EN | ES |

mar-3

mar-3


Javascript seems to be turned off, or there was a communication error. Turn on Javascript for more display options.

एकदा मी बायकोला म्हणणार होतो " मी मिटींग मधे आहे फोन नको करु समस कर " त्याऐवजी बोललो " मी मिटींग मधे आहे गगोवर नको बोलू विपु कर " त्या ओमानी किनार्‍याच्या वरच्या बाजूला तेथील कोळी शार्क पकडून त्याचे मांस वाळवत टाकायचे . बर्‍याच ठिकाणी अजूनही असे करतात पण त्या शार्कच्या पाठीच्या कण्याचा उपयोग ते त्यांच्या झोपड्यांचा मुख्य आधार म्हणून करायचे असे त्याने आश्र्चर्याने नमूद केले आहे . त्या सांगाड्यांना मग उंटाचे कातडे ठोकले जायचे की झाली झोपडी तयार ! भाषा जेव्हा जन्माला येते , तेव्हा ती बोलीभाषा असते . उच्चार जसजसे पक्के होऊ लागतात तसतसे त्या विशिष्ट उच्चारांना प्रमाण मानले जाऊ लागते . आणि जेव्हा असे प्रमाण उच्चार विशिष्ट स्वरूपात लेखनात येतात , तेव्हा तसे लिखाण अधिकृत होते . सर्व भाषांचे असेच होत आले आहे , मराठी काही जगातल्या इतर भाषांपेक्षा वेगळी नाही . तिला इतर भाषांप्रमाणेच राहू द्यावे , ढवळाढवळ करून तिला अप्रामाणित करू नका . - व्वाचक्‍नवी साधना , छान लेख ! परत येऊर ट्रीप करायची का ? ह्या वेळेस जंगलात बॉटनीचा क्लास एकदा बुचाच्या फुलांच्या वेण्या केलेल्या आणि एक तरट टाकून रस्त्याच्या कडेला विकत बसलेलो ( आता बुचाच्या वेण्या कोण कशाला विकत घेईल ! ) मी शाळेत असताना वर्गामधे एक गुंड मुलगा होता . मारामारीमधे वगैरे नं . ग्रॅज्युएशन वगैरे कसेबसे पुर्ण केले . आता या बँकेमधे रिकव्हरी मॅनेजर म्हणुन काम करतो . यावरुन या बँकेचे रिकव्हरी एजंट्स कसे असतील याचा अंदाज मी केला आहे . . नर्मविनोदः गुण आपल्या मातोश्रीही आपल्याला सर्क्या म्हणत . मुन्ना - सर्किट भेटणार ही गोष्ट त्यांना तेव्हाही माहित असावी आणि ते घाटपांडे बघा जगात ज्योतिष नाही सांगत फिरतात . पण खळखळवून हसवणारे विनोद आले नाहीत . परंतु हे माझे व्यक्तिगत मत असू शकेल . गुण : पणजी - गोवा विधानसभेची निवडणूक लढविलेला बाणावली मतदारसंघातील उमेदवार जॉन फर्नांडिस याने केलेल्या कथित बलात्काराची शिकार ठरलेल्या 25 वर्षीय रशियन युवतीने आज आपला जबाब नोंदवूनच घेतला नसल्याचा आरोप पोलिसांवर केला आहे . या प्रकरणाच्या तपासाबाबत काहीही माहिती नाही . कोणत्याही तपास अधिकाऱ्याने आपला जबाब नोंदवून घेतलेला नाही . तसेच कोणीही संपर्क साधण्याचा प्रयत्न केला नसल्याचे तिने सांगितले . दरम्यान , संपूर्ण चौकशीच्या आधारेच फिर्यादीचा जबाब लेखी नोंदविण्यात आल्याचे सांगत पोलिस उपमहासंचालक उमेश गोनकर यांनी कोलवा पोलिस ठाण्याचे प्रमुख सिद्धार्थ शिरोडकर यांना क्‍लीन चिट दिली . " फर्नांडिस ही मोठी राजकीय हस्ती असून तो तिचा व्हिसा रद्द करू शकतो , त्यामुळे तू तक्रार मागे घे , ' असा दबाव शिरोडकर यांनी टाकल्याचा आरोपही युवतीने केला . दक्षिण गोव्यातील एका पंचतारांकित हॉटेलमध्ये रशियन प्रतिनिधी म्हणून काम करीत असलेल्या युवतीवर गेल्या 1 डिसेंबर रोजी कोलवा समुद्रकिनाऱ्यावरील शॅकमध्ये जेवण घेताना पेयामध्ये अमली पदार्थ मिसळून बलात्कार केल्याची घटना घडली होती . त्याच्या दुसऱ्या दिवशी संबंधित युवतीने फर्नांडिस याच्याविरुद्ध बलात्कार केल्याची तक्रार पोलिसांत दिली . hemantjadhav म्हणाले 1 year ago : आबु आझमीचे राजकारण या आझजमीचा यू पी मधे सत्कार केला जातो का तर त्याने महाराष्ट्राच्या विधान सभेमधे आणखी ( बाकी असाच ' प्रेम = हार्मोन्सचे असंतुलन ' विचार मी इतरत्र एका लेखात मांडला होता . . . . . कोणालाही पटला नाही ) सध्या शिव्या ( किंवा मराठीत ज्याला आपण स्लँग म्हणतो ) मर्दानगीचे प्रतिक आहेत असे मौलिक ज्ञान मला नुकतेच मिळाले आहे . त्यामुळे या संपत्तीचे मोलही प्रचंड वाढले आहे . अनेकरुपवर्णैश्च शतशोSथ सहस्त्रशः | उत्पातरुपो जगतां पीडां हरतु मे तमः | | अशा शापित घराण्यामध्ये कोणते अनाचार घडतात ? - भ्रूणहत्या - अपमृत्यू ( अकाली मृत्यू ) - दुर्मरण ( भाजून , अपघाताने , आत्महत्येने , बुडून , खितपत पडून , खून झाल्याने ) - घरात भांडणे होणे , - सुवासिनीला पीडा होणे ( डोळ्यात पाणी येणे , अन्न गोड लागणे , खिन्नता येणे , भीती वाटणे , स्वप्नात साप दिसणे , स्वप्नात अघटित घडताना दिसणे , सतत अस्वस्थता असणे ) , सवतीचा त्रास होणे ( यजमानाचे संसारातले लक्ष उडणे ) - घरातून व्यक्ती पळून जाणे ( तरणीताठी मुलगी / मुलगा , म्हातारी व्यक्ती , प्रमुख व्यक्ती ) - धंद्यात नुकसान होणे . कर्ज होणे , वसुलीसाठी माणसे घरी येणे . कोर्ट कचेर्‍या मागे लागणे - नोकरी जाणे , प्रमोशन मिळणे , कामात लक्ष लागणे , कामाच्या ठिकाणी त्रास होणे , - सततची आजारपणे घरात असणे , - लहान मुलांना त्रास होणे ( झोपेत ओरडत उठणे , अभ्यासात लक्ष लागणे ) - वाममार्गाला लागणे ( परदारा - परधन - परनिंदा ) - घरात सतत अशांति असणे . - लग्ने मोडणे , घटस्फोट होणे तालचा वृतांत जरा सविस्तर लिही . पुढच्या भारतभेटीमधे उत्तर भारताची भ्रमंती निश्चित करतो आहे . > > > > नक्कीच रे बाई नाजूक गोजिरी , चवळीची शेंग जशी , भर भरली अंगानं , बघ मोहरते कशी . . अशी काय ती दिवाणी , सांजवेळी फ़िरकली , नदीकाठी तळ्याकाठी , तिची पावलं रूतली . . बाई फ़िरे रानोमाळी , जसं पिसाटलेलं वारं , तीत नादला तो वेग , मानली वा - यानीही हार . . खुळी डोंगर - कपारी , एकलीच गाणी गाते , फ़ेर धरते हसून , गाभूळली चिंच खाते . . बाई वेडी गं वडी गं , वर डोळे वटारते , तिला घाबरुन मग , वर वीज कडाडते . . अनवाणी पायांनी ती , सारं रान धुंडाळते , काटा बोचला तिला की , आभाळ पाझरते . . . बाई वा - याची वा - याची , बाई तशी गं नाठाळ , अंगाला टोचती नजरा , तरी नाचे बांधूनिया चाळ . . . बाया बापड्या बघती , घेऊन नजरेत घाण , तिला फ़िकीर कुणाची , तिचं सटवीचं वाण . . तिला फ़िकीर कुणाची , तिचं सटवीचं वाण . . . हर्षदा विनया . . update : बाई म्हणली कि तिच्या चौकटी नकळतंच आखून दिल्या जातात आणि त्या तशाच्या तश्या accept पण केल्या जातात . . मोकळ्या रानात फ़िरणं , काम नसताना घराबाहेर राहणं हे दर दूरंच . . पण सहज म्हणून संध्याकाळी फ़ेरफ़टका मारायचं असं तिला वाटलं तरी हजारो माणसं चालत असलेल्या रस्त्यात सुद्धा कोणीतरी सोबत ( ओळखीचं ) हवं असतं तिला . . कारण तिला तसचं शिकवलेलं असतं . . . . अशा परिस्थितीमध्ये , एखादी मोकळं राहू पाहणारी मग सटवी ठरते . . . माणुस म्हणून सुद्धा साधा हवा असलेला मोकळेपणा सहजासहजी मिळत नाही . . अजूनही गावागावांमध्ये , अफ़गाण , इराण , इराक , बांग्लादेश , भारत ( हो आपण सुद्धा ) अशा देशांमध्ये आजही बाईचा मोकळेपणा आणि तिचं चरित्र याचा सहज संबंध लावला जातो . . . मोकळं फ़िरू पाहणं , निसर्ग अनूभवून पाहणं , स्वतःला आत्ममग्न ठेवणं , या तिच्या गरजा असूच शकत नाहित असं वाटतं या जगात सगळ्यांना . . . त्यात एखादी " नाठाळ " निघालीच तर तश्याच कडक आणि अश्लील शब्दांमध्ये तिची विभत्सना होते आणि प्रत्येक स्त्री त्या शब्दांना " घाबरते " . . . . . . . म्हणून जर घरात बंदिस्त राहणा - या , खिडकीतून आलेली हवा पुरेशी असणा - या बाईकडे जर सतीचं वाण असेल . . तर मी जिला रंगवू पाहतेय अशा बाईकडे सटवीचंच असायला हवं नाही का ? . . . या बद्दल तस्लिमा नसरीन यांच्या लेखनमालेतील ( नष्ट मेयेर नष्ट गद्य ) पहीलाच लेख वाचण्याजोगा आहे . . हर्षदा ता . . नष्ट म्हणजे वाया गेलेली . . नष्ट मेयेर नष्ट गद्य म्हणजे नाठाळ बाईचे नाठाळ लिखाण . . तस्लिमा स्वतःला नाठाळ समजते . " मग आमच्या नजरेत एकदम " काबा " भरला . जणूकाही सजवलेली वधू एखाद्या सजवलेल्या राजेशाही खुर्चीत बुरख्यात विराजमान झाली आहे . सातवेळा वळलेल्या रांगेत आम्ही त्याच्या दर्शनासाठी उभे राहून अखेरीस आम्ही त्याच्यापाशी पोहोचलो . अत्यंत भाविकतेने मी त्याचे रिवाजाप्रमाणे चुंबन घेतले . " मकाम इब्राहीम " येथे दोनदा प्रार्थना करुन काबा आणि दरवाजाच्या मधे असलेल्या पडद्यांना आम्ही हात लावून आम्ही दुवा मागितले . त्यानंतर आम्ही प्रसिध्द विहीर " झमझम " चे पाणी प्राशन केले . या पाण्याने सर्व आजार बरे होतात . तसेच भूक भागते , तहान भागते , अशी श्रध्दाळूंची श्रध्दा आहे . राष्ट्रव्रत हा विचार किंवा संकल्पना मांडण्यासाठी हा लेख लिहीला आहे . समोरच ५० - ६० फुटांवर एक फणसाचे मोठे झाड आणि त्याच्या खाली एक पाणवठा होता . आम्ही पाण्यावर गेलो . पाणवठा फारतर स्क्वेअर मीटर असावा . पवारांनी त्यांच्या सामानातून एक पिशवी काढली आणि ' ही इथली माती भरा ' असे आम्हाला सांगितले . फिक्कट तांबड्या भुसभुशीत मातीने ती पिशवी आम्ही मिनिटात भरली आणि परतून आंब्याच्या झाडापाशी आलो . पवारांनी ज्यावाटेने आम्ही गावातून इथपर्यंत आलो होतो त्यावाटेच्या एका भागावर ती माती ओतली आणि नीट पसरवली . छान वाटतंय पुस्तक . वाचायची उत्सुकता लागली . शेवटचा पॅरा खूपच टचिंग . द्रुपदा नरमली . किती असलं तरी नवऱ्यावर प्रेम होतं तिचं . त्याची जीव देण्याची कल्पनाच तिला असह्य झाली . सृजनशीलतेसाठी लागणार्‍या वैचारिक श्रमांचेही असेच आहे . भाग - भाग - मध्ये म्हंटल्याप्रमाणे हे वैचारिक श्रम प्रामुख्याने पर्याय शोधणे , त्यांच्या मूल्यमापनासाठी अनुकूल प्रतिकूल मुद्दे पाहणे पर्याय व्यवहार्य करण्यासाठी प्रतिकूल मुद्द्यांवर व्यावहारिक उपाय शोधून कृतीचा आराखडा बनवणे यांसाठी लागतात . गटांत होणार्‍या चर्चेंत वाद - प्रतिवाद होत असल्यामुळे गटांतील सदस्यांचे बरेचसे वैचारिक श्रम एकमेकांच्या कल्पना हाणून पाडण्यांत खर्च होतात . पण गटांतील सर्वांनी ठरवून एका वेळी एका ठराविक दिशेने विचार केल्यास गटाचे वैचारिक श्रम अधिक फलदायी होतात . या पद्धतीला एडवर्ड् बोनो यांनी समांतर विचार पद्धति ( Parallel Thinking ) असे नाव दिले आहे . त्याचा वापर करण्यासाठी त्यांनी Six Thinking Hats नावाचे चर्चा - तंत्र विकसित केले आहे . त्यावर त्यांचे एक वेगळे पुस्तकही आहे . त्याची तपशीलवार माहिती द्यायची म्हंटले तर स्वतंत्र लेखमाला लागेल . तुझा मजकूर तर केव्हाच कळला भलेही तो तुझ्या पत्रात नाही स्थानिक भाषेचे महत्त्व टिकवून ठेवल्यास असे झालेच नसते . आपला नायक आहे जन्माने " पोर्तुगीज ज्यु " . इतर वेळी धर्माचे कट्टर पालन करणारा पण व्यापारात सर्व विधीनिषेध बाजूला ठेवणारा त्याचा हा छोटासा समाज पैसा मिळवण्याच्या सगळ्या युक्त्या - प्रयुक्त्या कोळून प्यायला होता - काहिसा धंदापाण्यात कुशल असलेल्या मारवाडी बनियांसारखा . त्या समाजातल्या रोजच्या जीवनातल्या घटना , हेवेदावे , प्रेमप्रकरणे , झटपट श्रीमंती आणि छानछोकीत राहण्यासाठी चालणारी धडपड ह्याचे मनोरंजक चित्रण आपल्याला कॉफी ट्रेडर मधे दिसते . मायगेलचे डावपेच , नानाविध अडचणी , नशीबाने दिलेला हात अशा अनेक घटनांमधून कथानक पुढे सरकत राहते . आजच्या जागतिक अर्थव्यवस्थेचा अविभाज्य भाग असणारा शेअर बाजार , फ्युचरस् आणि अडत या गोष्टींचा पाया इथे रचला गेला . तो शेअर बाजार सुद्धा कथेत अनेक वेळा डोकावून जातो . तिथल्या एजंटांच्या आरोळ्या , घटकेत वर - खाली होणारे भाव , गिर्‍हाईकाला गटवून जास्तीत जास्त फायदा कसा होईल ह्या विवंचनेत असणारे अडते आणि चढ्या भावात कर्ज देणारे सावकार यांच सहसा कादंबर्‍यांमधून दिसणारे जिवंत चित्र कॉफी ट्रेडर मधे बघायला मिळते . व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी किंवा रिअल व्हर्च्युअ‍ॅलिटी म्हणतात ती हीच असेल का ? आजी आणि बाबांचा पुण्याला तिच्या घरी एक प्रोग्रॅम ठरलेलाच असे . बाबा तिच्या मांडीवर डोकं ठेवत . आजी त्यांना कुरवाळत राही . दोघांच्या गप्पा चालत . नंतर आजीला अन्ननलिकेचा कॅन्सर झाला . बाबा नेहमी तिला भेटायला जात . तिची शेवटची स्टेज होती . एके दिवशी बाबा मुंबईला निघणार , एवढ्यात आजीने सांगितलं , " विजय थोडा वेळ थांब जरा . " त्या अवस्थेतही ती केर काढत होती . बाबा थांबले . आजीनं तिचं डोकं बाबांच्या मांडीवर ठेवलं आणि ती गेली . अरे , ती मुद्दाम वाद घालत बसतेय . मी काहीही बोललो की , दुर्लक्ष करणे , उडवून लावणे असे केले की , संताप होतो ; मग वाद होतातच गतिरोध बरकरार - राजे जयपुर और बैंसला बयाना पर अड़े पाकिस्तानला तर ५५ कोटी दिलेत . ते पण याच नियमांच्या आधारे का ? दर रविवारी त्यांच्याकडे त्यांचा समवयस्क मित्रमैत्रिणींचा रमीचा नाहीतर ब्रिजचा अड्डा जमायचा . करड्या - पांढऱ्या केसांचे बॉब्ज केलेल्या , स्लीव्हलेस ब्लाऊज घातलेल्या , ओठांना लिपस्टिक फासलेल्या मालकीणबाईंच्या मैत्रिणींना खाण्या - पिण्याची राउंड झाल्यावर हळूच बेसिनवर आपली कवळी काढून साफ करताना , अडकलेली कोथिंबीर किंवा तत्सम अन्नकण तल्लीनतेने कुरतडताना पाहून आम्हा बालकांना हसू आले तरच नवल ! = ) ) इतिहास म्हणजे धूळ इतिहास म्हणजे कचरा इतिहास म्हणजे खून इतिहास म्हणजे लढाया इतिहास म्हणजे अन्याय इतिहास म्हणजे साटलोटं इतिहास म्हणजे कारस्थानं इतिहास म्हणजे गुंता इतिहास म्हणजे वर्तमानाच्या मानगुटीवरचा वेताळ अरे मिशाळ माणसा तुझा सव्वा किलोचा म्हातारा मेंदू आणि तुझी हजारबाराशे पानं त्यात तुझी जात आणि ती वाचतील त्यांच्या जाती पुन्हा आमचे मेंदू आणि आमची हवेसारखी मतं हा सगळा चिखल - चिखल सांग बाबा तुच आता , तुझी कादंबरी वाचू की नको ? ? सर्व लहान मोठ्या शहरांतून असेच नेटवर्क तयार केले पाहिजे . श्वासाकडे तर निव्वळ दुर्लक्षच आहे आणि त्यामुळे तो इतका उथळ झालाय की गंधाची जादू अभावानंच लक्षात येते . थोडी कथेची " पार्श्वभुमी " - ही कल्पना माझ्या डोक्यात अनेक दिवस , महिने होती . माझ्या गाडीला अशाच प्रकारे पण जरा सौम्य अपघात झाला होता तेव्हापासून ( माझी चूक नव्हती काय , ट्रक ड्रायव्हरने मागून येवुन ठोकली ) . मला किंवा बरोबरच्या मैत्रिणीला काही झालं नाही ह्या आनंदापेक्षा माझ्या गाडीला इतके चरे गेले नी डेंट आले त्याचेच मला वाईट वाटले . असो , सुरुवातीला जे सूचलं ते अर्थातच जवळ - जवळ - महिन्यांनी लिहायला घेतल्यावर विसरायला झालं मग कथाबीज मनात घोळवुन घोळवुन नव्यानेच लिहिली . एकदा लिहिलेलं डिलीट झालं मग पुन्हा लिहिलं . तोवर कथेची वाट लागली होती ( ते वाचल्यावर कळेलच ) . मुंबई - मुसळधार पावसाने आज मुंबई उपनगरांना दिवसभर झोडपून काढले . उपनगरांमध्ये जागोजागी पाणी साठल्याने वाहतुकीचा बोजवारा उडाला होता . जनजीवनही मोठ्या प्रमाणावर विस्कळित झाले , तसेच अनेक उपनगरी रेल्वेगाड्या रद्द कराव्या लागल्या , तर विमान वाहतूक सेवा विस्कळित झाली . ठाणे जिल्ह्यात काशीमिरा येथे इमारतीची आवारभिंत कोसळून दहा मजूर मृत्युमुखी पडले आहेत . दरम्यान , येत्या 48 तासांत विदर्भ , कोकण किनारपट्टीवर बहुतांश ठिकाणी अतिवृष्टी होण्याचा अंदाज हवामान खात्याने व्यक्त केला आहे . पावसाला काल रात्रीपासूनच सुरवात झाली . सायन , माटुंगा , चेंबूर , विले - पार्ले , बोरिवली , कांदिवली , मालाड , अंधेरी , मिलन सब - वे , मालाड आणि धारावी येथे अनेक ठिकाणी पाणी साठले होते . त्यामुळे रस्ते वाहतूक कोलमडली . कुलाबा वेधशाळेने सकाळी साडेअकरा ते दुपारी अडीच या वेळात 24 . 7 मिलिमीटर पावसाची नोंद केली , तर सांताक्रूझ वेधशाळेने 95 . 8 मिलिमीटर पावसाची नोंद केली आहे . दुपारनंतर मात्र पावसाचा जोर ओसरला . संध्याकाळी पावसाचे पाणी ओसरू लागले . दिवसभरात 70 लोकल रद्द मुंबई शहरात आज दिवसभर झालेल्या पावसाचा दणका मध्य रेल्वेच्या उपनगरी सेवेला बसला . ' पुढे ' म्हणजे शरिराच्या पुढच्या , म्हणजे मुखाकडच्या भागाकडील चक्राशी संबंधित भाग ' पाठी ' म्हणजे शरिराच्या पाठच्या , म्हणजे डोक्याच्या भागाकडील चक्राशी संबंधित भाग मूलाधारचक्राचे स्थान गुदद्वाराच्या ठिकाणी ( माकडहाडाचा खालील भाग , म्हणजे जेथे पाठीचा कणा संपतो , त्याच्या सें . मी . वर ) येते . तेथे नामपट्टी लावण्यासाठी ' नामपट्ट्यांचे अंगरक्षक ' वाढवून घ्यावे लागेल . ' श्री आकाशदेवाय नमः ' अंगठा आणि मधले बोट यांची टोके जुळवणे अनाहतचक्र , तेथे मधल्या बोटाचे टोक ठेवणे व्या आणि व्या द्वारांचे उपाय सुरू ठेवावेत . मी उद्या दुपारी तिथे भटकत असेन . . गर्दी असेलच . . एक कार्निवल फिल असेल उद्या नि परवा . . पण तिच्याशी आपलं देणंघेणं नाही . . सो असेनच मी दादर 3 जानेवारी 2106 दादर म्युनीसीकॉन्सीलच्या ट्वेन्टीफीफ्थ बर्थडेला दादरचे मेयर भिकाजी खताडे ह्यांनी ओपन केली हंड्रेड इयर्‍स ऍगो बरी केलेली टाईम कॅपसुल . त्या टाईम कॅपसुल मधे आर्टीकल होता कॉन्टेम्पोरेरी ईन्डीयातल्या टीव्हीचा . " टीव्ही ऑल टाईम " या चॅनेलवर त्या इरात स्क्रीन करायचे सोशल सोप ऑपेरा . ऑब्वीयसली तेव्हा आजचा रिऍलिटी थ्री डी व्ही टीव्ही नव्ह्ता . पब्लीक पहायची सोशल ड्रामा तेव्हा टॉकीन्ग पिक्चर् मधे फ्लॅट स्क्रीनवर . आंतरराष्ट्रीय संस्थांचा एड्स - विषयक प्रयत्न आफ्रिकेत देखील सफल झालेला नाही . एड्स प्रसाराची व्यामिश्र परिस्थिती लक्षात घेता पैसा ( कर्जे ) ओतून कंडोम खपवणे , त्यासाठी लहान थोरांना " सुरक्षित लैंगिक संबंध ' चे धडे देणे एवढाच कार्यक्रम या समुदायाने आतापर्यंत पार पाडला आहे . जागतिक बॅंका , यूएनएड्स , जागतिक आरोग्य संघटना , डिफिड , युसएड , जीएफएटीएम् , युएसएड , गेट्स फौंडेशन , क्लिंटन फौंडेशन , युरोपियन युनियन या अशा लहानमोठ्या संस्थांनी भारत सरकारचा " एड्स ' च्या कामाचा पूर्ण कबजा घेतला आहे . राज्यपातळीवर हा निधी हाताळण्यासाठी सोसायट्या तयार केल्या आहेत . गावोगावच्या संस्थांच्या निधीवर उड्या पडताहेत . सुरक्षित लैंगिक संबंधांचे थिल्लरपणे " प्रबोधन ' चालू आहे . याला विरोध करणाऱ्यांना संस्कृतीरक्षक म्हणून हेटाळून पिटाळता येते . सबलीकरणासाठी कायदेशीर वेश्या व्यवसायाचा उपाय पुढे येतोय . एड्सची साथ उतरण्याचा कल आहे , त्यामागे जीवशास्त्रीय तशीच समाजशास्त्रीय कारणे आहेत . हितसंबंधी मंडळींना हे सत्य आवडणार नाही . आजकाल जीडी भरतीसाठी ३० - ४० हजार रुपये घेवुन भरती केले जाते . माझ्या परिचयातील अनेक जण कर्जावु पैसे घेवुन सैन्यात भर्ती झाले आहेत . असे सैनिक युध्द झाल्यास साथीदारांचे प्राण वाचवण्याऐवजी एखाद्या घळीत , कपारीत नाहीतर कड्याच्या आडोश्याला लपुन बसतील . कारण त्यांचा भरती होण्याच्या सुरुवातीपासुनच गैर मार्गांचा अवलंब केलेला आहे , त्यात भारतमातेची सेवा वगैरे काहीही नव्स्ते . सहा - बारा महिन्यान्नी घरी येताना मी जास्तीत जास्त किती पैसे घेवुन येइन आणि कर्जाचे हप्ते भरीन याचीच त्याला काळजी असते . मिपा म्हणजे जग नव्हे . ही एक पारंपारीक ओवी आहे . " शेवंतीचं बन " या कार्यक्रमात पहाटेच्या ओव्यांमधे वरच्या दोन्ही ओव्या गायल्या जातात . मैत्रीण : " तु नळी वरचे गाणे आहे " ( आजी चिडल्यावर " यडी फुकणी " म्हणायची ते आठवले . . नळी म्हणजे मॉडर्ण फुकणी असेल ) इंडोनेशियाचा ( मला जमेल तसा लिखित ) इतिहास रिपब्लिक ऑफ इंडोनेशिया ( इंग्रजी : Republic of Indonesia ) हा हिंदी महासागरातील १७५०८ बेटांचा समुह आहे . याची लोक संख्या दोन कोटी चौतीस लाख आहे . या देशाचे इस्ट तिमोर , मलेशिया पापुआ न्युगिनी हे शेजारी देश आहेत . तसेच भारत ( अंदमान निकोबार बेटे ) , फिलिपाइंस , ऑस्ट्रेलिया सिंगापूर हे ही शेजारी देश आहेत . हा देश साडेतिनशे वर्षे डच अधिपत्या खाली होता . मात्र दुसर्‍या महायुद्धा नंतर इंडोनेशिया स्वतंत्र झाला . जकार्ता ही देशाची राजधानी आहे . येथील मुख्य भाषा भाषा इंडोनेशिया आहे . या शिवायही येथे अनेक बोली भाषा आहेत जसे भाषा जावा , भाषा बाली , भाषा सुंडा , भाषा मदुरा . येथे कावि नावाची एक प्राचीन भाषा आहे . येथील प्रमुख साहित्यिक ग्रंथ याच भाषेत आहेत . कावि भाषेतील भिन्नेक तुंग्गल इक - विभिन्नतेत एकता - हे या देशाचे घोषवाक्य आहे . यातील जावा हे बेट सर्वात मोठे असून त्या बेटावरील लोकांचे देशावर प्रभुत्व आहे . इंडोनेशिया मध्ये जगातली एक सर्वात मोठी जैवीक विवीधता आहे . पुढे गेल्यावर होता मंगळ . त्याच्या वातवरणात लालजर्द ज्वाळा . तांबूस भडक वातावरण . पुन्हा एक मंगळ . पुन्हा एक मंगळ . तलवारी परजून माणसा कुठे निघाली स्वारी ? शिरच्छेद करूनी मानवतेचा जाशी नरकाद्वारी गणीत अवघड नव्हते मम आयुष्याचे सोडवण्यास सुत्र परी गवसले नाही विनोद माणुस एका टपरीवर जातो आणि समोसा मागतो . अरे वा ! ! मिहीर नक्की येणार पुढच्या भेटीत ! जीएस , मस्त ओळख करुन दिल्याबद्दल धन्यवाद ! फेसबुक वर हर्शल नामक मित्राने माघ कवी यांचे काही शिशुपाल वधामधील श्लोक उद्धृत केले आहेत . दाददो दुद्ददुद्दादी दाददो दूददीददोः दुद्दादं दददे दुद्दे दादाददददोऽददः हे ( म्हणे बरे का ) कृष्णाचे वर्णन आहे . आणि हे जजौजोजाजिजिज्जाजी तं ततोऽतितताततुत् भाभोऽभीभाभिभूभाभू - Continue reading डॅनिकन फ्रॉड होता . त्या पुस्तकांमधील अनेक " पुरावे " असेच बनवाबनवीचे आहेत . त्याने पण ते कबुल केले होते . छान लिहिलं आहेस गं ! ! एकीकडे घाबरलीस म्हणतेस आणि इतके सुरेख फोटो पण काढतेस . . . . . . . . . कमाला आहे हं तुझी मस्त दिल्या आहेत सापाने पोझेस कोणाच्या योग्य परिस्थितीत ? राहू म्हणजे अवकाशातील बिंदू असे लेखात म्हटले आहे . तो ' फळ ' कसे काय देतो ? आणि जगातील प्रत्येकाला बरे / वाइट फळ कसे आणि कोणाकडून द्यायचे हा डेटा कोण मेंटेन करतो ? थोडे उत्तरेला गेलात तर बर्केली मध्ये चीजबोर्ड पिझ्झा - रोज एका प्रकारचा वेज पिझ्झा बनवतात , त्यातला पेस्टो सिलॅन्ट्रो आणि बेसिल पेस्टो अप्रतिम चा - आम थाई चिन्या , संकलनाची कल्पना छान . लेखकांच्या नावांबरोबर त्या पुस्तकांचीसुद्धा नावे देशील का ? धन्यवाद . नेहरुंचे विधान नक्की काय आहे ? कोणी ते मूळ इंग्रजी विधान इथे देऊ शकेल का ? बंगाली इतिहासकारांनी मराठ्यांना लुटारू म्हटले आहे कारण पेशवे , नागपूरकर भोसले यांनी बंगालात लूटालूट केली होती . पण शिवरायांनाही म्हटले असेल तर विचित्रच , कारण त्यांनी तर कधीच बंगालात मोहीम आखली नव्हती ना ? नाक जणू एकीकडे चिमट्याने खेचले की ठोशाच्या धपाट्याने ठसकन ठेचले ! पाणी कमी पडायला नको म्हणून हातावर माती चोळून चिकटपणा घालवला . शाबास . . येकदम व्हर्जिनल ट्रेकर आहेस् गड्या ! बच्चन मराठी सिनेमामध्ये नाही . अहो असा एकेरी उल्लेख करु नका , सासरे आहेत ते तुमचे ( ह् . घ्या ) श्री . यनावाला यांनी " त्यांचा मित्र निरीक्षणांबद्दल खोटे बोलत होता " असे ध्वनितही केलेले नाही . ते म्हणतात : अलेक्झांडरच्या मृत्यूपश्चात त्याच्या राज्याला उत्तराधिकारी निवडला गेला नसल्याने त्याच्या राज्याची विभागणी कशी करायची याबाबत त्याच्या महत्त्वाच्या सेनापतींमध्ये एकवाक्यता झाली नाही . अलेक्झांडरच्या पश्चात त्याचा एक सावत्र भाऊ अरिडिअस , बर्सिन या दासीपासून झालेला पुत्र हेरॅक्लीस आणि रॉक्सेनच्या गर्भातील अंकुर या सर्वांचा राज्यावर दावा होता . अलेक्झांडरची दुसरी पत्नी आणि दरायस पुत्री स्टटेरा हिचा खून करण्यात आला . निअर्कस , पेर्डिक्कस , टोलेमी आणि इतर सेनापती यांचे राज्याचा उत्तराधिकारी कोण असावा या वादावर एकमत होईना . त्यातून पुढे अंतर्गत युद्धपरिस्थिती निर्माण झाली . अचानकपणे खिडकीशी बसलेल्या एका लहान मुलाने त्याच्या वडिलांना सांगितले की विमानाच्या एका इंजिनामागे मला आग दिसली . इतर अनेक प्रवाश्यांनाही विमानाच्या इंजिनांमागे आग दिसत होती . दिनेशदा , कृपया मला पहिल्या फुलाचे नाव सांगाल का ? मूळ असांसदीय प्रतिसाद आणि या प्रतिसादातील काही असांसदीय भाग काढून टाकला आहे याची नोंद घ्यावी . - संपादन मंडळ . जाहिरात कमी करा खेळावर लक्ष केंद्रित करा तोंडाच्या वाफा सोडू नका _आम्ही लहानपणी भोपळ्याची भाजी खावी म्हणुन आई त्याला गमतीने पेन्सिलीची भाजी म्हणत असे म्हणुन पेन्सिल भाजी नाव . _कडिपत्ता बारीक चिरुन फोडणीत घातल्याने वेगळीच चव येते आणि कडिपत्ता खाल्ला जातो . _रुचिरामधे हे वाटण घालुन करायची कृती दिली आहे . पण त्यात पाणी घालुन शिजवायचे दिले आहे आणि चारोळ्या वगैरे अनेक जिन्नस आहेत जे मी घालत नाही . _उपासासाठी करायची असेल तर फक्त उपवासास चालणारे जिन्नस घालुन करावी . पण सातमन या साधूने अनेक भिंतींवर लिहून ठेवलेले ते सर्व् . . . . त्याचा अर्थ लागतोय असे वाट्ते आहे . " डॉट इएक्स या फाइल्सना डबल क्लिक केल्यावर कुठलीच प्रोसेस होत नाही . काही एरर नाही , काही संदेश नाही . कारण फ्रेंड्स मधे रॉस वेळा तरी चर्च मधे लग्न करताना दाखवलाय . > > > > > दुसरं लग्न एमिलीशी होतं नं . ते कुठल्यातरी जुन्या वाड्यात होतं . ते चर्च नाहीये . ( त्याचापण एक एपिसोड आहे . एमिली त्या वाड्याची पडझड झाल्यामुळे लग्न पोस्टपोन करु या म्हणते . मोनिका रॉसला समजावुन सांगते की आम्हा मुलींची लहानपणापासुन काही स्वप्न असतात त्या महत्वाच्या दिवसाबद्दल वगैरे . ) लेखात घेतल्या गेलेल्या पवित्र्याला उद्देशून एक औपरोधिक प्रतिसाद लिहिला . त्यात मला काय म्हणायचे आहे ते पोचलेले दिसते . मग त्याला उत्तर देण्याऐवजी ' नवीन धागा काढा ' , इथेच अवांतर ' राडा ' करुया का , हे डोक्यावरुन गेले . राडा करायचा असेल तर त्याला माझी संमती कशाला हवी ? खुशाल करा . नवीन धागा मी कशावर काढावा अशी मागणी आहे ? पास्कलवर ? की नानावटीसाहेबांनी पास्कलच्या वेडसर भ्रमिष्टपणावर केलेल्या टिप्पणीसंबंधी ? प्रतिवाद करायचा आहे तर करा ना . प्रतिसाद इथेच आहे . वाचलेला आहे . उपरोध समजलेला आहे . मग वाट कशाची बघताय ? " नाही , तू तो असुच शकत नाहीस ? कसं शक्य आहे ? तुझ्यावर एवढा विश्वास टाकला मी , प्रत्येक गोष्टीत तुला सामील घेतले , तु कसा काय मला दगा देवू शकतोस ? " पुन्हा तेच म्हणतो आहोत आपण . स्मृती जात नाहीत . पुस्तके नष्ट होतात . जर नोंदी होत्या तर अश्या नोंदी करणारे कुणी होते असे स्मरणात राहते . सॉक्रेटिस प्लेटोमुळे स्मरणात राहतो तसे . आपली मौखिक परंपरा तर सर्वांमध्ये श्रेष्ठ आहे तेव्हा फक्त इतिहासाबद्दल जे काही होते ते समूळ नष्ट झाले म्हणण्यास वाव नाही . माया इन फिजिक्स याबद्दल ऐकून आहे , आणि डान्सिंग युनिवर्स अजुन ऐकले नव्हते . दोन्ही पुस्तके मी अजुन वाचलेली नाहीत . सांगितल्याबद्दल आभार . . बघतो मिळतात का ही पुस्तके कुठे . . शहरातील बहुतेक सर्व मोकळ्या जागा , क्रीडांगणे , बागा जुन्या इमारती यांच्याजागी नव्या टोलेजंग इमारती उभ्या रहात आहेत . एका जुन्या एक मजली इमारतीच्या जागी बहुमजली इमारत झाली तेथे राहणाया लोकांची संख्या कित्येक पटीनी वाढते . साहजिकच त्यांची पाण्याची गरज त्याचप्रमाणात वाढते . मात्र पाणीपुरवठ्याचा नळ मोठा करता येत नाही . कारण तो शहराच्या पाणीपुरवठा व्यवस्थेतील एक छोटा भाग असतो . त्यामुळे मोठ्या व्यासाचा नळ बसविला तरी पाणीपुरवठा वाढू शकत नाही . जी गोष्ट पाण्याची तीच सांडपाणी वाहून नेणार्‍या गटारांची वा नळांची . पाणी पुरवठ्यासाठी बोअर वेल , टाकी पंपाची व्यवस्था करता येते मात्र तयार होणारे सांडपाणी शहराच्या मलजल व्यवस्थेत सोडणे बहुधा शक्य होत नाही . कचरा संकलनाचीही वेगळी व्यवस्था करावी लागते . नव्या इमारतींच्या किंमती अधिक असल्याने त्यात राहणाया लोकांचे जीवनमानही उच्च असते . त्यांच्याकडे स्कूटर मोटार वाहने असतात . त्यासाठी वाहनतळाची व्यवस्था करावी लागते . रस्त्यावरील वाहतुकही वाढते . रस्ता अधिक रुंद जास्त टिकावू करावा लागतो . अधिक विजेची गरज भागविण्यासाठी उच्च दाबाच्या तारा ट्रॅन्स्फ़ार्मर बसवावे लागतात . भाऊसाहेब , या पुस्तकाचा अनुवाद समांतरपणे अद्याप चालू आहे . आता पाच प्रकरणे प्रसिद्ध झाली आहेत मी १३वे प्रकरण आताच हातावेगळे केले आहे . त्यामुळे ही जवळ - जवळ २१ प्रकरणांची मालिका अशीच एक - एक प्रकरणाने प्रसिद्ध होऊ शकेल . धन्यवाद , सुधीर काळे अमर तुम्ही झक्कींच्या पोस्टला उत्तरे देण्यात वेळ घालवण्यापेक्षा ( झक्की स्वतः वाया असे विशेषण वापरतील बघा ) क्रुपया फेसबूकाची लिंक द्या किंवा ती पंचहजारी यादी बनवा . अतिशय उत्सुकता आहे , अधिकच तुमच्या संशोधनामूळे . अस्मिता सोकावू द्यावी ह्यातील " सोकावू " हा शब्दप्रयोग मला अमान्य , काही अंशी अस्मिता असावी हि नैसर्गिक निवड आहे आणि ती अस्तित्व टिकविण्यासाठी गरजेची असते . तसे नसेल तर राज्याला तोटा होतो म्हणून राज्यातील ऐतिहासिक ठेवी / इमारती विकून पैसे काढावेत आणि तिथे सोयीची आणि फायद्याचे दुकाने काढावीत हे देखील तुम्हाला मान्य असावे . तसे असेल तर तिथे मी असहमत आहे . राम ही ऐतिहासिक व्यक्ती असली ( असे सिद्ध झालेच समजा ) तरी देखील तिचे देवत्व किंवा रामायण कथेतील सारे वर्णन सत्य असेलच असे नाही . काय हो पाळण्यात नाव ठेवताना पण असाच दंगा केला होतात का ? गप दुपट चोखत पडुन रहा , काय बदल बिदल होणार नाही . अन घुगर्‍या पण नाही मिळणार सांगुन ठेवते आधिच ! एक विनंती - असे विविध खेळाडूंची माहिती देणारे लेख तर लिहीत चलाच पण बुद्धीबळ ह्या खेळावरदेखिल एखादी लेखमाला आली तर उत्तम . शस्त्रास्त्रे किंवा इतर सामग्रीच नव्हे तर सैनिकाला सर्वात जास्त गरज असते ती मनोधैर्याची . विजय होत असणार्‍या सैन्याचे मनोबल केव्हाहि उंचच असते . मात्र पराजयाचे रुपांतर विजयात करणे हि त्या सैनिकाची उच्च कसोटी असते . ऑक्टोबर १९४८ मध्ये पाकिस्तानने कश्मीरवरती हल्ला केला . खरंतर काश्मीर हा पाकिस्तानात जावा या करीता पं . नेहरु , सरदार पटेल , आचार्य कृपलानि लॉर्ड माऊंटबॅटन यांनी राजा हरीसिंग याला परोपरीने समजावण्याचा प्रयत्न केला कि " पाकिस्तानात जा ! ! " कारण - बहुसंख्य जनता मुस्लिम होती . राजा हरीसिंगला त्याच्या डोग्रा घराण्याची सत्ता टिकवायची होती शेख अब्दुल्ला उर्फ शेर - - कश्मीर ती पालथी घालतील म्हणुन राजा हरीसिंग यांना भारतात यायचे होते , तर शेख अब्दुल्ला यांना " आझाद काश्मीर " पाहिजे होता . कोणीच कोणाचे ऐकेना . शेवटी शेख अब्दुल्ला यांनी सरळ पाकशी संधान बांधुन घुसखुर बोलावले . हरीसिंगांचे राखिव सैन्य त्या हल्ल्यासमोर पाचोळ्यासारखे उडुन गेले . त्यांच्या सैन्यातील मुस्लिमांनी ऐनवेळी पलटी मारली ते फितुर झाले . लोण्यातुन सुरी फिरावी तसे घुसखोर श्रीनगरच्या वेशीवर थडकले . लुटालुट आणि बलात्कार यांना ऊत आला शेवटी पाकिस्तान आपल्याला स्वतंत्र करत नसुन गुलाम करतोय हे लक्षात आल्यावर " शेर - - कश्मीर " शेपटाला आग लागल्यासारखा दिल्लीला आला . नेहरुंना काश्मीर वाचवायला सैन्य पाठवा असे सांगु लागला . " दूरे आकाश शामियाना " या " तिन्ही सांजा सखे मिळाल्या " वरील बांगला गाण्याचे सीडीवरील क्रेडीट् हृदयनाथांचेच असल्याचे मला आठवते . रत्नागिरी - & nbsp " वाटी म्हणजे अर्धा मोदक , मोदकाला कळी काढून फुलवण्यासाठी हातांच्या कौशल्याची गरज असते , ' असे सांगत येथील प्रसन्न कांबळी अल्पवेळात उकडीचे सुरेख मोदक तयार करण्याचे प्रात्यक्षिक दाखवले . कार्यक्रमाला महिलांनी गर्दी केली होती . सकाळ माध्यम समुह येथील भारत एजन्सीज्‌तर्फे जुना माळनाका येथील क्षत्रिय मराठा मंडळाच्या सभागृहात हा कार्यक्रम झाला . " सकाळ ' माध्यम समुहातर्फे सामाजिक , सांस्कृतिक बांधिलकीतून अनेक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते . आगामी गणेशोत्सवाच्या पार्श्‍वभूमीवर खास उकडीचे मोदक तयार करण्याचा कार्यक्रम आयोजित केला होता . त्याला महिलांसह पुरुषांनीही भरपूर गर्दी केली होती . एक लक्षात ठेवा की वासराला पोषणमूल्ये मिळण्याच्या दृष्टीने दुधाला पर्याय असू शकत नाही . मात्र दूध किंवा तशा इतर पातळ पदार्थांचा तुटवडा असल्यास पर्यायी अन्न द्यावे लागेल . लोकशाहिच्या मार्गाने . . घटनेचा आदर राखत हि अब्जा वधिचे घोटाळे करता येतात सुलताना सारखे जिवन कसे जगायचे याचे धडे भार ता कडुन घ्यावेत अरे व्वा ! सौंदर्य फ़ुफ़ाट्याचे स्वरुप बदलले वाटते . . आगाऊ साहेब , तुम्ही अगदी सुरुवातीपासुन चर्चेत लक्ष घालुन आहात हे मी जाणतो . तुम्ही म्हणता हे बर्‍याच अंशी खरे आहे , दुमत नाही . पण माझी भुमीका आणि मर्यादा मी जाणुन आहे . म्हणुन त्यामर्यादेपलीकडे मी जाण्याचा प्रयत्नही करित नाही . उघड्या डोळ्यांनी दिसणारे जनमानसाचे प्रश्न , व्यथा मी मांडू शकतो . आणि त्या कोणी नाकारीतही नाही . प्रश्न आहे त्यावर इलाज काय ? त्यावर जे इलाज मला दिसतात ते कुणी पटवुन घ्यायला तयार नाही . पटवुन घेतलेच तर त्यावर अमलबजावणी होण्याची शक्यता शुन्य . मग काही विचारवंताकडुन उपाय सुचविले जातात त्याचे स्वरुप कॅन्सरच्या रोगावर पॅरॅसिटॉमलच्या गोळ्या खाव्यात याच स्वरुपाचे असते . इलाज सुचविण्यार्‍याला जरी कॅन्सरच्या रोगावर पॅरॅसिटॉमलच जालीम औषध आहे असा विश्वास असला तरी जर मला ते पटत नसेल तर मी का स्विकारावे ? म्हणुन मी समस्या मांडणे आणि इतरांचे लक्ष त्या समस्यांकडे वेधणे एवढेच करु शकतो . यातुनच कधितरी , काहीतरी मार्ग निघेल ही आशा . . . . . . . . . खूपच सुंदर असे दृश्य समोर दिसत होते जवळच दगडात फोडलेले पाण्याचे एक टाके सुद्धा होते , याचा अर्थ इथे पूर्वी पासून लोक ये जा करत होते . पाण्याच्या टाक्या जवळच मांडी घालून मस्त न्याहरी केली , आणि घाट माथ्यावरून कोकणच्या दिशेने वाटचाल सुरु केली . > > > केतन पारेख केव्हा बरं आला होता ? आणि युनिट स्कीम ६४ १२ केव्हा वाजले ? युटीआयचे अध्यक्ष सुब्रमण्यम गजाआड गेले होते ना ? तुमचे उत्तर समजले नाही . आदिवासींनी लढा उभारावा असे मी म्हंटलेले नाही , ती अपेक्षाच नाही ( आणि पुण्या मुंबईचा काय संबंध येथे ? ) . पण लोकशाही मार्गाने त्यांचे नेतृत्व करण्याची क्षमता असणारे लोक त्याबद्दल भलत्याच मार्गाने देशाला अडचणीत आणू शकणार्‍या आणि वरकरणी तरी काहीतरी धक्कादायक गोष्टी सांगून स्वतःचे महत्त्व वाढवणार्‍या गोष्टी करतात ते मला आवडले नाही . मला एवढेच कुतुहल आहे की त्यांनी तेथील लोकांना त्याविरोधात संघटित करून तेथील लोकप्रतिनिधी त्याची दखल घेतील ( नाहीतर निवडून येउ शकणार नाहीत ) असे काहीतरी करायचा प्रयत्न केला आहे का आणि नसल्यास का नाही ? शुक्रवार १२ मे . एक मेच्या जोडुन आलेल्या सुटीमध्ये दोन दिवसांची डोंगरयात्रा करायची राहिलीच होती‌ . त्यामुळे कधी नव्हे ते दोन तीन दिवस आधीच ठरवून कोयनेच्या घनदाट जंगलातला महिमंडणगड किंवा डोंगरयात्रींची पंढरी मानला जाणारा हरिश्चंद्रगड करावा असा बेत होता . महिमंडणगडाच्या घनदाट जंगलात शिरायचे धाडस करायचे तर किमान पाच सहा साथीदार पाहिजेत , ते नाही जमले त्यामुळे मग मी आणि कूल असे दोघेच रात्री साडेनऊच्या पुणे नाशिक आरामगाडीने निघालो . जीएस मस्त लिहिलयस एकदम . . हे अनुभव नविन उद्योग सुरु करणार्‍यांना प्रेरणादायी ठरतील . . ! कुबड्या खवीस ( आमच्या येथे अस्थी दंत विमा आणि सायकल पंक्चर काढून मिळेल तसेच सर्व प्रकारचे मोबाईल - संगणक रिपेर * करून मिळेल . ) नोट : लग्न पार्ट्यांच्या ऑर्डरी स्विकारतो . ज्येष्ठ नेते गोविंद पानसरे म्हणाले , " " आजच्या संपाने हा देश कर्मचारी चालवितात हे पुन्हा एकदा स्पष्ट झाले आहे . संघटित कामगारांची ताकद आपण दाखवून दिली आहे . हा मोर्चा आर्थिक मागणीसाठी नाही , तर जीवनावश्‍यक वस्तूंची भाववाढ रोखण्यासाठी आहे . पगारवाढीसाठी नाही . त्यामुळेच सर्वांचा सहभाग आहे . ' ' डॉ . आनंद यादवांच्या ग्रामीण साहित्यचळवळीवर अनेकदा आक्षेपही घेण्यात आले . मराठा जातीची ही जातीयवादी चळवळ आहे , हे साहित्य क्षेत्रातले राजकारण आहे . स्वतःच्या अस्तित्वासाठी हे चालू आहे , वगैरे - वगैरे असे त्यांच्यावर आरोप करण्यात आले . या सर्व आक्षेपांना त्यांनी ' ग्रामीणता : साहित्य आणि वास्तव ' या ग्रंथातून उत्तरे दिली आहेत . गेहूं प्रचलन क्षेत्र - रोटी - दाल - सब्‍जी ( प्रति विद्यार्थी प्रति शैक्षणिक दिवस ) हातातल्या मांजराच्या ' केसांकडे ' पाहून ' शेळक्यांच्या छातीतून तीव्र कळ उमटून जाते , ते तसेच धडपडत , खोकत उठतात आणि फोन कडे धावतात , नंबर फिरवणार तेवढ्यात मांजरींनी कुरतडलेली वायर त्यांना लोंबकळताना दिसते , ते मागे फिरतात , तो त्यांना एक भयानक मांजर टेबलावर उभं असलेलं दिसतं , ते दात - ओठ खाऊन , बाजूला असलेली पितळ्याची वजनदार फुलदाणी उचलून त्या मांजरावर हाणतात , पण अघटीत होतं , ती फुलदाणी मांजराच्या शरीरातून आरपार जाते , आणि मागे असलेल्या ' मेनस्वीच ' आदळते , मेनस्वीचमधून मोठा जाळ बाहेर येतो , आणि लाईट जातात , त्या भयाण पठारावर ती बंगली आधारात गुडूप होते . . . . . . शेळक्यांच अवसानच गळत . ते थरथरत . . कडेकडेने बाहेर जाण्याचा प्रयत्न करतात , पण काहीच कळत नसतं . . . तेवढ्यात त्यांना बंगल्यात पाणी साचल्यासारखं वाटत . . . काही कळायच्या आत मांडीपर्यंत पाणी येत . . . काय घडतंय याचा अर्थ शेळ्क्यांना लागू लागलेला असतो . . . त्यांची वाईट कर्म समोर उभी ठाकलेली असतात . . पाण्यातून पुढेपुढे जात असतानाच , अचानक समोर तरंगत काहीतरी येत , पोर्णिमा असल्याने बाहेरचा चंद्रप्रकाश आता बंगल्यात येत असतो , त्या निळ्या प्रकाशात . . . . शेळ्क्यांना ते भयानक दृश्य दिसतं , गंगीच प्रेत तरंगत असतं , टरटरुन फुगलेलं , पांधरफटक पडलेलं . . हे असलं बघून शेळके बोंब ठोकतात , तेवढ्यात प्रेताचे डोळे उघडतात , डोळे नसतातच , नुसताच हिरवा पापुद्रा . . . शेळके किंचाळ्या मारत बाजूला होतात , तेवढ्यात पाण्यात दोन मुलीसुद्धा तरंगताना दिसतात . . दोघींची मुंडकी अर्धी चेचलेली . . फक्त एकच डोळा दिसतोय हिरवा गार . . . झपाट्याने त्या तीन सावल्या शेळ्क्यांकडे सरकायला लागतात . . वाकड्या तिकड्या . . घशातून विचित्रच आवाज काढत . . . . शेळके जीव घेऊन जिन्याने वरच्या खोलीकडे धावतात , खोलीत शिरून धडकन दरवाजा लावून घेतात . . . आणि एका कोपर्यात थरथरत बसतात , पोटात प्रचंड गोळा आलेला असतो . त्यांचं हृदय तिप्पट वेगाने धडधडत असतं . . आपण हे काय करून बसलो . . . त्यांच्या मनात येत . . आता कोण थांबवणार हा जीवघेणा प्रकार . . . . . . ते डोके भिंतीला टेकवून डोळे मिटतात . . तेवढ्यात डोक्यावर एक चिकट द्रव पडायला लागतो . ते घाबरून वर बघतात . . आणि काय . . खिडकीत दादासाहेबांच फक्त ' धडच ' असतं , त्यांचे ते लांब भयानक हात , शेळक्यांच्या दिशेने येतात . . शेळके रडत पळायला बघतात , आणि काय . . . . . . . खोलीत दुसऱ्या बाजूने ' दादासाहेबांच्या धडाचा खालचा भाग त्यांच्या जवळ सरकत असतो . . . ते कसेबसे दरवाजा उघडून गच्चीत येतात . . . . बाहेर ' भणाण वारा ' सुटलेला असतो . . त्यांच्या आरोळ्या कोणालाही आईकू जात नसतात . . . चिंचेचा वृक्ष त्याच्या भयानक फांद्या पसरून उभा असतो . . . . तेवढ्यात फरशीवर काही आकृत्या आकार घ्यायला लागतात . . . . बर्याच रेषा , वर्तुळ , त्रिकोण . . सगळंच विचित्र . . . अघोरी रांगोळीच असते ती एखादं दिवाळीचं तोरण चमकावं त्याप्रमाणे चमचमणारी . . . . . तेवढ्यात खाड . . असा आवाज होऊन , फरशी उचकटते . . कट कट आवाज करून . . हळू हळू खालून ' गंगीच ' प्रेत वर यायला लागतं . . शेळके ते बघून भयानक आरोळी ठोकतात . रांगोळीत ते प्रेत गरागरा फिरत असतं . . गंगीच्या झिंझ्या वाऱ्यावर उडत असतात . . . . शेळके आजूबाजूला बघतात , तर दोन्ही बाजूंनी , गंगीच्या मुलींची मुंडकी नसलेली शरीर सरपटत . फरशी खरवडत , त्यांच्या दिशेने सरकत असतात . . हे बघून शेळक्यांच अवसानच गळत , ते जीवाची पर्वा करता गच्चीवरून खाली उडीच मारतात , पण त्यांच्या सुदैवाने खाली रचून ठेवलेल्या गवताच्या गन्जीवरच ते पडतात . पडल्यावर ते उठून ' गेट ' कडे धावायला लागतात . . तर समोर झोपाळ्यावर दोन सडलेली प्रेत जोरजोरात झोके घेत असतात आणी बाजूने एक आकृती त्यांच्याकडे त्याच वेगाने पळत येत असते . . शेळ्क्याना तीव्र झटका येतो , आणि ते खाली कोसळतात ' सारेगामा इंडिया ' कंपनीतर्फे स्वरभास्कर पंडित भीमसेन जोशी यांच्या आवाजातील दुर्मिळ गायनाच्या सी . डी . प्रकाशीत करून कंपनी आम्हां गानरसिकांना धन्य केले आहे . पंडितजींना जेव्हा भारतरत्न पुरस्कार मिळाला , तेव्हाच खर्‍या अर्थाने भारतीय संगीताचा गौरव झाला . आणि आता ' सारेगाम " ने यावर कळस चढविला . नव्याने उभारी धरणार्‍या स्वरसाधकांना हे पडितजींचे गायन म्हणजे , आकाशातील अढळ धृवतार्‍याप्रमाणे मार्ग दाखवत राहील . बरं मग वरचा बाबासाहेबांचा आरोप किती खरा किती खोटा तो मांडाना ? संधी इक्वल आहे . शिवाय तो आरोप खोटा आहे हे माझे म्हणने . मग तो खरा कसा हे नविन इतिहासाची दखल घेउन मांडा , आम्ही पुर्वग्रह सोडून ते मान्य करु याची खात्री बाळगा . वैधानिक इशारा : या प्रकारात चीज चा सढळ हाताने वापर केलेला आहे . तरी डाएट कॉन्शस मंडळींनी लांबुनच बघावा अथवा आपल्या जबाबदारीवर अर्धाच बन् / रोल खावा चौकट राजा मला माहीत आपला मुद्द्दा वेगळा आहे . . . पण माफ करा . जनसामान्यांना धर्माचं खरं रूप समजावून सांगणे , त्यांच्यासाठी धर्म विधी सोपा करणे , लग्नात मंगलाष्टकं मराठीत म्हणवून घेणे , स्त्रिया विधवांच्या सबलीकरणासाठी काम करणे , अस्पृश्य समाजाला शिक्षण देणे आदी सगळ्या बाबी एका विशिष्ट गटाच्या हितसंबंधाच्या आड येत होत्या . त्यामुळे साहजिकच फुल्यांच्या विरोधात लिखाण केलं गेलं असेल . यावरून मोठ्या आयताच्या कमीत कमी एका बाजूची लांबी पूर्णांक एककात आहे हे कसे सिद्ध करता येईल ? ( फार पुर्वी लिहिलेला हा लेख एका साप्ताहिकात प्रसिद्ध होणार म्हणुन इथे प्रकाशित केला नव्हता . . हा लेख या आठवढ्यात येतोय असे मागच्या आठवड्यात कळाले . तेव्हा तो मिपावर टाकु असा विचार मनात होताच . तोच , परवा रात्री एका नाटकाच्या प्रयोगात असताना पणशीकर गेल्याचा फोन आला . मला , नाटकात काम करण्याची आवड तयार होण्यात पणशीकरांचा मोठा वाटा होता . सातवी , आठवीत असताना त्यांच्या आश्रुंची झाले फुले आणि तो मी नव्हेच याची पारायणे झाली होती . तिथुनच आवड निर्माण झाली . इव्हन , पणशीकरांंचे तो मी नव्हेच प्रत्यक्ष बघायचा योग आला . पुढच्या दोन पीढ्याना मी नक्की सांगु शकेन की स्वतः पणशीकरांचे तो मी नव्हेच पाहिलय . . . हा लेख ही त्यांना विनम्र श्रद्धांजली . . . . . . . . . . ) नी चा लेख आणि अंजलीचा उपलेख दोन्ही आवडले . दोघी मिळून पूर्ण करा लेखमाला . मध्य सप्तकातील पांढऱ्या पट्ट्या - सारेगमपधनीर्सा - आपण वाजवून गाऊन पाहिल्या . आता बरेच प्रश्न उभे राहतात . या काळ्या पट्ट्या कसल्या ? आपण सप्तकात स्वर म्हणतो मग हे १२ स्वर कुठून आले ? १२ स्वर का ? ३२ का नाहीत ? रेषेवरच्या बिंदूंप्रमाणे अनंत ( infinite ) का नाहीत ? हे स्वर नक्की हेच हे कोणी ठरवले ? ते वेगवेगळ्या पेट्यांवर एकच असतात की वेगळे ? हे सर्व प्रश्न महत्त्वाचे आहेत आणि या लेखात त्यांचीच उत्तरे जाणून घ्यायची आहेत . प्रत्येक प्रश्नाकडे बारकाईने पाहूया . या काळ्या पट्ट्या कसल्या ? आपण सप्तकात स्वर म्हणतो मग हे १२ स्वर कुठून आले ? - आपण वाजवलेल्या सारेगमपधनी या ( पांढऱ्या ) पट्ट्यांना शुद्ध स्वर म्हणतात . यापैकी सा हे स्वर अचल मानले जातात . बाकीचे स्वर " विकृत " होऊ शकतात ( ही मला माहीत असलेली एकमेव विकृती आहे की जी आपल्याला आवडणारी , हवीहवीशी वाटणारी आहे ) . सा रे यांमध्ये एक स्वर आहे . हा रे पेक्षा खालचा आहे . याला म्हणतात कोमल रे . हीच गोष्ट रे - , - - नी यांमध्ये होते . हे कोमल स्वर मी अधोरेखित करून दाखवले आहेत . - यांमध्ये स्वर नाही , त्यामुळे कोमल होत नाही , पण त्याऐवजी - यांमध्ये एक स्वर आहे , त्याला तीव्र म्हणतात . हा मी जाड टायपात दाखवला आहे . पूर्ण यादी करायची तर कोमल रे - > सा - रे यांच्यामध्ये - रे पेक्षा खाली - रे कोमल - > रे - यांच्यामध्ये - पेक्षा खाली - तीव्र - > - यांच्यामध्ये - पेक्षा वर - कोमल - > - यांच्यामध्ये - पेक्षा खाली - कोमल नी - > - नी यांच्यामध्ये - नी पेक्षा खाली - नी ( आणि पुन्हा नी - सा यांच्यामध्ये स्वर नाही ) हे पाच विकृत स्वर होतात . म्हणून आपल्या तथाकथित सप्तकात असे एकूण १२ स्वर येऊ शकतात . १२ स्वर का ? ३२ का नाहीत ? रेषेवरच्या बिंदूंप्रमाणे अनंत ( infinite ) का नाहीत ? खरे आहे . रेषेच्या दोन टोकांच्या दरम्यान जसे अनंत बिंदू असू शकतात , तसेच सा र्सा यांच्या दरम्यानसुद्धा अनंत स्वर का असू शकत नाहीत ? तत्त्वतः असू शकतात . पण ऐकणारी जी माणसे आहेत त्यांना किती जवळचे दोन स्वर वेगळे ओळखता येतात याचाही विचार करावा लागतो . या बाबतीत आपल्या पूर्वसूरींनी असा निर्णय दिला आहे की आपल्याला सा - र्सा या दरम्यानचे २२ भिन्न स्वर ओळखता येतात . यांना श्रुती म्हणतात . प्रत्यक्ष व्यवहारात अशा बावीस श्रुती जाणणारे लोक फार दुर्मिळ आढळतात . या लेखकालाही हे बारकाईचे श्रुतिज्ञान नाही हे कबूल करावे लागेल . आणि त्यात कमीपणा मानण्याचे कारण नाही , ९० - ९५ % लोकांची परिस्थिती / क्षमता हीच असते . ( गंमतीत बोलायचे तर कोणी बेसूर गाऊ लागला तर तो श्रुतींमध्ये गातो आहे अशी आम्हा मित्रांत खवचटपणे म्हणण्याची पद्धत आहे . ) हे स्वर नक्की हेच हे कोणी ठरवले ? ते वेगवेगळ्या पेट्यांवर एकच असतात की वेगळे ? माझ्या मते हा आपल्या संगीतावरील पहिला सर्वात जुना पाश्चात्य प्रभाव असावा . पेटी किंवा तत्सदृश वाद्ये येण्याआधीची बहुतेक भारतीय वाद्ये ( सारंगी , वीणा , . ) स्वतः वादकाने स्वर लावण्याची होती असे वाटते . इतर बासरी वगैरे वाद्ये प्रत्येक वाद्यनिर्माता बनवेल तशी बनत असत . त्यात शास्त्रीय पद्धतीचे प्रमाणीकरण नसावे . पण जी कळपट्टीवाली वाद्ये आपल्याकडे युरोपातून आली त्यात स्वर बहुतेक ठराविक नादकाट्यावरून प्रमाणित केलेले असत . सा ची कंपनसंख्या २५६ र्सा ची ५१२ हा मूळ निकष . तसेच सां ची कपनसंख्या १२८ सा ची १०२४ हे ही मग आपोआप ठरते . आता यात बारा स्वर बसवायचे म्हणजे ५१२ / २५६ = याचे बारावे मूळ ( . ०५९४६३ ) घ्यावे लागते ( . ०५९४६३ गुणिले . ०५९४६३ गुणिले . ०५९४६३ असे बारावेळा = ) . या युक्तीमुळे प्रत्येक दोन जवळच्या स्वरांतील अंतर एकच राहते . सा पासून रे रे पासून रे हे सारख्याच अंतरावर पडतात . ही आपली नेहमीची अंकगणिती श्रेणी नसून घातांक - प्रमाणातली ( लॉग - स्केल ) आहे याची नोंद घ्यावी . या पद्धतीने ठरवलेल्या स्वरसप्तकाला संस्कारित पट्टी ( tempered scale ) म्हणतात . याचे कोणते फायदे आहेत त्याची चर्चा पुढे होईलच . परंतु आपल्याकडच्या जुन्या विद्वानांच्या मते हे सर्व गणित चुकीचे आहे अशा रीतीने ठरवलेले स्वर बरोबर किंवा खरे नाहीत . त्यांच्या मते जे खरे स्वर आहेत त्यांची नैसर्गिक पट्टी ( natural scale ) हीच योग्य पद्धत होय . हे स्वर अर्थात टेंपर्ड स्केलशी जुळणारे होते . हा स्वरस्थानांचा वाद फारच मूलभूत स्वरूपाचा असल्याने जुन्या विद्वानांचा गायनाच्या साथीला पेटी वापरण्याला कडक विरोध होता . शिवाय पेटीवर मींड ( अखंडित स्वरालाप ) काढता येत नाही असाही आक्षेप होता . याचमुळे आकाशवाणीवर कित्येक वर्षे पेटी ऐकू येत नसे . पण व्यवहारात पं . भीमसेन प्रभृति बहुतेक मोठ्या गायकांनीसुद्धा एक सोय म्हणून पेटीचा कधीच स्वीकार केला होता . कालांतराने श्रुतीवादी , नैसर्गिकपट्टी वादी , मींडवादी हे लोक बहुशः अल्पसंख्य होत गेले आणि पेटी आपल्याकडे पूर्ण रुळली ( * * * टीप पहा ) . आताच्या काळात " खरे " स्वर कोणते हे जाणणारे किती विद्वान मिळतील हा संशोधनाचा विषय आहे . सध्याच्या काळात भारतीय पाश्चात्य संगीतकारांचे बारा स्वर कोणते या बाबतीत एकमत आहे असे दिसते ( तज्ज्ञांनी जरूर आणखी माहिती द्यावी . ) एक गोष्ट मात्र मानता येईल की सर्व चांगल्या ट्यूनिंग केलेल्या पेट्यांचे स्वर सारखे असणे अपेक्षित आहे . तसे नसले तर ह्या किंवा त्या पेटीचे स्वर / ट्यूनिंग चुकीचे आहेत असे म्हणावे लागेल तेवढा उत्साह उरला असल्यास प्रत्यक्ष निर्णय प्रमाणित नादकाट्यांच्या सहाय्याने करावा लागेल . गायक गातात ते तरी हेच स्वर असतात की वेगळे असतात ? वरील सर्व तात्त्विक चर्चेचा डोस जरा जास्तच होऊन आपण थकले कंटाळले असाल असे मानून या प्रश्नाचे उत्तर पुढच्या एखाद्या लेखात देईन म्हणतो . आता काही सोप्या प्रात्यक्षिकांकडे वळू . . सारेगगगग गगगऽगग रेगम गऽगग रेऽरेरे नींरेसा - हे कोणते गीत आहे ते ( उभे राहून ) ओळखा पाहू . . सासासा सासासा सासासासा रेगप सासासा सासासा सासासासा रेगप धधध गरेरेऽऽऽ गगग रेरे सासाऽऽ ( कडवे ) र्सार्सार्सा र्सार्सार्सा र्सार्सार्सा र्सार्सा र्रेर्रेर्रे र्रेर्रेर्रे र्रेर्रेर्रे र्रेर्रे नीनीनी धधप नीनीनी धध गगग रेरेसा गगग रेरे हे कमालीचे एकसुरी पण एके काळचे लोकप्रिय हिंदी चित्रपटगीत कोणते ? ( हे असले शंकर - जयकिशन यांचे उत्तरकालीन संगीत ! ) . साऽऽरेग सारेसाधं पंधंसारेगप गपगरेसा धं सा हा संगीत तुकडा कोणत्या हिंदी गाण्यातला आहे ( संगीतकार खय्याम ) . वर दिलेल्या पद्धतीने गाण्याचे स्वर लिहिण्याला सरगम करणे किंवा " नोटेशन " लिहिणे असे म्हणतात . तुम्हाला आवडणाऱ्या एखाद्या गाण्याचे सरगम करून लिहून पहा / द्या . इतर विद्यार्थी , तात्या किंवा मी यापैकी कोणीतरी तपासून पाहील . प्रत्येकाला डबल काम ! पुढे चालू . . . तोच जसाचातसा कायदा इंडियन पिनलकोड , भारतात फक्त नांव बद्लुन , वापरण्यात येत आहे . या कायद्यात अमुलाग्र बदल करणे काळाची गरज आहे . प्रचि : तळ्याकाठी असलेली नारळाची झाडे आणि त्याचे पाण्यात पडलेले मनोरम प्रतिबिंब . . . . चिमणराव , एकवेळ विशा , विशल्या म्हणा पण ' जी ' नका लावु . महाराष्ट्र व्हायच्या आधी एक ठीक होतं की आपण विखुरलेले होतो . आता मात्र आपण एकभाषक बांधव म्हणून लढा दिला होता . मराठी सारा एक आणि चांद्या पासून बांद्यांपर्यंतच्या घोषणा दिल्या होत्या , त्यामुळे सर्वांना मान्य असेल आणि लेखनाचा अर्थ सर्वांना कळावा या उद्देश्याने ह्या प्रमाण भाषेचा किंवा भाषेला प्रमाण देण्याचा प्रयत्न झाला आहे . दोन विषय एकाच चित्रात पकडण्याचा प्रयत्न वाटला . फिरणारा प्रकाश , खालचे ऑलिव्ह अश्या दोन्ही गोष्टी एकाच चित्रात आल्यामुळे दोन्हीची मजा गेली आहे . कदाचित एकच subject ठेवला असता तर मस्त दिसले असते . साध्या काचेपासून बनवलेला आहे . कोल्हापूरला गणेश आर्ट मधे घेतला . फोटो उगवत्या सूर्यासमोर , ठेवून काढला आहे . चालू वर्षाच्या सुरुवातीला वेगवेगळ्या अरब राष्ट्रांमध्ये नागरिकांचे उठाव झाले लीबियाचा अजून सुरू असलेला गोंधळ सोडून ट्युनिशिया , इजिप्त अशा ठिकाणी राज्यकर्त्यांना वर्षानुवर्षं धरून ठेवलेली खुर्ची सोडावी लागली . या ' क्रांत्यां ' च्या निमित्ताने जगभर , मुख्यतः पाश्चात्त्य आणि त्यामुळे भारतीय माध्यमांमध्ये जास्ती गवगवा झाला तो ' फेसबुक ' चा . म्हणजे फेसबुकवर पान उघडून क्रांतीची आग पेटली , मग त्या आगीत तेल ओतण्यातसुद्धा फेसबुकचा उपयोग झाला वगैरे . & nbsp फेसबुक ही एक नफा कमाविणारी अमेरिकी कंपनी . ही कंपनी सोशल नेटवर्किंगची सेवा देते . जगात डझनामागे एक व्यक्ती फेसबुकचा सदस्य आहे . म्हणजे जर फेसबुक हा एक देश आहे असं तात्पुरतं गृहीत धरलं तर हे सदस्य म्हणजे नागरिक आणि लोकसंख्येच्या दृष्टीने चीन भारतानंतर क्रमांक फेसबुकचा . आणि देशसुद्धा असा की ज्याच्या ' राज्यकर्त्यां ' कडे म्हणजे फेसबुककर्त्यांकडे सगळ्या नागरिकांची खाजगी माहिती साठवून ठेवलेली . नफा कमाविणे हा एक मुख्य उद्देश असलेल्या कंपनीकडे अशी खाजगी माहिती उपलब्ध असण्याचा धोका काय , हा एक वेगळा विषय सध्या आपण इजिप्तमधल्या क्रांतिकारकांचं फेसबुकसंबंधीचं म्हणणं पाहू . वरील बातमी मुळे काही प्रश्न उद्भवतातः ( हे विचारत असताना मोबाईलच्या दूष्परीणामांबद्दल मला शंका घेण्याचा उद्देश नाही . किंबहूना अशा सुचनेचे स्वागतच आहे ) याच रस्त्यावर एकेकाळच्या समृद्ध अवंतिपुराचे भग्नावशेष उरले आहेत . काश्मीरमधल्या हिंदुंवर केवले धर्मांधांनी अत्याचार नाही केले तर निसर्गानेही त्याचा सूड उगवला आहे . अवंतिपुरातली भग्न मंदिरे एका भुकंपात उद्ध्वस्त झाली . एक कृष्णाचे आणि दुसरे शंकराचे . ही दोन्ही मंदिरे राजा अवंतिवर्मनने व्या शतकात झेलमच्या किनार्‍यावर बांधली . नंतर १४ व्या शतकात एका प्रचंड मोठ्या भुकंपात दोन्ही मंदिरे उद्ध्वस्त झाली . भुकंपाचा तडाखा एवढा जबरदस्त होता की झेलमच्या प्रवाहाने १०० फूट अंतरावरुन वाहायला सुरुवात केली . अवंतिवर्मनने या मंदिराच्या आवारात मुख्य आणि १०३ इतर छोटी छोटी मंदिरे बांधली होती . सगळ्या मंदिरांमध्ये एकेकाळी भट ब्राह्मणांच्या मुखातुन स्तवने प्रसवत असावीत . धुपारतीने परिसर मोहरुन निघत असेल . आज पुर्वीच्या ऐश्वर्याची साक्ष पटवण्यासाठी फक्त काही भग्नावशेष उरले आहेत . ते देखील गोर्‍या साहेबाच्या कृपेने ज्याने या सगळ्या जागेच उत्खनन करुन या मंदिराचे पुनर्जीवन र्जी . अर्थात बक्षीस म्हणुन चांदीची फूट उंचीची करोडो रुपये किमतीची मुर्ती लंडनमधल्या संग्रहालयात हलवली . हिंदुंचा देवात गोर्‍याच्या भावना गुंतलेल्या नाहीत . त्याच्यालेखी त्याची भौतिक किंमत महत्वाची आहे सुधीर फडके : स्वये श्री रामप्रभू ऐकती ( ) दशरथा घे हे पायसदान ( ) आकाशाशी जडले नाते ( १२ ) या इथे लक्षुमणा बांध कुटी ( २० ) दाटला चोहीकडे अंधार ( २२ ) दैवजात दु : खे भरता ( २५ ) उजाड आश्रम उरे काननी ( ३१ ) ही तिच्या वेणीतील फुले ( ३२ ) मी धर्माचे केले पालन ( ३६ ) सुग्रीवा हे साहस असले ( ४४ ) जा झणी जा रावणास ( ४५ ) आज का निष्फल होती बाण ( ४८ ) किती यत्ने मी ( ५० ) लोकसाक्ष शुद्धी झाली ( ५१ ) रघुराजाच्या नगरी ( ५६ ) मराठीला विरामचिन्हे एका इंग्रज अधिकार्‍याने दिले आहेत . ते ही बळजबरीने . सुरुवातीच्या काळात मराठी ग्रंथ हस्तलिखित असत . मराठी मुद्रणाला सुरुवात झाली ती ख्रिश्चन मिशनरी महाराष्ट्रात आल्या नंतर . त्यांनी बायबल मराठी आणण्याचा प्रयत्न केला . पहिला मराठी छाप हा असा तयार झाला . जागा श्रीरामपूर येथे ( हे कदाचित बंगाल मधील असावं असा अंदाज आहे . ) पण ( आमच्या ) शिल्पा काकू ह्या ( तुमच्या संखे ) साहेबांच्या किंवा ( शिल्पा काकूंच्या संखे ) आजोबा किंवा काकांच्या नात किंवा पूतणी या हटाईगीरीत का येऊ शकत नाहीत ? लखनऊ , जातिगत जनगणना के विरोध में राज्यपाल को ज्ञापन देने जा रहे लोकदल के राष्ट्रीय अध्यक्ष सुनील सिंह और कई कार्यकर्ताओं को सोमवार को पुलिस ने गिरफ्तार कर लिया सभी को पुलिस लाइन ले जाया गया माल एवेन्यू स्थित केंद्रीय कार्यालय से पूर्वा करीब 11 . 30 बजे निकले कार्यकर्ताओं जैसे ही कांग्रेस पार्टी कार्यालय पहुंचे पुलिस ने उन्हें रोक लिया राष्ट्रीय अध्यक्ष समेत कई कार्यकर्ताओं ने गिरफ्तारी देकर जातिगत जनगणना का विरोध किया पुनरागमनाच्या हार्दिक शुभेछा ! कविता उत्तम आहे . आवडली . जय जालिंदर बाबा ! ! आयुष्यात ही जाणीव खूप भयानक वाटते . . . परतीचे दोर आपणच आपल्या हातांनी कापल्याची ! कॉलेज संपतं . . सारे दहा दिशांना पांगतात . . . आपण मात्र ठरवलेलं असतं पक्कं की आपली मैत्री कधीच तुटू द्यायची नाही . सुरूवातीला रोज फोन , - दिवसांनी भेटणं वगैरे उत्साहात होतं . मग काही काळाने वाटू लागतं की आता आठवड्यातून एकदा भेटलं तरी चालेल . . . त्या आठवड्याचा महीना कधी होतो समजतही नाही . मग नोकरी . . . नवे मित्र . . . ! त्याचे फोन तरीही येत राहतात अधूनमधून . . . . कंटाळून शेवटी ते फोनही कमी होतात . आता बोलण्यातही मधे मधे gaps येऊ लागतात . मनाची समजूत घातली जाते की आता वेळ मिळत नाही . . . Life busy झालंय पार ! नंतर कधीतरी वाटतं . . . तसेच युरोपियन देशात एखादी स्पर्धा जिंकली तर मंडळी पब मधे जाऊन बेहोश होतात . गावभर दुचाकी चौचाकी मधून आरडा ओरडा करत फिरत असल्याचे ऐकिवात नाही . हे आपलेच वैशिष्ट्य असावे . केप्याने उल्लेखलेला तो चिक्कीचा बॉल असा काही अफलातून स्पिन होतो आणि लो राहतो की गुढग्याखाली हाडावर नेमकं शेकायचं त्या बॉलने खेळताना . . 33 . जग्गू दीवान का जन्म कहां हुआ था ? . सिंहभूम . गुमला . देवघर . छोटानागपुर " साऊथ अटलांटीक ओशन जवळच्या " साऊथ जॉर्जिया " या यु . के . च्या अधिपत्याखाली असलेल्या बेटाच्या थोडे खाली दक्षिणेकडे गेले असता एक चौकोनी आकाराचे बेट आहे . ते बेट आणि त्याच्या आसपासचा भाग मिळून डेव्हिल्स स्क्वेअर म्हणून ओळखले जाते . आता ही स्थिती ' निरंतर - अखंड ' कशी रहाणार ? यातच खरी गोम आहे . आता एक गोष्ट मात्र खरी की मनाच हे ' चंचलपण ' जर दूर करायच असेल , तर ' अखंड स्थिरपण ' असणार काहीतरी पाहीजे . ( चिखलात अडकलेल्या माणसाला बाहेर निघण्यासाठी , चिखला बाहेर असणारी स्थिरवस्तू पाहीजे नाही का ? ) गौरीच्या पहिल्या तिजेपासुन ते थेट अक्षयतृतीये पर्यंत रोज कुठे ना कुठे हळदीकुंकु व्हायचं . . . आणि याच काळात हनुमान जयंतीपासुन पुढे चार दिवस घाटावर चैत्रातला कृष्णाबाईचा मोठा उत्सव व्हायचा . नदीच्या वाळवंटात मोठा मंडप उभा रहायचा . आणि बुरुजावरती एक मोठं स्टेज बनवलं जायचं . विविध कलाकार चार दिवस तिथे आपली कला रसिकांसमोर सादर करायचे . टाइम्स नाउ की राजनीति सम्पादक नाविका कुमार द्वारा श्री लालकृष्ण आडवाणी से साक्षात्कार झाले असे , संयुक्तराष्ट्र सुरक्षा समितीच्या सभेपुढे चर्चेदरम्यान बोलताना पोर्तुगालच्या परराष्ट्र मंत्र्याचेच भाषण साधारण तीन मिनीटे वाचले . युनो मधील भारतीय प्रतिनिधी श्री . हरदीप सिंग यांनी नंतर चूक लक्षात आणून दिली . दोन सिनेमे आले होते या पुस्तकावर यूट्यूबवर आहेत . ज्याची खावी पोळी त्याची वाजवावी टाळी . उत्तम . धन्यावर प्रेम हे कुठल्या प्राण्या कडून शिकावे ? जो खायला देईल त्याचे होऊन जायचे . पक्ष बदलला कि तत्व बदलतात . जय हो . . खूप मोठे व्हाल अजून . . . अगदी योग्य पक्ष निवडलाय . . सगळे हाकललेले , त्याच पक्षात आहेत . . दार उघडता कानोसा घेत घेत कुशाने विचारलं . कुठे पावला देव ही अंग चोरी मला वाचवे तोच विश्वात नाही पण मुळात माझे मुळ मुद्दे वेगळे आणी ' ढापून कॉपी पेस्ट केलेले मुद्दे ' वेगळेच आहेत , कोणते तुमचे आणि कोणते कॉपी पेस्ट केलेले मुद्दे आहेत हे ओळखण्यासाठी काय निकष लावणार ? नाट्य म्हणजे एखाद्या ऐतिहासिक वा काल्पनिक व्यक्तीच्या आयुष्यातील काही नाट्यमय प्रसंगांची नाटकीय पुनर्बांधणी . हे नाटक आपल्या समोर सादर करणारे नट हे त्या मध्यवर्ती पात्राचे त्याच्याशी संबंधित इतर पात्रांचे ' अनुकरण ' करत असतात . नटांवर त्या पात्रांचा अशाप्रकारे ' आरोप ' केल्याने आपल्या समोर रंगमंचावर घडणारे नाट्य हे त्या मध्यवर्ती पात्राच्या जीवनाचे ' रुपक ' बनते . त्यामुळे नाट्याला ' रुपक ' असे म्हटले जाते . थोडक्यात भूतकाळातल्या किंवा नाटककाराच्या कल्पनेतल्या एका व्यक्तीच्या विश्वाची प्रतिकृती म्हणजे नाट्य , असा नाट्याकडे पाहण्याचा एक दृष्टीकोन असावा असे वाटते . सर्व सामान भरताना प्रत्येक वस्तू नीट पॅक करावी . Spring balance ( वजनाचा ताणकाटा आणावा , तसा स्वस्त मिळतो , म्हणजे घरीच वजन करता येते . ) वजन जास्त असेल तर विमानतळावर काढायला लावतात . तिथे फेकून द्यावे लागते . उगीचच धावपळ होते . मानसिक त्रास होतो , काय फेकावे कळत नाही . ह्या योजना पूर्ण होतील का ? पहिले ते विचारा मी संवाद साधायचा प्रयत्न केला की नेहमीच वाद होतात . हिटलरला चर्चिल काय करेल याची अजिबात खात्री नव्हती , त्यामुळं मोठ्याच्या मोठ्या भिंती उभारून किल्ले तयार केले . इकडून तिकडून पकडून आणलेले युद्धकैदयांच्या छावण्या उभारल्या , ज्यूंना वेगळं केलं , सगळ्यांना ओळखपत्र दिली , कायदे बदलले , शेतात काय उगवायच इथपासून कुठे मासेमारी करायची इथपर्यंत बंधनं घातली , १००० - १२०० लोकांना जर्मनीतल्या छावण्यात कैदेत टाकलं , रेडीओ ऐकणं दखलपात्र गुन्हा झाला . हे सगळं जवळ जवळ वर्ष चालू होतं . < < तुम्ही परीक्षकांवर असे आरोप करुन त्यांना एक प्रकारे हीन लेखताय असे नाही वाटत का ? > > उडत्या तबकड्यांवर सकाळमधे आत्ता लेख लिहायचे कारण काही समजले नाही . वास्तवीक त्यांना लिहीता येण्यासारखे अनेक विषय त्यांच्याकडे आत्तापण आहेत ज्याने वाचकांच्या ज्ञानात ( चांगला ) फरक पडू शकतो . हां आता त्यांना कोणी सांगीतले असेल की पर्वतीवर " प्रभातफेरी " जाताना अचानक उडती तबकडी दिसली वगैरे तर गोष्ट वेगळी ! ' अल्लाह के बंदे ' नावाचा एक चित्रपट मी एवढ्यात केला . त्यात नसिरुद्दीन शाहसाहेब आहेत . त्यात नासीरसाहेबांचं शरीर सडलेलं दाखवायचं होतं . ती व्यक्तिरेखा गतजन्मी काहीतरी पाप करते आणि त्याची शिक्षा म्हणून अंग सडतं . मी रुग्णालयांत जाऊन अभ्यास केला आणि त्याप्रमाणे रंगभूषा केली . सात तास लागले मला सगळं काम करायला . पण नासीरसाहेबांनी एका शब्दाने तक्रार केली नाही . संपूर्ण सहकार्य केलं . ' Such a long journey ' या चित्रपटात नासीरसाहेबांनी कर्नल बिलीमोरीयाची भूमिका केली होती . या कर्नलवर विषबाधा केली जाते . काविळीचे जंतू त्याच्या शरीरात सोडले जातात . तर काविळीच्या जंतूमुळे मरणासन्न रुग्णाची रंगभूषा मी केली होती . त्यावेळी त्या भूमिकेसाठी नासीरसाहेबांनी व्यायाम करून शरीर कमावलं होतं . पण आता काविळीचा रुग्ण दाखवायचा तर तो कृश हवा . मग मी मधे खोल असलेला पलंग आणला . नासीरसाहेब त्यावर झोपल्यावर त्यांच्या शरीराचा बराचसा भाग आपोआप खाली गेला आणि ते कृश दिसू लागले . या दोन्ही रंगभूषा पाहून ते अतिशय आनंदी झाले होते . ' इष्कीया ' हा अभिषेक चौबेचा नवा चित्रपट येतो आहे . विशाल भारद्वाजचा हा सहाय्यक . त्यात नासीरसाहेबांबरोबर विद्या बालन आहे . एरवी नासीरसाहेब केस काळे करायला नकार देतात . अकारण तरुण दिसणं त्यांना आवडत नाही . पण या चित्रपटासाठी त्यांनी केस रंगवले आहेत . सांगण्याचा मुद्दा हा की एखादी व्यक्तिरेखा साकारण्यासाठी ते प्रचंड मेहनत घेतात . रंगभूषेचं महत्त्व त्यांना ठाऊक आहे . प्रत्येक चित्रपटाच्या आधी ते माझ्याशी चर्चा करतात , आणि मगच त्या रंगभूषाकाराला रंगभूषा करण्याची परवानगी देतात . आपल्या कामावर जबरदस्त निष्ठा असलेला हा कलावंत आहे . अंतर्‍यातील शब्दांचे लयदार उच्चारण , हरकती , या गोष्टी तर केवळ शब्दातीत . ' तरलता ' या शब्दाची व्याख्या काय असावी याचं हे गाणं म्हणजे उत्तम उदाहरण ठरावं ! अंतरा संपवून अत्यंत अवघड तान घेऊन ' मनमोहना ' या शब्दावरची तिहाई आणि ' मोहना ' या शब्दावर गाठलेली सम , ही गोष्ट लता मंगेशकर या व्यक्तिला ' दैवी चमत्कार ' म्हणायला भाग पाडते ! गाण्याच्या शेवटी लय थोडी वाढवून घेतलेल्या दाणेदार ताना तर केवळ विद्युल्लतेला लाजवतील अश्या ! ( मी शांती - दूत इत्यादी काही नाही ) परंतु वर जो काही वाद चाललाय तो अस्थानि वाटतोय ! ! ! माझ्या सारख्या सामान्य मीपाकराला तुमच्या सर्वांचेच लेखन प्रचंड आवडते मग उगा वैचारिक गोंधळ आणि रक्तबांबाळ शाब्दिक मारामारी कश्या साठी ? हा अजेंडा मान्यच आहे परंतु त्यासाठी त्यातील नेमकपणा आणि त्यांची वर्तमान स्थिती महत्त्वाची आहे . उदा . आपला जीव वाचवण्याची त्यांची धडपड असेल तर ते पारशांप्रमाणे स्थानिक लोकांत मिसळून जाण्याचीही शक्यता आहे . ( मेन इन ब्लॅक , रेस टू विच माउंटन आणिही एक प्रसिद्ध चित्रपट आहे , जरा सांगा कोणीतरी ज्यात आपल्यातीलच काही माणसे परग्रहवासी असतात असे दाखवले आहे . मी पाहिला आहे पण काही केल्या नाव आठवत नाही . ) भटकून वसाहत निर्माण करणे असा अजेंडा असेल तर आर्यांप्रमाणे प्रथम वसाहत निर्माण करून नंतर वर्चस्वही प्रस्थापित करतील . जर ते मंगोल टोळ्यांप्रमाणे चिवट आणि क्रूर असतील तर लुटालूट करून स्थानिकांना ठार मारणे परंतु आपला ग्रहच हा आपला मुख्य तळ ठेवणे असा त्यांचा अजेंडा असू शकेल . सद्ध्या लिफ्ट खूप नवीन तंत्रज्ञानाच्या आल्या आहेत . . . आपापल्या सोसायटीत या लिफ्ट बदलून घेणे इष्ट ठरेल . तिसरी गोष्ट म्हणजे communication . जसा पाऊस बंद होऊन बर्फ सुरू झाले तसे रेडियोसेट काम करायचे बंद झाले . त्यामुळे काहीही बातमी कळाली नाही . नाहीतर वेळेवर मदतपथके तयार करता आली असती . ही पण एक भेदक वस्तुस्थिती . मक्केच्या यात्रेकरूंना मिळणाऱया सुविधा अमरनाथला जाणाऱ्यांना मिळतात का हो . जर चौकशी करा आणि पहा . बर इथे पुन्हा हिंदू वि . मुसलमान आले . पोपच्या भेटीला जाणाऱया , बुद्धगयेला जाणाऱया यात्रेकरूंसाठी सरकार काय सोय पुरवते याची एक केवळ उत्सुकता म्हणून चौकशी करा म्हणजे लक्षात येईल इथे केवळ हिंदुविरोधी जायचे म्हणून मुसलमानधार्जिणे सरकार नाहीये . मुसलमान राज्यकर्त्यांनी वर्षोनुवर्षे भारतावर राज्य केले आणि स्वातंत्र्यापूर्वी आणि नंतरही त्यांचा भारतीय राजकारणावर मोठा प्रभाव आहे . ( हे चांगल्या अर्थाने म्हणतोय ) . पण सर्वसामान्य मुसलमानाचे काय . केवळ एकगठ्ठा मतदान मिळावे म्हणून त्यांना लालूच दाखविली जाते . आणि मग याचा राग इतर धर्मीयांच्या लोकांना आला तर ते नैसर्गिक आहे . तुम्हाला जर ही पोस्ट नेहमीप्रमाणे उथळ आणि बाष्कळ वाटली असेल तर काही करू शकत नाही . कारण आज भारतात अशीच जनता आहे . आपल्यासारखे बुद्धिवंत फार कमी प्रमाणावर आहेत . मनसे अशा स्वरुपाची कामे करून सर्वसामान्य मराठी माणसाच्या मनात स्थान पक्क करत आहे . प्रवीण दरेकर , शिरीष पारकर अशी मंडळी खूप चांगले काम करत आहेत . जय मनसे | जय राज . पुण्यातहि अशी कामे होणे गरजेचे आहे . मला माझ्या शाळेच्या नावाचा अभिमान आहे वरील प्रतिसादातून तसे दिसले नाही . मुंबईला बॉम्बे म्हटल्यावर चिडतो की नाही आपण ? मी चिडतो , तुमचे माहित नाही . माझा त्या शाळेशी / संस्थेशी काही संबंध नसता तर नसतो बोललो काही . मग पहिल्यांना विन्डोज . च्या फ्लॉपीज वापरून . डॉस च्या प्रॉम्प्टवरून २० एम बी ची भल्ली मोट्ठी ( ! ) हार्ड डिस्क असलेल्या ०८६ मशिनवर लोड केले . ( त्याकाळी मशिन हा शब्द बरोब्बर फिट बसायचा इतके ते डब्बे जड असत ! ) पभ साधारण जुलैचा शेवटचा आठ्वड्यातील रविवार अधिक माहीती काही दिवसातच ववि२०११च्या बाफ वर येइलच सोलापूर - येत्या दीड वर्षानंतर होणाऱ्या महापालिका , जिल्हा परिषद निवडणुका डोळ्यासमोर ठेवून राष्ट्रवादी कॉंग्रेसने तयारी सुरु केलेली असताना आता सत्ताधारी कॉंग्रेसनेही आत्तापासूनच सज्ज राहण्याचा प्रयत्न सुरु केला आहे . त्यासाठीच येत्या रविवारी ( ता . 28 ) शिबीर आयोजित केले आहे . दिवसभर चालणाऱ्या या शिबिराचे उद्‌घाटन केंद्रीय ऊर्जामंत्री सुशीलकुमार शिंदे यांच्या हस्ते प्रदेश कॉंग्रेसचे अध्यक्ष माणिकराव ठाकरे यांच्या अध्यक्षतेखाली होणार आहे . केंद्रीय युवक कल्याण क्रिडा राज्यमंत्री प्रतिक पाटील , माजी खासदार हिंदूराव नाईक - निंबाळकर हे प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित राहणार आहेत . विशेष म्हणजे कॉंग्रेस या शिबिरातून कार्यकर्त्यांना " तयार ' करण्याचा प्रयत्न करणार आहे . त्यासाठी व्याख्यानांचे आयोजन करण्यात आले आहे . " कॉंग्रेस पक्षाचा इतिहास आणी ध्येय धोरण ' या विषयावर प्रदेश उपाध्यक्ष शरद रणपिसे , " कॉंग्रेसने देशाला काय दिले ' या विषायवर प्रवक्ते हरिष रेगे , " कॉंग्रेस कार्यकर्त्यांसाठी आचारसंहिता ' या विषायवर रामहरी रुपनवर " कॉंग्रेस देशापुढील आव्हाने ' या विषयावर कॉंग्रेसचे राष्ट्रीय चिटणीस मोहन प्रकाश यांचे व्याख्यान आयोजित करण्यात आले आहे . समारोपाचा कार्यक्रमही ठाकरे , शिंदे यांच्या उपस्थितीतच होणार आहे . यावेळी प्रमुख पाहुणे म्हणून कार्याध्यक्ष , खासदार जयवंतराव आवळे , राष्ट्रीय चिटणीस प्रवीण राष्ट्रपाल , गृहराज्यमंत्री रमेश बागवे आदी उपस्थित राहणार आहेत . या शिबिरासाठी शहर आणि जिल्ह्यातील कॉंग्रेस कार्यकर्ते जमणार आहेत . तिऱ्हे येथील ब्रह्मदेव माने इंजिनियरिंग महाविद्यालयाच्या प्रांगणात हे शिबीर होणार आहे . त्याची तयारी सुरु आहे . माकप कार्यकर्त्यांचा कॉंग्रेस प्रवेश मार्क्‍सवादी कम्युनिष्ट पक्षामध्ये फूट पडली असून पक्षाचे अनेक कार्यकर्ते पक्षापासून गेल्या काही दिवसापासून अलिप्त आहेत . ते आता कॉंग्रेस प्रवेश करणार असल्याचे अधिकृत सूत्राकडून सांगण्यात आले . त्यात नाराजण जाधव यांच्यासह काहीजणांचा समावेश आहे . ते येत्या रविवारीच शिबिरात कॉंग्रेस प्रवेश करतील . खाली पोचलो तेव्हाही धुकं होतच . आणि आता पायही बोलायला लागले होते . जपानमधे डोंगरांमधे भ्रमण वगैरे करायची कधी वेळच येत नाही . . . त्यामुळे सगळ्यांनाच जरा वेगळा अनुभव मिळाला होता . पर्किंगमधेच बरोबर आणलेली संत्री , द्राक्षं वगैरे खाल्यावर खुपच तरतरी आली आणि सगळा शीण निघुन गेला . एवढे शारीरीक कष्ट झाल्यावर गरम पाण्याच्या कुंडामधे पाय शेकण्यासारखे सुख नाही . आणि ती तर जपानची पेशालिटी आहे . ज्वालामुखीचा पर्वतांचा भाग असल्याने इथे बरेच ठिकाणी गरम पाण्याचे कुंड असतात . अशाच एका ठिकाणी एक कुंडातुन पाणी सोडलेले आहे . तिथे समोर समुद्र बघत पाय शेकण्याची सोय केली आहे . त्याचा आनंद घेतला . समुद्रात पोहण्याची खुप इच्छा असुनही इथे चांगले बीच नसल्याने मनाला बांध घातला . ओझोन ईशारा दिवसाची माहिती वाचून मिळाली होती . पण तो दिवस ह्या राज्यात कसा पाळतात हे जाणून घ्यायची उस्तुकता होतीच . जुलै महिन्याच्या एका रविवारी ओझोन दिवस होता ( बहुतेक १६ जुलै २००६ , नक्की तारीख आठवत नाही ) . आज घरा बाहेर पडायच नाही हे आधी ठरवले होते . पण हातात काहीच कामे नव्ह्ती . झोपायचा असफल प्रयत्नत करून झाला . घरातून बाहेर बघितलेतर , उनं असल्याच जाणवत होते . पण एवढे उनं आपल्या कडेपण असते . आतांपर्यंत बाहेर जाण्याचा निश्चय ह्ळूच ढासळला . बाहेर जाण्याचा मोह आवरता आला नाही . एखाद्या मॉल मधे जावू . संध्याकाळी उनं उतरल्यावर परत येऊ , असे ठरवले . पाण्याची बाटली , सफरचंद सोबत घेवुन मी बाहेर बस थांब्याजवळ आली . उन्हाचा चटका जाणवत होता . बस थांब्यावर एक आ़जीबाई भेटली . ती सांगत होती , रविवार असल्यामुळे आज मी माझ्या मुलीकडे , माझ्या वर्षाच्या नातीला भेटायला चालले आहे . उनं खुप आहे , याचा त्रास होतो पण नातीला भेटायचे असल्यामुळे , मला जायचे आहे . फक्त रविवारीच मी तीला भेटू शकते . इतर दिवस ती तीच्या बाबांकडे असते . तेवढयात बस आली . बसचा ड्रायव्हर स्वतःहा दारात आला आणि आजीबाईंचा हात हातात घेवून तीला बसमधे घेतले . तीच्या पाठीमागुन मी आत चढले . तिकीटाचे पैसे टाकण्याच्या डब्ब्यावर कापड टाकले होते . त्यावर " ओझोन ईशारा दिवस - मोफत प्रवास " असे लिहीलेले होते . तिकीटांचा गठ्ठांपण नेहमी सारखा बस ड्रायव्हरच्या बाजूला दिसत नव्हता . माझी गोंधळलेली नजर बघून ड्रायव्हर हसत आपले खांदे उडवत " फ्री राईड " असे म्हणाला . त्याने बस सुरू केली . प्रत्येक बस थांब्यावर ड्रायव्हर हसत खाली उतरून म्हातार्याय आजी आजोबांना हात देत बसमधे बसवायचा , आणि कोणाला उतरायचे असल्यास उतरावयाचा . मला हे बघून गंमत वाटत होती . शेवटचा थांबा आला . मी बस मधून खाली उतरली . रस्तावर नेहमीपेक्षा वर्दळ खूपच कमी होती . मॉलमध्ये जावून थोडावेळ घालवला . थोडा अंधार पडल्यावर मॉलमधून बाहेर पडले . आता दिवसभराचा " कफ्रु " उठल्या सारखे बाहेर रस्त्यावरचे वातावरण दिसत होते . २००७ मधील निबंधात सुरुवातीचा भाग काही समीकरणे मांडण्यात गेलेला आहे , तर पुढे काही भाग प्रयोगाच्या चौकटीबाबत आहे . ( भाग आणि , मला वाटते . ) यात प्रथम भागाताली गणिते " पाथ इंटेग्रल " वगैरेजे आहेत , त्यांचा संबंध भाग - मधील शक्यता गणिताला लावलेला नाही . शक्यता गणित ( प्रॉबॅबिलिटी ) आणि एलएचसीला आलेला खर्च वगैरे गणितात कुठलाही नवीन सिद्धांत मांडलेला नाही . निल्सन हे " आपण ज्ञानशास्त्राचा ( एपिस्टेमॉलॉजीचा ) आमूलाग्र नवा प्रकार सांगतो " असे म्हणत नाहीत . पण त्यांचा वाद हल्लीच्या ज्ञानशास्त्राच्या दृष्टीने तर्कदुष्ट आहे . हल्लीचे ज्ञानशास्त्र चुकलेले आहे , असे त्यांचे म्हणणे असेल , तर पाथ इंटेग्रलच्या गणिताचा दाखला चालणार नाही . पाठराखा का मिळेना , का मिळेना सोबती झुंजतांना एकला मी , श्वासही सुस्तावला त्यादिवशी शाळेत एक गोरी स्त्री त्यांची वाट पाहात होती . " गुड मॉर्निंग , रुबी नेल . मी तुझी नवी शिक्षिका , मिसेस हेन्री . " गोड आवाजात तिने रुबीचे स्वागत केले . मिसेस हेन्रींचा चेहरा दयाळू दिसत होता तरी रुबीला त्या कशा असतील , आपल्याशी बाहेरच्या लोकांप्रमाणेच वागतील की काय असा प्रश्न पडला . हेन्रीबाई , रुबीला आणि तिच्या आईला दुसर्‍या मजल्यावर रुबीच्या वर्गात घेऊन गेल्या . संपूर्ण वर्ग रिकामा होता . बाईंनी रुबीला पहिल्या बाकावर बसवले आणि संपूर्ण वर्गाला शिकवतो आहे अशा थाटात तिला इंग्रजी अद्याक्षरे शिकवायला सुरूवात केली . शाळेतला तो दिवस बरा गेला . पुरुषांचा कमी बोलण्याचा नि बायकांचा जास्त बोलण्याचा हा ' दैवी गुण ' अगदी लहानपणापासून दिसायला लागत असावा . माझा मुलगा शाळेतून घरी आला की एक शब्दही ना बोलता रिमोट घेऊन सोफ़्यावर स्थानापन्न होणार , तर मुलगी अगदी बस स्टॉप पासूनच ' आज शाळेत काय झाले , टीचर काय म्हणाली , मैत्रिणी काय म्हणाल्या या सार्‍यांचे रेकॉर्डेड समालोचन ऐकवीत येते . बरे ते झाल्यावरही गप्प बसेल म्हणता ? नाव नको . कधीकधी तर तिच्या अखंड बोलण्याने . . . बोलणे हा सभ्य शब्द झाला , ' बडबड ' म्हणणे जास्त समर्पक होईल . . . वैतागून मी थोडेही रागावले की नवरा . . ' जाऊ दे . शेवटी मुलीची जात आहे ती . . . ' असे एका दगडात दोन पक्षी मारतो . बीकानेर ऑल इंडिया राहुल गांधी ब्रिगेड के तत्वावधान में संजय गांधी की 31वीं पुण्यतिथि मनाई गई जिसमें एक श्रध्दांजलि सभा का आयोजन किया गया कार्यक्रम की अध्यक्षता ऑल इंडिया राहुल गांधी ब्रिगेड के प्रदेशाध्यक्ष नित्यानन्द पारीक ने की इस अवसर पर पारीक ने कहा कि स्व . संजय गांधी एक ऊर्जावान नेता थे तथा अपनी रचनात्मक शैली से वे कार्य करते थे देश के विकास तथा कांग्रेस को मजबूत करने के लिए उन्होंने युवावर्ग आगे लाने की मुहिम छेड़ी थी जिसमें वे सफल भी हुए और उस समय उन्होंने कई युवाओं को कांग्रेस से जोड़ा भी था जिलाध्यक्ष संजीव चौहान ने कहा कि स्व . संजय गांधी ने आपातकालीन के बाद कांग्रेस को पुन : ? ाा में लाने का वायदा निभाया 1977 में कांग्रेस की करारी हार के बाद पुन : कांग्रेस को ? ाा में लाने का रचनात्मक कार्य स्व संजय गांधी ने ही किया तकनीकी क्षेत्र में गांधी का अपूरणीय योगदान रहा है प्राप्त विज्ञप्ति के अनुसार श्रध्दांजलि सभा में सुरेन्द्र पंवार , भंवरलाल सुथार , अरुण वर्मा , शिवलाल प्रजापत , दीपचन्द कुमावत तथा ब्रिगेड के प्रदेश सचिव प्रकाश कुमावत ( भाप ) , दिलीप शर्मा , प्रकाश व्यास , मुकेश तंवर आदि मौजूद थे ' प्रोफेसर ' संबोधनाबद्दल विशेष आभार - स्वतःविषयीचे काही गैरसमज दूर करण्याची आपल्याला विशेष घाई नसते , त्यापैकी हा एक - : ) . पण नाइलाजाने आणि कष्टाने हे काम करणं भाग आहे , क्षमस्व ! अर्थातच मी प्रोफेसर वगैरे काही नाही . गप रे आशावाद नाही , ' आज लहान उद्या थोर आम्ही होणार खास . . . ' हे काय उगीच का ? मायबोली परीवाराच अभिनंदन . . . हा उपक्रम इतक्या स्वस्थ पध्दतीन चालवला जातोय ते अवर्णनीय आहे . भारतीय क्रिकेटमधील आयपीएल लीगमध्ये जागतिक पातळीवर मंदी असतानाही जागतिक क्रिकेटपटूंची चांगल्या किमतीवर बोली लावली जात होती . ( त्या वेळी मध्ययुगामध्ये गुलामांची स्त्री पुरुष अशीच विक्री होत असेल का ? हा प्रश्न मनात उमटला . ) क्रिकेटपटूंची बोली चढविण्यात आयपीएलशी संलग * असलेल्या क्लबचे मालक त्यांच्यात अधिकांश भरणा हा सिनेसृष्टीशी संबंधित लोकांचा होता . म्हणजे भारतीय हिंदी सिने ासृष्टीला अजूनही आर्थिक मंदीचा फटका बसला नाही आणि आपली वैचारिक दिवाळखोरी अशी की , ज्यांची बौद्धिक उंची ही अत्यंत सामान्य . सामान्यज्ञान शून्य फक्त प्रसारमाध्यमांनी बनविलेल्या त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वावर हे कलाकार ( यांच्यासाठी या शब्दाचा प्रयोग करायचा का ? याबाबत प्रश्नचिन्ह आहे . ) जेव्हा राजकीय पक्षात सम्मिलीत होऊन लोकसभेची आगामी निवडणूक लढविण्याचा प्रयत्न करताना बघून विद्यमान सर्व राजकीय पक्ष आपल्या विरोधकांना नेस्तनाबूत करण्यासाठी त्यांचा वापर करतात . निवडून आल्यावर हेच तथाकथित कलाकार संसदेत म्हणजे कायदे मंडळात जावून प्रतिष्ठेने खासदार म्हणून बसणार . त्यापैकी अनेकांचे संसदेतील काही अपवाद वगळता कर्तृत्व आपण बघितलेले आहे . राज्यसभेत कलाकारांसाठी खासदारांचा कोटा असतो . त्या कोट्यातून राज्यसभेच्या खासदार म्हणून गानकोकीळा लता मंगेशकर यांची निवड झाली होती . लता मंगेशकरांचा आवाज स्वर्गीय आहे . गाणे हा त्यांचा प्रांत , पण तो प्रांत सोडून नावापुढे खासदार म्हणून बिरुदावली लावायचा मोह गानकोकिळेलाही सुटला नाही पण त्यांची राज्यसभेतील उपस्थिती अत्यंत नगण्य होती की दुसरी सिनेतारका शबाना आझमी यांनी जी त्यावेळी या भय्या लोकांना जास्त माज आला आहे शेवटी त्यांनी लायकी दाखवलीच ना हे साले महाराष्ट्रा अस्मितेला काळिमा फासण्या साठी इथे येतात आपण सर्वे मराठी जनता जो पर्यंत १कत्र येत नाही तो पर्यंत यांची दादागिरी अशीच चालू राहील यांच्या जातीच्या भय्याला पकडून असेच ट्रेन मधून फेकून द्यायला हवे जय महाराष्ट्र . . . . . . मुंबई : - बाईक ) विनय भिडे ) जिप्सी ) जिप्सीचा मित्र अहमदाबाद - & nbsp वय फक्त चार वर्षे . . . आज वाढदिवस , नाव हेलिकॉप्टर आणि सर्वच क्षेत्रांतील प्रगतीही हेलिकॉप्टरच्याच वेगाने . . . थोडी आश्‍चर्याचीच गोष्ट वाटते ना ? तापी नदीला सूरतमध्ये चार वर्षांपूर्वी महापूर आला होता . त्या वेळी मोठ्या प्रमाणावर जीवित वित्तहानी झाली होती . गर्भवती असलेल्या सपनाबेन मेहता , कामगार असलेले तिचे पती कुणाल मेहता या पुरात फसले होते . अडाजन येथे असलेल्या त्यांच्या घरात पाणीच पाणी झाल्याने या पती - पत्नीने गच्चीचा आश्रय घेतला . पुराचे पाणी वाढत चालले होते . त्याचवेळी गुजरात सरकारने पाठवलेल्या हवाई दलाच्या हेलिकॉप्टरच्या नजरेला हे दांपत्य पडले . अगदी हेच मत डॉ बी एन पुरंदरे यांनी पुण्याच्या वसंत व्याखानमालेत मांडलेले मी ऐकले आहे . तुम्ही म्हणता ते बरोबर आहे . हा विषय काही लोकांच्या जीवनशैलीचा भाग नाही . लोक फारफार तर अभयारण्यात वगैरे जातात . पण तिथेही प्राणीसंग्रहालयात जसे समोर प्राणी दिसतात तसे दिसावेत अशी त्यांची अपेक्षा असते . एकुणात निसर्ग , पर्यावरण , जैव - वैविध्य या विषयांबद्दल आपल्या समाजातल्या मोठ्या वर्गाला अनास्था आहे . अगदी साधं उदाहरण द्यायचं झालं , तर अगदी सुशिक्षित लोकांमध्येसुद्धा प्लॅस्टिकच्या पिशव्या वापरण्याबद्दल जागृती होऊ शकलेली नाही . अगदी उच्चभ्रू वसाहतींमधूनसुद्धा लोक सर्रास प्लॅस्टिकच्या पिशव्यांचा अतिवापर करतात . ओल्या आणि कोरड्या कचऱ्याचं विभाजन कसं आणि का करायचं हेही लोकांना उमगलेलं नसतं . हल्लीच्या तरुण मुलांनाही डोंगरावर जाऊन झाडं लावायला आवडतं पण प्लॅस्टिकच्या पिशव्यांचा गैरवापर करण्याबद्दल आजूबाजूच्या घरांमध्ये जाऊन प्रबोधन करा म्हटले तर त्यांची तयारी नसते . ( ) महाराजांच्या अंगात ताप असूनही पारा वर चढला नाही हे कसे घडले असावे ? असे करण्यामागे काय हेतू असावा ? असे करण्यामागे पाऱ्याचा कुठलाही हेतू नसावा . बहुधा पाऱ्याचा मूड नसल्यामुळे तो वर चढला नसावा . कदाचित सारखे खालीवर केल्यामुळे थकला असावा . त्यात महाराजांची चूक नाही . ( ) ही साधी गोष्ट त्या दोन उच्चशिक्षित भक्तांच्या लक्षात कशी आली नाही ? पाऱ्याचा मूड जाणे ही मुळात साधी गोष्ट नसावी . त्यामुळे लक्षात आल्यास नवल नाही . वरील दोन वाक्यापैकी जी शुद्ध ( पाणी टाकलेली ) असेल ती घ्यावी . भाषाप्रेम राष्ट्रप्रेम या भावना परस्परविरोधी ( contradictory ) किंवा परस्पर - व्यतिरेकी ( mutually exclusive ) मुळीच नाहीत ; हे नीट समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे . मी माझ्या आईच्या पोटी ज्या क्षणी जन्म घेतला , त्याच क्षणी आणि त्याच घटनेमुळे , मी माझ्या आजीचा ( आईच्या आईचा ) नातूसुद्धा ठरलो . ही दोन्ही नाती मी एका वेळीच स्वीकारतो आणि दोन्ही नात्यांचा मला सारखाच अभिमान वाटतो . या सर्व विधानांमध्ये काही विरोधाभास आहे असे आपल्याला वाटते का ? त्याचप्रमाणे मी महाराष्ट्रीय आहे आणि म्हणूनच मी भारतीय आहे या दोन्ही निष्ठांचा मला अभिमान वाटतो , ही विधानेही सुसंगतच आहेत , हे मनाला स्पष्टपणे उमगायला हवे . - - - - - - - - - - - - - - - २० डिसेंबर २००९ या दिवशी लोकसत्तेमध्ये प्रसिद्ध झालेला श्री० सलील कुळकर्णी यांचा संपूर्ण लेख खालील दुव्यावर वाचावा . देव कोणी पाहिलाय का ? नाही , मग हे पुतळे , मुर्त्या , चित्रे काय आहेत तर ते असतील , फक्त कल्पनाशक्तीव्या भरार्‍या . नाहीतर एकेका देवा्चे अनेक प्रकारचे फोटो का मिळाले असते . वेगवेगळ्या मुर्त्या का पूजील्या असत्या . प्रत्येकजण आपापल्या विचाराप्रमाणे देव शोधत असतो . इतर देवांबरोबर आपल्या देवाची तुलना करत असतो . मग श्रेष्ठत्वा बद्दल वाद निर्माण होतात . आदिमानवाला देव माहीत नव्हता पण तो या पंचमहाभूतांमध्येच देव शोधत होता . पंचमहाभूते कोणातही कसलाही फरक नाहीत . कोणत्याही देशातला माणूस असो हवा त्याला प्राणवायू देणारच , तो जे पेरेल तेच उगवणार . साखर सर्वांना गोडच लागणार , भले नाव वेगळे असू देत . म्हणून पंचमहाभूतेच सत्य आहेत . नाट्यकर्मी , सिनेमा साठी काम करणारे वृद्धापकाळात काम नसल्यामुळे दुर्लक्षित होतात ह्यांच्यासाठी काही तरतूद आहे का ? खय्याम , के हंगल , भगवान दादा असे बरेच काही कलाकार वृत्तपत्र माध्यम उजेडात आणते तेव्हा जाग येते हि खरच शरमेची बाब आहे . सचिवाने एक टेबलखुर्ची मांडून त्यावर एक मेणबत्ती लावली एकेक फाईल काढून वाचू लागला . कॉमनवेल्थ , लवासा , भूखंड , आदर्श अशी एक एक फाईल निघायला लागली आणि एक एक नेता पळून जायला लागला . तरीही काही नेते निगरगट्टपणे बसून आहेत असे पाहून स्वीस देशीची वर्गणी पुस्तिका सगळ्यांमध्ये फिरवून वार्षिक वर्गणीचा आकडा भरायला लावा असा आदेश आदिमायेने देताच आणखी बरेच नेते नदारद झाले . नेते काही कुणी वेगळे नाहीत , आपल्यातलेच काही महाभाग आहेत > > नाही पटलं श्री . . . त्यासाठी वेगळीच कातडी असावी लागते ! आपल्या सारख्यांना नाही जमणार ते . पैसे वाटल्यानं ( आणि ' बाटल्या ' ' तमाशे ' आदी गोष्टींची सोय केल्यान ) एक नालायक माणूस निवडून आलेला आणि एक आधीच्या प्रत्येक संधीला ( सत्तेवर असताना / नसताना ) चांगलं काम केलेला माणूस पडलेला मी पाहिला . थोडक्यात चांगल्या , साध्या , सरळ माणसाचं कामच नाही रे ते ! ह्या एका गोष्टीसाठी मला भारतात परत जायची भिती वाटते - माझ्या गावातली सगळीच समीकरण बदलत जाताना पाहिली आहेत गेल्या काही वर्षात . . सध्याचं स्थित्यंतर आपल्यासारख्यांना मानवण्यासारखं नाहीच्चे ! असो ! जाऊद्या - विषय काय ! मी भरकटतेय किती ! स्वामी विवेकानंद म्हणत " स्वातंत्र्य काय आपण एका दिवसात आणून दाखवू शकतो . पण त्यासाठी आपण तयार झालो आहोत काय ? समाज जोपर्यंत त्यासाठी पूर्णतः तयार होत नाही तोपर्यंत स्वातंत्र्य अर्थहीन आहे . " स्वामी विवेकानंदांचा हा प्रश्न आपण सर्वांनी स्वतःला विचारायला हवा . आपण खरंच स्वातंत्र्याच्या लायकीचे आहोत काय ? मानसिक गुलामच आहोत आपण . परकियांनी लिहिलेल्या इतिहासाबद्दल आम्हाला ( हिंदूंना ) पराकोटीचा आदर वाटतो . म्हणे सिकंदर हा जगज्जेता होता . अहो , ज्या माणसाला भारताचा साधा एक प्रांत टिकवता आला नाही , तो माणूस जगज्जेता कसा असू शकेल ? त्याला स्वतासाठी , देशासाठी काहीच करता आले नाही म्हणून त्याच्याच गुरुने ( ऍरिस्टॉटलने ) त्याला विष पाजून मारून टाकले . आपले हिंदू तर इतके भोळे आहेत की आपल्या चित्रपटात ताजमहल हे प्रेमाचे प्रतीक आणि जोधा - अकबर या चित्रपटात तर अकबर हा चक्क हिरो ( नायक ) दखवला आहे . अहो , आत्ताचे ताजमहल म्हणजे पूर्वीचे तेजोमहल नावाचे शिव मंदिर होते आणि अकबर हा कुणी सज्जन नव्हता तर इतर मुस्लिम बादशहांप्रमाणे तो सुद्दा राक्षसी धर्मवेडाने आणि हिंदूद्वेषाने पछाडलेला होता . महाराणा प्रताप यांच्यासारख्या अनेक हिंदूराजांचे स्वातंत्र्य हिरावून , हिंदूधर्माचा मानभंग करण्यासाठी " हिंदूराजांनी आपल्या मुली मला दिल्या पाहिजेत , माझ्या जनानखान्यात कोंबल्या पाहिजेत " अशी जाहीरपणे अत्याचारी प्रतिज्ञा करणारा खल अकबर हा आमच्या चित्रपटाचा नायक असतो . किती भाबडे आहोत आपण . भाबडे की नालायक ? नालायकच . . . . . हिंदूंचा भाबडेपणा तर ह्याच्याही पुढे गेला आहे . छत्रपति शिवाजी महाराज हे हिंदूंचं दैवत . कलियुगात असा राजा जन्माला आलाच नाही अशी हिंदूंची श्रद्धा . असे असूनही आमचे निधर्मी ( मुर्ख ) हिंदू टिपू सुलतानला म्हैसूरचा शिवाजी म्हणतात . शिवाजी ? . . . कुठे हा टिपू आणि कुठे आमचे शिवछत्रपति . कुठे सुभेदाराच्या लावण्यवती स्त्रीला आईची उपमा देणारे , तिला साडी - चोळी देऊन तिची आदरपूर्वक पाठवणी करणारे जाणता राजा शिवाजी आणि कूथे शेकडो हिंदू स्त्रीयांचे शील भंग करणारा टिपू सैतान . अहो कुठे आमचे ते श्रीमंत योगी आणि कुठे हा भिक्कारडा भोगी . टिपू सुलतानची शिवाजी महाराजांशी तुलना करणे म्हणजे शिवाजी महाराजांचा अपमान करणे होय . शिवाजी महाराजांना मानवंदना देण्यासाठी टिपू सुलतानचा अत्याचारी , रक्तरंजित इतिहास तुम्हा वाचकांसमोर ठेवण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न करीत आहे . हैदरअली हा म्हैसूरच्या हिंदू राजाच्या सैन्यातील अधिकारी होता . परंतु त्याने त्या हिंदू राजाचा घात करुन राजसत्ता स्वतःच्या ताब्यात घेतली . हैदरअलीच्या मृत्यूनंतर त्याच्यासारखाच पराक्रमी आणि क्रूर पुत्र टिपू ह्याच्या हाती म्हैसूरचे हिंदू संस्थान आले . सत्ता हाती येताच टिपूने सर्व काफ़रांना ( हिंदूंना ) मुसलमान करुन टाकीन अशी पतिज्ञा भर सभेत घेतली . त्याने गावोगावच्या मुसलमानांना लेखी कळवले की " झाडून सार्‍या हिंदू स्त्री - पुरुषांना मुस्लिम धर्माची दीक्षा द्या . जे हिंदू स्वेच्छेने हिंदू होणार नाही त्यांना बलात्काराने मुसलमान करा किंवा हिंदू पुरुषांना ठार मारा स्त्रीयांना मुसलमान बांधवांत वाटून टाका " . पुढे टिपूने मलबारमद्दे एक लक्ष हिंदूंना बाटवले . कर्नाटकमधील मराठ्यांच्या राज्यावर त्याने स्वारी केली . तेथील हिंदू स्त्री - पुरुषांना टिपूच्या अत्याचारी आक्रमणास तोंड देणे अशक्य असल्यामुळे , मुस्लिम सैन्याच्या तावडीत सापडण्या - आधीच , कृष्णा , युंगभद्रेसारख्या नद्दांतून लहानग्या मुलांसोबत उडया घेउन जीव दिले . काही जण तर आगीत उडया टाकून भस्मसात झाले . पण बाटून मुसलमान झाले नाहीत . केवढा हा स्वधर्माचा अभिमान ? . . . एके दिवशी तर टिपूने २४ तासांच्या आत ५० सहस्त्र हिंदू बाटवले . " कुठल्याही मुस्लिम सुलतानाला हे महाकृत्य करवले नसेल पण अल्लाच्या कृपेने ईस्लामच्या प्रचारचे आणि काफ़रांच्या नाशाचे हे महाकृत्य मी केले , याचा मला अभिमान वाटतो " असे म्हणत टिपूने ब्रम्हानंद व्यक्त केला . खास हिंदूंच्या नायनाटासाठी काही कडव्या मुसलमानांची टोळी टिपूने उभारली . त्या टोळीला तो " आपल्या मुलांचे सैन्य " असे लाडाने संबोधत असे . हिंदू स्त्री - पुरुषांना बलात्काराने बाटवण्यात , हिंदूंची लुटालूट करण्यात , त्यांचे घरे जाळून टाकण्यात , त्यांना सपासप कापून काढण्यात , टिपूच्या " लाडक्या सैन्यातले " जे मुस्लिम सैनिक विशेष पराक्रम करतील त्यांना प्रत्येकी पारितोषिक म्हणून हिंदू स्त्रीयांतील तरूण तरूण नि सुंदर मुली म्हणजेच आपल्या हिंदूंच्या आया - बहिणींना निवडून त्यांच्यात वाटून देण्यात येत . टिपू सुलतानच्या ह्या इस्लामी प्रचारमुळे सारे इस्लामी जग भारावून गेले होते . त्याला " सुलतान " , " गाझीइस्लामचा कर्मवीर " , ह्या पदव्या देश - विदेशातील मुसलमानांकडून आणि थेट तुर्कस्थानच्या खलिफ़ाकडून मिळाल्या . टिपूला ब्राम्हणांचा अधिक राग होता . कारण ब्राम्हण वर्ग हिंदूसमाजात स्वत्वाचा आणि हिंदूत्वाचा ज्वलंत अभिमान संचारण्याचे कार्य करीत असत . अशाच एका भावे नावाच्या ब्राम्हण संस्थानिक असलेल्या नगरगुंदवर टिपूने चाल केली . टिपूच्या सैन्यासमोर भावेंचे सैन्य टिकू शकले नाही . टिपूने भावे आणि त्यांचे सहकारी पेठे ह्यांना बेड्या ठोकल्या . सर्व राजस्त्रीयांची टिपूने जी विटंबना केली तिचे वर्णन करताना माझे ह्रदय यातनांनी फ़ाटून जाते आहे . त्या राजस्त्रीयांतील ज्या सुंदर स्त्रीया होत्या त्यांचा विकृतपणे छळ करण्यात आला आणि सगळ्यांदेखत सामूहिक बलात्कार करण्यात आला . त्यामद्दे जी अतिसुंदर स्त्री होती तिला ऐयाशीसाठी टिपूने स्वताच्या जनानखान्यात डांबले . आपल्या सुना - लेकींची ही क्लिष्ट नि अमानूष विटंबना , तिच्या डोळ्यांदेखत चाललेली पाहून पेठयांच्या वृद्ध मातेने दुःसह होऊन प्राण त्यागले . इतकं महाभारत घडूनही हिंदूस्थानी इतिहासात टिपूला डोक्यावर बसवण्याइतकं त्याने आमच्यासाठी केलंय काय ? माझ्या हिंदू बंधूंनो , भगिनींनो आणि मातांनो , ह्यापुढे टिपू सुलतान आणि त्याच्यासारख्या अत्याचारींचा उदोउदो होऊ देउ नका . टिपू सुलतानला महाराजांची उपमा देऊ नका . कारण टिपू सुलतान नव्हता तर टिपू सैतान होता . सकाळी बरोब्बर नऊ वाजुन पंचेचाळीस मिनीटांनी मिस् नैनाच्या डेस्क वरील इंटरकॉम खणखणला . ' ' , तू खरं त्या बाईंशी थोडं बोलायला हवं होतंस . . . . ' ' माझी तंद्री भंग करत मैत्रिणीने मला ढोसले . ' ' ती तू मला एकदा सांगितलेली त्यांच्या घराण्यातील सासूबाईंची आणि तुझ्या पणजोबांची गोष्ट त्या बाईंच्या कानावर घालायला हवी होतीस ! ' ' मैत्रिणीच्या ह्या उद्गारांसरशी मी तिच्याकडे ' ' वेड लागलं नाही ना तुला ? ' ' अशा आविर्भावात पाहिल्यावर ती थोडा वेळ शांत बसली . मग पुन्हा फुसफुसली , ' ' सांग ना ती गोष्ट परत ! ' ' शेवटी काय झालं मग ? झोपलीस की नाही तू ? क्योंकी , देसाई , सुधीर फडके , हंसराज बहल आणी उषा खन्ना . ( सुप्रसिद्ध संगीतकार . पी . नय्यर हे असे फटाके वाजवण्यासाठी वाकावे लागते . उभ्याउभ्या फटाके वाजत नाहीत . उभ्यानी वाजवायला फुलबाज्या बर्‍या . त्यामुळे पोटाच्या घेराची काळजी घ्यावी . बनुताई येतात हाततोंड धुवुन अन फ्रॉकही बदलून अजून चालू असते ' धूम मचा ले ' ची धून नगर - संपूर्ण शहर हरितीकरणासाठी पाच वर्षांचा प्रकल्प आराखडा तयार करण्याचा निर्णय महापालिकेच्या वृक्ष प्राधिकरण समितीच्या बैठकीत घेण्यात आला . सोलर बॅटरी गहाळ प्रकरणी महापालिकेचे विद्युत अभियंता बाळासाहेब सावळे यांना " कारणे दाखवा ' नोटीस देण्याचा निर्णयही या बैठकीत घेण्यात आला . आयुक्त कल्याण केळकर यांच्या अध्यक्षतेखाली ही बैठक झाली . भविष्यातील ग्लोबल वॉर्मिंग संकटाच्या पार्श्‍वभूमीवर शहरातील हरितीकरण वाढविण्याच्या दृष्टीने या बैठकीत चर्चा झाली . वन विभागाच्या अधिकाऱ्यांनी याबाबत बैठकीत , कशाप्रकारे हरितीकरण योजनेची अंमलबजावणी करण्यात येईल , याची माहिती दिली . यासाठी शहरातील हरितीकरणाबाबत पाच वर्षांचा प्रकल्प आराखडा तयार करण्याचे ठरले . त्याची जबाबदारी वन विभागाकडे सोपविण्यात आली . सल्लागार संस्था म्हणून वन विभाग यात काम करणार असून , त्यासाठीचे शुल्क महापालिका अदा करणार आहे . तसेच , गंगा उद्यानाजवळील सुमारे दोन एकर मोकळ्या जागेवर निसर्ग परिचय केंद्र उभारण्याचाही निर्णय घेण्यात आला . जिल्हाधिकाऱ्यांनी याबाबत मध्यंतरी सूचना केल्या होत्या . त्यासाठी जिल्हा नियोजन मंडळाकडून आर्थिक सहकार्य मिळणार आहे . वृक्षसंवर्धनाचे काम तातडीने हाती घेण्याचे ठरले असून , त्यासाठी महापालिका मालकीच्या संरक्षक भिंत असलेल्या 29 मोकळ्या जागांवर ( ओपन स्पेस ) वृक्षलागवड हाती घेण्यात येणार आहे . ही झाडे जगण्यासाठी संबंधित भागातील ज्येष्ठ नागरिक , तरुण मंडळे , सामाजिक संस्था , विद्यार्थी यांचे सहकार्य घेण्यात येणार आहे . महालक्ष्मी उद्यानात मध्यंतरी लाखो रुपये खर्चून सौरदिवे बसविण्यात आले होते . त्यांच्या बॅटऱ्या गेल्या अनेक महिन्यांपासून गायब आहेत . मागील बैठकीत यावर खडाजंगी चर्चा झाली होती . याप्रकरणी चौकशी करण्याचे आदेश श्री . सावळे यांना देण्यात आले होते . अवघ्या चार ओळींचा चौकशी आदेश श्री . सावळे यांनी या बैठकीत सादर केला . त्यासही सदस्यांनी आक्षेप घेतला . गेल्या आठ - दहा महिन्यांपासून बॅटऱ्या गायब आहेत . चौकशीमध्ये त्या दुकानात दुरुस्तीसाठी टाकलेल्या असल्याचे सांगण्यात आले . एवढे दिवस दुरुस्तीला लागतात का ? अवघ्या चार ओळींचा अहवाल तयार केला , तोही बैठकीच्या आदल्या दिवशी . एवढे दिवस अधिकारी काय करीत होते , असे प्रश्‍न सदस्यांनी उपस्थित केल्यानंतर आयुक्त केळकर यांनी याची गंभीर दखल घेत सावळे यांना " कारणे दाखवा ' नोटीस देण्याचा निर्णय घेतला . बॅटऱ्याही तपासणार गेल्या अनेक महिन्यांपासून महालक्ष्मी उद्यानातून गायब झालेल्या 25 बॅटऱ्या " सोलर दंडवते , बोल्हेगाव फाटा ' या संस्थेने दुरुस्तीसाठी नेल्या असल्याचे श्री . सावळे यांनी अहवालात म्हटले आहे . या बॅटऱ्या खरेच या संस्थेकडे आहेत का , त्यांची दुरुस्ती का लांबली , विलंब लागत असल्यास दुसरीकडे त्या दुरुस्तीस देणे आदी गोष्टींच्या चौकशीसाठी सहायक आयुक्त आर . . देशमुख यांच्या अध्यक्षतेखाली समिती नेमण्यात आली आहे . यामध्ये समितीच्या सदस्यांचाही समावेश आहे . " योजकस्तत्र दुर्लभः " असे एक संस्कृत सुभाषित आहे . म्हणजे ' मॅनेजर ' जातीची माणसं दुर्मिळ / दुर्लभ असतात . डॉ . खान यांच्या योजकत्वाची कर्तबगारी पाहिली तर कौतुक वाटते . जरी ते धातुशास्त्रातले डॉक्टरेट असले तरी ते एक भाषांतरकार म्हणून नोकरी करीत होते , त्यांना सेंट्रीफ्यूजेसच्या इतक्या बारकाया माहीत असण्याचे कारण नव्हते . पण त्यांनी एक तर सगळ्या गोष्टी नीट पाहून घेतल्या , चोरल्या , कुठल्याही गोष्टीचा विधिनिषेध ठेवला नाहीं , ज्या येत नव्हत्या त्यांच्या साठी चांगली माणसं नेमली सर्व विभाग त्यांनी एकदम सुरू केले . अगदी चांचणीचे बोगदेही खणून ठेवले . त्यामुळेच त्यांनी वर्षांचे लक्ष्य पूर्ण केले . आपला शत्रू असला तरी या माणसाची कर्तबगारी अफाट होती . आज हा बदनाम केला गेलेला शास्त्रज्ञ नजरकैदेत आहे . पाकिस्तान हे राष्ट्र किती कृतघ्न आहे ! ! - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - सुधीर काळे ( कृपया वाचा : http : / / tinyurl . com / ybwvk7j ) तत्पूर्वी , मुंबई इंडियन्‍स संघाने नाणेफेक जिंकत प्रथम फलंदाजी करताना प्रतिस्‍पर्धी राजस्‍थान रॉयल्‍स संघासमोर विजयासाठी 213 धावांचे अवघड आव्‍हान ठेवले आहे . सलामी फलंदाज जयसूर्याने मेस्करेनहासच्‍या पहिल्‍याच षटकात तीन चौकार ठोकले . मात्र माजी आयसीएल खेळाडू अमित उनियालच्‍या धीम्‍या चेंडूवर तो पायचीत झाला . त्‍यानंतर आलेल्‍या आदित्य तारे आणि सचिन तेंदुलकर यांनी पॉवर प्लेचा चांगला फायदा उचलत चौफेर फटकेबाजी केली . गुजरातच्या सेझ कायद्यात सध्याच्या काही कायद्यातील सुधारणांची माहिती दिली आहे . त्यातील काही . . . . वाड्याच्या समोर आता स्टेला आणि पोलिसांच्या गाड्यांच्या बाजुला अजून एक गाडी येवून उभी राहाली . त्यातून ब्रॅट घाई . . . स्वहृदि स्थिते देवि ! भवानी भुवनेश्वरि ! महादेवि ! नमस्तुभ्यम् त्राहि मां परमेश्वरि ! ! शांकरी शक्तिरूपिणी , भैरवी भवतारिणी , जगदंबा चिन्मयी धात्री भुक्ति मुक्ति प्रदायिनी ! ! महाकाली महामाया महासंहारिणी शिवा , चामुण्डा चंडिका चौला जीवनं प्राणिनां प्रभा ! ! आद्यशक्ति जगज्जननी Continue reading भन्नाट लिहिले आहे . . . संपृक्त शब्द किती दिवसांनी वाचला , थांकु हा शब्द वापरल्याबद्दल : ) महापालिकेत भ्रष्टाचार कसा करायचा ह्याचे बाळकडू गेली १५ / २० वर्षे मिळत गेल्यामुळे , लक्ष फक्त भ्रस्ताचाराकडे , शहराच्या विकासासी काही घेणे देणे नाही , आणि वाढदिवसाचे मोठ मोठे पोस्टर लाऊन आम्ही किती मोठे आहोत हे दाखविण्याचा प्रयत्न करून पुणेकरांची एकप्रकारे थट्टाच केली आहे . आता निवडणुकीत त्यांना पुणेकरांनी निवडून बाजूला आधी केले पाहिजे . आधी शहराची कीड बाजूला करू नंतर विकासाचे नियोजन करू . म्हणूनच विचारते छ्या आता जरा अजून बालीश आयडी घेऊन अजून ( ) बालीश पोस्ट्स टाकायला हव्यात इथे आहे बघ तांदळाच्या भाकरीची रेसिपी . glutinous rice folur असं मिळतं एशियन दुकानात . ते मात्र वापरू नकोस . देशी दुकानातलं तांदळाचं पीठ वापर . स्वप्ना आता बीग बॉस मधे पाठव ना ओबामाला आणि डॉलीशी वाजव ना त्याच गुरु अर्जुन देव ह्या रचनेत सांगतात , ज्याप्रमाणे सर्व वनस्पतींमध्ये आग सामावली आहे , ज्याप्रमाणे दुधात तूप मिसळले जाते त्याप्रमाणे परमात्मा हा सर्वव्यापी आहे . तो उच्च - नीच सर्वांमध्ये व्याप्त आहे , घटा - घटांत तो सामावलेला आहे . ह्याची कळी आल्यापासुन साधारण १० - १२ दिवस लागतात हे पुर्ण फुल व्हायला . दुसर्‍या दिवशी सकाळी हे फुल पुर्ण झाल होत . फुल तयार झाले की त्याच्या पाकळ्या फाकतात . अगदी वाटी दिसायला लागते . ते पाखरू अजुन हलल नव्हत . तेव्हा ही दुरूस्ती करण्याआधी अनुभवी , सिनीयर , रिटायर्ड पोलीस अधिकार्‍यांचे मत घेणे केव्हाही फायदेशीर राहणार आहे . सुंदर गुलाबी मदीरेचा घेऊ वास , फोडू हा प्याला प्रतिष्ठेचा . अपार कष्ट उपसलेत , ते आता थांबवू तारा छेडून , या रुळणार्‍या बटांशी खेळू . जर आता जे मिळवायचे आहे ते मिळवून झाले असेल तर ज्याच्यात आपल्याला रस आहे त्या गोष्टी करु त्यासाठी मान , समाजातली आपली तथाकथीत प्रतिष्ठा बाजूला ठेऊ . खय्याम प्रतिष्ठेला काचेच्या प्याल्याची उपमा देतोय . प्रतिष्ठेच्या कल्पना किती तकलादू असतात आणि सापेक्ष असतात हे मी सांगायला नको . आजकाल तर सर्व प्रतिष्ठेच्या जागा गुंडांनीच व्यापलेल्या असतात . खुदके साथ बातां : बाकी रंगाशेठचे सगळंच कुटुंब साहित्यिक दिसतंय . फावल्या वेळात आपापले कोपरे आणि संगणक पकडून हे लोक बहुदा वाचन / लेखनच करत असावेत असं दिसतंय . काय करावे मला कळेना कसे ? हसावे मला कळेना दु : आतले आतच राहुन तरी का दिसते असेच जगभर . ना मी करतो . . . . . वॉशिंग्टन - हिंसाचार रक्तपात थांबविण्याची लीबियाचे हुकुमशहा मुअम्मर गडाफी यांची इच्छा दिसत नाही , असे अमेरिकेने म्हटले आहे . ' हिंसाचार रक्तपात थांबविण्याची गडाफी आणि त्यांच्या पाठिराख्यांची कोणतीही इच्छा नाही हे आता स्पष्ट झाले आहे . गेले काही दिवस ( हिंसाचार थांबल्याचे ) दावे करण्यात येत असले तरी , सरकारी फौजांनी मिस्राता पश्चिम भागांतील डोंगरांमध्ये रक्तपात सुरूच ठेवला आहे ' , असे अमेरिकेचे लीबियातील राजदूत जीन क्रेत्झ यांनी पत्रकारांशी बोलताना सांगितले . क्रेत्झ म्हणाले की , मिस्रातामधील नागरी भागात मोठ्या प्रमाणावर होत असलेली बॉम्बफेक अद्यापही सुरू आहे . पश्चिम भागांतील डोंगरांमध्ये सरकारी फौजांनी नागरिकांना कोंडून ठेवले आहे , त्यामुळे त्यांना अन्नधान्याचा पुरवठाही अवघड झाला आहे . वह गंगा , यह केवल छाया , वह लोक चेतना , यह माया , वह आत्मवाहिनी ज्योति सरी , यह भू पतिता , कंचुक काया " ती म्हणते आहे की त्यांच्या सोसायटीच्या चौकीदाराने तिला साधारण पाऊण तासापूर्वी सोसायटीतून बाहेर पडताना पाहिलंय , " लक्ष्मीच्या आवाजात चिंता दाटून आली होती . " कुठे , गेली कुठे ही मुलगी अशी अचानक ? " संबंध काय ? या दोघांची तुलना करून तेही ओसामाच्या मृत्युच्या ( म्हणजे धाग्याचा विषय , औचित्य नाही ) धाग्यावर नक्की काय् म्हणायचे आहे ? की उगाच - ओळी - जगापेक्षा वेगळ्या ? - टंकायच्या म्हणून् काहीही टंकावे ? स्वतःला हास्यास्पद ठरवण्यात इतका उत्साह का वाटावा याचे आश्चर्य वाटते . सही चिंतन हैं लक्ष्मी तो कैद हैं धनपशुवों या कहें धन्य पशुवों की कैद में . . . . . . पढ़ कर अच्छा लगा साधुवाद व्यक्तिरेखेला आकार देणे . . आज आहे तशी ही व्यक्तिरेखा का घडली असेल ? तिचा भूतकाळ आणि वर्तमान पडताळून पाहणे हा एक इन्ट्रेस्टिंग प्रकार असतो . कोणत्याही व्यक्तिरेखेला तीन महत्त्वाची अंगे असतात . . . सम्पूर्ण त्रिमितीय व्यक्तिरेखा तयार करण्यासाठी त्यांचा अभ्यास फ़ार महत्त्वाचा आहे . . शारीरिक दिसणं . आरोग्य . . . डोळे , कांती , केस , रंग , लठ्ठ / बारीक , सुंदर / कुरूप , अपंग , बहिरा , अंध , वगैरे . . . . . निरोगी माणूस आजारी माणसापेक्षा वेगळी प्रतिक्रिया देतो . दिसणं हे मानसिक जडणघडणीसाठी आणि आत्मविश्वासासाठी महत्त्वाचं असतं ज्यातून न्यूनगंड किंवा अहंगंड तयार होतात . . सामाजिक वातावरण . . . . आजूबाजूची परिस्थिती . श्रीमंती / गरीबी / पालकांची स्थिती / शांत सुखी स्थैर्य असलेलं आयुष्य . . . घटस्फ़ोटित पालक , एकपालकत्व , . . . . मित्रपरिवार , शाळा कॊलेज , शिक्षण , आवडते अभ्यासाचे विषय , सामाजिक जीवन . . वगैरे . . मानसिक पहिल्या दोनातून ही मानसिक जडणघडण होते . व्यक्तिरेखांच्या महत्त्वाकांक्षा , वैफ़ल्य , चक्रमपणा , ऎटिट्यूड , गंड यात येतात . . व्यक्तिरेखांच्या कोणत्याही कृत्याची कारणमीमांसा करण्यासाठी , मोटिव्हेशन समजण्यासाठी हे आवश्यक . बदलाचे स्वागत . मात्र मकशी सहमत - मिसळपाववर मिसळीचा फोटो पाहिजेच ! त्याशिवाय चुकचुकल्यासारखे होईल . . आमच्या आवडत्या ग्यानबा - तुकारामांना ठेवल्याबद्दल अनेकविध धन्यवाद ! भुंग्या खुप मस्त आणि सविस्तर व्रुत्त्तांत लिहिलायस . . . वाचुन भेटल्यासारखं वाटलं . . पण फोटो दिसत नाहियेत रे . . . या उपक्रमासाठी सकाळ रेडिओ मिरची हे माध्यम प्रायोजक आहेत मिपाची परवानगी असल्यास सकाळ मध्ये येणारी परिक्षणे बातम्या एका लेखातुन आम्ही प्रकाशित करु . ज्यायोगे जे कोल्हापुरात नाहीत त्याना नाट्य महोत्सव कसा झाला ते समजेल धन्यवाद बर्‍याच जणांनी काही दिवसांपूर्वी प्रकाशित केलेल्या " उबुन्टू १० . ०४ " लेखाला भरभरून प्रतिसाद दिला काहींनी ते इन्स्टॉलसुद्धा . . . भारतात पैसे देऊन सगळे काही खरेदी करता येते याचे हे आणखी एक उदाहरण आहे बसपा आणी सपा चे खासदार अचानक कॉंग्रेस ला पाठींबा देतात म्हणजे सूर्य पश्चिमेकडून उगवणे होय . बहुमताच्या जोरावर भारतात सत्य दडपले जाते भारतातील संसदीय लोकशाहीत निवडून दिलेले खासदार किंवा आमदार स्वपक्ष आणी स्वस्वर्थाकरिता निवडून दिलेल्या लोकांच्या विश्वासाचा कसा अपमान केला जातो हे दिसते . " खोतसाहेब , माझी जिंदगी गेली याच कामात . हे फकस्त डॉ . रामाणी कडुन नाय तर हॉस्पिट्लमधी मी कान देऊन ऐकल ते हेच . " सावजी म्हणाला . योग्य माणसाने , योग्य माणसासाठी , योग्य ठिकाणी आणि ठराविक कालावादिसाठी केलेली स्तुती . एक आदर्श नागरिक अनिल भुरे बारामती पण , मग तो ट्रॅप पण नाहीये . आणि सोय / गैरसोय बद्दल बोलायचं तर धाग्याचं शीर्षक सर्व समावेशक नाही असं वाटतं . . . किमान ते शीर्षक चुकीचा समज करुन देतं असं म्हणू शकतो . आंतरराष्ट्रीय राजकारणात हयात घालवलेल्या आणि स्वतःला मुत्सद्दी म्हणविणाऱ्या शशी थरूर यांना अत्यंत नामुष्कीच्या वातावरणात आपल्या मंत्रिपदाचा राजीनामा द्यावा लागला आहे . अगदी कालपरवापर्यंत " आपण काही चुकीचे केलेले नाही , त्यामुळे राजीनामा देण्याचा प्रश्र्नच नाही ' असे म्हणणाऱ्या थरूर यांना कॉंग्रेसच्या कोअर कमिटीमध्ये आपल्याविरुद्ध तापलेल्या वातावरणाची चाहूल लागल्याने त्यांनी पदाचा राजीनामा देऊन या वादातून कायमचे मोकळे होण्याचा मार्ग पत्करला आहे . संयुक्त राष्ट्रसंघासारख्या आंतरराष्ट्रीय संस्थेमध्ये काम केलेल्या थरूर यांना भारतीय राजकारणाची नस कधी सापडलीच नाही . सदैव आपल्या आगाऊ वक्तव्यांमुळे ते वादाच्या भोवऱ्यात अडकत आले . कॉंग्रेसने काटकसरीचा आग्रह धरला , तेव्हा आपल्याला आम जनतेप्रमाणे " कॅटल क्लास ' मधून प्रवास करणे जमणार नाही म्हणणारे , सरकारने अमेरिकेच्या व्हिसाविषयक नियमांमध्ये बदल करण्याचा निर्णय घेतला , तेव्हा त्याविरोधात जाहीर मतप्रदर्शन करणारे असे थरूर सरकारला परवडणार नव्हतेच . कोची आयपीएल संघाच्या मालकीचा वाद उफाळून आला आणि थरूर ज्या उद्दामपणे त्याला सामोरे गेले , त्यामुळे अवघ्या देशाचा विरोध त्यांनी ओढवून घेतला . संसदेत त्यांच्याविरुद्ध विरोधी सदस्य ज्या आक्रमक प्रकारे उभे ठाकले त्यावरून थरूर यांच्याविरुद्ध वातावरण किती तापले होते , त्याचा अंदाज येतो . त्यांना संसदेत निवेदनही करू दिले गेले नाही . केंद्रीय मंत्रिपदाची एक शान असते , एक आब असतो , एक प्रतिष्ठा असते , याचे भान थरूर यांना नव्हते . त्यामुळे स्वतःचे निर्दोषत्व सिद्ध करण्यापेक्षा त्यांचा भर " आपले कोण काय वाकडे करू शकते ' यावर होता . ललित मोदींच्या संदर्भात त्यांनी केलेले शब्दप्रयोग , त्यांची " गुन्हा सिद्ध झालेला अमली पदार्थ तस्कर ' म्हणून केलेली संभावना थरूर यांच्या अपरिपक्वपणाचेच दर्शन घडवीत होते . ललित मोदी यांनी आयपीएल हा आपला खासगी कंपू बनवला आहे हा थरूर यांचा आरोपही काही खोटा नव्हता . मोदी हेही काही धुतल्या तांदळासारखे स्वच्छ नाहीत . परंतु मोदी दोषी आहेत याचा अर्थ आपण निर्दोष आहोत असा होत नाही हे थरूर विसरले . करण थापर यांनी फफारुख अब्दुल्लांची टीव्हीवर मुलाखत घेतली तेव्हा अब्दुल्लांनी थरूर यांच्या जागी आपण असतो , तर आपण राजीनामा दिला असता असे सांगून टाकले . ही मुलाखत पाहून पारा चढलेल्या थरूर यांनी थापर यांना एसएमएसवर शिवी हासडली होती . म्हणजे स्वतःला उच्चभ्रू , सुसंस्कृत , जग पाहिलेला त्यांच्यासारखा माणूस जेव्हा सामान्यांच्या पातळीवर येऊन गुद्दागुद्दीची भाषा बोलायला लागतो , तेव्हा त्याचे खरे रूप उघडे पडलेले असते . मुळात भारतीय राजकारणात असे उपरे आलेले लोक इतरांना कधी आपले वाटतच नाहीत . आपण राजकारणात हयात घालवली आहे आणि हे कोण कानामागून येऊन तिखट झाले आहेत , अशी त्यांच्याविषयीची भावना त्यांच्या पक्षांतर्गत सहकाऱ्यांमध्येही दिसून येते . थरूर हे त्या पूर्वग्रहासही बळी पडले होतेच . त्यात त्यांनी स्वतःहून वाद ओढवून घेऊन आपली कबर खोदली . सुनंदा पुष्करसारख्या व्यक्तीवर केवळ केंद्रीय मंत्र्याची नवी प्रियतमा म्हणून जी मेहेरबानी केली गेली , त्यातून केवळ थरूर यांचीच जनमानसातील प्रतिमा ढासळली असे नाही , तर केंद्रातील कॉंग्रेसप्रणित सरकारच्या दृष्टीनेही ती शरमेची बाब ठरली होती . सरकारची प्रतिमा एखादा मंत्री जेव्हा डागाळतो , तेव्हा तो स्वतःचे निर्दोषत्व सिद्ध करू शकत नसेल तर त्याला बाहेरची वाट दाखवणे हाच शेवटचा उपाय असतो . आम जनता , पत्रकार आणि राजकारणी या तिघांचाही रोष जेव्हा त्यांनी स्वतःवर ओढवून घेतला , तेव्हा अशा व्यक्तीची पंतप्रधान पाठराखण करतील हे संभवत नव्हते . तरीही डॉ . सिंग यांनी " राजकारणात चढउतार असतात ' असे सांगून या प्रकरणावर पडदा टाकण्याचा प्रयत्न करून पाहिला , परंतु तोवर जखम खूपच चिघळली होती . कोअर कमिटीच्या बैठकीत त्याचे तीव्र पडसाद उमटले आणि पंतप्रधानांनी पाठराखण करू नये असाच सूर व्यक्त झाला , तेव्हा राजीनामा हाच शेवटचा पर्याय होता . त्यानुसार थरूर यांची गच्छंती झाली आहे . मंत्रिपद ही केवळ मिरवण्याची चीज नाही . त्या पदाची काही नैतिक बंधने असतात याची जाणीव यानिमित्ताने जागी झाली तरी पुरे ! आपण , राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांचे यंदा जन्मशताब्दी वर्ष साजरे करीत आहोत . आपल्या काव्यातून महाराजांनी आपल्या भक्तांसह सर्वच देशवासीयांना मार्गदर्शन केले आहे . 1962 साली चिनी आक्रमणाच्या वेळी त्यांनी आपल्या काव्यातून सैनिकांमध्ये कशी वीरश्री निर्माण केली होती ते काव्य आजही कसे लागू पडत आहे , याची आठवण करून देण्याचा हा प्रयत्न . भविष्यसूचक उद्‌गार काढणाऱ्या व्यक्तींनाच आपण संत - महापुरुष मानतो . याला राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज अपवाद नाहीत . असे म्हणण्याचे कारण म्हणजे , दहशतवादाने आज देशात जी परिस्थिती निर्माण झाली आहे , तशीच 1962 साली चीनने भारतावर आक्रमण केले तेव्हा निर्माण झाली होती . त्या बिकट प्रसंगी संत तुकडोजी महाराजांनी , गावोगावी होणारे आपले भजन - प्रवचनांचे कार्यक्रम स्थगित करून प्रत्यक्ष रणभूमीवर धाव घेऊन सैनिकांमध्ये चैतन्य निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला होता . या दौऱ्यात खुद्द तत्कालीन संरक्षणमंत्रीही राष्ट्रसंतांबरोबर होते , हे विशेष ! मुंबईत ज्याप्रमाणे आधुनिक शस्त्रसज्ज दहशतवाद्यांशी महाराष्ट्र पोलिस जुनाट - कालबाह्य झालेल्या " 303 ' बंदुकीने लढले , त्याच बंदुकीच्या साह्याने 1962 साली भारतीय सैनिक " मरू ' किंवा " मारू ' या ईर्षेने तळहातावर शिर घेऊन चिनी सैनिकांशी लढत होते . भारताच्या या शूरवीरांचे मनोबल उंचावण्यासाठी तसेच त्यांना स्वकर्तव्याची जाणीव देऊन प्रतीकारार्थ सज्ज राहण्यासाठी आपल्या 15 दिवसांच्या दौऱ्यात तुकडोजी महाराजांनी , सैनिकांसमोर वीरश्री निर्माण करणाऱ्या नुसत्या रचनाच सादर केल्या असे नाही , तर ते स्वत : सैनिक अधिकाऱ्यांना प्रत्यक्ष भेटले आणि तेथील युद्धजन्य परिस्थितीचा अनुभव घेतला . त्या वेळी आपल्या काव्यातून राष्ट्रसंत गरजले होते - " " तैयार हुआ है हिंद तुम्हारे साथ आओ चीनीओ मैदानमे , देखो हिंद के हाथ ' ' एवढेच नाही , तर रणभूमीवरील विविध ठिकाणी चिनी आक्रमणाविरोधात वातावरण निर्माण करण्यासाठी या जवानांना उद्देशून तुकडोजी महाराज उद्‌गारले होते - " " अग्नि भडकला युद्धाचा अन्‌ तू आळशी होऊनी बसे तरुण असोनि रक्त उसळे नौजवान तुज म्हणो कसे ? हिंदभूच्या लेकरांनो स्वस्थ का बसता असे ? भारताचे ग्रहण हे नेत्री तुम्हा बघवे कसे ? ' ' " " राष्ट्र जागवा - राष्ट्र जागवा . . . जागृत व्हा . . . तरुणांनो वीर वृत्तीचा दिवा उजळण्या - जागृत व्हा तरुणांनो ' ' असे म्हणत राष्ट्रसंतांनी त्या वेळी जवानांमध्ये नवचैतन्य निर्माण केले होते . गत 20 वर्षांपासून भारत दहशतवादरूपी राक्षसाचा सामना करीत आहे या राक्षसाने देशात आपले पाय चांगलेच रोवले असून , 26 नोव्हेंबर , 08 रोजी तर मुंबईत त्याने परमोच्च बिंदू गाठत प्रशासनासह देशवासीयांना हादरवले आहे . त्याला घाबरता धैर्याने तोंड देण्यासाठी देशासह जगातील मानव जातीने सर्व बंधने तोडून एकत्र येणे कसे आवश्यक आहे , याचेच मार्गदर्शन प्रेरणा देण्याचे काम राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांचे हे काव्य आजही करीत आहे . माझा भाऊ ७वीच्या स्कॉलरशिप मध्ये उत्तम गुणांनी चांगल्या ८व्या क्रमांकाने पास झाला . यथावकाशाने मी पण त्याच्या पावलावर पाउल ठेवून १०व्या नंबरात पास झालो . सरांना नमस्कार करायला गेल्यावर सर नेहमीप्रमाणे म्हणाले " यशस्वी भव : " ' द्रव्य ' , ' माध्यम ' आदि संज्ञांचे सूक्ष्म विश्लेषण करून मांडणी करण्याची पद्धतीच नृत्याच्या खास वेगळेपणाची जाण ठेवून त्यांनी वापरली आहे . ' नृत्य ' म्हणजे काय आणि काय नाही याची जाणीव वाचकाला या लेखातून मिळते . परंतु त्याकरताही हिंदुस्थानी रागसंगीताची थोडीफार जाण असायला हवी असे मला वाटते आणि ती जाण मला सिलासच्या वादनात दिसते . तुम्हाला हे सगळे वेडेपणाचे वाटत असेल काय म्हणायचेय नक्की मला कळत नसेल खरे पाहता हा पुरस्कार रा्ष्ट्राध्यक्ष प्रतिभाताई पाटील यांच्या हस्ते देऊन त्याचा सन्मान वाढवायला पाहिजे होता . पण सरकारच्या अकलेच्या दिवाळखोरीचे काय वर्णन करावे . त्या महान गायहाची आणि त्या महान पुरस्काराची तरी लाज ठेवायला पाहिजे होती , त्यांना काय लायकी आहे की नाही ? सर्वसामान्य दर्जाचा सचिव एवढा मोठा मानाचा पुरस्कार देतो , म्हण्जे त्या महान गायकावा , पर्यायाने महाराष्ट्राचा अपमान झालेला आहे . महाराष्ट्रातील सर्व वर्तमानपत्रात अग्रलेख आले पाहिजेत , आमदा खासदार जनतेने आवाज उठवला पाहिजे . राष्ट्रपतीभवनातून राजशिष्टाचाराचे कारण पुढे करण्यात आले . हे काय कारण झाले . बोरिवलीतील विपश्यना पॅगोडाचे उद्‍घाटन करण्यास , पुण्यातील रुग्णालयाच्या उद्‌घाटनाला त्या जाऊ शकतात , तेव्हा राजशिष्टाचार आडवा येत नाही काय ? भारतातील बारापैकी पाच ज्योतिर्लिंगे महाराष्ट्रात आहेत , आणि त्यांपैकी एक पुणे जिल्ह्यातील आंबेगाव तालुक्यात भीमाशंकर येथे आहे . निसर्गरम्य जंगलात , सह्याद्रीच्या कुशीत वसलेल्या या मंदिरातील श्री शंकराचे दर्शन घेण्यासाठी संपूर्ण भारतातून लाखो भाविक येतात . येथील जंगल ( अभयारण्य ) , नागफणी कडा प्रसिद्ध असून येथूनच पुणे जिल्ह्यातील सर्वांत मोठ्या नदीचा - भीमा नदीचा - उगम होतो . न्यूयॉर्क - भारताच्या सानिया मिर्झा हिने सोमवारपासून सुरू होणाऱ्या अमेरिकन खुल्या टेनिस ग्रॅंड स्लॅम स्पर्धेच्या मुख्य फेरीत प्रवेश मिळविला . सानियाने शनिवारी झालेल्या पात्रता फेरीच्या अखेरच्या फेरीत कोलंबियाच्या कॅटलिना कॅस्टानो हिच्यावर 6 - 1 , 1 - 6 , 6 - 3 अशी मात केली . ही लढत 1 तास 48 मिनिटे चालली होती . पहिल्या सेटमध्ये आघाडी घेताना सानियाने पहिल्या सेटमध्ये वेगवान खेळ करताना कॅटलिना हिला डोके वर काढण्याची संधीच दिली नाही . मात्र , दुसऱ्या सेटमध्ये चित्र बरोबर विरुद्ध होते . कॅटलिना हिने सानियाला निष्प्रभ करताना दुसरा सेट जिंकून बरोबरी साधली . निर्णायक सेटमध्ये कॅटलिनाने सानियाला कडवी झुंज दिली . मात्र , सानियाने चार ब्रेक पॉइंट वाचवताना दोनवेळा तिची सर्व्हिस भेदत आघाडी घेऊन विजय मिळविला . ग्रॅंड स्लॅम टेनिस स्पर्धेत सर्वप्रथम सानियाने 2005 मध्ये ऑस्ट्रेलियन टेनिस स्पर्धेत सहभाग घेतला होता . त्यानंतर प्रथमच सानियाला ग्रॅंड स्लॅम टेनिस स्पर्धेच्या मुख्य फेरीत खेळण्यासाठी पात्रता फेरीत खेळावे लागले . 2005 मध्येच अमेरिकन टेनिस स्पर्धेच्या उपउपांत्यपूर्व फेरीपर्यंत तिने मजल मारली होती . ग्रॅंड स्लॅम टेनिस स्पर्धेत एकेरीच्या कारकिर्दीतली तिची ही सर्वोत्तम कामगिरी ठरली होती . मात्र , त्यानंतर दुखापती आणि फॉर्म हरवून बसल्यामुळे सानियाची क्रमवारीत घसरण झाली . सध्या सानिया 160व्या स्थानावर आहे . पुरुषांमध्ये भारताच्या सोमदेव देववर्मन याला हंगामातील या अखेरच्या स्पर्धेसाठी थेट प्रवेश मिळाला आहे . सोमदेवची गाठ अँडरसनशी सोमदेव पहिल्या फेरीत दक्षिण आफ्रिकेच्या केविन अँडरसन याच्याशी खेळेल . सोमदेव क्रमवारीत पहिल्या शंभरात असला , तरी केविन त्याच्यापेक्षा 22 स्थानांनी वरचढ आहे . तो 77 व्या स्थानावर आहे . याच महिन्यात झालेल्या टोरॅंटो मास्टर्स टेनिस स्पर्धेत अँडरसनने जागतिक क्रमवारीत 21 व्या स्थानावर असणाऱ्या सॅम क्‍युरे याला पराभूत केले होते . मात्र , उपउपांत्यपूर्व फेरीत त्याला रॅफेल नदालकडून पराभव पत्करावा लागला होता . सोमदव याच स्पर्धेत पात्रता फेरीतून मुख्य फेरीत आला होता . मात्र , पहिल्याच फेरीत त्याला गेल मोंफिल्सकडून पराभव पत्करावा लागला . यांच्यामधील विजेता दुसऱ्या फेरीत अमेरिकेचा टीम स्मिझेक आणि ब्राझीलचा थॉमस बेलुची यांच्यातील विजेत्याशी खेळेल . ' ' हमने आप सब की कल शाम बहुत राह देखी डिनर के लिए . . . ' ' मिसेस देवडा सांगत होत्या , ' ' लेकिन आप लोग तो आये नही , ना कुछ खबर . . . . तो मैने देवडा साब को बोला भी . . . . आप ने जरूर कुलकर्णी साब को डिनर के लिए ठीक से इन्व्हाईट नही किया होगा . . . . शायद बुरा मान गए वह . . . . ' ' हे जे आपण करणार आहे ते सर्व खासदार निधीतून , तेव्हा कोणाच्याही बापाचे काही जाणार नाही , तेव्हा कोणीही माज करायचा नाही . जे जसं मिळेल तसं गोड मानून घ्यायाचं काय ! काही अंशी सहमत . तरिही मुद्दा धर्म हा होता , पैसे हे अधिक पैसे कामाविण्यासाठीच दिले होते ( व्यापारी वर्गाशी संबंध सुधारण्यासाठी वगैरे ) पण धार्मिक मने दुखावली गेली म्हणून निषेध केला गेला . लोकभाषा महत्वाची मानली म्हणून खेबुडकर लोकप्रिय झाले . अर्थात कोल्हापूरच्या पाण्याचा ही एक खास गुण आहे . तिथे कन्नड , कोंकणी आणि राकट मावळ्यांची मराठी ही जोमाने रुजली आहे . तिथल्या मराठीवर एक वेगळाच संस्कार आहे . खेबूडकरांची नागर आणि ग्रामीण मराठीवर जबरदस्त पकड आहे . त्यांच्या गीतात भाव सौदर्य आणि नादमयता यांचा सुरेख मिलाप असतो . खटल्याच्या कामकाजामध्ये सरकारतर्फे सर्व साक्षीपुरावा पद्धतशीर मांडला गेला . सरकारी वकिलानी सर्व घटनाक्रम खुलासेवार वर्णन केला . आरोपी खिडकीतून आला . त्यावेळी जिचा मृत्यु झाला ती मुलगी , नेहा , घरात एकटीच टी . व्ही . पहात बसलेली होती . आरोपीने नेहाचा गळा दाबला , नेहाने त्याला जोरात ढकलले , आरोपी कॉफी टेबलवर धडकला , त्याची काच फुटून त्याला जखम झाली , त्याचे रक्त तेथे सापडले आहे , आरोपीची नेहाची पुन्हा झटापट झाली . नेहाने आरोपीच्या हाताला चावा घेतला , मग रागाने आरोपीने नेहाला गोळ्या घातल्या घरात दरोडा घालून आरोपी फरार झाला . नेहाचे आईबाप घरी आले तेव्हा नेहा जिवंत पण बेशुद्ध होती . डॉक्टर तिला वाचवू शकले नाहीत . नेहाचे हृदयदान नेत्रदान करण्यात आले . दरोड्यातील ऐवज आरोपीपाशी मिळाला आहे . फॉरेन्सिक रिपोर्ट इतर परिस्थितिजन्य पुरावा सादर केलेला आहे . हे सर्व ठीक होते पण नेहा शुद्धीवर आलीच नव्हती पोलीसांना तिचा जबाब मिळालेला नव्हता मग या सर्व घटनाक्रमाचा प्रत्यक्षदर्शी साक्षीदार कोण होता हे वर्णन कशाच्या आधारावर केले ? तेव्हा स्पष्ट झाले की हे वर्णन मानसीने पोलिसाना दिले होते . मानसी स्वत : घटनास्थळी कधीच नसल्यामुळे तिला प्रत्यक्षदर्शी साक्षीदार कसे मानावे ? आरोपीच्या वकिलानी अर्थातच याला जोरदार आक्षेप घेतला . नेहाच्या हृदयाबरोबर घटनेची पूर्ण खुलासेवार स्मृतीही मानसीकडे आली आहे हे त्याना अजिबात मान्य नव्हते . स्मृति ही मेंदूत असते , हृदयाचा त्याच्याशी काय संबंध असा त्यांचा रास्त दावा होता . बरे , ज्या व्यक्तीला नेहाचे नेत्र दान केले होते त्या व्यक्तीकडे घटनेची स्मृति गेलेली नव्हती ! सरकारतर्फे डॉ . भावे यानी सांगितले की , स्मृति ही जरी मुख्यत्वे मेंदूमध्ये असते तरी शरीराच्या इतर पेशींमध्येही ती वास करू शकते अपवादात्मक परिस्थितीत ती स्पष्ट खुलासेवारहि असू शकते . या केसमध्येही घटनेची सर्व स्मृति नेहाच्या हृदयाबरोबर मानसीकडे आली आहे . याबाबत अमेरिकेतील डॉक्टर ड्यून यांच्याशी त्यानी केलेला पत्रव्यवहार त्यानी दिलेले निर्वाळे कोर्टाला सादर करण्यात आले . आरोपीच्या वकिलानी असाहि मुद्दा मांडला की हृदयरोपणाबरोबर दात्याच्या जीवनातील बर्‍यावाईट स्मृति हृदय बसवलेल्या व्यक्तीकडे जातात असे मान्य करावयाचे म्हटले तर त्याचे दुष्परिणाम होतील , लोक हृदयरोपण करून घ्यायलाच तयार होणार नाहीत ! समाज एका उपयुक्त शस्त्रक्रियेला विन्मुख होईल ! मानसीने आरोपीचे घटनेचे केलेले खुलासेवार वर्णन पोलिसाना आरोपीला पकडण्यास उपयुक्त ठरले होते हे उघडच होते पण त्याला प्रत्यक्षदर्शी व्यक्तीने केलेल्या वर्णनासमान मानता येईल काय हा न्यायाधीशांपुढे प्रश्न होता . मात्र न्यायाधीशानी या प्रश्नाला बगल देऊन पुरेसा विश्वसनीय असा circumstancial evidence दाखल झालेला आहे आरोपीचा गुन्हा शाबीत झाला आहे असे मानण्यास तो पुरेसा आहे तसेच तो विचारात घेतला असतां आरोपी्ला निरपराध ठरवणे शक्य नाही असा निष्कर्ष काढून आरोपीला आजन्म कारावासाची शिक्षा दिली . नेहाच्या आईवडिलाना अखेर आपल्या मुलीला न्याय मिळाला याचे समाधान मिळाले . मानसीला होणारा त्रासहि यानंतर बंद झाला . ऍडव्होकेट ठाकूर यांची कथा थोडीफार काटछाट करून आपल्यासमोर ठेवली ती येथे संपली . त्यानी कथेअखेर केलेला खुलासा शब्दश : असा - संक्षिप्त कथेमध्ये मी डॉ . ड्यून यांचे मत विवेचन विस्ताराने दिलेले नाही . हृदयरोपण हा तसा अर्वाचीन प्रकार आहे हृदयाबरोबर मूळ व्यक्तीच्य़ा काही स्मृति , सवयी , खास कलाकौशल्ये नवीन शरीराला मिळतात काय हा सध्यातरी कुतूहलाचा , वादाचा संशोधनाचा विषय आहे . असे संशोधन चालू आहे असे माझ्या इतरत्र वाचनात आले आहे . सर्वव्यापिनमीशानं रुद्रं वै विश्वरूपिणम् | एवं ध्यात्वा द्विजः स्म्यक ततो यजनमारभेत् | | मिपावर संस्कृत . . हम्म त्या लावण्यादेवी कुठे आहेत ? ढकलपत्रातून ही माहिती मिळाली होती . बघू . बाकी हिंदी गाण्यांमध्ये हल्ली बरेच पंजाबी आणि उर्दू शब्द असतात . आणि ही गाणी आम्ही कधीही म्हणतो . मग या पण भाषा म्हणून लिहाव्यात का ? सजवलेल्या घोडागाडीतून बिअरची पिंपे वाजतगाजत मिरवणूकीतून आणली जातात . मिरवणूकी मध्ये पारंपरिक बायरीश कपडे घालून लोक नाचत , गात असतात . चलनात असलेल्या पाच रुपयांच्या नोटाही अर्थात कायदेशीर चलन म्हणून वापरात राहतील , असे रिर्झव्ह बँकेकडून स्पष्ट करण्यात आले आहे . या दोन्ही प्रकारची विधाने दोन्ही बाजूंनी अर्थशून्य आहेत . प्रकार २चे वाद सामान्यांचा तिरस्कार करणारे आहेत . हे लेखाचे सूत्र आहे . भिन्न रुचीचा आदर करून बोंबील मुद्दामून आवडून / नावडून घेण्याबद्दल माझा लेख नाही . अचानक गुणवत्तायादी बंद झाली याचे आश्चर्य वाटत होते . मुद्दे विचार करण्यासारखे आहेत . उत्सुकता वाढल्याने विचारतोय , तो राजहंसाबरोबर काढलेला फोटो दिलाय तेच का ते ? आयुष्यातील सर्वात गुलाबी , सर्वात सोनेरी आणि सर्वात आनंददायी सकाळ अनुभवत दोघेही काही मिनिटातच देवटाक्यापाशी पोचले . . श्री . प्रसाद शिरगावकर हे मराठी वेब - साईट डॉट कॉमचे संस्थापक असून , मराठीमध्ये नवनवीन दर्जेदार अत्याधुनिक संकेतस्थळे निर्माण करण्यासाठी कार्यरत आहेत . गेल्या महिन्यातील सभेत त्यांनी " मराठी ब्लॉग / वेब - साईट कशा तयार करायच्या " , याविषयी मार्गदर्शन केले . याचाच पुढील भाग म्हणुन हे सत्र आयोजीत केले आहे . ( सांगू की नको कळेना , पण अशा कात्रीत सापडली की सांगून टाकवंसं वाटतं . . सचिन सारखा फलंदाज या जगात पुन्हा येणे कठीणच नाही तर शिवाय अशक्य आहे . १९५९ साल . बरोब्बर पन्नास वर्षांपूर्वीची एक दुपार . न्यूयॉर्क मधील एका स्टुडिओत एक सुरांचा अवलिया त्याच्या सहा साथीदारांसहित आला . ती पूर्ण दुपार आणि संध्याकाळ त्यांनी एक अजरामर कलाकृती घडवण्यात घालवली . निमित्त होते ' काइंड ऑफ ब्लु ' ह्या आजच्या घडीला जगातील सगळ्यात प्रसिद्ध जॅझ अल्बमची निर्मिती . आणि हा अवलिया म्हणजे ' माइल्स डेव्हिस ' नावाचा संगीतकार . जॅझ संगीताच्या जगभरातील कुणाही दिवाण्याच्या संग्रहात हा एक अल्बम असलाच पाहिजे अशी ही अमर कलाकृती . अमेरिकन किंवा पाश्चात्य संगीत म्हटलं की आपल्या समोर पहिल्यांदा येते ते रॉक आणि पॉप संगीत पण त्याचबरोबर १९ व्या शतकाच्या सुरुवातीला अमेरिकेच्या मातीत जन्माला आलेला एक आगळा वेगळा संगीताचा आविष्कार आणि तो म्हणजे ' जॅझ ' . अफ्रिकन आणि युरोपियन अश्या दोन्ही प्रदेशातल्या संगीतातून प्रेरणा घेऊन त्यांचा अनोखा मिलाफ जॅझमध्ये करण्यात आला . गांजलेल्या , पिचलेल्या , शोषितांच्या वेदनेला वाट करून देण्यासाठी पाझरलेले सूर म्हणजे ' जॅझ ' . गुलामगिरीच्या पाशात अडकलेले हजारो कृष्णवर्णीय जॅझच्या सुरात न्हाऊन निघाले . वेदनेतून झालेला कलेचा आविष्कार हा नेहमीच अतिशय सच्चा असतो व्यावसायिकतेची लागण त्याला झालेली नसते . आणि अगदी हेच दिसून येते जॅझच्या सुरांमधून . काही आठवड्यांपूर्वीच्या न्यूजवीकमध्ये एक फार छान लेख आला होता त्यातला लेखक म्हणतो की , माइल्स डेव्हीसचे सूर म्हणजे , " अनविलिंग टू काँप्रमाइज हिज आर्ट टू प्लीज ऑर अपीज . " कुणाचीही खुशमस्करी करण्यासाठी अथवा समजूत काढण्यासाठी हे सूर नकार देतात . कारण हे संगीत म्हणजे थेट त्याच्या भावनेचा आविष्कार आहे . आणि त्यामुळेच अजूनही हे सांगितं टिकून राहिले आहे . आजच्या घडीलाही ह्या अल्बमच्या आठवड्याला ५००० प्रती खपतात हा त्याचा पुरावा . जॅझ म्हणजे नुसते सूर . शब्दांच्या पालीकडले . शब्द नसले तरी गूढ काव्य सादर करणारे सूर . माईल्स डेव्हिसच्या ह्या अल्बमने तिथेच सगळ्यांना भुरळ घातली . अगदी राष्ट्राश्यक्ष ओबामा देखिल त्यांचा आयपॉड वरती माइल्स डेव्हीसचे काइंड ऑफ ब्लू ऐकतात असे अभिमानाने सांगतात . बिल कॉस्बी नावाचा विनोदवीर तर आठवण सांगतो की त्याच्या कॉलेज जीवनात त्याला साथ केली ह्या सुरांनीच . सकाळ झाली की पहिले काम म्हणजे काइंड ऑफ ब्लु मधील त्याचे आवडते गाणे सुरू करणे आणि त्याच्या तालावर प्रत्येक दिवसाची सुरुवात करून अख्खे कॉलेज जीवन काढले . जॅझची ओळख मलाही नुकतीच झाली . जे काय कानावर पडले ते खूप आवडले . पुन्हा पुन्हा ऐकले तेव्हा अजून आवडले . आणि त्यातुनच इतक्या सुंदर संगीतप्रकारा विषयी इतरांनाही सांगावे म्हणून हा लेख लिहावासा वाटला . इथे ऐका काईंड ऑफ ब्लु मधील मला सगळ्यात आवडलेले गाणे : " सो व्हॉट " शशिकांत काका तुमच्या चिकाटीचे खूप आश्चर्य वाटते . नाडी वगैरे बाकी असो . तुमच्या कडून ही गोष्ट मात्र घेण्यासारखी आहे हॅट्स ऑफ्फ टु युवर चिकाटी . . . . " कायम स्वरुपी आर्थिक उत्पन्नाचा स्त्रोत निर्माण करुन मगच त्या संस्थेची उभारणी केली तर चांगले होणार नाही का ? " संस्थेचे कार्य पाहुनच लोक आर्थिक पाठबळ देणार ना ? सुरुवातीला काही समानधर्मी एकत्र येउन आर्थिक पाया रचतील , पण खोलात जाउ तसे ते तोकडे वाटणारच् . . . आणि यात गैर ते काय ? चतुरंगाच्या नव्या नोकरीमुळे आम्ही दोघे पुण्याचे घर बंद करून सामानसुमान बांधून हैद्राबादला जाण्यासाठी सज्ज झालो होतो . हैद्राबादला पाऊस कमी उन्हाळा खूप , त्याबद्दलचे अनुभव किस्से नातेवाईकांनी उत्साहाने कानावर घातले होते . तिथे गेल्यावर मामेसासर्‍यांनी त्यांच्या माहितीतली आजूबाजूची घरे दाखवली . एका एजंटकडेही जाऊन आलो . एकतर बरीचशी घरे म्हणजे छोटे मोठे बंगलेवजा होती , आम्हाला ती फार मोठी वाटायची . जी अपार्टमेंट्स पसंत पडायची त्यांचे भाडे जास्त किंवा ऑफिसपासून बरेच लांब ! २६ जूनला नवी नोकरी सुरू झाल्यावर आमच्या घरशोधणीला जरा ब्रेक लागला . दरम्यान सिंकंदराबादमध्ये राहणार्‍या माझ्या आतेभावाला फोन केला . त्याने उत्साहाने आमंत्रण दिले घर मिळेपर्यंत इथेच येउन रहा असेही आग्रहाने बजावले . झाले . . . . . . बॅगा उचलून त्याच्याकडे रहायला गेलो . त्याने त्याच्या ऑफिसात चौकशी केली असता श्री . कृपेश्वर काकांचे घर भाड्याने द्यायचे आहे असे समजले . संध्याकाळी नवरा आल्यावर घर बघायला गेलो . आतेभावाच्या घरापासून जेमतेम अर्धा किलोमीटरवर असलेले घर . . . . . . . . घर कसले चार भल्यामोठ्या खोल्या आजूबाजूला मोठी बाग असलेला बंगलाच होता तो ! कमी उंचीच्या जोत्यावर असलेल्या घरात मोठा व्हरांडा , नंतर पंधरा बाय वीस फूटांची हवेशीर लिव्हिंगरूम , त्यानंतर स्वयंपाकघर असे एका ओळीत , तर डाव्याबाजूला दोन मोठ्या बेडरूम्स ! मागच्या दारी मोलकरणीसाठी कामाची जागा ! घराबाहेरून वर गच्चीवर जाण्यासाठी जिना , तर दुसर्‍याबाजूला कार पार्क करण्यासाठी जागा होती . गच्चीवरच्या मोठ्या टाकीने पाण्याचा प्रश्न सोडवण्यात आला होता . नव्या शहरात आता किती शोधायचे ? जवळच घर घेण्याचा वहिनीचा आग्रह कृपेश्वरकाकांच्या ' नसलेल्या ' अटींकडे बघून ' हो ' म्हणून टाकले . जिथे हल्दिराम भुजियावाला , चितळे बंधु यांच्या शाखा शहराशहरात आणि विदेशात देखील प्रसिद्धी मिळवतात तिथे धारवाडचा पेढा , बेळगावचा कुंदा आणि चन्नपटनाची खेळणी आपला विस्तात का वाढवत नाही म्हणून खंतही वाटते आणि ती वाटता वाटता असेही वाटते की खूप बाजारीकरण झाले की त्या गोष्टीचे महत्त्व पुर्वीइतके राहत नाही . या आयोगाच्या विरोधात महाराष्ट्रभर असंतोषाचा डोंब उसळला . नेहरूनी त्यामुळे सौराष्ट्रासह गुजरात , विदर्भासह महाराष्ट्र स्वतंत्र मुंबई अशा त्रिराज्य योजना जाहीर केली . त्रिराज्य योजनेत महाराष्ट्रापासून मुंबई तोडण्यामुळे अन्यायाची भावना मराठीजनांत पसरली संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीने पेट घेतला . ' मुंबईसह संयुक्त महाराष्ट्र झालाच पाहिजे ' हे या आंदोलनाचे घोषवाक्य बनलं . महाराष्ट्रीय कॉंग्रेस नेत्यांनी केंद्रीय नेतृत्वासमोर गुडघे टेकले . यामुळे कॉंग्रेसनेते जनतेच्या नजरेतून उतरले . यशवंतराव चव्हाण यांच्यासारखे ज्येष्ठ नेत्याने तर नेहरु संयुक्त महाराष्ट्रात , मला नेहरु महत्त्वाचे वाटतात असे म्हटले . महाराष्ट्रातील कम्युनिस्ट , सोशालीस्ट प्रजासमाजवादी पक्षातील डावे पुढारी कॉंग्रेसेतरांनी संयुक्त महाराष्ट्राचा लढा हातात घेतला . सेनापती बापट , एस . एम . जोशी , आचार्य अत्रे , श्रीपाद डांगे , शाहीर अमर शेख , प्रबोधनकार ठाकरे हे चळवळीतील महत्त्वाचे नेते ठरले . एस . एम . जोशी , डांगे यांनी लढ्याचे नेतृत्व केले . अत्र्यांनी आपल्या ' मराठा ' या दैनिकात संयुक्त महाराष्ट्राचा जोरदार पुरस्कार केला तर विरोधकांवर बोचरी कठोर टीका केली . त्यांच्या भाषणातून संयुक्त महाराष्ट्राला विरोध करणा - याचा खरपूस समाचार घेतला . शाहिर शेख , शाहिर अण्णाभाऊ साठे , शाहिर गव्हाणकर ह्यांनी आपल्या कलाविष्काराने मराठी अस्मिता जागृत ठेवली . २० नोव्हेंबर १९५५ मोरारजी देसाई . का . पाटील या कॉंग्रेस नेत्यांनी चौपाटीवर सभा घेऊन प्रक्षोभक विधाने केली . पाटलांनी ' पाच हजार वर्षांनी सुध्दा मुंबई महाराष्ट्राला मिळणार नाही मोरारजींनी ' कॉंग्रेस जिवंत असेपर्यंत मुंबई महाराष्ट्राला मिळणार नाही , गुंडगिरीला योग्य जबाब मिळेल ' अशी मुक्ताफळं उधळली . लोकांनी संतापून सभा उधळली . २१ नोव्हेंबर १९५५ रोजी झालेल्या आंदोलनावेळेस पोलिसांनी केलेल्या गोळीबारामुळे १५ जणांना प्राण गमवावा लागला . जाने - फेब्रु १९५६ रोजी केंद्रशासित मुंबईची घोषणा केल्यानंतर लोक रस्त्यावर उतरली . हरताळ , सत्याग्रह मोर्चे सुरू झाली . मोरारजीच्या सरकारने सत्तेचा दुरुपयोग करून निष्ठूरपणे ८० लोकांना गोळीबारात मारले . संयुक्त महाराष्ट्रातील आंदोलनात एकूण १०५ जणांनी आपल्या प्राणाची आहुती दिली . त्यांच्या स्मरणार्थ मुंबईच्या फ्लोराफाउंटन भागात हुतात्मा स्मारक उभारले गेले . संयुक्त महाराष्ट्र समितीने दिल्ली येथे प्रचंड सत्याग्रह घडवून आणला . चळवळीच्या काळात जनतेच्या असंतोषामुळ , नेहरुंना महाराष्ट्रात सुरक्षारक्षकांसोबत फिरावे लागे त्यांचे स्वागत काळ्या झेंड्यांनी निषेधानेच होई . भारताचे अर्थमंत्री सी . डी देशमुखांनी महाराष्ट्रावरील होणा - या अन्यायाच्या निषेधार्थ आपला राजीनामा दिला . या राजीनाम्यामुळे चळवळीला अधिक बळ मिळाले . नोव्हेंबर १९५६ला केंद्राने सौराष्ट्र , गुजरात , मराठवाडा , विदर्भ मुंबई इलाख्यातील सर्व मराठी प्रदेश मिळून ( परंतू बेळगाव - कारवार वगळून ) विशाल द्विभाषिक स्थापले . परंतू या द्विभाषिकाचे महाराष्ट्र गुजरात येथेही कडाडून विरोध झाला . १९५७च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत समितीला भरघोस यश मिळाले . कॉंग्रेसचे नेतृत्व या सर्व प्रकारामुळे १९६२ ला होणा - या निवडणुकीला सामोरे जायचे असल्यामुळे संयुक्त महाराष्ट्राला अनुकूल झाले . इंदिरा गांधींनी यांनी नेहरुंचे मन वळवले . द्विभाषिकची विभागणी करताना महाराष्ट्र राज्याला गुजरात राज्याला १० कोटी द्यायचे पुढील वर्षात ती रक्कम कमी करत आणायची अशी अट मान्य झाली . तसेच मुंबईचा विकास उभारणी गुजराती भांडवलदारांनी केली असा दावा गुजराती भाषिक करत होते त्याचं ' व्याज ' म्हणून एकूण ५० कोटी देऊनच मुंबई महाराष्ट्राला मिळाली . मुंबईसह संयुक्त महाराष्ट्र स्थापन झाला तरी त्यात बेळगाव , कारवार , निपाणी , बिदर डांगचा समावेश झाला नाही . बेळगावबाबतचा महाराष्ट्र - कर्नाटक सीमाप्रश्न आजही चालू आहे . नेहरुंना राज्याला हव असलेले ' मुंबई ' नाव वगळून समितीने ' महाराष्ट्र ' असे नाव ठरवले राज्याची स्थापना कामगारदिनी म्हणजे मे रोजी केली गेली . महाराष्ट्रस्थापनेचा कलश पहिले मुख्यमंत्री यशवंतरावांच्या हस्ते आणला गेला . नव्या राज्याची मुंबई ही राजधानी नागपूर उपराजधानी निश्चित झाली . महताब था बाहों में जलवे थे निगाहों मे , हर सिंत चरागाँ था कल रात जहाँ मैं था , अच्छा तर ह्या कोवळ्या जिवाचा वापर केला गेला होता तर ह्यावेळी ! किती निरागस आणी सुकुमार सौंदर्य असावे ह्या जिवाचे पण आता मात्र एखाद्या उसाच्या चिप्पाडा सारखी अवस्था झाली होती . महाराजांची संघटन भूक बकासुराहूनही मोठी होती . ते माणसं मिळवीत होते . त्यामुळे मुलुख आणि गडकोट आपोआपच मिळत होते . या बाबतीत महाराजांच्या पाठीशी उभी होती त्यांची आई , जिजाऊसाहेब , तिचं प्रेम महाराजांवर जेवढं होतं , तेवढंच साऱ्या मराठ्यांवर होतं . अपार , कितीतरी उदाहरणं आहेत . जिजाऊसाहेबांचं आईपण जुन्या कागदपत्रांत सापडतं . पण त्यातल्या दोन ओळींच्या मधल्या कोऱ्या जागेत बिन शब्दांनी लिहिलेलं अधिक सापडते . ते वाचण्यासाठी पर्ल बकच . मॅक्झिन गाकीर्चं आणि साने गुरुजींचं मायाळू मनच हवं . पायाळू माणसालाच जमिनीखाली लपलेलं पाणी सापडतं . या मायाळूंचंही तसंच होतं . मी पण अपोलो फार्मसीची B + ve ब्रांडची पाकिटं आणलीत . पण २दाच प्यायला कारण जाम कडू काढा लागतो . फायदे बरेच आहेत असं वाटतं पण चवीचं काय करायचं ? पुढे - तास माझ्या तोंडावर कडू चव राहिली होती . अशा कमिशन्स चा उपयोग सर्वसामान्य माणसाला सरकारी कामांमध्ये जळीस्थळी जी चिरीमिरी द्यावी लागते , आपल्याच हक्काला नाडले जावे लागते त्यासाठी जरी झाला तरी खूप आहे . वर डॉ . कैलास यांनी म्हटल्याप्रमाणे रेशनकार्डसारख्या गोष्टीत जरी तक्रार करता आली तरी बर्‍याचजणांना आपापली कामे मार्गी लावता येतील . यंत्रणा सुधारणे , उच्चपदस्थांवर कारवाई होणे वगैरेची आता अपेक्षाच नाही उरली ! डान्रावांच्या केसाला झिरो मशीन लावले की ते मशीन फेकुन द्यावे लागते कारण त्याची धारच जाते . आज भारत - ऑस्ट्रेलीयाचा " एफ - " कळ दाबत सतत ताजा होणारा धावफलक एकीकडे बघत असताना दुसरीकडे ज्यांना तो खेळ प्रत्यक्ष बघता येत होता त्यांचा विचार करत इनो घेणे चालू होते . भारतीय संघाचा खेळ बघताना सरासरी आता आटोक्यात आहे , तरी देखील काय होते या भितीने एकीकडे बोटे जुळवून बसलेलो ( फिंगर्स क्रॉस्ड ) तर दुसरीकडे मनातल्या मनात , " च्यायला यांना बरं बघायला मिळतं " असे म्हणत तीच बोटे मोडत होतो . . . . यांच्याविरूद्ध खेळण्यासाठी भारताकडे प्रमुख फलंदाज होते - गावसकर , मोहिंदर अमरनाथ , वेंगसरकर , संदीप पाटील आणि शास्त्री ( आणि कपिल ) . आधीच्या सीझन मधे विंडीज आणि पाकच्या तोफखान्याविरूद्ध त्यांच्याच देशात पाच शतके मारणारा आणि वर्ल्ड कप च्या उपांत्य अंतिम सामन्यात ' मॅन ऑफ मॅच ' असलेला मोहिंदर घरच्या मैदानावर आणखी चांगला खेळेल असे वाटले होते . पण मोहिंदरच्या बाबतीत हे एक अगम्य कोडे म्हणजे घरच्या मैदानांवर तो अजिबात ' चालला ' नाही . त्यामुळे फलंदाजी च्या बाबतीत गावसकर काय करेल यावर बरेच काही अवलंबून होते . > माणुस तेच चांगल्याप्रकारे मांडू शकतो जे तो स्वत : जगलाय . हे मात्र पटत नाही . फक्त स्वतः जगलेल्या गोष्टी प्रेझेंट केल्या तर बर्याच तोकड्या वाटतील . त्यात जगायच्या होत्या अशा गोष्टीही मिसळता यायला हव्यात . लंडन - आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समितीचे ( आयओसी ) अध्यक्ष जॅक्‍स रॉजी क्रिकेटप्रेमी असून , ऑलिंपिक क्रीडाप्रकार म्हणून क्रिकेटचा समावेश करण्यास ते उत्सुक आहेत . मात्र , ऑलिंपिकमध्ये क्रिकेट आल्यास त्याचे स्वरूप कसोटीचे नव्हे तर " इन्स्टंट ' असेल , असे त्यांनी सूचित केले . " लंडन इव्हिनिंग स्टॅंडर्ड ' ला त्यांनी यासंदर्भात मुलाखत दिली . त्यांनी सांगितले की , ऑलिंपिकमध्ये क्रिकेट घ्यावे म्हणून अर्ज करण्याबद्दल " आयसीसी ' ( आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद ) जूनअखेर निर्णय घेईल . आम्ही अर्जाचे स्वागतच करू . क्रिकेट हा महत्त्वाचा , तसेच लोकप्रिय क्रीडाप्रकार असून " टेलिव्हिजन ' च्या संदर्भातही या खेळाची ताकद मोठी आहे . महान परंपरा असलेला हा खेळ आहे , ज्यात बहुतांशवेळा तुम्ही तत्त्वांचे पालन करता . ' रॉजी 69 वर्षांचे आहेत . ते बेल्जियमकडून रग्बी खेळले आहेत . क्रिकेटचा मोठा चाहता असल्याचे त्यांनी आवर्जून सांगितले . क्रिकेट पाहण्याच्या छंदाविषयी ते म्हणाले , " " शक्‍य तेव्हा मी क्रिकेट पाहतो . कार्यालय किंवा घरात असल्यास आणि कसोटी किंवा वन - डे सुरू असल्यास मी टीव्ही लावून ठेवतो . माझे काम सुरू असते . साधना , काल मी सुभाष पालेकर नाव गूगल केले त्यात हा इतर बरेच दुवे मिळाले . त्यांची ' झीरो बजेट ' शेतीवर बरीच पुस्तके आहेत , व्याख्याने होत असतात , भरपूर माहिती आहे . तुम्हाला इतरांनाही कदाचित उपयोगी पडेल . http : / / palekarzerobudgetnaturalfarming . com / aboutme . html अगले दिन न्‍यायालयों द्वारा मामलों का सूचीकरण करने को अब बादसूची को मुद्रित करने में बहुत अधिक कम करने और वकीलों के बीच वितरित करने के बजाय आराम से इंटरनेट पर देखा जा सकता है इन बादसूचियों को विभिन्‍न पैटर्न में पुन : प्राप्‍त किया जा सकता है जैसाकि न्‍यायालयवार सूची , निर्णयवार सूची , बाद संख्‍यावार सूची या तो याचिका कर्ता के नाम या प्रतिवादी के नाम के जरिए सूची , अधिवक्रा वार सूची आदि इसके अतिरिक्‍त ये बाद सूची अब सामान्‍य न्‍यायालय घण्‍टों के तुरन्‍त बाद उपलब्‍ध होती हैं अनुवाद केल्यानेच मूळचे इंग्रजी नसलेले अनेक साहित्य इंग्रजीत आले आहे त्यांचा तथाकथित व्याभिचारी आस्वाद वाचकांनी घेतला आहे . अनुवादाला असे कमी लेखणे योग्य नाही . टिंबक्टूच्या पश्चिमेला ४०० मैल वाटाला आहे . तेथे त्याचे ज्या प्रकाराने त्याचे स्वागत करण्यात आले त्याने त्याचे या प्रदेशाबद्दलचे मत फारच वाईट झाले . स्थानिक सुलतान तर त्याच्याशी समोरासमोर बोलला सुध्दा नाही . मधे एक माणूस ठेवण्यात आला होता . ही पध्दतच आहे असे त्याला सांगण्यात आले पण इब्न बतूतला तो मोठा अपमान वाटला . त्यानंतर भोजनाचा कार्यक्रम झाला . दूध भाकरी , थोडे मध असा जेवणाचा थाट होता . इब्न बतूत ज्याने देशविदेशातील उत्कृष्ट अन्न चाखले होते त्याला तो अपमान पचवता आला नाही . " मग मात्र माझी खात्री पटली की या माणसांकडून काही चांगल्याची आपेक्षा करण्यात अर्थ नाही . " त्या देशात तो ५० दिवस राहिला . " पण मला तेथील सामान्य जनतेने चांगलेच वागवले . " ज्यांना माहीत नाही त्यांच्यासाठी थोडीशी माहीती : तीन ओळी असतात . तिसरी ओळ ही पहील्या दोन ओळींना पुढे नेणारी किंवा कमालीचा विरोधाभास असणारी आणि ती वाचल्यानंतरच खरा दोन ओळींच्या मागे दडलेला अर्थ उमगावा अशी असते . येथे मला डायरने इन्क्वायरी कमिशनला दिलेल्या उत्तराची आठवण येते . " व्हॉट ऍरेन्जमेंटस् डिड् यू मेक फॉर वूण्डेड् ? " या प्रश्नावरचे डायरचे उत्तर " आय वॉज प्रिपेअर्ड टो हेल्प् एनी हू ऍप्लाइड " तुमचे कार्य चांगले वाटले . नक्की काय करता याबद्दल लिहलेत तर अजून आवडेल . ) आणीबाणीची खरी कारणे यावर निष्पक्ष इतिहास काय सांगतो ? आजपर्यंत ठीक आहे , काही तरी लिहितात , लोक वाचतात , चर्चा करतात , वाद घालतात असं म्हणून मी हे लेखन सोडून देत होतो . आज मात्र हतबुद्ध झालो . हे भारतात राहणार्‍या माझे मत झाले . मिपावर उत्तर अमेरिकेत राहणारे पुष्कळ लोक आहेत . . त्यांचे या पुस्तकाबद्दलचे मत समजून घ्यायला आवडेल . पूनम तुझी पण कृती छान . जर यदाकदाचित मी खपो केल्या तर बहुदा सारण तुझ्या पद्धतीने आणि कणिक रैनाच्या पद्धतीने करेन कि काय असं वाटतंय .

Download XMLDownload text