Deltacorpus 1.1

mar-35

Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

बाकी शतकांच्या बाबतीत मला असे वाटते की ते सचिन कंट्रोल करू शकत नाही - दौरा असेल त्यांच्याविरूद्द तर तो काय करणार . तसेच अजून ऑस्ट्रेलियाविरूद्ध जर खेळला तर अजूनही मारेल असे वाटते . खरय . डुरक्याचे काम खरेतर निट झालेच नाही . तो माजलेला वळु न वाटता उगीच बांधलेला बैल वाटला . पण तो बैल आहे मस्त . लांबनरुंद . काही असह्य पिजे मारलेत , खास करुन दिलीप प्रभावळकरला वाया घातलय . आणि सारख अतुल चे ते शिट शिट डोक्यात जात . ईंग्रजाळलेला दाखवायला शिव्याच तोंडात द्यावात असे का बर वाटत लोकांना . एकंदरीत तो पिक्चर बरा आहे ईतकच . अति चांगला ( हाईप ) मात्र नक्कीच नाही . उत्तम दर्जेदार . नेहमी प्रमाणेच . आधाश्यासारखे सर्व काम बाजूला ठेऊन वाचले . आता आरामात परत वाचणार . सर्व पदार्थ आवडीचेच आहेत अगदी . औरंगजेबचे वर्णन आवडले . सध्या जे सांगतात कि फळे व भाज्या खाव्यात तसेच तो आचरित होता . लेखातील डिटेलिंग अतिशय सुरेख व माहितीपूर्ण आहे . कधीतरी आपल्या हाताने चिकन ६५ बनवून तुम्हास खाया घालणार नक्की . @ ट्यागो ~ लिखाणातील मतांना सहमती दर्शविल्याबद्दल मन : पूर्वक धन्यवाद . विषयच असे आहेत की जितके लिहावे तितके थोडेच ! आपण त्या लोकांकडून ट्रेनिंग घ्यायला पाहिजे हॉकी खेळली पाहिजे याची . आपल्या राष्ट्रीय खेळ मध्येच ते आपली वाट लावून गेले . . . . महेंद्र म्हणाले 1 year ago : १९९६ च्या सुमारास आपल्याकडे इंटरनेटचा वापर सुरु झाला . तो पण अगदी मोजक्याच स्वरुपात . फक्त ऑफिस मधेच न … आणखी → " बरं मुली , आता हे पुरे . तुझ्या बोलण्यामुळं माझ्या सर्वांगातून भितीनं थरथर सुटायला लागलीय . बस्स ! या बाहुलीचा विषय आता डोक्यातून काढूया . त्यानं फार काही साध्य व्हायचं नाही . " असं म्हणत शहाबाई खुर्चीतून उठली . सावकाश चालत ती त्या बाहुलीजवळ गेली आणि धीर एकवटून तिनं ती बाहुली हातात घेतली . तिला गदागदा हलवली . तिचे खांदे नीट करून पुन्हा तिला व्यवस्थित बसवली . आणि आपण पुन्हा दुसर्‍या खुर्चीत जाऊन बसली . ~~परिक्षकांचं मत मला माहीत नाही परंतु पेठकराशेठनाही मी पयला नंबर देईन . .~~ एकदा का डॉ . बंग यांचे काम झाले की इथले नेहमीचे यशस्वी कलाकार लगेच गडचिरोलीत जाउन विवेकवादाचे इंजेक्शन देउन तमाम अदिवासींचे व त्यांच्या संस्कृतीचे चिरंतनकालापर्यंत आयुष्य भले करतील यात माझ्या मनात काहीही शंका नाही . मी तिथे डेरेदाखल झाल्यानंतर रोज एक वेगळा रुग्ण म्हणून मला जी वागणूक मिळाली ती खूपच चांगली होती . कारण काय तर मी एक वेगळा रुग्ण आणि विद्यार्थ्यासाठी एक अभ्यासाचा भाग होतो . म्हणूनच मला चांगली काय ती वागणूक मिळत होती आणि हे लक्षात यायला मला काही वेळ लागला नाही . सुंदरच रे विनायका . . . आजुन वाचतोय . . . पण राहवल नाही म्हणून मधेच प्रतिक्रीया देतोय . . . सगळे वाचून सवडीने प्रतिक्रीया देतोच . ~~बाकी मूळ मुद्यावर . . लहानसा हीटर विकत मिळतो तो आणा .~~ कुठल्यातरी पक्षाने ह् * * मु * ल्याचे निमित्त करुन सरकारचा पाठिंबा काढुन घेतला की काढा तिकिटे परत . भेन्डि क्ष् ^ न + य् ^ न = झ् ^ न ~~धान्यापासून मद्यार्क याविषयी फॅक्ट काय आहे हे समजावे . . .~~ एखाद्या देशाचं जीडीपी मोजताना त्या विशिष्ट देशात , त्या वर्षी कुठच्या वस्तु व सेवांचं उत्पादन झालं याची मोजदाद केली जाते . राष्ट्राच्या कार्यशीलतेचा , प्रगतीचा , आर्थिक तब्येतीचा तो मानदंड असतो . कमी दरडोई जीडीपी असलेले देश गरीब , अधिक दरडोई जीडीपी असलेले देश श्रीमंत . जितकं उत्पादन अधिक तितका समाज ' सुखी ' , असं मानलं जातं . अधिक जीडीपी चांगलं , जीडीपी वाढीचा दरही जास्त असणं चांगलं मानलं जातं . एका विशिष्ट मर्यादेपर्यंत ते बरोबरही आहे . तो एक थंबरूल आहे , आणि त्याच्या मर्यादा कुठे सुरू होतात हे सांगणं कठीण आहे . ~~यो ने तिकडे नुसत्या उड्या मारायला सुरुवात केलिये . .~~ हिरवीन : मॉल नको मला सिनेमाबी नको नका माझ्या रावन्या करू रातदिस तूमची डूटी हाय सुरू तुमच्यासाठी किती मी झुरू सोडा की नोकरी असली रात्रिर्गमिष्यति भविष्यति सुप्रभातं भास्वानुदेष्यति हसिष्यति पंकजश्रीः । इत्थं विचिन्तयति कोषगते द्विरेफे हा हन्त हन्त नलिनिं गज उज्जहार ॥ समजण्यास सोपी अशी ही रचना आहे . एक भुंगा मधुरसपान करण्याच्या हेतूने कमळात शिरतो . मात्र रात्रीची वेळ झाल्याने कमळाच्या पाकळ्या मिटतात , तेव्हा रात्रि : गमिष्यति - रात्र जाईल ( संपेल ) , भविष्यति सुप्रभातं - पहाट होईल , भासु अनुदेष्यति - सूर्य वर येईल ( उगवेल ) , हसिष्यति पंकजश्रि : - कमळ हसू लागेल ( फुलेल ) , इत्थं विचिन्तयति - असा विचार करीत आहे . कोण ? तर - कोषगते द्विरेफे - कोषात गेलेला भुंगा ( द्विरेफ ) म्हणजेच रात्री पाकळ्या मिटल्याने त्यात अडकलेला भुंगा . पण इतक्यात - हा हन्त हन्त - अरेरे ! काय हे दुर्दैव , नलिनिं गज उज्जहार - हत्तीने कमळाला तुडवले ! नंदिनी , माहितीबद्दल धन्स गं . . . . . मला कळतंय तू थांबायला का सांगत आहेस ते ! पण पुरातन काळात हिंदू धर्म किती महान होते , उदारमतवादी होते किंवा जाचक होते , संकुचित होते याचा कॉलेजात असताना कीस पाडलाय . . . . त्यानंतरही अनेक वर्षे याविषयी बरेच काही वाचत होते . पण त्या माहितीमध्ये सध्याच्या काळात चालू असलेल्या धर्मपुष्टीच्या , त्रुटी दूर करण्याच्या प्रयत्नांविषयी संकलित माहिती कोठेच वाचायला मिळाली नाही . . . . म्हणून जरा लिहिले एवढंच ! खूप वर्षांनी स्वत : च्या शहरात , स्वत : च्या घरात परतून आल्यावर सगळचं मागचं आयुष्य सहजतेनं आपल्याजवळ येऊन भिडतं असं होतंच नसतं कधी . ते असं तुकड्यांमधे विखरुन , हरवून , पसरूनच रहातं चोहोबाजूंना . मग ते दिसले तरी धावून गोळा करण्यात खूप एनर्जी खर्च करण्यात खरंच अर्थ नसतो . त्यांच मिळून होणारं चित्र अजिबातच आपल्या जुन्या घरासारखं , शहरासारखं , आयुष्यासारखं नसतं हे असे कित्येक तुकडे वेचून एकत्र केल्यावर आणि मग पुन्हां टाकून दिल्यावर हताशपणे लक्षात येतं . कोणीतरी म्हणालेलं कितीही सिनिकल असलं तरी किती खरं आहे ! Yu can never go home again ! ~~ताणलं नाही गं मि लांब पर्यंत पसरत गेलो माझं मन तुला सांगण्या साठी~~ न्यायालयाने दिलेला निकाल अत्यंत योग्य वाटतो . दोन्ही समाजानी तो शांततेने स्वीकारला पाहिजे . रामजन्म तिथे झाला हे मान्य झाल्यामुळे तिथे मंदिर झाले तर चांगलेच पण देशाला एक महासत्ता बनवायचे असेल तर सर्वांनी हातात हात घालून एकत्र काम करून उज्ज्वल भविष्याकडे वाटचाल केली पाहिजे . प्रभू रामचंद्र अशीच सदबुद्धी सर्वाना देवो . बाबा नक्कीच निदान भेटायला म्हणुन तरी आले असणार हे पत्र वाचुन . . . . . मी असते तर तशीच धावत सुटले असते . . . ६ जून का ? असेल असेल . आम्ही हिंदू साम्राज्य दिन म्हणून शाखेत साजरा केला जातो त्या तिथीला साजरा करतो . २ . स्वाक्षरी चळवळ राबवतांना अनेक युवकांनी समितीच्या कार्याविषयी जाणून घेतले . नवी दिल्ली - मुख्य निवडणूक आयुक्त एस आय कुरेशी यांनी इतर दोन निवडणूक आयुक्त व्ही एस संपथ आणि एच एस ब्रह्मा यांच्यासह आपली संपत्ती आज ( शुक्रवार ) जाहीर केली . कुरेशी यांच्या नावावर गुडगाव , ग्रेटर नोएडा आणि आग्रामधील प्रत्येकी एक असे तीन प्लॉट आहेत . कुरेशी यांना " हुडा ' कडून गुडगाव येथील सेक्‍टर १७ मध्ये ५०० स्क्वेअर यार्डांचा प्लॉट ६३ हजार ८९ रुपयांना १९८० मध्ये मिळाला होता . या प्लॉटची सध्याची किंमत १ कोटी ७५ लाख रुपये आहे . ग्रेटर नोएडा येथील मुख्य आयुक्तांच्या प्लॉटची किंमत ३६ लाख इतकी असून तो २००६ मध्ये घेण्यात आल्याचे निवेदनामध्ये म्हटले आहे . त्याचप्रमाणे आग्रा येथील प्लॉट बचत केलेल्या पैंशामधून घेतल्याचे आयुक्तांनी सांगितले आहे . तुषार सावंत & nbsp - सकाळ वृत्तसेवा कणकवली - & nbsp जिल्ह्यात इंग्रजी माध्यमाच्या प्राथमिक शाळांच्या प्रस्तावांना मंजुरीची अक्षरशः खिरापत वाटली जात आहे . विनाअनुदानित असणाऱ्या या नव्या शाळांना तज्ज्ञ शिक्षकांची कमतरता भासत आहे . तरीही वाढत जाणाऱ्या अशा शाळांमध्ये शैक्षणिक दर्जा तपासण्याची प्रभावी यंत्रणा मात्र नसल्याचे चित्र आहे . जिल्ह्यात सध्या सुरू असलेल्या या माध्यमांच्या शाळांना त्या दर्जाचे शिक्षक मिळत नसल्याचे चित्र आहे . याच स्थितीत जिल्ह्यातून यंदा आणखी 20 संस्थांचे प्रस्ताव सादर झाले . यातील 18 प्रस्तावांना जिल्हा समितीने शिफारस दिली आहे . दोन शाळांचे प्रस्ताव अर्धवट असल्याने ते नाकारण्यात आले आहेत . त्यामुळे जिल्ह्यात नव्या 18 प्राथमिक इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांची भर पडणार आहे . राज्याला अनुदानित शाळा आणि जिल्हा परिषदेच्या माध्यमातून चालविण्यात येणाऱ्या शाळांचे ओझे अवघड होऊ लागल्याने कायम विनाअनुदानित तत्त्वावर शाळा सुरू करण्याचा प्रयत्न आहे . ऑस्ट्रेलिया संघ खरोखरच कौतुकास पात्र आहे . एक संघ म्हणून छान कामगिरी केली . शेवटच्या चेंडूपर्यंत लढण्याची जिद्द दाखवली आणि जिंकलेही पाकिस्तानी संघानेही चांगली लढत दिली . त्यांचेही कौतुक . शेवटी हार जीत हा खेळाचाच एक भाग आहे पण हरण्या मधेही लढून हरले म्हणून कौतुक . अचानक तीच्या डोक्यात प्रकाश पडला . अमेय मला सांगायचा ती स्त्री . . . . त्याला भेटली होती . ते जंगल . ती अचानक गायब झालेली स्त्री . बाबांनी लिहिल्याप्रमाणे जहाजावर हल्ला करणारे ते जलजीवा . . . त्यातही एक स्त्री असायची . . . . हे गूढ समजून घेण्यासाठी आधी आजूबाजूच्या निसर्गातील कांही सामान्य घटना पाहू . एखाद्या मोठ्या झाडाखाली बसलो असतांना त्याची पाने , फुले , पिकलेली फळे , सुकलेल्या काटक्या वगैरे वरून खाली पडतांना दिसतात . आयझॅक न्यूटन असाच एका सफरचंदाच्या झाडाखाली पेंगत बसला असतांना वरून एक फळ दाणकन त्याच्या टाळक्यात पडले आणि पटकन त्याला गुरुत्वाकर्षणाचा नियम सुचला असा एक गैरसमज आहे . आपण सुद्धा जरी सफरचंदाचे झाड पाहिले नसले तरी निदान एखादी कैरी किंवा कवठाचे फळ वरून खाली पडतांना पाहिले असेलच . ते जड फळ उभ्या सरळ रेषेत वेगाने खाली येते , मात्र त्याच झाडाचे पिकलेले पान गिरक्या घेत हळू हळू अलगदपणे खाली पडते हे सुद्धा आपल्या लक्षात आले असेल . ~~मला जे म्हणायचे आहे ते मी व्यवस्थित सांगितले आहे असे वाटते .~~ ~~अरे पण जगात आपल्या देशच नाव मोठा सचिन मुलेच झालाय ना मंग~~ चहुंकडे पाहे दीनवदनीं ॥ जिव्हा मुख वाळलें न मिळे पाणी ॥ तों प्रसूत झाली तोचि क्षणीं ॥ दिव्य पुत्र जन्मला ॥ २१ ॥ आश्चर्यकारक अनुभव म्हणायचा तर त्या फकिरा कडेच इतर प्रश्नांची उत्तरे मिळू शकतात : ? परत तिथे जाण्याचा तुम्ही प्रयत्न केला का ? ~~" पण राहुलनं ती खीर खाऊनच तोंड वाकडं केलं असतं . "~~ मौखिक परम्परेमध्येदेखिल नुसते पाठान्तर करणारे असतीलच की , ज्याना सर्व काही मुखोदगद असेल पण विषय कळला नसेल स्मायली येत नाहीयेत . अक्षरं अकारण ठळक होताहेत . काही गडबड आहे . नारायण . . . नारायण . . . सरपंच जरा बघा इकडं . त्यातून भलते गैरसमज इतरत्र व्हायचे . मालिकेत आहेत ना . त्या अर्चनाच्या बहिणीचा नवरा आहे ना तो एक गुजराती माणूस त्याची आधीची बायको आणि मुलगा पुण्यात आहेत आणि त्यांची आणि मानव - अर्चनाची नेमकी गाठ पडली आहे . आता दादोजी कोंडदेव पुतळा वाद मिटवायला मानव - अर्चनाने मध्यस्थी केलेली सुध्दा दाखवतील . काही नेम नाही . भेदूनि आकाश भरूनि रंगी । फाडूनि डोळे उघडूनि तोंडे ॥ तू पेटलासी बघ जीव माझा । भ्याला न देखे शम आणि धीर ॥ २४ ॥ पण असं असलं , तरी याचंही एक उलट टोक आहे . अनुभव जसे वैयक्तिक असतात , तसेच वैश्विकही असतात . वाचनातून आपण लेखक / कवीचे अनुभव व्हिकॅरियसली जगायचा प्रयत्न करतो , पण त्याचवेळी आपल्या पूर्वसंचितातल्या अनुभवाशी सांगड घालायचाही कुठेतरी नकळत प्रयत्न करत असतो . आपण कधीच न घेतलेले अनुभव ( उदा . रारंगढांग ) जसे आपल्याला आवडू शकतात , तसेच त्याच्या उलट जिथे जिथे आपली ' येथीचा जिव्हाळा तेथे बिंबे ' सारखी स्थिती होऊन ज्या अनुभवांशी आपण आयडेंटिफाय करु शकतो तेही बेहद्द आवडतात . २०१० सरलं आणि २०११ नं सलाम ठोकत आगमन केलं आहे . २०११ या वर्षाची सुरुवात अनेक अर्थांनी महत्त्वपूर्ण आहे . केवळ २०१० सरलं एवढंच नाही तर एक दशक संपून दुसरं दशक सुरू झालं आहे . नवं वर्ष आपल्या पोटात ३६५ दिवसांपैकी ५२ रविवार , ५३ शनिवार घेऊन आलं आहे . हे वर्ष ९८ सुट्ट्या घेऊन आलं आहे . त्यात ५२ रविवार , २६ शनिवार आणि २० सरकारी सुट्ट्या असणार आहेत . सरकारी कर्मचाऱ्यांना दुसऱ्या आणि चौथ्या शनिवारी सुट्ट्या असतात . येणाऱ्या वर्षात शनिवारी २४ सुट्ट्या आहेत . त्यात या वर्षी फेब्रुवारी आणि एप्रिल या दोन महिन्यांत सलग तीन शनिवारी त्यांना सुट्ट्या मिळणार आहेत . त्यामुळे सरकारी कर्मचाऱ्यांच्या आनंदात भरच पडणार आहे . तर ऐन रविवारी ६ सरकारी सुट्ट्या आल्या आहेत . यामध्ये धुलिवंदन , महाराष्ट्र दिन , इस्टर डे , अनंत चतुर्दशी , गांधी जयंती , ख्रिसमस या सुट्ट्यांचा समावेश आहे . त्यामुळे या सुट्ट्या गमावल्याने सरकारी कर्मचाऱ्यांमध्ये नाराजी हे मात्र खरं . येत्या वर्षात एकाच महिन्यात ५ रविवार आणि ५ शनिवार येण्याचा दुर्मिळ योग हा ३ वेळा आहे . जानेवारी , जुलै आणि ऑक्टोबर या महिन्यांत प्रत्येकी ५ रविवार आणि शनिवार असणार आहेत . एप्रिल आणि डिसेंबर महिन्यात प्रत्येकी ५ शनिवार आहेत तर मे महिन्यात ५ रविवार असणार आहेत . परंतु बेसिक केक कसा करावा , ओव्हन टेम्परेचर काय असावे , सेल्फ रेसिंग फ्लार म्हणजे काय , भांडी कुठली वापरावीत , केक का फाटला / बसला , आयसिंग करताना कुठली साखर वापरावी , बटर वापरावे का क्रिम ? असे अनेक प्रश्न , अनेक वेळेला विचारले जातात . युक्ती सुचवा बीबी वर किंवा त्या त्या पाकृ मधे काही उत्तरे ही मिळतात . पण जेव्हा केक करायचाय आणि असे बेसिक प्रश्न पडलेत तेव्हा शोधा शोधी करत बसण्यापेक्षा हा धागा उपयोगाचा ठरु शकेल . तसं बघायला गेलं तर टोपाचा डाव इतका खिळखिळा झालेला आहे की अडतिसाव्या खेळीपासून पुढे जवळपास प्रत्येक पुढच्या चालीतून विनिंग वेरिएशन निघू शकते ! जिज्ञासूंनी ह्या दुव्यावरती दिलेल्या विश्लेषणाचा अभ्यास करुन बघावा . इतिहासात पाहिले असता , महात्मा गांधींच्या खुनानंतर हिंदुत्ववादी लोकांना भारतात तोंड दाखवायला जागा उरली नाही . त्यांची अवस्था दारूण होऊ लागली होती . तसेच सर्वसामान्य हिंदू घटनेत समावेश केलेल्या पुरोगामी तरतुदींकडे आकृष्ट होऊ लागला होता . पुराणमतवादी हिंदुत्ववाद्यांना असलेला हा सर्वात मोठा धोका टाळण्यासाठी नेहरूंच्या मृत्यूनंतर लवकरच स्वामी चिन्मयानंद यांनी विश्व हिंदू परिषदेची स्थापना पवई मुंबई येथे १९६४ मध्ये केली . ~~खुप छान गझल आणि खुप छान चर्चा ! अभिनंदन !~~ सध्याच्या संगणकांच्या जगात म्हणायचं झालं तर प्रत्येक द्न्यात शब्दांना मानवाच्या मेंदूत प्रतिमा द्वारे अर्थ प्राप्त होतो . प्रतिमेला स्वत : च्या प्रॉपर्टीज असतात . त्या - त्या प्रॉपर्टीज ने त्यांची वर्गवारी देखील केलेली असते . उदा . : गुण , रंग , रूप , आकार , उपयोग , कारण , हेतू , कार्य , स्तर , काळ , स्थिती , गती असे बरेच काही . प्रतिमांची इंद्रियांच्या जाणिवानुसार देखील वर्गवारी होते . उदा . : खरखरीत , गुळगुळीत , गोड , तिखट , सुगंध , दुर्गंध , लयबद्ध नाद , बेसूर नाद , उश्णता , थंड इत्यादी . ' बैस . आज मला तुझाशी बोलायचं आहे , मी सांगेन ते ऐक आणि नीट विचार करून तुझा निर्णय घे , ' तो म्हणाला . हे नक्की काय चाललंय तिला काही कळेना . पिस्तुलाच्या भीतीने ती तशीच उभी राहीली . ' बैस , घाबरू नकोस . आज आपल्या Contract चा शेवटचा दिवस आहे , तेव्हा पुढे काय हे ठरवायलाच हवं , ' त्याने समोरच्या खुर्चीकडे बोट केलं . त्याला असं बोलताना तिने कधी पाहिलं नव्हतं . घाबरत घाबरत ती खुर्चीत बसली . आत्तापर्यंत तिला कधी त्याची भीती वाटली नव्हती . ' मला . . . मला . . . आपली बाजू मांडायचीय , ' ती चाचरत म्हणाली . राजेश किंवा पक्याबद्दल काहीतरी कुणकुण त्याला लागली असावी असं तिला वाटत होतं . ' आता त्याला नक्की किती आणि काय काय माहीत आहे हे कळेपर्यंत त्याला मोगम बोलण्यात अडकवून ठेवायला हवं , ' तिचा विचार ठरला . ' मी Contract केलं तेव्हा वाटलं होतं की सुखाने राहीन मी . पण तू . . तू फक्त वापरून घेतलंस मला , ' तिने सुरूवात केली . आकाशी रंगाची साडी नि कपाळवरचा घाम त्याला अजूनही आठवत असते त्याचे कासावीस होणे तिच्या नुसत्या आठवणीने तिचा हलकासा वावर तिची लगबग तिने केलेला चहा देवाजवळ लावलेला दिवा सुख सुख निव्वळ . . . . . कसे असते हो . . ? हृदयनाथ मंगेशकरांना आशा भोसले पुरस्कार प्रदान पिंपरी , ता . ९ - आशाताई आणि माझे नाते हे केवळ बहीण - भावाचे नसून आई - मुलासारखे आहे . तिच्या नावाने मिळालेला पुरस्कार हा लतादीदी आणि मास्टर दीनानाथांच्या स्वरांचा सन्मान आहे , अशी भावना ज्येष्ठ संगीतकार पंडित हृदयनाथ मंगेशकर यांनी आज येथे व्यक्त केली . . . . . . . . अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिषदेच्या पिंपरी - चिंचवड शाखा व कलारंग प्रतिष्ठानच्या वतीने देण्यात येणारा " आशा भोसले पुरस्कार ' ज्येष्ठ संगीतकार पंडित हृदयनाथ मंगेशकर यांना शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे यांच्या हस्ते देण्यात आला . ५१ हजार रुपये व स्मृतिचिन्ह असे पुरस्काराचे स्वरूप होते . रसिकांनी उभे राहून टाळ्यांच्या गजरात या वेळी त्यांचे स्वागत केले . महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे अध्यक्ष राज ठाकरे , नाट्य परिषदेचे शाखाध्यक्ष भाऊसाहेब भोईर , कृष्णकुमार गोयल , राजेश सांकला , हेमेंद्र शहा , दीपक पायगुडे , विजय जोशी , रवींद्र घांगुर्डे , वंदना घांगुर्डे व्यासपीठावर होते . वक्‍त्यांची अनौपचारिक भाषणे आणि त्यांनी सांगितलेल्या मंगेशकर कुटुंबीयांच्या विविध आठवणींमुळे या कार्यक्रमाला वेगळीच रंगत आली . हृदयनाथ मंगेशकर म्हणाले , " " आशाताईंच्या अमृतमहोत्सवी वर्षाच्या प्रारंभीच तिच्या नावाने पुरस्कार स्वीकारताना आनंद होत आहे . लतादीदीच्या आणि आशाताईंच्या अमृतमहोत्सवाचा आनंद तर आहेच ; आशाताईंनी संगीताचे सर्व प्रकार समर्थपणे हाताळले . विलक्षण उत्साही असलेली आशाताई पंचाहत्तरीची झाल्याचे अजिबात वाटत नाही . सुरवातीपासून तिला खूप धडपड करावी लागली आहे . मी लहान असताना पायाच्या दुखण्यामुळे ती मला कडेवर घेऊन सर्व कामे करत असे . मी संगीतबद्ध केलेले तिचे पहिले गाजलेले " जिवलगा राहिले रे दूर घर माझे . . ' हे गाणे तिने विलक्षण गायले ~~अवांतर : सलमानची आई हि महाराष्ट्रियन हिंदु आहे .~~ मस्त लेख . स्वयंपाकघरात कुठचाही ब्रेड , चपाती / पोळी बनत असतानाचा सुवास काही औरच ! कालच आमच्या ओळखीच्या पोर्तुगीज बाईने ड्राय फ्रूट घातलेला गोडसर घरगुती ब्रेड दिला तोही मस्त लागला . त्यांनी दाखवण्या साठी बरोबर आणलेले कचर्‍यातुनच उगवलेले पपईचे झाड त्यांच्या यशस्वी प्रयोगाची साक्ष देत होते . उपक्रमाच्या प्रथम वर्षपुर्ती निमित्त माझ्याकडून ही शुभेच्छा ! मला वाटणारे बरेचसे मुद्दे वर आले असल्याने परत लिहीत नाही . जरी कधी कधी सभासदांना काही बाबतीत संपादकांकडून धोरणांबाबत अथवा त्यांच्या संपादनाबाबत नाराजी वाटली असली तरी मला येथे लेखनस्वातंत्र्याला ( अर्थात त्यांनी ठरवलेल्या घटकांसंदर्भात - म्हणजे ललित , काव्य आदी सोडून ) कधी धक्का लावलेला अथवा त्यात चुकीच्या पद्धतीने ढवळाढवळ केल्याचे दिसले नाही . त्याच प्रमाणे त्यांना जे येथे योग्य वाटले नाही त्या संदर्भात निकाल देताना सांगून दिला आहे असे दिसते . हा भाग महत्वाचा वाटतो . " सर , आपके इंटरनेट कनेक्शन का इस महिने का बिल रेडी है . क्या आज शाम को चेक कलेक्ट करने के लिए किसीको भेज सकती हू ? " आशु - या पाण्यातल्या बायकांचे ( बाईकचे अनेकवचन ) फोटु , विजय मल्ल्याल्या दाखवु नकोस . . . . नाहीतर दुर्गभ्रमंती बंद आणी फक्त फोटोग्राफी करायला लावेल तुला १ . सरकार सेना मोडण्यापेक्षा भष्टाचार का मोडून काढत नाही ? २ . त्यांना संसदेत चर्चा हवी आहे कारण तिथे लुटू - पुटीचे आणि राजकारणात interest नसलेले विरोधक आहेत . मला वाटते का ऐतिहासिक असा काळ भारतीय राजकारणात आहे . सरकार अत्यंत भ्रष्ट आणि दुर्बल आहे , विरोधी पक्ष अति - दुर्बल आहेत , आणि जनता मात्र जेवढी सबळ हवी तेवढी होऊ शकत नाही . जनतेचा सरकारवर विश्वास नाही पण विरोधी पक्षांचे मौन हे दाखवते कि त्यांचा सरकार आणि व्यवस्थेवर विश्वास आहे . वरील लेखात एका फोटोची लिंक देताना काही चूक झाल्याने लेख विचित्र दिसत आहे . शिवाय , त्या चित्राच्या आधीची काही वाक्येही गायब झाली आहेत . या दुव्यावरून २ उपयुक्त सॉफ्टवेअर्स उतरवून घेता येतील . ती म्हणजे " थीम पॅचर " आणि योग्य ती " थीम " ( ढोबळमानाने - रंगसंगती ) . याचा उपयोग करून तुमच्या विंडोजचे रूपडे तुम्ही हवे तसे बदलू शकता . विंडोज एक्सपी असलेल्या आमच्या संगणकाचा पडदा आता जवळजवळ उबंटूसारखा दिसू लागला आहे . चित्र पहा धन्यवाद राजसाहेब , जो तुम्ही मराठी तरुणांना एकत्र करण्याचा व त्यांना दिशा देण्याचा जो संकल्प घेतला आहे . त्यामुळे मराठी माणसाला त्याचा नक्कीच भविष्यात उपयोग होणार आहे . तुम्ही आताचा नाही तर भविष्याचा विचार करता . पुन्हा एकदा मनापासून धन्यवाद ! आता तुम्ही म्हणाल या सगळ्याचा सैन्यभरतीशी काय संबंध ? ( ' ललित मोड ' असं स्पष्ट लिहूनही तुम्ही त्यात संबंध शोधणार ? कम्माल आहे ! ) आताशा गाडी पळवताना दडपण वाटायचे बंद झाले आहे रस्ते तसेच बांधतात सगळीकडे . . गतीरोधक तेवढेच असतात सगळीकडे . . एका हायवे वरुन दुसर्‍या हायवे वर जाताना . . रेस खेळल्यासारख वाटतय मला कळत नाही . . हे शुमाकर जाह्ल्याचे feeling कुठून आलंय ? लग्न करण्यास चाललेल्या मुलीचा पती चांगला असू शकतो . विवाह आनंदात जाण्याची शक्यता असते . आपल्या जीवनात असे सुख मिळण्याची शक्यताही नसल्याने परित्यक्ता महिलेस मत्सर वाटणेही शक्य आहे . कोंढावळ ( जळगाव ) & nbsp - शहादा - शिरपूर रस्त्यावरील सोनवद ( ता . शहादा ) फाट्याजवळ आज दुपारी तीनच्या सुमारास ट्रक उलटून त्याने पेट घेतला . त्यात ट्रकचालक व क्‍लीनरचा होरपळून मृत्यू झाला . अपघातामुळे वाहतूक काही काळ ठप्प झाली होती . राजकोटहून छत्तीसगडकडे सेनेटरी साहित्य घेऊन जाणारा ट्रक ( जीजे 3 / डब्ल्यू 7448 ) सोनवद ( ता . शहादा ) फाट्याजवळील लहान पुलाजवळ उलटला . चालकाचे ट्रकवरील नियंत्रण सुटल्याने हा अपघात झाल्याचे प्रथमदर्शनी निदर्शनास आले . दूरवरचा प्रवास करून आलेला ट्रक , गरम झालेले इंजिन , 44 अंश सेल्सिअसचे तापमान , गरम झालेले रस्ते यातच ट्रक उलटून झालेल्या घर्षणामुळे डिझेलच्या टाकीने पेट घेतला . नंतर टाकी फुटल्याने आग क्षणार्धात पसरली . तीत केबिनमधील ट्रकचालक गुलाम शेख ( वय 36 रा . कोठडिया , जि . राजकोट ) व क्‍लीनर अशोकभाई पाताभाई सोलंकी ( वय 31 , रा . सोनटोली , ता . जसोदन , राजकोट ) यांचा होरपळून जागीच मृत्यू झाला . दुपारची उन्हाची वेळ असल्याने रस्त्यावर शुकशुकाट होता . काही वेळाने या मार्गावरून जाणारे दुचाकीस्वार राजेंद्र सोनवणे ( वडाळी , ता . शहादा ) यांच्या निदर्शनास ही बाब आली . मी मुरड घालुन केली , पण माझ्या छान झाल्या आहेत . मी ३९५ वर १० मिनीट बेक केलं . फोटु टाकीन ~~त्यावरील बजाजची ही मस्त जाहीरात मला वाटते मी आधीपण दिली होती .~~ सर्व चित्रे सुरेख . चित्रातील क्लॅरिटी अफाट आहे . फक्त एकच सुचवावेसे वाटते . कॉपीराइट चित्राच्या मधे न घेता थोडे बाजूला घेतल्यास त्याकडे लक्ष वेधले जाणार नाही . यावरून माझे एक फुलपाखरू आठवले . फार जुने चित्र अहे , क्यामेरा बहुधा पेंटॅक्स होता . पहिल्यांदा लोडेड क्यामेरा हातात आला आणि हवी ती चित्रे काढ अशी मुभा मिळाली . त्यातले हे एक चित्र . " > बाळासाहेब ठाकरे कि जय . . ! ! जय शिवसेना , जय हिंदुत्व , जय हिंदुस्तान . . . ! ! ! हजारो बाळासाहेब ठाकरे निर्माण होतील या पावन भूमीमध्ये . . . . या जिहादींचा सर्वनाश करण्यासाठी . . . . वेल डन अनंत गीते साहेब . हिंदू भूमी ला जर वाचवायचे असेल तर हा हिंदुत्वाचा बाणा कायम ठेवा . सगळे हिंदू एक न एक दिन तुमच्या मागे जरूर येतील . ~~अंजिरामध्ये कसे काय किडे सापडत नाहीत ? > > > > > मलाही हाच प्रश्न पडलांय .~~ तुम्हाला पडलेल्या प्रश्नाचे सोपे उत्तर हे की परमेश्वर लपवुन किंवा कपटाने काही करत नाही . म्हणुन देवाने कंसाला उघड इशारा दिला . त्यावेळी कंसाने शहाणे होउन सन्मार्ग गाठला असता तर हा मृत्युही कदाचित टळु शकला असता . औरंगाबाद - साऱ्या देशाला उत्कंठा असलेली भारत पाकिस्तान मॅच पाहण्यास महावितरणने कृत्रिम अडथळा आणल्याने संयमाचा बांध तुटून नागरिकांनी वीजमंडळाचे कार्यालय फोडले . बुधवारी ( ता . ३० ) दुपारी तीनच्या सुमारास सिडको एन - दोन भागात ही घटना घडली . नागरिकांच्या संतापाला घाबरुन कर्मचाऱ्यांनी कार्यालयातून पलायन केले . सिडको एन - दोन भागात महावितरणचे फ्यूज कॉल सेंटर आहे . या भागातून ठाकरेनगर , सिडको एन - तीन एन चार , राजीवगांधी नगर , महाजन कॉलनी परिसरात वीजपुरवठा होतो . आज सकाळपासूनच या भागात विजेचा लपंडाव सुरु होता . नागरिकांनी तातडीने संपर्क साधून मॅचपूर्वी दुरुस्ती करावी , अशी मागणी केली होती . दुपारी अडीचनंतरही या भागातील वीजपुरवठा सुरळीत न झाल्याने वीजमंडळ कार्यालयासमोर नागरिक जमा झाले . महावितरण कर्मचाऱ्यांना फॉल्ट दूर करण्यास अपयश आले . हे पाहून नागरिकांनी कार्यालयाची तोडफोड केली . कार्यालयातील टेबल , खुर्च्या , खिडक्‍यांच्या काचा नागरिकांनी फोडल्या . इतकेच काय कार्यालयात लावलेले वीजमीटरही तोडण्यात आले . यावेळी कार्यालयात एकही कर्मचारी उपस्थित नव्हता . वरिष्ठ कार्यालयाकडे नागरिकांनी संपर्क साधला असता तिथून कोणताच प्रतिसाद मिळाला नाही . ~~इतिहासासंबंधित माहिती प्रियाली आणि इतर माननीय सभासदगण देतीलच . : - )~~ आनंदाचे डोही आनंद तरंग . . . आनंदासाठीच तर ही धडपड चालू आहे . . कोठे थांबावे हे ज्याला कळतं तोच आनंदी . . . नाहीतर बाकी सगळे आमच्यासारखे कशा ना कशा मागे पळत असतात . . . शेवटी नक्की आनंद कशात आहे हेच कळेनासं होतं . . ' माझा रोजचा फिक्स ब्रेकफास्ट असतो - एका अंड्याचे ऑम्लेट , दोन टोस्ट आणि एक ग्लास ऑरेंज ज्यूस . ' ' दुपारी आम्ही ऑफिसची सर्व मंडळी चालायला जातो , टी टाईमला , तेव्हा सगळे चहा पितात पण मी मात्र ज्यूस सेंटर चे फ्रेश ज्यूस पिते . ' ' … Continue reading → तुमचा मुद्दा जर ही वाढलेली लोकसंख्या खरेच फायद्याची आहे का असा असेल तर तो प्रगती फायद्याची का ? अश्या प्रकारचा प्रश्न आहे . पण ही प्रगती आहे ह्यात वाद नसावा . ~~संजय उत्सुकतेने " सांग रे , काहीही ट्राय करायला तयार आहे मी . "~~ भुंग्याचे म्हणणे योग्य ! स्मायली तर अशाही पडतील . आणि आजवर काय कमी पडल्या ? की त्यासाठी तुम्ही लिहाल ? मला नाही वाटत . भारत आज आपला काही भूभाग तात्पुरता गमावत आहे . पण अधिक परिपूर्ण राज्य मिळाल्याने आपला मोठाच फायदा झाला आहे . फाळणीचे तोटे खूप आहेत , यात शंकाच नाही . पण फाळणी न होण्याने याहून मोठे तोटे झाले असते . - सरदार वल्लभभाई पटेल , २३ जून , १९४७ द टाइम्स ऑफ इंडिया ~~सुंदर ते ध्यान उभे बांधावरी नांगर खांद्यावरी घेवोनिया . . ॥ १ ॥~~ हा घ्या फोटो . Tiramisu नावाने गूगल केल्यास रेसिपी सुद्धा मिळेल . बाकी लिखाण मात्र फक्कड जमलंय . आता लवकरच खायला हवं . ~~गायत्री , ह्या सुंदर लेखासारखाच नवीन लेख केव्हा प्रकाशित करणार ? : )~~ खरे तर हे दोन वेगळे पदार्थ पण मी आज दोन्ही केले आणि एकत्र खाल्ले , मजा आली . मिरच्या फार तिखट नसतील , तर सारणात थोडेसे तिखट घाला . हेच सारण भरुन , सिमला मिरच्या , ढेमसे ( टिंडे ) , कारली , भोकरे , पडवळ , भेंडी वगैरे करता येतील , अर्थात त्यावेळी सारणात तिखट घालावे लागेल . चिंच वापरून केल्या तर या मिरच्या प्रवासात नेता येतील . एक दोन दिवस टिकतील . एखादी भूमिका करताना त्या पात्राची फिलॉसफी कलाकाराला पूर्णपणे जिरवावी लागते . नंतरच हालचाली , हावभाव , दृश्यस्वरूप तुम्ही बांधता . मला , म्हणजेच सुलभा देशपांडेला , जरी मी स्वतः शिक्षिका होते , पोरांवर जीवापाड प्रेम करणारी होते , मुलींची आवडती होते , तरी एका संसारी पुरुषावर , दोन मुलींच्या बापावर प्रेम करण्याची , त्याला शरीर अर्पण करण्याची भावना मला शिवली नसती . कारण तशी मी शरीरनिष्ठ नव्हते , आणि दहा जणांना दुखवून माझं सुख , तेही शरीराचं , ओरबाडून घेण्याइतकी आत्मकेंद्रीतही नव्हते . एखाद्याच्या बुद्धिमत्तेवर प्रेम केलंही असतं . आमच्या मित्रपरिवारातल्या अनेकांच्या वेगवेगळ्या गुणांवर मी लुब्ध होतही होते . पण झोकून देऊन परिणामांची पर्वा न करता तो अनुभव घेण्याची माझी वृत्ती नाही . माझ्या सुखासाठी इतरांना दुखावण्याची कल्पना सहन होण्यासारखी नव्हती आणि नाही . मग तुम्ही मला नेभळट म्हणा , किंवा घाबरट म्हणा . पण त्याचा अर्थ असा नव्हे की , मी अशा व्यक्तींना समजू शकत नाही . किंवा एकंदरीतच हिंस्रपणे त्यांना चव्हाट्यावर आणून समाजजीवन स्वच्छ करण्याचं काम माझं आहे , असंही मी समजत नाही . माणसाचं भावनिक जीवन गुंतागुंतीचं आहे आणि त्या भावसंबंधांतून जे ताण निर्माण होतात त्यातून एकटी तीच व्यक्ती नव्हे , तर आजूबाजूची माणसंही सुटत नाहीत . जीवन हे असं आहे , जीवन हे अमुक आहे , जीवन हे तमुक आहे - असं ठामपणे मी म्हणत नाही . जीवन हे माझ्याभोवती जगलं जातं आहे तसं आहे , फक्त दुसर्‍यांना न दुखावता कसं जगायचं , हे ठरवायचा अधिकार मला असला पाहिजे . समाजाचं भावी जीवन धोक्यात येणार म्हणून , सामाजिक नीतिमत्ता बेणारे रसातळाला नेते आहे म्हणून , एकीकडे तिला नोकरीवरून काढून टाकलं पाहिजे म्हणत , तिच्या पोटातला कोवळा अंकूर खुडून टाकण्याची ऑर्डर देण्याचा मुर्दाडपणा करणारे काशीकर मला जास्त समाजद्रोही वाटतात . अशा वेळी घाबरट , नेभळट माणसांपेक्षा मला बेणारे खूप जवळची वाटते . या अर्थी तिचं मन वाचायला मला खूप सोपं गेलं . आमच्या दोघींची भाववृत्ती वेगळी असूनही मी ती आपलीशी करून तिचं प्रकटीकरण करू शकले . जिथं हे करायला एखादी अभिनेत्री कमी पडेल , तिथं नाटकाचा तोल सांभाळून हवा तो परिणाम साधून येणं खूप कठीण आहे . बाब्या , अरे तरीही . जमल्यास तु यावर सविस्तर लेख सुद्धा टाक . फोटोंवरून इतका प्रकाश पडेल असं वाटत नाही . थोडीशी माहिती सुद्धा हवीच रे . बर्‍याच जणांना पेट्स ची आवड असेल पण ते संभाळण्याची भिती वाटते म्हणून कदाचित नाक मुरडत असतील . नवी दिल्ली आयपीएलच्या कोची संघासाठी आपल्‍या पदाचा दुरूपयोग केल्‍याच्‍या आरोपाचा सामना करावा लागत असलेल्‍या परराष्ट्र राज्यमंत्री शशी थरूर यांच्‍या राजीनाम्यासाठी विरोधकांनी जेवढे रान उठवले आहे . तितकेच त्यांच्‍याच पक्षातील नेत्यांनीही अंतर्गत फिल्‍डींग लावली असून येनकेन प्रकारे थरूर यांची या पदावरून हकालपट्टी व्‍हावी यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत . काँग्रेसने सध्या विरोधी पक्षाद्वारे होत असलेल्‍या टीकेमुळे आपला थरूर विषयावरील पराभव लपवण्‍यासाठी त्‍यांच्या राजीनाम्याची मागणी फेटाळून लावली असली तरीही थरूर यांना पदावरून काढण्‍यासाठी पक्षांतर्गत नेत्यांकडूनच कारवाया केल्‍या जात असल्‍याचे स्‍पष्‍ट झाले आहे . लोकसभेत शुक्रवारी या मुद्यावर थरूर बोलायला उभे राहील्‍यानंतर झालेल्‍या गोंधळा दरम्यान त्‍यांची बाजू घेण्यासाठी केवळ कॉंग्रेसचे राजीव शुक्ला समोर आले . तर इतर सर्व काँग्रेस नेते मात्र बघ्‍याची भूमिका घेत होते . आघाडीतील अनेक घटक पक्षांनीही थरूर यांना पदावरून दूर करण्‍यासाठी दबाव निर्माण करण्‍यास सुरूवात केली असून यात शरद पवार आघाडीवर आहेत . ~~( म . रफी व आशा भोसले यांनी गायलेले युगलगीत )~~ ~~अवांतर : मकर रास आणि स्वामी शनी या बद्दल आहे का हो काही माहिती कोणाकडे ?~~ काही काही वेळांना सत्य सांगणेही , ते सांगणार्‍याला मोठे अडचणीत आणते . साधारण एक दीड वर्षापूर्वी त्या वेळचे भारताचे उपपरराष्ट्रमंत्री श्री . शशी थरूर यांनी ट्विटरवर , विमानांमधे जो इकॉनॉमी वर्ग असतो त्याला गुरेढोरे वर्ग असे संबोधून एक हलकल्लोळ उडवून दिला होता . आता ज्यांनी कोणी या वर्गाने प्रवास केला आहे ( स्वत : च्या पैशांनी विमानप्रवास करणारे सर्वच जण याच वर्गाने प्रवास करतात ) ते . . . ' पण असं कसं शूटिंगला जायचं ? ते काय पिक्चरला जाण्याइतकं सोप्पं आहे काय ? मला नक्की काय करायचंय ते पण माहीत नाही . मला जमणार नाही ते ! मी असं ऐनवेळेला कधी केलेलं नाही काम ! ' सचिन स्वतः स्वच्छ असला तरी फिक्सिंग होत असेल तर फार तर तो त्याबद्दल अवाक्षर काढणार नाही इतकेच , क्रिकेट सोडणार नाही . कारण सोडण्याचे कारण सांगावे लागेल आणि त्याचे प्रेशर भयंकर येईल . अगदी , अगदी . १०१ % सहमत . आयटम साँग हा प्रकार श्रवणीय असण्याबरोबरच प्रेक्षणीय करण्याचं श्रेय संपूर्णपणे हेलनला जातं . इथे जरी मी हे सगळे मराठीत लिहिले असले तरी त्याची भाषाही वेगळीच होती . नंतर पुण्यात परतल्यावर चौकशी केली तेव्हा कळले की पारधी लोक हिन्दी , गुजराथी , मारवाडी , मराठी अश्या अनेक भाषांची सरमिसळ करुन तयार झालेली वेगळीच भाषा बोलतात . फक्त भाषाच नाही तर त्यांची संपुर्ण संस्कृतीच वेगळी आहे . पारधी पुरुषांचा पारंपारिक पोषाख मुंडासे अन लंगोट असा असतो तर बायका घागरा चोळी , गुजराथी पद्धतीची साडी नेसतात . तरुण मुली परकर पोलके घालतात अन मुले हाफचड्ड्या . हल्ली पारधी तरुण पॅन्ट् - शर्ट घालतात तर बायका नायलॉनच्या साड्या नेसतात . या समाजाचे देव पण वेगळे . ते देव म्हणजे वेगवेगळ्या अप्सरा , यक्ष , नैसर्गिक शक्तीची प्रतिके असतात . काही देव माणसांचे मित्र तर काही शत्रु असतात . त्यांना ते धानी , जारण अश्या नावांनी संबोधतात अन त्यांना जनावरांचे , पक्षांचे बळी देतात . त्यांची नावेपण वेगळी - चॉकलेट्या , फौजदार्‍या , बिबळी अशी . पारधी कोणताही आवडलेला शब्द मुलांचे नाव म्हणुन वापरतात . साधारणतः पारध्यांची राहणी अस्वच्छ म्हणण्यासारखी . आंघोळ नियमीत नसल्याने अनेकांच्या अंगाला वास येतो अन दात न घासल्याने ते किडलेले असतात . पारधी बायका तश्या रुपवान - काळ्यासावळ्याच पण देखण्या , बांधेसुध अन त्यांचे डोळेपण पाणीदार टप्पोरे असतात . पण बहुधा त्या पण अस्वच्छ रहातात , अनेकदा फण्या कंगवे विकणार्‍या या बायकांचे स्वतःचे केस मात्र विस्कटलेले असतात अन कपडे मळलेले . हे सर्व त्या बहुधा शीलरक्षणार्थ करत असाव्यात . तश्या त्या दिसायला देखण्या असल्याने अनेकदा टोळभैरव त्यांच्याकडे आकर्षित होतात . विरोध करण्याची शक्ती नाही अन समाजातुन कुठल्याच प्रकारचा पाठिंबाही नाही अशा परिस्थितीमुळे बहुधा त्यांची राहणी अशी असावी . यावर्षीचा अर्थ संकल्प , म्हणजे , मला तरी , काही विशेष पटलेला नाहीं . सर्वात मोठी आणि महत्वाची गोष्ट म्हणजे - ' सार्वजनिक उद्योगांचे खाजगीकरण नाहीं ' या उद्‌घोषणे मुळे परत किंचीत सावरलेला असा शेअर बाजार परत कोसळण्याची शक्यता आहे . लालू महाराजांनी सुद्घा अपल्या मनासारखे करवुन घेतले आणि बिहारसाठी राष्ट्रीय विकास योजनेतून ३२२५ कोटी रूपये अडकावले . मला यात मुळीच हरकत नाहीं पण कृपा करून लालूनी नंतर मात्र सर्वांना सांगावे तरी की बिहार मधे कोणचा विकास केला गेला . . . ज्या सुजलाम सुफलाम भारतभूमीवर आपण वास्तव्य करतो . त्याबद्दल प्रत्येक स्पर्धा परीक्षार्थीला माहिती असणे आवश्यक आहे . ऐतिहासिक काळात भारत देश हा भारत . आर्यवर्त आणि हिंदुस्थान ( सोने की चिडिया ) या विविध नावांनी ओळखला जात असे . प्राचीन काळातील पराक्रमी राजा भरत यावरून ' भारत ' तर आर्यवंशीय लोकांच्या भूमीवरून ' आर्यावर्त ' आणि ' सिंधुनदीमुळे ' हिंदुस्थान अशा नावांचा उल्लेख केला जात असे . युरोपियन लोकांनी या देशाला मूळ शब्द ' सिंधू ' पासून तयार झालेल्या ' इंडिया ' असा उल्लेख करण्यास सुरुवात केली . ० भारत हा देश सर्व ऋतूंमध्ये सदाबहार दिसणारा देश आहे . ० भारताचे क्षेत्रफळ ३२ , ८७ , २६३ चौ . कि . मी . आहे . ० क्षेत्रफळाचा विचार करता रशिया , कॅनडा , चीन , अमेरिका , ब्राझील आणि ऑस्ट्रेलियानंतर भारताचा सातवा ( २ . ४२ टक्के ) क्रमांक लागतो . ० भारताच्या मध्य भागातून कर्कवृत्त गेले आहे . ० भारताची दक्षिणोत्तर लांबी - ३ , २१४ कि . मी . असून पूर्व - पश्चिम २ , ९३३ कि . मी . आहे . ० भारताची भूसीमा सरहद्दीची लांबी - १५ , २०० कि . मी . असून सीमेवर सात राष्ट्रे आहेत . ० भारताच्या मुख्य भूमीच्या किनारपट्टीची एकूण लांबी - ६ , १०० कि . मी . आहे . ० तर अंदमान - निकोबार व लक्षद्वीप बेटसमूह मिळून ७ , ५१७ कि . मी . आहे . ० सन २००१च्या जनगणनेनुसार भारताची लोकसंख्या - १०२ कोटी ८७ लाख ३७ , ४३६ ० सन २०११ मध्ये भारताची १५वी जनगणना पार पडणार आहे . ० २००१च्या नुसार लोकसंख्येची घनता - ३२४ व्यक्ती प्रति चौ . कि . मी . ० भारतात सर्वात कमी लोकसंख्येची घनता असलेले राज्य - अरुणाचल प्रदेश ० भारतात पुरुष - स्त्री प्रमाण - १००० पुरुषांमागे ९३३ स्त्रिया ० सर्वाधिक स्त्री प्रमाण असलेले राज्य - केरळ ( १०५८ स्त्रिया ) ० केरळ राज्याला युनेस्कोने बेबी फ्रेंडली स्टेटचा दर्जा दिला आहे . ० भारतात सर्वात जास्त लोकसंख्या उत्तरप्रदेश मध्ये आहे . सर्वात कमी - सिक्कीम ० २००१च्या जनगणनेनुसार साक्षरतेचे प्रमाण - ६५ . ३८ % आहे . ० भारतात सर्वाधिक साक्षर राज्य - केरळ , सर्वात कमी - बिहार ० भारतात क्षेत्रफळाने सर्वात मोठे राज्य - राजस्थान ( राजधानी - जयपूर ) ० क्षेत्रफळातील सर्वात कमी राज्य - गोवा ( राजधानी - पणजी ) ० मध्य प्रदेश ( राजधानी - भोपाळ ) राज्याची सीमा सर्वाधिक राज्यांना जोडून आहे . ० भारतातील नऊ राज्यांना व चार केंद्रशासित प्रदेशांना समुद्रकिनारा लाभला आहे . ० आजमितीस भारतात एकूण २८ घटक राज्ये व सात केंद्रशासित प्रदेश आहेत . ० २६ वे राज्य - छत्तीसगढ - निर्मिती - १ नोव्हेंबर २००० - राजधानी - रायपूर . ० २७ वे राज्य - उत्तरांचल - निर्मिती ९ नोव्हेंबर २००० - राजधानी - डेहराडून . ० २८ वे राज्य - झारखंड - निर्मिती १५ नोव्हेंबर २००० - राजधानी - रांची ० वरील तिन्ही राज्यांची निर्मिती भारतीय जनता पार्टी सत्तेवर असताना करण्यात आली . ० कवरती ही लक्षद्वीप केंद्रशासित प्रदेशाची राजधानी आहे . ० मॅकमोहन रेषा - भारत व चीन देशांदरम्यान आहे . ० डय़ुरंड रेषा - पाकिस्तान व अफगाणिस्तान देशांदरम्यान आहे . ० रॅडक्लिफ रेषा - भारत व पाकिस्तान देशांदरम्यान आहे . ० भारताच्या उत्तर - पूर्वेकडील ईशान्य भागातील राज्यांना ' सेव्हन सिस्टर अर्स ' म्हणतात . सेव्हन सिस्टर : १ ) अरुणाचल प्रदेश - इटानगर ( राजधानी ) २ ) नागालँड - कोहिमा ३ ) मेघालय - शिलाँग ४ ) मिझोराम - ऐझवॉल ५ ) आसाम - दिसपूर ६ ) त्रिपुरा - आगरताळा ७ ) सिक्कीम - गंगटोक ० अरुणाचल प्रदेश भारताचे चोविसावे राज्य आहे तर गोवा पंचविसावे राज्य आहे . ० आसाम राज्याची सीमा भूतान व बांगलादेश या दोन देशांना भिडली आहे . ० सिक्कीम राज्याची सीमा नेपाळ , भूतान व चीन या तीन देशांना संलग्न आहे . ० मिझोराम राज्याची सीमा म्यानमार व बांगलादेश या दोन देशांना संलग्न आहे . ० भारतातील अतिपूर्वेकडील राज्य - अरुणाचल प्रदेश ० भारतातील सर्वात मोठी ' आदिवासी ' जमात - संथाल आदिवासी जमाती व प्रदेश १ ) गारवो , खासी - आसाम , मेघालय , नागालँड २ ) हो . छोटा नागपूर ३ ) तोडा - निलगिरी पर्वत ( तामिळनाडू ) ४ ) वारली , भिल्ल - महाराष्ट्र ५ ) गोंड , कोलाम - मध्य प्रदेश ० अरवली पर्वतरांग भारतातील सर्वात प्राचीन रांग आहे . ० पश्चिम घाटाला सह्य़ाद्री म्हणून ओळखले जाते . ० ' ' गुरुशिखर ' ' हे अरवली पर्वतरांगेत सर्वोच्च शिखर आहे . ० ' ' दोडाबेट्टा ' ' हे निलगिरी पर्वतातील सर्वोच्च शिखर आहे . ० ' पंचमढी ' हे सातपुडा पर्वतरांगेत सर्वाधिक उंचीचे ठिकाण आहे . थंड हवेची ठिकाणे १ ) महाराष्ट्र - चिखलदरा , माथेरान , महाबळेश्वर , तोरणमळ , पाचगणी २ ) हिमाचल प्रदेश - डलहौसी , सिमला , कुलू - मनाली ३ ) उत्तरांचल - मसुरी , नैनिताल ४ ) तामिळनाडू - कोडाईकॅनॉल ५ ) प . बंगाल - दार्जिलिंग , सिलीगुडी ६ ) राजस्थान - माऊंट अबू ० कॉर्बेट राष्ट्रीय उद्यान भारतातील सर्वात उंच व मोठे राष्ट्रीय उद्यान आहे . ० कर्नाळा पक्षी अभयारण्य भारतातील पहिले पक्षी अभयारण्य आहे . ० पेंच राष्ट्रीय उद्यान ' प्रियदर्शिनी - इंदिरा गांधी ' नावाने ओळखले जाते . ० महाराष्ट्रात एकूण ३३ अभयारण्यांपैकी सहावे राष्ट्रीय उद्यान म्हणून चांदोली अभयारण्यास १४ मे २००४ रोजी राष्ट्रीय उद्यानाचा दर्जा मिळाला आहे . ० भारतात एकूण ३८ व्याघ्र प्रकल्प आहे . ( ३८वा व्याघ्र प्रकल्प - परंबीकुलम अभयारण्य - केरळ ) ० भारतात दर चार वर्षांनी वाघांची गणना होते . ० २००७ - ०८च्या आकडेवारीनुसार , देशाच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्रापैकी २० . ६४ % क्षेत्र वनांखाली आहे . महाराष्ट्रात सध्या २० . १७ क्षेत्र वनक्षेत्र आहे . ० चंदनाचे सर्वात जास्त उत्पादन - कर्नाटक ० सध्या बहुचर्चित तिहरी प्रकल्प उत्तरांचल राज्यात ' भागीरथी ' नदीवर विकसित होत आहे . या प्रकल्पाला रशिया या देशाने मदत केली आहे . ० भारतातील सर्वात मोठे गोडय़ा पाण्याचे सरोवर - वुलर सरोवर ० भारतातील सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर - सांबर सरोवर ० जगप्रसिद्ध पुष्कर सरोवर - अजमेर ( राजस्थान ) येथे आहे . ० भारतात स्थलांतरीत होतीस ' झूमिंग ' म्हणतात . ० भारताचे नंदनवन म्हणून ' काश्मिर ' ओळखले जाते . ० ' रॉयलसीमा ' हा प्रदेश आंध्र प्रदेश राज्यात आहे . ० चंदिगड हे भारतातील पहिले सुनियोजित शहर आहे . ० भारतातील पहिले धूम्रपानमुक्त शहर म्हणून ' चंदिगड ' ओळखले जाते . ० ली कार्बुझियर यांनी चंदीगड शहराची रचना केली . ० भारतातील पहिला पर्यटन जिल्हा म्हणून सिंधुदुर्ग जिल्हा घोषित केला . शहरे व त्यांची टोपणनावे : १ ) हैद्राबाद - हायटेक सिटी २ ) बंगलोर - इलेक्ट्रॉनिक शहर ३ ) कोलकाता - राजवाडय़ांचे शहर ४ ) बनारस - मंदिराचे माहेरघर ५ ) जयपूर - गुलाबी शहर ६ ) मुंबई - सात बेटांचे शहर ७ ) अमृतसर - सुवर्ण मंदिराचे शहर ८ ) नाशिक - यात्रेकरूंचे शहर ० प्रसिद्ध जगन्नाथ मंदिर पुरी ओरिसा येथे आहे . ० प्रसिद्ध मीनाक्षी मंदिर मदुराई - तामिळनाडू येथे आहे . ० प्रसिद्ध कोणार्कचे सूर्यमंदिर ओरिसा येथे आहे . ० श्रीरामाचे जन्मस्थान अयोध्या - उत्तर प्रदेश राज्यात आहे . ० श्रीकृष्णाची जन्मभूमी मथुरा - उत्तर प्रदेश राज्यात आहे . ० केंद्र सरकारने गंगा नदीला ' राष्ट्रीय नदी ' म्हणून जाहीर केले . १९९१ला त्रेवोर सुदाम ( Trevor Sudama ) आणि रेमंड ल्लाकड्रायसिंह ( Raymond Pallackdarrysingh ) ह्या पार्लमेंटच्या सदस्यांनी ' भारतीयांच्या आगमनाच्या दिवसाला सार्वजनिक सुट्टी असावी असा प्रस्ताव सरकारपुढे मांडला आणि तो मान्यपण झाला . भागीमहारी ( पारशिवनी ) - एकात्मिक आदिवासी प्रकल्पांतर्गत येत असलेल्या आदिवासीबहुल भागात आश्रमशाळांची अतिशय दयनीय अवस्था तर झालीच आहे . कोट्यवधी रुपये खर्च करून चालविण्यात येणाऱ्या या शाळांमधून योग्य नियोजन व शैक्षणिक सुविधांअभावी शासनाचा खर्च निरर्थक ठरत आहे . एका सत्रात प्रत्येक विद्यार्थ्यांना दोन गणवेश दिले जातात . गणेवशासाठी कापड नाशिक येथील आयुक्‍त कार्यालयातून पाठविले जाते . शाळेचा कापड प्राप्त होताच निविदा दर निश्‍चित करून शाळेतच शिवून घेतले जातात . परंतु , पोषाखांचे कापड अतिशय निष्कृष्ट दर्जाचे असल्यामुळे पहिल्याच धुण्यात ते पोती - यासारखे होतात . त्यामुळे शाळेतील मुले अक्षरशः भिकाऱ्यासारखी दिसतात . इयत्ता 1 ते 6 पर्यंतच्या मुलांना पॅंट शर्ट तर मुलींना स्कर्ट , ब्लाऊज व इयत्ता 8 ते 10 पर्यंतच्या मुलांना पुलपॅंट - शर्ट तर मुलींना सलवार कुर्ता शाळेचे सत्र सुरू झाल्यानंतर 15 ऑगस्टपासून देण्यात यावा , असा दंडक आहे . परंतु , परिसरात सत्र सुरू होऊन बरेच दिवस झाल्यानंतरही ते विद्यार्थ्यांना मिळत नाही . इयत्ता 1 ते 4 पर्यंतच्या विद्यार्थ्यांना सर्व पाठ्यपुस्तके , नवीन पाटी , एक पेन व पेन्सिल दिली जाते . 5 वी ते 9 वीपर्यंतच्या विद्यार्थ्यांना 3 हजार 200 पेजेसची नोटबुके , नवीन पुस्तके व कंपास ( 3 वर्षांसाठी ) आदी साहित्य दिले जाते . दहावी व उच्च माध्यमिक इयत्तेत शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांना 4 हजार 200 पेजेसची नोटबुके , पाठ्यपुस्तके दिली जातात . परंतु , काही विद्यार्थ्यांना या शालेय वस्तू मिळतच नाहीत . विद्यार्थ्यांना दिला जाणारा नाश्‍ता व भोजनाची अवस्था तर फारच वाईट आहे . विद्यार्थ्यांना दररोज सकाळी 6 वाजता उसळीचा नाश्‍ता सकाळी 10 वाजता जेवण देण्यात येते . जेवणामध्ये भाजी , वरण , भात व पोळीच्या समावेश आहे . प्रत्येक विद्यार्थ्यांना एका दिवसात 50 ग्रॅम तांदूळ , 200 ग्रॅमच्या गव्हाच्या पोळ्या दिल्या पाहिजे , असा दंडक आहे . परंतु , आदिवासी मुले फक्‍त भातच खातात . या नावाखाली अनेक आश्रमशाळेत विद्यार्थ्यांना फक्‍त भात व फोडणीचे वरणच दिले जाते . अन्नधान्य साफ न करता शिजविले जाते . आदिवासी विद्यार्थ्यांच्या वाढीसाठी सकस आहाराची आवश्‍यकता असते . परंतु , पुरेसा आहार त्यांना दिले जात नाही . मुलांच्या आरोग्याची काळजी घेण्याच्या दृष्टीने एका फिरत्या पथकाची नियुक्‍ती करण्यात आली आहे . प्रत्येक आश्रमशाळेत जाऊन विद्यार्थ्यांची वैद्यकीय तपासणी करण्याचे काम या पथकाकडे आहे . विद्यार्थी आजारी पडल्यास प्राथमिक आरोग्य केंद्रात किंवा जिल्हा सामान्य रुग्णालयात त्याच्यावर उपचार केला जातो . अनेक जिल्ह्यातील शासकीय आश्रमशाळा अति दुर्गम व डोंगराळ भागात असल्यामुळे वैद्यकीय सुविधा पावसाळ्यात चार महिने तर पुरविली जात नाहीच . त्यानंतरही पुरविल्या जात नसल्याच्या तक्रारी आहेत . आरोग्य पथक जिल्हा शल्यचिकित्सालयाच्या स्वाधीन असून , प्रत्येक आश्रमशाळेला प्रत्येक महिन्यांतून निदान एक दिवस तरी भेट देणे अनिवार्य आहे . परंतु , हे पथक भेट देतच नाही . नोंद फक्‍त कागदोपत्रीच ! एका विद्यार्थ्यांमागे निवास , भोजन व इतर सुविधांसाठी दरमहा जवळपास 800 रुपये खर्च होत असल्याची नोंद कागदोपत्री असली तरी खरोखरच हा खर्च आदिवासी विद्यार्थ्यांवर केला जातो का ? असा प्रश्‍न सुज्ञ पालक विचारीत आहेत . ~~आठवांच्या मोसमाला पालवी फुटली अशी ! आज कळले आसवांना धाडले झरण्यास का ?~~ येथील संपादन मंडळ सेवाभावी ( बिनपगारी ) आहे , असेच ऐकलेले आहे . माझ्या अनुभवात तरी ( ललित साहित्य सोडले तर ) लेख नकारायचा प्रघात नाही . अशा परिस्थितीत वैविध्याचा समतोल साधण्यासाठी काय करावे - अमुक विषयावरचे लेख बंद करता येत नसतीलच तर अन्य प्रकारचे लेख लिहिण्यास लेखकांनी एकमेकांना उद्युक्त करावे . नारायणरावांच्या पदांव्यतिरिक्त कौशलची स्वत : चीही तीन गाणी या चित्रपटात आहेत तीही सुंदर . खास करून ' परवर दिगार . . ' ही प्रार्थना . ' नाथ हा माझा . . ' हे पद आणि बालगंधर्व हे समानार्थी शब्द आहेत . अभिजात संगीतातली आजची आघाडीची तरूण गायिका वरदा गोडबोलेने हे पद फार सुरेख गायले आहे . सुरेल आवाज आणि सुंदर तान ही वरदाची खासियत . . ! बेला शेंडेही नेहमीप्रमाणे छानच गायली आहे . खूप गुणी मुलगी आहे ती . कालच नक्षलवाद्यांनी छत्तीसगडच्या दंतेवाडा भागात केंद्रीय राखीव दलाच्या गस्ती पथकावर बेछूट गोळीबार करून , ७६ जवानांना मारले , ते शहीद झाले . पण असे का व्हावे ? देशातील हा आजवरचा सर्वात मोठा हल्ला आहे . नक्षलवाद्यांची एवढी हिम्मत झालीच कशी ? त्यांच्यावर आतापर्यंत का कारवाई झाली नाही ? काही नाही भारतात मरण स्वस्त झाले आहे . सर्वात जास्त कोण मारत असेल तर , सरकारच . काय महागाई झाली आहे . दहशतवादी एकदाच मारतात , पण महागाई , भ्रष्टाचारा रोजच थोडेथोडे स्लो पॉईझनिंग करत आहे , भारतीय जनता रोजच मरणकळा सोसत आहे . पैठण - & nbsp महाराष्ट्राच्या लोककलेवर आधारित " गंध हा मातीचा ' या कार्यक्रमाच्या बहारदार सादरीकरणाने प्रेक्षकांना खिळवून ठेवून पैठणकरांची मने जिंकली . पैठण फेस्टीव्हल 2010 मध्ये शनिवारी ( ता . 18 ) " गंध हा मातीचा ' या महाराष्ट्रीयन संस्कृती आणि लोककलेवर आधारित कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते . या कार्यक्रमाचे उद्‌घाटन खासदार रावसाहेब दानवे , अतिरिक्त पोलिस अधीक्षक अरविंद चावरिया , रेखाताई कुलकर्णी , आबा बरकसे , लक्ष्मण औटे , सचिन खेडकर , उपनगराध्यक्ष भाऊसाहेब पिसे , शहादेव लोहारे यांची प्रमुख उपस्थिती होती . धान्य इकडून तिकडे वाहून नेण्यात प्रचंड प्रमाणात ऊर्जा ( डिझेल / कोळसा ) खर्च होते . यामुळे ग्लोबल वार्मिगला हातभार लागतो . म्हणून स्थानिक अन्नधान्य वापरा व ' फूडमाईल्स ' कमी करा अशी जागतिक शिफारस आहे . जेवणात मीठ किती पाहिजे , फक्त चवीपुरते , पण ते पूर्ण ताटाच्या मानाने किती असते ? चिमुटभर , पण त्याने जेवणाचे समाधान मिळते ना ? मीठ जास्त किंवा कमीचा विचार करा . काय होई ? . तसेच देवाचे स्थान सुद्धा आपल्या आयुष्यात मिठासारखेच असू द्यावे . पण नाना , काहीतरी अधिक भरीव लिहावेत अशी विनंती , पांचट लिखाण तुम्हाला सहज शक्य आहे , ते तुम्ही करीत आलाच आहात . बाईत आणि गायीत मला नेहमीच एक साम्य आढळत आले आहे . दोघीही शारिरीक अंगाने अबलाच . स्वबळावर स्वसंरक्षणास असमर्थ . निसर्गाने सर्व सजीवांना नैसर्गीक मृत्यू येईपर्यंत स्वबळावर स्वसंरक्षण करून प्राण वाचविण्यासाठी काही जन्मजात काही ' हत्यारे आणि ढाली ' दिल्या आहेत . उदा : - उंदराला बिळात घुसता येते , मांजरीला बिळात घुसता येत नाही त्यामुळे उंदराचे रक्षण होते . गणपती अथर्वशीर्षात श्री गणेशाला नमस्कार केल्यावर पुढची वाक्ये अशी आहेत , " तू तत्त्व आहेस , तू प्रत्यक्ष ब्रह्म आहेस . तू आत्मा आहेस . तू ज्ञानमय आहेस . विज्ञानमय आहेस . तू सर्वकाही आहेस . " ही वाक्ये त्याला ब्रह्मपदी नेऊन बसवतात . गणपती सर्व वाङमयाच्या तळाशी असून नादाच्या मुळाशी आहे . तो मूलाधारचक्रावर अधिष्ठित आहे . वाग्विद्येत तो ओंकाररूप आहे . यावरुन प्रणव उपासना ही गणेशोपासनाच आहे हे ठरते . गणपतीच्या अनेक नावात वक्रतुंड हे एक नाव आहे . वक्र ती माया व तुंड ते ब्रह्म . गणपती हा मायेचा अधिष्ठाता साक्षात परम ईश्वर होय . इथे माझ्या मते मराठे या शब्दाच्या जागी हिंदू हा शब्द आला तरी काही बिघड्त नाही . ८ . सगळंच्या सगळं पाणी काढून झाल्यावर गाळण्यातला सगळा प्रकार पुन्हा बॅक टू पॅव्हीलीयन आणा . म्हणजे पातेल्यात हे तर कोणालाही समजेल . असो . औरंगाबाद म्हटलं , की शिवसेनेचा मराठवाड्यातला बालेकिल्ला , हिंदू - मुस्लिम दंगलींची परंपरा असणारं शहर किंवा विद्यापीठ नामांतराच्या निमित्ताने उफाळलेल्या सवर्ण - दलित तेढीचं केंद्र , अशा प्रतिमा मराठवाड्याबाहेरील लोकांच्या डोळ्यांपुढे उभ्या राहतात . एवढंच नव्हे , तर राजकीय , सामाजिक , शैक्षणिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्याही हे शहर अद्याप मागासलेलंच असावं , असा समज बाहेर प्रचलित आहे . खरं पाहता अगदी प्राचीन काळापासून बदलता इतिहास आणि संमिश्र संस्कृती यांच्या निरनिराळ्या धाग्यांनी औरंगाबाद शहर विणलं गेलं आहे . आशिया खंडातून युरोपकडे जाणार्‍या रेशीम व्यापाराच्या मार्गावरचं हे एक महत्त्वाचं ठिकाण होतं . इथून जवळच असलेल्या प्रतिष्ठान ( पैठण ) गावामध्ये तयार होणारी भरजरी रेशमी वस्त्रं याच मार्गाने तुर्कस्तान , ग्रीस , रोम आणि इजिप्तकडे निर्यात होत असत . सातवाहन , वाकाटक , चालुक्य , राष्ट्रकुट आणि यादव अशा मातबर हिंदू राजघराण्यांच्या बलाढ्य साम्राज्यांचा हा प्रदेश होता . या सर्वच राजवटींच्या काळात इथे कला आणि संस्कृती यांची मोठी भरभराट होत गेली . इसपू मौर्य राजवटींपासून महाराष्ट्रात बौद्ध धर्म आणि गौतम बुद्धाच्या तत्त्वज्ञानाचा प्रसार होऊ लागला होता . दुसर्‍या शतकात सातवाहनांच्या काळात औरंगाबादजवळच्या अजिंठा आणि पितळखोरे डोंगरांतील बौद्ध लेणी खोदली गेली . पुढे चालुक्य राजांच्या काळातही औरंगाबाद , अजिंठा आणि एलापूर ( वेरूळ ) इथल्या सातमाळा डोंगराशी लेणी , बौद्ध विहार आणि देखणी चैत्यमंदिरं उभी राहिली . चौथ्या शतकापासून सातव्या शतकापर्यंतच्या राष्ट्रकुटांच्या साम्राज्यकाळात या परिसरात अनेक हिंदू मंदिरं आणि लेणी उभी राहिली . राष्ट्रकुटांचा राजा दंतिदुर्ग याने बांधलेलं घृष्णेश्वर मंदिर आणि वेरूळच्या सोळाव्या गुंङ्गेतील ' कैलास लेणं ' ही अप्रतिम वास्तुशिल्पं त्यापैकीच होत . ' आधी कळस मग पाया ' या उक्तीनुसार डोंगराचा कातळ वरून खालपर्यंत कोरून निर्माण केलेलं एकसंध असं कैलास लेणं हे अद्वितीय भारतीय वास्तुकलेचा आणि शिल्पकलेचा एक नमुना म्हणून जगप्रसिद्ध आहे . नंतर बाराव्या शतकापर्यंत इथे यादवांचं साम्राज्य होतं . राजा रामदेवरायाच्या काळापर्यंत इथल्या देवगिरी किल्ल्यावर दक्षिणापत राज्याचा पीतांबरी विष्णुध्वज फडकत होता . यादवकाळातही या परिसरात अनेक देखणी मंदिरं आणि वास्तू उभ्या राहिल्या . राजा रामदेवराय यादव हा कलाप्रिय राजा होता . गोपाळ नायकासारखे सर्जनशील गायक त्याच्या पदरी होते . गोपाल नायकाने निर्मिलेला ' देवगिरी बिलावल ' राग ही अभिजात भारतीय संगीताला त्याने दिलेली अनमोल देणगीच होय . औरंगाबाद आणि त्या सभोवतालचा मराठवाडा प्रदेश हा ज्ञानेश्वर , एकनाथ , रामदास अशा संतकवींच्या वास्तव्याने आणि तत्त्वज्ञानाने समृद्ध झालेला होता . पुढे राजा रामदेवरायाच्याच काळात इथे उत्तरेकडील मुसलमान राजांनी आक्रमणं सुरू केली आणि मग इथल्या इतिहासाला वळणं मिळत गेली . . . . . . . . . . . . . . . . . . औरंगाबाद आज वाढलं , विस्तारलं असलं , तरी कटकी ऊर्फ खडकी हे याचं मूळ गाव - पैठण आणि देवगिरी या दोन महत्त्वाच्या ठिकाणांजवळ असलेलं . दख्खनच्या पठारावर अनेक खडकाळ डोंगरांच्या मधोमध अगदी मोक्याच्या ठिकाणी वसलेलं . उत्तरेतल्या साम्राज्यशहांच्या दृष्टीने दक्षिणेत डोकावण्याजोगी ही एक खिडकीच होती . त्यामुळेच या गावाला आणि त्याच्या आसपासच्या परिसराला राजकीय आणि सांस्कृतिक स्थित्यंतरांचा मोठा इतिहास लाभला . इथे यादवकाळात उत्तरेकडून मुसलमानांचं पहिलं आक्रमण अल्लाउद्दिन खिलजीकडून झालं . तेव्हापासून इथल्या बौद्ध आणि हिंदू संस्कृतींमध्ये मुस्लिम संस्कृतीची बीजं रुजत गेली . खिलजीनंतर ज्या अनेक मुसलमानी घराण्यांचा अंमल इथे राहिला त्या सर्वांच्या काळात उत्तरेकडील कित्येक सूङ्गी संत इथे आले . ते देवगिरी किल्ल्याजवळच्या एका गावात स्थायिक झाले . सूङ्गी संतांच्या वास्तव्याने जणू स्वर्गमय झालेल्या त्या गावाचं नाव ' खुल्दाबाद ' असं पडलं . वेद - वेदान्तामध्ये आणि गौतम बुद्धाच्या तत्त्वज्ञानामध्ये सांगितल्या गेलेल्या सहिष्णुता , प्रज्ञा , करुणा आणि अहिंसा याच मानवतावादी तत्त्वांचा प्रसार करणार्‍या सूङ्गी काव्याचा प्रसार दख्खनमधे होऊ लागला . वली आणि सिराज यासारखे मोठे कवी सूङ्गी परंपरेने या भूमीला दिले . तेराव्या शतकात महंमद बिन तुघलक हा तुर्की वंशाचा राजा दिल्लीत गादीवर होता . या ' वेड्या ' महंमदाला तर या शहराने एवढी मोहिनी घातली की त्याने आपली राजधानीच दिल्लीहून इथे हलवली . कलकत्ता वगळता अल्पकाळासाठी का होईना , पण दिल्लीऐवजी राजधानी बनलेलं औरंगाबाद हेच एकमेव शहर होय . तुघलकासोबत विविध प्रकारचे आणि निरनिराळ्या पेशांचे लोक इथे स्थायिक होण्यासाठी आले . त्यात सरदार आणि सैनिक तर होतेच ; शिवाय शेतकरी , न्हावी , शिंपी , धोबी , चांभार , कुंभार , विणकर , सुतार , लोहार , सोनार , संगीतकार , कलावंत असे विविध व्यावसायिक लोक होते . ते सारे इथले रहिवासी बनले . त्या काळी स्थानिक लोकांची भाषा मराठी हीच होती ; परंतु तुघलकाबरोबर दिल्लीहून आलेल्या लोकांनी हिंदी , पंजाबी , ङ्गारसी , इराणी , तुर्की आणि व्रज या भाषा इथे आणल्या . पुढे महंमद बिन तुघलक दिल्लीला परत गेला , परंतु त्याच्या सोबत आलेेले लोक मात्र इथेच राहिले . त्याच्या अनेक सरदारांनी दक्षिणेत आपापली छोटी राज्यं स्थापन केली . त्यात काही परकीय मुसलमान घराणी होती , तर काही हसन गंगू बहामनीसारखी मूळ भारतीय वंशांची परिवर्तित घराणी होती . बहामनींच्या दख्खनी साम्राज्याची स्थापना , हे इथलं एक महत्त्वाचं राजकीय आणि सांस्कृतिक स्थित्यंतर होय . इथली मराठी भाषा आणि उत्तरेकडून आलेल्या लोकांच्या विविध भाषा यांचा वैशिष्ट्यपूर्ण संकर होऊन ' दखनी उर्दू ' हा भाषेचा एक नवा प्रकार इथे जन्माला आला . उत्तरेतील फारसी कुळाच्या उर्दू भाषेच्या तुलनेत या दखनी उर्दूचा प्रसार आणि विकास इतक्या झपाट्याने झाला , की एक वाङ्‌मयीन भाषा म्हणून तिला तीनशे वर्षं आधीच मानमान्यता मिळाली . या दखनी भाषेत जी वाङ्‌मयनिर्मिती झाली त्यात हिंदू , मुस्लिम , इराणी , पंजाबी , तुर्की अशा सर्व समाजांच्या दररोजच्या जगण्यातले अनेक संदर्भ समाविष्ट होते . पुढे १६१० मध्ये या जुन्या खडकी गावाच्या जागी त्याच नावाच्या एका शहराची स्थापना झाली . त्या वेळचा अहमदनगरचा राजा मूर्तुझा निजामशहा याचा पंतप्रधान मलिक अंबर नावाचा एक हबशी सरदार होता . त्याने हे शहर स्थापन केलं . हा मलिक अंबर जसा गनिमी युद्धात पारंगत होता तसाच तो नागरी सुविधाशास्त्रात आणि स्थापत्यशास्त्रातही निपुण होता . त्याने खडकी शहराचा चांगला विकास घडवला . प्रशासनाच्या दृष्टीने सोयीच्या अशा अनेक वास्तू त्याच्या काळात बांधल्या गेल्या . कैक उद्यानं , स्मारकं , हमामखाने , मनोरे , महाल आणि मशिदी इथे उभ्या राहिल्या . या पुरातन शहराभोवती असणार्‍या तटबंदीचे भव्य असे बावन्न दरवाजे इथल्या जुन्या अङ्गगाणी वास्तुकलेचं वैभव सिद्ध करतात . भाजलेल्या मातीच्या नळकांड्यांचं जाळं शहरभर पसरवून डोंगरमाथ्यावरच्या टाक्यांत साठवलेलं पाणी गुरुत्वाकर्षणाने शहरात खेळवण्याची एक अभिनव योजना मलिक अंबरने त्या काळात यशस्वी रीतीने राबवली . नहर - ए - अंबरी असं त्या योजनेचं नाव होतं . तिचे जिवंत अवशेष आजही शहरात आढळतात . निजामाचा एक नवाब इवाजखान बहादूर याच्या नावाने बांधलेली बारादरी नहर किंवा तुर्कताजखान याने बांधलेली आणि पाण्याच्या प्रवाहावर चालणारी पाणचक्की या जलयंत्रणा आजही चालू अवस्थेत आढळतात . औरंगजेबाने तर या शहरात दीर्घकाळ वास्तव्य केलं . त्यानेच या शहराचं ङ्गतेहनगर हे नाव बदलून ते ' औरंगाबाद ' असं ठेवलं . पुढच्या एका टप्प्यावर , १७२० मध्ये औरंगजेबाचा एक सरदार निजाम - उल - मुल्क आसफजहॉं हा दक्षिणेत स्वत : ची गादी स्थापन करण्याच्या हेतूने औरंगाबादेत आला . त्याच्यानंतर गादीवर आलेला त्याचा मुलगा निजाम अली खान आसफजहॉं ( दुसरा ) याने १७६३ साली स्वत : ची राजधानी औरंगाबादेहून हैदराबाद इथे हलवली . या हैदराबादच्या निजाम घराण्याची सत्ता औरंगाबाद शहरावर आणि मराठवाडा विभागावर थेट १९४८ सालापर्यंत होती . . . . . . . हा सर्व इतिहास इथे सुरुवातीलाच सांगण्याचं कारण असं , की ऐतिहासिक पार्श्वभूमीमुळे औरंगाबाद शहराला हिंदू आणि मुसलमान समाजातील सांस्कृतिक आदान - प्रदानाची दीर्घ आणि वैशिष्ट्यपूर्ण परंपरा लाभलेली आहे . पन्नास - पंचावन्न वर्षांपूर्वीपर्यंत , म्हणजे संपूर्ण मराठवाडा प्रदेशावर निजामी राजवट असेपर्यंत या शहरात मुसलमान राज्यकर्ते होते आणि मुस्लिम संस्कृती प्रबळ होती , पण बहुसंख्य रयत मात्र हिंदू होती . त्यामुळेच सर्वसामान्यांमध्ये हिंदू संस्कृती टिकून राहू शकली . त्या काळी इथे मुस्लिम सरंजामशाही आणि स्वातंत्र्याची भोक्ती व बहुसंख्येने हिंदू असणारी प्रजा यांच्यामध्ये जो संघर्ष होता तो राजकीय पातळीवरचा होता . सामाजिक पातळीवर मात्र दोन्ही धर्मीयांमध्ये बर्‍याच अंशी सामंजस्य आणि सहकार्य होतं . म्हणूनच १९३८ ते १९४८ या दहा वर्षांच्या काळात हैदराबादच्या स्वातंत्र्यासाठी जो मुक्तिसंग्राम झाला , त्यात बहुसंख्येने हिंदूंचा सहभाग असूनही मुसलमानांचं अनिर्बंध शिरकाण झालं नाही . हैदराबाद संस्थानात स्टेट कॉंग्रेस , आर्य समाज , हिंदू महासभा आणि तेलंगणचा कम्युनिस्ट पक्ष या संघटना निजामाच्या सरंजामशाहीविरुद्ध होत्या . स्वामी रामानंद तीर्थ यांच्या नेतृत्वाखाली तत्कालीन हैदराबाद स्टेट कॉंग्रेसच्या झेंड्याखाली तब्बल दहा वर्षं प्रखर आंदोलन झालं . औरंगाबादेतून गोविंदभाई श्रॉङ्ग , स . कृ . वैशंपायन , द्वारकादास पटेल , चंद्रगुप्त चौधरी आणि व्ही . डी . देशपांडे ही मंडळी त्यात सहभागी होती . पुढे आ . कृ . वाघमारे आणि अनंत भालेराव हेही हैदराबादेहून औरंगाबादेत दाखल झाले . स्टेट कॉंग्रेसच्या या आंदोलनात सविनय कायदेभंग आणि शांततापूर्ण सत्याग्रह यांचा जसा समावेश होता तसाच सशस्त्र लढ्याचाही अंतर्भाव होता . विशेषत : निजाम सरकारच्या पोलिस चौक्या आणि कासिम रझवी नावाच्या जात्यंध नेत्याने चालवलेल्या अत्याचारी रझाकार दलाची केंद्रं ही स्वातंत्र्यसैनिकांच्या सशस्त्र हल्ल्यांची लक्ष्य होती . तेव्हाच्या मराठवाड्याच्या सर्व सीमांवर इंग्रजी मुलखामध्ये सशस्त्र कँप्स उघडण्यात आले होते . औरंगाबादेतल्या गोविंदभाई श्रॉङ्ग आणि इतर स्वातंत्र्यसैनिकांनी मनमाड इथल्या सशस्त्र कँपमधून कार्य सुरू ठेवलं होतं . भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर एक वर्ष उलटून गेल्यावर , १९४८च्या सप्टेंबर महिन्यात हैदराबाद संस्थान ( आणि मराठवाडा प्रदेश ) मुक्त होऊन स्वतंत्र भारतात विलीन झालं . या संपूर्ण लढ्यात आंदोलकांच्या हल्ल्यांत किंवा चालून आलेल्या भारतीय सैन्यदलाच्या कारवाईत ज्या काही मोजक्या अत्याचारी रझाकारांना कंठस्नान घातलं गेलं , तेवढ्याच काय त्या मुस्लिमांच्या हत्या झाल्या . त्यापलीकडे भारताच्या ङ्गाळणीनंतर घडला तसा सर्वसामान्य मुस्लिमांचा बेबंद संहार इथे झाला नाही . ही या औरंगाबाद शहराची संस्कृती आहे . सातवाहन , वाकाटक , चालुक्य , राष्ट्रकुट , खिलजी , तुघलक , निजामशाही , मोगल आणि आसफजाही या विविध राजवटींमधून इथली संस्कृती विकसित होत गेली , हा खरा इतिहास आहे . या प्रत्येक राजवटीचे ठसे इथल्या रूढी - परंपरांवर , चालीरीतींवर , कला - व्यवहारांवर आणि सर्वसामान्यांच्या परस्परसंबंधांवर उमटलेले आहेत हे नि : संशय . हा या शहराचा ऐतिहासिक वारसा आहे . या वारशानेच इथल्या विभिन्न धर्मांच्या , विभिन्न जातींच्या लोकांना सामंजस्याची आणि सहजीवनाची शिकवण दिलेली आहे . आज निव्वळ राजकीय हेतूने प्रेरित होऊन हा इतिहास आणि ही शिकवण नाकारण्याचे प्रयत्न जरूर होत असतात ; पण लोकपातळीवर मात्र ती नाकारली जाऊ शकत नाही . अर्थात इथल्या निजामी राजवटीत सरंजामी व्यवस्था दीर्घकाळ टिकली होती . त्यामुळे इथल्या लोकांना निरक्षरता , दारिद्य्र आणि उपेक्षा यांचा सामना सदोदित करावा लागत असे . त्या काळात शिक्षण , शेती , उद्योगधंदे , रोजगार आणि वाहतूक व्यवस्था या गोष्टी नीट विकसित होऊच शकल्या नाहीत . सर्वसामान्य लोकांची आर्थिक स्थिती हलाखीची होती . त्यांचं जीवनमान अतिसामान्य दर्जाचं होतं . १९४८ साली निजामाच्या जोखडातून हैदराबाद संस्थान मुक्त झालं तेव्हा या विभागाची प्रगती भराभर व्हायला हवी होती ; पण तसं झालं नाही . मराठवाड्यातल्या इतर शहरांसारखंच औरंगाबाद विकासाच्या प्रतीक्षेत राहिलं . १९६० च्या दशकानंतर या विभागाच्या विकासासाठी लोकनेते गोविंदभाई श्रॉफ यांच्या पुढाकाराने मराठवाड्यात एक मोठी लोकचळवळ उभी राहिली . पुढे तिचंच रूपांतर ' मराठवाडा जनता विकास परिषदेत ' झालं . या लोकचळवळीचं मुख्य कार्यालय औरंगाबादेत होतं . मराठवाडा रेल्वे रुंदीकरण , १९७४चं विकास आंदोलन , वैधानिक विकास मंडळासाठीचं आंदोलन , उच्च न्यायालयाच्या खंडपीठासाठीचं आंदोलन , या सार्‍यांचं केंद्रही याच शहरात होतं . सरस्वती भुवन शिक्षणसंस्थेतील आपल्या अध्यक्षीय कार्यालयातून गोविंदभाई या सार्‍या आंदोलनांची सूत्रं हलवत . त्याशिवाय मराठवाडा खादी समिती आणि स्वामी रामानंद तीर्थ संशोधन संस्थेचा कारभारही ते तिथूनच बघत . . . . . . . . . . . स्वातंत्र्यानंतरचा टप्पाही औरंगाबादमधील समाजजीवनाच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण राहिला आहे . स्वातंत्र्यानंतर औरंगाबाद शहरातल्या हिंदू , मुस्लिम आणि दलित ( प्रामुख्याने नवबौद्ध ) समाजात मोठी जागृती घडत गेल्याचं जाणवतं . आज हिंदू आणि मुस्लिमांप्रमाणेच दलितवर्गही बरोबरीच्या प्रमाणात इथल्या समाजाचा महत्त्वाचा घटक बनलेला दिसतो . मागच्या साठ वर्षांचा इतिहास तपासून पाहिला तर असं दिसतं , की या शहरात हिंदू , मुस्लिम आणि दलित समाजामध्ये अभिसरणाची आणि देवघेवीची प्रक्रिया सावकाशीने का होईना परंतु निश्चित अशी सुरू आहे . पक्षीय आणि धर्मीय राजकारणात जरी या तीन घटकांमध्ये विभक्तता किंवा प्रसंगी तणावही जाणवत असले तरी दैनंदिन जीवनात त्यांच्यात आदानप्रदान सुरू असलेलं दिसतं . लोकांमधील परस्पर व्यवहारांत आणि शहराच्या अर्थकारणात सलोख्याचं वातावरण आढळून येतं . अनेकदा प्रसंगोपात ठिणगी पडून उद्भवलेल्या जातीय तणावांमुळे या शहरात दंगलीही घडलेल्या आहेत ; पण प्रत्येक दंगल ओसरल्यानंतर सर्वसामान्य हिंदू , मुस्लिम आणि दलितांमधील परस्पर व्यवहार पुन्हा पूर्ववत सुरू झालेले दिसतात . जगण्याच्या दैनंदिन प्रश्नांवर परस्पर सहकार्य दिसतं . सणावारांसारख्या विशेष प्रसंगी एकमेकांत सांस्कृतिक आदान - प्रदानही होतं . सगळीकडे असतात त्याप्रमाणे इथेही या तीनही समाजांमध्ये अभिनिवेशातून अथवा राजकीय लभ्यांशासाठी टोकाची भूमिका घेणारे लोक अर्थातच आहेत ; परंतु नित्याच्या रोजीरोटीच्या व्यवहारांवर त्यांचा काहीही प्रभाव नसतो . त्यामुळे या शहरात व्यक्तिगत , व्यावहारिक आणि सांस्कृतिक पातळीवर सर्वसामान्यांमध्ये सामंजस्यपूर्ण देवाणघेवाण जारी असते . म्हणूनच १९६८ सालची हिंदू - मुस्लिम दंगल असो वा मराठवाडा विद्यापीठ नामांतराच्या वेळी झालेला हिंसाचार असो , किंवा बाबरी मशीद पाडल्यानंतरची दंगल असो , त्या दंगलींचे विषारी शेष इथल्या सर्वसामान्य माणसांच्या रोजच्या व्यवहारांत कधीही शिल्लक राहिले नाहीत . त्या दृष्टिकोनातून औरंगाबादचं स्वरूप पूर्णपणे धर्मनिरपेक्ष राहिलेलं आहे . पूर्वी १९४० च्या सुमारास तर औरंगाबाद शहरात दिवाळी आणि होळी या सणांमध्ये आणि मोहरममध्ये हिंदू , मुस्लिम आणि दलित या सर्वांचा सारखाच सहभाग असे . होळीच्या वेळी जुन्या औरंगाबादेतील सर्व मंडळी एकत्र येत असत . इथली सहजीवनाची परंपरा फार जुनी आणि ङ्गार मोठी होती . बेगमपुरा , जयसिंगपुरा , घाटी , बूढी लेन या परिसरातील मुसलमान , दलित आणि हिंदू गवळी समाजांचे लोक एकत्र जमत . होळीच्या दिवशी लोक ठिकठिकाणांहून काटेसावरीच्या फुलांचे भारे करून आणत . मग त्या फुलांपासून ते रंग तयार करत . रंगांच्या गाड्या भरणं , पिचकार्‍या तयार करणं किंवा रस्तोरस्ती फिरत रंग खेळणं यात हिंदूंसोबतच दलित आणि मुस्लिम तरुणांचाही सहभाग असे . दिवाळीच्या वेळी बहुसंख्य हिंदू लोक ताटांमध्ये मातीची खेळणी , केळी - पेरू अशी ङ्गळं , मिठाई आणि फटाके घेऊन मुसलमानांच्या घरी जात आणि त्या सार्‍या गोष्टी त्यांना देत , आपली सदिच्छा व्यक्त करत . मुसलमान लोक त्यांचा स्वीकार करत आणि आपापल्या ऐपतीप्रमाणे त्या ताटात चार - आठ आण्यांपासून पन्नास रुपयांपर्यंतच्या रोख रकमा टाकत . दिवाळीच्या पाडव्याच्या दिवशी गवळी समाजाचे हिंदू लोक आणि मुसलमान समाजातील गवळी लोक आपापले हेले ( रेडे ) सजवून त्यांना घेऊन बीबीच्या मकबर्‍यापर्यंत जात . मकबर्‍यापाशी त्या रेड्यांना व्यवस्थित अंघोळ घालत . नंतर अत्यंत खेळकर वातावरणात त्या हेल्यांच्या टकरी आणि शर्यती झडत . त्याचप्रमाणे हिंदू , मुसलमान आणि दलित अशा सर्व समाजांच्या विद्यार्थ्यांमध्ये कलगी तुर्‍यांचे मुकाबले होत . मुसलमानांच्या मोहर्रमच्या दिवशी ताबुतांच्या मिरवणुका निघत . त्या ताबुतांसमोर अंगावर वाघासारखे पट्टे रंगवून हिंदू आणि मुसलमान अशा दोन्ही समाजांचे तरुण युवक उत्साहाने नाचत . विशिष्ट नवस , मन्नत किंवा मुराद बोलण्यासाठी सर्व धर्मांचे लोक मशिदीत किंवा दर्ग्यात जात . मुसलमान समाजात लग्न समारंभात , म्हणजे निकाहच्या वेळी अनेक हिंदू प्रथांचं पालन होत असे . दारावर आंब्याच्या पानांचं तोरण बांधणं , कलशावर विड्याच्या पानांमध्ये नारळ ठेवणं , कट्यारीवर लिंबू टोचून ते नवर्‍या मुलाच्या हाती देणं , अशा हिंदू चालीरीती मुस्लिम लग्नपद्धतींमध्ये अवलंबल्या जात . हिंदूंच्या सूनमुख समारंभाप्रमाणेच निकाह लागल्यावर संध्याकाळी वधूचं तोंड आरशात पाहण्याचा कार्यक्रम होत असे . नवरी ज्या पडद्याआड बसलेली असेल त्या दिशेने उपस्थित लोक तांदुळांच्या अक्षताही फेकत असत . त्याचप्रमाणे सर्व मुस्लिम कुटुंबांमध्ये धान्याने भरलेलं माप नववधूच्या पदस्पर्शाने सांडण्याचा ' रासमापन ' विधीही होत असे . १९६७ सालापर्यंत या औरंगाबाद शहरात हिंदू , मुस्लिम आणि दलित समाजात अशा संमिश्र संस्कृतीच्या खुणा ठळकपणे पाहावयास मिळत . १९६८ साली झालेल्या हिंदू - मुस्लिम दंगलीनंतर मात्र इथल्या संस्कृतीतल्या परस्पर अभिसरणामधली सहजता काही अंश नष्ट झाल्याचं जाणवू लागलं . अर्थात , विशिष्ट प्रसंगी परधर्मीयांना आमंत्रण देऊन सर्वांचं जाणीवपूर्वक स्नेहमीलन घडवून आणण्याचे प्रयत्न हिंदू , मुस्लिम आणि दलित समाजाकडून शिकस्तीने केले जात . तसे प्रयत्न आजही होत असतात . ईद - उल - जुहा आणि ईद - उल - फित्र या मुस्लिमांच्या दोन मोठ्या सणांच्या दिवशी सामूहिक नमाज मशिदींऐवजी ईदगाहमध्ये पढला जातो . वक्फ बोर्डाच्या वतीने होणार्‍या या कार्यक्रमाला मुस्लिमेतर समाजातल्या महत्त्वाच्या व्यक्ती मोठ्या संख्येने उपस्थित राहतात . ईदच्या दिवशी हिंदू - मुस्लिम - बौद्धधर्मीय लोकांनी एकमेकांना स्नेहाने कडकडून भेटण्याची परंपरा गेली पंचावन्न वर्षं अव्याहतपणे चालू असलेली दिसते . शहरात आजही अनेक ठिकाणी शामियाने उभे करून ईद मिलापाचे कार्यक्रम केले जातात . हिंदू , मुसलमान आणि दलित समाजांच्या लोकांना जाणीवपूर्वक एकत्र आणून त्यांच्यामध्ये परस्परसंवाद घडवून आणण्याचे प्रयत्न करणार्‍या ज्या संस्था - संघटना शहरात आहेत त्यामध्ये आर्य समाज , फैज - ए - आम ट्रस्ट , वक्फ बोर्ड , औरंगाबाद पीस असोसिएशन आणि सलोखा संस्था यांचा प्रामुख्याने समावेश होतो . त्यांच्यातर्फे दरवर्षी ईद मिलापाचे कार्यक्रम , इफ्तार पार्ट्या , रक्षाबंधन वगैरे मिश्र कार्यक्रम होत असतात . त्याचप्रमाणे सर्वधर्मीयांना अम्ब्युलन्स सेवा पुरवणं , सर्व जातींच्या लोकांना कॅन्सर किंवा हृदयरोगाच्या उपचारांसाठी आर्थिक मदत देणं , राष्ट्रीय एकात्मतेची संमेलनं भरवणं , असे उपयुक्त कार्यक्रम या संस्थांमार्फत केले जात असतात . पण तरीही आज या अभिसरणाच्या पापुद्य्राखाली दोन्ही समाजांत एक अस्वस्थता जाणवते . अनाठायी सांप्रदायिक अभिनिवेशातून मनात बांधल्या गेलेल्या कडवट गाठी कधी तरी सुटतील अशी आशा बाळगून हे शहर आज जगत आहे . माणसांच्या रोजच्या जगण्याशी आणि परस्परांमधील व्यावहारिक देवघेवीशी काहीही संबंध नसलेली कारणं उभी करून राजकीय मतलबापोटी लोकांना भडकवण्याचे अन् भिन्न धर्मीयांमध्ये कलहाची बीजं रोवण्याचे प्रयत्न आज होताना दिसतात . त्यामुळे या शहराच्या संमिश्र संस्कृतीला बाधा पोहोचण्याचा धोका मात्र वाढतो आहे . . . . . . . . . . . . . . . . संमिश्र संस्कृतीचं औरंगाबादेतलं एक ठळक प्रतीक म्हणजे इथली वैशिष्ट्यपूर्ण भाषा . तसं पाहता इथे बहुसंख्याकांची भाषा मराठीच आहे , पण दीर्घकाळ निजामी राजवटीत राहिल्यामुळे तिच्यावर दखनी उर्दूचे संस्कार झालेले आहेत . उन्हानं ' परेशान ' होणं , ' दस्ती ' नं घाम पुसणं , ' शरबत ' पिणं , ' सब्जीमंडी ' त जाणं , ' पागल ' होणं , ' बीमार ' पडणं असे किती तरी उर्दूमिश्रित वाक्प्रचार सर्वसामान्यांच्या बोलण्यात येत असतात . त्याशिवाय उत्तरेकडील खानदेशी बोलींचे आणि पश्चिमेकडील अहमदनगर - नेवाशाच्या भाषेचेही अनेक शब्द लोकांच्या बोलण्यात सहजपणे येतात . पूर्वी इथले टांगेवाले उर्दू किंवा हिंदी भाषाच बोलत . आता टांग्यांची जागा ऑटोरिक्षांनी घेतली आहे . कैक मराठी भाषक लोक आता रिक्षा चालवत असतात , पण तरीही त्यांचं गिर्‍हाइकांशी होणारं बोलणं बव्हंशी हिंदीतूनच चालतं . अगदी अस्सल दखनी उर्दू बोलणारी काही मुस्लिम घराणी आजही औरंगाबादेत आहेत . त्यांची भारदस्त भाषा आणि बोलण्या - वागण्यात आढळणारी खानदानी आदब उल्लेखनीय आहे . शहरातल्या सर्वसामान्य मुस्लिमांची भाषा मात्र ' हैदराबादी ' या खास मोगलाई बोलीचा विविध मराठवाडी बोलींशी संकर होऊन तयार झाल्यासारखी वाटते . इथली खाद्यसंस्कृतीही वैशिष्ट्यपूर्ण . औरंगाबाद शहराने पूर्वीपासून आपली स्वत : ची एक खाद्यसंस्कृती जपलेली आहे . पूर्वी सर्वसामान्य लोकांच्या खाण्यात ज्वारी - बाजरीच्या भाकरी , झुणका , वांग्याची भाजी आणि ठेचा हे पदार्थ असत . अधूनमधून धपाटे किंवा थालीपिठं केली जात . सण - समारंभ असेल तर पुरणपोळी आणि लग्नाच्या पंगतीत गोड बुंदी ही मिष्टान्नं असत . हळूहळू खाण्याच्या सवयी बदलत गेल्या . त्यांच्यावर दखनी पदार्थांचा प्रभाव पडला . बाहेरून इथे येऊन स्थायिक झालेल्या गुजराती - राजस्थानी मंडळींनी स्वत : चे काही पदार्थ रूढ केले . पन्नास वर्षांपूर्वी इथल्या गुलमंडीवर कामाक्षी आणि मेवाड नावाची दोन रेस्टॉरंट प्रसिद्ध होती . तिथे मिळणारी झणझणीत दही - मिसळ आणि बेसनाच्या जाडजूड कवचाचा आलूबडा हे पदार्थ अनेकांच्या स्मरणात आजही आहेत . इडली - डोसा हे नेहमीचे पदार्थ तर असतच . पण विद्यार्थी असताना कामाक्षीमध्ये दहीमिसळ खाऊन फिल्टर कॉफी पिणं हा आमचा आवडीचा उद्योग असे . मेवाड हॉटेलबाहेर घनश्याम पानवाल्याचा ठेला असे . खाणंपिणं झाल्यावर घनश्यामकडे ' सूखा कत्था गावरान तीनसौ - एकसौ बीस लौंग - इलाची अस्मानतारा ' ही पानाची ऑर्डर देऊन आम्ही पान तयार होईपर्यंत ' रहदारी ' न्याहाळत असू . गुलमंडीवरून पुढे मछली खडक भागात गेलं की तिथे अमृत भांडार आणि उत्तम मिठाई गृह ही भैय्यामंडळींची दुकानं होती . आजही ती आहेत . शेजारच्या रंगार गल्लीतल्या तालमीतली पोरं सकाळी तालमीत मेहनत केल्यावर गरमागरम जिलेबी , रबडी आणि मूँग भजी खायला इथे येत . खवय्यांमध्ये अमृत भांडारची इम्रती जशी प्रसिद्ध होती , तसाच तिथला ङ्गाङ्गडाही ख्यातनाम होता . इम्रतीनंतर हिंग - जिरे - ओवा घातलेल्या बेसनाच्या ह्याऽऽ लांबलचक पट्‌ट्या तळलेल्या मिरच्यांसोबत खाणं हा स्वर्गसुखाचा अनुभव असे . रंगार गल्लीच्या कोपर्‍यावर त्या काळी एक गायत्री चाट भांडार निघालं होतं . तिथली कचोरी फार खास असे . नॉनव्हेज खाणार्‍यांसाठी मेवाड हॉटेलपाठच्या गल्लीतली मराठा मटण खानावळ , शाहगंजातलं सिटी हॉटेल , सराङ्गाबाजारातलं अजिंठा हॉटेल आणि सिटी चौकातलं स्टार हॉटेल या जागा प्रसिद्ध होत्या . आता व्हेज - नॉनव्हेज देणारी हॉटेलं सगळ्या गल्लीबोळांतून आढळतात . त्या काळी तसं नव्हतं . मोजकीच ठिकाणं असत . रमजानच्या काळात मात्र शहरातल्या बूढी लेन , लोटा कारंजा या मुस्लिमबहुल वस्त्या झगमगाटाने खुलून जात . रमजानचा उपवास करणार्‍यांसाठी संध्याकाळपासूनच देशोदेशींचे तात्पुरते ठेले कामाला लागत . आम्ही मंडळी रमजानच्या दिवसांत आवर्जून तिकडे जात असू . तशी आजही इफ्तारची ती खाद्यजत्रा भरते आणि आजही आम्ही जातो . तेवढ्या महिनाभरात निरनिराळे कबाब , चिकनशाही कुर्मा , मुर्ग मुसल्लम , दम बिर्यानी , शवरमा , रोगन जोश , पाया असे खास मोगलाई खाद्यपदार्थ तिथे चाखायला मिळतात . बिर्याणी आणायला म्हणून आम्ही जेव्हा बूढी लेनच्या त्या दुकानांमध्ये जायचो , तेव्हा आमच्याकडे एक नजर टाकताच आम्ही गैरमुस्लिम आहोत हे मालकाच्या लक्षात यायचं . मग तो पोर्‍याला म्हणायचा , ' ' अफजल , इनको बकरेकी बिर्याणी दे चार प्लेट . ' ' सुरुवातीला आम्ही बुचकळ्यात पडायचो . पण नंतर लक्षात आलं , की तिथे बहुतेक पक्के इफ्तारवाले ' बडे की ' ( बीङ्ग ) बिर्याणी खाणारे आहेत . रमजान ईदनंतर मात्र बूढी लेनमधली ही खाद्यजत्रा संपते आणि मग हे सारे खाद्यपदार्थ कुठे लुप्त होऊन जातात कोण जाणे ! आज अस्सल हैदराबादी धर्तीची बिर्याणी घरपोच पोहोचवणारे काही ' कुटिरोद्योग ' औरंगाबादेत चालतात . सिटी चौकातला मुस्तङ्गा बावर्ची किंवा दशमेश नगरातल्या उमा पवार ही मंडळी स्वत : च्या घरीच उत्तम बिर्याणी तयार करून ऑर्डरप्रमाणे पुरवठा करत असतात . विविध धर्म - जाती - पंथांच्या या शहरात आणि त्याच्या परिसरात विविध धर्मीयांची अनेक प्रार्थनास्थळं आहेत . त्यातील सर्वांत जुनं मंदिर म्हणजे वेरूळचं घृष्णेश्वर मंदिर होय . सातव्या शतकात राष्ट्रकुटांच्या दंतिदुर्ग राजाने आपल्या राणी घृष्णावतीच्या आग्रहाखातर बांधलेलं हे शिवमंदिर भारतातल्या बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे . या मंदिराचा जीर्णोद्धार अहल्याबाई होळकरांनी केलेला आहे . श्रावणात या मंदिरात भाविकांची विशेष गर्दी असते . अहल्याबाईंनी आणखी एक देखणं मंदिरशिल्प औरंगाबाद शहरात उभं केलेलं आहे , ते म्हणजे दक्षिणेकडील सातारा गावातील खंडोबाचं देऊळ होय . तिथे दरवर्षी एक मोठी यात्रा भरत असते . या मंदिराशिवाय औरंगाबाद शहरात कुंभारवाड्यातील रामाचं मंदिर , खडकेश्वर हे महादेवाचं आणि हिंगुलंबिका हे भवानीदेवीचं मंदिर पुरातन - काळापासून प्रसिद्ध आहे . जुन्या औरंगाबादमध्ये गुलमंडीवरील सुपारी हनुमान आणि राजा बाजारातील संस्थान गणपती ही हिन्दू दैवतं जागृत मानली जातात . अगदी अलीकडच्या काळात उभं राहिलेलं समर्थनगरातलं वरद गणेश मंदिर , सिडकोतलं भक्तीगणेश मंदिर आणि गारखेड्यातलं गजानन महाराज मंदिर ही लोकप्रिय मंदिरं आहेत . विविध धर्मांचे लोक या मंदिरांत जात असतात . नवरात्र आणि दसरा या सणांच्या वेळी कर्णपुर्‍यातील देवीच्या मंदिराजवळ एक मोठी यात्रा भरत असते . त्या यात्रेतही सर्वधर्मीय लोक सहभागी होत असतात . या शहराच्या परिसरातील पाच दर्गे हे हिंदू , मुसलमान आणि दलित लोकांच्या सांस्कृतिक देवघेवीचं प्रतीकच आहेत . या सर्व दर्ग्यांमध्ये वर्षातून एकदा पार पडणार्‍या ' उर्स ' मध्ये सर्व धर्मीयांचा सहभाग असतो . शाहगंजातील हजरत बनेमियॉं दर्ग्यामध्ये हिंदू - मुस्लिम समाजांचे लोक श्रद्धेने आजारपणातून मुक्ती मिळवण्यासाठी जात असतात . शाहगंजातीलच निजामोद्दिन अवलिया दर्ग्यामध्ये दिल्लीच्या हजरत निजामोद्दिनचा अंश आहे असं भाविक मानतात . त्या दर्ग्यातील उर्सासाठीही हिंदू - मुसलमान दोन्हीही जमातींचे लोक गर्दी करत असतात . उस्मानपुर्‍यातील शाहनूरमिया दर्गा आणि दौलताबाद इथला मोमीन आरिफशाह दर्गा ही दोन प्रार्थनास्थळं याच कारणासाठी प्रसिद्ध आहेत . परंतु या सर्वांत महत्त्वाचा आहे तो खुल्दाबाद इथला हजरत जर जरी जरबक्ष दर्गा . या दर्ग्यात होणारा ' उर्स शरीफ ' हा उत्सव संपूर्ण भारतभर प्रसिद्ध आहे . या उत्सवात केल्या जाणार्‍या प्रार्थनेत , तिथे मन्नत मागणार्‍या लोकांमध्ये आणि दुकानं थाटणार्‍या व्यापार्‍यांमध्ये अनेक हिंदू आणि दलितांचा समावेश असतो . . . . . . बहुसांस्कृतिक वारसा असलेल्या औरंगाबादने साहित्य , नृत्य , नाट्य , संगीत , चित्र आणि शिल्प या कलांबाबतचं भरीव योगदान महाराष्ट्राच्या संस्कृतीला दिलेलं आहे . संत ज्ञानेश्वर आणि संत एकनाथांच्या जीवनवेधी लेखनाचा वारसा मिळालेल्या या नगरीत गेल्या पंचावन्न वर्षांत अनेक महत्त्वाचे लेखक आणि कवी निर्माण झाले . निजामाच्या सरंजामशाही राजवटीच्या काळात बहुसंख्याकांची भाषा असलेल्या मराठीला जिवंत ठेवण्याचं काम जसं या साहित्यकारांनी केलं , तद्वतच स्वातंत्र्योत्तर काळात तिला आणखी समृद्ध करण्याचं कामही त्यांनी केलं . दिवंगत ज्येष्ठ समीक्षक वा . ल . कुलकर्णी हे इथे विद्यापीठात होते . त्यांनी उत्तम लेखक - समीक्षकांच्या काही पिढ्या घडवल्या . विख्यात कोशकार आणि ज्येष्ठ वृत्तपत्रविद्यातज्ज्ञ स . मा . गर्गे हेही इथे होते . निजामाच्या काळात स्वातंत्र्याचं स्फुल्लिंग जागवणार्‍या ' मराठवाडा ' दैनिकाचे संपादक अनंत भालेराव हे प्रखर पत्रकारितेसोबतच इथल्या साहित्यव्यवहाराशीही जोडलेले होते . मराठी कादंबरीला वेगळं वळण देणारे कादंबरीकार भालचंद्र नेमाडे , कवी आणि भावगीतकार वा . रा कांत , विनोदी कथाकार द . मा . मिरासदार , संतसाहित्याचे अभ्यासक यू . म . पठाण , दलित लेखकांच्या अस्मितेला सशक्त बनवणार्‍या ' अस्मितादर्श ' या पत्रिकेचे संस्थापक - संपादक गंगाधर पानतावणे , शेती - निसर्ग आणि लोकसाहित्याशी नाळ जुळलेले कवी ना . धों . महानोर , समीक्षक सुधीर रसाळ , महाराष्ट्राच्या साहित्य संस्कृती मंडळाचे माजी अध्यक्ष कथाकार रा . रं . बोराडे , कवी ङ्ग . मुं . शिंदे , कथालेखक भारत सासणे , कवयित्री अनुराधा पाटील , कथा लेखिका अनुराधा वैद्य , नाटककार बंधुद्वय अजित आणि प्रशांत दळवी , नाटककार दत्ता भगत , कवी महावीर जोंधळे , ' नागफणा आणि सूर्य ' चे लेखक गजमल माळी , कथाकार चंद्रकांत भालेराव , तु . शं . कुळकर्णी , लेखक अविनाश डोळस , ' आठवणींचे पक्षी ' कार प्र . ई . सोनकांबळे , कवी आणि समीक्षक चंद्रकांत पाटील , मराठवाड्यातील लोककलांचे अभ्यासक प्रभाकर मांडे , ही महाराष्ट्राला परिचित असलेल्यांपैकी काही महत्त्वाची नावं आहेत . या शहरातील दर्जेदार मराठी लेखक - समीक्षक - कवींची यादी इथेच थांबत नाही . ती याहीपेक्षा खूप मोठी आहे . मराठी साहित्यव्यवहारात सातत्याने कार्य करणारी ' मराठवाडा साहित्य परिषद ' ही संस्था तर निजामी राजवटीपासून इथे कार्यरत आहे . इथल्या मिलिंद महाविद्यालयाच्या स्थापनेनंतर ' मिलिंद साहित्य सभा ' या नावाने एक छोटीशी वाङ्‌मयीन संस्था स्थापन करण्यात आली होती . डॉ . म . ना . वानखेडे हे ' मिलिंद ' चे प्राचार्य झाले तेव्हा त्यांनी त्या साहित्य सभेचं नाव ' अस्मिता ' असं ठेवलं . वानखेड्यांनंतर या संस्थेची सूत्रं डॉ . गंगाधर पानतावणे , प्रा . रायमाने आणि फ . मुं . शिंदे यांच्याकडे आली . पानतावण्यांच्या पुढाकाराने या संस्थेचं रूपांतर एका महत्त्वाच्या वाङ्‌मयीन चळवळीमध्ये झालं . त्या चळवळीचं नामाभिधान ' अस्मितादर्श ' असं करण्यात आलं . चळवळीचं मुखपत्र म्हणून काढल्या जाणार्‍या ' अस्मितादर्श ' या नियतकालिकाने मराठी साहित्यसमीक्षा आणि दलित साहित्य यामध्ये मानाचं स्थान प्राप्त केलेलं आहे . उर्दू साहित्याच्या क्षेत्रात औरंगाबादच्या मुस्लिम समाजातील रफ्त नवाज , महमूद शकील , सहर जैदी हे लेखक आणि जोगेन्द्र पॉलसारखे हिंदू लेखक प्रसिद्ध आहेत . तसंच समीक्षा , इतिहास , संस्कृती , मनोव्यापार इत्यादी क्षेत्रांमध्ये लिखाण करणारे पै . मोईन शाकीर , शङ्गीउद्दिन सिद्दिकी , अफझल खान , अख्तर उज्जमा नासेर हे लोक नावाजलेले आहेत . उर्दू शायरीच्या क्षेत्रात सुमारे तीनशे वर्षांपूर्वी औरंगाबाद शहरातील एक हिंदू शायर जनाब लक्ष्मीनारायण ' शफीक ' हे भारतभर गाजले होते . नंतरच्या काळात सिकंदअली वज्द , काझी सलीम , बशर नवाज , अमर इक्बाल , जावेद नासेर , याकूब उस्मानी हे इथले शायर प्रसिद्ध झाले . बशर नवाज हे गीतलेखक त्यांच्या धर्मनिरपेक्ष भूमिकेबद्दल प्रसिद्ध आहेत . पुण्याच्या गणेशोत्सवात होणार्‍या मुशायर्‍यात ते दरवर्षी हजेरी लावत असतात . कमर इक्बाल यांनी ' तस्लीसात ' नावाचा तीन ओळींच्या शेरांचा एक प्रकार उर्दू साहित्यात रूढ केलेला आहे . कव्वालीलेखन आणि गायनाची परंपराही औरंगाबादेत एका हिंदू कव्वालापासून सुरू झालेली आहे . १९५५ - ५६ साली प्रसिद्धीच्या झोतात आलेले नरसिंग कव्वाल हे ते गायक होत . त्यांच्यानंतर हिदायत कव्वाल आणि अब्दुल रब हे दोघं इथले प्रसिद्ध कव्वाल होते . अब्दुल रब कव्वाल यांच्या गायनाचा कार्यक्रम तर लंडनच्या रॉयल अल्बर्ट हॉलमध्ये झाला होता . अगदी अलीकडच्या काळात औरंगाबादेतून हमद कव्वाल आणि करीम कव्वाल हे गायक पुढे आले , परंतु ते फारसे प्रसिद्ध होऊ शकले नाहीत . गझल हा उर्दूतला एक अत्यंत लोकप्रिय आणि प्रतिष्ठा पावलेला गायनप्रकार होय . मूर्तुझाखान हे इथले एक प्रसिद्ध गझल गायक होते . अलीकडच्या काळात दोस्त महंमद खान आणि पैगंबरवासी शौकत अली हे पुरुष गझल गायक आणि जाफर शाहीन व राना हैदरी या गायिका लोकप्रिय झाल्या आहेत . हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीतात एक पर्व गाजवणारे मा . कृष्णराव ङ्गुलंब्रीकर हे याच ठिकाणचे . नंतरच्या काळात अनेक समर्पित गायकांनी संगीतशिक्षण आणि गायन या क्षेत्रांमध्ये इथे राहून मोठं योगदान दिलेलं आहे . त्यामध्ये स . भ . देशपांडे , उत्तमराव अग्निहोत्री , नाथराव नेरलकर , विश्‍वनाथ ओक , यशवंत क्षीरसागर , विजयालक्ष्मी बर्जे , चित्ररेखा देशमुख इत्यादींचा समावेश होतो . अगदी अलीकडच्या पिढीत उत्तम तयारीने बैठकीत समर्थपणे गायन करणारी शशांक मक्तेदार , प्रियदर्शिनी मुरुगकर , हेमा नेरलकर , अंजली मालकर अशी युवा मंडळी प्रसिद्धीच्या झोतात येऊ लागली आहेत . अलीकडच्या काळात श्रुती मंच नावाची एक संस्था शास्त्रीय गायनाचे कार्यक्रम घडवत असते . सुगम संगीतात इथल्या राजेश सरकटे आणि त्यांच्या बंधूंनी उभ्या महाराष्ट्रात ख्याती प्राप्त केलेली आहे . राज्य शासनातर्फे दरवर्षी भरवला जाणारा ' वेरूळ महोत्सव ' पूर्वी वेरूळलाच कैलास लेण्यासमोरच्या पटांगणात व्हायचा . पण आता तो विद्यापीठाजवळच्या सोनेरी महालाच्या जागेत होतो . देशभरातले नामवंत गायक - वादक त्यास हजेरी लावतात . पण शासकीय महोत्सव असल्यामुळे समोरच्या सगळ्या रांगा सरकारी अधिकार्‍यांनी आणि त्यांच्या कुटुंबांनी अडवलेल्या असतात . शहरातले साहित्य , संगीत , नृत्य , नाटक या क्षेत्रांतले नामवंत लोक मात्र पाठीमागे बसण्याची जागा शोधत असतात . त्यामुळे राज्याच्या साहित्य - संस्कृती मंडळाचे माजी अध्यक्ष , कथाकार रा . रं . बोराडे यांनी तर एकदा जाहीरपणे या महोत्सवावर बहिष्कार टाकला होता . . . . . चित्र आणि शिल्पकलेचा मोठा वारसा या भूमीला अजिंठा आणि वेरूळ लेण्यांनी दिलेला आहे . गेल्या पंचावन्न वर्षांमध्ये अनेक उत्तमोत्तम कलाकार इथे निर्माण झाले . त्यापैकी मडिलगेकर आणि बिळगी हे शिल्पकार आणि अप्पासाहेब काटे , धर्मराज भोईर , नंदकुमार जोगदंड , यशवंत पोतदार , लखीचंद जैन , विजय कुलकर्णी , शीतल शहाणे हे चित्रकार प्रसिद्ध आहेत . मुसलमान समाजातीलच अफजल हुसेनी आणि नजीर साहेब हे दोघे चित्रकार म्हणून नावाजलेले आहेत . अफजल हुसेन हे पोर्ट्रेट रेखन करत , तर नजीर साहेब नैसर्गिक रंग वापरून अजिंठ्यातील चित्रांच्या प्रतिकृती रंगवत असत . या शहरातील हौशी नाट्यचळवळ ही फार पूर्वीपासून लक्षणीय अशी राहिलेली आहे . १९५५ साली मिलिंद महाविद्यालयाच्या परिसरात तेव्हाचे प्राचार्य म . भि . चिटणीस यांनी एक बोधिमंडळ स्थापन केलं होतं . भालचंद्र वराळे , त्र्यंबक महाजन आणि पंडित पवार ह्या त्रयीने त्या मंडळाचं काम जोमाने चालवलं . त्या मंडळातर्फे ' युगयात्रा ' या नाटकाचा देखणा प्रयोग केला गेला . त्यास डॉ . बाबासाहेब आंबेडकर हे जातीने हजर होते . जुन्या पिढीत मामा दातार , कुसुमताई जोशी . पु . घ . हौजवाला , त्र्यंबक महाजन , लक्ष्मीकांत पाठक , ही मंडळी इथल्या हौशी मराठी रंगभूमीवर सतत वावरत होती . पुढे १९६० ते १९७३ या दरम्यान अनेक यशस्वी हौशी नाट्यसंघ या शहरात उभे राहिले . लक्ष्मण देशपांडे , अजित दळवी , कुमार देशमुख , आलोक चौधरी , विजय दिवाण , अनुराधा वैद्य , श्रीकांत कुलकर्णी , जयश्री गोडसे , सुजाता कानगो , अनुया दळवी , चंद्रकांत शिरोळे , प्रभाकर शिरोळे , दिलीप घारे , रुस्तुम अचलखांब हे कलावंत राज्यपातळीवरील निरनिराळ्या नाट्यस्पर्धांमध्ये यश संपादन करू लागले . आजवर नाट्यक्षेत्रात केलेल्या कामगिरीबद्दल या शहरातल्या दत्ता भगत , लक्ष्मण देशपांडे , त्र्यंबक महाजन आणि विजय दिवाण या चार व्यक्तींना महाराष्ट्र शासनाचा प्रतिष्ठेचा सांस्कृतिक पुरस्कार मिळालेला आहे . इथल्या दलित आणि दलितेतर कलावंतांनी एकत्र येऊन सादर केलेली अनेक नाटकंही महाराष्ट्रभर गाजली . त्यामध्ये आधे अधूरे , बाकी इतिहास , स्मारक , म्युलॅटो , इस्किलार ही नाटकं उल्लेखनीय अशी होती . नाट्यरंग , पारिजात , एस . टी . कर्मचारी नाट्यसंघ , परिवर्तन या नाट्यसंस्था त्या काळी जोमात होत्या . १९७८ साली औरंगाबादेत महाराष्ट्र राज्य दलित नाट्यपरिषदेची स्थापना झाली . तिच्या स्थापनेसाठी अविनाश डोळस , त्र्यंबक महाजन , मधू गायकवाड , साहेबराव गायकवाड , विजया शिरोळे , पंढरीनाथ घनगाव , अशोक गायकवाड या उत्साही कार्यकर्त्यांनी पुढाकार घेतला . १९८२ साली दलित नाट्यपरिषदेचा पहिला नाट्यमहोत्सवही औरंगाबाद इथेच झाला . विख्यात अभिनेते निळू फुले हे त्यास हजर होते . अविनाश डोळस यांचं ' गाव नसलेला गाव ' , दत्ता भगत यांचं ' आवर्त ' , आणि प्रकाश त्रिभुवन यांचं ' थांबा , रामराज्य येतंय ' ही नाटकं त्यात सादर झाली . यातील ' थांबा , रामराज्य येतंय ' हे नाटक त्या काळी राज्यभर नावाजलं गेलं होतं . कालांतराने इथे अखिल भारतीय मराठी नाट्यपरिषदेची शाखाही स्थापन झाली . निवृत्त पोलिस महासंचालक श्री . ग . गोखले हे त्या शाखेचे अध्यक्ष होते , तर त्र्यंबक महाजन हे चिटणीस होते . या दोघांनी शहरातील सर्व नाट्यसंस्थांच्या कलावंतांना एकत्र आणून गो . ब . देवल नाट्यदर्शन आणि राम गणेश गडकरी नाट्यदर्शन यांसारखे कार्यक्रम यशस्वी रीतीने सादर केले . दरम्यानच्या काळात डॉ . बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठात नाट्यशास्त्राच्या शिक्षणासाठी एक स्वतंत्र विभाग स्थापन झाला . दिल्लीच्या राष्ट्रीय नाट्यशाळेत प्रशिक्षण घेतलेले कमलाकार सोनटक्के हे त्याचे पहिले विभागप्रमुख होते . सोनटक्क्यांनी रंगकर्मींची एक संपूर्ण पिढी तर प्रशिक्षित केलीच , शिवाय राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय प्रवाहांमधील आधुनिक नाटकांची आणि लोककलांची ओळखही इथल्या नाट्यप्रेमींना करून दिली . ' अंधा युग ' , ' भगवताज्युकेम ' , ' जस्मा ओडन ' हे काही उत्कृष्ट नाट्यप्रयोग त्यांनी स्थानिक कलावंतांना घेऊन सादर केले . सोनटक्क्यांनंतर डॉ . लक्ष्मण देशपांडे यांनी नाट्यशास्त्र विभागाची धुरा अनेक वर्षं वाहिली . लक्ष्मण देशपांडे यांचा ' वर्‍हाड निघालंय लंडनला ' हा विनोदी एकपात्री नाट्यप्रयोग व्यावसायिक रंगभूमीवर गेली चाळीस वर्षं गाजला . आजही विद्यापीठाचा हा नाट्यशास्त्र विभाग तरुण पिढीला नाटकांचं शास्त्रशुद्ध प्रशिक्षण देण्याचं काम करतो आहे . या औरंगाबाद शहराने महाराष्ट्राच्या व्यावसायिक रंगभूमीला आणि चित्रपटसृष्टीला जे कलावंत दिलेले आहेत त्यामध्ये वर्षा उसगावकर , शुभांगी संगवई , चंद्रकांत कुलकर्णी , प्रतीक्षा लोणकर , प्रशांत दळवी , मकरंद अनासपुरे , मंगेश देसाई या महत्त्वाचा व्यक्तींचा समावेश आहे . सुमारे पंचवीस वर्षांपूर्वी चंद्रकांत कुलकर्णी आणि प्रशांत दळवी या दोघांनी आणखी काही उत्साही तरुणांना सोबत घेऊन मुंबई शहराकडे प्रस्थान केलं . दोन दशकांच्या खडतर वाटचालीनंतर डॉक्टर तुम्हीसुद्धा , चारचौघी , ध्यानीमनी , सेलिब्रेशन यासारखी चाकोरीबाहेरची नाटकं ; ' बिनधास्त ' आणि ' भेट ' यासारखे दर्जेदार चित्रपट , ' पिंपळपान ' आणि ' टिकल ते पोलिटिकल ' यासारख्या वेधक टीव्ही मालिका निर्माण करून या तरुणांनी मुंबईच्या कलाजगतात स्वत : चं एक आगळं स्थान निर्माण केलं . औरंगाबाद शहरातल्या लोकांना भारतीय पारंपरिक गायन , वादन आणि नृत्यकलेची ओळख आणि प्रशिक्षण घडवणार्‍या संस्थांमध्ये मीराताई पाऊसकरांची ' नृत्यझंकार ' संस्था आणि एम . जी . एम . ची ' महागामी ' संस्था या अत्यंत मौलिक कार्य करत असतात . पार्वती दत्त या तरुण नृत्यकलावतीचं ' महागामी ' ला मोठं योगदान मिळालेलं आहे . त्याचप्रमाणे ' शिल्पकार ' ही सिडकोस्थित संस्था प्रतिवर्षी नाट्यप्रशिक्षणाचं उल्लेखनीय कार्य करत असते . औरंगाबाद शहरापासून पन्नास किलोमीटर अंतरावर असलेलं पैठण हे गोदाकाठचं गाव संत ज्ञानेश्‍वर आणि संत एकनाथ यांच्या वास्तव्याने पुनीत झालेलं आहे . नाथमहाराजांचं जुनं मंदिर आणि समाधी तिथे आहे . मंदिरात उत्सवप्रसंगी नाथांच्या भारुडांचे अस्सल कार्यक्रम आजही होत असतात . पोलिस शिपायाची नोकरी करणारे प्रभाकर देशमुख हे भारूड कलाकार आंतरराष्ट्रीय कलामहोत्सवांपर्यंत ख्याती मिळवणारे ठरले आहेत . . . . . औरंगाबाद एके काळी पारंपरिक सिल्क आणि सुती उत्पादनांसाठी प्रसिद्ध होतं . हिमरू शालींचे कारखाने आणि सिल्क हातमाग यामुळे अनेक मुस्लिमांबरोबर हिंदू कामगारांनाही मोठ्या प्रमाणावर रोजगार मिळत असे . हे उद्योग कालांतराने बंद पडत गेले . आता एन . टी . सी . च्या सहकार्याने औरंगाबाद सिल्क मिल्स आणि स्टॅन्डर्ड सिल्क मिल्स हे दोनच कारखाने हिमरू वस्त्रं उत्पादित करतात . औरंगाबादपासून पन्नास किलोमीटर अंतरावरच्या पैठण गावामध्ये रेशीम आणि अस्सल सोन्या - चांदीची जर यांचा वापर करून पैठणी विणण्याची कला इसपूर्व २०० वर्षांपूर्वी उदयाला आली . तेव्हापासून आजपर्यंत इथे पैठणी विणली जाते . कष्टपूर्वक साध्य केलेल्या अजोड हस्तकलेचा पैठणी हा एक उत्कृष्ट नमुना आहे . पैठणची खरी पैठणी ही दर्जानुसार पाच हजार रुपयांपासून पाच लाख रुपयांपर्यंतच्या किमतीला विकली जाते . मध्यंतरीच्या काळात या उद्योगाला उतरती कळा लागली होती . आता तो पुन्हा वाढीला लागलेला आहे . १९७२च्या सुमारास चिकलठाणा इथे एम . आय . डी . सी . ची पहिली औद्योगिक वसाहत सुरू झाली . या वसाहतीमध्ये स्वस्त दरात जागा , स्वस्त वीज , पाणी व रस्तेसुविधा , मोठी सबसिडी , करसवलती , वगैरे ङ्गायदे मिळवण्यासाठी मराठवाड्याबाहेरील अनेक उद्योजकांनी तिथे उद्योग प्रस्थापित केले होते ; परंतु कालांतराने त्यातले बहुतेक उद्योग ' आजारी ' होऊन बंद पडले . आजही ही औद्योगिक वसाहत बव्हंशी आजारीच आहे . पुढे १९८०च्या सुमारास औरंगाबादलगत वाळूज औद्योगिक वसाहत ही मोठी वसाहत उभारली गेली . आता शेंद्रा इथे तिसरी एक ' पंचतारांकित ' औद्योगिक वसाहत झाली आहे . त्याशिवाय एम . आय . डी . सी . ने औरंगाबाद शहराजवळील सातारा गावाजवळ नवी औद्यागिक वसाहत विकसित करण्यासाठी जागा घेतलेली आहे . एम . आय . डी . सी . च्या प्रवेशाआधी १९६० पासून औरंगाबादेत रेल्वे स्टेशन परिसरात एक सहकारी औद्योगिक वसाहतही कार्यरत आहे . या सर्व औद्योगिक वसाहतींमुळे औरंगाबादमध्ये आजपर्यंत वाहनं , तंत्रअभियांत्रिकी , माहिती तंत्रज्ञान , औषधनिर्मिती , ग्राहकोपयोगी वस्तू , कृषी उद्योग , जैव तंत्रज्ञान आणि मद्यनिर्मिती या क्षेत्रांतील उद्योग विकसित झालेले आहेत . कृषी उद्योगांमध्ये कापूस , ऊस , आणि आंबा या उत्पादनांशी संलग्न असे उद्योग आणि निर्यात उद्योजकता मराठवाड्यात चांगली मूळ धरून आहे . मद्यनिर्मितीत औरंगाबाद हे आता बिअर उद्योगांचं महत्त्वाचं केंद्र मानलं जातं . औरंगाबादेत आलेल्या मोठ्या कॉर्पोरेट उद्योगांमध्ये स्कोडा , बजाज ऑटो , गरवारे , व्हॅरॉक इंजिनियरिंग , एन्ड्युरन्स , वोखार्ड , ऑर्किड फार्मास्युटिकल , लुपिन लॅबोरेटरी , श्रेया लाइफ सायन्सेस , ऍट्रा , व्हिडिओकॉन , निर्लेप , सिमेन्स , कोलगेट पामोलिव्ह , गुड इयर , ग्रीव्ह्‌ज कॉटन , लोम्बार्डिनी , स्टर्लाइट , एन्ड्रेस् - हॉजर इत्यादी प्रमुख उद्योग आहेत . त्याशिवाय औरंगाबादेत ३१ कोटी रुपयांची गुंतवणूक असणारे ऑटोमोबाइल उद्योगांचे क्लस्टर आणि उद्योगांच्या नावीन्यपूर्ण विकासासाठी १४ कोटी रुपयांचं संशोधन व विकास केंद्र उभं केलं जाणार आहे . इथल्या विमानतळाचाही विस्तार नुकताच झाला असून काही आंतरराष्ट्रीय उड्डाणंही इथून सुरू झालेली आहेत . भरपूर जमीन , वीज - पाणी - कर - जकात इत्यादींच्या सवलती , रेल्वे आणि हवाई वाहतुकीची उत्तम व्यवस्था , कंटेनर डेपो आणि सॉफ्टवेअर पार्कची सुविधा यामुळे औरंगाबाद हे गुंतवणुकीचं एक आकर्षक केंद्र बनत आहे . मराठवाड्यातील उद्योगसंस्थांचं नेतृत्व करणारी सी . एम . आय . ए . ही उद्योजकांची संघटना जोमदारपणे आज उभी आहे . सचिन मुळे आणि आशिष गद्रे या तरुणांच्या हाती तिचं सुकाणू आहे . औरंगाबाद शहरात सर्वधर्मीय आणि सर्वजातीय अभिसरणाचा पाया असलेल्या पुरोगामी विचारांच्या सामाजिक संघटना , नैसर्गिक संसाधनांच्या विकासासाठी झटणार्‍या स्वयंसेवी संस्था आणि राष्ट्रीय सांस्कृतिक वारसा जतन करू पाहणार्‍या संस्था अनेक आहेत . ' परिवर्तन ' या संस्थेने साहित्य , नाट्य आणि सामाजिक परिवर्तनाच्या क्षेत्रामध्ये प्रशंसनीय अशी कामगिरी केलेली आहे . त्याचप्रमाणे औरंगाबादेतील अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीही नेटाने कार्यरत आहे . मतिमंद मुलाच्या शास्त्रोक्त प्रशिक्षणासाठी स्थापन झालेली नवजीवन संस्था आणि पोरक्या नवजात अर्भकांचं संगोपन करणारी भारतीय समाज विकास संस्था या इथल्या अत्यंत महत्त्वाच्या संस्था आहेत . औरंगाबाद जिल्ह्याच्या परिसरात लोकसहभागातून जलसंसाधननिर्मिती आणि नियोजनाचं कार्य करणार्‍या संस्थांमध्ये कृषिभूषण विजय बोराडे यांची मराठवाडा शेती सहायक संस्था आणि अनघा पाटील यांची दिलासा संस्था यांचं कार्य महत्त्वाचं आहे . निसर्ग आणि पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी झटणारी ' निसर्ग मित्रमंडळ ' ही इथली एक जुनी संस्था होय . विजय दिवाण , दिलीप यार्दी , किशोर गठडी , डॉ . पी . एस . कुलकर्णी या मोजक्या लोकांनी एकत्र येऊन केलेल्या पंधरा वर्षांच्या कार्यामुळे या संस्थेस महाराष्ट्र फाउंडेशनचा उत्कृष्ट समाजसेवेचा पुरस्कार मिळालेला आहे . वाळूजच्या बजाज कारखान्यामधील कामगारांनी चालवलेली आदर्श मित्र मंडळ ही संस्थाही अलीकडच्या काळात महत्त्वाची समाजोपयोगी कामं पार पाडत असते . औरंगाबाद शहरात जल व भूमी व्यवस्थापनाच्या क्षेत्रात प्रशिक्षणाचं काम करणारी ' वाल्मी ' ही महत्त्वाची संस्था पैठण रोडवर आहे . याच संस्थेच्या प्रांगणात राज्यपातळीवरील महाराष्ट्र जल आयोग आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील जागतिक जल सहभागिता या संस्थांची कार्यालयंही आहेत . स्टॉकहोम पुरस्कारविजेते डॉ . माधवराव चितळे हे जागतिक दर्जाचे पाणीतज्ज्ञ या संस्थांच्या निमित्ताने या शहरात आले आणि नंतर इथेच स्थायिक झाले . त्यांनी या शहरात ' सिंचन सहयोग ' , ' जलसंस्कृती मंडळ ' , ' सरावर संवर्धिनी ' हे उपक्रम यशस्वीपणे राबवले आहेत . त्यांच्याच प्रेरणेनं दत्ता देशकर आणि प्रदीप चिटगोपेकर हे मित्रद्वय ' जलसंवाद ' हे केवळ जलसंसाधनाला वाहिलेलं मासिक गेली अनेक वर्षं चालवत आहेत . . . . . औरंगाबादच्या अशा या समृद्ध परिसरामध्ये पर्यटन व्यवसाय वाढीला लागला नसता तरच नवल ! जागतिक महत्त्वाची पर्यटनस्थळं म्हणून ख्याती लाभलेल्या वेरूळ आणि अजिंठा इथली , बौद्ध , जैन आणि हिंदू लेणी ही औरंगाबादेतील पर्यटनाची मुख्य आकर्षणं होत . मध्ययुगापासून या औरंगाबाद शहराचं भौगोलिक स्थान हे राजकीयदृष्ट्या अतिशय महत्त्वाचं मानलं गेलेलं आहे . उत्तर आणि दक्षिण भारतामधील संपर्काच्या सर्व महत्त्वाच्या वाटा या शहरातून जात . म्हणूनच शहरापासून चौदा किलोमीटर अंतरावर असलेल्या यादवकालीन देवगिरी दुर्गाला इतिहासात अनन्सासाधारण महत्त्व प्राप्त झालं होतं . इथून उत्तर आणि दक्षिण अशा दोन्ही दिशांनी पसरलेल्या साम्राज्यावर नजर ठेवता येत होती . म्हणूनच अल्लाउद्दिन खिलजीपासून महंमद बिन तुलघकापर्यंत सार्‍यांनी हा किल्ला ताब्यात ठेवण्याचे आटोकाट प्रयत्न केले . तुघलकाने हा किल्ला आणि त्याच्या पायथ्याचं गाव यांचं नामकरण ' दौलताबाद ' असं केलं होतं . पुढे तेच नाव जास्त रूढ झालं . नंतरच्या मोगल साम्राज्याचे सारे राजे स्वत : च्या वास्तव्यासाठी दिल्ली किंवा आग्रा या शहरांची निवड करत असत ; परंतु बादशहा औरंगजेब याने मात्र औरंगाबाद इथेच आपला तळ केला . त्याने त्याची बेगम रबिआ दौरानी हिच्या कबरीभोवती सुप्रसिद्ध ' बीबी का मकबरा ' हे सुंदर वास्तुशिल्प शहरात उभं केलं . अताहउल्ला नावाच्या कारागिराने बांधलेली ही संगमरवरी वास्तू आग्रा इथल्या ताजमहालाची हुबेहूत अशी प्रतिकृती आहे . खुद्द औरंगजेबाचा ' किला - ए - अर्क ' हा महाल , पहाडसिंग या सरदाराने बांधलेला ' सोनेरी महाल ' , मलिक अंबरने बांधलेला ' नवखंडा पॅलेस ' , आणि शिवाय दमडी महाल , गुलशन महाल , रोजाबाग ही त्या काळच्या अजोड वास्तुकलेची उदाहरणं होत . मकबर्‍याच्या उत्तरेला दोन किलोमीटर अंतरावर नऊ बौद्ध लेण्यांचा एक छोटा समूह आहे . वाकाटक आणि चालुक्य साम्राज्यकाळातील ही लेणी चौथ्या शतकापासून आठव्या शतकापर्यंत निर्माण होत गेली . औरंगाबाद लेणी किंवा निपटनिरंजन गुंफा या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या या लेण्यांमध्ये बहुतांशाने महायान विहार आहेत . फक्त चौथ्या गुंफेत एक हीनयान चैत्य दिसतो . सर्वार्थाने बौद्ध असलेल्या या लेण्यांच्या सहाव्या गुंङ्गेत मात्र गणेशाचं एक शिल्प कसं काय तयार झालं हे एक मोठं कोडंच आहे . औरंगाबाद शहरात सतराव्या शतकात बांधली गेलेली पाणचक्की म्हणजे तत्कालीन अभियांत्रिकी कौशल्याचा एक चमत्कारच होय . सहा किलोमीटर दूर असलेल्या एका टाक्यातून आलेल्या पाण्याच्या ओघाने ङ्गिरणारं एक भलं मोठं दळणाचं जातं त्यात आहे . त्याच जागी औरंगजेबाला गुरुस्थानी असलेला सूफी संत बाबा शाह मुजफ्फर याची समाधी आहे . इतिहास आणि संस्कृतीचा मोठा वारसा लाभलेल्या या शहराच्या परिसरात गतकाळच्या वैभवाच्या अशा खुणाखुणा आजही अस्तित्वात आहेत . पण सततचे राजकीय डावपेज , सत्तास्वार्थ आणि समाजमनातले ताणतणाव यामुळे औरंगाबाद शहराच्या पारंपरिक बहुधर्मी , बहुरंगी संस्कृतीचं वस्त्रही हळूहळू जीर्ण होऊ लागलं आहे . हिंदू , मुसलमान आणि दलित समाजातील तरुणांनी एकत्र येऊन संमिश्र धाग्यांनी गुंङ्गलेल्या या शहराच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक परंपरा आधुनिक पद्धतीने जोपासण्याचं ठरवलं तर विरत जाणारं हे वस्त्र पुन्हा एकदा नवी झळाळी प्राप्त करेल यात शंका नाही . ( अवांतर : इतके दिवस मला गजानन देसाई आणि रैना या दोन आयड्यांचे मालक / मालकिण मध्यमवयीन असतील असं वाटत होतं उगीचच . ) ओ मला नको तस्ली गाणी ! गेल्यावेळी शोनूच्या आईने ' देवाचं गाणं म्हण ' सांगितलं तेव्हा कंसातला ' त्यापेक्षा ' ऐकू आला होता मला ! मधल्या काळात दादोजी कोंडदेवांवरून जोरदार चर्चा चालू असताना अशी पुस्तके आणि त्यातील संदर्भ मिळाले होते . तेच काल पेशव्यांच्या चर्चेत खर्‍याखोट्याची शहानिशा करताना सरकारी गॅझेट मिळून झाले . तेच शोधत असताना एक मराठी म्हणींचे एक पुस्तक एका गोर्‍या रेव्हरंडने १८९९ साली लिहीले होते , ते देखील मिळाले ! खूप मजेशीर म्हणी त्यात मराठीत , इंग्रजीत ( ट्रान्सलीटरेशन ) आणी अर्थ अशा पद्धतीने दिल्या आहेत . खाली त्याची प्रतिमा दिली आहे . देवाचं नाव घेऊन , भक्ती करणं ( म्हणजे नक्की काय ते आपलं आपल्यालाच ठावूक असलेलं उत्तम . . ! ! ) या क्रियेने आपण आपल्याहून मोठ्ठी अशी एक शक्ती आहे हे मान्य करुन तिला शरण जातो आणि हे आवश्यक आहे . ही क्रिया अत्यंत समाधानकारक असते . महाराष्ट्र देशात अग्रेसर आहे . १ ) लोडशेँडीग मध्ये २ ) शेतऱ्‍यावर अन्याय ३ ) शिक्षणसेवकावर अन्याय ४ ) शिक्षणाचा बोजवारा ५ ) आश्वासने देऊन पुर्तता न करणे ६ ) भ्रष्टाचार अशासारख्या अनेक बाबतीत महाराष्ट्र अग्रेसर आहे दाटीवाटीने कोंबलेली मुले हे दृश्य बर्‍याच प्रमाणात अधिक पैसे द्यायला तयार नसलेल्या पालकांमुळे दिसते . आज जर रिक्षातून १० मुले जात असतील आणि ती मुले प्रत्येकी ३०० रु देत असतील तर रिक्षावाल्या काकांनी ५०० रु घेऊन ६च मुले नक्कीच नेली असती . ते २०० रु द्यायला नकोत म्हणून मुलांवर दाटीवाटीने जाण्याची वेळ येते . ( आकडे वेगळे असू शकतात . तत्त्व महत्त्वाचे . वेगळ्या आकड्यांनी २०० हा आकडा कदाचित ३०० रु होऊ शकेल त्याहून जास्त नाही ) . ६ . २ सदस्यांनी सदर केलेले साहित्याचे मुद्रण अथवा पुर्नमुद्रण / कोणत्याही प्रकारचे मालकी हक्क अथवा अन्य कोणत्याही प्रकारचे हक्क स्दस्यांचे व केवळ त्या सदस्यांचे असणे आवश्यक आहे , तसे नसल्यास ते हक्क हस्तांतरित केलेले असणे आवश्यक आहे , ही जबाबदारी सदस्यांची असेल व ह्यासाठी पुस्तकविश्व जबाबदार राहणार नाही . मरणोत्तर अवयव दानामुळे हे शक्य होणार आहे … हेन्‍री मोलेसन याला लहानपणापासुनच फिट्‍स्‍ येत असत . २८ वर्षाचा होइतो , याचा त्याला इतका त्रास होऊ लागला की त्यापासून सुटका मिळण्यासाठी , मेंदूची एक प्रायोगिक शस्त्रक्रिया करण्यास , त्याने अनुमती दिली . त्या शस्त्रक्रियेने , फिट्‍स्‍ची तिव्रता कमी झाली पण नवीन आठवणी जतन करण्याची क्रिया बंद झाली . त्याला गप्पा मारण्याची खूप आवड , पण १५ मिनिटांत तो त्याच त्याच गोष्टी परत परत सांगू लागला . आपण हे सांगितले आहे याचीच त्याला आठवण राहीना . पण यामुळेच ज्याच्यावर खूपच अभ्यास केला गेला असा तो रुग्ण ठरला . सुयोग व कमनशीब यांच्या संयोगामुळे , शास्त्रीय संशोधनातला मौल्यवान , उपयुक्त व उत्तम सहयोग देणारा असा तो दुवा ठरला . कित्येक वर्षांपूर्वी , त्याने मरणोत्तर आपला मेंदू , संशोधनाकरिता दान करण्याचे ठरविले . गेल्या वर्षीं , सान्‍ दियेगो येथील शल्यज्ञ प्राध्यापक जॅकोपो अनेस , मोलेसनचा मेंदू काढून सान्‍ दियेगोला विमानाने परतले . मोलेसन , ८२ व्या वर्षी फुफ्फुसाच्या विकाराने मरण पावले . त्यांच्या पहिल्या स्मृतिदिनी , अनेस व त्यांचे सहकारी यांनी मोलेसनच्या मेंदूचे काळजीपूर्वक विश्‍लेशण सुरू केले . मेंदूच्या २५०० भागांचे विश्‍लेशण होणार होते . कॉंप्युटरच्या सहाय्याने या प्रत्येक भागाचा होणारा अजस्र नकाशा हा Google च्या पृथ्वीच्या नकाशा सारखा असेल . यामुळे शास्त्रज्ञांना , आठवणीं कशा व कुठे तयार / जतन होतात व लागेल तेव्हा त्या कशा ' बाहेर ' काढल्या जातात याचें रहस्य उमजायला मदत होईल असा विश्वास आहे . ‍ > > > डोह या दिलीप कुलकर्णींच्या संग्रहातला . . . छिद्रान्वेषीपणाबद्दल क्षमस्व , पण डोह हा श्रीनिवास विनायक कुलकर्णींचा संग्रह आहे . अर्थात , तुम्ही आठवण करून दिलेली कथा ( आणि त्यातले ऊन खायला वर येणारे कासव इ . ) अजून आठवते . तेव्हा त्याबाबत अगदी भा . पो . हेची थोर भक्ती आवडते देवा ! संकल्पावी माया संसाराची ! ! ठेविले अनंत तैशीची राहावे ! चीत असू द्यावे समाधान ! ! असा वैष्णवाचा मेळा आज आपल्या पुण्य नगरीमध्ये येत आहे . जगदगुरु तुकोबारायाच्या पालखीचे हार्दिक स्वागत . काल किशोरी , अनिकेत चांगले वाट्ले . भार्गवी चा डान्स ग्रेस्फुल होता पण तिच्या डान्स मधे ड्रामा पार्ट जास्त वाटला अक्चुअल डान्स पेक्षा , थीम चांगली होती . अमृता च्या कोरीओग्राफर मुळे ती फार चमकली नाही काल . त्या पॅडीला काल काय ९ मर्क्स दिले ? ? , महागुरुंच्या गाण्यावर डान्स केला म्हणून का , एवढा काही खास नाही झाला त्याचा डान्स ! आणि अभिजीत केळाकर मधे पण दम नाही , उगीच त्याला ८ मार्क्स मिळाले , सारखे सारखे ' मन उधाण वार्‍याचे ' का घेतात डान्स करायला ? ? केतकी चितळे , सुकन्या आणि बरेचदा आधी झालाय यावर डान्स ! तुमच्या जीवनातले तुमचे प्रियकर / प्रेयसी यांच्या बाबतीत दोन गोष्टी होतात : " एकतर तुमचं त्यांच्याशी लग्न होतं , किंवा ते तुमचे आयडी , पासवर्ड होतात . . " , इति विजुभाऊ . . वगैरे अशी उपयुक्त वचने ऐकताना धमाल येत होती . कट्टा सार्थकी लागत होता आणि पाय मात्र दुखायला लागले होते . ~~काळ झाला बराचसा त्याला मी अता तेवढा रडत नाही~~ - ही पेस्ट्री मी एकदाच करुन बघितली आहे . मेहेनत आहे पण मस्त खुसखुशीत होते . - पेस्ट्रीसाठी बटर अगदी गार हवे . पाणी सुद्धा फ्रिज मधले वापरले तर उत्तम . - ही शीट दोन बटर पेपर च्या मधे घालुन फ्रीझ करता येते . त्यासाठी पेस्ट्री फार पातळ लाटु नये . फ्रिझर मधुन काढुन थॉ केल्यावर पातळ लाटुन घ्यावी . - ही पेस्ट्री बेक्ड करंजी ( http : / / www . maayboli . com / node / 20472 ) २ मिमी पातळ पेस्ट्री लाटावी , व्हेजी पफ्स , खारी बिस्किट करायला वापरता येते . - यात बटर भरपुर आहे , पण त्यानेच खुसखुशीतपणा येतो . मार्जरीन / ऑऑ वगैरे वापरुन करुन बघायला पाहिजे . महाराष्ट्रात शक्तीची साडेतीन पीठे आहेत . कोल्हापुरची महालक्ष्मी , तुळजापुरची महासरस्वती , माहुरची महाकाली आणि वणी ची सप्तश्रृंगी देवी आहे . परंतु आदी शक्तीचे मुळ स्थान सप्तश्रृंग गड हेच होय . ओकारातील मकार पुर्ण रुप होऊन सप्तश्रृंग गडावर स्थिरावला म्हणुन हेच मुळ रुप आणि हिच आदिमाया . अठरा हातांची ही महिषासुर मर्दिनी श्री . महालक्ष्मी देवी , श्री . महाकाली व श्री . महासरस्वती होय . या त्रियुगणात्म्क स्वरुपात आद्यस्वयंभु शक्तीपीठ म्हमणुण श्री . सप्तश्रृंग देवीचा उल्लेख पोरणिक ग्रंथातुन आढळतो . महाराष्ट्रातल्या बहुतेकांना खरंतर हिंदी भाषा येतेच . पण मराठी ही इथली राजभाषा आहे . तिला घटनेने राष्ट्रभाषेचा दर्जा दिलेला आहे . शिवाय , स्वत : ची भाषा - संस्कृती वाढवण्यासाठी आणि अनिवार्य करण्यासाठी भाषावार प्रांतरचना झालेल्या राज्यातल्या जनतेला यूपी - बिहारमधल्या भय्यांची परवानगी घेण्याची गरज आहे का ? या भय्यांनी चक्क मुंबई महापालिकेत हिंदी अनिवार्य करण्याची मागणी करून मराठी मागे रेटण्याचे प्रयत्न सुरू केले . महाराष्ट्रात छट पूजा , उत्तर प्रदेश स्थापना दिवस , राजकीय बळ दाखवण्याकरिता , जोराने साजरे करायला सुरुवात केली . रिक्षा असो , टॅक्सी असो , रस्ते असोत , इमारती असोत , सोसायट्या असोत , वर्तमानपत्रं असोत , चॅनल्स असोत , मच्छिमारी असो , सिनेमे असो - सर्वत्र या यूपी - बिहारवाल्या भय्यांची बेबंद दादागिरी महाराष्ट्रात सुरू झाली . तेव्हा लक्षात आलं की , यांच्याशी हात जोडून बोलण्याचे दिवस संपले . आता यांना हात सोडून सामोरं जायला हवं . म्हणून मी आणि माझ्या सर्व सहकाऱ्यांनी महाराष्ट्रात यूपी - बिहारवाल्यांच्या सांस्कृतिक व राजकीय दादागिरी आणि गुंडगिरीविरुद्ध संघर्ष सुरू केला . महाराष्ट्रात राहायचं असेल तर महाराष्ट्राच्या आणि महाराष्ट्रीयनांच्याच जीवनपद्धतीप्रमाणे बाहेरून येणाऱ्यांना जगावं लागेल . महाराष्ट्राशी त्यांना जुळवून घ्यावं लागेल . हे झालं नाही तर महाराष्ट्रात अराजक माजेल . आम्ही आयुष च्या ऑनलाइन केंद्र वरुण बोलत आहोत . . . आयुष - आदिवासी युवा शक्ति हिम्या , डीडीएलजेचं वर्णन करताना " अशक्य " इज अ‍ॅन अंडरस्टेटमेंट फारेण्डा , लवकर लिही लोक सभमे गाजा भांग पीबाक आदति , वृद्घलोकनिक वासनात्मक प्रवृत्ति आदि सामाजिक विद्रूपता कें नांगट करबाक प्रति कवि अत्यन्त सक्रिय छथि - जनिक सकल धन चिलम अनल मथि जरि जरि धूम उपजाबे हे कोइलिया बुढ़बाक मन नहि झुकय विरति दिशि युवती अधर मधु चाखे हे कोइलिया एहि पोथीमे प्रकृतिक सजीव आ विराट चित्रण सेहो प्रस्तुत भेल अछि - तरू तरू उड़ि उड़ि चहकथि बुलबूल कोकिला मधुर रव कूजे हे कोइलिया विकसित ललित कुसुम मधु पीबि पीबि मधुप विमल भय गूँजे हे कोइलिया वर दिलेले कशाकरिता लिहले ? शेवटी तुमचे काम तुम्ही स्वत : चे मॅन्युअल वाचूनच करावयाचे आहे . इच्छा एवढीच की जर तुम्ही रॉ फाईल्स वापरावयास सुरवात केलीत तर मिपावर येणारी छायाचित्रे आणखीन जास्त चांगली येतील . एक करून बघा . पुढील छायाचित्र पाठवतांना कॅमेर्‍यावरचे व रॉवर तुम्ही प्रोसेस केलेले दोन्ही द्या . सगळ्यांनाच फरक बघता येईल व इतरही या फंदात पडतील . असल्या वाक्यांचे काय करावे तेच कळत नाही . जर खरे / खोटे यांचेच विमर्शन चालू आहे , तर " जनुके " वगैरे व्याज कल्पनांचे काय काम ? अत्यंत कडक स्तोत्र असल्याने वरील स्त्रोत्राचा पठणासाठी नेम धरु नये असं म्हणतात . म्हणजे अमक्या इतके वेळा रोज म्हणेन वगैरे . . . नाहितर शेंडी तुटो वा पारंबी , तो नेम पुर्ण करावाच लागतो . त्यापेक्षा आपल्याला जमेल तेव्हा जमेल तेवढे वेळाच हे वाचावे . खरंच गुलमोहरवर ग्रुप्स असतील तर माझा कवितांवर बहिष्कारच असेल . मी हल्ली वाचायच्या वाटेलाच जात नाही पण त्यामुळे एखादी दर्जेदार येऊन गेली असेल तर तेही कळत नाही . लुसिड लिंक्समध्ये झाले . कीबोर्ड लेआउटमध्ये कंट्री - इंडिया , व्हेरियंट - इंडिया हिंदी WX असे केले . मराठी उपलब्ध नव्हते . त्यामुळे अडचण येईल का ? ~~हॅ हॅ हॅ यांच्यातही अनेक लोक काळ्या रंगाचे असतात हे कशे ?~~ ~~आपले विशेष आभार , आपण अनेक दिवसांनी अस्मादिकांची गझल वाचलीत .~~ हे जनार्दना ! कुळाच्या नाशाने उत्पन्न होणारा दोष स्पष्ट दिसत असतानाही आम्ही या पापापासून परावृत्त होण्याचा विचार का बरे करु नये ? ॥ ३९ ॥ १९५७ नंतरचा तेरा - चौदा वर्षांचा काळ देशमुख पती - पत्नी आणि त्यांची प्रकाशन संस्था यांच्यासाठी मोठ्या भरभराटीचा गेला . १९६० नंतर ' ययाति ' ने ललित वाङ्मय प्रकाशनातील कीर्तीचा मार्ग खुला झाला . ' स्वामी ' , ' व्यक्ती आणि वल्ली ' आणि ' युगान्त ' ह्या पुस्तकांना साहित्य अकादमीचा पुरस्कार मिळाला . ' कोसला ' , ' सावित्री ' , ' धार आणि काठ ' यांसारखी वाङ्यीन अभिरुची संपन्न करणारी पुस्तके कंपनीने प्रकाशित केली . राज्य शासनाची आणि साहित्य परिषदेसारख्या मान्यवर संस्थांची अनेक पारितोषिके कंपनीच्या पुस्तकांना मिळाली . देशमुख आणि कंपनी प्रकाशन व्यवसायातील एक अग्रगण्य संस्था म्हणून ओळखली जाऊ लागली . मावशीला लहानपणी ज्या वैभवात राहण्याची सवय होती , त्यातून कितीतरी अधिक वैभव काकांनी आता तिच्या पायांशी ठेवले होते . व्यावहारिक यशाबरोबरच देशमुख पती - पत्नींचे भावनिक जीवनही विकसित होत होते . ह्या जोडप्याला मूलबाळ झाले नाही तरी त्यांचा प्रपंच पती - पत्नींपुरताच मर्यादित नव्हता . काकांनी या काळात पुस्तक प्रकाशनाखेरीज इतर संबंधित विषयांतही भरपूर लक्ष घातले . म . टा . च्या सहकार्याने केलेली पुस्तक विक्री योजना , संयुक्त साहित्याचा प्रयोग , स्वस्त पुस्तक योजना , व्याख्याने , पुस्तकाचे जाहीर वाचन , साहित्य परिषदेच्या निवडणुका , साहित्य संमेलनाचे आयोजन या सर्व उपक्रमांमध्ये ते हिरिरीने सहभागी होत असत . एक आडदांड , वादग्रस्त व्यक्तिमत्त्व म्हणून काकांची प्रसिद्धी होती . मावशी या काळात प्रसिद्धीच्या झोतात आली नाही ; परंतु अनेक लेखकांनी त्यांच्या पुस्तकांना लिहिलेल्या मनोगतांमध्ये किंवा खाजगी पत्रव्यवहारामध्ये मावशीचे आभार मानले आहेत . रणजित देसाई आणि भाऊसाहेब खांडेकर या कुटुंबाचाच एक घटक होते . नरहर कुरुंदकर आणि इरावती कर्वे हे वैचारिक , भावनिकदृष्ट्या मावशीचे जवळचे मित्र होते . मंगल वाचनमाला प्रकाशित करण्यासाठी मावशीने पाठ्यपुस्तकातील , धड्यांचा , कवितांचा अभ्यास केला होता . लेखकांची क्षमता ओळखणे , त्यांच्याकडून लिखाण करवून घेणे , लिखाणातले कच्चे दुवे ओळखून लेखकाला पटवून पुन्हा लिहून घेणे , लेखनावर संपादकीय संस्कार करणे , पुस्तकाला योग्य , अनुरूप शीर्षक सुचवणे यांसारखी महत्त्वाची कामे मावशी जबाबादरीने पार पाडत असे . ' ययाति ' चे लेखन चालू असताना खांडकेरांच्या पत्नीचे निधन झाले . खांडेकरांची दुबळी प्रकृती , मानसिक अस्वस्थता यावर मात करून त्यांना लिहिते करण्याचे काम मावशीने केले . काकांनी भाऊसाहेबांना मोठा भाऊ मानले होते . मावशीने काकांसाठी ते नाते जपले . खांडेकरांच्या मृत्यूनंतर मात्र खांडेकरांचे वारस आणि देशमुख यांच्यामध्ये मतभेद झाले त्याचा मनस्ताप मावशीने अखेरपर्यंत सोसला . रणजित देसाइंर्चे लिखाण देशमुखांनीच प्रकाशित करावे हा खांडेकरांचाच आग्रह होता . काकांनी देसाइंर्वर पुत्रवत् प्रेम केले . ' स्वामी ' ने देसाइंर्ना उदंड लोकप्रियता मिळवून दिली . देशमुखांच्या अखेरच्या काळात रणजित देसाइंर्चे आणि त्याचे संबंध खूपच दुरावले ; परंतु देशमुखांबद्दल वाटणारे प्रेम आणि आदर रणजित देसाइंर्ना कधीच पुसून टाकता आले नाही . नरहर कुरुंदकरांशी ' रूपवेध ' च्या निमित्ताने जुळून आलेला स्नेहबंध हा मावशीसाठी अनमोल ठेवा होता . यन्दाच्या जाहिराती खूपच छान होत्या , त्या बनविण्यात कोण कोण सहभागी होते ? त्यान्चे खास अभिनन्दन बाकी सन्योजक मण्डळाचे अभिनन्दन आहेच आहे ! उत्सवाचा दर्जा नुस्ता टिकूनच नव्हे तर दरवर्षी चढत्या आलेखाने अत्युत्कृष्टतेकडे वाटचाल करतोय , व विशेष म्हणजे , सन्योजक सभासद बदलले तरी त्याचा फरक पडत नाही ! मायबोलि परिवारास ही बाब भूषणास्पद आहे . साहित्य : - १ ) पाव कप चणाडाळ २ ) ताजा कुटलेला मसाला३ ) एक टेस्पून सुक्या खोबर्‍याचा किस , ४ ) अर्धा टिस्पून जिरे , ५ ) एक - दोन काळी मिरी ~~तुकोबांच्या भक्तिसोहळ्याचे देहूतून प्रस्थान ( व्हिडिओ )~~ ~~सध्या 4 सदस्य आणि 168 पाहुणे आलेले आहेत .~~ रजनीकांतने एकदा आत्मचरित्र लिहिले . . त्यालाच आपण गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड्स या नावाने ओळखतो . खरच मी नक्की खाणार हि उसळ . मला वेगवेगळे पदार्थ टेस्ट करायला खूप आवडत . सकाळने हे सदर सुरु केल्याबद्दल मनपूर्वक आभार . चिनी प्रवाशांनी मुक्त कंठाने गौरविलेल्या या विद्यापीठातील अभ्यासक्रमाची माहिती आजही उद्बोधक ठरेल असे वाटते . नालंदा विहारात प्रवेश मिळविण्यासाठी ज्या परीक्षा द्याव्या लागत त्यांचे कार्य ' द्वारपंडित ' आचार्यांच्या हातात होते . या परीक्षेकरता लागणारे ज्ञान आजच्या इंटर किंवा ' बारावी ' च्या तोडीचे ; किंबहुना त्यापेक्षा कंकणभर जास्तच ठरेल . प्रत्येक विषयाकरता स्वतंत्र द्वारपंडित असत व त्यांनी घेतलेल्या परीक्षेत उत्तीर्ण होणे सोपे नसे . फार थोड्या विद्यार्थ्यांना प्रवेश - पात्र ठरवले जात असे . द्वारपंडिताला लाच देऊन उत्तीर्ण होण्याची कल्पना त्या काळी अस्तित्वात नव्हती . नालंदा म्हणजे आजच्या परिभाषेत ' प्रगत अनुसन्धान केंद्र ' Centre of Advanced Study ' मानले जात असे . भाषाशिक्षणाची विज्ञानाशी सांगडसाहजिकच येथील अभ्यासक्रमात व्याकरण , गद्य - पद्य , साहित्य , तर्कशास्त्र ( आन्वीक्षिकी ) , योगविद्या यांच्याबरोबर महायान शाखा , जातकग्रंथ व तत्कालीन बौद्धांचे १८ संप्रदाय यांचा प्राधान्याने निर्देश करावा लागेल . म्हणजे हिन्दु धर्मा बरोबर बौद्ध व जैन पंथाच्या अध्ययनालाही येथे भरपूर वाव होता . स्वाभाविकपणे येथे आशियाखंडाच्या निरनिराळ्या भागांतून प्रवेशासाठी येणार्‍या विद्यार्थ्यांची रांग लागलेली असे . योगविद्येबरोबर तंत्रविद्या व महायानाबरोबरच ' हीनयाना ' च्या अध्यापनाची येथे सोय होती . धर्मग्रंथांशिवाय , चित्रकला , शिल्पशास्त्र , वैद्यकशास्त्र , गणितशास्त्र यासारख्या व्यावहारिक विषयांचे पद्धतशीर शिक्षण येथे दिले जात असे हे उत्खननातील अवशेषांवरून स्पष्ट होते . या विद्यापीठात शिल्पकला फारच प्रगत झालेली होती हे येथे सापडलेल्या बांधकामाच्या व कोरीव कामाच्या नमुन्यावरून लक्षात येते . त्या काळी छापखाने नसल्यामुळे निरनिराळे ग्रंथ लिहून काढून त्यांच्या हस्तलिखित प्रती जपून ठेवाव्या लागत असल्यामुळे हस्तलिखित तयार करण्यात वेळ जाई ; पण त्यामुळे हस्तलिखित मोत्याच्या दाण्यासारखे होई हे अमान्य करता येणार नाही . नालंदा येथे दहाव्या , अकराव्या व बाराव्या शतकात लिहिलेले लेख पहावयास मिळतात असे पुरातत्त्वेत्ते डॉ . अ . स . आळतेकर यांनी आपल्या ' एज्युकेशन इन एन्शिएन्ट इंडिया ' या पुस्तकात नमूद केलेले आहे . ( हा ग्रंथ १९४४ मध्ये प्रकाशित झाला ) . चीन , तिबेट वगैरे देशांतून शिक्षणेच्छू विद्यार्थी नालन्दात येत असत अशी इतिहासाची साक्ष असल्यामुळे येथे निरनिराळ्या भाषाही शिकवल्या जात असत हे अनुमान करणे भाग आहे . भाषाशिक्षण व वैज्ञानिक दृष्टिकोन यांमध्ये काही मुलभूत विरोध आहे असे गृहीत धरून भाषांच्या अध्ययन - अध्यापनाकडे तुच्छतेने बघण्यात समाधान मानण्याच्या आजच्या काळात , या जुन्या विद्यापीठाने या दोन्हीचा समन्वय साधला होता हे लक्षात ठेवण्यासारखे आहे . ( संदर्भ : भारतातील प्राचीन विद्यापीठे - मो . दि . पराडकर , भारतीय विचार साधना , पुणे प्रकाशन . पृष्ठ : २८ ) * * * - - visit @ www . psiddharam . blogspot . com केदार , अहो केदार - मी हिन्दु आहे आणी मी पाकिस्तानी आहे आणी भारताविरुद्ध आहे , तर तुमच्या मताप्रमाणे मी कोण ? तुम्हाला कोणी हा अधिकार दिला कि पाकिस्तानी हिंदुना हिंदु नाहि मानायचे ? अहो किती गोंधळला आहात तुम्हि . एकदा म्हणता कि मला सावरकरांची व्याख्या मान्य आहे , मग म्हणता कि प्र्तयेक भारतिय हिंदु आहे . अहो किति घोळ घालताय ? नायट्रोजन युक्त पदार्थ - हिरवे पदार्थ : भाज्यांची साले , देठ , खराब पाने , किडकी फळे , निर्माल्य , पुष्पगुच्छातील फुले , चहाकॉफीचा चोथ - पावडर , भात , भाकरी , चपातीसारखे कोरडे अन्न , झाडांची छाटणी केलेली पाने , रोगट फांद्या वगैरे , खरब धान्य , कडधान्य . सत्य म्हणजे सत्य बोलावे . दोन मिनिटांनी भेटतो म्हणून दादाजींना सांगितल्यावर प्रत्यक्ष भेटल्यानंतर वेळेचे भान न ठेवता अधिक बोलणे . पाचनंतर येतो सांगतांना सहापण वाजून जातात . निरोप देताना सांगणे परत जेव्हा येईन तेव्हा नमस्कार करून जाईन ; परंतु प्रत्यक्षात कठीण समस्या वेळ घेऊन जातात . असे बरेच प्रकार असत्य बोलून सांगितल्यामुळे पुण्यमय शिदोरीत वाढ होत नाही . म्हणून खर्‍या अर्थाने सात्त्विक कृतीच्या साधकांना प्रगतीपर जाण्यासाठी बोध घ्यावा ही इच्छा ! आज सक्काळी सक्काळी उठून जेंव्हा तुम्ही काही शॉटस पाहीले , तेंव्हाच कळले की आज अफ्रिकेचे काही खरे नाही , तसे आम्ही इथे मांडलेही . आपण आमच्यासारख्या क्रिकेट वेड्यांच्या मनातली गोष्ट वाचलीत अन ती साकारलीत , हे आमचे भाग्य म्हणावे की तुमची आमचे मन वाचन्याची शक्ती ! ' तो मी नव्हेच ' या नाटकाचा पहिला प्रयोग १९६२ साली झाला . प्रभाकर पणशीकर यांनी या नाटकात ५ व्यक्तिरेखा साकारल्या आहेत - लखोबा लोखंडे , दिवाकर दातार , दाजीशास्त्री दातार ( दिवाकर दातार यांचा मोठा भाऊ ) , कॅप्टन अशोक परांजपे ( परांजपेंकडे दत्तक गेलेला दिवाकर दातार यांचा धाकटा भाऊ ) , राधेश्याम महाराज . सकाळ चे आभार मी गेल्या १० वर्ष पासून मी हा उरूस मिस करत आहे पण ह्या फोटो मुले बालपणीच्या आठवणी ताज्या झल्या आहेत . आणि अह्मेबाबाद मध्ये राहून पं मी उरूस आज एन्जोय करत आहे कल्याणराव साळुंके ( भारत Photo ) चं फोटो आहेत नगर - बंगल्याच्या बांधकामास पूर्णत्वाचा दाखल मिळण्यासाठी आवश्‍यक असलेला आरोग्य विभागाचा " ना हरकत ' दाखला देण्यासाठी एका प्राध्यापक डॉक्‍टरकडून एक हजार रुपयांची लाच घेताना स्वच्छता निरीक्षक परीक्षित सुरेश बिडकर यांना अटक करण्यात आली . येथील जुन्या महापालिका कार्यालयात नगरच्या लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाने सापळा रचून ही कारवाई केली . या प्रकरणी माहिती अशी ः प्रा . डॉ . विजय भास्कर देशमुख हे येथील आयुर्वेद महाविद्यालयात प्राध्यापक आहेत . त्यांनी बोरुडे मळा भागात नवीन घर बांधले आहे . त्याचे काम पूर्ण झाल्याने त्याचा पूर्णत्वाचा दाखल त्यांना हवा होता . त्यासाठी त्यांनी महापालिकेकडे अर्ज करून नियमानुसार शुल्कही भरले आहे . त्यासाठी इतर विभागांबरोबरच आरोग्य विभागाचाही " ना हरकत ' दाखल लागतो . हे काम करणारे स्वच्छता निरीक्षक बिडकर यांनी श्री . देशमुख यांच्या बंगल्याची पाहणी केली . त्यानंतर दाखला नेण्यासाठी " कार्यालयात या . येताना पैसे घेऊन या त्याशिवाय काम होणार नाही , ' असे सांगितले . त्यानुसार देशमुख 12 तारखेला त्यांच्या कार्यालयात गेले . त्यावेळी बिडकर यांनी त्यांना दाखला न देता पैशाची मागणी केली . " इतरांकडून दीड हजार रुपये घेतो ; पण तुम्ही डॉक्‍टर आहात , त्यामुळे एक हजार रुपये द्या , ' अशी " सवलत योजनाही ' त्यांना सांगितली . 14 जुलैला पैसे घेऊन या , असे सांगितले . पैशाशिवाय काम होणार नाही , हे लक्षात आल्यावर देशमुख यांनी येथील लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाचे उपअधीक्षक विजय धोपावकर यांच्याशी संपर्क साधून तक्रार दाखल केली . त्यानुसार धोपावकर यांच्या नेतृत्वाखाली जुन्या महापालिका इमारतीतील आरोग्य विभागात सापळा रचण्यात आला . तेथे बिडकर यांना त्यांच्या कक्षात लाच घेताना अटक करण्यात आली . या कारवाईत राजेंद्र खोंडे , अरुण बांगर , शैलेंद्र जावळे , संजय तिजोरे , रवींद्र पांडे , श्रीपादसिंग ठाकूर , प्रमोद जरे , दशरथ साळवे यांनी भाग घेतला . पथकातील कर्मचारी वेषांतर करून या कार्यालयात आले होते . डॉक्‍टरांना आवाहन . . . महापालिकेच्या आरोग्य विभागाकडून सध्या शहरातील रुग्णालयांची तपासणी सुरू आहे . आरोग्य विभागाने दिलेल्या दाखल्यांवरूनच त्यांच्या परवान्यांचे नूतनीकरण करण्यात येणार आहे . या कामातही आरोग्य विभागाचे अधिकारी - कर्मचाऱ्यांबद्दल भ्रष्टाचाराच्या तक्रारी आहेत . डॉक्‍टरांना जर कोणी या कामासाठी पैसे मागत असतील , तर त्यांनी लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागात ( दूरध्वनी क्रमांक 9730954463 ) संपर्क साधावा , असे आवाहन धोपावकर यांनी केले आहे . बारकूला राखणीसाठी रानातच ठेवला , साडेतीन एकर जिरायतावर त्याचं घर भागत नव्हतं . नाही भागलं तर मारवाड्याकडून व्याजानं पैसे घ्यावे लागायचे . नाहीतर मुकादमाकडून दोन कोयत्याचे पैसे घेऊन फॅक्टरी खेटायची . पुनम , खुप सुंदर लिहिलयस . मनाला भिडते एकदम . तुम्ही सगळे एवढे छान लिहुन तरी व्यक्त होऊ शकता , पण माझ्या सारख्या सामान्याला तर हे लिहुन जाउदे , बोलुन सुध्हा व्यक्त होता येत नाही . आम्ही ईकडे आलो नाहीतर कोणालाही आमची उणीव भासणार नाही , पण तुम्हा सगळ्या लेखक मंडळींची आम्हाला नेहमीच आठवण असते . असेच खुप छान छान लिहित जा . मी तुझा ब्लॉग पण नेहमी वाचते . ' छिनाल साली . . नजरेआड असते तेव्हा गिरनवाला हवा तवा येतुय घरात . . आप्पा सांगतो म्हून खरं मानावं लागतंय . . न्हायतर बोलनार्‍याचं मुंडकं छाटलं नसतं का ? आप्पाला रातभर पाजली तरी शंभरदा तेच म्हनतोय म्हन्जी सच असनारच . . ह्यांच जमलं कसं ? आपलीच चूक . . बायको चांगल्या चालीची समजून र्‍हायलो फिरत . . हिनं दाखवलं गुन . . गिरनवाल्याचीबी चूक . . त्यालाबी खल्लास करायचाच . . पर हा खून पचल्यावं . . मी घरात न्हाय म्हन्जी रस्त्यावर पडल्याली बाई हाये व्हंय ? . . आक्कीबी धड खरं नाय सांगत धड खोट नाय . . म्हनं दिसतुय खरा अधीमधी तारीकडं गिरनवाला . . अधीमधी दिसतुय म्हन्जी ? असा कसा दिसतुय ? आन तुमी मला नगं सांगायला ? . . आपलीच चूक . . . आता चूक करायची न्हाय . . . ' " १९ जून रोजी शासनाने काढलेल्या परिपत्रकांत , परवानगीसाठी रितसर अर्ज करूनही , शासनाच्या मराठी विरोधी धोरणामुळे बेकायदेशीर ठरलेल्या , पण प्रत्यक्षांत आजही सुरु असलेल्या मराठी शाळा तात्काळ बंद करण्यांस फर्मावले आहे . . . . . . " मै क्या बोलतोय अब तू ध्यानसे सुन चाचा ये मुर्गा और तेरी मुर्गीपे प्रसंग आयेलाय बाका अरे दोनो का भिड गया आपसमें टाका अंधेरेमे जाके घेती एकमेकका मुका ये प्रेमीयोंके बीचमे आता कोनी येवू नका अबी दोनोके शादीका टैम आयेला है बरका मेरे मुर्गे को प्यार हुवा है रे चाचा | | ३ | | अरे काय बोलावे सागलेच साले हरामखोर आहेत , इकडे सामान्य लोकांना लुबाडत आहेत पण त्यांच्या घरी कोणी न कोणी आजारी असतेच , या पोलिसांच्या अश्या वागण्याचा त्रास त्यांचा घरातील लहान मुलांना भोगावा लागतो तरी यांना अक्कल येत नाही . म्युचल फंड गुंतवणूक म्हणूनच विकले जाते आणि गुंतवणूकीसाठी योग्य पर्याय . आमीर खान पक्का ' येडपट ' ( इडियट ) असला तरी ' येडा बनून पेढा ' खाण्यात त्याचा हात शाहरूखही धरू शकणार नाही . आता या इडियटने तिकडे थिएटरमध्ये धुमाकूळ घातला असताना आता जाहिरात जगतातही तो धुमाकूळ घालायला सज्ज झालाय . आखाती देशातली एटीस्लाट ही टेलिकॉम कंपनी भारतात येणार आहे . तिच्या जाहिरातीसाठी आमीरला तब्बल ३५ कोटी रूपये मिळणार आहेत . जाहिरात जगतात एवढी मोठी रक्कम मिळणारा तो पहिलाच कलावंत आहे . ' ' मग त्यांची संपत्ती आणि अपत्ये ( जनगणती ) तुमच्या आकर्षणाचे कारण बनू नये . ईश्वर इच्छितो की , या माध्यमाने त्यांना दुःख व यातना मिळावी व त्यांचे प्राण निघणे कठीण व्हावे आणि ते अशा परिस्थितीत की ते कृतघ्न व्हावे . ' ' ( संदर्भ ः दिव्य कुरआन ) नेहमीच वाटत माझ्यावरही प्रेम करणार कोणी असाव् नेहमीच वाटत . . . . . नेहमीच वाटत कोणीतरी आपलस व्हाव् सुखदु : ख् वाटुन घेणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत माझ्यावरही प्रेम करणार कोणी असाव् ह्रदयात सामावून घेणार कोणीतरी आपल असाव् नेहमीच वाटत बागेत भेट्णार कोणीतरी असाव् प्रेमाने गुलाबाच फुल देणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत हातात हात घेणार कोणीतरी असाव् लढ्ण्याची प्रेरणा देणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत माझीही आठवण काढ्णार कोणीतरी असाव् आठवणीत माझ्या प्रेमपञ पाठ्वणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत सुखात माझ्या सुख मानणार कोणीतरी असाव् मी रडत असतांना डोळे पुसणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत प्रेमान हाक मारणार कोणीतरी असाव् माझ्यासाठीही गाण म्हणणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत संकटात धीर देणार कोणीतरी असाव् अपयशातून यशाकडे नेणार कोणीतरी असाव् नेहमीच वाटत आपल्यासाठीही कोणीतरी जगाव् आयुष्यभर साथ देणार कोणीतरी आपल असाव् नेहमीच वाटत माझ्यावरही प्रेम करणार कोणी असाव् मलाही आय लव्ह यु म्हणणार कोणीतरी असाव् काल कोथरुड , पुणे येथील अंधशाळेकडून मायबोलीच्या संयुक्ता सुपंथ परिवारासाठी आपण त्यांना दिलेल्या देणगीबद्दल हे आभारपत्र मिळाले . तेथील अ‍ॅडमिन बाई , प्राचार्या , सेक्रेटरी यांनी आपल्या ह्या उपक्रमाचे कौतुक केले असून मनःपूर्वक सर्व देणगीदारांचे , मायबोलीकरांचे व मायबोलीचे आभार मानले आहेत ! ~~सध्या 3 सदस्य आणि 346 पाहुणे आलेले आहेत .~~ bike हि आज सुनीसुनी phone वरची caller tune पुराणी फिरायचा तर mood ' च ' गेला खरच मला वाटतंय ती विसरली मला ! अरेरे , खूप वाईट वाटले वाचून . तुम्हाला मुल सांभाळायचे न्हवते तर किमान ते पोलिसांकडे तरी द्यायचे किंवा एखाद्या अनाथ आश्रमाकडे तरी . . . . . मुल मारायचे कशाला ? ? . आता त्या सर्वाना जन्मठेपेची शिक्षा द्या . . . . . . . . . काही गोष्टी अशा असतात की तुम्ही कितीही ठरवलं तरी त्यावर लिहीताच येत नाही . . डोक्यात येतं , ' ' साला , यावर लिहिलं पाहिजें " पण विचारांची आणि पेनाची एकत्र भेट टळत राहते ती कायमचीच . . ' ' माझी आजी , मी बघितलेलं हॉस्पिटलायजेशन " हे त्यातलेच काही विषय . . पोटातलं ओठावर आणताच येत नाही , थोडक्यात काय , तर कीकच बसत नाही . . असाच एक विषय म्हणजे ' ' नाटय महोत्सव ' ' . . आम्ही केलेला एक इव्हेंट . . म्हटलं तर मोठा बदल वगैरे घडवणारा आणि म्हटल तर कोणालाही काहीही फरक पडत नाही असा फक्त आमचा आमच्यापुरता कार्यक्रम . . ते काहीही असो , या घटनेने मला मात्र खुप काही दिलं , शिकवल . मज्जा आली राव , . . . आणि कदाचित असे बरेच काही घडल्याने लिहायचे असे खुपदा ठरवुनही कागदावर मात्र काही येत नव्हते . . आत्ता मात्र अचानक सणक आली आहे . डोक्यात विचार येतायत . . आणि शाई कागदावर नीट पसरतीय . . * * * * * * * * * * * * * ~~अधिकारियों का कहना है कि ट्रैक क्लियर होने में 48 घंटे का समय लग सकता है .~~ ब्लॉग माझा - ३ स्पर्धेच्या कौतुक सोहळ्याचा समारंभाचे आणि बक्षिस वितरण कार्यक्रमाचे स्टार माझा TV वर दिनांक २७ - ०३ - २०११ रोजी सकाळी ९ ते १० आणि दुपारी २ ते ३ वाजता प्रक्षेपण करण्यात आले . १ ) होय . साडेसातीमध्ये अशा अनेक घटना घडतात की ज्यामुळे माणूस " जमिनीवर " येतो . ह्याचा प्रत्यय प्रत्येकाला आयुष्यात येतोच येतो . त्याला साडेसाती म्हणण्यापेक्षा , पाश्चात्यांच्या अंधानुकरणामुळे " बॅड पॅच " असा शब्द रूढ झाला आहे . आपण दिवसभरात अनेक सुविचार वाचत असतो . एकमेकांनाही पाठवत असतो . पण एखादा सुविचार किंवा एखादं मजेशीर वाक्यं जर चित्ररूपाने पहायला / वाचायला मिळाले तर ? आज जालावर फिरताना एक संकेतस्थळ . . . बालसंगोपन , बालशिक्षण आणि बालपण हे व्यक्तिविकासाच्या दृष्टीने मुलभूत मानलं गेलं आहे . शारीरिक , बौध्दिक , मानसिक आणि भावनिक वाढ विविध खेळांमधून अधिक सक्षमपणे होत असते व मग शिक्षण हे ओझं न बनता आनंद बनतो या सुत्रानुसार तज्ज्ञाच्या मार्गदर्शनाखाली नव्या संकल्पनांसह बालवाडीचा प्रकल्प सुरू केलेला आहे . सुसंस्कृत आणि सुविद्य माणूस घडविण्यासाठी बालपणातील संस्कारांचं महत्व लक्षात घेऊन कासार्डे गाव व परिसरातील छोट्या मुलांना शिक्षणाची गोडी लागावी , त्यांच्या संस्कारक्षम वयात मुलांवर योग्य ते संस्कार व्हावेत या ध्येयाने " किलबिल बालवाडी " सुरू करण्यात आली आहे . आजपर्यंत या बालवाडीचा लाभ शेकडो मुलांनी घेतला आहे . ~~ह्या विधानासाठी मला हवा तो संदर्भ सापडला नाही , प्रयत्न करीत आहे .~~ मी , ती , लिलीचे फुले आणि डोळ्यातील पाणी . पहिले कडवे भूतकाळातील , लिलीची फुले चुंबिताना ती भावविवश व तीच्या डोळ्यात पाणी , मी पाहतो , अलिप्ततेने . पण तीच्या भावनेचे लिलीशी जडलेले नाते आता त्याच्या मनात लिलीशीच जोडले गेले आहे . दुसर्‍या कडव्यात ती नाही , काळ वर्तमान ( व भविष्यही ) पण आता केंव्हाही लिलीची फुले दिसली की ती फुले व त्यांच्याशी जोडले गेलेले संवेदनशील , अमूर्त प्रेम , त्यावेळची तीची करुण भावना , आता मीच्या डोळ्यात पाणी आणतात . पहिल्या कडव्यात भावना रुजली , भिनली , तीची फुले दुसर्‍या कडव्यात फुलून आली . अशी विशुद्ध प्रेमकविता अबोल , अंतर्मुख करते . आता आपण प्रतिसाद द्यावा म्हणून त्यांचीच एक कविता मुलांनो , परीक्षा जवळ आली की , आपल्या पोटात भीतीचा गोळा येतो . याची कारणे नीट समजत नाहीत आणि समजली तरी पुढे काय करावे , तेच कळत नाही . त्यासाठी पुढील काही सूत्रे उपयोगी पडतील . १ ) आपल्याकडे मोझिला फायरफॉक्स वेब ब्राउजर ( न्याहाळक ) ची ३ + आवृत्ती असणे आवश्यक . ( मोझिला फायरफॉक्सची नविनतम मराठी आवृत्ती ३ . ५ + डाऊनलोड करण्यासाठी इथे क्लिक करा . ) शिवाय जर्मनीत त्या काळी लोकशाही होती , आणि युती - आघाडीच्या राजकारणाला ये तरुण विटलेले होते . अशा प्रकारचे राजकीय सामाजिक तपशील शेकडो वर्षांपूर्वी शक्य नव्हते . म्हणून बेबेलप्लात्सचा विचार नालंदा - तक्षशिलेपासून वेगळा करण्यात काही हशील आहे . नियतीच्या सहस्त्रभुजांत अजस्त्र विक्राळ जोर आहे विधीलिखितावर अटळपणाची उमटलेली मोहोर आहे ८ ) अ ) मुलगी मूर्ख दिसते आहे . ब ) जावई स्वताच्या डोक्याचा वापर करताना दिसत नाही तो केला असता तर त्याला अगोदरच कळले असते कि डीलीवरीची ची तारीख आणि नवीन वर्ष एकाचवेळी आहेत आणि गोंधळ होऊ शकतो . क ) बाई तुम्ही पण दिव्य आहात जाण्यायेण्याला वेळ लागतो हे माहित असूनही गप्प राहिलात ड ) परत असले काही तरी लिहून आमचा वेळ वाया घालवू नका । " अगं पण भायेर केवढा अंधार हाये . " कुशा बाहेरच्या अंधारात बघत म्हणाली . तिच्या मनावरची धुंदी अजुनही उतरली नव्हती . पण या अर्थाऐवजी वाचकाला " असा दुसरा कुणीही राष्ट्रनायक निर्माण होऊ शकला नाही " असा अर्थ ध्वनित होत असेल तर माझ्या शब्दांच्या मांडणीत काहीतरी गडबड झाली असावी , असे वाटते . बदल करण्याचा प्रयत्न करतोय . यशस्वी जीवनाची सुत्रे . . . १ ) नेहमी सुर्योदयापूर्वी दीड ते दोन तास उठा । २ ) उठल्यानंतर परमेश्वराचे स्मरण करुन , आपल्या तळाहाताचे दर्शन घेत कराग्रे वसते ॥ हा श्लोक म्हणा । ३ ) रोज सकाळी किमान अर्धा ते एक तास व्यायाम करा । ( सूर्यनमस्कार व बैठका / दोरीउड्या ) ४ ) नियमितपणे योग्य आहारच घ्या । ५ ) आपले रोजचे काम , कर्तव्य नियमितपणे पूर्ण करा । आजचे काम कधीही उद्यावर ढकलू नका . ६ ) आपले शरीर , आपला पोशाख , आपल्या वस्तू नीटनेटक्या व स्वच्छ ठेवा । ७ ) एकावेळी एकच काम एकाग्रतेने व नीटनेटके करा । ८ ) चांगले ऎका , चांगले बघा , चांगले बोला व चांगलेच करा । यशस्वी जीवनाची ही चतु : सूत्री आहे . ९ ) धर्म , जात , गरीब - श्रीमंत असे कुठल्याही प्रकारचे भेद मानू नका । प्रत्येकाशी प्रेमाने नातं जोडा . १० ) दिलेली वेळ नेहमी पाळायला शिका तरच लोक तुमच्यावर विश्वास ठेवतील । ११ ) अडचणीत असणाऱ्या प्रत्येकाला शक्य ती मदत करा । १२ ) रोज किमान कोणतेही एक वृत्तपत्र संपूर्ण वाचा । १३ ) अतिथी वा कोणीही आल्यास त्याच्याशी प्रेमाने संवाद साधा , त्यांना पाणी वगैरे द्या , त्यांची विचारपूस करा । १४ ) थोर महापुरुषांची चरित्रे वाचा । ती तुम्हाला प्रेरणा देतील . १५ ) अंगणात , कुंडीत एखादे झाड लावा व त्याला नियमितपणे पाणी घालून त्याची काळजी घ्या । १६ ) वर्षातून एकदा तरी सहलीला अवश्य जा । १७ ) आपल्या मित्रांचे वाढदिवस एखाद्या अहीत अथवा डायरीत लिहून ठेवा व त्यांच्या वाढदिवशी त्यांना गुलाबाचे फ़ूल भेट द्या । १८ ) चांगल्या सुविचारांचा , गाण्यांचा , चित्रांचा , फ़ोटोंचा , कवितांचा , कथांचा पुस्तकांचा संग्रह करा । १९ ) शाळेतल्या अनेक स्पर्धांमध्ये भाग घ्या व यशासाठी प्रयत्न करा । २० ) आपल्या आवडत्या लेखकांचे , गायकांचे , माणसांचे पत्ते मिळवा व त्यांच्याशी पत्रमैत्री करा । २१ ) एखाद्या कवितांचा , गाण्यांचा , नाटकाचा असा कोणताही कार्यक्रम पाहण्याची संधी लाभली तर ती दवडू नका । २२ ) आपला पुस्तकसंग्रह वाढवा व स्वत : चं असं एक लघुग्रंथालय विकसित करा । २३ ) दररोज किमान दोन पाने अवांतर लेखन करा । उद . रोजनिशी लिहिणे , निबंध लिहिणे इ . २४ ) आपला एखादा मित्र , मैत्रीण , नातेवाईक आजारी असल्यास त्याला अवश्य भेटायला जा । तुमच्या भेटीने तो सुखावेल . २५ ) कोणतीही कला तिच्या सर्व रंगसगांसहीत शिकण्याचा प्रयत्न करा । उदा . वादन , गायन , नृत्य , अभिनय , लेखन , वक्तृत्व इ . २६ ) महिन्यातून किमान एकदा तरी आपल्या नजीकच्या पुस्तक प्रदर्शनाला आवश्य भेट द्या आणि शक्य आसल्यास आवडती पुस्तकं विकत घ्या । २७ ) एखाद्या ग्रंथसंग्रालयाचे सभासद व्हा आणि आवडती पुस्तके वाचून काढा । २८ ) नियमितपणे प्रात : प्रार्थना , भोजनश्लोक आणि सायंप्रार्थना म्हणण्यास चुकू नका । २९ ) दिनचर्या आचरणात आणण्यास दिरंगाई करु नका । ३० ) तुमच्याकडे काय नाही याचा विचार करण्यापेक्षा काय आहे याचा विचार करा । ३१ ) आयुष्यात कधीही निराश होऊ नका ; परमेश्वरावर विश्वास ठेवा . " कुत्रा " हा लेख माझ्यामते " माहिती , अनुभव " ह्या प्रकारात मोडतो . माझ्या लेखात स्वानुभव व त्यातुन तयार झालेली माहिती आहे . तसेच ऐकीव माहीती आहे . जी माहिती ऐकली आहे , दत्तविषयक , ती एका पुण्यातील मागील पिढीतील एका अत्यंत यशस्वी डॉक्टरांच्या घरी घडलेली आहे व त्यांच्या मुलाने मला सांगितली आहे . दत्ताची पारायणे ते स्वतः करीत . तसेच कुत्र्याचे प्रशिक्षण ह्या विषयक माहिती ऑस्ट्रेलियात पोलिस खात्यात त्यांचे " स्नीफर " कुत्रे सांभाळलेल्या एका भारतीय माणसाने सांगितले आहेत . मनमुराद गप्पा , शेरोशायरी आणि हुदडून झाल्यावर सगळ्यांना परतीचे वेध लागले . चुकामुक झालेले महत्वाची मंडळी आता रेंजमधे आली होती . त्यामुळे संपर्कात राहून पुन्हा परतीच्या वाटेवर एकत्र जमलो . या वाक्यात विशेष काय आहे / पण हे वाक्य ज्या स्वरात म्हटले गेले आहे त्यातला साधेपणा आणि प्रामाणिकपणा आपल्या ह्रदयाला स्पर्श करुन गेल्याशिवाय रहात नाही . त्या स्वरातला , आवाजातला ह गूण आपल्या कायमचा लक्षात रहातो . मग आपल्याला देरसूचे पहिले दर्शन होते . मी जेव्हा देरसुला पहिल्यांदा बघितले तेव्हा तो मला एका श्वापदासारखा भासला . दुसर्‍यांदा बघितले तेव्हा तो मला एखाद्या शिकार्‍यासारखा भासला आणि आत जेव्हा जेव्हा मी हा सिनेमा परत परत बघतो किंवा दाखवतो तेव्हा तेव्हा तो मला एखाद्या जंगलाच्या देवतेसमान भासतो . माणूस तोच पण आपण मात्र हा सिनेमा बघितल्यावर तेच रहात नाही हेच खरं . अमृता ! ! < < तू पापलेटच्या आमटीबरोबर ' राजमलाई ' खाऊन सगळ्या पापलेटांचा अपमान केलास एक दिवस आजीबाई अचानक आजारी पडल्या . एक - दोन महिन्याचे हॉस्पिटलाचे दुखणे झाले आणि आजीबाईंची प्राणज्योत मावळली . त्यांच्या घरच्यांनी पेपर एजन्सी बंद करण्याचा निर्णय घेतला . दुसरेच दिवशी आमच्याकडे अजून एक पेपर एजंट आला . ( ह्या एजंटांना कसा सगळा पत्ता लागायचा कोणास ठाऊक ! ) चांगल्या झुबकेदार मिशा , कपाळाला टिळा , अंगात शर्ट - पँट , काखोटीला चामड्याची बॅग , पायात वहाणा अशा वेषातला हा एजंट बोलण्यावरून शिकलेला वाटला . झाले ! त्याने दुसऱ्या दिवशीपासून पेपर टाकायचे ठरले . त्याच्या भेटीत त्याने सांगितले होते की तो रीयल इस्टेट एजंटपण आहे , दुधाचा ही धंदा आहे इत्यादी इत्यादी . खरे तर आपल्या पेपरवाल्याची कोण एवढी चौकशी करतो ! पण त्याने आपण होऊनच ही माहिती दिली . सगळ्या पराक्रमातली अफजलखानाच्या वधाची हकीगत मला ङ्गार आवडते . किती वेळा वाचली असेल , पण तरी कंटाळा म्हणून येत नाही . ते ' थ्रिल ' आजही सोडून गेलं नाही . तो खान विजापूरहून निघाला - मंदिरं फोडत , वगैरे . तो डिवचत होता शिवबाला . पण संयम बघा याचा . त्याला तो प्रतिकार करायला , वीरश्री गाजवायला बाहेर पडला नाही . नको ते साहस त्याने केलं नाही . इतका हाहाकार कानावर येऊनही शिवाजी शांत कसा राहिला ? आणि ते घाबरल्याचे नाटक ? खूप वर्षांपूर्वी वसंत व्याख्यानमालेत आचार्य अत्र्यांचे भाषण होते . अध्यक्षस्थानी दत्तो वामन पोतदार . अत्र्यांनी त्या दिवशी अफजलखानाच्या वधाचे जसे आख्यानच लावले . खानाला कसा खेचून आणला वगैरे … शेवटी त्यांनी सांगितले , ' शिवाजीने वाघनखांनी खानाचा कोथळा बाहेर काढला , हे खरे नाही . त्याने कट्यार लपवून नेली होती . त्या कट्यारीने पोट फाडले ' … वगैरे . दत्तो वामन अध्यक्षीय भाषणात मिश्किलपणे म्हणाले , ' ' त्याने वाघनखं चालवली की कट्यार हे मला सांगता येणार नाही . कारण ते पाहायला मी तिथं नव्हतो ! ' ' हास्यकल्लोळ थांबल्यावर म्हणाले , ' ' खानाला मूर्ख समजू नका . त्याला तो प्रदेश चांगला माहीत होता . किती तरी वर्षं तो वाई प्रांताचा सुभेदार होता ! ' ' ( आणि नंतर सदाशिव आठवल्यांनी सांगितलं , की आपण कदाचित परत येणार नाही म्हणून खानानं आपल्या सर्व बेगमांचा वध केला . त्यांच्या कबरी आजही तिथं आहेत . ) ~~वर्णन तर अशी की जणु डोळ्यासमोर घडते आहे .~~ येईन स्वप्नात मिटल्या डोळ्यात घेशील का मला ? ? तुझ्या मनाचं गुलाबी फुल देशील का मला ? ? सांग तुझ्या मनाचं गुलाबी फुल देशील का मला ? ? वेड हसण्याची वेड दिसण्याची वेड रुसण्याची ग वेड्या चंद्राची वेड्या ता - यांची रात्र वेडाची ग वेड्या प्रश्नाच वेडं उत्तर देशील का मला ? ? तुझ्या मनाचं गुलाबी फुल देशील का मला ? ? माझ्या नेत्रात माझ्या गात्रात मनात माझिया तुझ्या गंधाचा तुझ्या छंदाचा उधाणे पुरिया तुझ्या भरतीचा चंद्र नवतीचा करशील का मला ? ? सांग तुझ्या मनाचं गुलाबी फुल देशील का मला ? ? बघ जरा एकदा , ऐक माझ्या फुला मौन माझे आता सांगू बघते तुला तुच स्वप्नातली चंद्रिका साजिरी तुच सत्यातली मोहिनी लाजरी अभ्र विरताना रात्र ढळताना येशील का जरा ? ? कोणी नसताना काही कळताना येशील का जरा ? ? तुझ्या नावात माझ्या नावाला घेशील का जरा ? ? सांग तुझ्या मनाचं गुलाबी फुल देशील का मला ? ? स्वर - संदीप खरे संगीत - संदीप खरे गीत - संदीप खरे अल्बम - मी गातो एक गाणे

Download XML • Download text

mar-35

mar-35

View options