Universal Dependencies - Latin - ITTB

s-1

dev-s1

quod sit officium sapientis.

s-2

dev-s2

ueritatem meditabitur guttur meum, et labia mea detestabuntur impium.

s-3

dev-s3

prou. 8-7.

s-4

dev-s4

multitudinis usus, quem in rebus nominandis sequendum philosophus censet, communiter obtinuit ut sapientes dicantur qui res directe ordinant et eas bene gubernant.

s-5

dev-s5

unde inter alia quae homines de sapiente concipiunt, a philosopho ponitur quod sapientis est ordinare.

s-6

dev-s6

omnium autem ordinatorum ad finem, gubernationis et ordinis regulam ex fine sumi necesse est:

s-7

dev-s7

tunc enim unaquaeque res optime disponitur cum ad suum finem conuenienter ordinatur;

s-8

dev-s8

finis enim est bonum uniuscuiusque.

s-9

dev-s9

unde uidemus in artibus unam alterius esse gubernatiuam et quasi principem, ad quam pertinet eius finis:

s-10

dev-s10

sicut medicinalis ars pigmentariae principatur et eam ordinat, propter hoc quod sanitas, circa quam medicinalis uersatur, finis est omnium pigmentorum, quae arte pigmentaria conficiuntur.

s-11

dev-s11

et simile apparet in arte gubernatoria respectu nauifactiuae;

s-12

dev-s12

et in militari respectu equestris et omnis bellici apparatus.

s-13

dev-s13

quae quidem artes aliis principantes architectonicae nominantur, quasi principales artes:

s-14

dev-s14

unde et earum artifices, qui architectores uocantur, nomen sibi uindicant sapientum.

s-15

dev-s15

quia uero praedicti artifices, singularium quarundam rerum fines pertractantes, ad finem uniuersalem omnium non pertingunt, dicuntur quidem sapientes huius uel illius rei, secundum quem modum dicitur 1 cor. 3-10, ut sapiens architectus, fundamentum posui;

s-16

dev-s16

nomen autem simpliciter sapientis illi soli reseruatur cuius consideratio circa finem uniuersi uersatur, qui item est uniuersitatis principium;

s-17

dev-s17

unde secundum philosophum, sapientis est causas altissimas considerare.

s-18

dev-s18

finis autem ultimus uniuscuiusque rei est qui intenditur a primo auctore uel motore ipsius.

s-19

dev-s19

primus autem auctor et motor uniuersi est intellectus, ut infra ostendetur.

s-20

dev-s20

oportet igitur ultimum finem uniuersi esse bonum intellectus.

s-21

dev-s21

hoc autem est ueritas.

s-22

dev-s22

oportet igitur ueritatem esse ultimum finem totius uniuersi;

s-23

dev-s23

et circa eius considerationem principaliter sapientiam insistere.

s-24

dev-s24

et ideo ad ueritatis manifestationem diuina sapientia carne induta se uenisse in mundum testatur, dicens, ioan. 18-37:

s-25

dev-s25

ego in hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium perhibeam ueritati.

s-26

dev-s26

sed et primam philosophiam philosophus determinat esse scientiam ueritatis;

s-27

dev-s27

non cuiuslibet, sed eius ueritatis quae est origo omnis ueritatis, scilicet quae pertinet ad primum principium essendi omnibus;

s-28

dev-s28

unde et sua ueritas est omnis ueritatis principium;

s-29

dev-s29

sic enim est dispositio rerum in ueritate sicut in esse.

s-30

dev-s30

eiusdem autem est unum contrariorum prosequi et aliud refutare sicut medicina, quae sanitatem operatur, aegritudinem excludit.

s-31

dev-s31

unde sicut sapientis est ueritatem praecipue de primo principio meditari et aliis disserere, ita eius est falsitatem contrariam impugnare.

s-32

dev-s32

conuenienter ergo ex ore sapientiae duplex sapientis officium in uerbis propositis demonstratur:

s-33

dev-s33

scilicet ueritatem diuinam, quae antonomastice est ueritas, meditatam eloqui, quod tangit cum dicit, ueritatem meditabitur guttur meum;

s-34

dev-s34

et errorem contra ueritatem impugnare, quod tangit cum dicit, et labia mea detestabuntur impium, per quod falsitas contra diuinam ueritatem designatur, quae religioni contraria est, quae etiam pietas nominatur, unde et falsitas contraria ei impietatis sibi nomen assumit.

s-35

dev-s35

quae sit in hoc opere auctoris intentio.

s-36

dev-s36

inter omnia uero hominum studia sapientiae studium est perfectius, sublimius, utilius et iucundius.

s-37

dev-s37

perfectius quidem, quia inquantum homo sapientiae studium dat, intantum uerae beatitudinis iam aliquam partem habet unde sapiens dicit, beatus uir qui in sapientia morabitur, eccli. 14-22.

s-38

dev-s38

sublimius autem est quia per ipsum homo praecipue ad diuinam similitudinem accedit, quae omnia in sapientia fecit:

s-39

dev-s39

unde, quia similitudo causa est dilectionis, sapientiae studium praecipue deo per amicitiam coniungit;

s-40

dev-s40

propter quod sap. 7-14 dicitur quod sapientia infinitus thesaurus est hominibus, quo qui usi sunt, facti sunt participes amicitiae dei.

s-41

dev-s41

utilius autem est quia per ipsam sapientiam ad immortalitatis regnum peruenitur:

s-42

dev-s42

concupiscentia enim sapientiae deducet ad regnum perpetuum, sap. 6-21.

s-43

dev-s43

iucundius autem est quia non habet amaritudinem conuersatio illius nec taedium conuictus illius, sed laetitiam et gaudium, sap. 8-16.

s-44

dev-s44

assumpta igitur ex diuina pietate fiducia sapientis officium prosequendi, quamuis proprias uires excedat, propositum nostrae intentionis est ueritatem quam fides catholica profitetur, pro nostro modulo manifestare, errores eliminando contrarios:

s-45

dev-s45

ut enim uerbis hilarii utar, ego hoc uel praecipuum uitae meae officium debere me deo conscius sum, ut eum omnis sermo meus et sensus loquatur.

s-46

dev-s46

contra singulorum autem errores difficile est procedere, propter duo.

s-47

dev-s47

primo, quia non ita sunt nobis nota singulorum errantium dicta sacrilega ut ex his quae dicunt possimus rationes assumere ad eorum errores destruendos.

s-48

dev-s48

hoc enim modo usi sunt antiqui doctores in destructionem errorum gentilium quorum positiones scire poterant quia et ipsi gentiles fuerant, uel saltem inter gentiles conuersati et in eorum doctrinis eruditi.

s-49

dev-s49

secundo, quia quidam eorum, ut mahumetistae et pagani, non conueniunt nobiscum in auctoritate alicuius scripturae, per quam possint conuinci, sicut contra iudaeos disputare possumus per uetus testamentum, contra haereticos per nouum.

s-50

dev-s50

hi uero neutrum recipiunt.

s-51

dev-s51

unde necesse est ad naturalem rationem recurrere, cui omnes assentire coguntur.

s-52

dev-s52

quae tamen in rebus diuinis deficiens est.

s-53

dev-s53

simul autem ueritatem aliquam inuestigantes ostendemus qui errores per eam excludantur:

s-54

dev-s54

et quomodo demonstratiua ueritas, fidei christianae religionis concordet.

s-55

dev-s55

quis modus sit possibilis diuinae ueritatis manifestandae.

s-56

dev-s56

quia uero non omnis ueritatis manifestandae modus est idem;

s-57

dev-s57

disciplinati autem hominis est tantum de unoquoque fidem capere tentare, quantum natura rei permittit, ut a philosopho, optime dictum boetius introducit, necesse est prius ostendere quis modus sit possibilis ad ueritatem propositam manifestandam.

s-58

dev-s58

est autem in his quae de deo confitemur duplex ueritatis modus.

s-59

dev-s59

quaedam namque uera sunt de deo quae omnem facultatem humanae rationis excedunt, ut deum esse trinum et unum.

s-60

dev-s60

quaedam uero sunt ad quae etiam ratio naturalis pertingere potest, sicut est deum esse, deum esse unum, et alia huiusmodi;

s-61

dev-s61

quae etiam philosophi demonstratiue de deo probauerunt, ducti naturalis lumine rationis.

s-62

dev-s62

quod autem sint aliqua intelligibilium diuinorum quae humanae rationis penitus excedant ingenium, euidentissime apparet.

s-63

dev-s63

cum enim principium totius scientiae quam de aliqua re ratio percipit, sit intellectus substantiae ipsius, eo quod, secundum doctrinam philosophi demonstrationis principium est quod quid est;

s-64

dev-s64

oportet quod secundum modum quo substantia rei intelligitur, sit modus eorum quae de re illa cognoscuntur.

s-65

dev-s65

unde si intellectus humanus, alicuius rei substantiam comprehendit, puta lapidis uel trianguli, nullum intelligibilium illius rei facultatem humanae rationis excedet.

s-66

dev-s66

quod quidem nobis circa deum non accidit.

s-67

dev-s67

nam ad substantiam ipsius capiendam intellectus humanus naturali uirtute pertingere non potest:

s-68

dev-s68

cum intellectus nostri, secundum modum praesentis uitae, cognitio a sensu incipiat;

s-69

dev-s69

et ideo ea quae in sensu non cadunt, non possunt humano intellectu capi, nisi quatenus ex sensibilibus earum cognitio colligitur.

s-70

dev-s70

sensibilia autem ad hoc ducere intellectum nostrum non possunt ut in eis diuina substantia uideatur quid sit:

s-71

dev-s71

cum sint effectus causae uirtutem non aequantes.

s-72

dev-s72

ducitur tamen ex sensibilibus intellectus noster in diuinam cognitionem ut cognoscat de deo quia est, et alia huiusmodi quae oportet attribui primo principio.

s-73

dev-s73

sunt igitur quaedam intelligibilium diuinorum quae humanae rationi sunt peruia;

s-74

dev-s74

quaedam uero quae omnino uim humanae rationis excedunt.

s-75

dev-s75

adhuc ex intellectuum gradibus idem facile est uidere.

s-76

dev-s76

duorum enim quorum unus alio rem aliquam intellectu subtilius intuetur, ille cuius intellectus est eleuatior, multa intelligit quae alius omnino capere non potest:

s-77

dev-s77

sicut patet in rustico, qui nullo modo philosophiae subtiles considerationes capere potest.

s-78

dev-s78

intellectus autem angeli plus excedit intellectum humanum quam intellectus optimi philosophi intellectum rudissimi idiotae:

s-79

dev-s79

quia haec distantia inter speciei humanae limites continetur, quos angelicus intellectus excedit.

s-80

dev-s80

cognoscit quidem angelus deum ex nobiliori effectu quam homo:

s-81

dev-s81

quanto ipsa substantia angeli, per quam in dei cognitionem ducitur naturali cognitione, est dignior rebus sensibilibus et etiam ipsa anima, per quam intellectus humanus in dei cognitionem ascendit.

s-82

dev-s82

multoque amplius intellectus diuinus excedit angelicum quam angelicus humanum.

s-83

dev-s83

ipse enim intellectus diuinus sua capacitate substantiam suam adaequat, et ideo perfecte de se intelligit quid est, et omnia cognoscit quae de ipso intelligibilia sunt:

s-84

dev-s84

non autem naturali cognitione angelus de deo cognoscit quid est, quia et ipsa substantia angeli, per quam in dei cognitionem ducitur, est effectus causae uirtutem non adaequans.

s-85

dev-s85

unde non omnia quae in seipso deus intelligit, angelus naturali cognitione capere potest:

s-86

dev-s86

nec ad omnia quae angelus sua naturali uirtute intelligit, humana ratio sufficit capienda.

s-87

dev-s87

sicut igitur maximae amentiae esset idiota qui ea quae a philosopho proponuntur falsa esse assereret propter hoc quod ea capere non potest, ita, et multo amplius, nimiae stultitiae est homo si ea quae diuinitus angelorum ministerio reuelantur falsa esse suspicatur ex hoc quod ratione inuestigari non possunt.

s-88

dev-s88

adhuc idem manifeste apparet ex defectu quem in rebus cognoscendis quotidie experimur.

s-89

dev-s89

rerum enim sensibilium plurimas proprietates ignoramus, earumque proprietatum quas sensu apprehendimus rationes perfecte in pluribus inuenire non possumus.

s-90

dev-s90

multo igitur amplius illius excellentissimae substantiae omnia intelligibilia humana ratio inuestigare non sufficit.

s-91

dev-s91

huic etiam consonat dictum philosophi, qui in ii metaphys. asserit quod intellectus noster se habet ad prima entium, quae sunt manifestissima in natura, sicut oculus uespertilionis ad solem.

s-92

dev-s92

huic etiam ueritati sacra scriptura testimonium perhibet.

s-93

dev-s93

dicitur enim iob 11-7:

s-94

dev-s94

forsitan uestigia dei comprehendes, et omnipotentem usque ad perfectum reperies?

s-95

dev-s95

et 36-26:

s-96

dev-s96

ecce, deus magnus, uincens scientiam nostram.

s-97

dev-s97

et 1 cor. 13-9:

s-98

dev-s98

ex parte cognoscimus.

s-99

dev-s99

non igitur omne quod de deo dicitur, quamuis ratione inuestigari non possit, statim quasi falsum abiiciendum est, ut manichaei et plures infidelium putauerunt.

s-100

dev-s100

quod ueritas diuinorum ad quam naturalis ratio pertingit conuenienter hominibus credenda proponitur.