эрэ суолга барбыттар . КэлиІІи сылларга 100 - чэкэ авиапорт сабыллыбыт . Итинник хартыыналары муора уонна ірµс транспорыгар , тимир суолга эмиэ булуохха сіп . Кэскилбит хайда ± ый ? Ити балаґыанньа кінір кыахтаах дуо ? Этиэх тустаахпын , онно туґуламмыт µлэ барар . РФ транспорын министрин солбуйааччы А . С . Мишарин этэринэн , транспортнай комплекс сайдыытыгар 15 сыллаах стратегия оІоґуллубут . Ґірµµлээ ± э баар , ол стратегия регионнар географическай балаґыанньаларын учуоттаабыт , аа ± ыллыбыт - суоттаммыт , µбэ - аґа барыта быґаарыллыбыт . Онон бу бэлиэтэммит дьаґал олоххо киирдэ ± инэ дьыала кінірµн авиация Дальнай Востогу кіннірµ Восток эрэ дэтэр кыахтаа ± ынан да дакаастаатылар . Барыта 11 киґи тыл эттэ , онтон 6 - та сэбиэт чилиэнэ эбэтэр республика , кыраайдар , уобаластар салайааччылара . Кинилэр салайан олорор регионнарыгар транспорт кутургуйа курдук куулайан сытар боппуруостарыгар тохтоотулар . Бэйэлэрин санааларын тириэртилэр . Бастакынан тылы ылбыт биґиги Президеммит В . А . Штыров ый анараа іттµгэр СР оІорумтуолаах кµµстэрин сайыннарыы схематын оІорон Москва ± а ыыппыттарын , онно транспорт сайдыыта туґунан киирбитин , ол барыта федеральнай программалары кытта сибээстэммитин этэн баран , быґаччы туруорсууларыгар киирдэ . - Тимир суол тутуута былаанын куоґаран иґэр . Ол гынан баран , Дьокуускай анныгар кэлэн бытаарар кыахтаах . Јлµінэ ірµґµ туоруур тимир суол уонна автомобильнай транспорт холбоммут муостатын технико - экономическай кірµµтµн 2005 сыл атырдьах ыйыгар ыыппыппыт . Ол кµн бµгµнµгэр диэри быґаарыллыбакка турар . Ону сыл бµтµір диэри эбэтэр саамай хойутаата ± ына 2007 сыл тохсунньутугар кірµіххµтµн , быґаарыаххытын наада . Оччо ± о эрэ иннибит диэки хардыылыыр кыахтаахпыт , - диэтэ . Ити курдук В . А . Штыров тимир суолу МагадаІІа диэри салгыы тутуу , " Лена " федеральнай суол боппуруостарын , автомобильнай суоллары µбµлээґин аччыа суохтаа ± ын µрдµнэн саатар оннунан хаалыахтаа ± ын , нефтепровод тутуутун проблемаларын , кыґыІІы автомобильнай суоллар федеральнай бюджекка киирбэтэхтэрин , ірµстэр бэлэстэрин дириІэтиигэ туруорсуулар таах хаалалларын тустарынан бэрт сытыытык эттэ . В . А . Штыров этиитин Приморскай кыраай губернатора С . М . Дарькин ситэрэн - хоторон биэрдэ : - Транспорт министерствота туох хаалбыты µллэрии принцибинэн µлэлии олорор . Владивосток Хабаровскай автомобильнай суолунан суукка ± а 40 тыґыынча массыына ааґар . Бу µлµгэрдээх улахан , тыын суолталаах суолу кірµµгэ - истиигэ , ірімµіннээґиІІэ µп кірбіккµт . Туох эмэ хаалла ± ына быра ± а сатыыгыт да , ол да ордубат . Тутар , µлэлиир эрэ суолгутугар µбµ кіріргµт сыыґа . Уопсайынан , биґиги тугу этэрбитин кулгааххыт тас іттµнэн истэ ± ит . Кыґаллыбаккыт . Муора портарын холботолуур , улаатыннарар туґунан эппиппит . Хамсааґын суох . Паром сырыытын туґунан олох да умуннугут . Дьэ , уонна хайдах сайдыы туґунан кэпсэтиэххэ сібµй ? - диэн аґа ± астык бэйэтин санаатын эттэ . Хабаровскай кыраай губернатора В . И . Ишаев Хабаровскай - Владивосток - Находка суолун тутуутугар , авиакомпаниялары федерация іттµттэн ійііґµн , модернизация , оптимизация боппуруостарыгар тохтоото . Кини этиитин Амурскай уобалас губернатора Л . В . Коротков сал ± аан Чита - Хабаровскай суолун тутуу кыґал ± аларын кэпсээтэ . " Лена " автомобильнай суол алдьаммытын , Большой Невергэ диэри суол ардах кэнниттэн оІоґулла илигин , кірдібµлгэ бары іттµнэн сіп тµбэґэр эрээри , федеральнай буолбакка олорор суоллар баалларын , тимир суолтан туоруур кылгас , ол эрээри , наадалаах , ону ааґан іссі стратегическай суолталаах салаалар Москва хара ± ын далыттан тахсыбыттарын , онно анаан µп кірµллµбэтин чахчы кыґыйан - абаран эттэ . Оттон федеральнай министерстволар , агентстволар , предприятиелар бэрэстэбиитэллэрэ киґи астынар эппиэтин да , этиитин да оІорботулар . Баар , µіскээбит балаґыанньаны бэйэлэрин салааларынан хаттаан эридьиэстээтилэр . Уруккуттан этиллэр ба ± а санаалары хатылаатылар . Онно холобур быґыытынан " Аэрофлот - Российские авиалинии " АК генеральнай директора В . М . Окулов этиитин а ± алыахпын сіп . - Россия бідіІ авиакомпанияларын кытта консолидация барыахтаах . Ол кідьµµґэ баґаам . Авиапарканы саІардыыга , конкуренцияны тулуйар авиаперевозчигы тэрийиигэ , уматыгы , саппаас чааґы кииннээн хааччыйыыга . Мантан бары сµµйэбит . Олохтоох , региональнай салгын линияларын сайыннарыыга бол ± омтону туґаайыІ . Олохтоох авиалиниялар субсидияланыахтаахтар , - диэтэ . Ол уруккуттан биллэр , этиллибит дьыала . Дьэ , итинник . Сµбэ мунньа ± ы тµмµктµµрµгэр К . Ш . Исхаков кэлбит , кыттыыны ылбыт дьоІІо махтанна . Сµрдээх интэриэстээхтик сыґыаннаспыттарын иґин . Быґаарыы бэлэмнэммитин , сµрдээх улахан бэлэмнэнии µлэ барбытын иґитиннэрдэ . Итиэннэ урут бу боппуруоска хаґан да маннык сыґыаннаспатахтарын эттэ . Онон муус хамсаата , µрдµк сололоох тойоттор бу боппуруоска бол ± омтолорун хатаатылар диэхтээхпин . Хамсаабыт иннин диэки бытаан да буоллар , бара туруо ± ар эрэниэ ± и ба ± арыллар . Ол эбэтэр транспортнай комплекс µлэтиттэн дойду куттала суох буолуута кытта тутулуктаах . Милан АФАНАСЬЕВ . - Кыра эрдэхпиттэн үлэни , кырдьык , таптыыбын . Дьонум ону ирдииллэр да этэ . Ол иһин үөрэҕим таһынан мастарыскыайга уһанарым , ырыа куруһуогар дьарыктанарым , булка эһэбин , аҕабын кытары сылдьыһарым уонна сайынын окко үлэлиирбит . Ол быыһыгар , дьэ , утуйарбын астынарым . Билигин аны куорат сүүрүгэр олорсон , наҕыл бэйэм түргэтээтим , сылайбыппын , сүрэҕэлдьээбиппин биллэхпинэ , күнүстэри даҕаны утуйан сынньанабын . Гражданскай сэрии уйул ± ата БилиІІи кэмІэ олорон " кыґыллар - кырдьык иґин кыргыспыттара " , " µрµІнэр - µчµгэй дьон этэ " диэн талбыппытынан ірі таІнары тутарбыт , араастаан куолулуурбут баар суол . Оттон оччотоо ± уга , дьон - сэргэ ортотугар , общество ± а µіскээбит утарыта турсуу , ійдіспіт буолуу , аґа ± астык абааґы кірсµµ хайдах да сатаан кімміт буолан гражданскай сэрии са ± аланна ± а … Гражданскай сэрии - биир государство , биир норуот иґигэр былааґы , сири былдьаґан эбэтэр , ханнык эмэ идеяны , быраабы кімµскээн , утарыта турар біліхтіргі арахсан , саа - саадах кµµґµнэн охсуґуу . Бу социальнай кістµµ , тіґі киэІ сири , дьону хабарыттан , туох уратылаа ± ыттан тутулуга суох , бары сэриилэртэн ордук дьулааннара , алдьархайдаахтара уонна кырыктаахтара , хабырдара буолара саарбахтаммат . Гражданскай сэрии - ол аата ардыгар убай быраатын , а ± а о ± отун , эґээ сиэнин утары саа тутуута , саабыла кіті ± µµтэ ! Биир тылынан эттэххэ , дьиэ кэргэн , ыал иґиттэн аґыйан - кутуйан таска ірі µтэн тахсыбыт міккµір , тыл тылга киирсибэт буолуу , быґаччы эттэххэ , общество іґµінэ , ньо ± о ± о - ол гражданскай сэрии дэнэр . Јктііп ірібілµµссµйэтин кэнниттэн Евразия континенын тиирэ киэптээн сытар аарыма Россия µрдµнэн хаан аймахтар икки ардыларыгар хааннаах , хабыр охсуґуу , гражданскай сэрии са ± аламмыта . Сµµнэ улахан дойдуга былааґы ылар иґин эбэтэр кіІµлµ туруулаґан , батталы утаран са ± аламмыт сэрии мілµйµінµнэн дьон олохторун огдолуппута , государство кµµґµн - кыа ± ын алларыппыта . Ол тµмµгэр бµтµн біліх дьон - дворяннар , казактар , кулаактар , буржуазия , итэ ± эл µлэґиттэрэ имниин эстибиттэрэ . Интеллигенция , мещаннар улаханнык эмсэ ± элээбиттэрэ . Бу иэнэ суох иэдээн , аана суох алдьархай былыта киин сиртэн тэйиччи сытар Саха сирин да таарыйбат буолуон сатаммата . Јссі оччотоо ± у саха µірэхтээхтэрэ , холобура , философ Василий Никанорович Леонтьев , итэ ± этиилээхтик дакаастаабыттарыныы , кылаассабай арахсыы саха норуотугар суо ± ун µрдµнэн , син биир саалаах - саадахтаах утарыта турсуу , ини - бии иирсээнэ тахсыталаабыта . Дьэ , бу а ± ыйах ахсааннаах норуокка хааннаах бааґы хаалларбыт , сі ± µрµйэн ыла - ыла уонтан тахса сыл устата кµµдэпчилэммит гражданскай сэрии саха ыалын холумтаныгар тіґі - хачча нµґэрдик тайанан ааспытын быстах холобурдар ніІµі билиґиннэрэбин . " Ини - бии " драматтан сэдиптээн Ґірэххэ , билиигэ тиэрдэр ыллыгы саІа тэлэн эрэр саха норуотугар , µірэ ± э суох хараІа араІа ортотугар киин куораттар эІинэ бэйэлээх µірэ ± ин кыґаларыгар уґуйуллубут о ± олордоох ыаллар бааллара . Бодойбонон , Охотскай муора кытылларынан урбачыйар бииргэ тіріібµттэр да а ± ыйа ± а суохтара . Былаас уларыйар былдьаґыктаах сылларыгар бу дьон араас идеялары ылынан " µрµІ - кыґыл " , " быраат - табаарыс " буолан бии инитин биилээ ± инэн тирээбит , ини биитигэр иин хаспыт да иэдээннээх тµбэлтэлэрэ кістµтэлииллэр . Чинчийээччилэр Степан Ефремов киэІник биллэр " Ини - бии " драматын тус оло ± ор оло ± уран айбыта дииллэр . Степан Павлович - 17 саастаах эдэркээн комсомолец , 1922 сыллаахха кыґыл дружина ± а киирэр , 1923 сыллаахха Якнарревдот байыаґа буолан Пепеляев генерал авантюратын урусхаллааґыІІа кіхтііхтµк кыттар . Оттон убайа µрµІнэргэ холбоґон , сыыспат буоллахпына , Амма сэриитигэр ілбµт . Ону быраата , Саха АССР Сэбилэниилээх кµµстэрин командующайа Карл Байкаловтан кіІµллэтэн , ілµгµ дойдутугар ХаІаласка тиэйэн а ± алан уІуох туппут . Онон бу драма олоххо баар чахчыга оло ± уран суруллубут буолан да ± аны µгµс кілµінэ саха аа ± ааччыларыгар биґирэттэ ± э . Јссі биир оччотоо ± у кэм кэрэґитэ буолар холобур - Абыйтан тірµттээх , кэлин ДьааІыга олохсуйбут Ыбырыан атыыґыт уолаттара . Спиридон Ефимов - Ыбырыан атыыґыт уолаттара - улахана , уокурук ревкомун чилиэнэ Иннокентий , кырата , чекист Владимир 1922 - 1923 сыллардаа ± ы Пепеляев генерал авантюратын са ± ана Верхоянскай куораты кімµскээбиттэрэ . Оттон ортоку уол Алексей Спиридонович , генерал хотугу улуустарга боломуочунайа , этэрээттээх кэлэн борбуйун кітіхпµт куоратын балайда ір кэмІэ тігµрµктээн олорбут . А ± алара о ± онньор икки уолун кытары тігµрµктээґиІІэ тµбэспит . Ол кэмІэ атыыґыт айдам уоругар кыґыл командир Панкратов дьиэлэммит . А ± а киґиэхэ тіріппµт уолаттара утарыта турсубуттара ыарахана чахчы … Атын ча ± ылхай холобурунан Саха АССР прокурорунан µлэлээбит , норуокка ордук А . И . Софронов кэргэнин Евдокия Константиновна иккис эрин быґыытынан биллибит Степан Филиппович Гоголев уонна кини быраата буолаллар . Јскіті улахан Гоголев халбаІнаабат бассабыык буолла ± ына аччыгыйа Федор Гоголев нэґилиэк ревкомугар µлэлии сылдьан Бµлµµгэ Куонаан Никифоров этэрээтэ кэлиитигэр µрµІнэргэ холбоспут . Сыыспат буоллахпына , Бµлµµтээ ± и добровольческай народнай этэрээт информационнай отделын салайбыт . Кэлин Павел Ксенофонтовтаахха кімілісті диэн дьыала ± а эриллэн баран быыґаммыт . Ол са ± ана убайа республика прокурора этэ … Убай - быраат утарыта турсуутун туґунан норуокка тар ± аммыт : " Окуопа ± а тігµрµтµллэн сытар быраатыгар туґаайан , убайа ойууртан хаґыытыыра µґµ : " Нохоо , Чолоппоой , аны миигин табан кэбиґээйэ ± ин , сэрэнэн ыт , акаары ! Кэлин кэґэтиэм ! " - диэн кір - кµлµµ аІардаах кэпсээни суруйааччы Иннокентий Семенов булан " Тимир чуумпуур " сэґэнигэр киллэрбиттээх . А ± алар уонна о ± олор міккµірдэрэ Бу µйэлэр тухары тохтообот міккµір . XIX µйэтээ ± и нуучча литературатын классига И . С . Тургенев " Отцы и дети " романы суруйан киэІ биґирэбили ылбыта . Оттон саха билиІІи прозаига Ойуку " Хоболоох суол " трилогиятын биир чааґа " А ± а уонна уол " диэн ааттаа ± а кэрэхсэбиллээх . Икки айымньыга иккиэннэригэр араас кэмнэргэ µіскээбит а ± алар , атын - атын кілµінэ бэрэстэбиитэллэрэ буолан , уолаттарын кытта сатаан ійдіспіттірі , биир тылы булбаттара ойууланар . Маннык кістµµ олох , былаас уларыйар уустук дьылларыгар ордук сытыырхайара чахчы . История кытаанах кырдьыга саха норуотун да тумнубата ± а . Биир оннук тµгэн сытыы холобурунан Сунтаар Павловтарын дьыл ± алара буолар . Атыыґыт Петр Павлов уонна а ± ата кырдьа ± ас Тэрэпиин атыыґыт байыаннай коммунизм сиэртибэлэрэ буолбуттара - кыыллыйбыт " кыґыл бандьыыттар " тимир чуумпуурунан таґыйбыттара . Павлов онтон ыла сэбиэскэй былааска улаханнык таала кырыыламмыта . Тыа ± а дугуйдана сылдьан Саха сирин киин улуустарыгар бастаанньыстар ітін киириилэригэр µрµІ этэрээт тэриммитэ . " Командующий южными антисоветскими отрядами " диэн дор ± оонноох дуоґунастаммыта , Чурапчытаа ± ы ВЯОНУ салалтатын кытта быґа сибээґи олохтообута . Бµлµµ уокуругун кыґыллартан босхолуу кэлбит Куонаан Никифоров , Семен Канин уо . д . а . этэрээттэрин кытта холбоґон Бµлµµ куоратын тігµрµктээбиттэрэ . Куораты кімµскээччилэр ортолоругар Бµлµµ уокуругун комсомолун ячейкатын сэкирэтээрэ , харса суох кыґыл байыас , бастыІ разведчик , … уола Андрей Павлов сэриилэґэрэ . Кини кэлин Саха АССР Киин ситэриилээх комитетын чилиэнэ , госплан бэрэссэдээтэлэ буола сылдьыбыта . А ± ата ыытар мохсо ± оллоругар : " Мин уолбун хараххыт далыгар киллэрдигит да , суох гынаарыІ , киниэхэ - тоґо ол баар ! " - диэн суостаахтык соруйбутун , оттон уола : " Дьэ мин кырдьа ± ас бірінµ саам сыалыгар киллэрэрим буоллар , илиим сал ± алыа суох этэ ! " - диэн саанан до ± отторугар этэрин туґунан уос номо ± о баар . Иккис трагическай холобурунан Эрилик Эристиин " Маарыкчаан ыччаттара " романыгар Миша Тускаев уонна Ойуунускай " Сµрэх " кэпсээнигэр Мэхээчэ прототиптара буолбут , Свердлов аатынан коммунистическай университеты бµтэрбит , коммунист Михаил Слепцов II а ± атынаан сыґыаннара буолар . Кини Эндыбал руднигыттан динамит саппааґын кµрэтиґэ сылдьан , бааґыран Сиэгэн Кµіл аттыгар µрµІнэргэ билиэІІэ тµбэспит . Бастаанньыстар Таатта аатырбыт баайа Нээстэр кулуба уолун Чурапчыга тутан а ± алаллар . Чурапчы хаайыытыгар сытар кыра Михаилы а ± ата Нээстэр кулуба , убайа µрµІ командир улахан Михаил , чугас аймахтара , билэр дьоно µрµІнэр диэки буоларга араастаан албыннаан - муІнаан да туран охторо сатаабыттарын µрдµнэн , тіліннііх бассабыык иннин биэрбэтэх . Ол иґин ыксаан ытан кэбиспиттэр . Уоллаах а ± а утарыта турсуулара олус хабыра салыннарар . Бу холобурдарга туох да киэргэтиитэ , тупсарыыта суох гражданскай сэрии дьиІнээх сирэйэ - сигилитэ ойууланар … Туомтуу тардыы Бу а ± алтаабыт холобурдарбыт ааспыт µйэ 20 - с сылларынаа ± ы Саха сирин историятын кырдьыктаах ірµттэрин дьэбир туоґулара буолаллар . Хаґыат балаґата хааччахтаа ± ынан , іссі ини - бии ВЯОНУ чилиэнэ Афанасий , харса суох кыґыл байыас , чекист Ксенофонт Говоровтар курдуктары таарыйбатыбыт . Кинилэр оччотоо ± у Саха сирин историятыгар балайда биллэр - кістір суолу - ииґи хаалларбыттарынан анал чинчийиини эрэйэллэр . Убай - быраат , а ± а - о ± о утарыта туран кыргыспыт кытаанах кэмэ - норуот историятын уустук кэрдииґэ . Бу тµрбµіннээх дьыллар ірібілµµссµйэ буолуор диэри патриархальнай аІардаах олоххо олорбут саха норуотугар сыр ± ан бааґы хаалларбыттара , уйул ± атын хамсаппыттара , отуорун алдьаппыттара чахчы . Јбµгэлэрбит " уйан - хатан биллэр кµннэрэ - дьыллара " диэн маннык кэми этэн эрдэхтэрэ . . . Гаврил АНДРОСОВ Арассыыйаҕа , ваучердары бэчээттиир үйэ саҕана , туох да харыыта суох элбэх инвестиционнай хампаанньалар тэриллибиттэрэ . Ол и ´ игэр хобдох сурахтаах « Сахаинвестпит » эмиэ . Ол дьалхааннаах кэмтэн ордон хаалбыттара аҕыйах . ¥ ксүлэрэ туруоруммут сыалы - соругу - норуоту байытар курдук баараҕай санааны ситэрбэккэ эстэн хаалбыттара . « ФИНАМ » инвестиционнай холдинг 1994 сыллаахха тэриллибит . « Ситим » сомоҕо сурутуута 3184К диэн бэйэтэ туґунан индексэлээх . Сыаната , улууґуттан кірін , барыллаан 1 тыґ . солк . эрэ кэриІэ . Сомоҕо сурутуу ыытыллар кэмэ - ыам ыйын 13 - тэн 23 - гэр диэри . Уус - уран тылынан бэриллэр µгэ ? и харыстаа ? ы ? ? а уонна т ? рµт омуктар эпическэй нэ h илиэстибэлэрин пааматынньыктарын µйэтитэр сыалтан ЮНЕСКО - ± а киирбит Оло ? хо Бырайыагын и ? инэн 2006 - 2015 сылларга ыытыллыахтаах киэ ? далаа ? ыннаах , дири ? ис хо ? оонноох µлэ былаана о ? о ? уллубута . Бу µлэ былаана би ? иги республикабытыгар уонна Российскай Федерация регионнарыгар ыытыллыахтаах µлэ хайысхаларын к ? рд ? р ? р биир улахан тµ ? µмэх буолар . Дьэ - дуо ! Хара Даадар бухатыыр обургу ! Дьахтар диэнин талыыта , Кыыс дьахтар кылааннааҕа Кынталдьыйа Куону Ситэн тиийэҥҥит , Ийэ сиригэр түһэрэҥҥит , Тоҕус тууспан Кутаа уотун оттоҥҥут , үөһэ төлөнүгэр Сырайа сылдьаҥҥыт , Эриэн ситии талаҕынан үстэ уҥара - уҥара таһыйыаххыт … Ол кэнниттэн Уҥан охтубутун кэннэ , өрүһү туораан , үтүө өлбөт мэҥэ уутун Хаппахчыбар хатаан Аҕалбыппын биэрэбин , Онон ыһаҥҥыт , Эт бэйэтинэн , Элик дьүһүнүнэн оҥоруоххут … Ол кэнниттэн Кыыс оҕо бэйэтинэн Хара Даадар бухатыыры Эккирэтэ сылдьыаҕа . Дом ! - диэтэҕэ . . . - Мин үлэлээбит сылларым тухары улахан суох , хата . Халлааҥҥа буолар түбэлтэ үксэ киһи орооһуулаах тахсар . Онон сыыһа - халты туттар табыллыбат . Казактар билигин омуктарынан « нууччаларбыт » диэн ааттаммыттарын да иһин , үгүс учуонайдар быһаарбыттарынан , Көмүс Орда омуктарыттан хаан тардар черкастартан ( черкес , адыг ) төрүттээхтэр диэн буолар . Сорохтор этэллэринэн , букатын даҕаны христианствоны ылыммыт туроктар . Улуу тюрколог Л . Гумилев суруйуутунан казактар төрүттэрэ - бродниктар ( Орда норуота ) монголлары кытары кыттыһан Нуучча сирин утары сэриилэспиттэрэ . « Түүрдэртэн , монголлартан хаан тардыылаах омук буолан сылгыга сыстаҕастар , сэриилэһэ үөрүйэхтэр , хорсуннар - хоодуоттар , ол иһин бүтүн Сибиири , Кавкаһы , Илиҥҥи Европаны баһылыырга Русь императордара кинилэри ( казактары ) ыыталлара » диэн историктар суруйаллар . ~~Саха сиригэр икки уус бэрэстэбиитэллэрэ баар : куторалар уустара уонна бурозубкалар уустара [ 1 ] .~~ Ааспыт сыл түмүгүнэн тыа хаһаайыстыбатын уонна продовольственнай бэлиитикэ министиэристибэтин анал комиссиятын быһаарыытынан « Бастыҥ үүт - табаарынай хаһаайыстыба » ³ р ³ спүүбүлүкэтээҕи куонкурус түмүгүнэн , « Өлүөхүмэ » агрофирма » ХЭТ кыайыылааҕынан таҕыста . Бу ту ´ унан СИА кэпсиир . Баара суоҕа Интэриниэккэ киирээри Билигин көмпүүтэрэ суох ыал диэн , бука , суоҕа буолуо . Бэл , тыа сиригэр дьоҥҥо үксүгэр баар . Оттон Интэриниэттээх ыал аҕыйах . Оҕолор , үгэс курдук , Интэриниэккэ киирэн аралдьыйыахтарын , оонньуохтарын баҕараллара ханна барыай . Онтулара суох буоллаҕына , Интэриниэттээх ыалга ымсыырыы бөҕө . 23 . Араас культуралар хардарыта сабыдыалларыттан уескуур caira суурээн туох диэн ааттанарый ? ( Интеграция , инновация , демократизация ) . Феодосия Васильевна сыл түмүктэрин билиґиннэрдэ : барыта биэс сүрүн хайысханан үлэ барбыт , элбэх тэрээґин үлэ ыытыллыбыт , хаґааІІытааҕар да элбэх үп - харчы кірүллүбүт . Јріспүүбүлүкэҕэ барыта 89 тэрээґин былааннаммытыттан 82 ыытыллыбыт - ол эбэтэр былааннаммыттан 92 % туолбут . Учуутал сылыгар анаан 272 міл . 677 тыґ . солк . үп эбии кірүллүбүт - іріспүүбүлүкэ бэйэтин бүддьүітүттэн . Муниципальнай оройуоннар уонна куорат уокуруктарын бүддьүіттэриттэн - 280 міл . солк . Ол гынан баран , мындыр , уран кірүүлээх ааҕааччы ойууламмытынан сирдэтэн , кинигэҕэ Олох иґин туруулаґыы , киирсии намыраабат күүрээнэ баарын тута сэрэйиэҕэ . Анатолий Гоголев - Дархан Уус оннук дириІ түгэхтээхтик , эІсиилээхтик ойуулаабыт . Оннук буолуохтаах даҕаны , кинигэ аннотациятыгар « Кэм уонна Киґи . . . Хайалара урут турарый ? Хайалара хайаларын салайарый ? Ааптар маннык хабааннаах уустук ыйытыыларга хоруй кірдіін , олоххо баар дьиІи - кырдьыгы уус - ураннык анааран кіріргі холонор » диэн этиллэр . Бэрди бэрт баһыйарыныы , Ханай Тэрэппиин баһыйтаран тохтоон хаалбыта . . . » . ( Ксенофонтов , 1967 ) . Эдэр үҥкүүһүт аата - суола ыһыах дьонугар бигэтик киирбитэ . Куолаһа кэрэтин иһин саакыр курдук минньигэс , Саахардаах диэн аат дьаралык буолбута . Быладыыка Саха сиригэр христианство тарҕаммыт историятын олус интэриэһиргээн , ол туһунан элбэх матырыйаалы үөрэтэрэ , элбэҕи билэр да этэ . Маҥнайгы епископтар сибэтиэй кинигэлэри сахалыы тылбаастаан элбэх сыралара барбытын үрдүктүк сыаналыыра , билиҥҥи да кэмҥэ ол кинигэлэр туһаҕа тахсалларыгар баҕарар этэ . Кини бэрт кылгас кэм иһигэр сүрдээх киэҥ далааһыннаах үлэни ыыппыта . Духуобунай училищеттан ураты , эдэр ыччакка аналлаах Богословскай куурус , иконописнай студия , эдэр ыччат , оҕо воскреснай оскуолалара үлэлээбиттэрэ , Ороһуоспатааҕы ааҕыылар , « Золотые купола » диэн Паасхатааҕы фестиваль уо . да а . тэриллибиттэрэ . ~~Хата , улахан айдаан тахса илигинэ , милииссийэлэр кэлэн тохтотолообуттар .~~ Вице - президент Дмитрий Глушко салалтатынан барыта холбоон үс сүүсчэкэ киһи кытынна . Хомсомуол болуоссатыттан саҕалаан куорат киин уулуссаларынан Доҕордоһуу болуоссататыгар бырааһынньыктааҕы тэрээһин буолла . « Транс - Байкал » велопробег кыттыылаахтарын үөрүүлээхтик чиэстээтилэр . Тохсунньу 19 кµнµгэр Россия Суруйааччыларын союґугар улахан тэрээґин буолан ааста . Уонтан тахса сыллаа ± ыта АЛРОСА компания уонна Россия Суруйааччыларын союґа Россия Улахан Литературнай бириэмийэтин олохтообуттара . Бу бириэмийэ олохтоноругар уонна ситиґиилээхтик сайдан иґэригэр сµрµн оруолу ол са ± анаа ± ы АЛРОСА президенэ В . А . Штыров ылбыта . Бириэмийэ Россия Суруйааччыларын союґун чилиэннэригэр бэриллэр уонна µс таґымнаах - федеральнай , региональнай уонна анал Саха сирин суруйааччыларыгар . Биллэрин курдук , бу бириэмийэ материальнай ітті да ботуччу . Быйылгы бириэмийэлэргэ бэрт дьоґун Россия суруйааччылара тигистилэр . Ол курдук федеральнай таґымнаах бириэмийэни поэтесса Лариса Васильева уонна прозаик Виктор Лихоносов ыллылар . Лариса Васильеваны аа ± ааччы « Кремлевские жены » диэн бырайыагынан билэр . Иккис таґымнаах бириэмийэни Иркутскайтан тірµттээх прозаик Владимир Хайрюзов уонна Омскайтан поэтесса Ирина Четверикова ыллылар . Оттон биґиги быйылгы лауреаттарбытынан Сэмэн Тумат уонна Сергей Гловюк буоллулар . Семен Андреевич ааспыт сылга улахан µлэтин тµмµктээн Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылынан кµн сирин кірдірбµтэ . ДьиІинэн ыллахха , бу улахан дириІ суолталаах норуоттар , культуралар икки ардыларын ситимниир µлэ буолар , ону таґынан сахабыт тылын кыа ± ын , кµµґµн , имигэґин туоґулуур дии саныыбын . Иккис лауреат аата , ба ± ар , олуонатык иґиллиэ да ± аны , Сергей Гловюк аан бастакынан саха поэзиятын антологиятын икки тылынан тэІІэ таґаарбыт киґинэн буолар . Уопсайынан саха литературата сайдан кэлбит кэмин тухары баара - суо ± а µс эрэ антология тахсыбыта . « Поэзия народов кириллической азбуки » диэн серия ± а бэрт дьоґуннук тахсан Россия ± а тар ± аммытыгар , биллэн турар , биґиги махталбыт улахан . Сергей Николаевич редактор , хомуйан оІорооччу быґыытынан µтµмэн µлэни кірсµбµтэ . Онон быйылгы лауреаттарбыт иккиэн быґаччы тылбааска сыґыаннаах , норуоттар литературнай сибээстэрэ бі ± іргµµрµгэр бэйэлэрин кылааттарын киллэрбит дьон буолаллар . Бириэмийэни туттарыыга Федерация Сэбиэтин вице - спикерэ В . А . Штыров кэлэн кыттыыны ылла . Вячеслав Анатольевич бу бириэмийэни олохтоспута . Саха Республикатын Президенинэн µлэлээбит кэмигэр саха литературатын классиктарын 120 томнаах библиотекатын олохтуурга ійібµл буолбута элбэ ± и этэр дии саныыбын . Россия Суруйааччыларын союґун председателэ В . Н . Ганичев Вячеслав Анатольевичка истиІ - иґирэх махтал тылларын анаата . Ґірµµлээх тэрээґиІІэ Саха Республикатын Бастайааннай бэрэстэбиитэлин солбуйааччы Л . М . Яковлева э ± эрдэтин лауреаттарга анаата . Семен Андреевич Омар Хайям сахалыы тылбааґын Вячеслав Анатольевичка туттарда . Валерий Ганичев Россия атын регионнарыгар Саха сиригэр курдук суруйааччыларга , литература ± а сыґыан баара буоллар диэн бэлиэтээбитин мин тус бэйэм астына иґиттим . Хаартыскаларга : Россия Улахан Литературнай бириэмийэтин туттарыы тµгэннэрэ : 1 . Лауреат Сэмэн Тумат . 2 . УІаттан - Россия Суруйааччыларын союґун председателэ Валерий Ганичев , Федерация Сэбиэтин вице - спикерэ Вячеслав Штыров , Саха сирин Суруйааччыларын союґун председателэ Наталья Харлампьева . Москва куорат . Снайпер Прохоров кимэн киирии маннайгы куннэригэр уна илиитигэр бааhырар . Ол эрээри кыргыhыы хонуутуттан тахсыбата5а . Онтон ус хоноот , уна ёттугэр ыараханнык бааhыран , госпитальга киирбитэ . Онон снайпер ёстёё5ун дьин ёhуённээн , тёhё кууhэ - кыа5а тиийэринэн сэриилэспитэ саарба5а суох . Дьэ ити бааhырыы кэнниттэнёруттэн Прохоров эмиэ кыргыьыы хонуутугар тённёр . Бу сырыыга 385 - с стрелковай дивизия хайы h ардьыттарын батальонугар тубэhэр . 1943 сыл кулун тутар 10 кунутэр ёстёёх буулдьата кини ханас булгунугэр туhэн хатанан хаалар . Тиhэх , алтыс бааhырыытыгар ёстёёх снарядын оскуолката уна тоноло5ун улту кётёр . Дьэ , ити курдук - хорсун буойун алта тёгул сэриигэ киирэ - киирэ бааhыран тахсар , ол аайы чааhын нуёмэрэ уларыйар : 384 - с стрелковай полк , 418 - с стрелковай полк , 424 - с стрелковай дивизия 44 - с стрелковай полката . Урукку кэмнэргэ эмээхсин , дьахтар аайы хастыы да хомус баара . Мин кыра эрдэхпинэ бары хомустаахтара . Хомуска оонньуур албастара сµрдээх элбэх буолара µ ? µ . Холобура , тарбахтарынан оонньуулларын та ? ынан илии и ? инэн , та ? ынан , матыыпка с ? п тµбэ ? иннэрэн араастаан хамсанан оонньууллара . Улахан Алаас диэн сиргэ сарсыарда , киэ ? ээ оонньуулларын алаас биир у ? угар истэллэрэ µ ? µ . - Семен Андреевич , Омар Хайям рубаиларын хаґан , хайдах , туох санааттан тылбаастаабыккыный ? Кинигэ тахсарыгар кимнээх кімі - тирэх буоллулар ? - Саха государственнай университетын саха салаатыгар µірэнэр эрдэхпиттэн Фирдоуси , Низами , Ибн Сина , Алишер Навои курдук аатырбыт - сура ± ырбыт поэттар , медиктэр , философтар айымньыларын кыра - кыралаан аа ± арым . Ону таґынан , былыргы араб учуонайдарын µлэлэрин , академическай таґаарыыларын аа ± арым . Јйдірі кµµґµн , оло ± у кірір философиялара дириІин сі ± ірµм . Уонна маннык сµдµ дьону биэрбит норуоттарга бµтэйдии сµгµрµйэрим . Бу улууканнаах дьон олорон ааспыт кэмнэрин муІутуур былаастаах баґылыктара µрдµк ійµ , кэрэ поэзияны тус бэйэлэринэн ійіібµттэрин , ол тµмµгэр бу ій уонна философия генийдэрин суруйуулара µйэлэри уІуордуур кыа ± а баар буолбутун тіґі ійдіін истэ ± им аайытын ымыттарым , сµім тµґэрим , кырдьыгынан эттэхпинэ , улаатан испитэ . Улуу Улугбек курдук дьон олорбут айбыт кэмнэрин ылан кірдіхпµнэ , кинилэр тустарынан суруллубут монографиялары аахтахпына , Јйгі уонна Философия ± а сыґыан мин дойдубар хайда ± ый диэн ыйытыыны бэйэбэр µгµстµк бэринэрим . Ити ааттаталаабыт дьонум суруйууларын аа ± а сатыырым , тіґі да ± аны ійµм µксµн кыайбата ± ын да иґин . Туох эрэ тардыстыы миэхэ баара . Туох эрэ сылаас - сымна ± ас салгын кинилэр айымньыларыттан кэлэргэ дылыта . Мин эдэркээн ійµм ону барытын кыайан буґарбат этэ эрээри , син биир тардыстарым . Онтум , арааґа , Омар ХайямІа тиэртэ ± э дуу . . . Санаа ± а - оноо ± о тµстэхпинэ , ійібµл буолар поэзияны кірдііччµбµн . Онтум Омар Хайям рубаиларыгар сытар эбит этэ . Кини кинигэтин 80 - с сыллар ортолоругар булбутум . Ол да инниттэн дьон олус диэн сібµлµµрµн истэрим . Рубаилары арай туран аах . Сібµлээтим . Јйµм - сµрэ ± им наадыйарын адьас кірін турар курдук этэр эбит . На ± ыл - холку , сылаас - сымна ± ас , оло ± у олох курдук кірір , хайдах эрэ бигээн эрэрдии , ол эрээри , эмиэ да тыйыс - кытаанах , эмиэ да оонньутуулаах нµґэр , киґи уонна общество сыґыаннаґыытын философскайдык этэр сµдµ поэт буолан биэрдэ . Элэктээґинэ , µгэргээґинэ да ± аны санааны сайбытынан , сµрэ ± и кірбµтµнэн киирэр уонна Јй , Сµрэх эрэ ылынар µрдµк дьµµлµгэр тиэрдэр поэзиялаах киґи эбит Омар Хайям . Тіґі ійµІ - санааІ дьµµлµн оонньотон олорон аа ± а ± ын да , соччонон эн кинилиин кыттыгастаах курдук санана ± ын . Дьикти ! Мин итинник поэзияны іссі кірсі илигим . Тылбаастыыр ба ± ам , арааґа , ситинтэн µіскээбит буолуохтаах . МаІнай бэйэбэр эрэ анаан , рубаилары сахалыы тылбаастаабытым . От - мас тиэйбит уолаттары кытары " чэйдэґэ " олорон , сорох рубаилары аа ± ан биэрэрим . Сібµлµµллэрэ . Ити курдук кµн - дьыл ааґан испитэ . Биир кµн Иустинья Варламова диэн ірдіі ± µтэ , 1973 сыллаахха , Дьокуускай 2 - с нµімэрдээх оскуолатыгар педпрактикам кэмигэр сэттис кылааска µірэппит кыыґым ыалдьыттаата . Хоґоонно аах эрэ диэн кірдіспµтµгэр мин Омар Хайям рубаиларын ( отуччаны тылбаастаабыппын ) аа ± ан биэрдим . Иустинья олус диэн сібµлээтэ , то ± о бэчээттэппэккин диэн µµйэ - хаайа тутта . Сити кэмтэн тылбаастарбыттан бэчээккэ быктаран кірбµт киґи диэн санаа кыламныыр буолбута . Оннук тµгэн кістµбµтэ . Биир µтµі кµн " Бичик " кинигэ национальный кыґатын генеральнай директора Август Васильевич Егоров ( бу иннинэ рукопиґы ылан аахпыта ) ыІыран ылла : - Семен Андреевич , гонорарыІ тобо ± ор , били , Омар Хайям рубаиларын тылбаастаабыккын таґаартара ± ын дуо ? - диэтэ . Издатель бэйэтинэн этэ турда ± ына , ким аккаастаныай . Сібµлэстим . Онтум биир бэчээтинэй илиис кээмэйинэн 20 кинигэ буолан , 2007 сыл бэс ыйын 26 кµнµгэр бэчээттэнэн та ± ыста . Худуоґунньук Иван Жергин киэргэтэн , иилээн - са ± алаан биэрдэ . Редактора - Надежда Андросова . Бу кинигэлэрбин тыІырахпынан кэмнээн до ± ор дьоммор , Национальнай библиотека ± а биэрдим . Ити , дьиІэр , биґиги саха дьонун Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылбаастааґын матыыбын сыыйа - баайа µірэтэр , бигээн кірбµт ньымабыт этэ . Ити да рубаилары сахалыы тылбаастааґыны быґаччы сириини кірсµбэтэ ± им . Хата , ол дьо ± ус кинигэни кірдііччµлэртэн кэлин куота сатыыр тµбµгэр тµспµтµм . Ол аата , саха аа ± ааччыта ылынар , бу рубаилар тіріібµт тылбытыгар тылбаастаналларыгар наадыйаллар эбит диэн соргулаах санаа ± а кэлбитим . Эрэйгэ тэбиллии , µчµгэйгэ да тиийии ірµµ тірµіттээх буолар . 2008 сыллаахха балыыґа ± а эмтэнэ сыттахпына , биир кµн Омар Хайям рубаиларын кинигэтин атыылаатылар . Атыыластым . Кырдьыгынан эттэхпинэ , Омар Хайям рубаиларын µчµгэйкээн таґаарыытын булан , аа ± ан абырана сылдьаммын , таґы - бааччы сµтэрэн кэбиспитим . Хас да сыл устата кинини суохтуур , тылбаастаан илдьэ хаалбыт рубаиларбын до ± ор , ійібµл оІосто сырыттым ээ , до ± оор . Дьэ , дьиибэ диэтэ ± иІ . Оттон бу кини рубаиларын саІа таґаарыытын булаат , ір кэмІэ сµтэрбиппин булбуттуу µірдµм . Ахтыбытым сµр быґыылаах - тылбаастаабытынан бардым . Тылбааґым , арай туран , тахсар курдук . Биэстии - алталыы рубаилары кинигэттэн устан ылан , µлэбэр илдьэн , тылбаастыыр тµгэним элбэх этэ . Устунан ылларан бардым . Отонноотоххо оІоойук туолар - тылбааґым эбиллэн истэ . Ол эрээри , биир суол эрэйгэ тµбэстим . Тµµнµн кыайан утуйбат буолуталаан ыллым . Киґи мэйиитэ µлэлээтэ ± инэ утуйбат , сатаан сынньаммат буолар эбит . Утуйар - утуйбат икки ардынан сылдьар олус эрэйдээх . Омар Хайям рубаилара философскайдар , сытыы поэтическай иэйиилээхтэр , э ± элээхтэр , араастаан эриллэр ійдібµллээхтэр , кµµґµ - кµдэ ± и кэрэйбэти эрэйэллэр уонна бэйэлэрин эргиирдэригэр киллэрэн баран , киґини таґаарыа суох курдуктар . Тµргэнник , сымсатык тылбаастыыры эрэйэллэр . Туох кистэлэ кэлиэй ? Сорох рубаилары ( µґµ - тµірдµ ) кітµтэн кэбиспит этим . Кэлин олорбун биир кэлим рукопись оІорорбор булаттаатым . Били , ійµм - санаам кµµрбµтэ хайы - µйэ уостан хаалбыт . Бу а ± ыйах рубаилары хара сорунан тылбаастаатым . Хор , киґи сµрэ ± инэн - быарынан ылыныыта , кµµґэ - кµдэ ± э , ірµкµйµµтэ ааґан хаалла ± ына , ити курдук ылбат - биэрбэт турукка киирэр эбит . Итини бэйэбин киэргэтинэн эппэппин - кырдьыга оннук . Туох санааттан тылбаастаатыІ диэн ыйыта ± ын . Хоруйдуубун . Киэбирэн да , улаханнык сананан да буолбатах , бэрдимсийэн да буолбатах . Кыґал ± аттан , дириІник хорутан ійдііґµнтэн бу тылбааска ылыстым . Олор туохтарый ? Бастатан эттэхпинэ , сахалар саІа µйэ ± э µктэннибит . Ааспыт µйэ ± э сахалар нуучча классическай литературатын , кини ніІµі аан дойду µтµікэннээх суруйааччыларын айымньыларын хото тылбаастаан , биґиги а ± а суруйааччыларбыт сахалыы тылбаас бэртээхэй оскуолатын А . Е . Кулаковскайтан , А . И . Софроновтан , Н . Д . Неустроевтан , П . А . Ойуунускайтан са ± алаан µіскэппиттэрин бары билэбит . Бу оскуола ситиґиилээхтик µлэлээґинэ саха литературатын бі ± іргіппµтэ , бары литературнай жанрдары тірµттээґиІІэ тирэ ± и биэрбитэ , сайдыы киэІ суолугар таґаарбыта , сайдыылаах литературалар эйгэлэригэр киллэрбитэ . Ити - историческай сайдыы дьоґуннаах кэрдиис кэмэ , ситиґиитэ . Бу процеска кыттыыны ылбатах саха суруйааччыта баар буолуо дии санаабаппын . Бары кыттыспыттара , бу хайысха ± а билигин да тахсыылаахтык µлэлииллэр . Иккиґинэн , саха тылбаастыыр оскуолата , мин санаабар , іссі саІа таґымІа тахсыан наада . Мин кірірбµнэн , онуоха тірµіттэр да ± аны баар буолуох курдуктар . Ылан кірµіххэ - бу Евразия материгын . Тіґілііх іркін ійµ айбыт норуоттар олороллоруй ? Узбек , персия , араб , кытай , Индия норуоттара . Биґиги олортон тіґі элбэ ± и тылбаастаатыбыт , а ± ыйах остуоруйаларыттан ураты ? Оттон олор биґиэхэ Россия ± а тардыстыылара , экономическай , бииргэ µлэлээґин хайысхаларыгар наадыйыылара сылтан сыл улаатан иґэргэ дылы . Чопчу Дьокуускайы да ылыахха . Православнай , католическай , мусульманскай ( мечеть ) итэ ± эл дьиэлэрэ бі ± і тутулуннулар . Аны буддистар тутаары оІостор сурахтара иґиллэр . Тутуохтара , ір буолуо суо ± а олоххо киллэрэллэрэ . Процесс барбыт курдук кірібµн . Ити тугу этэрий ? Ити этэр : бэрт сотору кэминэн биґиги Дьокуускайбыт Аан дойду религиятын ( итэ ± элин ) киининэн буолар туруктанан эрэрин ! Оччотугар тыґыынчанан сылларынан итэ ± эллээхтэринэн , культуралаахтарынан аа ± ынар наставниктар кэлэллэр , кэлэн да эрдэхтэрэ буолуо . Ону орооспот буолан , билбэт быґыылаахпыт . Культуралар алтыґыылара , духуобунай эйгэлэринэн чугасыґыылара іссі улаатар кэскиллээх . Бу кэлээри турар процесска " Саха норуота миэстэлэґэр кыахтаах дуо ? " - диэн санаа мин чімчікім иґигэр эргийбитэ ыраатта . Тыґыынчанан сылынан поэтическай ій - санаа µрдµк таґымын биэрбит , бу Омар Хайям курдук улуу дьонноох норуоттар культуралара ыга анньан кэлэн иґэр . Ону кірсіргі , кинилэрдиин ыллыктаґарга бэлэммит дуо ? Ол дьоґуннаах , сайдыылаах дьоннуун ыллыктаґар буоллахпытына , туох ханнык иннинэ кинилэр харахтарын далыгар µчµгэйинэн кістірµ оІоруох тустаахпыт . Ол туох хайысха буолуон сібµй ? Ол , мин санаабар , уус - уран тылбаас буолуон сіп . Онон эрэ ыллыктаґыахха сіп . Ол сайдыылаах , тыґыынчанан сылынан итэ ± эллээх , культуралаах дьон оІоґуллубут уус - уран тылбаас суолтатын , ба ± ардар , бэйэбитинээ ± эр ордук сыаналыахтарын сіп . Ґчµгэйгэ µтµінэн хардарар хардыылары оІордохторуна , кэскиллээх тэрээґиннэр кµірэйэн тахсыах этилэрэ . Онон биґиги сахабыт литературатын суруйааччылара уус - уран тылбаастары оІоруу саІа таґымыгар , эйгэтигэр киирэллэрэ наада . Хайа да кµн ій ыллыктаґар . Арай Омар Хайямы кыайа - хото тылбаастыахха . Оччотугар ол сайдыылаах дьон : " Ґтµі ± э µтµінэн хардарабыт , улахан суруйааччыларгыт айымньыларын тылбаастыа этибит " , - диэн турдуннар . Тіґі эрэ µчµгэй буолуо этэй ? ! Норуот баар , сайдыылаах , культуралаах эбит диэн , ба ± ардар , сэІээриэ , ійµі этилэр . Дьэ , ону хайдах тэрийэбит ? Итинник санаалар миигин эрийбиттэрэ , дьиІэр , ыраатта . Оттон Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылга тылбаастааґыным туґунан тугу этиэхпин сібµй ? 2007 сылга кыратык дьо ± ус кинигэнэн быктарбытым , ону тэІэ " Орто дойду сонуннара " хаґыакка бастакы холонууларбын бэчээттэппитим . Кэлин , дьэ дьиІнээхтик µлэлэґэн , бастакы хара µлэтин бµтэрэн , тылбааґы илиибэр ылан эрэ бараммын , дьон хара ± ын µірэтээри биэс суол биэриини эмиэ ити хаґыакка таґаартарбытым . Ону таґынан биирдиилээн до ± отторбор , бэл онноо ± ор композитор Аркадий Самойлов курдук киґи кµндµлээґинигэр мустубут сайдыылаах , µірэхтээх сахаларга Аркадийдыын иккиэн нууччалыытын - сахалыытын тэІинэн аа ± ан биэрэн турардаахпыт . СэІээрэллэр , ылыналлар . Бу боччумнаах µлэ оІоґуллан эрэрин туґунан итинтэн ордук дьоІІо - сэргэ ± э информацияны тиэрдэр кыа ± ым ити кэннэ суо ± а . Онон общественность бу µлэм хайысхатын билбэтэх буолбатах , билэр . Омар Хайям рубаиларын тылбааґын кинигэнэн таґаартарыы процеґыгар кимнээх кіміліспµттэрэй диэн ыйытарыІ саамай сіптііх . Хайа ба ± арар µлэ ійінні ± µнэ , ону ылынар - ійдµµр дьонноох буолла ± ына бастакы тирэ ± ин булар . Бу дэбигис кыайтарбат ірµтµ иилээґин - са ± алааґын олус диэн эппиэтинэстээх тµґµмэ ± ин бары кыґал ± атын µллэстибит , тиґэ ± эр тиийэ туруорсубут дьонунан - Саха сирин Суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы , М . Горькай аатынан Литературнай институт кириитикэ ± э салаатын ситиґиилээхтик µірэнэн бµтэрбит , литературнай критик идэтин баґылаабыт , СР культуратын µтµілээх µлэґитэ , эбэІки биллиилээх поэта , дириІ билиилээх Николай Романович Калитин суруйааччылартан бастакынан Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылбааґын рукопиґынан ( илиинэн суруллубутунан ) билсибитэ . Ол кэннэ кинигэни таґаартарар ба ± абын ійіібµтэ . Санаабын истибитэ . Бу µлэ туґунан сурук - бичик бэлэмнээбитэ уонна биир идэлээ ± ин , саха народнай суруйааччытын , Ил Тµмэн депутатын , эвен биллиилээх суруйааччытын Андрей Васильевич Кривошапкины кытары бу µлэ туґунан кэпсэтиини моой - ар ± ас ылынан са ± алаабыта . Ол тµмµгэр СР Правительствотын Председателигэр , билиІІинэн эттэххэ , Саха Республикатын Президенигэр Егор Афанасьевич Борисовка Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылбааґын кинигэнэн таґаарыы суолтатын быґааран сурук суруйбуттара , туруорсубуттара . Мин тус бэйэм Егор Афанасьевичтыын кэпсэтиибэр да ± аны аптарытыаттаах рецензия - туруорсуу наадатын тоґо ± олоон бэлиэтээбитэ . Хаґан сурук - бичик ситэн - хотон кини остуолугар ууруллубутун аа ± ан баран , Егор Афанасьевич Борисов бу кинигэ тахсыытын µбµлээґин боппуруоґугар µлэлэґэбин диэн тылын биэрбитэ . Ити курдук µлэбит кинигэнэн тахсара тµстэммитэ . Онон а ± а саастаах , олох муудараґынан толору биир идэлээхтэрбэр Николай Романович КалитиІІа уонна Андрей Васильевич КривошапкиІІа уонна биир дойдулаахпар Егор Афанаьевич Борисовка , рецензияларынан кіміліспµт учуонайдарга Ульяна Винокурова ± а , Виктория Яковлева ± а уонна суруйааччы Василий Ивановка , " Саха сирэ " хаґыат , " Полярная звезда " сурунаал редакцияларыгар , Саха Радиотыгар ійібµллэрин иґин тµгэнинэн туґанан ис сµрэхпиттэн махтанабын . Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылбаастааґын историятын утума - ситимэ кылгастык билиґиннэрдэххэ ситинник . Аны чопчу тылбаас туґунан этэбин . Омар Хайям рубаилара кинигэнэн бэчээттэнэн та ± ыста . Бу уґулуччулаах поэт , философ рубаиларын омуктар бэйэлэрин тылларыгар тылбаастааґыннара , история хара ± ынан кірдіххі , адьас соторутаа ± ыта са ± аламмыта . Тхоржевскай 1928 с . Омар Хайям рубаиларын тылбаастаан нууччалыы тылынан таґаарыа ± ыттан ыла киэІ Россия ± а маннык уґулуччулаах киґи баарын билбиттэрэ . Европа дойдулара ааспыт µйэ 50 - с сылларыттан са ± алаан бэйэлэрин тылларынан бу аатырбыт рубаилары саІардыбыттара . Тхоржевскай оІорбут тылбаастарын классическай тылбааґынан аа ± аллар , ол аата табыллыбытынан билинэллэр . Бары кэлиІІи таґаарыыларга барыларыгар кини тылбааґын туґаналлара да ± аны элбэ ± и этэр . Оттон кини кіІµл стилинэн тылбаастаабыта историческай литература ± а ыйыллар . Мин эмиэ кинини батыстым диэн этиэхтээхпин . Онуоха тірµіттэр бааллар . Ийэ тыл бэйэтин кыа ± ынан айымньыны ылынар уонна бэйэтин дьµґµлгэнинэн биэрэргэ кыґаллар . Ол иґин буолуо , биґиги А . Е . Кулаковскайбыт М . Лермонтов " Демонын " то ± о эрэ " Абааґы анда ± ара " диэн сµрдээх дириІник эІсэн эппитэ , П . А . Ойуунускай буолла ± ына , венгер революционнай поэтын Шандор Петефи " Саардары сайылаа ! " диэнин ( " Королей на виселицу ! " ) аатынан биэрбитэ уонна сµрдээх кэтит сµґµі ± µнэн бэриллибит нууччалыы тылга тылбаастааґынтан кини сэттэ эрэ сµґµі ± µнэн тµґэрэн бу классическай тылбааґын оІорбута . Ити тугу этэрий ? Ити этэр - ийэ тыл кыа ± ын саамай µрдµк таґымынан уус - уран тылбаас оІоґуллуохтаа ± ын , талбаастаммыт норуотун сµрэ ± э - быара хайдах ылынарынан бэриллиэхтээ ± ин этэр . Ону кіІµл тылбаас эрэ айыл ± ата кыайар . Оттон Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылга саІардыы туґугар ыарахаттардаах . Онуоха мин биир суол принциби тутустум , форма ± а хаайтаран ыгыллыыта - быгыллыыта суох автор санаатын саха киґитэ ылыныахтаах кэриІэр чугаґата сатаатым , ол иґин кіІµллµк тылбаастааґын ньыматын тутустум . Хайа ба ± арар µлэ чімчітµлµннэ ± инэ кыайтарбыт - кыайтарбатах ірµтэ кістір . Улуу А . Пушкин " Евгений Онегинын " сахалыы тылбаастаабыт Г . И . Макаров - Дьуон ДьаІылы : Хайдахтаах да тіґµµнэн Хамнаппатыннар дуу миигин , Хаалла ± ыІ буоллун " Онегин " Пушкины биэрэр поэт µµнэн СаІа аартык суолун астын , Бастаан миигин аа ± ан аастын ! - диэбитин ійдіін - санаан кэлэбин . Кэлэр іттµгэр Омар Хайям рубаиларын сахалыы тылга тылбаастааччылар бу биґиги µлэбитин билсэн - кірін ааґыахтара дии саныыбын . Ба ± ар , іссі ордук да тылбаастыахтарын сіп . Ол бириэмэ ирдэбилэ , ону ійдµµбµн . Мин биир суол ба ± а санаалаахпын : сахам норуота 20 - с µйэ ± э нуучча классическай литературатын хото тылбаастаан сµрдээх µчµгэй историческай суолталаах библиотекаланна . Аны 21 - с µйэ ± э онтон итэ ± эґэ суохтук тылбаастаммыт араб , персия , узбек уонна илиІІи дойдулар уус - уран литератураларын бідіІ маастардарын айымньылара сахалыы тылга тылбаастаммыт библиотеката норуоппар баар буолуон ба ± арабын . Бу саІа хайысха ± а , ба ± ар , бу мин дьо ± ус холонуум са ± алааґын курдук буоллар ханнык диэн ыраланабын , µлэ баар буолла , буолаары буолан Омар Хайям рубаилара . Ба ± а силэ бай ± алга эмтээх диэн мээнэ ± э эппэттэр , сахам норуота бу холонуубуттан уот - кыым ылаарай уонна салгыы µлэлэґээрэй диэн эрэллээх тылларынан бу дьо ± ус бэлиэтээґиммин бµтэрэбин . Сэмэн ТУМАТТЫЫН суруйааччы Василий ИВАНОВ кэпсэттэ . - - Үөрэх , наука муҥурун булбут суох . Үрдүк үөрэх диэн наука төрдүн билии . Үгүс устудьуон ону кыайбат . Тоҕо диэтэххэ , оскуола оҕону толкуйдуурга үөрэппэт , эбэтэр , эргитэн эттэххэ , оҕо бэйэтэ сүгүн үөрэммэт . Толкуйдуон сүрэҕэлдьиир . Оннук оҕоттон омук төннөр . Өксөкүлээх : « Төрүү илигиттэн түҥнэри төлкөлөппүт » диэн , ол оҕо туһунан суруйбут . Саха дьахтара оҕотун таптаан , « сымыыттааҕар бүтэй » гына иитэр . Оннук оҕолоох омук иннин көрүммэт буолар ! ( Салгыыта . Иннин хаґыат 73 , 74 № № - гэр кір ) . Олоххо арааґы кірбµт буолан , Уйбаан соґуйбутун биллэрбэккэ : " Хайа , бу туох буолан турдуІ , до ± ор ! Соторутаа ± ыта а ± ай бу дьон иннигэр кµлэн - µірэн илибирии - салыбырыы олорбутуІ , кыайар киґиІ мин эрэ эбит дуу " , - диэн киґитин іссі кµіртээн биэрдэ уонна иґигэр эмиэ кімµскэнэргэ бэлэмнэнэн бµтµннµµ тыІаан кэллэ . Анараа киґитэ дубинканан ма ± ыйан эрдэ ± инэ атын уолаттар СИЗО - ± а кими да кырбыыр бырааптара суо ± ун быґааран арыый да тохтоттулар . Ол да µрдµнэн киґилэрэ кыйытта - кыйытта кэлэн тµґэ сатаата , іссі тµµн камера ± ар киирэн кэґэтиэм диэн саана хаалла . Итинник бары " процедураны " ааґан хаайыылаахтар камераларын , дьэ , буллулар . Били , бэйэтин курдук уґуннаах кылгас эрэттэр , киргиз уонна Уйбаан бары биир камера ± а тµбэстилэр . Кинилэртэн ураты іссі хас да атын дьон бааллар . Билсэн - кірсін баран , бары оннуларын булан сыттылар . Уґун уол Сэргэй диэн эбит , Уйбаанныын тібіліґі сытар буолла . - Ити саха милииссийэ эйигин то ± о кырбыы сатаата , урут билэр этиІ дуо ? - диэн кини сэрэммиттии ыйытта . - Сахабын - ол иґин . Саха саха ± а итинник буолар , - диэн Уйбаан хоруйун ылан баран , Сэргэй сіп буолан саІата суох баран хаалла . Уйбаан хас да сыллаа ± ыта киґини ілірбµккµн диэн уорбаланан бу дойдуга биир камера ± а со ± ото ± ун µс кµн хонон турардаах . Ол " одиночнай камера " диэн быґыылаа ± а . Ол манныктан са ± аламмыта . Тугу гына сылдьыбыта буолла , Крытай ырыынакка биир нуучча эмээхсинэ килиэп ылыахпын харчынан сал ± аа диэн кірдіспµтµгэр , туох да кэпсэтиитэ суох сиэбиттэн хаґы эрэ ылан туттаран кэбиспитэ уонна хайыґан да кірбіккі ааґан истэ ± инэ , эмээхсинэ кэнниттэн батыґа сылдьан " Дьиэбин арыгыґыттар булан сордоотулар , ону µµртэлииргэ кіміліс " , - диэн уйадыйбыт куолаґынан кірдіґін барбыта . Уйбаан " кіміліспµччэ кіміліґµіххэ " диэн массыынатыгар олордо сылдьар табаарыстарынаан µс буолан тиийэн , эмээхсин дьиэтигэр арыгылаан аамайдана сылдьар бомж кірµІнээх дьону µµртэлээн таґаарбыттара , сорохторо іссі охсуллубуттара быґыылаа ± а . Эмээхсин ити дьон кµµстэринэн киирэн дьиэбин притон оІостоллор , хайыыр да кыа ± ым суох . Сололоох буоллаххына , іссі кэлэ сылдьаар диэн махтанар икки ааттаґар икки ардынан ытыы - соІуу хаалаахтаабыта . Хас да ый буолан баран , массыынанан ааґан иґэн Уйбаан " Ээ , били , эмээхсиІІэ таарыйан ааґыахха " дии санаабыта уонна аґа ± ас аанынан киирэн кэлбитэ эмиэ урукку курдук хас да киґи арыгылаан ампаалыктаґа сылдьаллара . Эмээхсин кинини тута билэн кырдьык - хордьук : " Бу саІа участковайбыт " , - диэн билиґиннэрэ охсубута . Ону истээт , арыгыґыттар бары таґырдьаны былдьаспыттара . Уйбаан бараары гыммытын эмээхсин " тохтоо , олоро тµс " диэн кірдіспµтэ . Дьиэ иґэ киґи тулуйбат амырыын сыттаа ± а , ол да буоллар Уйбаан кырдьа ± ас киґи кірдіґµµтµн быґа гыммакка кирдээх остуолга утары олорон , эмээхсин муІнаах кэпсээнин истибитэ . Кини бу куоракка хайдах кэлбитин , бииргэ олорбут киґитэ ыалдьан ілбµтµн , ілµін иннинэ квартиратын киниэхэ анаан хаалларар кумаа ± ы суруйбут буолуохтаа ± ын , онтон нотариуска сытарын харчыта суох буолан , кыайан ылбатын , аны паспорын мэрия былдьаабытын , онтон да атыны элбэ ± и - элбэ ± и кэпсээбитэ уонна бµтэґигэр куоракка туох да айма ± а суох киґи дьиэбиттэн µµрµлµннэхпинэ эмиэ ити киниэхэ киирэн арыгылыыр дьон курдук дьыл ± аланар кыахтаахпын диэн суІхарбыта . Бµтэґигэр дьиэ докумуонун бэйэ ± эр сатаан оІостор буоллаххына , биэрэргэ сібµлэґиэм этэ . Јскітµн эн миэхэ оччугуй чааґынай дьиэни ылан биэрэр , эбэтэр кыра харчылаан дойдубар ыытар буоллаххына , диэн кірдіґір кэпсээнин тµмµктээбитэ . - То ± о итини барытын эн миэхэ итэ ± эйдиІ , арай , мин мантан тугу эрэ куґа ± аннык туґана сатыахпын ба ± арыам ? - диэн Уйбаан эмээхсин этиититтэн сіхпµтµн биллэрбитэ . - Эн оннук гынар кыа ± ыІ суо ± а хараххар кісті сылдьар . . . Уйбаан кини аатын - суолун сурунан баран дьиэлээбитэ . Онтон мэрия ± а бэйэтин наадатыгар сылдьа таарыйа эмээхсин паспорын то ± о тутан сытыаралларын ыйыталаспыта . Иккис этээскэ олорор дьахталлар эмээхсин аатын истээт да Уйбаан кимин - тугун ыйыталаґан , квартира ± а кини сананыа да суохтаа ± ын сэрэтэн , дьиэни арыгыґыттар притоннарыгар кубулуппутун иґин бас билээччи буолбатах эмээхсини таґааран баран , мэрия ити квартираны бэйэтигэр ылаары сылдьарын биллэрэн , паспорт участковайга баарын ыйан , айдаан бі ± ітµн тардан кэбиспиттэрэ . Уйбаан итиччэ элбэ ± и биирдэ истибититтэн иґигэр кµлэ санаан баран , туґааннаах участковайы кірдµµ барбыта . Милииссийэ ± э квартираны СР ИДьМ ылан , участковайдарга биэриэхтээ ± ин иґитиннэрбиттэрэ . Эмээхсин эрэйдээх эппитэ кырдьык буолан иґэриттэн Уйбаан бу дьыаланы интэриэґиргээн барбыта , бэйэтэ да " рисковай " киґи буолан , дьарыктанан кірбµт киґи диэн санааламмыта . Салгыы билэн истэ ± ин аайы дьыала хос - хос тµгэхтэнэн барбыта . Нэґилиэстибэ кумаа ± ыта сытар нотариуґа дьиэни мин ылабын диэн суоттанара биллибитэ , аны эмээхсин квартиратын анныгар олорор кыахтаах коммерсант киґи тардыґар сура ± а иґиллибитэ . Јссі социальнай харалта хара ± а эмиэ хатаммыта ырааппыт буолан биэрбитэ . Туохха эрэ ыстарааптаммыт харчытын тіліін Уйбаан участковайтан эмээхсин паспорын былдьыыр кэриэтэ тутан тахсыбыта . Били , нотариустан киирэн тілінµіхтээх харчытын тіліін нэґилиэстибэ кумаа ± ытын ылбыттара . Атын нотариуска киирэн , атыы - эргиэн дуогабарын оІостон кэбиспиттэрэ . А ± ыйах хонук иґигэр , били , квартираны харахтарын далыгар ылан былдьаґар санаалаах сылдьыбыт бары тэрилтэлэр , дьон илиилэрин эрэ соттон хааларга тиийбиттэрэ . Эмээхсин дойдубар барыам этэ диэбитигэр сібµгэр харчылаан , билиэтин ылан биэрэн , дойдутугар Новосибирскай куоракка кітµтэн кэбиспитэ . Итини сэрэйбэккэ хаалбыт , били , квартираны маныы сылдьыбыт дьон эмээхсини сµтµктээн УйбааІІа тахсан кэлбиттэрэ . Хаґаайканы ілірін баран , дьиэни бас билэн эрэр быґыылаах диэн уорба сайабылыанньаны суруйан туттаран хаайтаран кэбиспиттэрэ . Били , эмээхсин Новосибирскайга кіппµтэ аэропорт регистрациятыттан уонна Новосибирскайга кини тыыннаа ± ын туґунан кумаа ± ы кэлиэр диэри кини ілірµµгэ уорбаланан хааллан сыппыта . Сарсыарда туруІ диэн хаґыыттан уґуктан кэллэ . Уруккуттан атына диэн , манна сарсыарда аайы душка сууннараллар эбит . " Сµµрµµнэн , сµµрµµнэн , тµргэнник , тµргэнник " дии - дии кірµдµір икки іттµгэр дубинкаларынан оонньуу турар милииссийэлэр икки ардыларынан туруусугунан эрэ охсулла сыґа - сыґа сµµрµµнэн барар эбиккин . Кµнµс камера аана аґылынна , тойон алкоголиктар ким эмэ уулусса ± а µлэлии тахсар ба ± алаах баар дуо диэн ыйытыылаах киґи киирэн кэллэ . Икки киґи кэнниттэн µґµс киґинэн суруйтаран таґырдьа та ± ыстылар . Сааскы сып - сылаас ылааІы халлаан барахсан µчµгэйиэн , бу тутуллан хааллыбыта иккис эрэ кµнэ гынан баран , ахтыбыт да эбит . Хаайыы никсик сытыттан сибиэґэй салгыІІа тахсан мэйиитэ эргийдэ , тµіґµн муІунан хаста да толору э ± ирийэн баран , били , кинилэри µлэлэтэ таґаарбыт киґини батыґан тимир эрэґиэІкэ олбуортан тахсан кэллилэр . Бу тахсыбыт дьон соруктара диэн сарайтан дьиэни тула тµспµт хаары ыраастыахтаахтар эбит . Бу хаары бу турар массыына ± а тиэйиэхтээххит , мин кэлиэхпэр диэри бµтµіхтээх диэн дьаґайан баран , киґилэрэ баран хаалла . Бу тахсыбыт дьон кини дьаґалын толороллоругар мас курдук эрэнэр быґыылаах . Уйбаан санаата атын этэ . Кыра дьуґуурка дьиэтэ баарыгар баран истэ ± инэ " Уйбаан " диэн хаґыы иґиллибитигэр , хайыґа тµспµтэ , ыала киґи Коля турар эбит . Хайа тугу гына сылдьарый , диэн кірбіті ± µн кірін соґуйбут а ± ай . Кини майор чыыннаах ИДьМ µлэґитэ . Дьиэбэр субуоннаан таІас а ± алтарыам этэ , кытаат эбэтэр эн субуоннаа тµргэнник кэллиннэр диэбитигэр киґитэ дьуґуурка ± а батыґыннаран киллэрдэ . Арай , бу сиргэ билэр уолаттара бі ± і олороллор эбит . Бары соґуйуу бі ± і буоллулар . Тµргэн µлµгэрдик дьиэтигэр субуоннаан дьаґал бі ± інµ ыыттылар . Табах кірдіібµтµгэр хас да хааны туттардылар . Аны таґырдьа тахсан табахтыы турда ± ына уон сыл биир кылааска µірэммит уола , Миитэрэй , тиийэн кэллэ . Јр кірсµбэтэх дьон дьикти сиргэ кірсін µірµµ бі ± іті буоллулар . Миитэрэй тµргэн µлµгэрдик футболкатын уста охсон биэрдэ . Аны ол турдахтарына Уйбаан уола маІан иномарканан кітµтэн кэллэ . ТаІас - сап бі ± ітµн а ± албыт , ол таІаґын , били , дьуґуурка ± а киирэн уларыттан адьас атын киґи чиккэс гына тµстэ . Уолуттан тахсан хайдах манна тµбэґэн хааллым диэн ыйыппытыгар , уола : " Паапа µчµгэй ба ± айытык дьиэ таґыгар біх хомуйа сылдьыбытыІ , онтон эмискэ ба ± айы итирэн хаалбыт этиІ . Маама саІараары гыммытыгар кыйаханан турбутуІ . Итириккэр кыйаханнаххына хайдаххын бэйэІ билэ ± ин , ол иґин биґиги бары тута НамІа куоппуппут . Ол куотан иґэн маама аны паапа со ± отох хаалан дьиэ ± э ону - маны гыныа диэн милииссийэ ± э субуоннаабыта . Маама кими кытта кэпсэтэн таґаартарабын диэн ыйыттарар , - " диир . Сордоох ол иґин да ± аны бэйэм буруйдаах эбиппин диэн буруйдана санаатар да , іс - са ± а буолбут курдук туттан , " Бэйэ ± ит туттара - туттара сымайанан таґаартара сатаамаІ , киэр буол ! Та ± ыстахпына дьэ кэґэтэлиэм " , - диэн саанна . ДьиІэр , сордоох ійдіі ± ір дьиэтигэр мас курдук кіні киґи . Бу уолаттарын тіґі да іріґілінін бэйэтин са ± а буолтарын иґин , хам тутаттаан ылан сыллаталыы сылдьар идэлээх . Ол сылланнахтарына эмиэ биир кµлµµ - салыы , дьиикэйдэр улаатан сыллаппат буолбуттар диэн . Уола кµлэ - кµлэ элэс гынан хаалла . Уйбаан , били , киґини кытары бииргэ µлэлии тахсыбыт дьоннорун кытары µлэлии сылдьалларын ыІыртаан ылан табах биэрдэ . " Чэ , коммунизмы кыайан тутуохпут суо ± а , табахтааІ " , - диэн буолла . Хантан эрэ , били , кинилэри µлэлэтэ таґаарбыт киґилэрэ хаамыы - сиимии бі ± і буолан тиийэн кэллэ уонна то ± о а ± ыйа ± ы µлэлээтигит диэн дьонун µрдµгэр тµстэ . Уйбаан туораттан кірін турда ± ына бу кыра со ± ус гынан баран , толору эттээх - сииннээх киґи орто со ± ус чыыннаах , сібµгэр со ± ус тойон быґыылаах , дьэ сутурук µлэтигэр ба ± ас µчµгэй эбит . Били , сордоохторун µлтµ сынньаталаан кэбистэ . " Илдьирийбит таІастаах киґигит ханнаный ? " , - дии - дии доппуруос бі ± і тµґэрдэ . Маны кірін туран , бу барыта маннык майгылаах дьон µлэ ± э киирэллэр дуу эбэтэр бу µлэ дьону маннык кырыктаах оІороро дуу диэн мунаарда . Быстыахтара - ойдуохтара дуо , дьоно киґиІ ол турар диэн ыйан биэрдилэр . Били , дьонун курдук кіІµл охсуолаан , тэбиэлээн кэбиґээри гынна быґыылаах . Туох да харса суох хааман кэлэн охсубут уІа сутуруга блоктаммыт хаІас илиигэ баран иІнэ тµстэ . Тэппит уІа ата ± а халбарыс гыммыт киґини сыыґа тэбэн атын сир диэки ааґа турда . Уйбаан , дьиІэр , утары охсоору гынан баран , ИДьМ таґыгар охсуґа сылдьыан ба ± арбата ± а . " Сэрэн эрэ , до ± ор , мас буолбатахпын ! " , - диэн тимир - тамыр курдук саІарбыта . Ити икки ардыгар дьуґуурка тµннµгµнэн кірін олорбут уолаттар тахсан , анараа киґиэхэ убайбытын тыытыма диэн хаґыытастылар . " Дьэ , тµµн спецназтары илдьэ киирэн тыыІІын иґиллиэм ! " , - диэн маатыры бі ± інµ тµґэрбит киґиэхэ " Эн дьону тµµн спецнаґы киллэртэрэн µлтµ сыстаран іліртірір эбиккин . Ол иґин хаайыыга киґи бі ± і ілір эбит . Мин µґµс камера ± а баарбын " , - диэн кµіртээн биэрдэ . Оо , дьэ , бу саха дьоно уґун - киэІ санаалаах холку да дьон буолаллар этэ . То ± о бэрдэй , булуллан да бу µлэ ± э киирэллэр эбит . Талбыт курдук то ± о бу саха буолла да охсубут , тэппит , ата ± астаабыт киґи диэн санаалаахтарый диэн бµгµІІµ кµІІэ дьэ иккиґин бэйэтин сахатын дьонун сі ± і санаата . Ити спецназтары тµµн киллэрэн кэґэттэриэм , іліртірµім диэн сааныы оло ± о суох , СИЗО µлэґиттэрэ хайа эрэ киґи ба ± а санаатын толорон тµµн ааны аґан биэрбэттэрэ чахчы . Ол эрээри билиІІи олоххо туох барыта буолуон сіп курдук . Чэ , Айыы ТаІара бэйэтэ билиэ буолла ± а . Камераларын иґэ бэ ± эґээІІи курдук буолбатах , хаайыылаахтар арыый сэргэхсийбиттэр . Онно - манна білµіхсэн олорон сэґэн - тэппэн ырааппыт . Иван АЛЕКСАНДРОВ : ( Бµтµµтэ бэчээттэниэ ) . Доруобуйа харыстабылын Бµтµн аан дойдутаа ± ы тэрилтэтэ ( ВОЗ ) саба ± алыырынан , аан дойдуга искэн ыарыыта тар ± аныыта 1999 - 2020 сс . икки тігµл улаатар чинчилээх ( 10 - 20 мілµйµіІІэ тиийиэн сіп ) . Ол да буоллар искэни , тіґі да цивилизация ыарыыта диэбиттэрин иґин , сайдыылаах дойдуларга ыалдьааґын уонна ілµµ а ± ыйаан эрэллэрин бэлиэтииллэр . Россия онкологтара , учуонайдара 2012 с . диэри ілµµ ахсаанын 4 бырыґыан тµґэрэргэ суоттаналлар . Саха сиригэр сылга 2300 кэриІэ киґи бастаан ыалдьыбыта бэлиэтэнэр . Кинилэртэн 37 бырыґыаннара ыарыыларын бµтэґик тµґµмэ ± эр тириэрдэн эрэ баран кэлэллэр . Искэннээх ыарыылартан ілµµ республика ± а иккис миэстэ ± э турар , ыйга 100 - чэ киґи кµн сириттэн кµрэнэр . Россия ± а бастакы миэстэни тирии искэнэ ылар буолла ± ына , Саха сиригэр бастакы миэстэни тыІа рага ылар ( 18 % ) . Ити тымныы климаттаах сиргэ олорорбутунан , социальнай балаґыанньабытынан , куґа ± ан дьаллыктарга ылларыы элбэ - ± инэн быґаарыллар . Иккис миэстэ ± э - эмиий ( 9 , 3 % ) , µґµс миэстэ ± э - куртах ( 9 , 1 % ) , салгыы быар - ( 7 , 2 % ) , оґо ± ос искэннэрэ тахсаллар . Уодаґыннаах ыарыыны утары охсуґарга µчµгэй дьиэ - уот , материальнай - техническэй хааччыллыы элбэ ± и быґаарыахтаа ± а . Республика - таа ± ы диспансерга ( кылаабынай быраас - CР µтµілээх бырааґа Петр Каратаев ) Саха сирин ыары - ґахтара бары эмтэнэллэр . Бу балыыґа стандартка ханан да эппиэттээбэт дьиэ ± э µлэлии - хамсыы олорорун элбэх киґи билэр . Онкология саІа дьиэтэ тутулларын туґунан СР Президенэ Михаил Николаев Ыйаа ± а іссі 1996 с . тахсыбыта . Икки корпустаах саІа дьиэ бырайыага билиІІитэ кумаа ± ыга эрэ баар . 2009 с . искэни утары охсуґууга ыытыллыбыт регионнаа ± ы научнай - практическай конференция µлэтэ э ± эрдэ тылтан са ± аламмытын ійдµµбµн . Онуоха СР Доруобуйа харыстабылыгар министерствотын µрдµкµ салалтата онкология диспансерын тутууну 2011 сылтан са ± алыыр туґунан иґитиннэрбитэ . Атын регионнартан кэлбит ыалдьыттар эмиэ µірµµбµтµн µллэстэн дохсун ытыс тыаґынан уруйдаабыттара . . . Сыл са ± аланна да , билиІ - Іитэ туох да уларыйыы тахсара кµµтµллµбэт . Оттон дойдуга доруобуйа харыстабылын саІардыы улахан тосхоло ылылынна , сіптііх µп кірµлµннэ . Арай кэлэр 2 сылга республика улуустарыгар 32 онкологическай кабинет аґыллара киґини µірдэр . Ыарыы сибикитин миэстэтигэр билэн , киин куоракка бэрэбиэркэ ± э ыытыы ыарыыны утары охсуґарга улахан олук буолуо ± ар эрэниллэр . Ону таґынан скрининг чинчийиилэрин ыытарга аныгы тэриллэринэн хааччыйыыга бол ± омто ууруллара былааннанар . Ити µлэлэри барытын улуус муниципальнай тэриллиилэрин баґылыктара уонна кылаабынай быраастара ійµµллэрэ , бигэ тирэх буолаллара ирдэниллэр . Надежда ЕГОРОВА « Ленагаз » икки µлэґиттэрэ бу ірібµлгэ Хатаска сітµілµµ сылдьан икки о ± ону кытта - биирэ 13 саастаах кыыс уонна 5 саастаах уол о ± о - ууга былдьаннылар . Бииргэ сітµілµµ сылдьыбыт дьон этэринэн , бары биир кэмІэ биэс мµнµµтэ иґинэн , кірµіх бэтэрээ іттµгэр саІата - хаґыыта суох сµппµттэр . Дьокуускайдаа ± ы Тыа хаґаайыстыбатын академиятын " туйгуннук " бµтэрбит Константин Степанов ССТХНЧИ мэктиэлээґининэн прикладной биотехнология Москватаа ± ы государственнай университетын аспирантуратыгар µірэммитэ . Обнинскайдаа ± ы лаборатория ± а лактобифодол диэн ветеринарнай препараты оІорон таґаарыыга µлэлэспит уопутугар оло ± уран , 1999 сыллаахха сµіґµ ас буґарар органнарын микробактерияларын чинчийэн диссертациятын ситиґиилээхтик кімµскээн , ветеринарнай наука кандидата буолбута . Билигин ССТХНЧИ - ка сµіґµттэн ылыллар бородууксуйаны астыыр - таІастыыр лабораторияны салайар . Диссертациятын тематын салгыы сайыннаран , киґи уонна дьиэ кыылларын ас буґарар организмнарыгар туґалаах микробтары чинчийэр уонна саха тірµт астарын микробиологическай саcтааптарын µірэтэр . - Бу саха µрµІ аґын оІоруу технологиятын туґунан монография та ± ыста , - Константин Максимович саха аґын іІнііх хаартыскатынан киэргэтиллибит тастаах дьо ± ус кинигэни кірдірір . - Биологическай наука доктора , профессор Алексей Федорович Абрамов салайааччылаах институт ученайдарын µлэтэ . Манна саха µйэлэртэн илдьэ кэлбит хайах , чохоон , кµірчэх , быырпах , суорат , тар курдук тірµт астарын технологията оІоґулунна . Хас биирдии кірµІ биологическай састааба , байытар эбии эттигэ чинчийиллэн , µірэтиллэн , промышленнай тірµккэ оло ± уран астыырга уонна тар ± атарга анаан рецептурата ырытылынна . - Оччотугар , национальнай бµлµµдэбит норматив быґыытынан эрэ астанна ± ына киэІ эйгэ ± э тахсар кыахтаах буолла ± а дии ? - Оннук . Ити билигин ма ± аґыыннарга , ырыынакка бородуукта арааґа тардыллан турар . Биирдэ санаан кірдіххі , ас астан улахан уратыта суох курдук буолуон сіп . Ол эрээри , хайа да ± аны бµлµµдэ састааба тус - туґунан . Кэлии астар араас кырааскаларынан , эбииликтэринэн тумаламмыт буолаллар . Ол соро ± о киґи доруобуйатыгар соччо µчµгэйэ суо ± унан охсуон сіп . Оттон биґиги µрµІ аґы бэйэбит сирбитигэр - уоппутугар µµнэр отоннорунан , сир аґынан уонна отторунан байытарга сµбэлиибит . Холобур , кµірчэххэ , тарга уулаах отону , хапта ± аґы , сугуну , онтон суоракка отону таґынан кыа угун , унньууланы кутуохха сіп . Јбµгэбит µгэґин сіргµтэн . Ылан кірµіххэ кымыґы . Бу биэ µµтµнэн оІоґуллар аґытыллыбыт утах , онтон ынах µµтµнэн оІоґуллубуту , арааран , быырпах дэнэр . Билигин ынах µµтµнэн оІорон баран кымыс диэн ааттыыр утахтара биэ кымыґыгар да ± аны эбэтэр былыр оІоґуллар быырпахтарга да ± аны ыраа ± ынан маарыннаабат . Биэ кымыґа иІэмтэлээх эттиктэринэн , организмІа чэпчэкитик иІэр саахардарынан , С битэмиининэн баай буолан , кµµґµ - уо ± у биэрэр , сылааны таґаарар уонна сыстыганнаах ыарыылары утары охсуґарга кіміліґір . Киґиэхэ кµІІэ ортотунан 50 мг " С " витамин наада , онтон улахан но ± оруусканы толоро сылдьааччы наадыйыыта итинтэн 2 - 3 тігµл улахан . Маны кымыстан толору ылыахха сіп . Ол иґин , урукку дьон барахсаттар " хара " аґа суох , аІардас кымыґынан сылдьан сайыны быґа оттууллара дии . Билигин хас биирдии асчыт бэйэтин ньыматынан кымыстыыр . Ити эрээри , чинчийии кірдірбµтµнэн , сорохтор кымыстара ирдэбилгэ эппиэттээбэт буолан , маассабай атыыга тахсар кыахтара суох . Ол иґин , ученайдар саха кымыґын , сырьетун булуутуттан , бэлэмнээґиниттэн са ± алаан , астанан кутуллуутугар , сууланыытыгар , тоІоруллуутугар тиийэ , бары технологическай усулуобуйатын оІордулар . Бу кэскиллээх µлэни са ± алаан аны о ± олорго иґэрдиллэр уонна эмтииргэ аналлаах кымыґы µірэтэ сылдьаллар . Онон , кымыґы ыґыахха эрэ иґэргэ анаан буолбакка , мэлдьи иґэр утах оІостуохтаахпыт . Республика ± а тіґі элбэх кымыс оІоґуллар кыахтаа ± ый ? - Ґчµгэйдик тэрийдэххэ , нэґилиэнньэ наадыйыытын хааччыйар бородууксуйа оІоґуллуон сіп . Бас билии кірµІµттэн тутулуга суох бары хаґаайыстыбалартан 4 - 5 тыґыынча биэни талан ыыр кыах толору баар . Саха биэтэ мэччирэІ кэмигэр , 5 ый устата , 1 , 5 тыґ . л µµтµ ыатыан сіп диэн ученай Т . В . Аммосова дакаастаан турар . Онон , сыал - сорук туруорунан идэтийии , унньуктаах µлэ уонна биллэн турар , ійібµл наада . Билигин республика ± а астыыр ситим ата ± ар турда , сµіґµ иитиитинэн идэтийэр улуустар ахсын кэриэтэ аныгы технологиянан сэбилэммит аґылык комбинаттара бааллар . Манна арыы , суорат , чічігій , сµігэй хастыы да ± аны кірµІэ оІоґуллар . Ону таґынан , саханы саха дэппит µрµІ аспыт - бутугаспыт , тарбыт уонна биллэн турар , кымыспыт , быырпахпыт дэгиттэр астаныахтаах . Оччотугар эрэ бастатан туран , тірµт µгэстэри сіргµтµµ , производство тобо ± о суох буолуута ситиґиллиэ итиэннэ олохтоох бородууксуйа кэлии аска кµінтэппэт балаґыанньата µіскэтиллиэ . Онуоха бу монография асчыттарга , технологтарга суолдьут сулус буолуохтун . Аайа НОВИКОВА . - - Онтум эмиэ остуоруйалаах . Шойгу кэлэ сылдьыбыта . Онуоха туох боппуруоһу , хайдах биэрэбитий диэн толкуйдааһын бөҕөҕө түспүппүт . Онтон киитэрэйдээтим , Шойгуга этэбин « бу баартыйа кыахтаах баартыйа , эһиги кыахтаах баартыйа дьоно дойду тыын кыһалҕатын быһаара сылдьаҕыт » диэн . Киһим үөрдэ аҕай , « маладьыас » диэтэ . Онтон « СГУга 9 тыһ . устудьуон үөрэнэр . 3 тыһ . - та эрэ уопсайга миэстэлээх , биһиэхэ 1 , 5 тыһ . миэстэлээх уопсайда тутуҥ » диэтим . Уонна Устудьуоннар сүбэлэрин ааттарыттан сурук туттардым . Өтөр буолан баран , Москубаттан официальнай харда кэлбитэ . « РФ бюджета , кыттыгас , өрөспүүбүлүкэни кытары үбүлээһин быһыытынан , уопсай тутарга бэлэм » диэн . Онуоха , бу тылларыгар турар дьон эбит диэн , улаханнык сэргээбитим . Оҕотун туһугар барарын харчыта да суоҕа тохтоппотох . Саха сиригэр быраастар « Петербурга ый буолуоҕуҥ , анаалыс , эмп - барыта харчы буолуо » диэбиттэр . Ол эрээри элбэх харчыны кыайан булбатах . Баара - суоҕа балтараа эрэ тыһыынчатынан оҕотун быыһыырга анаммыт болдьоммут кэмин куоттарымаары , харса суох айанныы турбут . Бу түбэлтэ Ґіґээ Бүлүү балыыґатын үлэтэ мілтіҕүн , бэрээдэк , эппиэтинэс диэн тірүт суоҕун кірдірір . Реанимациябыт от ыйыттан , үлэґиттэр уоппускаҕа баран , сабыллан турбута . Ол күн суоппар , диспиэччэр холуочук үлэлии сылдьаллар этэ . Аны , « вызов сурунаалын » кірбүппүт , били , эппит икки « вызовтара » отой да суох ! Бастакы ыІырык - 20 ч . 10 м . оІоґуллубут . Ама даҕаны , 22 ч . 30 м . онно сылдьыбатахтара биллэр . Биир да быраас биґиги ыксаабыппытыгар кімі буолбата . Јрібүл күн буолан , дьиэлэригэр олорбуттара . Ол гынан , саатар , реанимация үлэтин сіпкі тэрийбэтэхтэрэ . Ґс киґилээх реанимация биригээдэтэ 40 мүнүүтэ буолан баран кэлбиттэрэ да , сонно : « Бүттэ ! » - диэн тахсыбыттара . - - Суох . Истиэхпин баҕарбаппын . « Көрөөччү ирдэбилэ » диэн ааттаан солуута суоҕу , биир күннээх ырыалары тыаһаталлара элбэҕэ бэрт . Дьиҥинэн , араадьыйа бэйэтэ көрөөччүнү , истээччини иитиэхтээх этэ буоллаҕа . Арассыыйа үбүн - харчытын миниистирэ Алексей Кудрин бу күннэргэ пенсионнай сааһы үрдэтэр туһунан эмиэ эттэ . Бу сырыыга кини чуолкай биэс сылга ыытыллар былааннаах этиини киллэрдэ . Эр дьоннор 65 саастарын , дьахталлар 60 саастарын туоллахтарына пенсияҕа тахсар бырааптаах буолалларын өссө төгүл дакаастаан дакылааттаата . Дойду бүддьүөтүн үлэлии сылдьар нэһилиэнньэ харчытынан уонна пенсионердар харчыларынан саба тутан байытаары гынар буоллаҕа дуу ? Ама , оннук эрэ суолунан дойду байыан сөптөөх дуо ? Элбэх киһи этэринэн , маннык уларыйыылар үчүгэй сайдыылаах олоххо тиэрдибэттэрэ буолуо . Эбэтэр Кудрин урут социальнай харысхал миниистиринэн олорбут Зурабов курдук нэһилиэнньэ үөҕүүтүгэр киирээри гынар дуо ? Адьас , аҕыйах хонуктааҕыта , дьокуускайдар уонна нерюнгриларга лимиитэ суох тарыыпка киирэр кыахтаннылар . « Сахателеком » нөҥүө . Оттон атыттар уочараттара хаһан кэлэрий ? Бу нэдиэлэ ± э республика Правительствотын Председателэ Е . А . Борисов салалтатынан анал біліх Ґіґээ Бµлµµ уонна Бµлµµ улуустарыгар сылдьан оттооґуІІа µіскээбит уустук быґыыны - майгыны кытары билистэ . Біліххі республика µбµн министрэ В . А . Новиков , " Управление мелиорации и сельхозводоснабжения " ГУ начальнига А . А . Гуляев уо . д . а . эппиэттээх салайааччылар сылдьыспыттара бу улуустарга ураты бол ± омто ууруллубутун туоґулуур . Салгыы » Егор Борисов уоппускаҕа барыан иннинэ , сыл саҕаланыыта тутууга , коммунальнай хаһаайыстыбаҕа , тыа хаһаайыстыбатыгар , геологическай чинчийиигэ , IT технологияҕа о . д . а . атын салааларга үлэһиттэригэр сорудах биэрбитин туһунан кэпсээтэ . Сылы быһа туох үлэ барыахтааҕын чопчулаабыт . Уоппускатын кэнниттэн Москваҕа сылдьан федеральнай тойоттору кытары көрсөн кэпсэппит . В . Путинныын кытары кэпсэтэн эргэ дьиэлэри көһөрүүгэ эбии үп көрдөрбүт . Саха сиригэр эргэ дьиэ уопсай дьиэ ахсааныттан 15 % - нын ылар . Арассыыйаҕа ити бырыһыан 3 , оттон Илин Уһукка 5 % . Ол кэнниттэн а5а сүбэтин чилиэннэрэ кулун тутар 31 күнүгэр мустан мунньахтаатылар , биир сүбэнэн бэрэссэдээтэлинэн Трофимов Петр Николаевиһы таллылар . Нэһилиэнньэ5э доруобай , чөл оло5у кө5үлүүр сыаллаах үлэлиэ5э . Соруктара : нэһилиэк оло5ор эр дьон активноһын үрдэтии ; о5ону иитиигэ а5а оруолун үрдэтии ; тус бэйэ холобурунан о5ону , ыччаты иитии ; иллэң кэми туһалаахтык атаарыы ; спорка кө5үлээһин , о5о кыра сааһыттан олоххо көхтөөх буолуутун ситиһии , о5о дьо5урун , кыа5ын таба көрөн сайыннарыы . А5алар общественнай хамсааһыннара нэhилиэккэ саңа сүүрээни , сэргэхсийиини киллэриэ . Доступ к сайту бесплатен для пользователей Экспресс - Сеть , Гелиос - ТВ , ЯГУ , Наука , Оптилинк , Сахаспринт и по льготному пиринговому тарифу для сетей ADSL и " Столица " ( 7 коп . / 1 мб ) . Быйыл эрдэттэн саба ± алаабыттарын курдук , кµґµммµт балачча уґуннук туран биэрдэ . Хаар ілгімнµк тµґэ илик буолан , халтарааІІа халтарыйан , балыыґа киґитэ буолан хааларыІ манан дьыала буолбатах курдук . Маннык кµннэргэ эмискэ эчэйбит , илиитин - ата ± ын тоґуппут дьон бары биир сиргэ - Республикатаа ± ы 2 № - дээх балыыґа ± а киирэргэ кµґэллэллэр . Киин куораппытыгар травматология отделениета суо ± унан , улуустар уонна куорат ыарыґахтара манна кімµскэлгэ наадыйан кэлэллэр . Ол да иґин эчэйбит , кырбаммыт , уІуохтара тостуулаах дьоІІо балааталарга миэстэ суох буолан , киирбит ыарыґа ± ы кірµдµіргэ сытыараллар . Кырдьыга , киґи істіі ± ір да ба ± арбат хартыынатын бу отделение кірµдµірµгэр а ± ыйах да мµнµµтэ буолбут киґи итэ ± эйэр . Бµгµн биґиэхэ Республикатаа ± ы 2 № - дээх балыыґа - Суґал медицинскэй кімі киинин травматология ± а отделениетын сэбиэдиссэйин э . т . Анатолий Николаевич Горохов илиини - ата ± ы тоґуппат , саахалга тµбэспэт туґуттан тугу гыныллыахтаа ± ын туґунан сµбэлиир . - КірірµІ курдук , отделениебытыгар ыарыґахтар сыл аайы элбии тураллар . Урут 60 куойка ± а уонна эрдэттэн былааннаммыт 2 ыарыґа ± ы киллэрэн эмтиир усулуобуйалаах курдук этибит . Кыара ± ас да буолларбыт , эбии 20 куойка кірµллµбµтэ эрээри , ыарыґах ахсаана а ± ыйыахтаа ± ар элбии турар . Онон µлэбит хайысхата да уларыйарыгар тиийэр . Урут киирбит ыарыґа ± ы ый курдук эмтиир буоллахпытына , билигин халымар эрэ буоллар тастан эмтэнэригэр сµбэлиибит . Кини оннугар атын ыарыґах киириэн наада . " Доруобуйа " национальнай бырайыак чэрчитинэн регионнарга Травматология кииннэрэ аґыллаллар , биґиэхэ да ± аны хаґан эрэ эмиэ кµн тыгыа диэн эрэниэхпитин ба ± арабыт . Эчэйии то ± о элбиирий ? - Сатыы киґи эчэйиитин уонна суолга дэІ - оґол тахсыытын сµрµн тірµіттэринэн техника балысханнык элбээґинэ , ол аайы суолларбыт туруктара мілтііґµнэ буолар . Ити боппуруоґу хаґан µрдµкµ былаастар быґаарыахтарын кµµтэн олорбокко , хайдах харыстанары сатыыр , билэр кідьµµстээх . Сатыы киґи светофорга эрэнэрэ бааламмат . Быраабыла быґыытынан кµіх уот умайда да , уулуссаны туораабытынан барар . Оттон итирик эбэтэр умайа да турар кµіх уокка ааґар , халтарааІІа массыынатын сатаан тохтоппот суоппардар элбэхтэр . Сатыы да , уруулга да олорор суоппардар муІутуур бол ± омтолоох буолуІ , бэйэ - бэйэ ± э тулуурдаахтык сыґыаннаґыІ диэн сµбэлиэм этэ . Сатыы киґи массыына олус тµргэнник иґэрин кірді ± µнэ , тохтоон кµµтэрэ ордук . А ± ыйах мµнµµтэ ыксаан , бµтµн оло ± у сарбыйыахха , инбэлиит да буолуохха сіп эбээт . Бэйэм массыыналаах буоларбынан эттэхпинэ , кыґын уонна сайын массыынаны ыытар диэн олох атын , ыытар дьо ± уруІ уларыйыахтаах . Халтараан кэмигэр суоппардар массыыналарын техническэй туругун кірµнµіхтээхтэр . Оттон быраас быґыытынан быґаардахпына , куттал суох буолуутун хааччыйар кур ( " ремень безопасности " ) тіґілііх киґини абырыыра буолуой ? Омос санаатахха - соччо наадата суох курдук . Онноо ± ор ханнык массыыната кыайан быґаарыллыбат буолуор диэри хампарыйбыт техника ± а курдаах олорбут киґи тыыннаах хаалара баар суол . Биґиги сыл аайы ГАИ µлэґиттэригэр бастакы кімінµ хайдах оІорор туґунан инструктаж ыытабыт . Ити милиция , ГАИ , баґаарынай чаас µлэґиттэрин профессиональнай эбээґинэстэригэр киирэр . Хомойуох иґин , бары сатыыр уонна кыґаллар буолбатахтар . Иккиґинэн , сыыґа - халты туттан , халтарыйан илиини - ата ± ы тоґутуу элбэх . Дьахталлар олус µрдµк хобулуктаах , кыара ± ас , табыгаґа суох атах таІаґын кэтэллэр . Итинник атах таІаґа халтараан кэмигэр илиини - ата ± ы тоґутарга бастакы хардыы . Ґрдµк хобулуктан атах бµлгµрµйµµтэ элбэх . Эр дьоннор бэрбээкэйдэрэ тостор . Кинилэр ордук эчэйиини ылыахха сіптііх ыарахан µлэлэргэ сылдьаллар да , эмчит кімітµгэр наадыйыылара дьахталлардаа ± ар а ± ыйах . Илии - атах тостуутугар остеопороз - уІуох синньээґинэ уонна кэбирээґинэ сµрµн " кіміліґііччµ " буолар . Ґгµс киґи олорон эрэ µлэлиир , а ± ыйахтык хамсанар , этин - сиинин сайыннарбат , консервированнай аґылыктарынан µлµґµйэр . Ол тµмµгэр уІуохпутугар кальций а ± ыйаан , киґи уІуо ± а кэбириир . " Чіл оло ± унан олоруІ , элбэхтик хамсаныІ , саатар дьиэ ± э - уокка кыратык да гимнастиката оІоруІ " диэн сµбэлиирбитин сорохтор бол ± омто ± о ыла да сорумматтар . ДьиІэр , ити барыта улахан оруоллаах . Тірµіхпµтµттэн кытаанах , чиІ уІуохпутун харыстыы , тіґі кыалларынан уґуннук чэгиэн илдьэ сылдьарга кыґаллыахтаахпыт . Битэмиини тіґінµ сиибин ? - Остеопорозтан сµрµннээн дьахталлар эмсэ ± элииллэр . Кинилэргэ 45 саастарыттан менапауза са ± аланан , гормональнай уларыйыы тахсыытыгар остеопорозка хаптараллар . Киґи остеопорозтан хайдах да куоппат , син биир ыарыы ханнык эрэ степенэ баар буолар . Билигин харыстанар уонна эмтиир препараттар элбэхтэр . Урут эмчиттэр кальций эрэ састааптаах эмтэри сµбэлиир этилэр . Кэнники µірэтэн кірбµттэринэн , ыарыы тірµітµнэн кальций а ± ыйа ± а буолбакка , кини уІуохха дьапталлыыта эбит . Онон кальцийы тіґінµ сииргин уонна наадалаах сиригэр тіґіті тиийэрин , туґалыырын хааччыйар комбинированнай препараттары сµбэлииллэр . Хомойуох иґин , Россия эмтэрэ а ± ыйахтар . " Кальций - компливит " оло ± уІ устатын тухары тµґµмэхтэргэ арааран эмтэнэр буоллаххына кідьµµстээх . Бастакы кімі - Илии - атах тостуутун , силгэ уунуутун эмтэнэриІ µтµі тµмµктээх буоларыгар тостубут илиигин - атаххын хамсаппатыІ быґаарыылаах оруолу ылар . Суґал кімі кэлиэр диэри ілірбµт миэстэ ± ин хамсатыа суохтааххын . Ата ± ыІ улаханнык тоґунна ± ына тута биллэр , туора баран хаалар . УІуох тоґунна ± ына ыалдьар , иґэр , киэґэтигэр эбэтэр сарсыныгар кі ± ірін барар . Кыра тостууну охтубут киґи уонна µірµйэ ± э суох эмчит билиэ суохтарын , рентгеІІэ кыайан кістµі суо ± ун сіп . Улаханнык ыалдьарын биллиІ да , бэйэІ билэргинэн эмтэммэккэ , эмчити ыІырыллар . Поликлиникаларга хирург - быраастар бааллар , травпуун суукканы быґа µлэлиир . Киинтэн ыраах сирдэргэ ханнык ба ± арар категориялаах эмчит бастакы кімінµ оІорор . Нэґилиэнньэлээх пуунтан ыраах сылдьан эчэйбит буоллаххына , бэйэІ бэйэ ± эр кіміліґµіхтээххин . Тостубут атаххар икки іттµттэн уґун маґы тутан , хамсаабат гына хам баайан кэбиґэ ± ин уонна чугас баар балыыґа ± а бара ± ын . Тостуу баастаах уонна хаана кµµскэ барбат буолла ± ына уІуо ± у тіттірµ киллэрэ сатыа суохтааххын . Ыраас таІаґынан ( олус кµµскэ буолбакка ) баайыахтааххын . Инфекцияны киллэрбэт наадаттан уІуох хайдах тостубутунан , киртийбитинэн балыыґа ± а кэлэ сатыахтааххын . Тымыр быстыылаах тостууларга мас уурары , бэрэбээскилэнэри сэргэ жгут ууруллар . Ол эрээри , жгуту сатыыр эрэ киґи туттуохтаах . Сатаан ууруллубатах жгут , тіттірµтµн , куґа ± аны эрэ оІорор . Хаан чоккураччы сµµрбэт буолла ± ына , туґамматах ордук . Надежда ЕГОРОВА . Кэпсээн ( ДьиІ олоххо буолбут тµбэлтэ ) ( Бµтµµтэ . Иннин " ЭС " 17 - с N - гэр кір ) . 4 сэhэн . Соhуччу бэлэх Ґлэм массыынатын уларытабыт диэн буолла . Эргэни ( онтубут да 3 сыл сµµрбµт ) " списание ± а " ыыттылар . Арай планерка кэнниттэн тіліпµіммэр СМС кэллэ . Били дьахтарым суруйбут : " Эргэ массыынаны 100 тыґыынча ± а атыылас ! Јйµµн саІа массыына а ± ала Владикка барыахпыт . Иккиэн эрэ . Киэґэ кэлээр " . Мин тута ійдіібітµм . То ± о мин атыылаhыахтаахпыный дии санаатым . Киэhэ эрэ буоларын кэтэhэн , " муучус " буоллум . То ± ус чааhы ааhыыта дьиэбиттэн тахсан бардым . Ойо ± ум : " Ханна бардыІ ? " - диэбитигэр , " сарсын кэлиэм " диэн хардардым . Нарыйам тугу эрэ то ± о быра ± ар тыаhа иhилиннэ , хаґыытыы хаалла . Мин хайыhан да кірбітµм . Отуттаах , ійµн туппут дьахтар миигин биир - биэс тыла суох иhитиннэрэр этэ . Ити массыынаны атыылаґар миэхэ улахан " шанс " буоларын имэІнээх уураґыы , та ± ылы ханнарыы быыґыгар , тµµнµ быґа ійдіппµтэ . " Мин сэмэй бэлэ ± им курдук санаа " диэбитэ … Мин сіпсіспµтµм . Кэлиэхтээх хамнаспыттан уонна хантан кэлбитэ биллибэт " премиальнайы " холбоон - илбээн , бастакы бас билэр массыыналаммытым . Ойо ± ум барахсан µірµµтэ муІура суо ± а … Икки хонон баран , ыґыы - хаґыы , харах уута быластаах этиґии хонуутуттан куотан , дьахтарбынаан массыына " перегоннуу " аттаммыппыт . Онно ый ыґыа ± ын ыґан , биир нэдиэлэнэн нэґиилэ эргиллэн кэлбиппит . 5 сэґэн . Ыґыах бэлэ ± э Сайын ахсын Туймаада ыґыахтарын сµрдээ ± ин кµµтэбин . Сыл аайы ыытыллар да буоллар , бары бэйэ - бэйэлэригэр майгыннаспаттар , хатыламматтар . Иллэрээ сайын тµµн бииргэ µлэлиир уолбунаан тµґµлгэ ± э киирдибит . От быыґа уол - кыыс бі ± іті . Биґиги онон - манан кірµілээн баран , арай икки эдэркээн кыыс туора туралларын тиийэн билсистибит . Абитуриенткалар эбит . Ас ылан баран , массыынабытыгар олорон кэпсэттибит . Кэпсээн - ипсээн дэлэй дьоно . Уолум багажникка тиэйбит биир блок бытыылкалаах пиибэлэрэ аа - дьуо кураанахтаннылар . Биир кыыґы кыбынаат , киґим хатыІ чараІ быыґыгар сµттэ . Бэрт сотору хатан кµлµµ чаІкынаата … Мин да онно тугу " туормастыы " олоруохпунуй , Байанай " мичик " гыммытын ыґыктыбатым … Ол тµµн мин аан маІнай уон сэттэлээх эрэ эдэркээн кыыстыын утуйан турбутум . То ± о эрэ , бу тµµн дьикти алыптаах іІнінін мин ійбір иІпитэ … 6 сэґэн . Кытаанах ахсаан Мин Дьокуускай куораты таптыыбын . Дьокуускай миигин массыыналаата , харчылаата , µчµгэй дьиэлээтэ уонна … Бу куорат хас биирдии оройуонугар кырата " билсэ " сылдьыбыт µстµµ дьахтарым ( ортотунан 18 - 22 саастаахтар ) баар . Оттон хас оройуон баарын бэйэІ билэ ± ин … Биир дьахтардыын элбээбитэ µстэ кірсµґэбин . Ол биир , олохпун оІорбут дьахтарбын кытта икки сыл кэриІэ дэІІэ " утуйар " этибит . Кинини кытта олохпун да холбуох быґыыга тиийбитим . Ону баара … 7 сэґэн . " ТаІнарыы " Биир сыл Дьахтар кµнµн рестораІІа ыллыбыт . Тэрилтэбитигэр биир сааґыран эрэр тойон киґи баара . Чµічэм ол киэґэни быґа кинилиин µірдэ - кітті . Биэчэр бµтэн , аны биґиги µлэбит са ± аланна … Дьахтарым , ол киґи моонньугар иилистибитинэн , массыына кэлин олбо ± ор олорунан кэбистэ . Мин бэркэ билэр аадырыспын суолтатыгар эрэ эттэ . Дьонум уонча мµнµµтэ иґигэр мин баарбын таґыччы умнан кэбистилэр . Сыллаґыы - уураґыы , тыас - уус бі ± і … Чµічэм биир да тимэхтэммит тимэ ± э суох , сіллµбµт лифчиктээх дьиэтин иннигэр кэлэн ол " тойоннуун " тµстэ . Мин диэки хайыґан да кірбіті … Ол тµµн элбэ ± и толкуйдаабытым , утуйбакка эрэйдэммитим … Сарсыныгар тіліпµіммэр СМС кэлбитэ : " Мин µрдээтим . Онон эн Маруся суоппара буола ± ын ! Чэ , хаґан эмэ кірсµґµіхпµт … " . Мин саІата суох тіліпµінµ туора уурбутум , эппиэттээбэтэ ± им . Јрібµллэр кэннэ µлэбэр тиийбиппэр " дьыл ± абын " быґаарар бирикээс тахсыбыт этэ . СаІата суох сібµлэспитим , ол эрэн … Бу дьахтары кытта арахсан баран , дьэ , ійі - тійі суох барбытым . Хас кµн аайы атын орон , атын дьахтар , соро ± ор кыыс … До ± отторум кµлэ - кµлэ хас кырыллыбытынан кыыґы кытта утуйбуппун ыйыттахтарына , " 28 буолла " диэн киэн тутта этэбин . Оттон дьахталлары аа ± а да сатаабаппын . То ± отун билбэппин , ол эрэн ол " бултарым " иккиґин кірµстэхтэринэ , куруук µірэн кµлµм аллайаллар . Туох µчµгэйи бу бэйэбэр булан кіріллірі буолла … 8 сэґэн . КистэлэІ Эн миигин билигин туох маньяк киґитэ буулаата дии олорор буолуохтааххын . Ол эрэн мэтээл икки ірµттээ ± ин кэриэтэ , киґи оло ± о эмиэ икки ірµттээх . Мин о ± о - о ± о курдук , боростуой да буоллар , толору дьиэ кэргэІІэ улааппытым . Оскуоланы ортотук бµтэрбитим . Арай мин дьонтон биир уратылаах этим … Ол мин кистэлэІим , эрэйим , дьолум эбээт … Алтыс кылааска µірэнэр орой мэник эрдэхпинэ , биир нап - нарын Саина диэн кыыс маІнайгы кылааска киирдэ . Баай ыаллар со ± отох , мааны кыыстара . Наар ып - ыраас , мап - мааны . О ± оттон барытыттан ураты таІастаах , мап - маІан баанчыктаах . Мээнэ саІарбат , мичээрдээн эрэ кэбиґэр . Симик со ± ус . Ол онтон ылата са ± аланнылар эбээт , мин сорбор дуу , дьолбор дуу , дьикти иэйии абылаІнаах кµннэрэ . 4 - с кылааска µірэнэр сылыгар олунньу 14 кµнµгэр куттана - куттана Саина ± а " валентинка " ыыттым . Киґим сарсыныгар кэлэн махтанна . Мин наґаа µірдµм . Кµн - дьыл баран истэ . Онтон оскуоланы бµтэрэр сылбар Саина номнуо алтыс кылааска та ± ыста . Эксээмэни туттарар кэммэр Саиналаах бары дьиэнэн Анапа ± а барбыт сурахтара иґилиннэ . Мин тапталбар билиниэхтээх ба ± ам туолбатын билэн , куттаан , убайдарбын батыґан , µрэх баґыгар оттуу тахсыстым . Испэр кыыґым кэлэрин кµµтэбин . Онтон Саина а ± ата эрэ кэлбитин , кыыґым ийэтинээн эпэрээссийэ ± э барбытын саІа иґиттим . Ґірэх кыґаларыгар хомуур былыр µйэ ± э бµппµтµн сэрэйдэрбин да , биир µрµксээкпин сµкпµтµнэн куораттаатым . Биир бырааппын " разведчик " оІоґуннум . Онон кыыґым туґунан сонуну билэ олоробун . Доруобуйата этэІІэтин , µірэ ± эр туйгунун истэн µірэбин . Онтон о ± ом тіріібµтµн кэннэ дойдубар ыґыахтыыр буоллум . Тµµнµ быґа хайдах буоларбын санаатым , тµґµлгэ ± э киирбэт эбиппин диэн быґаарынным . Сарсыарда санаабын ойохпор эппиппэр , " второй мировойтан " ба ± ас таґыччы сэрии буолла . Ийэм туораттан кыттыста , а ± ам саІарбата . Ойохпун бэйэтигэр тиийиннэриэм дуо , барарбар эрэ тиийдим . Тµґµлгэни эргийэрбит кып - кыра хаалбытын кэннэ , Саинам муус - маІан сахалыы ырбаахылаах , толору µрµІ кімµс киэргэллээх , ийэлээх а ± атынаан киирэн кэллилэр . Мин уу - чоккурас , эппэт кэлэ ± эй , эбиитин бутукаай буолан хааллым . Кыыґым миэхэ истиІник мичээрдээт , дорооболоспутугар эрэ " сиргэ " тµстµм . Ийэтэ кэргэним кыраґыабайын , а ± ата о ± обун сэІээрэн эрэллэрэ да , мин Саинаны эрэ тэґэ кірін турбутум . Кыыґым сµрдээх улааппытын , наґаа тупсубутун кірін дьолломмутум . Ойо ± ум Саина кэрэтин эппитигэр , " ону ба ± ас уруккуттан билэбин " диэн табыгаґа суохтук айахтаппыппын ійдіібіккі да хаалбытым . Ол кэннэ Саинаны хаста да ыраахтан кірбµтµм . Куоракка µірэнэ киирбит сура ± ын истибитим . ИллэІ буолларбын эрэ наар Сэргэлээх кыара ± ас уулуссаларын массыынабынан сыыйарым . Ол тухары кинини биирдэ да булан кірбіті ± µм … Уонтан тахса сыл устата мин Саина ± а анаан биэс халыІ тэтэрээт хоґоону суруйдум , хас эмэ паапка ойууну тµґэрдим . Бастаан утаа кэргэним кµнµµлээн тырыта тыытара . Кэлин іссі бастыІнарын талан ылан истиэнэ ± э иилэр буолбута . 9 сэґэн . Оттон билигин … Арай бу биир ый анараа іттµгэр , киэґэ таксилыы сырыттахпына , Сэргэлээх уопсайыттан Саха театрыгар " сакаас " биэрдилэр . Икки бэрт мааны , эдэркээн кыргыттар тахсан олордулар . Арай сиэркилэнэн кірбµтµм : биирэ мин Саинам эбит ! Соруйан салонум уотун уматтым уонна кинилэргэ хайыстым . Кыыґым : " Хайа , Сэргээй ! " диэбитигэр , эмиэ сиртэн " арахсан " хааллым . Онтон театрга нэґилиэкпит кµнэ буолуохтаа ± ын киниттэн истэн , оонньуу - кµлэ " киирэ сылдьарым дуу " диэтим уонна кииристим … Онтон ыла дьиэбэр хонор , туора хаампат " µтµі киґи " буоллум . Киэґэтин таксилыы сылдьан хас да чааґы быґа Саиналыын тіліпµінµнэн кэпсэтэбин , ханна барабын диир да , онно илдьэбин … Арай сµрэ ± им то ± о эрэ сотору - сотору минньигэстик нµілµйэр . Уонна номнуо оскуола ± а µірэнэр о ± олоо ± ум дьиксиннэрэр … Чээнэ . Дьокуускай . ~~IQ Тест Айзенка - Померяйся интеллектом с друзьями~~ Балантыын сарсыардалык өрүс уҥуор айаннаата . Кэбиинэҕэ суоппары аахтахха үһүөлэр . Иномарка биир кэм күөгэҥнээн олорор , намыын муусукаҕа бигэтэн , олорсон иһээччилэр нуктаан бардылар . Балантыын ыараабыт халтаһатын нэһииччэ сэгэтэн көрдөҕүнэ сэрэтэр бэлиэлэр кылахачыһан эрэллэрэ да - им - ньим буола түстэ . Бу тугуй ? ! Тааҥҥа батыллыбыттар дуу ? 40 кыраадыстаах тымныыга , ама , бачыыҥканан ууга үктэниэхтэрэ дуо ? Онтон өйдөөн көрбүттэрэ - массыыналара турбутунан тимирэн эрэр эбит ! Кэбиинэ икки аанын аһааттарын кытта тыбыс - тымныы кутулла түстэ , дьон хаһыытаспытынан таһырдьаны былдьастылар . Суоппар уол чараас кууркалаах буолан , ким - хайа иннинэ муус модьоҕотугар тарбачыһан таҕыста . Иккис уол килэгир мууһунан кыайан тахсыбакка , хаардаах сиринэн хачыыппардаһан быыһанна . Балантыын уһун дүбүлүөҥкэлээх буолан , онто аллара тарда сытар , онон сүүрбэччэ миэтэрэни ыттыы харбаан эмиэ хаардаах сиргэ кэлбитин , хата били уол ньылбы тардан таһаарда . Саҥарар кыах суох - күөмэйигэр туох эрэ туора турбут . Дьонун көрбүтэ , сүүрэн ырааппыттар . Хайыа баарай , муус кыаһаан буоллар да , суол устун сүүрэн хаҕынайда . Утары биир да массыына кэлбэт , арай сүүсчэкэ миэтэрэ ойоҕолуу иккис суол баар эбит , дьэ , онон ааһаллар аҕай . Били икки уола тоҥуу хаары оймоон ол суолга тахсыыларыгар биир « Уазик » тохтоото . Балантыын « быыһанным , миигин күүтэллэр » диэн үөрбүтэ баара , куорат диэки куугуната турдулар , тохтуур аат диэн мэлигир ! Абатыгар , хараҕыттан уу - хаар баста . Ньургуһуна баар дэриэбинэтин диэки кыаһаҥалыы турда . Хата , хантан истибиттэрэ буолла - МЧС - тар массыыналара иһиирдэн кэллэ . Ип - ибигирэс буола тоҥмут Балантыыны , били хараара сытар чардаатыгар аҕаллылар . « Массыынаҕа хаһыа этигитий , кистээбэккэ эт » диэн ынньаҕалаттылар , онтон өрүс уҥуор куһуурда турдулар . Ыстааптарыгар аҕалбыттара , прапорщик дьахтар дьуһуурунайдыы олорор . Балантыыны эмиэ доппуруостаан бардылар . Ол ыккардыгар хосторун иһэ бүтүннүү уу буолла : Балантыын таҥастары - майырдары ньылбы сытыйан олордоҕо . Бу дьон ууга түспүт киһиэхэ төрүт кыһамматтарыттан абаран , биһиги киһибит тугу эрэ саҥара сатаата да , киһи иилэн ыларын тугу да эппэтэ - тоҥмута бэрт . Хата , прапорщик дьахтар бу дьиэҕэ олорор эбит . Бары көмөлөөн онно таһаардылар уонна таҥаһын ньылбырыта тыыппытынан бардылар . Дьахтар халадьыынньыгыттан буокка быһаҕаһа баарын таһааран ыстакааҥҥа кутан биэрбитин Балантыын биир тыынынан түһэрдэ . Бэйэтин дьыбааҥҥа сытыаран эрэн эргитэ сылдьан буокканан сото - сото илбийдилэр . Итиччэ илбийии кэнниттэн ууга түспүт мап - маҥан эттээх киһи арыый ама буолла . Эр киһи күҥҥэ аҕыйахтык көрдөрөр добуруо тэрилэ тууллас гына кытаатан барбытын көрөн , дьахтар имэ тэтэрэ кыыста , чабырҕайа кэйиэлээтэ , илиитэ салҕалас буолла . Били , « кыра мас мутуга улахан буолар » диэбиттэригэр дылы , бу лаппычах киһи , кини эриттэн баҕас , чахчы астык тэриллээх эбит диэн санаа охсулунна . Итинтэн прапорщик букатын даҕаны дуҥ - даҥ сырытта . Оттон Балантыын этэ - сиинэ итийэн , арыгыта төбөтүгэр тахсан , устунан нухарыйталыах курдук буолла . Бу сытан өйдөнөн кэлбитэ , хайа эрэ киһи дьыбаантан соһон түһэрэн баран , сыҥаахха биэртэлээн эрэр эбит . Эмискэччи хараҕыттан уот чаҕылларга дылы гынна . . . Кэлин билбитэ , прапорщик дьахтар эрэ оруобуна сити кэмҥэ командировкаттан кэлбит . Ол киһи көрдөҕүнэ - дьыбааныгар сыгынньах эр киһи сытар ! Хата , күнүүлээн сонно өлөрбөтөҕөр баһыыба . Кэмниэ кэнэҕэс туох буолбутун быһаарсан баран , күнүүһүт эрдьигэн Балантыыны Ньургуһун дьиэтигэр илдьэн биэрбитэ . " Саха ыччатын - промышленноска - 3 " бырайыакпыт чэрчитинэн ыытыллыбыт экспедицияны хаґыаппыт инники нµімэрдэригэр сырдатан турабыт . Оттон бу ааспыт нэдиэлэ бээтинсэтигэр " Техническэй вузтар выпускниктарын сµрµннµµр киин " Коммерческайа суох партнерство тута тірдµс бырайыагы са ± алаата . Инники µс тэрээґин оскуола µірэнээччилэригэр ыытыллыбыт буолла ± ына , " СЫП - 4 " устудьуоннарга ананна . Ол курдук , Саха государственнай университетын инженернэй - техническэй , горнай факультетын итиэннэ Байкаллаа ± ы государственнай университет Саха сиринээ ± и филиалын 2 - 4 - с курстарын устудьуоннара кытыннылар . Уопсайа 19 кыттааччы Дьокуускай куорат промышленнай объектарын кэрийдэ . Экскурсияны партнерство бэрэссэдээтэлин солбуйааччы , " Сахатранснефтегаз " ААО " Ленагазсервис " тэрилтэтин производственнай отделын начальнига Аян Уваров салайан ыытта . Сарсыарда 10 чааска бырайыак кыттыылаахтара " ЭС " редакциятыгар мустан , кµннээ ± и сыалы - соругу кэпсэтиґээт , объектарбытын кірі айаннаатыбыт . Этэргэ дылы , бириэмэ ыгым , программа киэІ : µлэ чааґа тµмµктэниэн иннинэ бары тэрилтэлэри кірµіхпµтµн наада . Ууну ыраастыыр станция Бастакы объекпыт - Дьокуускай биир тутаах тэрилтэтэ ГУП " Водоканал " . Бу тэрилтэ толорор µлэтинэн куорат олохтоохторун уунан хааччыйыы , канализацияны мунньуу , ону ыраастааґын , уу хаачыстыбатын хонтуруоллааґын буолар . Куорат олохтоо ± ун 80 % - на бу тэрилтэ іІітµнэн туґанар . КµІІэ ууга тыґыынчаттан тахса анализ оІоґуллар эбит . Санитарнай нуорматтан туорааґын баар тµгэнигэр тутатына дьаґал ылыллан , кыґал ± аны µіскэппит учаастак араарыллар , ыраастанар , дезинфекция µлэтэ ыытыллар . Лаборатория ± а чинчийиллэн баран биирдэ салгыы µлэлиир . Уу биологическай ыраастаныытын станциятыгар киирээппитин кытары кирдээх уу сыта саба биэрдэ . Ґірэммэтэх киґи тыынарыгар ыарахан буолан устудьуоннар сирэйдэрин мырдыґыннараат , ким шарфигынан , ким былаатынан саба тутуннулар . Экскурсовоппут Николай Попов онно µірэммит буолан олох да кыґаллыбат курдук . Биир кэм кэпсии , кэпсии сыах µлэтин билиґиннэрэ сылдьар . Ууну ыраастааґын элбэх да элбэх µлэттэн тахсарын кірін сіхтµбµт . Саамай сµрµнµн суруйар буоллахха , аан бастаан механическай ыраастааґын барар , ол аата ууга кыайан суураллыбат эттиктэри , холобур , кумаа ± ыны , пластмассаны , лимон ха ± ын , о . д . а . сиидэлээн араарыы . Салгыы сіІмµтµн сууйуу уонна биологическай ыраастааґын ыытыллар . Биологическай ыраастааґын станцията тутулла илигинэ куораппыт сыллата 70 тыґ . кубометр кирдээх ууну Јлµінэ ірµскэ кутара . Тулалыыр эйгэбитигэр тіґілііх буортуну , хоромньуну а ± албыта биллибэт . Айыл ± абыт барахсан бэйэтэ суурайан , ыраастаан кэллэ ± э … Тµмµккэ хаалбыт микробтары ультрафиолетовай сардаІанан ыраастыыллар . Тиґэ ± эр иґиэххэ да сіп гына ыраастаммыт уу ірµскэ барар . Устудьуоннар сыахтан таґырдьа тахсаат сµбэлэспит курдук бары бииргэ : " Оо , сибиэґэй , ыраас салгыммыт то ± о µчµгэйэй ! " - диэн чэбдик салгыны э ± эрийдилэр . Онон бу ууну ыраастыыр - чэбдигирдэр тэрилтэ экология іттµнэн республикабыт оло ± ор - дьаґа ± ар олус туґалаах . Уу - олохпут тірді . Уу - салгын кэнниттэн тыынар тыыннаахха , µµнээйигэ , онноо ± ор тыыммат эттиктэргэ бастакынан ирдэнэр вещество . Уу уонна киhи туруга , киhи дэгиттэр сайдыыта , онтон сиэттэрэн киhи аймах оло ± о , экономика хаамыыта , тулалыыр эйгэ туруга быстыспат биир ситим буолаллара саарба ± а суох . Нэґилиэнньэ доруобуйатын туруга мілтііґµнэ ууттан эмиэ быґаччы сибээстээх . Ыраастамматах эбэтэр ситэ ыраастамматах ууну иhэрбит тµмµгэр , онноо ± ор Дьокуускай куоракка , ис ыарыыта Россия ортоку кірдірµµтµнээ ± эр 3 , 2 тігµлµнэн элбэх ! Онон кэлэр кэскилбитин кэрдиммэт курдук ууга сµдµ бол ± омто уурарбыт ирдэнэр . Бу - техническэй идэ эйгэтэ . Эдэр дьон бу эйгэ иґигэр быґаччы сылдьан кіріллір - истэллэр . " Мин манна барбат эбиппин " диэн быґаарынар да буолла ± ына , ол биґиэхэ эмиэ ситиґии . Биир туґата суох специалиґы бэлэмнээґинтэн куоттахпыт . Дьокуускайдаа ± ы ГРЭС Салгыы Дьокуускайдаа ± ы ГРЭС - кэ айаннаатыбыт . Бу " Якутскэнерго " хампаанньа биир сµрµн тэрилтэтэ . Кини 1970 сылтан µлэлиир . Биґиги ГРЭС - пит аан дойдуга ирбэт тоІІо сытар эрээри айыл ± а гаґынан газотурбиннай да , дизельнэй оттугунан да µлэлиир со ± отох электростанция . Дьокуускайдаа ± ы ГРЭС сµрµн µлэтинэн электроэнергияны оІоруу уонна нэґилиэнньэ ± э тар ± атыы буолар . Тэрилтэ куорат 94 % электроэнергиятын уонна 54 % сылааґын биэрэр эбит . " Якутскэнерго " уопсайа уонунан тыґыынча µлэґиттээх буолла ± ына , 205 - ґэ ГРЭС - кэ µлэлиир . Биґигини кытары Евгений Босяков диэн ПТО начальнига сылдьыґан объектары кірдірді . Бу тэрилтэ ± э практикаланыан ба ± алаахтар , µірэнэр сирдэрэ сібµлэІ биэрдэ ± инэ холкутук ааґыахтарын сіп эбит . Онтон µлэ ± э ордук энергетик , теплоэнергетик идэтин бµтэрбиттэри ылаллар . Гаґы переработкалыыр собуот Ґґµс объекпыт - гаґы переработкалыыр собуот . Куораттан балайда тэйиччи ХатыІ Ґрэх шоссетын чугаґыгар баар . Аян Уваров чуолаан бу тэрилтэттэн µлэтин са ± алаабыт эбит . Бµлµµттэн турба устун сµµрэн кэлэр айыл ± а гаґын переработкалаан нэґилиэнньэ оло ± ор - дьаґа ± ар коммунальнай усулуобуйаны тэрийэргэ , автотранспорка , кини уматыгар туттар гына оІорор . Манна техническэй идэни ылбыт дьон эрэ µлэлиэхтэрин сіп . О ± олор сµрдээ ± ин интэриэґиргээтилэр , кэлэн µлэлиэхтэрин ба ± ардылар . Собуот µлэґиттэрэ кутталлаах эттиктэри кытары µлэлииллэр . Баґаары таґаарар , сэрэхтээх дэлби тэбэр эттиктэргэ айыл ± а гаґа , этилмеркаптан , метанол , пропан , бутан , пентан киирэллэр . Метан - ХХI µйэ оттуга Эбиэттээн баран метанынан массыыналары заправкалыыр " СахаМетан " тэрилтэ ± э тиийдибит . Біліхпµтµн генеральнай дириэктэр бэйэтинэн арыаллаата . Руслан Юрьевич объект сµрµн оборудованиетын компрессоры кірдірді , хайдах µлэлиирин быґаарда . Бэйэтэ этэринэн , бу оборудование - тэрилтэ " тэбэр сµрэ ± э " µґµ . Айыл ± а гаґа ( метан ) сыанатынан бензиннээ ± р µс тігµл чэпчэки итиэннэ тулалыыр эйгэ ± э буортута кыра . Нэґилиэнньэ айыл ± а гаґын µчµгэй ірµтµн саІа билэн эрэр , аны а ± ыйах сылынан транспортар бу манна кіґіллірі былааннанар . Устудьуоннарга туґаайан гендиректор : " Кытаатан µчµгэйдик µірэниІ , биґигини солбуйар дьон эґиги бааргыт . Ґчµгэй µлэґиккэ хайа ба ± арар тэрилтэ аана аґа ± ас , " - диэтэ . Уолаттар " бэртээхэй бизнес эбит " диэн астыннылар . Тиґэх маршруппут - Хатаска . Јлµінэ ірµґµ туораабыт газ турбата ірімµіннµµргэ ыытыллар µлэни кірдµбут . Бу сиринэн икки газ турбата ірµс аннынан ааґар . Маны урукку іттµгэр специалистартан ураты туора дьон іссі кірі илик этилэр . Онон , экскурсия кытттыылаахтара улахан чиэскэ тигистилэр . Биґиэхэ анаан кірдіріірµ биир эдэр эрээри уопуттаах водолаґы таІыннаран ірµскэ киллэрдилэр . Водолаз камеранан газ турбатын устуутун , биґиги анал аппаратынан тута кірі олордубут . Уу температурата + 3 кыраадыс . Эт - хаан іттµнэн толору эрчиллиилээх водолазтар 140 м . диэри дириІІэ киирэллэр эбит . Оттон анал аппарат 400 - 500 м . тиийэ тµґэр . Водолаз ата ± ын таІаґа 12 киилэ ± э тиийэр , оттон таІаґын - сабын толору комплега сµµсчэкэ ± э чугаґыыр . Јлµінэ ірµс кытылыттан автобуспутугар олорон куоракка айаннаатыбыт . Эмиэ биир біліх о ± олоро промышленноґы билистилэр . Кинилэр ахсааннара элбии туруо ± а . Мария НИКОЛАЕВА . ТЭРИЙЭЭЧЧИ этэр : Аян Уваров , Коммерческайа суох партнерство бэрэссэдээтэлин солбуйааччы : - " СЫП " тірдµс бырайыагын , бу сырыыга , устудьуоннарга анаан ыыттыбыт . Кинилэр , биир - икки сылынан µірэхтэрин бµтэрэн µлэґит дьон буолуохтара турда ± а . Онон промышленнай объектар µлэлэрин - хамнастарын эрдэтинэ билэн - кірін хаалаллара бэйэлэригэр туґалаах . Тэрийии іттµнэн ыллахха , сырыы аайы уопутураммыт бырайыакпыт кыралаан сайдан иґэр . Аан бастаан бу объектарга оскуола о ± олорун сырытыннарбыппыт . Бу сырыыга былырыын , бастакы бырайыакка хабыллыбатах сорох саІа объектар µлэлэрин билистибит . Устудьуоннарбыт астыннылар ахан . Билиилэрэ - кірµµлэрэ элбээтэ ± э . Бу бырайыакпыт Саха сирин ыччатын промышленность эйгэтигэр тардар сыаллаах ыытыллар . Бэйэтин тіріібµт сиригэр µлэлиир киґи , биллэн турар , кыґаллар . Кини µлэтин хаачыстыбата кэлии µлэґиттэртэн лаппа µрдµк , бэйэтэ кыґамньылаах буолар . Бырайыак іссі да сал ± аныа . " Эдэр саас " хаґыаты аа ± ыІ , бары информацияны мантан ылыаххыт . Кыттааччылар санаалара : Николай Торговкин - СГУ ГРФ 4 - с курсун устудьуона : - Экскурсияны олус астынным . Промышленнай тэрилтэлэр хайдах µлэлииллэрин илэ харахпынан аан бастаан кірдµм . Биир кµн иґигэр элбэ ± и биллим , кругозорум кэІээтэ . Бэйэм инники идэм экология эйгэтигэр сыґыаннаах буолан , " Водоканал " хампаанньа уу биологическай ыраастаныытын станциятын сэІээрдим . Маннык станция элбэ ± э буоллар , кырдьык да , экологиябытыгар туґалаах буолуо этэ . Биологическай ыраастааґын µлэтин кини саІа 2006 сылтан са ± алаабыт эбит . Ол аата бу иннинэ кирдээх уубутун ірµскэ аІардас сиидэ эрэ ніІµі ыыта турбуппут кыбыстыылаах . Билигин ыраастыыры ааґан іссі ультрафиолетовай обеззараживания диэнинэн уу бактериятын ілірір саІа ньыма туттулларын µірэ иґиттим . Киґи µлэлии кэлиэн сіп эбит . ДьоІІо туґалаах буоларгын билэ ± ин . Семен Решетников - СГУ ИТФ 4 - с курсун устудьуона : - Бу экскурсияны тэрийээччилэргэ махталбын тиэрдэбин . Тус бэйэм тµірт сылы быґа аІардас теорияны µірэттэ ± им . Арай сайынын производственнай практикабын барарбар кыратык промышленность µлэтин - хамнаґын ійдібµлµн эрэ ыларым . Ол тухары маннык улахан промышленнай объектарга сылдьа иликпин . Онон бу экспедиция саІа билиини - кірµµнµ , сµµрээни арыйда . 21 µйэ сайдыыта кырдьык промышленноска сытар . Биґиги , Саха сирин ыччата , бу эйгэ ± э сыстан µлэлиэхпит , республикабыт сайдарыгар тіґµµ кµµс буолуохпут . Алена Ткалина - БГУЭП 2 - с курсун устудьуона : - Талбыт µірэ ± им промышленнай хайысхалаах . Инники идэм тіґі кэскиллээ ± э буолла , миэхэ сіп тµбэґэр дуо диэн мунаарар этим . Бу экспедиция кэнниттэн идэбин сіпкі талбыт эбиппин диэн тµмµккэ кэллим . Аан бастаан син биир теорияны билэриІ ирдэнэр . Онон чахчы да киэІ билиилээх специалист буолан µлэлии тиийэргэ µірэхпэр іссі кыґаллыам . Сылдьыбыт тэрилтэлэрбититтэн барытыттан астынным . Саамай сібµлээбитим диэн , водолаз ірµс анныгар киирэн газ турбатын камера ± а устуутун анал аппаратынан кірбµтµм буолар . Тэрийээччилэргэ уонна экспедициябыт салайааччытыгар Аян Уваровка бэйэм , миигинниин сылдьыспыт бииргэ µірэнэр до ± отторум ааттарыттан махталбын тиэрдэбин . Кэлэр іттµгэр , ыллаххытына " Саха ыччатын - промышленноска " бырайыак ыытар тэрээґинигэр кыттыам ! Автор хаартыска ± а тµґэриилэрэ . Ол да кэнниттэн , Кыайыы 55 , 60 , 65 сылын бэлиэтиир кэмҥэ да элбэх киһи хаһыатынан туруорсан көрдүбүт да , түмүк баара көстүбэт . Тыыннаахтарга чиэс - бочуот , уруй - айхал . Уруккуттан билиҥҥэ диэри сэрии тыыннаах бэтэрээннэрэ , огдооболоро эрэ чиэстэнэн кэллилэр . Кинилэр материальнай , социальнай да өттүнэн көмүскэллээхтэр . Ол сөп . Оттон кыргыһыы хонуутугар охтубут , бааһыран өлбүт буойуннар ыраах Сахаларын сиригэр хаалбыт кырдьаҕастарын , кэргэттэрин , оҕолорун , ама , кыл түгэнэ санаабатахтара буолуо дуо ? Бука , дойду туһугар тыыннарын толук уурбут буойуннар " оҕолорбутун , кэргэттэрбитин былаас сир - халлаан икки ардыгар хаалларыа суоҕа , көмөлөһүө " диэн бүк эрэллээх барбыт буолуохтаахтар . Ол эрээри оннук буолбата , өлбүттэрин буруйугар , кинилэр оҕолоругар , тулаайахтарыгар былаас хаҕыс көхсүн көрдөрдө . Бу сыллар тухары биир көмө оҥоһуллубата , тыыннаах хаалбыт өттө бэйэтин күүһүнэн киһи - хара буолла . Ол мэлдьэх буолбатах . Аҕа эдьиийдэрбит , убайдарбыт биһиэхэ куруутун холобур буолаллара . Биһиги эмиэ кинилэр курдук таҥнар - саптар буолан барбыппыт . « Видикка » , « магнитафоҥҥа » көрөрбүт , истэрбит барыта улахан дьон кистэлэҥ санааларын ойуулааһын , тапталы туойуу элбээбитэ . Аҕа дойдуну , ийэни , айылҕаны ойуулуур ырыалар оннугар « Крошка моя » , « Эй , девчонки » , « Кэл , бу хараҥа түүҥҥэ барыахха » - эҥин диэбит курдук ырыалары нойосуус ыллыыр буолбуппут . Уолаттар хосторугар знамя , вымпел , значок ыйыылларын оннугар Терминаторы , Рембоны , Ван Дамы уонна сыгынньах кыргыттары ыйыыллар . Кыргыттар кыра оҕо курдук ытыыр - хаамар куукулаларынан ыыаллыы буола оонньуулларын оннугар дьиҥнээх киһи быһыытыгар - таһаатыгар майгылаабат сип - синньигэс Барбинан , Синдинан оонньуур буолбуттара , кини курдук бөгүүрэлээх буоларга дьулуһаллара , онно саҕаламмыта . Виртуальнай оонньуулар « Танк » , « Марио » уо . д . а . хас биирдии оҕо мэйиитин сүүйбүттэрэ . Киэһэтин дьиэбит таһынааҕы оҕолору кытта мустан лапта , волейбол оонньуурбут тохтообута : « Кис - брысь - мяу » , « Арамия - дульсия » оонньуурбут , онтубут барыта сыллаһыылаах , куустуһуулаах , сиэттиһиилээх этэ . Эрдэтээҥи экспертизэ көрдөрбүтүнэн , бу уолаттары муомахтаан тыыннарын быспыт курдуктара . Хата , диэбиккэ дылы , бу быһылааны силиэстийэлии сылдьан , милииссийэлэр сэргэ 20 ыарахан , олус ыарахан буруйу арыйбыттар . Горнай улуу ? а - киин улуус буолан былыр былыргыттан атын улуустары кытта быстыспат сибээстээх , араас сонуну - сананы кэмиттэн - кэмигэр истэ - билэ олорор сэргэх дьонноох - сэргэлээх эбит . Маныаха сµрµн оруолу дьаам суола ылара . Дьаам суола ? лµ ? нэ ? рµскэ тµ ? эр Сиинэ µрэх сµнньµн бата Ха ? алас , Маалтааны , ? ? ? ээ Бµлµµ , ? лµ ? хµмэ , Бµлµµ улуустарын хабан , киин сир сайдыытын дуораана улуус оло ± ор - дьа ? а ± ар , ? йµгэр - санаатыгар , дьо ± уру - талааны сайыннарыыга µтµ ? сабыдыаллаа ± а . Дьоҕура проза жанрыгар тобуллубута уонна саха биир бастаан - көстөөн иһэр прозаига , романиһа буолбута . Бастакы кинигэтэ " Kөpcүhүү " 1945 с . бэчээттэммитэ . Онтон ыла суруйааччы араас тылынан түөрт уонтан тахса кинигэни таһаартарда . Үгүc кэпсээннэрэ хрестоматияларга киллэрилин нилэр . Психолог - суруйааччы . " Сахалар ааттарыттан " диэн драмата ситиһиилээхтик туруоруллубута . Онно кини В . И . Ленин уобараһын айбыта , М . К . Аммосов уобараһын прототип быһыытынан туһаммыта . ~~Саха сирин президенэ В . А . Штыров 2005 - 2015 сыллары " Олоҥхо 10 сылыанан " биллэрбитэ .~~ Биир киһи уулуссанан баран иһэн аара саҥа маҕаһыын аһыллыбытын көрбүт . Маҕаһыын килэйэн - халайан улахана , үчүгэйэ сүрдээх үһү . Киһи « хата , манна киирэн бэрчээккитэ атыылаһыахха » дии санаабыт . Маҕаһыыҥҥа ырбайбыт айахтаах атыыһыт эҕэрдэлии көрсүбүт : - Тугу атыылаһыаххын баҕараҕын ? - Бэрчээкки , - диэбит киһи . ( Бµтµµтэ . Иннин хаґыат кулун тутар 31 к . № - гэр кір ) . Музейга ыйанан турар урукку Сэбиэскэй Союз картатыгар музей µлэґиттэрэ киґи ылгын чыІыйатын тыІыра ± ынаа ± ар кыра хара былаахтары кырыйан анньыталаабыттар . Ону кірдіххµтµнэ сонньуйуоххут , Саха сирин со ± уруу , киин , хотугулуу - илиІІи ітті таас чоххо µктээбит киґи ыраас хаарга барбыт суолунуу хараара сытар . Сорохторо іссі туллан тµспµтµн хаттаан анньыбатахтар µґµ . Алдан оройуонуттан са ± алыахха . Манна , музейга баар дааннайдарынан , 11 лаа ± ыр турбут . Саамай элбэх хаайыылаах Васильевка ± а сыппыт . КіІµллэрэ 25 сылга быґыллыбыт дьон ураннаах моноцид минералы хостооґуІІа туґаныллыбыттар . Онно 5000 - ± а тиийэр хаайыылаах µлэлээбитэ биллэр . Балтараалыы тыґыынча киґи Аллараа Кураанах хаІас биэрэгэр уонна Спокойнай біґµілэк « Тырканда » бириискэтигэр кімµскэ сылдьыбыт . Салгыы » Былааҕы көтөҕүүгэ Учуутал сылынан сибээстээн чулуу педагогтары ыҥырдылар : Марина Силкинаны ( 33 № - дээх оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин сэбиэдиссэйэ , Куорат Думатын дьокутаата ) , Александр Новгородовы ( Намнааҕы гимназия дириэктэрин солбуйааччыта , « Учитель года 2009 » күрэхтэһии кыайыылааҕа ) уонна Николай Андросовы ( Мүрү оскуолатын учуутала , « Патриот России » мэтээллээх ) . Роман Дмитриеви тиґэх суолугар атаарыы Бэ ± эґээ , олунньу 16 кµнµгэр , Мюнхеннаа ± ы - 72 Олимпиада чемпиона , Монреаллаа ± ы Олимпиада - 76 µрµІ кімµс призёра , аан дойду уонна Европа чемпиона , Советскай Союз 6 тігµллээх чемпиона , спорт µтµілээх маастара , ССРС µтµілээх тренерэ , СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) РФ Федеральнай Мунньа ± ар Бастайааннай бэрэстэбиитэлэ , " Бочуот Знага " уонна " Хотугу Сулус " орден кавалера , Саха АССР культуратын µтµілээх µлэґитэ , Эдьигээн , Бµлµµ , Чурапчы улуустарын , Дьокуускай куорат бочуоттаах гражданина Роман Михайлович Дмитриеви кытта бырастыылаґыы тэрилиннэ . Саха норуотун национальнай геройа , тіріібµт дойдутун патриота - Роман Михайлович Дмитриеви кэриэстээн уонна кини аатыгар - суолугар сµгµрµйэн , " Кыайыы 50 сыла " Спорт дыбарыаґыгар ыраахтан - чугастан тыґыынчанан дьон то ± уоруста . Кµрэхтэґии кµйгµірµнэн оргуйан олорор спортивнай саала бµгµн кутур ± ан бэлиэтин кірдірірдµµ ньимийбит . Утары истиэнэ ± э мэтээллэрин толору иилинэн турар олимпиецпыт хаартыската туруоруллубут . Кутур ± ан музыкатыгар до ± уґуоллатан , экраІІа аатырбыт биир дойдулаахпыт оло ± ун кэрэґилиир хаартыскалар бииртэн - биир кірдірµллэллэр . Дьон - сэргэ барыта хомойбут , ыар санаа ± а ылларбыт . Бµгµн Саха сирин албан ааттаах уола Роман Михайлович Дмитриев олохтон туораабытынан бµтµн республика µрдµнэн - Кутур ± ан кµнэ . Кутур ± аннаах миитини СР Президенин уонна Правительствотын дьаґалтатын салайааччы , " Биир ньыгыл Россия " партия Саха сиринээ ± и салаатын политсоветын секретара Айсен Сергеевич Николаев салайан ыытар . Айсен Сергеевич Р . М . Дмитриев биографиятын уонна µлэтин билиґиннэриитигэр , кини 2008 сыллаахха " Биир ньыгыл Россия " партияттан СР Государственнай Мунньа ± ын ( Ил Тµмэн ) депутатынан талыллыбытын , кинини Российскай Федерация Федеральнай Мунньа ± ар парламент интэриэґин кімµскµµрµгэр итэ ± эйбиттэрин , парламент дьиэ кэргэІІэ , о ± о ± о , ыччакка , физическэй культура ± а уонна спорка комитетыгар ситиґиилээхтик µлэлээбитин , сокуоннар олоххо киириилэригэр биир кі ± µлээччинэн буолбутун итиэннэ кэнники кэмІэ саха норуотун духуобунай µгэстэрин сіргµтµµгэ кіхтііхтµк кыттыбытын бэлиэтээн туран , бырастыылаґар тылы СР Президенэ В . А . Штыровка биэрэр . - Бµгµн биґиги республикабытыгар Кутур ± ан кµнэ , - диэн , са ± алаата Вячеслав Анатольевич . - Бµгµн Саха сирэ биллиилээх государственнай деятелин , улуу спортсмены , биґиги республикабыт дьоґуннаах гражданинын - Роман Михайлович Дмитриеви кытта бырастыылаґар . Кини оло ± о бэйэтэ сулус курдук . Саха сирин саамай тµгэх уґугуттан сириэдийэн тахсан , олимпийскай чемпион , аан дойдуга тиийэ биллэр киґи буола µµммµтэ . Роман Михайлович тустууга киллэрбит кылаата муІура суох . Элбэх ахсааннаах эдэр уолаттар кини курдук буолуохтарын ба ± аран , спорт саалаларыгар , дыбарыастарыгар кэлбиттэрэ . Кини улахан таґымнаах тустуугун тэІэ , айымньылаах µлэлээх тренер этэ . Советскай Союз , Россия , Саха сирин элбэх талааннаах тустууктарын иитэн - такайан таґаарбыт µтµілээх тренеринэн биллэр . Олоххо бэйэтин сыґыанынан эдэр ыччакка холобур буолбута . АІардас спордунан эрэ µлµґµйбэтэ ± э . Саха Республикатын культуратын µтµілээх µлэґитин , народнай депутат быґыытынан оло ± ун бµтэґик кµннэригэр диэри тіріібµт республикатыгар кіміліспµтэ . Роман Михайлович спорка кыайыылара , олоххо ситиґиилэрэ история ± а умнуллубаттык хаалан , биир дойдулаахтарын саІа кыайыыларга сирдии туруо ± а ! - диэн тµмµктээтэ . Ити курдук , тиґэх суолга атаарар бырастыылаґыы тылларын СР Государственнай Мунньа ± ын председателэ Виталий Николаевич Басыгысов , ССРС µтµілээх учуутала Екатерина Семеновна Лукина сµрдээх долгутуулаахтык эттилэр . - Роман Михайлович мин саамай чугас до ± орум , - диэтэ , СР Президенин физическэй культура ± а уонна спорка сµбэґитэ , олимпийскай чемпион Павел Павлович Пинигин . - Биґиги , Роман Михайлович , Александр Николаевич буоламмыт , улахан спорт ыарахан оло ± ун бииргэ эрдээхтик ааспыппыт . Биґиги билэбит , дьиІнээх эр дьон истиІ до ± ордоґууларын . Роман Михайлович бэйэтин тіріібµт дойдутун дьиІнээх патриота . Кини бµтµн оло ± ун саха норуота аан дойдуга аатырарын туґугар анаабыта . Олимпийскай оонньуулар , аан дойду чемпионаттарын кібµірдэригэр тахсарыгар кини хаґан ба ± арар спортивнай хорсун быґыыны кірдірірі , эдэр спортсменнарга µтµі холобур буолара . Роман ! Эн сырдык уобараґыІ куруук биґиги сµрэхпитигэр хаалыа ± а ! Эн аатыІ саІа спортивнай кыайыыларга суолдьут сулус буоллун ! Быраґаай , саха норуотун улуу уола ! Быраґаай , мин убайым ! Р . М . Дмитриев бастакы тренерэ Д . П . Коркин кэргэнэ Александра Семеновна Коркина , Таатта улууґун мунньа ± ын председателэ Александр Семенович Аргунов , спорт µтµілээх маастара Александр Николаевич Иванов , Россия спортивнай тустууга федерациятын Государственнай тренерэ Эрик Андреевич Агаев , Роман Михайлович бииргэ тіріібµт быраата Семен Михайлович Дмитриев бэйэлэрин кутур ± аннарын тиэртилэр . Оттон ССРС , Россия уонна Грузия µтµілээх тренерэ , Красноярскай кыраай губернаторын сµбэґитэ Дмитрий Георгиевич Миндиашвили маннык эттэ : - Саха сиригэр мин куруук µірµµлээх тµгэннэргэ кэлэрим . Оттон бµгµн манна ыар сµтµк сирдээн а ± алла . Биґиги Ромаммыт олохтон соґуччу туораата . Мин улуу тренер Дмитрий Петрович Коркины уонна кини иитиллээччитэ Роман Дмитриеви кытта 1965 сылтан са ± алаан тустууга бииргэ алтыґан кэлбитим . Роман Дмитриеви биґиги , красноярскайдар , бэйэбит уолбутунан аа ± ынабыт . Кини Иван Ярыгинныын ыкса до ± ордуу этэ . Роман Дмитриев саамай ыарахан кэми тулуурдаахтык аґарарынан миигин куруук сіхтірірі . Кини тустар ыйааґыныгар Япония уонна Иран тустууктара баґылыыр балаґыанньаны ылаллара . Ол эрээри , кинилэри пьедестал µктэлиттэн µтµрµйэр киґинэн Роман Дмитриев буолбута . 1972 с . Мюнхеннаа ± ы Олимпийскай оонньууларга кыайыыны ситиґэригэр мин кини аттыгар баарым . Чемпион буолбутун истэн да баран , буолуохтаах буолбутун курдук ылыммыта . Мин кинини ійдµµбµн . Олимпиада ± а айан олус ыарахан : элбэх ыйааґыны тµґэриэххин , уустук турнирнай балаґыанньаны ааґыаххын наада . Роман Дмитриев ити кыайыытынан ССРС хамаандатын атын тустууктарыгар ситиґии суолун тэлбитэ . Красноярскай кыраай бары тустууктара уонна тустуу кірµІнэригэр федерациялара , ССРС спордун µтµілээх маастара , Олимпийскай оонньуу , аан дойду , Европа , ССРС чемпиона Роман Михайлович Дмитриев эмискэ ыалдьан олохтон туораабытынан бокуонньук дьиэ кэргэнигэр , чугас дьонугар , бµттµµн саха норуотугар уонна спортивнай общественноска дириІ кутур ± аммытын тиэрдэбит . Бэйэтин норуотун дьоґуннаах уолун туґунан сырдык ійдібµл биґиги сµрэхпитигэр ірµµ баар буолуо . Эґигини кытта бииргэ курутуйабыт . Ити курдук , тыл этиитин кэнниттэн µгэс быґыытынан бырастыылаґыы сиэрэ - туома толорулунна . Роман Дмитриев олохтон туораабытынан , дьиэ - кэргэнигэр , чугас дьонугар уонна бµтµн Саха сиригэр туґаайыллыбыт Россия Олимпийскай Комитетын президенэ Леонид Тягачев телеграмматын аа ± ан иґитиннэрдилэр . Ити курдук Бурятияттан , Новосибирскайтан , Москваттан , Дагестантан , Чечняттан , Хотугу Осетияттан , Грузияттан , Белоруссияттан , Украинаттан , о . д . а . кутур ± аннарын биллэрдилэр . Спорт дыбарыаґыттан тахсан , кутур ± аннаах миитин кыттыылаахтара массыыналарга олорон , Ма ± аннаа ± ы кылабыыґа суолун тутуґан , аргыый айаннаатылар . Петр ПАВЛОВ Виктор ЭВЕРСТОВ хаартыска ± а тµґэриилэрэ .

Download XML • Download text

sah-31

sah-31

View options